t h e m a

Enverder:

InterviewmetCarlaCornuit

RecensieHandboekKatholiekeMedischeEthiek

Evangeliserenaaneensterfbed

Thema:religieuzeinspiratieindezorg

Bijbelseinspiratievoorleidinggevenden

Religieuzeinspiratieannonu

LeefgemeenschapDeArk

zininzorgT I J D S C H R I F T VA N R E L I Ë F OV E R Z O R G, E T H I E K E N L E V E N S B E S C H O U W I N G

2jaargang13juni2011

www.relief.nl

COLOFON

Zin in Zorg is een uitgave van Reliëf, christelijke vereniging

van zorgaanbieders. Bij Reliëf zijn 200 zorginstellingen met

een christelijke signatuur aangesloten. De missie van Reliëf

is om vanuit christelijke inspiratie invloed uit te oefenen op

het maatschappelijk debat over en de inhoud, uitvoering

en organisatie van de zorg en aldus bij te dragen aan de

essentie van zorg. Vanuit die missie richt Zin in Zorg zich

op gezondheidszorg, ethiek en levensbeschouwing in hun

onderlinge relaties. Zin in Zorg ver schijnt vier maal per jaar.

ISSN: 1389-6490 / jaargang 13 /nummer 2

Abonnementen

Lidinstellingen van Reliëf ontvangen twee abonnementen;

aanvullende abonnementen voor € 17,50 per jaar.

Losse abonnementen kosten € 26,75 per kalenderjaar.

Losse nummers € 6,75 + porto. Advertentietarieven op

aanvraag. Informatie en opgave: Reliëf, Neckardreef 6,

3562 CN Utrecht, (030) 2610454. E-mail: info@relief.nl of

via de website www.relief.nl. Abonnementen kunnen ieder

moment van het jaar ingaan. Opzeggingen moeten voor

1 december gedaan worden.

Redactie

Drs. Annemieke Beekers

Dr Carlo Leget (voorzitter)

Dr Frits Mertens

Drs. Jan Maarten Nuijens

Drs. Cynthia Lieshout (eindredactie)

Drs. Thijs Tromp

Redactieadviseur

Prof.dr Martin Hoondert (uitgever Abdij van Berne)

Redactieadres

Reliëf

t.a.v. Anjo Oppelaar

Neckardreef 6

3562 CN Utrecht

Redactieadviesraad

Drs. Abeltje Hoogenkamp / Drs. Agnes van Balkom

Dr Frans Kamsteeg / Drs. Marthijn Laterveer

Prof. dr Herman Meininger / Drs. Elly van Reij-Pieterson

Daniëlle van der Eerden-Vollebregt

Layout, uitgave en druk Berne-Heeswijk ®

Omslagfoto:

Elisabeth van Thüringen bezoekt een zieke, Elisa-

bethkerk in Marburg, glas in lood-raam, 13e eeuw.

De redactie heeft getracht om alle rechthebbenden

toestemming te vragen voor publicatie. Dat is niet in

alle gevallen gelukt. Indien u meent gepasseerd te zijn,

gelieve contact op te nemen met de redactie.

Zinnebeeld:Bijzonder FritsMertens................................................................4

T H E M A : Religieuzeinspiratieindezorg

StandvanzakenIngevanNistelrooyenThijsTromp...........................5

JemedemenshelpenomGodtedienenInterviewmetzusterGorettoAartsCynthiaLieshout.........................................................8

BijbelseinspiratievoorleidinggevendenDominiekLootens.......................................................10

N I E U W S : Verenigingsnieuws.......................................................12

Succesende(on)betrouwbareoverheidArieKars........................................................................13

I N T E R V I E W : AllesbegintbijdeontmoetingmetdeanderInterviewmetCarlaCornuitCynthiaLieshout..........................................................14

R E C E N S I E : W.J.Eijk,L.J.M.Hendriks,J.A.Raymakers(red.)Handboek Katholiek medische ethiekTheoBoer.....................................................................16

R E P O R T A G E : LeefgemeenschapDeArk FritsMertens................................................................18

V R I J E B I J D R A G E : Eenherwaarderingvanbarmhartigheidencaritas

CharlesvanLeeuwen..................................................20

K O R T N I E U W S : .......................................................................................22

E T H I E K U I T H E T V U I S T J E :Evangeliserenaaneensterfbed?RoelienEbbers.............................................................23

Agenda..........................................................................24

Redactioneel

Zorgvanuitreligieuzeinspiratie,moetenwedaarblijmeezijn?

MisschieneenvreemdevraagvoorZininZorg.Tochstelikdevraag

maarevenkort-door-de-bochtineenjaarwaarinveelaandachtin

demediaisgeweestvoorkindermisbruikininstellingendiedoor

religieuzengerundenbemenstwerden.Hetginghierweliswaarniet

alleenomzorginstellingen,maarwerktemenindeinternatenook

nietvanuitdiezelfdereligieuzeinspiratie?

Tja,religieuzeinspiratie,geenenkelegarantiedustegenmisstappen

enuitwassen.Maarheeftdiereligieuzebewogenheidnietookheel

veelgoedsgebracht?Denkevenaandielangetraditievanhospitia,

gasthuizen,ziekenhuizen,armenzorg?Eenbredestroomvanzusters

endiaconessen,katholiekenprotestant;volgelingenvanJezusende

barmhartigeSamaritaan.

Natuurlijk,erwasenisnogsteedsheelveelgoeds.Maaralsde

geschiedenisonsééndingleert,ishetdatgeloofweliswaareen

geweldigekrachtkanzijn,maartevensvoortdurendvraagtom

kritischezuivering.Ofomeenanderbeeldtegebruiken:inspiratie

vanuithetgeloofisalseenvuur.Enmetvuurmoetjeverstandigen

verantwoordelijkomgaan.

Erisoverigensnogeenanderekwestie.Wanneerhetgaatom

religieuzebewogenheidwordtweleensdekritischevraaggesteld:

‘Voorwiedoendiereligieusgeïnspireerdemensendatnuallemaal?’

Voordepatiënt,ofpro Deo,voorGod?Isdiereligieuzebewogenheid

nieteenverkaptevormvanegoïsme?Omjezelfsuperieurtevoelen

ofomindehemeltekomen?Hoebelangelooskanliefde,decaritas,

eigenlijkzijn?Ookditbezwaarlaatzien:religieuzeinspiratievraagt

omdoordenking,kritischzelfonderzoek,enverantwoording.

Motievenvanmensenkunnenambivalentzijn:dewegnaardehelis

geplaveidmetgoedebedoelingen.

Kunnenwediereligieuzebewogenheiddanmaarbetertussenhaken

tezettenenvergeten?Datdenkikniet.Hetzounetzodomzijnals

geenzonne-energiegebruikenineenlandwaardezonoverdadig

schijnt.Geïnspireerdgeloofiseengeweldigekracht.Enhetvermoeden

vandezeredactieis,datdezekrachtnogsteedsdoorwerkt.Misschien

ineenanderjasjedanvroeger.Maarnogsteedsvolenergie.

DitnummervanZininZorgwildaaruitzichtopbieden.Opreligieuze

inspiratieinhetverleden,hetheden,enietsvandetoekomst.Op

devertrouwdevormenendenieuwevormen.Opdeclichésende

nieuwevondsten,desterkekantenendevalkuilen.Wellichtdat

daardoorietsvandieinspiratieopnieuwkanstromen.Danzijnwijals

redactiealdiktevreden.

Carlo Leget

redact ioneel

3

In mijn werk vind ik volop de gelegenheid om dat wat mijn leven kleur en inhoud geeft, te de-len met anderen. Daarin ervaar ik hoe groot de rijkdom is van Gods liefde in mijn leven. Geloof in God is voor mij geen vanzelfsprekendheid. Ik ben niet in een christelijke traditie opgegroeid en weet hoe het leven is zonder je bewust te zijn van Gods liefde. Gelukkig ken ik inmiddels al heel veel jaren de zegen van God, die een prominente plaats heeft in mijn leven.

Geloven is voor mij een werkwoord. De relatie met God daagt uit om er mee aan de slag te gaan. Soms lijkt dat vanzelf te gaan en is het eenvoudig, soms moeten er barrières worden overwonnen en kan het ingewikkeld lijken. Werk maken van je geloof betekent kritisch naar jezelf blijven kijken, maar ook om je heen naar de wereld waar God je in heeft geplaatst.

Ik ervaar het als een voorrecht om als officier van het Leger des Heils vorm en inhoud te mo-gen geven aan zorgen voor kwetsbare mensen. Mannen, vrouwen, jongens en meisjes, die veel al alles en iedereen zijn kwijt geraakt. Mensen die letterlijk en figuurlijk er alleen voor staan. Waar niemand op zit te wachten. Die door niemand gemist worden als zij ’s avonds niet op hun eigen ‘stek’ aankomen. Als ze al een ‘eigen stek’ hebben!

Gelukkig heb ik veel mensen om mij heen om samen dit werk vorm te geven. We zijn aan elkaar gegeven om elkaar aan te moedigen een luisterend oor te bieden, het liefst een goed gevulde helpende hand te zijn met eten, drin-ken, kleding en als het even kan mensen een veilige plek te geven om te leven en te wonen. Dan springt een vonk over, spiritualiteit wordt beleefd in de aanwezigheid van mensen met

weinig of niets. Delen en beleven doet weder-kerigheid ontstaan waardoor je je rijk aan elkaar kunt ervaren.

