ZwerfjongerenVraag, aanbod en beleid op een rij
Oktober 2007
© 2007 MOVISIE, kennis en advies voor
maatschappelijke ontwikkeling
Auteur: Daan Heineke
Redactie: afdeling communicatie MOVISIE
Fotografie: Hollandse Hoogte en iStockphoto
Opmaak: Suggestie & illusie
Drukwerk: USP bv
ZwerfjongerenVraag, aanbod en beleid op een rij
Zwerfjongeren, ze bestaan in Nederland. Volgens recent onderzoek
zijn het er zo’n 5000. Zij hebben een bepaalde vraag naar onder-
steuning. In de grotere steden is er over het algemeen ook onder-
steuning: een meer of minder gedifferentieerd aanbod van dienst-,
hulp- en zorgverlening. En om dat aanbod van de grond te krijgen en
richting te geven is er weer beleid nodig.
Met deze brochure willen we kort en overzichtelijk informatie geven
over de vraag, het aanbod en het beleid ten aanzien van zwerfjonge-
ren. Bovendien hopen we met deze informatie bij te dragen aan een
eenduidig gebruik van terminologie.
Deze brochure is bedoeld voor alle beleidsmakers en uitvoerende
professionals die actief zijn of actief willen worden in de aanpak van
zwerfjongerenproblematiek.
Inleiding
Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij � * * *
1 Hetgebruikvandetermthuislooskannogalwatverwarringgeven.Bijthuisloze jongerenwordtverwezennaarhet
wonenzondervastewoon-ofverblijfplaats.Indemaatschappelijkeopvangverwijstdetermthuisloosheidnaareen
duurzaamsociaal-psychologischdisfunctioneren:naarhetonvermogenvandebetrokkenenomonderanderezich
eenthuisbasisteverwervenenduurzamesocialerelatiesaantegaan(VanDoorn,2002).Daaromzijnersteedsmeer
onderzoekersenbeleidsmakersdiedetermthuislozenendak-enthuislozenvermijdenenloutersprekenvandaklozen.
2 Jansene.a.(2007)makendaarbijhetonderscheidtussenfeitelijk dakloze jongere (jongerentot25dievoorhunover-
nachtingvooralzijnaangewezenopstraatofopkortdurendverblijfinlaagdrempeligevoorzieningenindemaatschap-
pelijkeopvangofbijdejeugdzorgofbijfamilie,vriendenofkennissen)enresidentieel daklozen jongeren:jongerentot
25jaardiealsbewonerzijningeschrevenbijinstellingenvoormaatschappelijkeopvangofjeugdhulpverlening.Hetgaat
hierbijom(zicht)pensions,foyers,vormenvanbegeleidwonenendergelijke).
3 Determrisicojongerenwordtookinveelgemeentengehanteerd.Dezetermkangebruiktwordenvoorjongerenmet
multiproblematiekdie(nog)ingezinsverbandwonen.
Doelgroep
TerminologieVoordegroepzwerfjongerenzijninNederland
deafgelopentwintigjaarmeerderenamen
gebruikt:
• Zwerfjongeren
• Thuislozejongeren1
• Daklozejongeren2
• Dak-enthuislozejongeren
• Jongedaklozen
• Risicojongeren3
Delaatstejarenheeftdeterm´zwerfjongeren´
deoverhandgekregen.Inverrewegdemeeste
beleidsnota´senonderzoeksrapportenkiest
menvoordezeterm.
DefinitieTotvoorkortwerdenerookveelverschillende
definitiesgehanteerd.Degrootsteverschillen
haddenbetrekkingop:
• Deleeftijdsgrens;
• Deduurvandedakloosheid;
• Deaardvandedakloosheid(verblijfop
enronddestraat,verblijfinopvangvoor-
zieningen,verblijfoptijdelijkeadressen,
verblijfopminimaaldrieadressen);
• Deaardvandebijkomendeproblemen(meer-
voudigeproblemenopdeachtleefgebieden
wonen,financieelfunctioneren,psychisch
functioneren,schoolenwerk,middelenge-
bruik,gezondheid,sociaalnetwerk,leven
volgensmaatschappelijkeregels).
* * * � Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij
Devariëteitaandefinitieswasvooronderzoe-
kers,beleidsmakersenprofessionalsindezorg
voorzwerfjongerenuitermatelastig.In2004
heefthetMinisterievanVWSgekozenvooreen
nieuwe,brede,maaruniformedefinitie,die
daarnaookgebruiktisdooronderanderede
AlgemeneRekenkamer(2005):
AantallenDealgemenerekenkamerheefthettotaalaan-
talzwerfjongereninNederlandberekendopbij-
na5000.Indiversegrotestedenenregio´szijn
tellingenenschattingenverricht,vaaknogmet
verschillendedefinities.Tochkwameneerdere
schattingenopbasisvaninformatieverzameling
bijdeskundigenookindebuurtvan50004:
• 5.700(DeBieenDortmans,1990)
• 4.300(SGBO,1995)
• 3.500(Korf,1999)
Zieoverzichtpagina5.
Jongeren tot 25 jaar met
meervoudige problemen,
die dakloos zijn of in opvang
verblijven zonder hun ouders.
