Zwerfjongeren. Vraag, Aanbod En Beleid Op Een Rij

ZwerfjongerenVraag, aanbod en beleid op een rij

Oktober 2007

© 2007 MOVISIE, kennis en advies voor

maatschappelijke ontwikkeling

Auteur: Daan Heineke

Redactie: afdeling communicatie MOVISIE

Fotografie: Hollandse Hoogte en iStockphoto

Opmaak: Suggestie & illusie

Drukwerk: USP bv

ZwerfjongerenVraag, aanbod en beleid op een rij

Zwerfjongeren, ze bestaan in Nederland. Volgens recent onderzoek

zijn het er zo’n 5000. Zij hebben een bepaalde vraag naar onder-

steuning. In de grotere steden is er over het algemeen ook onder-

steuning: een meer of minder gedifferentieerd aanbod van dienst-,

hulp- en zorgverlening. En om dat aanbod van de grond te krijgen en

richting te geven is er weer beleid nodig.

Met deze brochure willen we kort en overzichtelijk informatie geven

over de vraag, het aanbod en het beleid ten aanzien van zwerfjonge-

ren. Bovendien hopen we met deze informatie bij te dragen aan een

eenduidig gebruik van terminologie.

Deze brochure is bedoeld voor alle beleidsmakers en uitvoerende

professionals die actief zijn of actief willen worden in de aanpak van

zwerfjongerenproblematiek.

Inleiding

Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij � * * *

1 Hetgebruikvandetermthuislooskannogalwatverwarringgeven.Bijthuisloze jongerenwordtverwezennaarhet

wonenzondervastewoon-ofverblijfplaats.Indemaatschappelijkeopvangverwijstdetermthuisloosheidnaareen

duurzaamsociaal-psychologischdisfunctioneren:naarhetonvermogenvandebetrokkenenomonderanderezich

eenthuisbasisteverwervenenduurzamesocialerelatiesaantegaan(VanDoorn,2002).Daaromzijnersteedsmeer

onderzoekersenbeleidsmakersdiedetermthuislozenendak-enthuislozenvermijdenenloutersprekenvandaklozen.

2 Jansene.a.(2007)makendaarbijhetonderscheidtussenfeitelijk dakloze jongere (jongerentot25dievoorhunover-

nachtingvooralzijnaangewezenopstraatofopkortdurendverblijfinlaagdrempeligevoorzieningenindemaatschap-

pelijkeopvangofbijdejeugdzorgofbijfamilie,vriendenofkennissen)enresidentieel daklozen jongeren:jongerentot

25jaardiealsbewonerzijningeschrevenbijinstellingenvoormaatschappelijkeopvangofjeugdhulpverlening.Hetgaat

hierbijom(zicht)pensions,foyers,vormenvanbegeleidwonenendergelijke).

3 Determrisicojongerenwordtookinveelgemeentengehanteerd.Dezetermkangebruiktwordenvoorjongerenmet

multiproblematiekdie(nog)ingezinsverbandwonen.

Doelgroep

TerminologieVoordegroepzwerfjongerenzijninNederland

deafgelopentwintigjaarmeerderenamen

gebruikt:

• Zwerfjongeren

• Thuislozejongeren1

• Daklozejongeren2

• Dak-enthuislozejongeren

• Jongedaklozen

• Risicojongeren3

Delaatstejarenheeftdeterm´zwerfjongeren´

deoverhandgekregen.Inverrewegdemeeste

beleidsnota´senonderzoeksrapportenkiest

menvoordezeterm.

DefinitieTotvoorkortwerdenerookveelverschillende

definitiesgehanteerd.Degrootsteverschillen

haddenbetrekkingop:

• Deleeftijdsgrens;

• Deduurvandedakloosheid;

• Deaardvandedakloosheid(verblijfop

enronddestraat,verblijfinopvangvoor-

zieningen,verblijfoptijdelijkeadressen,

verblijfopminimaaldrieadressen);

• Deaardvandebijkomendeproblemen(meer-

voudigeproblemenopdeachtleefgebieden

wonen,financieelfunctioneren,psychisch

functioneren,schoolenwerk,middelenge-

bruik,gezondheid,sociaalnetwerk,leven

volgensmaatschappelijkeregels).

* * * � Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij

Devariëteitaandefinitieswasvooronderzoe-

kers,beleidsmakersenprofessionalsindezorg

voorzwerfjongerenuitermatelastig.In2004

heefthetMinisterievanVWSgekozenvooreen

nieuwe,brede,maaruniformedefinitie,die

daarnaookgebruiktisdooronderanderede

AlgemeneRekenkamer(2005):

AantallenDealgemenerekenkamerheefthettotaalaan-

talzwerfjongereninNederlandberekendopbij-

na5000.Indiversegrotestedenenregio´szijn

tellingenenschattingenverricht,vaaknogmet

verschillendedefinities.Tochkwameneerdere

schattingenopbasisvaninformatieverzameling

bijdeskundigenookindebuurtvan50004:

• 5.700(DeBieenDortmans,1990)

• 4.300(SGBO,1995)

• 3.500(Korf,1999)

Zieoverzichtpagina5.

Jongeren tot 25 jaar met

meervoudige problemen,

die dakloos zijn of in opvang

verblijven zonder hun ouders.