De ander zien opbloeien omdat in hem of haar wordt geloofd is rijkmakend. In mijn beleving kan het niet anders of daar is de Ander in aan-wezig. God geeft inspiratie om naar elkaar om te zien en van delen vermenigvuldigen te ma-ken. Wie het goddelijke wonder van het geven van aandacht, liefde, geloof en perspectief ervaart, is tegelijkertijd de gever van zin, vrede en geluk aan een ander.

Lt.-kolonel mevr. dr. Ine VoorhamDirecteur Stichting Leger des Heils

Welzijns- en Gezondheidszorg

Geloven is een werkwoord

column

ZIN

NE

BE

EL

D

Bijzonder

NietalleendeliggingvanVerzorgingshuisDeKeerderberginCadierenKeerenhetuitzichtoverMaastrichtzijnbijzonder;

erismeerdatzobijzonderis.DitverzorgingshuismaaktdeeluitvanhetMissiehuis.Hetisdeoudstevestigingvande

religieuzeordedeSociëteitvoorAfrikaanseMissiën(SMA)inNederland.

PaterGastonDescribesstarttedaarin1891eenmissie-college,dattoteind1969eenkleinseminariebleef.Sinds1975iserin

hetMissiehuis,naasteenmuseumenbibliotheekoverAfrika,eenkloosterverzorgingshuisvoor29bewoners.Sindseenpaar

jaarvindenookniet-religieuzenerhunthuis.

DeKeerderbergisnueenmonumentvanmoderne(na-oorlogse)architectuur.Indekapelstaateengrooteneenklein

tabernakel.Mooieglas-in-loodramenvanLoeJonassierendekapel.Erzijnbinnentweekruiswegstatiesenbuitenéén.Het

beeldvandestichterstaatbijdeingangvandekapel.

PatersSMAwerdenopdeKeerderbergopgeleidtotmissionarisenvelengingendaarnanaarGhana.Desterkebandmet

Afrikablijktonderandereuithethoutsnijwerknetvoordeingangvandekapel.Ditbas-reliëfverbeeldthetdagelijkseleven

endecultuurinGhana.Wezien(rechts)hetlevenenwerkenophetland,hetsamenverbouwen,oogstenenconsumeren

vangewassen.Wezien(linksboven) ookbegroetings-enspelrituelen(midden),enmuziekinstrumenten(linksonder).Erspreekt

onderlingeverbondenheiduit.Danishetlevengoed.DaardroegendemissionarissenSMAaanbijdoor–breedopgevat–

hetgeloofuittedragen:werkenaaniederslevensgelukgeeftgestalteaanZijnKoninkrijk.Datwashunroepingofbezieling.

Deteruggekeerdemissionarissenhebbennuzelfzorgnodig.Goedezorglaatdiebezielingindeinrichtingenhethandelen

aanwezigzijn.DeKeerderberggaatfuseren,maarblijftzoweldekatholiekealsAfrikaansesfeeruitademen.

Frits Mertens

4 z i n n e b e e l d

FOTO: FRITS MERTENS

R E L I G I E U Z E I N S P I R A T I E I N D E Z O R G

5t h e m a

VorigjaarverscheendelijvigestudieEx caritate.1)Deze

studiegaatoverhetlevenenwerkenvanreligieuzen

inactievecongregatiesindeafgelopen200jaar.Het

boekbeschrijftondermeerdewerkzaamhedenvan

dezustersinhetonderwijs,deziekenverpleging,de

zorgvoorhulpbehoevendenendemissie.Deauteurs

zettenuiteenhoedezusters,medegedrevendoor

religieuzemotieven,zorgverleendenaanziekenen

armen.Veelzustersbeleefdeninhunopoffering,inhet

hardewerkenenzorgenvoormensen,debronvanhun

spiritueleleven,namelijkdatzijdaarinChristuszelf

ontmoetten.

De wortels van de zorgaanbieders

VoorReliëfisdezestudievanbijzonderebetekenis.

Hetboekherinnertdezorgaanbiedersdielidzijnvan

Reliëfaanhunwortels:deinitiatievenvankatholieke

congregaties,diaconessen,protestantsediaconieënen

godsdienstiggeïnspireerdeparticulieren.Intussenis

dezorgsectoringrijpendveranderd.Datsteltonsvoor

devraaghoewijinonzetijdbetekenisgevenaande

erfenisvandereligieuzen.Erzijnweliswaarnogsteeds

veelzorgaanbiedersdiehunoorspronglevendhouden,

bijvoorbeeldindenaamdiezijdragen.Maarhoestaat

hetmetdezgn.‘immateriëleerfenis’,dereligieuze

inspiratievanzorgverleners?Speeltdienogeenrol

indebelevingvanverpleegkundigen,verzorgenden,

specialistenofmanagers?

Geen gewoon beroep

Hetverlenenvanzorgiseengewoonberoepgeworden.

Jekiestvoorwerkindezorgomdathetbijjepast.Je

voertdetakenuitdiebijjebaanhorenenjeontvangt

daarvoorsalaris.Wanneerhetjenietmeerbevalt,ga

jeopzoeknaareenanderebaan.Daarinverschillen

zorgverlenersnietvandocenten,bankwerkersof

belastingadviseurs.Opdezegebruikelijkeredenering

valtwelietsaftedingen.Werkisvoordemeeste

menseneenbronvanzingeving.Datgeldtzeker

voorwerkersindezorg.Wiemetverpleegkundigen,

verzorgendenenbegeleidersspreekt,komtde

zindimensievanhetwerkalgauwophetspoor.

Natuurlijkgaathetingesprekkenoverhetwerkaltijd

eerstoverhoedrukhetis,overleukeenminderleuke

collega’s,overnieuweontwikkelingenenplannen.

Maarwielangermethenspreekt,krijgtooktehoren

hoezeerhetleedendebeperkingenvandemensen

voorwiezezorgenhenaanhethartgaan.Onderschat

niethoezeerzorgverlenerswerkelijkgevenom

hunpatiëntenenbewoners.Zeervarenoprechte

Veel zorgaanbieders van nu vinden hun oorsprong in de religieuze inspiratie van zusters en diaconessen. Na 200 jaar zijn

de zusters en diaconessen uit het beeld van de reguliere zorgverlening verdwenen. Is daarmee ook een eind gekomen aan

de religieuze inspiratie in de zorg? Thijs Tromp en Inge van Nistelrooy menen van niet. Zij leggen in dit artikel uit dat

religieuze inspiratie in de zorg nog steeds actueel en belangrijk is.

Thema:destandvanzaken

ReligieuzeinspiratieindezorgInge van Nistelrooy en Thijs Tromp

>>

R E L I G I E U Z E I N S P I R A T I E I N D E Z O R G

6 t h e m a

betrokkenheidopenzelfsliefdevoor‘hun’mensen.

Ingesprekkenmetzorgteamsoverinspiratievaltons

iederekeerweerophoegemakkelijkzorgverleners

sprekenoverdeliefdeenbetrokkenheidinhunwerk.

Datiswaarvoorzehetdoen.Veelzorgverlenerszijn

graagbereiddat‘beetjeextra’tebiedeninaandacht,

liefdeenbetrokkenheid.Of,zoalsMiekeGrypdonckdat

zegt,‘omdieextramijltegaan.’Datmaaktookdatze

hunervaringenvaak‘meenaarhuisnemen’.Nietdatze

daartrotsopzijn,maarhetwerktwelzo.Ooithebben

zevoorhunvakgekozenomdatzeietsvoormensen

willenbetekenen,eenuitdrukkingdiestelselmatig

terugkeertingesprekkenoverdeinspiratieinhun

werk.

De inspiratie van de zusters

Ietsvoormensenwillenbetekenen,isdateen

verwijzingnaarhetzelfdealsdereligieuzeinspiratie

zustersendiaconessenvantoen?Voordatwedezevraag

beantwoordengaanwenaderinophetkaraktervandie

religieuzeinspiratie.

Eenmooivoorbeeldvindenwebijdezusters

FranciscanessenvandeHeiligeElisabeth,gesticht

inBredain1880.Dezecongregatiewasactiefinde

thuiszorg,eenwerkwaarvoorzijhunroepingdirect

terugvoerdenopdriespirituelebronnen.Indeeerste

plaatsdeBijbelsewoordenuitMattheüs25:‘Ikwas

ziekenjijhebtmijbezocht.’Indetweedeplaats

inspireerdendeverhalenvandeHeiligeFranciscus

endeHeiligeElisabethvanThüringenhenomzich

volgeloofenovergaveintezettenvoorziekenen

armen.Dederdebronwasdekruisweg,verbeeldin

veertienstatiesdiehingenindekloostergangdie

naardekapelleidde.Dezustersgetuigdendatdeze

wegvanverlossing,diezeiederedagmeerderekeren

passeerden,heninspireerde,nietzozeeromdathethen

uitzichtboodopverlossing,maarvooralvanwegede

ontberingenopdewegendeontmoetingenonderweg.

Hetdeedhenstilstaanbijhetlijdendatzevaakinhun

werktegenkwamenenbijhetbelangvantroosten

menselijkheidindezesituaties.

