Velt-aanbod samentuinen1. Wat is een samentuin?

Velt vzw bedacht het concept ’samentuinen’. Een samentuin is een tuin waarin mensen samen ecologisch tuinieren. ‘Samen’ staat dus voor samen doen, maar het staat ook voor diversiteit: jong of oud, rijk of arm, autochtoon of allochtoon, meer of minder mobiel… Iedereen is welkom in een samentuin! In de meeste tuinen krijgt elke tuinier een eigen perceeltje en beheert hij samen met de groep enkele geza-menlijke plekken zoals paden, een tuinhuis en de beplanting rond de samentuin. Op andere plaatsen werkt iedereen samen op de volledige oppervlakte van de tuin. In een samentuin beslist en overlegt de tuiniers-groep over het beheer van de tuin.

In de volksmond benoemt men zulke tuinen ook als groepsmoestuinen, volkstuinen of ecologische gemeen-schapstuinen. Velt kiest bewust voor het woord samentuinen, omdat het kernachtig verwoordt waaraan zo’n tuin voor Velt dient te beantwoorden: een plek om samen te tuinieren.

2. Hoe tuinieren we in een samentuin?

2.1. Ecologisch tuinierenZorgzaam omgaanDe tuiniers beheren hun samentuin als een ecologische tuin. Ze gaan zorgzaam om met bodem, water, oogst en na-tuur. Er komt geen kunstmest aan te pas. De samentuiniers maken hun tuingrond vruchtbaar door hem te voeden met compost en/of groenbemesters en door hem enkel oppervlakkig te bewerken. Een mulchlaag voorkomt uitdro-ging en onkruidgroei, en geeft geleidelijk voedingsstoffen vrij. Dit resulteert in een hoge bodemvruchtbaarheid: de basis van ecologisch tuinieren.

In de tuin gaat zo weinig mogelijk verloren, door de oogst goed te spreiden, te verdelen of in te maken en door de oogstresten te composteren. Zo zorgt het tuinieren voor slechts een kleine ecologische voetafdruk.

Ruimte voor biodiversiteitIn een samentuin is er ruimte voor biodiversiteit van gewassen. Dit betekent dat er al eens geëxperimenteerd mag worden met minder bekende groenten en dat speciale variëteiten of oude rassen de voorkeur mogen krijgen.

Samentuinen worden ingepast in het omliggende landschap en dragen bij aan het ecologische evenwicht in de omgeving. Dit gebeurt door bestaande landschapselementen zoals bomen, poelen en dergelijke zo veel mogelijk te behouden. Voor dieren zijn er speciale plekjes: nestkastjes, een insectenhotel, een takkenwal, bloemenweiden etc. Verder kiezen we voor inheemse planten voor de randbeplanting, en gebruiken we natuurlijk materiaal voor de infrastructuur.

Planten preventief beschermenHoe ga je om met ziekten en plagen zoals schimmels of bladluizen? Chemische bestrijdingsmiddelen verstoren het natuurlijke evenwicht en schaden het milieu, dus preventief ingrijpen is de regel. Veel plantenziektes voorkom je door vruchtwisseling, waarbij een teelt maar om de vier of zes jaar op hetzelfde perceel groeit. De tuiniers kiezen voor robuuste groenterassen, bijvoorbeeld aardappelen met resistentie tegen de aardappelplaag. Als een plaag de kop opsteekt, spelen natuurlijke vijanden, zoals lieveheersbeestjes, hun rol. Afscherming met insectengaas of vogelnetten helpt vaak ook. Als preventie niet volstaat, kun je terugvallen op ecologisch verantwoorde bestrijdings-middelen.

2.2. Samen tuinierenEen samentuin wordt getypeerd door de sociale samenhang en de eigen groepsdynamica waar veel aandacht aan wordt besteed. Dit uit zich in een aantal kenmerken.

Een diverse groep mensenNaast biodiversiteit is er ook een diversiteit aan mensen: iedereen is welkom ongeacht leeftijd, opleidingsniveau, afkomst, gezinssituatie, beperkingen of bijzondere talenten. Een samentuin is een inclusieve plek waar iedereen op zijn manier een steentje kan bijdragen. Velt pleit er dan ook voor om de infrastructuur er zo naar te maken dat de tuin ook effectief toegankelijk is voor iedereen.