4 ZieKorf,2004,pag99.Bijdezeonderzoekenwordenverschillendeleeftijdsgrenzenvandedoelgroepgehanteerd.


5 UiteeninventarisatievandegemeenteAmsterdamwerdenin2006417zwerfjongerengeteld.

6 Metingin1998

7 WaarvanAlkmaarnietontvangenenHilversumnietgeteld

8 WaarvanGoudanietontvangenenLeidengeentelling

9 Volgenseenrecenteomvangschatting(Jansene.a.2007)zijner66zwerfjongereninZeeland

10 Bron:NieuwsbriefZwerfjongeren,DenHaag(opbasisvandelandelijkedefinitie)

11 WaarvanVlaardingennietgeteld

Geografisch gebiedAantal zwerfjongeren (Rekenkamer 2004)

Aantal zwerfjongeren per 10.000 inwoners

Nederland 5000 3

Amsterdam 300-5005 4-7

Rotterdam 300-700 5-12

DenHaag 100-500 2-11

Utrecht 1296 5

Groningen(Groningen) 28 0,5

Friesland(Leeuwarden) 150-200 2

Drenthe(AssenenEmmen) 44-54 1

Overijssel(Almelo,Deventer,EnschedeenZwolle) 300-800 3-7

Flevoland(Almere) 45-50 1

Gelderland(Arnhem,Nijmegen,Apeldoorn,

Ede,Doetinchem)300-475 2

Utrecht(UtrechtenAmersfoort) 150-170 1

Noord-Holland(Alkmaar,DenHelder,Haarlem,

Hilversum,Hoorn7)170-330 1-2

Zuid-Holland(Dordrecht,Gouda,Leiden8) 70-120 0,5

Zeeland(Vlissingen) 669 1,5-2,0

Noord-Brabant(BergenopZoom,Breda,DenBosch,

Eindhoven,Helmond,OssenTilburg)1000 4

Limburg(Heerlen,Maastricht,Venlo) 480-500 4

RegionaalOrgaanAmsterdam

(Amsterdam,PurmerendenZaanstad)310-530 3-6

RegioHaaglanden(DenHaagenDelft) 50910 9

GrootstedelijkeregioRotterdam

(Rotterdam,Spijkenisse,Vlaardingen11)330-760 4-10


12 VolgensKorfe.a.(1999)wareneringemeentenmetmeerdan200.000inwonersongeveerachtkeerzoveelzwerf-

jongerendanindegemeentenmetminderdan50.000inwoners.

13 Zokunnenpercentageszwerfjongerenpertotaalaantaljongeren15-25uitgerekendwordenalsmedepercentages

zwerfjongerenpertotaalaantaldaklozen.LandelijkecijfersencijfersuitAmsterdamwijzeninderichtingvaneen

percentagevan15%zwerfjongerenvanalledaklozen.

14 InAmsterdambleekin2005dat50%vandegeïndiceerdezwerfjongerenvrouwis(RapportageBestekvooreenKeten,

2005)eninZeelandbleekdehelftvandezwerfjongereneenmeisjetezijn(Jansene.a.,2007)

VolgensdeAlgemeneRekenkamerishetaantal

5000aannemelijk.Datbetekentdatergemid-

deldper10.000inwoners3zwerfjongerenzijn.

Ingrotestedenzijndaterveelmeer(tot12)en

inkleinegemeentenminder12.Per10.000jonge-

renvan15tot25jaarzijner26zwerfjongeren.

Zevormen15%vanhettotaalaantaldaklozen.

Nadereanalysevandezecijfersisgewenst13.

KenmerkenZwerfjongerenhebbendevolgendekenmerken:

LeeftijdDeverdelingvanhetaantalzwerfjongeren

perleeftijdscategorieisnietzoduidelijk,maar

hetgrootstedeelbestaatuit16tot21jarigen

(Planije,2003).

GeslachtDemeestelandelijkeenlokaleonderzoeken

wijzeninderichtingvantweederdejongens

eneenderdemeisje.Erlijktdelaatstejareneen

groeivanzwervendemeisjes14.

EtniciteitHetpercentageallochtoneafkomstonderzwerf-

jongerenverschiltnogalperonderzoek;van35%

(Planije,2003)en45%(Jansene.a.2007)tot53%

(Korf,1999enMaaskant,2005).Etniciteitiseen

lastigtedefiniërenentemetenkenmerk.

VraagZwerfjongerenhebbeneenondersteunings-

vraag,omdatzemetmeerdereproblemen

tegelijkertijdkampen.Centraaldaarbijstaathet

ontbrekenvaneenvastewoon-ofverblijfplaats,

eeneigenstabieleplekwaardejongerezich

prettigenvertrouwdvoeltenvanwaaruitde

jongerezichopsociaalenmaatschappelijk

terreinkanontwikkelen.

Naastditprobleemophetleefgebiedwonen,

zijndebelangrijksteandereproblemen:

• Financieel:schulden,vaardigheidstekorten

inhetomgaanmetgeld;

• Psychisch:ernstigepsychosocialeof

psychiatrischeproblemen;

• Middelengebruik:problematischgebruik

vanalcoholen/ofsoftdrugs;

• Maatschappelijkeregels:inaanrakingmet

justitietengevolgevancriminaliteit;

• Schoolenwerk:hetontbrekenvaneen

(zinvolle)dagbesteding.

Voortsiserineenkwartvandegevallen

sprakevaneenlichtverstandelijkehandicap

(Planije,2003)enneemthetaantaljonge

moedersenaanstaandemoedersmetmeer-

voudigeproblematiektoe.

Bijaldezeleefgebiedenkunnenjongereneen

hulpvraaghebben.Degrootsteurgentielijkt


daarbijteliggenbijdeleefgebiedenwonen(zelf-

standigewoonruimte),financiën,eendagbeste-

dingengezondheid(zieookJansene.a.,2007).