Deeerstebroniseenverwijzingnaareentekstuit

deBijbel,eenlegitimatievanuitdespiritueletraditie

waardezustersdeelvanuitmaakten.Detweedebron

heefthetkaraktervaneenvoorbeeld.Zoalsdeheiligen

vantoendeliefdadigheidvormgaveninhúntijden

methúnmogelijkheden,zowildendezustersdat

doeninhuneigenomstandigheden.Dederdebron

isingewikkelder.Indeverbeeldingvandekruisgang

vanJezusherkennenzijhetlijdenvandemensenvoor

wiezijzorgenenmogelijkookhuneigenlijden.De

beeltenissenvandelijdendeHeerzijntegelijkertijd

ontmoetingenmetdelijdendemedemens.Deze

ontmoetingenbevestigenheninhetgeloofdatin

hetnabijzijnmetdelijdendetroostenmenselijkheid

gestaltekrijgen.Uiteraardmakendebeeldenvande

lijdenswegvanJezusdeeluitvaneengroterverhaaldat

uitlooptopdeverrijzenisvanChristusendeverlossing

vandeschepping.Maarhetisnietprimairdituitzicht

opverlossingdathenbemoedigt,alszouhetlijden

vannuenkeleenmoeizaamvoorspelzijnvaneen

heerlijkeverlossingnaditleven.Hetisjuistzodatín

deontmoetingmetdelijdendetroostenvertrouwen

geborenworden.Datisderaadselachtigeparadoxwaar

omheenhetchristelijkgeloofcirkelt.

Inspiratie begint bij het handelen

Hetisbelangrijkomnauwkeurigtesprekenalswe

hethebbenoverreligieuzeinspiratieindezorg.Het

isnietzodatereerstsprakemoetzijnvanreligieuze

inspiratiedievervolgensindadenvanliefdewordt

omgezet.Hetlijkterveelmeeropdatmensenzichom

watvoorredendanookgeroepenvoelenomtehelpen.

Zebeginnenmethandelen.Omdatzegeraaktworden

doorhetgelaatvandeanderofomdatzebewogen

wordendoordeontmoetingmetdebreekbaarheid

vanmensen.Pasineenlaterstadium,bijcontemplatie

enbezinning,komenzehundiepereinspiratieophet

spoor.Daarkunnengodsdienstigebeeldenenverhalen

overJezus,Maria,Franciscusenanderenbijhelpen.

Maarookinandereverhalenoverontmoetingenin

lijden,kunnenzorgverlenersietsvanhetgeheim

herkennendatverwijstnaardetroostdiekangroeien

inauthentiekcontact.Dezeherkenningkanhen

inspirerenomtelkensopnieuwhetwerkvandezorg

weeraantevatten.

Religieuze inspiratie anno nu

Steldatditwaaris,watzegtdatdanoverdereligieuze

inspiratievanzorgverlenersanno2011?Deverschillen

tussendezustersvantoenendeverpleegkundigen

vannuzijngroot.Degodsdienstigetaaldiedezusters

endiaconessenomringde,isgrotendeelsverstomd.

Hethemelsbaldakijnisverdwenen.‘Kruiswegstaties’,

‘werkenvanbarmhartigheid’en‘hetgaanvaneen

extramijl’klinkenveelzorgverlenersindeoren

alsgeheimtaal.Maardatbetekentnietdatreligie

aanhetverdwijnenis.Hetlijkterveelmeeropdat

religiefragmenteert.Mensenzoekenbijeenkeuraan

“ Z o r g v e r l e n e r s w o r d e ng e r a a k t d o o r h e t l e e d v a n

' h u n ' m e n s e n ”

R E L I G I E U Z E I N S P I R A T I E I N D E Z O R G

7t h e m a

nieuweenoudetraditiesnaarbeeldenenwoorden

omuitdrukkingtegevenaanwathenverwondertof

verbijstert.Wantervaringenvangelukenongeluk,van

bevrijdingenvanlijden,vanwanhoopenverlangen

verdwijnenniet.Enookhetbijbehorendezoekenen

tastennaarzininrituelen,verhalenenbeeldeniseven

actueelalsaltijd.Doormiddelvandiebeeldendrukken

weuitwatweeigenlijknietkunnenvatten,watons

mensentebovenentebuitengaat.Indatopzichtzijn

mensenongeneeslijkreligieus,alademtdetaalbijvelen

nietlangereentraditioneelgodsdienstigesfeer.

Ookdeervaringvandezustersdatindewerkelijke

ontmoetingmetdelijdendemenstroostenhoopkan

groeienisnietvangisteren.Dewereldvandezusters

isverdwenen,desituatieswaarinzijzichbegavenniet.

Nogsteedswordenzorgverlenersgeraaktdoorhet

leedvandemensendiezijverzorgen.Ennietalleen

innegatievezin.Deteamleiderdieineengesprek

overeenbewonerdiealleenmethaarogenkan

communicerenuitroept:‘OGod,waarheeftzijditaan

verdiend?’Eenverpleegkundigedietegendevader

zegtnadathunkindjeisoverleden:‘Dithóórtniet!’

Eenactiviteitengeleidsterdietegendedochtervaneen

dementerendevrouwzegtnaeenprachtigemiddag:

‘Wateengelukdatuditnogsamenkuntbeleven.’Van

patiëntenencliëntenhorenwebovendienvaakdatde

echtebetrokkenheidenaandachtvanzorgverleners

huntotgrotesteunis.Hetfeitdatzorgverlenersniet

langeromringdwordendoordegodsdienstigetaal

vandezustersbetekentweldatwemetnieuweoren

moetenluisterenomhunreligieuzeinspiratiete

verstaanensamentedelen.Somszullenzorgverleners

steunvindeninoudeverhalen,beeldenenrituelen

dieverwijzennaardeparadoxvantroostenzinin

deontmoetingmetdelijdende.Maarwezullenook

nieuweverhalenenbeeldenmoetenlerenverstaan.

Inspiratie in een wereld van techniek

Eenanderverschilmethetverledenisdatdesituatie

indeprofessionelezorgverleningsterkveranderd

is.Technischeenmedicinaleuitvindingenhebben

dezorgsterkverbeterd.Delangewerktijdenenhet

gebrekaanonderscheidtussenwerkenprivévande

zustershebbenplaatsgemaaktvoormenswaardige

arbeidsomstandigheden.Tegelijkertijdkomter

ookeenminderheilzametendensaanhetlicht.De

persoonlijkeontmoetingtussendelijdendemens

endebetrokkenzorgverlenerkomtinhetgedrang.

Hethuidigezorgjargonspreektnietvanpatiënten

maarvanzelfstandigkiezendezorgconsumenten

diezosnelmogelijkwillenafrekenenmethun

ongemak.Ofmenspreektvangastvrijeinstellingen

waarmensenophungemakengeheelnaarwens

kunnenverblijven.Deonderliggendebedoeling

daarvaniswelgoed.Wewillennietdatpatiëntenals

onmachtigemensenhunhandopmoetenhoudenbij

neerbuigendezorgverleners.Watwillenwegraagdat

onzedementerendeouderenkunnenlevenalseen

godinFrankrijk.Maarhoegoedbedoeld,detaalvan

consumerenengenietenverhultdathetindezorg

zeervaakdraaitommensendielijden,dienietmeer

kunnenlevennaarhunwens,diezichgeconfronteerd

zienmetbeperkingofuitsluiting.Enhoevreemdhet

ookklinkt,dergelijkesituatieskunnen

vindplaatsenvanzinzijn.Juistinsituaties

vanlijdenengebrokenheidlichtsomsiets

opvandeessentievanhetbestaan.Hetzijn

echtgeenzeldzameverhalenwaarinmensen

vertellendatzenahetkrijgenvaneen

beroertehunlevenhebbenomgegooidofdatzedoor

dezorgzaamheidvanvriendenenfamiliehebbenleren

zienwaarophetechtaankomtinhetleven.

Ruimte

Inonzehuidigeorganisatievandezorgkomtheterdes

temeeropaandatzorgverlenersruimtekrijgenom

zichopdezedimensievandezorgtebezinnenzodatze

gesterktwordeninhuninspiratieomwerkelijkcontact

temakenmetdemensenvoorwiezijzorgen.Deze

ruimtewordtgeopenddoorrespectvolteluisteren

naardeinspirerendeervaringendiezorgverlenersin

huneigentaalonderwoordenbrengen.Wantdeze

ervaringenspreken,omhetmetPaulRicoeurtezeggen,

vanauthentiekewederzijdsheid,inhetuurvanlijden

endood,ingedeeldgefluisterendezwakkeomhelzing

vangevouwenhanden.

Drs. Inge van Nistelrooy is onderzoeker aan de

Universiteit van Tilburg, Faculteit Geesteswetenschappen.

Drs. Thijs Tromp is directeur van Reliëf.

Noten

1 AnneliesvanHeijst,MarjetDerksenMaritMonteiro,Ex caritate. Kloosterleven, apostolaat en nieuwe

spirit van actieve, vrouwelijke religieuzen in Nederland in de 19e en 20e eeuw. Hilversum:Verloren2010.

“ h e t h e m e l s b a l d a k i j ni s v e r d w e n e n ”

R E L I G I E U Z E I N S P I R A T I E I N D E Z O R G

8 t h e m a

Deeersteaanblikvanhetkloosterisindrukwekkend.