Een participatieve aanpakDe organisatie van een samentuin is een participatief proces. Sommigen kiezen ervoor de volledige tuin gemeen-schappelijk te onderhouden, anderen delen de tuin op in individuele percelen en spreken af om de gezamenlijke infrastructuur samen te onderhouden. In beide gevallen is er steeds een vorm van samenwerking en goede afspra-ken tussen de tuiniers. Het is belangrijk dat deze keuzes in groep worden gemaakt zodat ze door iedereen gedragen worden.

Een plek om samen te lerenEen samentuin kun je beschouwen als een lokaal educatief centrum waar mensen samen informeel leren over na-tuur, voeding, samenwerken, tuinieren… Formeel leren kan ook door een aanbod van cursussen.

3. Wat biedt Velt jou?

Velt heeft sinds 2006 een methode en knowhow opgebouwd voor de ondersteuning van initiatiefnemers die beschikken over een stuk grond en er een samentuin willen opstarten. Het ondersteuningsaanbod van Velt omvat verschillende aspecten. Hieronder worden ze gedetailleerd omschreven, telkens met het concrete aanbod van Velt vzw.

3.1. Advies bij opstartOp een bepaald ogenblik ontstaat het idee om een samentuin te starten. Mensen komen samen, en ideeën worden geconcretiseerd. Op zulke ogenblikken is de inbreng van een ervaringsdeskundige nuttig. Zo kunnen nieuwe initia-tiefnemers leren uit ervaringen elders.

Velt biedt de infosessie ‘Hoe een samentuin starten?’ aan. De doelgroep voor deze sessie is divers: een groep geïnte-resseerde buurtbewoners, een gemeente, een organisatie, de eigenaar van een stuk grond…

3.2. Onderzoek van het perceelVan zodra het perceel voor de samentuin bekend is, kan er concreet worden gestart. Maar voor de mensen begin-nen te tuinieren, is het wenselijk om de geschiktheid van het perceel na te gaan.Hierbij komen de volgende zaken aan bod:• onderzoek lichtinval op perceel;• onderzoek naar eventuele risico’s met betrekking tot vervuiling van het perceel (bodem, lucht…);• onderzoek naar voedingstoestand bodem (staalname, interpretatie analyse);• opmaak ecologisch bemestingsadvies en organisatie aankoop compost en organische meststoffen.

Velt onderzoekt de lichtinval en gaat de geschiktheid van de bodem na, zowel wat betreft eventuele bronnen van vervuiling als bemesting. Met het ecologische bemestingsadvies kun je aan de slag om de bodemvruchtbaarheid op peil te brengen.

3.3. Advies voor de inrichtingIs het perceel geschikt om te tuinieren, dan kun je het ontwerp van de samentuin maken. Dit gebeurt in samen-spraak met de tuiniers. In sommige tuinen wordt alles gemeenschappelijk onderhouden, anderen delen de tuin op in individuele percelen en spreken af om de gezamenlijke infrastructuur samen te onderhouden. In beide gevallen is er altijd een vorm van samenwerking en goede afspraken tussen de tuiniers.

Bij de inrichting komen aan bod:• indeling perceel in individuele en gemeenschappelijke teelperceeltjes, met paden en al of niet specifieke construc-ties (plantbakken, bakken om op hoogte te tuinieren…);• aanvoer van water, met recuperatie van regenwater als uitgangspunt;• energievoorziening via hernieuwbare bronnen, bijv. zonnepaneel;• tuinhuis en toilet;• omheining en randbeplanting, met suggesties voor meer biodiversiteit: schutting, struikengordel, houtwal, bijen-hotel en -weide, kleinfruit etc.

Velt maakt op maat een advies voor de inrichting van de samentuin, afgestemd op de verwachtingen van de tui-niers.

3.4. Begeleiding van de tuiniersDe samenstelling van een groep tuiniers varieert sterk. Iedereen is welkom ongeacht leeftijd, opleidingsniveau, af-komst, gezinssituatie, beperkingen of bijzondere talenten. Mensen met tuinervaring en beginners krijgen een plek. Eén ding hebben ze gemeenschappelijk: ze willen tuinieren. En dat geeft des te meer voldoening als het lukt. Maar hoe moet je zaaien en hoe hou je de vervelende bladluizen in toom? Samen ecologisch leren tuinieren biedt daar een antwoord op.