4 ZieKorf,2004,pag99.Bijdezeonderzoekenwordenverschillendeleeftijdsgrenzenvandedoelgroepgehanteerd.
Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij � * * *
5 UiteeninventarisatievandegemeenteAmsterdamwerdenin2006417zwerfjongerengeteld.
6 Metingin1998
7 WaarvanAlkmaarnietontvangenenHilversumnietgeteld
8 WaarvanGoudanietontvangenenLeidengeentelling
9 Volgenseenrecenteomvangschatting(Jansene.a.2007)zijner66zwerfjongereninZeeland
10 Bron:NieuwsbriefZwerfjongeren,DenHaag(opbasisvandelandelijkedefinitie)
11 WaarvanVlaardingennietgeteld
Geografisch gebiedAantal zwerfjongeren (Rekenkamer 2004)
Aantal zwerfjongeren per 10.000 inwoners
Nederland 5000 3
Amsterdam 300-5005 4-7
Rotterdam 300-700 5-12
DenHaag 100-500 2-11
Utrecht 1296 5
Groningen(Groningen) 28 0,5
Friesland(Leeuwarden) 150-200 2
Drenthe(AssenenEmmen) 44-54 1
Overijssel(Almelo,Deventer,EnschedeenZwolle) 300-800 3-7
Flevoland(Almere) 45-50 1
Gelderland(Arnhem,Nijmegen,Apeldoorn,
Ede,Doetinchem)300-475 2
Utrecht(UtrechtenAmersfoort) 150-170 1
Noord-Holland(Alkmaar,DenHelder,Haarlem,
Hilversum,Hoorn7)170-330 1-2
Zuid-Holland(Dordrecht,Gouda,Leiden8) 70-120 0,5
Zeeland(Vlissingen) 669 1,5-2,0
Noord-Brabant(BergenopZoom,Breda,DenBosch,
Eindhoven,Helmond,OssenTilburg)1000 4
Limburg(Heerlen,Maastricht,Venlo) 480-500 4
RegionaalOrgaanAmsterdam
(Amsterdam,PurmerendenZaanstad)310-530 3-6
RegioHaaglanden(DenHaagenDelft) 50910 9
GrootstedelijkeregioRotterdam
(Rotterdam,Spijkenisse,Vlaardingen11)330-760 4-10
* * * � Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij
12 VolgensKorfe.a.(1999)wareneringemeentenmetmeerdan200.000inwonersongeveerachtkeerzoveelzwerf-
jongerendanindegemeentenmetminderdan50.000inwoners.
13 Zokunnenpercentageszwerfjongerenpertotaalaantaljongeren15-25uitgerekendwordenalsmedepercentages
zwerfjongerenpertotaalaantaldaklozen.LandelijkecijfersencijfersuitAmsterdamwijzeninderichtingvaneen
percentagevan15%zwerfjongerenvanalledaklozen.
14 InAmsterdambleekin2005dat50%vandegeïndiceerdezwerfjongerenvrouwis(RapportageBestekvooreenKeten,
2005)eninZeelandbleekdehelftvandezwerfjongereneenmeisjetezijn(Jansene.a.,2007)
VolgensdeAlgemeneRekenkamerishetaantal
5000aannemelijk.Datbetekentdatergemid-
deldper10.000inwoners3zwerfjongerenzijn.
Ingrotestedenzijndaterveelmeer(tot12)en
inkleinegemeentenminder12.Per10.000jonge-
renvan15tot25jaarzijner26zwerfjongeren.
Zevormen15%vanhettotaalaantaldaklozen.
Nadereanalysevandezecijfersisgewenst13.
KenmerkenZwerfjongerenhebbendevolgendekenmerken:
LeeftijdDeverdelingvanhetaantalzwerfjongeren
perleeftijdscategorieisnietzoduidelijk,maar
hetgrootstedeelbestaatuit16tot21jarigen
(Planije,2003).
GeslachtDemeestelandelijkeenlokaleonderzoeken
wijzeninderichtingvantweederdejongens
eneenderdemeisje.Erlijktdelaatstejareneen
groeivanzwervendemeisjes14.
EtniciteitHetpercentageallochtoneafkomstonderzwerf-
jongerenverschiltnogalperonderzoek;van35%
(Planije,2003)en45%(Jansene.a.2007)tot53%
(Korf,1999enMaaskant,2005).Etniciteitiseen
lastigtedefiniërenentemetenkenmerk.
VraagZwerfjongerenhebbeneenondersteunings-
vraag,omdatzemetmeerdereproblemen
tegelijkertijdkampen.Centraaldaarbijstaathet
ontbrekenvaneenvastewoon-ofverblijfplaats,
eeneigenstabieleplekwaardejongerezich
prettigenvertrouwdvoeltenvanwaaruitde
jongerezichopsociaalenmaatschappelijk
terreinkanontwikkelen.
Naastditprobleemophetleefgebiedwonen,
zijndebelangrijksteandereproblemen:
• Financieel:schulden,vaardigheidstekorten
inhetomgaanmetgeld;
• Psychisch:ernstigepsychosocialeof
psychiatrischeproblemen;
• Middelengebruik:problematischgebruik
vanalcoholen/ofsoftdrugs;
• Maatschappelijkeregels:inaanrakingmet
justitietengevolgevancriminaliteit;
• Schoolenwerk:hetontbrekenvaneen
(zinvolle)dagbesteding.
Voortsiserineenkwartvandegevallen
sprakevaneenlichtverstandelijkehandicap
(Planije,2003)enneemthetaantaljonge
moedersenaanstaandemoedersmetmeer-
voudigeproblematiektoe.
Bijaldezeleefgebiedenkunnenjongereneen
hulpvraaghebben.Degrootsteurgentielijkt
Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij � * * *
daarbijteliggenbijdeleefgebiedenwonen(zelf-
standigewoonruimte),financiën,eendagbeste-
dingengezondheid(zieookJansene.a.,2007).