Huize De Berg,klooster,verzorgingshuisénmoederhuis

vandecongregatie,iseengrootenmonumentaal

gebouw,inderdaadgelegenopeenberg,omringddoor

veelgroen.Doordegangenvanhetkloosterwordik

naareenspreekkamergebrachtwaarikdekomstvan

zusterGorettoafwacht.Webeginnenonsgesprek

meteenkopkoffiemetvlaai.“Jebenttenslottenaar

Limburggekomen”alduszusterGoretto.“Ikhoopmaar

datikgenoegtevertellenheb,ikbenmaareengewone

‘soldaat’inonzecongregatie.”

Datvertellenblijktgeenenkelprobleem,zusterGoretto

verteltgeanimeerd:“Ikbenopgegroeidineengroot

gezin,alsjongstemeisje.Indetweedeklasvandelagere

schoolzatikbijeenzusterdiegeweldigkonvoorlezen.

ZijlasonseenboekvooroverDamiaan,envanafdat

momentwildeikookwerkenmetmelaatsen.Ikwist

nogvanniks,maarikwildenaardemelaatsen.Datiser

ingebleven,ikwasaltijdverpleegstertjeaanhetspelen.

Ikheblateraandekapelaanverteld,datikgraagde

verpleginginwildegaan.Hijheefttoengeregelddatik

leerlingkonwordeninhetziekenhuisinDordrecht.Op

mijnzeventiendegingiknaarDordrecht.Datwasheel

wat,ikwasnognooitvanhuisgeweestentoenkwamik

ineensindestadterecht.Daarzatikruimdriejaarinde

vooropleiding.

Indietijdkwamertijdensdenachtdiensteen

spoedopname,eenjongevrouwmetvreselijkebuikpijn.

Datbleekeenmiskraamtezijn.Indietijdmoestenwij

danhetkindjedopen.Dathebbenwedusookgedaan,

hetvliesjeopengemaaktenhetvruchtjemetwijwater

gedoopt.Zoietshadiknognooitgezien,zóklein,maar

zomooi,zogaaf.Handjes,vingertjes,alles.Datwas

voormijzo’nwonder.DatGodtotzulkegrotedingen

instaatwas,datheeftdedoorslaggegeven:opdat

momentwistikdatikmijnlevenaanOnzeLieveHeer

wildegeven.IkwildehelemaalvrijzijnvoorHem,dat

wasmijnoffer.

Op3september1952benikingetreden,ikwastoen

twintigjaar.HierinHuizeDeBergkregenweonze

opleidingalsreligieus.Natweejaaropleidingdeedje

professieenwerdjeuitgezonden.Datwaswathoor.

Ikhooptemaardatiknietteverwegzougaan.Ik

werdtoennaarhethospitaalgestuurd,hetziekenhuis

hierinHeerlen.Endaarben35jaargebleven.Ikwas

JemoetjemedemenshelpenwiljeGodkunnendienenCynthia Lieshout

Thema-interview:ZusterGorettoAarts

vandecongregatievandeKleineZustersvandeHeiligeJoseph

Als het gaat over religieuze inspiratie in de zorg , wat kunnen we dan beter doen dan te rade gaan bij de religieuzen?

Zusters en diaconessen waren van grote betekenis voor de ontwikkeling van ziekenhuizen en andere zorginstellingen.

Zij deden hun werk ex caritate, uit liefde. In de ‘bloeitijd’ waren er in Nederland ruim 90 congregaties die bij elkaar vele

tienduizenden leden telden. Zin in Zorg sprak met zuster Goretto Aarts, lid van de congregatie van de Kleine Zusters van

de Heilige Joseph. Zij werkte bijna 40 jaar in de gezondheidszorg en was in 1989 de laatste zuster die afscheid nam van het

werk in het ziekenhuis.

ZR GORETTO EN HAAR ZUS EN MEDEZUSTER PAULA

R E L I G I E U Z E I N S P I R A T I E I N D E Z O R G

9t h e m a

uiteindelijkdelaatstezusterdieernogwerkte.

Ikhebdoorhetheleziekenhuisgezworven;de

mannenafdeling,dekinderafdeling,debaby’s.We

warenoveral,dagennacht.Datwasheelandersdan

nu.Maarwijvondendatheelgewoon,jewaszuster

enzehaddenjenodig.Datgingvanzelfeigenlijk.Het

mooistwasdemijnwerkersafdeling:grotezalenmet

45mannen.Dehumormetdiemannenwasheerlijk.

Eensvroegmezo’nmijnwerker:‘Zuster,waarombent

utochnaarhetkloostergegaan?’Ikantwoordde:‘alsik

getrouwdzouzijn,danhadikéénman,enkijknueens,

nuhebiker45’.Danhaddenweeenlol.”

ZusterGorettouithaarbezorgdheidoverdezorgzoals

dienuis.Ondanksalletechnischevooruitgangiser

volgenshaarteweinigaandachtvoordepatiënt:“Wij

haddennietzoveelmiddelenenmedicamentenalsnu,

maarwegavenwelwerkelijkaandacht.Wijstonden

naastdemensen.Alsjenuineenziekenhuiskomtdan

kijkenzenaardecomputer,ennaarinstrumenten.Dat

vindikerg.Ookhierinonskloosterverzorgingshuis

zieikdat.Erzijnechthelegoedebijhoor,metechte

aandachtvoordemensen.Maarbijvelenishettoch

heelandersdanwijhetgedaanhebben.Ikkonme

natuurlijkalszusterookhelemaalaandemensen

geven.Helemaalvrij,voorHem,envoordemedemens.

JemoetjemedemenshelpenwiljeGodkunnen

dienen.JekuntnietGoddienenenjemedemenslaten

creperen.

Mensenverlangennaaraandacht.Hethoeftmaar’n

handtezijn,eenenkelwoord.Maarechteaandacht.

Ookingewone,kleinedingen.Alshetbroodenbeleg

gebrachtwordeneninplasticzit,enmensenkrijgendat

nietopen,omdatzegeenkrachthebben,ofcoördinatie

dátzienenhelpen.Menslievendezorg.Ikzouzelfniet

ophetwoordgekomenzijn,maardatisprecieswater

somsmankeert.Daarstaikvoor100%achter.”

IkvraagzusterGorettowatzijzietaaninspiratiebij

jongemensenvannu?

“Natuurlijknietmeerbinnenonzecongregaties,maar

ophuneigenmanierhebbenjongemensentochveel

idealeneninspiratie.Alsjetochzietwatjongemensen

allemaaldoen,waarzezichvoorinzetten.Ofnaarhet

buitenlandgaan,naarderimboe.Nou,ikneemmijn

petjedaarvooraf.Erontstaatietsanders,hetgaatop

eenanderemanierdanwijhetgedaanhebben.Hetkan

ooknietmeer,zoalswijbegonnenzijn,datkanniet

meerindezetijd.Jongemensenhebbennuveelmeer

mogelijkheden,kunnenreizen,kunnenoveralnaartoe.

Hetisnietzosomber.Devormwaarinwijhetgedaan

hebbenlooptaf,maarerkomtietsnieuwsvoorterug.

Datzaliknietmeermeemaken,maarerkomtzekeriets

nieuws,hetisalbegonnen.Wemoetenverdergaande

toekomstin.Jemoetvertrouwenhebben,anderskom

jenergens.”

ZusterGorettoisbezorgddatzemisschientochniet

genoegbenadruktheeftwaarhethaartendiepsteom

gaat.Dathaarreligieuzebewogenheidnietgenoegnaar

vorengekomenis.Wepratendaarnogevenoverdoor.

“Getuigezijnvanwathetdiepstinjehartleeft,datis

moeilijk.Daardewoordenvoortevinden.Jekunter

metveelaplomboverpraten,maaromhetgoednaar

buitentebrengen,datislastig.Ikbeleefdespiritualiteit

nietalsietshoogsenverweg.Mijngrondinspiratieen

mijnfundamentvanwaaruitikleefishetgebedende

mensdienen,heelconcreetennabijinhunzorgen

verdriet.Endatdoeiknunogsteeds”

Zuster Goretto, volgens mij heeft u dat naar buiten gebracht in

alles wat u verteld heeft, niet in de mooie woorden, maar in wat

u gedáán heeft in uw leven.

“Ja!Geenwoordenmaardaden.Ofzoalshetmotto

vanonzestichter,MgrSavelbergzegt:‘Helpenwaar

niemandhelpt’.”

Cynthia Lieshout is stafmedewerker van Reliëf

en verzorgt de eindredactie van Zin in Zorg.

ZUSTER GORETTO, FOTO CYNTHIA LIESHOUT

R E L I G I E U Z E I N S P I R A T I E I N D E Z O R G

10 t h e m a

Maatschappelijkverantwoordondernemen(MVO)

iseenconceptvoorondernemerschapdatgerichtis

opduurzameontwikkeling.BijMVOstaandrieP’s

centraal:Profit(heteconomische),People(hetsociale)

enPlanet (hetecologische).Breedgedefinieerdomvat

MVOalleaspectenvaneenonderneming.MVOkanpas

werkelijkslagen,wanneerleidinggevendenintrinsiek

gemotiveerdzijnomhiervoorverantwoordelijkheidop

tenemen.EenBijbelsespiritualiteitkanvoorhenals

inspiratiebrongelden.

Binnenzorgondernemingenwordtertoenemend

vanuitMVOgewerkt.Kernthema’sophetgebied

vanMVOindezorgzijnpersoneelsbeleid,kwaliteit

vandienstverlening,ethiek,transparantie,milieu,

diversiteit,inkoop,afvalverwerking,energiebesparing

enMBO.