SubgroepenZwerfjongerenkunnenookbehoorlijkvan

elkaarverschillen.Nietalleenwatbetreftde

aardenernstvanhunproblemen,ookde

mogelijkhedenomzelfredzaamindesamen-

levingtefunctionerenverschillen.Indiverse

stedenmaaktmenonderscheidinsubgroepen

ofprofielen.Erzijnverschillendeonderverde-

lingenmogelijk.InRotterdamspreektmenvan

dissidenten,bandieten,weglopersenverschop-

pelingen(Maaskant2005).EninDenHaagkent

meneenanderevierdeling:weglopers,kansrijke

zwerfjongeren,internaatjongerenenbandieten

(Bijvoets,2006).Dezeonderverdelingenhebben

temakenmetdekenmerken:

• Wijzevanopgroeien(onstabielejeugddoor

ernstigeopgroei-enopvoedproblematiek,

verwaarlozing,mishandeling,internaatsver-

leden,pleeggezinverleden);

• Deaanwezigheidvanpsychosocialeproble-

matiek(ernstigeverslaving,traumatische

ervaringen,psychiatrischediagnose)of

gedragsproblemen(agressie,conflicten,

crimineelgedrag,wegloopgedrag);

• Deaanwezigheidvanchronischebelem-

meringenofhandicaps(bijvoorbeeld

eenlichtverstandelijkehandicapofeen

ontwikkelingsstoornis);

• Deprognose(kansrijkoflangdurig

zorgwekkend).

Eenlaatsteindelinginsubgroepenisgebaseerd

opdefasevandakloosheid(enmaatschappelijke

uitval)vandejongerenincombinatiemethun

woonsituatie:

• Risicojongeren(wonendbijoudersof

zelfstandig,kwetsbaarmetmogelijk

verschillendeproblemen);

• Recentezwerfjongeren(enkeleweken

totmaandenopstraatofzwervendvan

adresnaaradres);

• Zwerfjongereninwoonvoorzieningen

(zoalscrisisopvang,pensions)residentieel

daklozejongeren);

• Herstel-zwerfjongeren(viavormenvanbege-

leidwonenopdewegterugnaarmaatschap-

pelijkereïntegratie).

Persubgroepkunnendesamenwerkingspart-

nersineencentrumgemeenteeenspecifiek

hulpaanbodontwikkelenenuitvoeren.

AanbodInvrijwelalle43centrumgemeentenensoms

ookregiogemeentenzijndiversevoorzieningen

diespecifiekgerichtzijnopdehulpverlening

aanzwerfjongeren.Dezevoorzieningenzijn

verschillendvanaardenzijnterangschikken

inzescategorieën.

De zes aanbodgroepenVooreencompleetensluitendaanbodvoor

zwerfjongerenzijndevolgendezesaanbod-

groepennoodzakelijk(vergelijkAlgemene

Rekenkamer2004):


1.Preventie(vandakloosheidbijjongeren);

• Cliëntvolgingbijdejeugdgezondheidszorg

endejeugdzorg(risicoanalyse)

• Tijdigingrijpenbijopgroei-enopvoed-

problemen(preventiefjeugdbeleiden

geïndiceerdejeugdzorg)

2.Signalering(zowelactiefoutreachendals

passief,hetfungerenalsmeldpuntvoorsigna-

lenvandediversenetwerkpartners.Ingeval

vanzorgmijdingisindezefaseookactieve

bemoeizorgvanbijvoorbeeldeenOGGZ-team

ofstraathoekwerknodigomdezwerfjongere

temotiverenvoorhulp);

3.Screening(indicering,diagnostiek,

hulpvraagverheldering);

4.Planning,toeleidingentoewijzing;

5.Uitvoeringuithulpassortiment;

• Trajectcoördinatie(vastcontactpersoon,

vasthoudenderegievanhettraject,

inclusiefcliëntvolging)

• Eerste(laagdrempelige)opvang(zoals

crisisopvang,nachtopvang)

• Begeleidingstrajectresidentieel(24-uurs),

waaronderbeschermdwonenenpensions

• Begeleidingstrajectsemi-residentieel

–begeleidwonen(kleinschaligenredelijk

zelfstandigineenkamerofeenwoningvan

deinstelling,aldannietmetenkeleandere

zwerfjongeren)

• Begeleidingstrajectambulant(zoalsdoor

T-teams,maarookdoorandereprofessio-

nalsvanbijvoorbeelddemaatschappelijke

opvang,dejeugdzorg,deverslavingszorg,

MEE,deGGZofreintegratiebedrijven)

6.Nazorg(geleidelijkeafbouwvanhetbegelei-

dingstrajecttotenkelewaakvlamcontacten

perjaar).

Indeverschillendecentrumgemeentenisboven-

staandgedifferentieerdaanbodnietaltijd

allemaalaanwezig.Decategorieën2toten

met5zijndoorgaanscentraalenregionaal

georganiseerd.

WonenHoewelhetbijzwerfjongerenmeestalgaatom

problemenopmeerdereleefgebieden,staathet

ontbrekenvaneeneigen,stabielewoonruimte

centraal.Hulpverleningenbegeleidingnaarwerk

kanbijnaalleeneffectiefplaatsvindenalserzo’n

vasteplekis.Erzijndriesoortenwoonplekken:

1.Opvangplaatsen(24-uursopvang,groeps-

wonen,grotedelenvandedagtoezicht

en/ofbegeleiding);

2.BegeleidWonen(zelfstandigwonenin

woningvaninstelling,metenkeleandere

cliëntendelenvanvoorzieningen,enkeleuren

perweekbegeleiding);

3.Ambulantewoonbegeleiding(geheelzelf-

standigeenkamerofwoninghurenvande

woningcorporatie,enkeleurenpermaand

begeleiding).