SubgroepenZwerfjongerenkunnenookbehoorlijkvan
elkaarverschillen.Nietalleenwatbetreftde
aardenernstvanhunproblemen,ookde
mogelijkhedenomzelfredzaamindesamen-
levingtefunctionerenverschillen.Indiverse
stedenmaaktmenonderscheidinsubgroepen
ofprofielen.Erzijnverschillendeonderverde-
lingenmogelijk.InRotterdamspreektmenvan
dissidenten,bandieten,weglopersenverschop-
pelingen(Maaskant2005).EninDenHaagkent
meneenanderevierdeling:weglopers,kansrijke
zwerfjongeren,internaatjongerenenbandieten
(Bijvoets,2006).Dezeonderverdelingenhebben
temakenmetdekenmerken:
• Wijzevanopgroeien(onstabielejeugddoor
ernstigeopgroei-enopvoedproblematiek,
verwaarlozing,mishandeling,internaatsver-
leden,pleeggezinverleden);
• Deaanwezigheidvanpsychosocialeproble-
matiek(ernstigeverslaving,traumatische
ervaringen,psychiatrischediagnose)of
gedragsproblemen(agressie,conflicten,
crimineelgedrag,wegloopgedrag);
• Deaanwezigheidvanchronischebelem-
meringenofhandicaps(bijvoorbeeld
eenlichtverstandelijkehandicapofeen
ontwikkelingsstoornis);
• Deprognose(kansrijkoflangdurig
zorgwekkend).
Eenlaatsteindelinginsubgroepenisgebaseerd
opdefasevandakloosheid(enmaatschappelijke
uitval)vandejongerenincombinatiemethun
woonsituatie:
• Risicojongeren(wonendbijoudersof
zelfstandig,kwetsbaarmetmogelijk
verschillendeproblemen);
• Recentezwerfjongeren(enkeleweken
totmaandenopstraatofzwervendvan
adresnaaradres);
• Zwerfjongereninwoonvoorzieningen
(zoalscrisisopvang,pensions)residentieel
daklozejongeren);
• Herstel-zwerfjongeren(viavormenvanbege-
leidwonenopdewegterugnaarmaatschap-
pelijkereïntegratie).
Persubgroepkunnendesamenwerkingspart-
nersineencentrumgemeenteeenspecifiek
hulpaanbodontwikkelenenuitvoeren.
AanbodInvrijwelalle43centrumgemeentenensoms
ookregiogemeentenzijndiversevoorzieningen
diespecifiekgerichtzijnopdehulpverlening
aanzwerfjongeren.Dezevoorzieningenzijn
verschillendvanaardenzijnterangschikken
inzescategorieën.
De zes aanbodgroepenVooreencompleetensluitendaanbodvoor
zwerfjongerenzijndevolgendezesaanbod-
groepennoodzakelijk(vergelijkAlgemene
Rekenkamer2004):
* * * � Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij
1.Preventie(vandakloosheidbijjongeren);
• Cliëntvolgingbijdejeugdgezondheidszorg
endejeugdzorg(risicoanalyse)
• Tijdigingrijpenbijopgroei-enopvoed-
problemen(preventiefjeugdbeleiden
geïndiceerdejeugdzorg)
2.Signalering(zowelactiefoutreachendals
passief,hetfungerenalsmeldpuntvoorsigna-
lenvandediversenetwerkpartners.Ingeval
vanzorgmijdingisindezefaseookactieve
bemoeizorgvanbijvoorbeeldeenOGGZ-team
ofstraathoekwerknodigomdezwerfjongere
temotiverenvoorhulp);
3.Screening(indicering,diagnostiek,
hulpvraagverheldering);
4.Planning,toeleidingentoewijzing;
5.Uitvoeringuithulpassortiment;
• Trajectcoördinatie(vastcontactpersoon,
vasthoudenderegievanhettraject,
inclusiefcliëntvolging)
• Eerste(laagdrempelige)opvang(zoals
crisisopvang,nachtopvang)
• Begeleidingstrajectresidentieel(24-uurs),
waaronderbeschermdwonenenpensions
• Begeleidingstrajectsemi-residentieel
–begeleidwonen(kleinschaligenredelijk
zelfstandigineenkamerofeenwoningvan
deinstelling,aldannietmetenkeleandere
zwerfjongeren)
• Begeleidingstrajectambulant(zoalsdoor
T-teams,maarookdoorandereprofessio-
nalsvanbijvoorbeelddemaatschappelijke
opvang,dejeugdzorg,deverslavingszorg,
MEE,deGGZofreintegratiebedrijven)
6.Nazorg(geleidelijkeafbouwvanhetbegelei-
dingstrajecttotenkelewaakvlamcontacten
perjaar).
Indeverschillendecentrumgemeentenisboven-
staandgedifferentieerdaanbodnietaltijd
allemaalaanwezig.Decategorieën2toten
met5zijndoorgaanscentraalenregionaal
georganiseerd.
WonenHoewelhetbijzwerfjongerenmeestalgaatom
problemenopmeerdereleefgebieden,staathet
ontbrekenvaneeneigen,stabielewoonruimte
centraal.Hulpverleningenbegeleidingnaarwerk
kanbijnaalleeneffectiefplaatsvindenalserzo’n
vasteplekis.Erzijndriesoortenwoonplekken:
1.Opvangplaatsen(24-uursopvang,groeps-
wonen,grotedelenvandedagtoezicht
en/ofbegeleiding);
2.BegeleidWonen(zelfstandigwonenin
woningvaninstelling,metenkeleandere
cliëntendelenvanvoorzieningen,enkeleuren
perweekbegeleiding);
3.Ambulantewoonbegeleiding(geheelzelf-
standigeenkamerofwoninghurenvande
woningcorporatie,enkeleurenpermaand
begeleiding).
Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij � * * *
IndeinventarisatievanhetTrimbosInstituut
(Planijee.a.2003)kwamen67voorzieningen
inbeeld,ingrotecentrumgemeentenrelatief
meerdaninkleine.Demeestebodenresidenti-
eleopvang,bij16ligtdenadrukopambulante
begeleiding.Deresidentiëlevoorzieningenbe-
schiktenintotaalover787bedden,variërendvan
1tot64.Inmiddelszijnernieuwepensionsvoor
zwerfjongerenopgericht.Metnamezijnvanuit
woningcorporatiesveelinitiatievengenomen
omhuisvestingtebiedenaanjongerenineen
achterstandssituatie,waaronderzwerfjongeren.
Hiertoezijneenaantalconceptenontwikkeld
zoalsfoyerenwerkhotel15.Vanuithetproject
Geefopvangderuimte16ishetprojectTake Off
opgestartvoordemaatschappelijkereïntegratie
van(zwerf)jongeren.Bijzonderisdatcorporaties
nietalleenpassendehuisvestingbieden,maar
ookwerkervaringsplaatseninheteigenbedrijf
ofbijrelatieseventueelgecombineerdmeteen
scholingstraject.Aldezeprojectenwerkenonder
hetmottoWonen-Werken-Lerenenzijnbedoeld
alstussenstapnaarvolledigezelfstandigheid.
InterventiesInhetwerkenmetzwerfjongerenworden
vooraldevolgendetypehulpverleningsactivitei-
tengebruikt(zieookFederatieOpvang,2004):
• Outreachendeactiviteiten:eropafgaan,
opzoekenindeeigenleefomgeving,veel-
vuldigcontactmaken,vertrouwenwinnen,
persoonlijk,verleidentothulp;
• Snelle,laagdrempelige,concreteenprak-
tischehulp(o.a.crisisopvang);
• Eenstabielewoon-ofverblijfssituatie
(eenveiligeeigenplek,herstelvaneen
gestructureerddagritme,stabilisatie);
• Trajectbegeleidingofcasemanagement
(eenvastpersoon,duidelijk,coördine-
rend,planmatig,perspectievenbiedenden
vertrouwenwekkend);
• Dagbestedingentoeleidingnaarscholingof
werk17;
• Schuldhulpverlening,trainenvanfinanciële
vaardighedenenaflossingsregelingen;
• Werkenaaneensociaalnetwerk(trainenvan
socialevaardighedenenlerenopbouwenen
onderhoudenvannieuwesocialecontacten).
Methodieken en instrumentenInhetgezamenlijketotaalaanbodvande
ketenpartners,zijnondermeerdevolgende
instrumentenmogelijk:
• Eencasusoverleg(multidisciplinairebespre-
kingomeengezamenlijkbeeldtevormen
enplannenmetafsprakentemaken);
• Eenindividueeltrajectplan;
• Mentorschap(persoonlijkbegeleider,
casemanager);
15 Ziewww.kamersmetkansen.nl.HetdoelvandealliantieKamersmetKansenisdaterin2008circa40Foyersen
WerkHotelsinNederlandzijn.
16 Ziewww.geefopvangderuimte.nl.
17 IneenpublicatievanhetNIZW(Hagen,2006)wordtingegaanopdemogelijkhedenomzwerfjongerenaanhetwerk
tehelpen.Diverseinstrumentenwordenopeenrijtjegezet,bijvoorbeeldjobstages,werkenmetbehoudvanuitkering,
vrijwilligerswerk,participatiebanen,leerwerktrajecteneninstrumentenomwerkgeverstestimulerenzwerfjongerenin
diensttenemen.
* * * 10 Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij
• Eenregistratiesysteemmeteengezamenlijk,
integraaldossier;
• Vertrektraining(Spanjaard,2005)18;
• Het8-fasenmodelvoorplanmatigwerken
indemaatschappelijkeopvang(MOVISIE,
voorheenNIZW,2004);
• VerwijsindexRisicojongeren
(VWS,www.minvws.nl);
• Risicomonitoromjongerenindejeugdzorg
diedreigentegaanzwerven,betertesignale-
ren.BureauJeugdzorgvoertdezemonitoruit
bijjongerendie17jaarzijnennogmaalsbij
hetbereikenvande18jarigeleeftijd(JSO/
BureauJeugdzorgHaaglanden,2007);
• SocialeKaartZwerfjongerenmetactuele
gegevensvandeverschillendeinstantiesdie
metzwerfjongerenwerken;
• InstapmethodenzoalsVindplaatsgericht
werken,deT-Teammethoden,demethode
Nieuweperspectieven,demethodiek
CapabelendeWegwijsmethode(Advies-
bureauVanMontfoort).
Werkzame bestanddelen /succesfactorenDeindediverseliteratuurgenoemdesuccesfac-
torenvoorhetaanbodvanzwerfjongerenzijn
alsvolgtteclusteren(zieondermeerPlanijee.a.,
2003;NoomenDeWinter,2001;Wolf,2005).