MVOkanenigszinswordenbeschouwdalseenhype.

Hetrisicobestaatdatorganisatieszichhiermeeslechts

schijnbaaridentificeren.MVOwordtdaningezetals

window dressing.PeopleenPlanetkomenwelaanbod,

maarenkelinfunctievanProfit.Deethischeafweging

tussendedrieP’s,watkenmerkendisvoorMVO,blijft

hierdoorachterwege.Bijleidinggevendeniserineen

dergelijkesituatiesprakevaneenextrinsiekemotivatie.

Aandachtvoormensenmilieuwordtdoorhenniet

ervarenalseenethischeplicht,maarenkelalseen

nuttiginstrumentomdeeconomischewaardevande

ondernemingteverhogen.

OpdeYoungBilderbergconferentievan2010,waar

eengroepjongeleidinggevendenuithetNederlands

bedrijfslevensamenkwamen,werdeenHandvest

voorgesteldwaarinuitdrukkelijkwordtgestelddat

leidinggevendeneenvoorbeeldfunctiehebben.

Indebijhorendeachtergrondtekstbeklemtonen

deinitiatiefnemersdatintrinsiekemotivatievoor

verantwoordelijkenzeerrelevantis.Aandachtvoor

diversiteitenduurzaamheidbinnendeonderneming

veronderstelleneenbijzonderemorelegevoeligheidbij

deleidinggevenden.

Devraagsteltzichhoeleidinggevendenhun

intrinsiekemotivatiehetbestkunnenontwikkelen.

DeYoungBildersbergconferentielaatzichinhaar

Themaessay:

Religieuze inspiratie in de zorg is het thema van dit nummer van Zin in Zorg. De redactie vroeg Dominiek Lootens, werkzaam

bij Caritas Antwerpen, om zijn visie op dit thema. Welke lijnen ziet hij als het gaat om – al dan niet religieuze – inspiratie en

bezieling voor mensen van nu. Hij zoomt in op de rol van leidinggevenden.

Dominiek Lootens

“Er is jou, mens, gezegdwat goed is”

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en Bijbelse inspiratie

Dienend leiderschap als basis voor MVO

RobertGreenleafschreefbeginjaren‘70eenberoemd

essayoverdienendleiderschap.Ditconceptheeftzich

ondertussensterkontwikkeldenwerdookempirisch

getoetst.Greenleafgeefteenspiritueleenethische

invullingaanleiderschap.Dienendleiderschapinspireert

leidinggevendenominhunhandelenheteconomische,

hetsocialeenhetecologischezorgvuldigaftewegen.

“Dedienendleiderisallereerstdienaar.(…)Diepersoon

verschilthemelsbreedvaniemanddieeerstleideris,

misschiendoordebehoefteomeenongewonedrang

naarmachtofhetverwervenvanmateriëlebezittingente

verzachten.()Hetverschilblijktduidelijkuitdezorgvan

de‘eerst-dienaar’omaandebelangrijkstebehoeftesvan

mensentegemoettekomen.Debestetest,enhetmeest

moeilijkonderdeknietekrijgen,is:groeiendegenendie

gediendwordenalsmensen?Wordenze,terwijl ze gediend

worden,gezonder,wijzer,vrijer,autonomer,enzijnzezelf

meergeneigdomdienaarteworden.En,watisheteffect

opdeminstbevoorrechtenindesamenleving?Zullenzij

ervanprofiterenofopz’nminstnietverderbenadeeld

worden?”

R E L I G I E U Z E I N S P I R A T I E I N D E Z O R G

11t h e m a

achtergrondtekstinspirerendoorhetBijbelsebegrip

vanrentmeesterschap.Vertaaldnaarondernemerschap

impliceertrentmeesterschaphetbesefdatdemensde

aarde,enalleswatdaarbijhoort,inbruikleenheeftvan

volgendegeneraties.

Eentekstdievoorleidinggevendenzeerinspirerend

kanzijnisMicha6,8:“Erisjou,mens,gezegdwatgoed

is,jeweetwatdeHeervanjewil:nietsandersdan

rechttedoen,trouwtebetrachtenennederigdeweg

tegaanvanjeGod.”DitBijbelfragmentkandebasis

vormenvooreenauthentiekeenlevensomvattende

spiritualiteit.Michaiseenprofeetdiebeklemtoontdat

vooreengelovigezoenoffersofdeelnameaanrituelen

nietvolstaan.OfiemandaldannietinGodgelooft,

blijktindeeersteplaatsuitzijn/haarhandelen.Het

fundamentvoordithandelenligtinhetbarmhartigen

bevrijdendhandelenvanGod.Deintrinsiekemotivatie

omethischtehandelenheeftvooreengelovigeeen

transcendenteoorsprong.

InhetgenoemdeBijbelfragmentzijndriekernthema’s

terugtevinden.“NederigdeweggaanvanjeGod”kan

wordengeduidalsintegriteitenverantwoordelijkheid,

metGodsethischhandelenvoorogen.Hetisopvallend

datineenaantalactueleleiderschapstheorieënhet

begripnederigheidofbescheidenheideencentrale

plaatsheeftgekregen.“Bescheidenheidbetekentdat

jealsleidinggevendeweetwaarjezwakkeensterke

puntenliggenenbeseftwatjevananderenkuntleren.

Alseenleidinggevendeinstaatistelatenblijkendat

hij/zijdekennis/meningvananderennodigheeftom

eenproject,afdelingoforganisatietoteensucceste

maken,zullenmedewerkerszichwaardevollervoelen.”

IndeoorspronkelijkeBijbeltekstwordthetwoord

chäsädgebruikt.Metditwoordwordthetconcrete

handelenbedoelddatbeantwoordtaandebehoeften

vaneengemeenschap.Trouwiséénmogelijkeinvulling

hiervan.Chäsädstichtgemeenschap,iseendeugd

dieopgemeenschapisgericht.Leidinggevenden

hebbenbinnenhunwerktemakenmetheterogene

gemeenschappen.VoorMVOisdiversiteiteencentraal

thema.Leidinggevendenhebbenalsopdrachtomeen

beleidtevoerendatgerichtisopminderhedenbinnen

teams,organisatiesendesamenleving.

Tenslottewordterinhetfragmentookverwezen

naar“rechtdoen”.Hetgaathieromhetthemavan

socialerechtvaardigheid.DefaculteitBedrijfsethiek

vandeUniversiteitNyenrodeomschrijftMVOals:“Een

maniervanondernemenopbasisvaneenvaststaand

commitmentombijtedragenaaneconomische

ontwikkelingdoordelevenstandaardteverbeterenvan

medewerkers,klanten,delokalegemeenschapende

samenleving”.Leidinggevendenvanondernemingen

hebbenalsopdrachtomoplossingentezoekenvoor

mondialevraagstukkenmetbetrekkingtotschaarste,

socialeongelijkheidenmilieu.

DeBijbelsetraditiekanvoorleidinggevenden

inspiratiebiedenbijhetrealiserenvanMVO.Zij

kanstimulerendwerkenbijhetaanscherpenvan

hunintrinsiekemotivatieomethischtehandelen.

Voorgelovigeleidinggevendenheeftdereligieuze

traditieeenbindendkarakter.MVOkanomgekeerd

ookeenstimulansbiedenomnatedenkenovereen

hedendaagseBijbelsgeïnspireerdespiritualiteit.De

uitgebalanceerdeaandachtdieMVOheeftvoorhet

sociale,hetecologischeenheteconomischedaagt

gelovigenuitomzichnietterugtetrekkenopzichzelf,

ofbinnendegelovigegemeenschap,maaromzelf

maatschappelijkeverantwoordelijkheidoptenemen.

Opdiemanierkunnengelovigentrouwblijvenaan

Godsbarmhartigenbevrijdendhandelen.

Dr. Dominiek Lootens studeerde filosofie en theologie

in Leuven en Duitsland en behaalde in 2008 een doctoraat in

de praktische theologie. Hij werkt als trainer en consultant bij

Caritas Antwerpen – DNGW. Tevens is hij projectmedewerker bij

Caritas Vlaanderen en gastdocent aan de PTHV in Vallendar (D).

Samenwerken met Opgeleide Ervaringsdeskundigen in armoede en sociale

uitsluiting

KOCAvzw,eenonderwijs-enondersteuningscentrumuitAntwerpenvoor

mensenmetcommunicatievebeperkingen,koosMVOalsspeerpuntvoor

haarwerking.Aandachtvoordiversiteitenmaatschappelijkeongelijkheid

zijnstrategischedoelstellingenvoordezezorgonderneming.Innovember

2010heeftKOCAeenOpgeleideErvaringsdeskundigeinarmoedeensociale

uitsluiting(OED)aangeworven.DitgebeurdeinsamenwerkingmetDeLink

vzwuitAntwerpen.

OpgeleideErvaringsdeskundigen“zijnmensendiearmoedevanbijdewieg

aandenlijveondervondenhebben,diedezeervaringverwerktenverruimd

hebbennaareenbrederearmoede-ervaring,endieviaopleidinghoudingen,

vaardighedenenmethodenkregenaangereiktomdezeverruimdearmoede-

ervaringdeskundigaantewenden.”HetinzettenvanErvaringsdeskundigen

helptzorginstellingenomalertteblijvenvoordesterkverschillendeervaringen

vanarmenenniet-armen.Onvoldoendekennisvandeleefwereldvan

armenkanineenzorgprocesleidentotonbegrip,wederzijdsevooroordelen,

misverstandenencommunicatiestoornissen.