IndeinventarisatievanhetTrimbosInstituut

(Planijee.a.2003)kwamen67voorzieningen

inbeeld,ingrotecentrumgemeentenrelatief

meerdaninkleine.Demeestebodenresidenti-

eleopvang,bij16ligtdenadrukopambulante

begeleiding.Deresidentiëlevoorzieningenbe-

schiktenintotaalover787bedden,variërendvan

1tot64.Inmiddelszijnernieuwepensionsvoor

zwerfjongerenopgericht.Metnamezijnvanuit

woningcorporatiesveelinitiatievengenomen

omhuisvestingtebiedenaanjongerenineen

achterstandssituatie,waaronderzwerfjongeren.

Hiertoezijneenaantalconceptenontwikkeld

zoalsfoyerenwerkhotel15.Vanuithetproject

Geefopvangderuimte16ishetprojectTake Off

opgestartvoordemaatschappelijkereïntegratie

van(zwerf)jongeren.Bijzonderisdatcorporaties

nietalleenpassendehuisvestingbieden,maar

ookwerkervaringsplaatseninheteigenbedrijf

ofbijrelatieseventueelgecombineerdmeteen

scholingstraject.Aldezeprojectenwerkenonder

hetmottoWonen-Werken-Lerenenzijnbedoeld

alstussenstapnaarvolledigezelfstandigheid.

InterventiesInhetwerkenmetzwerfjongerenworden

vooraldevolgendetypehulpverleningsactivitei-

tengebruikt(zieookFederatieOpvang,2004):

• Outreachendeactiviteiten:eropafgaan,

opzoekenindeeigenleefomgeving,veel-

vuldigcontactmaken,vertrouwenwinnen,

persoonlijk,verleidentothulp;

• Snelle,laagdrempelige,concreteenprak-

tischehulp(o.a.crisisopvang);

• Eenstabielewoon-ofverblijfssituatie

(eenveiligeeigenplek,herstelvaneen

gestructureerddagritme,stabilisatie);

• Trajectbegeleidingofcasemanagement

(eenvastpersoon,duidelijk,coördine-

rend,planmatig,perspectievenbiedenden

vertrouwenwekkend);

• Dagbestedingentoeleidingnaarscholingof

werk17;

• Schuldhulpverlening,trainenvanfinanciële

vaardighedenenaflossingsregelingen;

• Werkenaaneensociaalnetwerk(trainenvan

socialevaardighedenenlerenopbouwenen

onderhoudenvannieuwesocialecontacten).

Methodieken en instrumentenInhetgezamenlijketotaalaanbodvande

ketenpartners,zijnondermeerdevolgende

instrumentenmogelijk:

• Eencasusoverleg(multidisciplinairebespre-

kingomeengezamenlijkbeeldtevormen

enplannenmetafsprakentemaken);

• Eenindividueeltrajectplan;

• Mentorschap(persoonlijkbegeleider,

casemanager);

15 Ziewww.kamersmetkansen.nl.HetdoelvandealliantieKamersmetKansenisdaterin2008circa40Foyersen

WerkHotelsinNederlandzijn.

16 Ziewww.geefopvangderuimte.nl.

17 IneenpublicatievanhetNIZW(Hagen,2006)wordtingegaanopdemogelijkhedenomzwerfjongerenaanhetwerk

tehelpen.Diverseinstrumentenwordenopeenrijtjegezet,bijvoorbeeldjobstages,werkenmetbehoudvanuitkering,

vrijwilligerswerk,participatiebanen,leerwerktrajecteneninstrumentenomwerkgeverstestimulerenzwerfjongerenin

diensttenemen.

* * * 10 Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij

• Eenregistratiesysteemmeteengezamenlijk,

integraaldossier;

• Vertrektraining(Spanjaard,2005)18;

• Het8-fasenmodelvoorplanmatigwerken

indemaatschappelijkeopvang(MOVISIE,

voorheenNIZW,2004);

• VerwijsindexRisicojongeren

(VWS,www.minvws.nl);

• Risicomonitoromjongerenindejeugdzorg

diedreigentegaanzwerven,betertesignale-

ren.BureauJeugdzorgvoertdezemonitoruit

bijjongerendie17jaarzijnennogmaalsbij

hetbereikenvande18jarigeleeftijd(JSO/

BureauJeugdzorgHaaglanden,2007);

• SocialeKaartZwerfjongerenmetactuele

gegevensvandeverschillendeinstantiesdie

metzwerfjongerenwerken;

• InstapmethodenzoalsVindplaatsgericht

werken,deT-Teammethoden,demethode

Nieuweperspectieven,demethodiek

CapabelendeWegwijsmethode(Advies-

bureauVanMontfoort).

Werkzame bestanddelen /succesfactorenDeindediverseliteratuurgenoemdesuccesfac-

torenvoorhetaanbodvanzwerfjongerenzijn

alsvolgtteclusteren(zieondermeerPlanijee.a.,

2003;NoomenDeWinter,2001;Wolf,2005).