Vertrouwen en continuïteit• Vastecontactpersoon
• Betrokkenheid,persoonlijkeaandacht,
wederzijdsvertrouwen
• Begrip(zich onderdompelen in het bestaan
van de jongere,Wolf,2005)
• Tijdnemen
• Langeadem(vasthoudendheid)
Tijdigheid• Signaleringsafspraken
• Actiefzwerfjongerenopzoeken
Concreetheid en doelgerichtheid• Toegankelijkheidenlaagdrempeligheid:
erissnelhulpbeschikbaar
• Praktisch,doen(nietteveelpraten)
• Maatwerk(aansluitendbijdevraagvan
dejongere)
• Planmatig
Samenhang• Integrale,multidisciplinairebenadering
(veelzijdignetwerk)
• Duidelijkheidinafsprakenwiewatdoet
(coördinatievanhettraject)
Financiering van het aanbodDehulpverleningaanzwerfjongerenwordt
ondermeergefinancierduitdedoeluitke-
ringvoormaatschappelijkeopvangdiede43
centrumgemeentenvanhetRijkontvangen.
Onduidelijkiswelkdeelvanhetbudgetbesteed
wordtaanzwerfjongeren.Ietsmeerdande
helftvandevoorzieningenontvangtstructu-
relefinanciering,14%tijdelijkefinanciering
en28%zowelstructurelealstijdelijkefinan-
ciering.Residentiëlevoorzieningenontvangen
vakerstructurelefinancieringdanambulante
voorzieningen.Eengrootaantalvoorzieningen
ontvangtfinancieringuitparticulierebron-
nenzoalsgiftenvanparticulieren,fondsenen
bijdragenvanbewoners,vooralresidentiële
voorzieningen(Bron:Planijee.a.,2003).Sinds
enkelejarenkunnenjongerenmeteenindica-
tie(metnamejongerenmeteenpsychiatrische
ofverstandelijkebeperking)ookeenberoep
18 ZievoorbesprekingvandeVertrektrainingalseffectieveinterventie:www.nji.nl
Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij 11 * * *
doenopAWBZ-gefinancierdezorg.Indiverse
zwerfjongerenpensionskandezezorggeleverd
worden.Tenslottezijnerprovinciesdiezorgaan
zwerfjongerenfinancierenviajeugdzorgbeleid
ofondersteuningvanconcreteprojecten.
Knelpunten in het aanbodErzijndriegroteknelpuntentenoemenin
hetaanbod:capaciteit,geringedoorstroom
ensamenhang.
CapaciteitTerwijler5000zwerfjongereninNederlandzijn,
zijnermaarenkelehonderdenopvangplekken.
Daardoorzijnveelzwerfjongerengenoodzaakt
tijdelijkenwisselendbijbekendenteverblijven.
Enzijnzijtelangonzichtbaarvoorhulpverle-
ners.Ofzijnzenoodgedwongenaangewezen
oplaagdrempeligevoorzieningenvoormaat-
schappelijkeopvang,waardoorzijinaanraking
kunnenkomenmeteenmeerhardestraatcul-
tuur.Devermengingvanzwerfjongerenen
oudere,feitelijkdaklozenwordtinbredekring
vanprofessionalsafgeraden(zieookBerg-le
Clercq,2007).
Hetcapaciteitsgebrekheeftvooraltemaken
metfinancieringsmogelijkhedenvanenpriori-
teitenstellingdoordegemeenten.
Geringe doorstroomZwerfjongerenhebbennogteweinigperspec-
tiefopeenvormvanzelfstandigewoonruimte.
Deenkelehonderdenzwerfjongerendiewel
eenplekhebbenwetentebemachtigenineen
residentiëlesetting,blijvendaarveeltelang.
Hoewelerinverschillendeplaatsendelaatste
tweejaarinitiatievenzijngestart(ziebijvoor-
beeldKamersmetKansen),zijnernogteweinig
geschiktedoorstroomplekken.
SamenhangHoewelerdeafgelopenjarendiverseinitiatie-
veninveelcentrumgemeentengenomenzijn
voormeersamenwerkingooktenaanzienvan
dezwerfjongeren,blijkthetnogmoeilijkte
zijnomsamenhangendeindividueletrajecten
uittevoeren.Erzijnwelaanbiedersenandere
instantiesdieervoorinaanmerkingkomen
(ondermeerBureauJeugdzorg,AMW,Jeugd-
GGZ,geindiceerdejeugdzorg,maatschappelijke
opvang,OGGZ-meldpunt,woningcorporatie,
socialedienst),maardiewetenelkaarnietaltijd
opeenstructurelewijzetevinden.Metname
voorzwerfjongerenvanaf18jaarisvaakgeen
vloeiendeovergangvaneenjeugdzorgtraject
naareenvolwassenenzorgtraject.
Samenwerkingwordtteweiniggefaciliteerd
doorbeleidsmatigeregie(ziehierna).
BeleidBeleidskaderDeafgelopenjarenisernauwelijksspecifiekbe-
leidgeweesttenaanzienvandezwerfjongeren-
problematiek.Explicietbeleidiseerderuitzonde-
ringdanregel(zieonderanderedeRekenkamer-
rapportenenKorf,2004).Beleidsmatigvallende
zwerfjongerentussenwalenschip.Formeellijkt
hetbeleidprimairdeverantwoordelijkheidvan
vooraldeprovincies(hetjeugdzorgbeleid)ende
centrumgemeenten(maatschappelijkeopvang).
Maardeversnipperingisechternoggroter.De
volgendevijfbeleidsveldenzijnaandeorde:
Alle gemeenten:• Preventiefjeugdbeleid(voorkomen,signaleren
enaanpakkenvanopvoed-enopgroeiproble-
matiek,vanaf2007prestatieveld2vandeWet
MaatschappelijkeOndersteuning/Wmo);
* * * 12 Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij
• Jeugdgezondheidszorg(JGZ):sinds1januari
2003isersprakevaneenintegraleJGZvoor0
tot19-jarigenonderregievandegemeenten.