HetaanwervenvaneenErvaringsdeskundigedaagtdemedewerkersen

leidinggevendenuitominnovatiefomtegaanmetprofessionaliteit,

hulpverlening,opnamebeleidenfinancieelbeleid.Bedoelingisomdedrempel

voorarmenteverlagenenmaatschappelijkeuitsluitingmechanismenernstigte

nementijdenshetzorgproces.

Nieuws

12 n i e u w s

Algemene LedenvergaderingOp 16 mei vond de voorjaarseditie van de Algemene Ledenvergadering plaats. De leden keurden het jaarverslag 2010 en de jaarrekening 2010 goed. Thijs Tromp presenteerde de eerste plannen voor een Reliëf zorgconcept dat het bestuur en de staf van Reliëf willen gaan ontwikkelen. Het is de ambitie van Reliëf om te doordenken hoe zorgaanbieders de zorg in de praktijk kunnen vormgeven vanuit relationele waarden als aandacht, betrokkenheid, vertrouwen, zingeving, erkenning en wederkerigheid. Het plan is naast een theoretische uitgangspunten ook concrete aanwijzingen te geven voor de implementatie en de kwaliteitsverbetering. De aanwezige leden onderschrijven het belang van deze onderneming en gaven nadrukkelijk de suggestie mee om bij de ontwikkeling van dit concept samenwerking te zoeken bij een partner met ervaring op het gebied van implementatie.

Jan Hoogland over moreel leiderschapNa afloop van de Algemene Ledenvergadering gaf prof. dr Jan Hoogland een presentatie over moreel leiderschap in de zorg. De kern van zijn betoog was dat moreel leiderschap geen kwestie kan zijn van communicatietechniek en managementvaardigheden. De morele leider moet vooral werken aan zichzelf. Authenticiteit en visie zijn de kernwoorden van de moreel leider. Werknemers zijn bereid hun leidinggevende veel te vergeven zolang ze maar zien dat zij of hij zelf echt door de waarden van de organisatie gedreven is. We hopen dat prof. Hoogland in een latere editie van Zin in Zorg

zijn overwegingen met een breder publiek zal willen delen.

Open inschrijving ‘Werken met levensverhalen’Op 12 mei verscheen in Trouw een artikel onder de titel ‘Het leven in kaart’, wat verwijst naar de door Reliëf ontwikkelde methode Mijn leven in kaart. Deze methode is gericht op het optekenen van levensverhalen met ouderen. Reliëf kreeg veel reacties op dit artikel waaruit bleek dat er behoefte is aan een training over deze methode (en het maken van levensboeken) voor vrijwilligers. Daarom biedt Reliëf op woensdag 7 september een training aan over 'Mijn leven in kaart', van 11.00 – 15.30 uur in Utrecht. Persoonlijke leden van Reliëf of medewerkers van lidinstellingen betalen slechts € 85,- incl. een exemplaar van de methode (winkelprijs €34,95). Overige deelnemers betalen €100,-. Meer informatie over de methode: www.zorgvoorhetverhaal.nl

Invitational over de HBO geschoolde Geestelijk VerzorgerOp de aankondiging van de invitational conference over de HBO geschoolde geestelijk verzorger heeft Reliëf veel reacties gekregen. Die reacties onderstreepten het belang van de bezinning op het profiel van de bachelor geestelijk verzorger vooral in samenhang met de academisch gevormde geestelijk verzorger. De ontwikkeling van het beroepsprofiel is een zaak van de beroepsvereniging, in nauw overleg met het werkveld en de opleidingen. De bijdrage van Reliëf zal zijn dat zij stem geeft aan de werkgevers in de zorg. Welke belangen hebben werkgevers ten aanzien van kwaliteit, maar bijvoorbeeld ook ten aanzien van personele kosten van geestelijke zorg? De besloten bijeenkomst

vindt plaats op 29 juni. Namens de werkgevers zal Johan Groen, bestuurder van de Crabbehoff in Dordrecht het woord voeren. In een volgende editie van Zin in Zorg brengen we u op de hoogte van de uitkomsten.

Cursus Ethiek in de praktijkIn het najaar wordt de succesvolle cursus ‘Ethiek in de praktijk’ her-haald. In deze praktische cursus doen de deelnemers kennis en vaardigheden op, waarmee zij in hun eigen praktijk aan de slag kunnen met morele bewustwording, ethiek-beleid en ethische gesprekken. Deze cursus bestaat uit twee hele dagen en wordt gehouden op 15 september en 22 september. De definitieve loca-tie is nog niet bekend, maar zal zijn in de regio midden-Nederland. De kosten voor deelname per cursus be-dragen € 575,- voor deelnemers die werken bij lidinstellingen van Reliëf en persoonlijke leden en € 675,- voor niet-leden. Voor meer informatie kunt u terecht bij Marije Stegenga (mstegenga@relief.nl)

Christelijk Sociaal Congres 2011Op woensdag 24 en donderdag 25 augustus vindt het Christelijke Sociaal Congres plaats in Congreshotel Zonheuvel. Het thema van dit jaar is Schepping & Samenleving: Een duurzame relatie.Met de keuze voor het thema Schepping en Samenleving geeft het Christelijk Sociaal Congres ook uitdrukking aan het besef dat duurzaamheid betrekking heeft op zowel het ecologische als het menselijke aspect. Het geldt de verhouding van de mens tot de Schepper en heel de schepping en de relatie van de mens tot zijn medemens. Meer informatie vindt u op www.stichting-csc.nl/congres.

V E R E N I G I N G S N I E U W S

13n i e u w s

SUCCES EN DE

(ON)BETROUWBARE OVERHEIDArie Kars

Erisnogeenregelingdiesuccesvolis,maardie

wordtjuistverlengd:delagereBTW-heffing(6%)

opbouwprojectenzouop1julieindigen,maardeze

looptnogdoortot1oktober2011.Datgebeurtomdat

teweinigmensenvandezeregelinggebruikkonden

makenendatvindtdestaatssecretarisniet‘fair’.

Zomaardrieberichtenopdezelfdedagdieuitde

kokervanderegeringkomen.Duidelijkisdatde

laatstemaatregelveelsupportersheeft:particulieren

ènhetbedrijfslevenwordengestimuleerdvooralnu

nieuweopdrachtentegeven.Debouwnijverheidkrijgt

hierdooreenstevigeimpuls,endatisnodigwantde

noodzakelijkegroeiblijftsterkachter.

Aandezedriebeleidsbeslissingenliggenafwegingenten

grondslagdieallehuneigendragendewaardenhebben

endieblijkentebotsenmeteenanderewaarde.

HetPGBdossierisruim10jaargeledenontwikkeldom

hetzelfregisserendvermogenvanklantenendaarmee

hunautonomietevergroten.Geefpatiëntenofhun

familieeenbudget(datwelsubstantieellagerisdan

hetequivalentvooreengevestigdezorgaanbieder)

enstimuleerhenzelfdezorgenondersteuningop

deeigenmaatvoeringintekopenenintezetten.

Inmiddelsmaken130.000mensengebruikvandeze

mogelijkhedenenhetbudgetbedraagtruim3miljard

euro.Datwastochnietdebedoelinghorenwenuuit

DenHaag.

Wàtwasnietdebedoeling?Vergrotingvan

zelfredzaamheid,versterkingvandeautonomie,zorg

opmaatwarentochdewaardendieaanhetconcept

vanPGBtengrondslaglagen?Enbovendienzoudende

gevestigdebelangenvandezorgaanbiedersdoordit

alternatiefooknietlangeronaantastbaarzijn?Jamaar,

wordternietteveelmisbruikvanderegelinggemaakt?

Isweltecontrolerenofhetgeldjuistwordtingezet?

Hetkannietandersofwewordengetild,moetmenin

DenHaagdenken.

Dandieandereregeling,bedoeldomdeuitstootvan

CO2terugtedringen.Duurzameenergie,bescherming

vanonsleefmilieu,meergroen,onbetwisteen

dooriedereengedeeldewaarden.Heteffectvande

belastingvrijstellingopschoneauto’sisechterenorm:

alshetzodoorgaatzouin201560%vanhetwagenpark

‘schoon’rijden.Datkantochnietdebedoelingzijn?

TenslottedeverlaagdeBTWopbouwprojecten,

bedoeldomnieuwestimulansentegevenaaneen

sectordiezwaargetroffenisdoordecrisis.Degevolgen

daarvanvoordebouwzijnnogsteedsdramatischen

daarommoetdieregelingnogevenvoortduren.Het

economischherstelprevaleertenwiekannutegen

verlengingvandieregelzijn?Bovendienishetimmers

niet‘fair’(=eerlijk)wanneermensenenbedrijvenhet

voordeelmislopendoorvertragingindeafgiftevan

vergunningenvandiezelfdeoverheid…..

Moraalvanhetverhaal:deoverheidheefttendiepste

geenboodschapaanimmateriëlewaarden.Het

opportunismeenhetgeldregeren.Datstemtsomber

wantookdatheeftz’nprijs.