Vertrouwen en continuïteit• Vastecontactpersoon

• Betrokkenheid,persoonlijkeaandacht,

wederzijdsvertrouwen

• Begrip(zich onderdompelen in het bestaan

van de jongere,Wolf,2005)

• Tijdnemen

• Langeadem(vasthoudendheid)

Tijdigheid• Signaleringsafspraken

• Actiefzwerfjongerenopzoeken

Concreetheid en doelgerichtheid• Toegankelijkheidenlaagdrempeligheid:

erissnelhulpbeschikbaar

• Praktisch,doen(nietteveelpraten)

• Maatwerk(aansluitendbijdevraagvan

dejongere)

• Planmatig

Samenhang• Integrale,multidisciplinairebenadering

(veelzijdignetwerk)

• Duidelijkheidinafsprakenwiewatdoet

(coördinatievanhettraject)

Financiering van het aanbodDehulpverleningaanzwerfjongerenwordt

ondermeergefinancierduitdedoeluitke-

ringvoormaatschappelijkeopvangdiede43

centrumgemeentenvanhetRijkontvangen.

Onduidelijkiswelkdeelvanhetbudgetbesteed

wordtaanzwerfjongeren.Ietsmeerdande

helftvandevoorzieningenontvangtstructu-

relefinanciering,14%tijdelijkefinanciering

en28%zowelstructurelealstijdelijkefinan-

ciering.Residentiëlevoorzieningenontvangen

vakerstructurelefinancieringdanambulante

voorzieningen.Eengrootaantalvoorzieningen

ontvangtfinancieringuitparticulierebron-

nenzoalsgiftenvanparticulieren,fondsenen

bijdragenvanbewoners,vooralresidentiële

voorzieningen(Bron:Planijee.a.,2003).Sinds

enkelejarenkunnenjongerenmeteenindica-

tie(metnamejongerenmeteenpsychiatrische

ofverstandelijkebeperking)ookeenberoep

18 ZievoorbesprekingvandeVertrektrainingalseffectieveinterventie:www.nji.nl

Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij 11 * * *

doenopAWBZ-gefinancierdezorg.Indiverse

zwerfjongerenpensionskandezezorggeleverd

worden.Tenslottezijnerprovinciesdiezorgaan

zwerfjongerenfinancierenviajeugdzorgbeleid

ofondersteuningvanconcreteprojecten.

Knelpunten in het aanbodErzijndriegroteknelpuntentenoemenin

hetaanbod:capaciteit,geringedoorstroom

ensamenhang.

CapaciteitTerwijler5000zwerfjongereninNederlandzijn,

zijnermaarenkelehonderdenopvangplekken.

Daardoorzijnveelzwerfjongerengenoodzaakt

tijdelijkenwisselendbijbekendenteverblijven.

Enzijnzijtelangonzichtbaarvoorhulpverle-

ners.Ofzijnzenoodgedwongenaangewezen

oplaagdrempeligevoorzieningenvoormaat-

schappelijkeopvang,waardoorzijinaanraking

kunnenkomenmeteenmeerhardestraatcul-

tuur.Devermengingvanzwerfjongerenen

oudere,feitelijkdaklozenwordtinbredekring

vanprofessionalsafgeraden(zieookBerg-le

Clercq,2007).

Hetcapaciteitsgebrekheeftvooraltemaken

metfinancieringsmogelijkhedenvanenpriori-

teitenstellingdoordegemeenten.

Geringe doorstroomZwerfjongerenhebbennogteweinigperspec-

tiefopeenvormvanzelfstandigewoonruimte.

Deenkelehonderdenzwerfjongerendiewel

eenplekhebbenwetentebemachtigenineen

residentiëlesetting,blijvendaarveeltelang.

Hoewelerinverschillendeplaatsendelaatste

tweejaarinitiatievenzijngestart(ziebijvoor-

beeldKamersmetKansen),zijnernogteweinig

geschiktedoorstroomplekken.

SamenhangHoewelerdeafgelopenjarendiverseinitiatie-

veninveelcentrumgemeentengenomenzijn

voormeersamenwerkingooktenaanzienvan

dezwerfjongeren,blijkthetnogmoeilijkte

zijnomsamenhangendeindividueletrajecten

uittevoeren.Erzijnwelaanbiedersenandere

instantiesdieervoorinaanmerkingkomen

(ondermeerBureauJeugdzorg,AMW,Jeugd-

GGZ,geindiceerdejeugdzorg,maatschappelijke

opvang,OGGZ-meldpunt,woningcorporatie,

socialedienst),maardiewetenelkaarnietaltijd

opeenstructurelewijzetevinden.Metname

voorzwerfjongerenvanaf18jaarisvaakgeen

vloeiendeovergangvaneenjeugdzorgtraject

naareenvolwassenenzorgtraject.

Samenwerkingwordtteweiniggefaciliteerd

doorbeleidsmatigeregie(ziehierna).

BeleidBeleidskaderDeafgelopenjarenisernauwelijksspecifiekbe-

leidgeweesttenaanzienvandezwerfjongeren-

problematiek.Explicietbeleidiseerderuitzonde-

ringdanregel(zieonderanderedeRekenkamer-

rapportenenKorf,2004).Beleidsmatigvallende

zwerfjongerentussenwalenschip.Formeellijkt

hetbeleidprimairdeverantwoordelijkheidvan

vooraldeprovincies(hetjeugdzorgbeleid)ende

centrumgemeenten(maatschappelijkeopvang).

Maardeversnipperingisechternoggroter.De

volgendevijfbeleidsveldenzijnaandeorde:

Alle gemeenten:• Preventiefjeugdbeleid(voorkomen,signaleren

enaanpakkenvanopvoed-enopgroeiproble-

matiek,vanaf2007prestatieveld2vandeWet

MaatschappelijkeOndersteuning/Wmo);

* * * 12 Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij

• Jeugdgezondheidszorg(JGZ):sinds1januari

2003isersprakevaneenintegraleJGZvoor0

tot19-jarigenonderregievandegemeenten.