HetbasistakenpakketvandeJGZisverankerd
inde(herziene)WetCollectievePreventie
Volksgezondheid/Wcpvenhetbijbehorende
BesluitJeugdgezondheidszorg19.
Provincie:• Jeugdzorgbeleid(inhetkadervandeWet
opdeJeugdzorg).
Zorgkantoor:• UitvoeringvandeAlgemeneWetBijzondere
Ziektekosten/AWBZ,tenbehoevevande
geïndiceerdezorgvoorjongerenmeteen
verstandelijkeofeenpsychischehandicap.
Zwerfjongeren: beleidsmatig tussen wal en schip Wcpv
Jeugdgezondheidszorg
Collectieve preventie
WmoPrestatieveld 2Preventief Jeugdbeleid
WmoPrestatieveld �
Maatschappelijke
Opvang
Wet op Jeugdzorg
Bureau Jeugdzorg
en geïndiceerde
jeugdzorg
AWBZZorgkantoor
geïndiceerde
jeugdzorg
zwerf- jongeren
Centrumgemeenten:• Maatschappelijkeopvangvoorondermeer
crisisopvang,laagdrempeligedag-ennachtop-
vang,(semi-)residentieleopvangenambulante
begeleiding(vanaf2007prestatieveld7vande
WetMaatschappelijkeOndersteuning/Wmo).
BeleidsknelpuntenDebelangrijksteknelpuntendieinveelonder-
zoeken(metnamedievandeAlgemeneReken-
kamer)enbeleidsnota´svoorkomenzijn:
1.Erwarentotvoorkortgeenuniformedefini-
tiesvanzwerfjongeren.Hierdoorpratenveel
actorenlangselkaarheenenwordtvergelij-
kendonderzoeksterkbelemmerd;
2.Erisgeengoederegistratievanzwerfjonge-
ren(hierdooriserweinigzichtopdeaard
enernstvandezwerfjongerenproblematiek
19 Bron:NationaalKompasVolksgezondheid,versie3.8,14december2006(RIVM:www.rivm.nl)
Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij 1� * * *
enismenaangewezenopintensiefextern
onderzoek);
3.Hetzwerfjongerenbeleidisversnipperdover
gemeenten,centrumgemeenten,provincieen
zorgkantoor(hierdoorblijftdeaanpakineen
beleidsvacuümhangen,isergeenregie-of
eindverantwoordelijkheidvoordesamenhang
inhetbeleid);
4.Erisgeenspecialeapartefinancieringsbron
voorhulpverleningaanzwerfjongeren.Het
bestaandeaanbodwordtbetaalduitveel
verschillendeenrelatiefvaakincidentele
bronnen,waarondergiften.
Oplossingen voor een beter zwerfjongerenbeleidIndediversebeleidsdocumentenenonder-
zoeksrapportenstaandevolgende
oplossingsrichtingen:
• Ietsdoenaanknelpuntenininformatievoor-
ziening,dusregistratieenbeleidsinformatie
(StaatssecretarisVWSineenreactieophet
Rekenkamerrapport2005);
• Afsprakentussenhetministerievan
Volksgezondheid,WelzijnenSport(VWS),
VerenigingNederlandseGemeenten(VNG)
enInterprovinciaalOverleg(IPO)tenbehoeve
vanspelregelstussengemeenten,provincies
enaanbieders;
• Eensturenderolvanuitprovinciesom
verantwoordelijkheidtenemenvooreen
samenhangendezorgvoorzwerfjongerenin
samenwerkingmetdecentrumgemeenten,
onderanderealsonderdeelvanconvenanten
enactieplannen(ziebijvoorbeeldprovincies
Zuid-HollandenGelderland).Dezeprovincies
werkenactiefaandedeaansluitingtussen
lokaaljeugdbeleid,jeugdzorgenmaatschap-
pelijkeopvang;
• Eenstimuleringsregelingvoordefinancie-
ringvaneenketenvanvoorzieningenvoor
zwerfjongeren,bedoeldomgedurendevijf
jaardesamenwerkingmogelijktemakentus-
sendeverschillendeschakelsendeuitvoering
vanhulpverleningindeketen.Zodradoor
detijdelijkestimuleringsregelingdetoegang
totdezorgindeketenmogelijkisgemaakt,
kunnendefinanciëlemiddelenvandezerege-
lingwordenovergeheveldnaardealgemene
uitkeringenvoorjeugdzorgenmaatschap-
pelijkeopvang.Voorwaardevoortoekenning
vanmiddelenuitdemogelijkeregelingis
eengezamenlijkbeleidskadervanprovincie
encentrumgemeenteneneensamenwer-
kingsovereenkomsttussendepartnersinde
beoogdeketenvanvoorzieningen(Federatie
Opvang2004);
• Eengrotererolvoordeaanpakvanzwerf-
jongerenproblematiekdoorGemeentelijke
* * * 1� Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij
Gezondheidsdiensten(GGD’en).EenGGD
heeftvanuithaarJeugdgezondheidszorg-
takenzichtopdeontwikkelingvanalle
kinderen.Ditzalsterkerwordenbijdeopte
richtenCentravoorJeugdenGezin.Verder
hebbenGGD-envaakeensleutelrolbijde
uitvoeringvandeOpenbareGeestelijkeGe-
zondheidszorg(OGGZ).Voorzwerfjongeren
bovende18jaarisdeOGGZgeschiktdoor
defocusoppreventie,signalering,toeleiding
enhulpverleningvancliënteninmultipro-
blemsituaties.Zwerfjongerenzijnbijuitstek
eenOGGZ-doelgroep.EenvandeOGGZ-
kerntakenishetbevorderenvansamenhang
tussendeveelsoortigeaanbiedersvanzorg.