Vandevoorzitter

Dezer dagen is bekend geworden dat het Persoons Gebonden Budget (PGB) zo veel kost dat de

aanspraken hierop drastisch worden beperkt. Vrijwel tegelijkertijd meldt het Ministerie van

Financiën dat de belastingvrijstelling op de aanschaf en het gebruik van energiezuinige auto’s de

schatkist zoveel ‘kost’ dat die eveneens tot een minimale regeling wordt terug gebracht.

Beide regelingen zijn een groot succes, maar gaan aan dat succes tevens ten onder.

14 i n t e r v i e w

ALLES BEGINT BIJ DE ONTMOETING

MET DE ANDER

CarlaCornuitverteltaanhetbegin

vanonsgesprekhoezealskind

naardelagereschoolgingbij

zusters.Eénvandezustersleerde

dekinderenwaakzaamtezijn;

roepingkonzomaarineenskomen.

Cornuitbaddatdezeroepingaan

haarvoorbijzougaan.Zekaner

hartelijkomlachendatzenu,

velejarenlater,alsbestuurder

verantwoordelijkisvooreen

zorgorganisatiewaarvoornamelijk

religieuzenwonen.Endatzelfseen

enormemeerwaardevindt.

Wat is die meerwaarde?

“Inhuizenwaarreligieuzenwonen

komteenbijzonderslagmensen

werken.Endatbedoelikpositief.

Hetkomtomdathet‘platte’leven

nietmogelijkis.Jekuntjeerniet

gemakkelijkvanafmaken,hetgáát

ergensover.Eenzorgorganisatie

metreligieuzenisvoormijeen

zorgorganisatieplus!Hetmooievan

ditvakisdatjemetmensenomgaat

dieouderworden,vanwiehet

leventeneindeloopt.Datbrengt

automatischzingevingsvragen

metzichmee.Jestuitalsvanzelf

opdereligiositeit,alspreekikzelf

lievervanspiritualiteit.Mensenaan

heteindevanhunlevenlukthet

vaakomtotverdiepingtekomen.

Daaromishethierzomooi.”

Terwijlzeenthousiastaanhet

vertellenis,herinnertCornuit

zichzelferaandatwedetijdinde

gatenmoetenhouden,zeheeft

aansluitendnogeenafspraak,

metzustersvandecongregatie

‘DochtersderWijsheid’.Zevindt

hetbelangrijkommetdezusterste

spreken,henteontmoeten.Datis

wezenlijkvoorhoezehaartaakals

bestuurdervaneenzorgorganisatie

verstaat:“Allesbegintbijde

ontmoetingmetdeander.Van

daaruitdientzichdanwelaanwat

ergebeurenmoet.

Wezijnmeteenstrategischplan

bezig.Wijbenadrukkendatwe

nieteenzijdigkiezen,datwe

gaanvoordedubbeledoelgroep.

Natuurlijkdereligieuzen,maaróók

demensenuitderegio,diekiezen

voordekleinschaligheid.Wantdat

isechteenkeuze.Ikwilnooitgroot

worden.Eriswelsamenwerking,

maarikhebnietdeambitieomte

fuseren.Juistdiekleinschaligheid

geeftruimtevoordatanderestuk.

Voorontmoeting,voorinspiratieen

spiritualiteit.Ennatuurlijkzeggen

groteorganisatiesdatdatbijhen

ookkan.Endatzalookbest,maar

hetistochanders.Endusdurfik

bestintezettenopdiedubbele

doelgroepdefiniëring.Natuurlijk

benikookeencentenmens;ook

hiermoethethuishoudboekjewel

kloppenenmoetergewoonsalaris

betaaldwordenaanheteindvan

elkemaand.Maardatanderestuk,

daarzitmijninspiratie,datisde

‘plus’.”

Is het merendeel van jullie bewoners

religieus?

“Ongeveer65%vanonzebewoners

islidvaneenreligieuzeordeof

congregatieen35%zijnniet-leden,

zoalswedatnoemen.Erwonen

hierledenvanrondde20ordesen

congregaties.Enwatzoleukis,is

datdieledenhelemaalnietalleen

ophuneigencongregatiegericht

zijn.Zevindenelkaar,endaardoor

vindenzeookdeniet-leden.Er

gebeurendemeestbijzondere

dingenindieonderlingecontacten.

Hetmaaktnietuitwaarjevandaan

komt,maarwaarjemeebezigbent.

Daarisdekleinschaligheidweervan

belang.Jekomtelkaarvanzelftegen.

Religieuzebewonersoflekenhet

maaktinprincipenietuit.Wegaan

uitvaniedersvragen,gerelateerd

aanwatiemandzelfdefinieertals

gelukkigofgoedleven.Binnenhet

Voor het themanummer over religieuze inspiratie in de zorg sprak Zin in Zorg met een bevlogen bestuurder van een

zorgorganisatie waar voornamelijk oudere religieuzen wonen.

Cynthia Lieshout

Interview:CarlaCornuit,bestuurdervanLuciver

15i n t e r v i e w

managementteamhebbenwedaar

discussieover,ofdeterm‘gelukkig’

of‘goed’levenmoetzijn.Voormij

isdatechteenverschil.‘Gelukkig’

kanookplatworden,demens

opzichzelfrichten.Terwijl‘goed’

leven,datblijftnietalleenbijjezelf,

datisperdefinitieinrelatie.Ieder

moethierhet‘goedeleven’kunnen

leven.Endaarbijkanalles,tothet

tegendeelbewezenis.Antwoordop

eenvraagofwensis‘ja,tenzij…’.Dat

isechteenprincipieelpunt.Ikzou

nietanderswillenenkunnen.

Webiedenhierdushethelepakket

vanwonen,zorgenwelzijn,dat

vindikessentieel.Alswewillen

datmensenhierhetlevenkunnen

afronden,danmoetjeookzorgen

datjealleskuntbieden.”

Je wilt een klimaat scheppen waar

uitdrukkelijk ruimte is voor spiritualiteit,

voor geïnspireerd leven. Dat vraagt ook

wat van je medewerkers. Wat reik je hen

aan?

“Ikhebdeneigingmedaar

verantwoordelijkvoortevoelen.

Maarikmoetdaarjuistnietteveel

insturen.Ikgeloofdatdeomgeving

demedewerkersverrijkt.Erkomen

hierspecialevragenophenaf,

vanuitdereligiositeit,maarook

vanuitdekleinschaligheid.Als

iemandsteedsjóutegenkomt,durft

hijopeenzekermomentookjou

eenvraagtestellenoverwathem

echtbezighoudt.Dankunjewel

denkendatjehieralleenmaar‘je

boterhamkomtverdienen’,maar

dangebeurterietsmetje.Endan

maakthetnietuitwelketaakje

hierverricht.Eenillustratie:we

gaanbinnenkortmetnaamplaatjes

werken.Erwasdiscussieofwedaar

welofnieteenfunctieopzouden

zetten.Datdoenwedusniet.In

principeishetzodatalsiemand

zo’nnaamplaatjeheeft,jeweetdat

diegenebijLuciVerwerktenjou

zalhelpenmetjevraag,ofjezal

doorgeleiden.

Ikwilhetlatengebeuren,daarniet

testurendinzijn.Sturendoeik

doordevoorwaardentescheppen.

Zorgendatbijvoorbeeldeenmoreel

beraadkanplaatsvinden.Ofdoor

tesprekenoverkernwaarden.

Ikvinddatkernwaardenuitde

mensenzelfmoetenkomen,die

kunjealsorganisatienietopleggen.

Danwordthetniks.Kernwaarden

moetenvanenvoordemensen

zijn.Alszeinhunformuleringte

vervandemensenafstaan,dan

geefthetnietvoldoenderichting,

danhelpthetnietombesluitente

nemen,keuzestemaken.Eenvan

dekernwaardenzoalszevoorheen

geformuleerdwarenwas:‘eerbied

uitliefde’.Datisprima,eenmooie

intentie.Maarhethelptonsniet

meervoldoendealsweineen

concretesituatiemoetenkiezen

wattedoen.Alswenuingesprek

gaanover‘nieuwe’kernwaarden

levertdatookmooiedingenop.

Dangaathetbijvoorbeeldover

professionaliteit.Maarwatisdat

danecht,waarhebbenwehetover?

Endangaathetoverveelmeerdan

vakbekwaamheid.Dangaathetook

overjegrenzenkennen,maarook

overjepassie.

Webiedennietstandaard

bijscholingofvormingaan

opzingevingenspiritualiteit.

Ikwiltelkensaandeandere

kantbeginnen.Opeen

introductiebijeenkomst,voor

nieuwemedewerkers,wilikvan

demensenweten:‘waaromben

jenujuisthierkomenwerken?’.

Ennatuurlijkgaathetdanomeen

baaneneeninkomen.Maareris

nógeenverhaaltevertellen.Erzijn

grotereinstellingenindebuurt,

metmeervacatures,maardaarheb

jenietvoorgekozen.Waarzitdat

in?Enpasvandaaruitwilikkomen

methetverhaalwaarLuciVervoor

staat,watwebelangrijkvinden.

Maarookdatgaatpaslevenalsje

iemandtegenkomtdiejedevragen

stelt.Indeontmoeting.Ikgeloofin

mensen.Ikgeloofdatniemandniét

wilontmoeten.”

Terwijlwehetgesprekafronden

komteenmedewerkervanCornuit

haareenbosbloemenaanreiken.

Diemagmeenaardevolgende

ontmoeting…metdezusters.