Hierbij komen heel wat thema’s aan bod:• Hoe begin je op je eigen perceel?• Hoe bemest je, met nadruk op compost?• Hoe bewerk je de bodem en ga je al of niet bedekken?• Hoe moet je planten beschermen, met de nadruk op preventieve maatregelen?• Hoe stel je een teeltplan op en hanteer je vruchtwisseling?• Hoe moet je zaaien en planten?• Wanneer en hoeveel moet je gieten?• Wanneer kun je oogsten en hoe kun je de oogst bewaren?• Hoe teel je zelf zaad?• Welk gereedschap en materiaal gebruik je?• Welke groenten, kruiden, bloemen en (klein)fruit teel je?

Voor de begeleiding van de tuiniers han-teert Velt een eigen aanpak, gebaseerd op de principes van het sociaal-culturele vor-mingswerk:• De activiteiten zijn laagdrempelig en erva-ringsgericht.• De beleving en de participatie van tuiniers staat centraal.• De begeleiding gebeurt door medewerkers van Velt en/of door degelijk opgeleide prak-tijkbegeleiders of lesgevers van Velt.• De vorming gebeurt ter plaatse (bijv. be-geleiding in de tuin) of vanop afstand (bijv. helpdeskfunctie).

Tegelijkertijd leert de groep tuiniers zichzelf te organiseren om tot een gedeeld ownership te komen: samen een afsprakennota opstellen, de organisatie van gemeenschappelijke taken, de feestelijke opening van de tuin etc.

Velt heeft voor de begeleiding van de tuiniers een divers aanbod. In overleg met initiatiefnemers wordt een aanpak op maat – kort of meerdaags, al of niet gespreid in de tijd – uitgewerkt. Dit aanbod voor de tuiniers omvat:• een basiscursus ecologisch tuinieren, 4 sessies, meestal ’s winters ter voorbereiding van het komende teeltseizoen;• een intensieve praktijkbegeleiding in de tuin tijdens het eerste jaar, bijv. tweewekelijks een gezamenlijk tuinmo-ment, van maart tot oktober;• een minder intensieve opvolging tijdens het tweede teeltseizoen, bijv. maandelijks een tuinmoment, van maart tot oktober;• een nieuwsbrief met een omschrijving van tuinwerkzaamheden;• een helpdesk waar tuiniers met vragen terechtkunnen.

3.5. Nazorg voor de tuiniersUit de praktijk blijkt dat na twee teeltseizoenen een groep tuiniers voldoende stevig op haar benen staat om zonder begeleiding verder te kunnen. Niettemin willen tuiniers na deze periode nog verder samen leren.

Velt voorziet de mogelijkheid voor deze samentuinen om zich als ‘thematische werkgroep’ aan te sluiten bij Velt vzw. Zo kan de groep aan voordeeltarief Velt-lesgevers inhuren, kadervorming voor vrijwilligers bijwonen en mede-werkers van Velt inschakelen voor hulp op vlak van groepsontwikkeling en ecologisch tuinieren.

4. Voor wie is dit aanbod?

Dit aanbod is er voor alle mogelijke initiatiefnemers van een samentuin:• een groep mensen die in hun wijk een samentuin wil aanleggen;• een gemeente of stad die samentuinen als middel wil inzetten om de sociale cohesie in de gemeente of stad te versterken;• een intercommunale die zelf tuinieren als middel inzet tegen voedselverspilling en als afvalpreventie;• een vereniging die met haar leden een samentuin wil opstarten;• een OCMW dat voor senioren en mindervaliden een samentuin wil realiseren;• een bedrijf dat met haar werknemers een samentuin wil oprichten;• een school die met leerkrachten en leerlingen een schooltuin wil aanleggen;• etc.

5. Meer info

Velt vzw – Vereniging voor Ecologisch Leven en TuinierenUitbreidingstraat 392c2600 Berchemwww.velt.be

ContactpersonenLieven David, medewerker moestuin, lieven.david@velt.be, 03 287 80 61Geert Gommers, diensthoofd kennis, geert.gommers@velt.be, 03 287 80 95 Foto’s: Stefan Jacobs.