DeOGGZkijktoverdegrenzenvansectoren
enbeleidsveldenheen(ziebijvoorbeeldde
Zwolsemethode);
• Regieenfinancieringzoudenmoetenplaats-
vindenopcentrumgemeenteniveau.Daartoe
zoudendedoeluitkeringenvoormaatschap-
pelijkeopvangopgehoogdmoetenworden.
Allecentrumgemeentenzijncoördinerend
enregisserendinhetbeleidtenaanzienvan
zwerfjongeren.Zijoverleggen,zorgenvoor
afstemmingenmakenafsprakenmetregioge-
meenten,provincieenhetzorgkantoor.Met
anderewoorden:centrumgemeentenkrijgen
debeleidsregieoverzwerfjongerenzorg.De
handreikingZwerfjongerenproblematiek
(Berg-leClercq,2007)gaatervanuitdatals
gemeentendebeleidsregieopzichnemenen
voorwaardenscheppenvoorketensamenwer-
king,deaanpakvandeproblemenvanzwerf-
jongerenaaneffectiviteitzalwinnen.Indeze
handreikingwordtbeschrevenhoegemeen-
teneendergelijkebestuurlijkeenbeleidsma-
tigeregiekunnenvoerenenhunsturenderol
kunnenversterken.Eeninstrumentdaarbijis
het6-stappenplanvoorbeleidsregie.
LiteratuurOnderzoeken landelijkAlgemeneRekenkamer
Opvang zwerfjongeren.DenHaag:Algemene
Rekenkamer,2004
AlgemeneRekenkamer
Opvang zwerfjongeren.Tweede Kamer der
Staten Generaal, vergaderjaar 2001-2002, 28265,
nrs. 1-2.DenHaag:SduUitgevers,2002
AlgemeneRekenkamer
Opvang zwerfjongeren 2003.Tweede Kamer der
Staten Generaal,vergaderjaar2003-2004,29290,
nrs.1-2.DenHaag:SduUitgevers,2003
Algemenerekenkamer
Zwerfjongeren 2005.DenHaag:Algemene
Rekenkamer,2005
Berg-leClercq,T.,M.vanDijk,R.vanGriensven
enN.Kornalijnslijper
Aanpak zwerfjongerenproblematiek. Handrei-
king voor gemeenten.DenHaag:SGBO,2007
BieH.de,H.Dortmans
Thuisloze jongeren.Nijmegen:Katholieke
UniversiteitNijmegen,InstituutvoorSociale
Geneeskunde,1990
BruinK.de;A.vanLourens;C.Scholte
Zwervend tussen het beleid: ondersteuning van
gedecentraliseerd zwerfjongerenbeleid : eind-
rapport.Leiden:Researchvoorbeleid,2002
Doorn,L.van
Een tijd op straat: een vervolgstudie naar
(ex)-daklozen in Utrecht 1993-2000.Utrecht:
MOVISIE(voorheenNIZW),2002
Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij 1� * * *
Hagen,B.
Zwerfjongeren op weg naar werk. Mogelijk-
heden om (ex- )zwerfjongeren te begeleiden
naar en op werk.Utrecht:MOVISIE(voorheen
NIZW),2006
KorfD.J.,S.Diemel,H.Riper,T.Nabben
Het volgende station. Zwerfjongeren in
Nederland.Amsterdam:ThelaThesis,1999
KorfD.J.;P.vanGinkelenM.Wouters
Jeziethetzenietaan.ZwerfjongereninFlevo-
land.Amsterdam:RozenbergPublishers,2004
LoefS.van;G.M.L.M.Wever
Thuisloze jongeren in Nederland: een beknopte
inventarisatie.DenHaag:SGBO,Onderzoeks-en
AviesbureauvandeVNG,1995
PlanijeM,‘tLandH,WolfJ.
Hulpverlening aan zwerfjongeren.Utrecht:
Trimbos-instituut,2003
Tomeer-BouwensM.,L.TavecchioenW.Meeus
Zonder thuis – zonder toekomst?: Een empirisch
onderzoek naar ontwikkelingsantecedenten
van thuisloosheid bij jongeren.Utrecht:Nji
(voorheenNIZW),2002
Onderzoeken lokaal/regionaalBergN.vanden,M.BusterenR.vanWifferen
Inventarisatie dak- en thuislozen in Amsterdam.
Amsterdam:GemeenteAmsterdam,2006
BijvoetsM.
Zwerfjongeren in Den Haag: een onderzoek
naar de profielen van zwerfjongeren en de
hulpverlening bezien vanuit profielen.Utrecht:
UniversiteitUtrecht,2006
BottenbergM.,G.VerhagenenL.Bisschops
Zwerfjongeren in de provincie Gelderland;
Omvang van het zwerfjongerencircuit,
toekomstige trends en discrepanties tussen
hulpverleningsaanbod en hulpverleningsvraag.
BekerapportinsamenwerkingmetAdviesbu-
reauVanMontfoort,2001
JansenC.,N.vandenBerg&J.Wolf
Dakloos in Zeeland, onderzoek naar profiel,
positie en perspectief van daklozen en zwerf-
jongeren,Amsterdam:SWP,2007
JansenP.