HetbasistakenpakketvandeJGZisverankerd

inde(herziene)WetCollectievePreventie

Volksgezondheid/Wcpvenhetbijbehorende

BesluitJeugdgezondheidszorg19.

Provincie:• Jeugdzorgbeleid(inhetkadervandeWet

opdeJeugdzorg).

Zorgkantoor:• UitvoeringvandeAlgemeneWetBijzondere

Ziektekosten/AWBZ,tenbehoevevande

geïndiceerdezorgvoorjongerenmeteen

verstandelijkeofeenpsychischehandicap.

Zwerfjongeren: beleidsmatig tussen wal en schip Wcpv

Jeugdgezondheidszorg

Collectieve preventie

WmoPrestatieveld 2Preventief Jeugdbeleid

WmoPrestatieveld �

Maatschappelijke

Opvang

Wet op Jeugdzorg

Bureau Jeugdzorg

en geïndiceerde

jeugdzorg

AWBZZorgkantoor

geïndiceerde

jeugdzorg

zwerfjongeren

Centrumgemeenten:• Maatschappelijkeopvangvoorondermeer

crisisopvang,laagdrempeligedag-ennachtop-

vang,(semi-)residentieleopvangenambulante

begeleiding(vanaf2007prestatieveld7vande

WetMaatschappelijkeOndersteuning/Wmo).

BeleidsknelpuntenDebelangrijksteknelpuntendieinveelonder-

zoeken(metnamedievandeAlgemeneReken-

kamer)enbeleidsnota´svoorkomenzijn:

1.Erwarentotvoorkortgeenuniformedefini-

tiesvanzwerfjongeren.Hierdoorpratenveel

actorenlangselkaarheenenwordtvergelij-

kendonderzoeksterkbelemmerd;

2.Erisgeengoederegistratievanzwerfjonge-

ren(hierdooriserweinigzichtopdeaard

enernstvandezwerfjongerenproblematiek

19 Bron:NationaalKompasVolksgezondheid,versie3.8,14december2006(RIVM:www.rivm.nl)

Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij 1� * * *

enismenaangewezenopintensiefextern

onderzoek);

3.Hetzwerfjongerenbeleidisversnipperdover

gemeenten,centrumgemeenten,provincieen

zorgkantoor(hierdoorblijftdeaanpakineen

beleidsvacuümhangen,isergeenregie-of

eindverantwoordelijkheidvoordesamenhang

inhetbeleid);

4.Erisgeenspecialeapartefinancieringsbron

voorhulpverleningaanzwerfjongeren.Het

bestaandeaanbodwordtbetaalduitveel

verschillendeenrelatiefvaakincidentele

bronnen,waarondergiften.

Oplossingen voor een beter zwerfjongerenbeleidIndediversebeleidsdocumentenenonder-

zoeksrapportenstaandevolgende

oplossingsrichtingen:

• Ietsdoenaanknelpuntenininformatievoor-

ziening,dusregistratieenbeleidsinformatie

(StaatssecretarisVWSineenreactieophet

Rekenkamerrapport2005);

• Afsprakentussenhetministerievan

Volksgezondheid,WelzijnenSport(VWS),

VerenigingNederlandseGemeenten(VNG)

enInterprovinciaalOverleg(IPO)tenbehoeve

vanspelregelstussengemeenten,provincies

enaanbieders;

• Eensturenderolvanuitprovinciesom

verantwoordelijkheidtenemenvooreen

samenhangendezorgvoorzwerfjongerenin

samenwerkingmetdecentrumgemeenten,

onderanderealsonderdeelvanconvenanten

enactieplannen(ziebijvoorbeeldprovincies

Zuid-HollandenGelderland).Dezeprovincies

werkenactiefaandedeaansluitingtussen

lokaaljeugdbeleid,jeugdzorgenmaatschap-

pelijkeopvang;

• Eenstimuleringsregelingvoordefinancie-

ringvaneenketenvanvoorzieningenvoor

zwerfjongeren,bedoeldomgedurendevijf

jaardesamenwerkingmogelijktemakentus-

sendeverschillendeschakelsendeuitvoering

vanhulpverleningindeketen.Zodradoor

detijdelijkestimuleringsregelingdetoegang

totdezorgindeketenmogelijkisgemaakt,

kunnendefinanciëlemiddelenvandezerege-

lingwordenovergeheveldnaardealgemene

uitkeringenvoorjeugdzorgenmaatschap-

pelijkeopvang.Voorwaardevoortoekenning

vanmiddelenuitdemogelijkeregelingis

eengezamenlijkbeleidskadervanprovincie

encentrumgemeenteneneensamenwer-

kingsovereenkomsttussendepartnersinde

beoogdeketenvanvoorzieningen(Federatie

Opvang2004);

• Eengrotererolvoordeaanpakvanzwerf-

jongerenproblematiekdoorGemeentelijke

* * * 1� Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij

Gezondheidsdiensten(GGD’en).EenGGD

heeftvanuithaarJeugdgezondheidszorg-

takenzichtopdeontwikkelingvanalle

kinderen.Ditzalsterkerwordenbijdeopte

richtenCentravoorJeugdenGezin.Verder

hebbenGGD-envaakeensleutelrolbijde

uitvoeringvandeOpenbareGeestelijkeGe-

zondheidszorg(OGGZ).Voorzwerfjongeren

bovende18jaarisdeOGGZgeschiktdoor

defocusoppreventie,signalering,toeleiding

enhulpverleningvancliënteninmultipro-

blemsituaties.Zwerfjongerenzijnbijuitstek

eenOGGZ-doelgroep.EenvandeOGGZ-

kerntakenishetbevorderenvansamenhang

tussendeveelsoortigeaanbiedersvanzorg.