Uitzicht op een verborgen doelgroep, resultaten
quick scan thuisloze jongeren in Leiden en Gouda
en omgeving.Woerden:AdviesbureauVan
Montfoort,2003
MaaskantJ.
´Bandieten`, ´dissidenten`, ´weglopers`of
´verschoppelingen`?: profielen van thuisloze
jongeren in Rotterdam. Rotterdam:Sociale
ZakenenWerkgelegenheid,2005
ProjectgroepZwerfjongerenGGDRegio
IJssel-Vecht
Zorg voor zwerfjongeren Eindrapportage Pro-
ject Zwerfjongeren regio Zwolle.Zwolle:GGD
RegioIJssel-Vecht;BureauJeugdzorgOverijssel
Aanbod- en methodiekbeschrijving landelijkFederatieOpvang
Nota Zwerfjongeren.Utrecht:FederatieOpvang,
2004
GijtenbeekJ.
Thuisloze jongeren op weg: eindrapport van het
* * * 1� Zwerfjongeren: vraag, aanbod en beleid op een rij
evaluatie-onderzoek van een nieuwe methodiek
van hulpverlening aan thuisloze jongeren in
Den Haag, Rotterdam en Utrecht. Amsterdam:
SCO-KohnstammInstituut(UvA),1996
SpanjaardH.
De VertrekTraining : intensief ambulante hulp
gericht op competentievergroting en netwerk-
versterking.Amsterdam:SWP,2005
Aanbod- en methodiekbeschrijving lokaal/regionaalBeschrijvingketenstructuurDenHaag
www.zwerfnet.nl(zoekopketenstructuur)
KonijnC.
**PATCH**: Intersectoraal zorgprogramma voor
jongeren met meervoudige problemen in de
regio Rivierenland.Utrecht:TrimbosInstituut,
2001
Samenwerkingsverbandvoordak-enthuisloze
jongereninderegioAmsterdam
Werkplan 2006 van Bestek voor een keten.
SchipperH.enG.vanDijk
Ketenzorg voor dak- en thuisloze jongeren in
Amsterdam
www.ketens-netwerken.nl/documents/Bestek-
vooreenketen.pdf
VrijeUniversiteit,InstituutJeugdenWelzijn
Zorg voor zwerfjongeren: Methodiekbeschrij-
ving Team Zwerfjongeren Zwolle.Instituut
JeugdenWelzijnVUAmsterdam:VrijeUniver-
siteit,InstituutJeugdenWelzijn,2005
WillemsM.
Sluitende aanpak dak- en thuisloze jongeren
in Nijmegen. SpectrumActueelnr.42006
www.spectrum-gelderland.nl(ziethema
jongeren,jeugdzorg)
WolfJ.enG.vanderLaan
De bitterzoete werkelijkheid: De relatie
tussen methodiek en organisatie begeleid-
wonen-project voor zwerfjongeren.Amsterdam:
SWP,2005
Relevante websites• www.zwerfjongeren.nl
(StichtingZwerfjongerenNederland)
• www.zwerfnet.nl(forumenkennis-
centrumvooriedereendieberoepsmatig
temakenheeftmetzwerfjongerenen
hunproblematiek)
• www.opvang.nl(FederatieOpvang)
• www.kamersmetkansen.nl(alliantie
vanvelepartnersopgebiedvan
woon-leer-werktrajecten)
• www.geefopvangderuimte.nl(projectvan
Aedes,deFederatieOpvangenSEV)
• www.movisie.nl(kennisenadviesvoor
maatschappelijkeontwikkeling)
• www.vanmontfoort.nl(onafhankelijk
adviesbureauophetterreinvandezorg)
• www.nji.nl(NederlandsJeugdinstituut)
• www.brancherapporten.minvws.nl
(ondermaatschappelijkezorg-maatschap-
pelijkeopvang)
MetdankaanMariekePloegmakers,AlettaWinsemius,OlgaEkelenkamp,FietjeSchelling,
AnnaKogut,LuciavanIersel,MoniqueWillems,GerdavanDijkenLéonvanLier,dieallemaal
meegewerkthebbenaanhettotstandkomenvanditdocument.
MOVISIE is het nieuwe kennisinstituut voor
maatschappelijke ontwikkeling. Onze missie is om
de participatie en zelfredzaamheid van burgers te
bevorderen. Dit doen we door professionele organisaties,
vrijwilligersorganisaties en overheden op het terrein
van welzijn, zorg en sociale veiligheid te ondersteunen
en adviseren. Vijf thema’s staan centraal in ons werk:
leefbaarheid, vrijwillige inzet, mantelzorg, kwetsbare
groepen en huiselijk en seksueel geweld.
MOVISIE * Postbus 19129 * 3501 DC Utrecht * T 030 789 20 00 * F 030 789 21 11 www.movisie.nl * [email protected]
Nederland heeft ongeveer 5000 zwerfjongeren. Deze jongeren
hebben speciale ondersteuning nodig. De grotere steden bieden
vaak een meer of minder gedifferentieerd aanbod van dienst-,
hulp- en zorgverlening. Om dit aanbod van de grond te krijgen
en richting te geven is er beleid nodig.
Met deze brochure wil MOVISIE kort en overzichtelijk informatie
geven over de vraag, het aanbod en het beleid ten aanzien van
zwerfjongeren. Daarnaast hopen we met deze informatie bij te
dragen aan een eenduidig gebruik van terminologie.
Deze brochure is bedoeld voor alle beleidsmakers en uitvoerende
professionals die actief zijn of actief willen worden in de aanpak
van zwerfjongerenproblematiek.
Top Related