DeOGGZkijktoverdegrenzenvansectoren

enbeleidsveldenheen(ziebijvoorbeeldde

Zwolsemethode);

• Regieenfinancieringzoudenmoetenplaats-

vindenopcentrumgemeenteniveau.Daartoe

zoudendedoeluitkeringenvoormaatschap-

pelijkeopvangopgehoogdmoetenworden.

Allecentrumgemeentenzijncoördinerend

enregisserendinhetbeleidtenaanzienvan

zwerfjongeren.Zijoverleggen,zorgenvoor

afstemmingenmakenafsprakenmetregioge-

meenten,provincieenhetzorgkantoor.Met

anderewoorden:centrumgemeentenkrijgen

debeleidsregieoverzwerfjongerenzorg.De

handreikingZwerfjongerenproblematiek

(Berg-leClercq,2007)gaatervanuitdatals

gemeentendebeleidsregieopzichnemenen

voorwaardenscheppenvoorketensamenwer-

king,deaanpakvandeproblemenvanzwerf-

jongerenaaneffectiviteitzalwinnen.Indeze

handreikingwordtbeschrevenhoegemeen-

teneendergelijkebestuurlijkeenbeleidsma-

tigeregiekunnenvoerenenhunsturenderol

kunnenversterken.Eeninstrumentdaarbijis

het6-stappenplanvoorbeleidsregie.

LiteratuurOnderzoeken landelijkAlgemeneRekenkamer

Opvang zwerfjongeren.DenHaag:Algemene

Rekenkamer,2004

AlgemeneRekenkamer

Opvang zwerfjongeren.Tweede Kamer der

Staten Generaal, vergaderjaar 2001-2002, 28265,

nrs. 1-2.DenHaag:SduUitgevers,2002

AlgemeneRekenkamer

Opvang zwerfjongeren 2003.Tweede Kamer der

Staten Generaal,vergaderjaar2003-2004,29290,

nrs.1-2.DenHaag:SduUitgevers,2003

Algemenerekenkamer

Zwerfjongeren 2005.DenHaag:Algemene

Rekenkamer,2005

Berg-leClercq,T.,M.vanDijk,R.vanGriensven

enN.Kornalijnslijper

Aanpak zwerfjongerenproblematiek. Handrei-

king voor gemeenten.DenHaag:SGBO,2007

BieH.de,H.Dortmans

Thuisloze jongeren.Nijmegen:Katholieke

UniversiteitNijmegen,InstituutvoorSociale

Geneeskunde,1990

BruinK.de;A.vanLourens;C.Scholte

Zwervend tussen het beleid: ondersteuning van

gedecentraliseerd zwerfjongerenbeleid : eind-

rapport.Leiden:Researchvoorbeleid,2002

Doorn,L.van

Een tijd op straat: een vervolgstudie naar

(ex)-daklozen in Utrecht 1993-2000.Utrecht:

MOVISIE(voorheenNIZW),2002

Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij 1� * * *

Hagen,B.

Zwerfjongeren op weg naar werk. Mogelijk-

heden om (ex- )zwerfjongeren te begeleiden

naar en op werk.Utrecht:MOVISIE(voorheen

NIZW),2006

KorfD.J.,S.Diemel,H.Riper,T.Nabben

Het volgende station. Zwerfjongeren in

Nederland.Amsterdam:ThelaThesis,1999

KorfD.J.;P.vanGinkelenM.Wouters

Jeziethetzenietaan.ZwerfjongereninFlevo-

land.Amsterdam:RozenbergPublishers,2004

LoefS.van;G.M.L.M.Wever

Thuisloze jongeren in Nederland: een beknopte

inventarisatie.DenHaag:SGBO,Onderzoeks-en

AviesbureauvandeVNG,1995

PlanijeM,‘tLandH,WolfJ.

Hulpverlening aan zwerfjongeren.Utrecht:

Trimbos-instituut,2003

Tomeer-BouwensM.,L.TavecchioenW.Meeus

Zonder thuis – zonder toekomst?: Een empirisch

onderzoek naar ontwikkelingsantecedenten

van thuisloosheid bij jongeren.Utrecht:Nji

(voorheenNIZW),2002

Onderzoeken lokaal/regionaalBergN.vanden,M.BusterenR.vanWifferen

Inventarisatie dak- en thuislozen in Amsterdam.

Amsterdam:GemeenteAmsterdam,2006

BijvoetsM.

Zwerfjongeren in Den Haag: een onderzoek

naar de profielen van zwerfjongeren en de

hulpverlening bezien vanuit profielen.Utrecht:

UniversiteitUtrecht,2006

BottenbergM.,G.VerhagenenL.Bisschops

Zwerfjongeren in de provincie Gelderland;

Omvang van het zwerfjongerencircuit,

toekomstige trends en discrepanties tussen

hulpverleningsaanbod en hulpverleningsvraag.

BekerapportinsamenwerkingmetAdviesbu-

reauVanMontfoort,2001

JansenC.,N.vandenBerg&J.Wolf

Dakloos in Zeeland, onderzoek naar profiel,

positie en perspectief van daklozen en zwerf-

jongeren,Amsterdam:SWP,2007

JansenP.

Uitzicht op een verborgen doelgroep, resultaten

quick scan thuisloze jongeren in Leiden en Gouda

en omgeving.Woerden:AdviesbureauVan

Montfoort,2003

MaaskantJ.

´Bandieten`, ´dissidenten`, ´weglopers`of

´verschoppelingen`?: profielen van thuisloze

jongeren in Rotterdam. Rotterdam:Sociale

ZakenenWerkgelegenheid,2005

ProjectgroepZwerfjongerenGGDRegio

IJssel-Vecht

Zorg voor zwerfjongeren Eindrapportage Pro-

ject Zwerfjongeren regio Zwolle.Zwolle:GGD

RegioIJssel-Vecht;BureauJeugdzorgOverijssel

Aanbod- en methodiekbeschrijving landelijkFederatieOpvang

Nota Zwerfjongeren.Utrecht:FederatieOpvang,

2004

GijtenbeekJ.

Thuisloze jongeren op weg: eindrapport van het

* * * 1� Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij

evaluatie-onderzoek van een nieuwe methodiek

van hulpverlening aan thuisloze jongeren in

Den Haag, Rotterdam en Utrecht. Amsterdam:

SCO-KohnstammInstituut(UvA),1996

SpanjaardH.

De VertrekTraining : intensief ambulante hulp

gericht op competentievergroting en netwerk-

versterking.Amsterdam:SWP,2005

Aanbod- en methodiekbeschrijving lokaal/regionaalBeschrijvingketenstructuurDenHaag

www.zwerfnet.nl(zoekopketenstructuur)

KonijnC.

**PATCH**: Intersectoraal zorgprogramma voor

jongeren met meervoudige problemen in de

regio Rivierenland.Utrecht:TrimbosInstituut,

2001

Samenwerkingsverbandvoordak-enthuisloze

jongereninderegioAmsterdam

Werkplan 2006 van Bestek voor een keten.

SchipperH.enG.vanDijk

Ketenzorg voor dak- en thuisloze jongeren in

Amsterdam

www.ketens-netwerken.nl/documents/Bestek-

vooreenketen.pdf

VrijeUniversiteit,InstituutJeugdenWelzijn

Zorg voor zwerfjongeren: Methodiekbeschrij-

ving Team Zwerfjongeren Zwolle.Instituut

JeugdenWelzijnVUAmsterdam:VrijeUniver-

siteit,InstituutJeugdenWelzijn,2005

WillemsM.

Sluitende aanpak dak- en thuisloze jongeren

in Nijmegen. SpectrumActueelnr.42006

www.spectrum-gelderland.nl(ziethema

jongeren,jeugdzorg)

WolfJ.enG.vanderLaan

De bitterzoete werkelijkheid: De relatie

tussen methodiek en organisatie begeleid-

wonen-project voor zwerfjongeren.Amsterdam:

SWP,2005

Relevante websites• www.zwerfjongeren.nl

(StichtingZwerfjongerenNederland)

• www.zwerfnet.nl(forumenkennis-

centrumvooriedereendieberoepsmatig

temakenheeftmetzwerfjongerenen

hunproblematiek)

• www.opvang.nl(FederatieOpvang)

• www.kamersmetkansen.nl(alliantie

vanvelepartnersopgebiedvan

woon-leer-werktrajecten)

• www.geefopvangderuimte.nl(projectvan

Aedes,deFederatieOpvangenSEV)

• www.movisie.nl(kennisenadviesvoor

maatschappelijkeontwikkeling)

• www.vanmontfoort.nl(onafhankelijk

adviesbureauophetterreinvandezorg)

• www.nji.nl(NederlandsJeugdinstituut)

• www.brancherapporten.minvws.nl

(ondermaatschappelijkezorg-maatschap-

pelijkeopvang)

MetdankaanMariekePloegmakers,AlettaWinsemius,OlgaEkelenkamp,FietjeSchelling,

AnnaKogut,LuciavanIersel,MoniqueWillems,GerdavanDijkenLéonvanLier,dieallemaal

meegewerkthebbenaanhettotstandkomenvanditdocument.

MOVISIE is het nieuwe kennisinstituut voor

maatschappelijke ontwikkeling. Onze missie is om

de participatie en zelfredzaamheid van burgers te

bevorderen. Dit doen we door professionele organisaties,

vrijwilligersorganisaties en overheden op het terrein

van welzijn, zorg en sociale veiligheid te ondersteunen

en adviseren. Vijf thema’s staan centraal in ons werk:

leefbaarheid, vrijwillige inzet, mantelzorg, kwetsbare

groepen en huiselijk en seksueel geweld.

MOVISIE * Postbus 19129 * 3501 DC Utrecht * T 030 789 20 00 * F 030 789 21 11 www.movisie.nl * [email protected]

Nederland heeft ongeveer 5000 zwerfjongeren. Deze jongeren

hebben speciale ondersteuning nodig. De grotere steden bieden

vaak een meer of minder gedifferentieerd aanbod van dienst-,

hulp- en zorgverlening. Om dit aanbod van de grond te krijgen

en richting te geven is er beleid nodig.

Met deze brochure wil MOVISIE kort en overzichtelijk informatie

geven over de vraag, het aanbod en het beleid ten aanzien van

zwerfjongeren. Daarnaast hopen we met deze informatie bij te

dragen aan een eenduidig gebruik van terminologie.

Deze brochure is bedoeld voor alle beleidsmakers en uitvoerende

professionals die actief zijn of actief willen worden in de aanpak

van zwerfjongerenproblematiek.

Zwerfjongeren. Vraag, Aanbod En Beleid Op Een Rij

Documents

Transcript of Zwerfjongeren. Vraag, Aanbod En Beleid Op Een Rij