Cynthia Lieshout is stafmedewerker

van Reliëf en verzorgt de eindredactie

van Zin in Zorg.

DOOPCEEL

Leeftijd:56jaar

Geboren in BergenopZoom

Opleiding

MMS,inservice-opleidingverpleegkunde

Radboudziekenhuis,diverseonderwijs-en

managementopleidingen

Geloofsovertuiging

Katholiek

Functie

BestuurdervanLuciVer:zorgorganisatievoorwonen,

welzijnenzorgaanouderen.

Levenshouding

Eenpositieveinstelling:kijkennaarwatwélkan,

vertrouwengeven,mogelijkhedengebruiken,

verantwoordelijkheidnemen.

Verbeterpunt

Geduldmetmensendiehunverantwoordelijkheidnemen.

Inspiratiebron

Muziek.Zowelhetbeluisterenvanmuziekalszelfspelenop

deaccordeon.Maarookeengesprek,eenontmoetingkan

eenheelinspirerendcadeauzijn.

Ontroerd door

Hoedekinderenhunlevenvormgeven,maarookmuziek.

Gelezen

Inh

et

ko

rt

16 g e l e z e n

> Coen Simon, En toen wisten we alles. Een pleidooi voor de oppervlakkigheid. Amsterdam: Ambo 2011, 180 p. € 18,95.

Vergis je niet in Coen Simon’s pleidooi voor de oppervlakkigheid: het is zeker geen oppervlakkig boek. Hij hekelt het blinde vertrou-wen dat onze samenleving heeft in statistieken, harde feiten, etc. Daardoor denken we heel verantwoord wetenschappelijk bezig te zijn. Maar we vergeten dat al deze constructies geen zin geven aan ons leven. Ons leven krijgt betekenis in de alledaagse werkelijk-heid: onze concrete leefwereld. Dat mag dan oppervlakkig lijken tegen de achtergrond van alle kennis die we hebben vergaard over het oneindige grote universum en de oneindig kleine elementaire deeltjes. Maar is echte oppervlakkigheid niet waar de diepte van ons leven uit het zicht raakt? [Carlo Leget]

> Ben Kuiken, De laatste manager, een pleidooi voor vrijheid, gelijkheid en ondernemerschap. Zaltbommel: Haystack

2010, 224 p. € 19,95.

In dit toegankelijke boek kondigt Ben Kuiken het eind van de managers aan. Het boek beschrijft de symptomen die aankondigen dat het einde van de organisatie zoals wij die nu kennen in zicht is. De organisatie waarbij de managers bepalend zijn brengt ons volgens Kuiken symptomen als beroepszeer, geldzucht, menaal verzuim en zo meer. Ben Kuiken wijst ons de weg in de zoektocht naar de nieuwe organisatie waarbij professionals zelf beslissen en bepalen. Het buurtzorg-principe, maar ook het leiderschap door professionals zoals dat in het Lucas Andreas Ziekenhuis en het Slotervaartziekenhuis is geïmplementeerd, worden als voorbeeld genoemd. [Marije Stegenga]

Door Theo BoerNadat bijdragen over de medische ethiek vanuit de Rooms-Katholieke traditie jarenlang vooral een niet-officieel en tegelijk kritisch en innovatief karakter hadden (denk aan Van Heijst, Schotsmans, Rolies, Vosman en Baart, Leget en anderen) is er nu een handboek medische ethiek verschenen dat het imprimatur van de bisschoppen geniet. Het (lijvige) boek is bedoeld als handreiking voor wie het maar lezen wil (en enigszins geschoold is), en zal in de praktijk vermoedelijk zeker ook in de priesteropleiding van pas komen. Het is onderverdeeld in zeven hoofdstukken: (1) Fundamentele uitgangspunten; (2) Omgang met ontwikkelend leven (embryoresearch, abortus, PID en PD, experimenteel onderzoek met embryo’s en foetussen); (3) Vragen rondom voortplanting (geboortebeperking, kunstmatige voortplanting, embryo- en sexeselectie); (4) Medische zorg tijdens het leven (vragen rondom therapieën, bijwerkingen, informed consent, voorspellende geneeskunde, klinische research,

orgaandonatie bij leven en postmortem, xenotransplantatie, somatische gentherapie, psychiatrie, psychofarmaca); (5) Niet-therapeutisch ingrijpen (zoals plastische chirurgie en geslachtsverandering); (6) Zorg rondom het levenseinde en (7) Sociale aspecten van de gezondheidszorg.

Normatieve antropologieDe auteurs zetten in hoofdstuk 1 in met een normatieve antropologie waarin scheppingsordeningen, de mens als beeld Gods, de eenheid van lichaam en ziel en een beperking van de menselijke autonomie centraal staan. Nadat afstand is genomen van een seculiere invulling a la Beauchamp en Childress worden vijf katholieke normatieve uitgangspunten geformuleerd. Vrij vertaald: (1) lichamelijk leven naar vermogen in stand houden maar niet instrumentaliseren, (2) actieve levensbeëindiging is onder alle omstandigheden ongeoorloofd, (3) de delen van het lichaam dienen de instandhouding van de menselijke persoon, (4) mensen zijn vrij én

verantwoordelijk, (5) allen zijn medeverantwoordelijk voor het welzijn van allen. In dat laatste beginsel gaan gemeenschapsgerichtheid en individuele verantwoordelijkheid hand in hand. Het boek baseert zich qua uitgangspunten en methode vooral op het Thomisme dat een synthese wilde aanbrengen tussen Aristoteliaans doel-denken en Bijbels openbaringsdenken.

Waar is de barmhartigheid gebleven?Niet iedereen die kritisch staat tegenover recente ontwikkelingen in de seculiere ethiek zal blij zijn met dit boek. Dat komt omdat er van een discours niet echt sprake is. Het lijkt de auteurs er vooral om te gaan, de lezer voor fouten te waarschuwen: ingrijpen in de scheppingsorde, seks buiten het huwelijk, voortplanting zonder seks, het doden van ongeboren leven, genetische modificatie, actieve levensbeëindiging, niet-therapeutische operaties. Het boek is, bladzij na bladzij en hoofdstuk na hoofdstuk, vooral een rondgang

HANDBOEK KATHOLIEKE MEDISCHEETHIEK

Inh

et

ko

rt

17g e l e z e n

> Gabriëlle Verbeek, Zorg: een kwestie van tijd. Afstemming van zorgverlening en organisatie op tijdsperspectieven van cliënten, Amsterdam: Elsevier Gezondheidszorg 2011, 243 p. €19,95.

Verslag van een (empirisch) promotieonderzoek naar de beleving van ‘tijd’ in de zorg, zowel vanuit het perspectief van cliënten als vanuit dat van medewerkers. Hoe wordt de besteding en inzet van tijd van de medewerkers afgestemd op de tijdsbeleving en behoefte aan tijdsindeling van de cliënten? Op basis van drie case-studies komt Verbeek tot zes typen tijdspatronen bij cliënten, die betrekking hebben op tijdsbeleving, tijdsbesteding en timing van zorg. Prettig leesbaar proefschrift, zeker ook door de vele citaten uit de vraaggesprekken. De aanbevelingen voor de praktijk hadden wat uitgebreider mogen zijn, het onderzoek biedt daar zeker voldoende aanknopingspunten voor. [Cynthia Lieshout]

> Henk Stoorvogel, Tiemen Westerduin, Onderweg met de Samaritaan. Een bijbelleesgids. Kampen: Voorhoeve 2011, 92 p. € 6,00.

Twintig meditaties rond de figuur van de Barmhartige Samaritaan zetten me aan het denken en maakten me soms ook aan het lachen. De bekende gelijkenis is een briljant die, wanneer je hem draait telkens nieuwe facetten laat zien. Over de uitsluiting van mensen met een andere huidskleur of godsdienst, over de kern van de liefde, over wat ons zicht op de hulpbehoevende medemens kan ontnemen, over de meesterlijke omkering van de vraag ‘wie is mijn naaste’. De auteurs schreven met een vlotte pen een mooi (geschenk)boekje (voor het kerstpakket?), maar minder geschikt voor mensen die niet zo vertrouwd zijn met Bijbelse of evangelische taal. [Thijs Tromp]

langs zaken die niet deugen. Nu zijn er ook veel dingen die niet deugen, maar als het goed is heb je als gelovig katholiek toch ook nog een positief verhaal! Het lijkt op ouders die hun kinderen elk moment van de dag waarschuwen voor gevaren en daardoor verzuimen om naar hun verhalen te luisteren en daarnaast ook nog met ze te voetballen en ze voor te lezen. Waar is de barmhartigheid in dit boek gebleven? Waar een ode op het verlichten van lijden? Ongetwijfeld is dit wel de achtergrond van de begaanheid van de auteurs, maar waarom wordt die achtergrond zo weinig zichtbaar?

Geen discussie.Daar komt bij dat dit boek met een boog heen loopt om recente discus-sies in de medische ethiek en de zor-gethiek. Met de grote tegenstander, het secularisme, rekent men scherp af. Wie de 45 bladzijden literatuur met meer dan 700 titels doorneemt, ziet daarin vrijwel alleen maar niet-katholieke tegenstanders en katho-lieke medestanders. Maar zegslieden uit de eigen geloofsgemeenschap die waardevolle bijdragen hebben gele-verd maar kritischer staan tegenover het pauselijk leergezag? Waar zijn

Annelies van Heijst en alle anderen? En waarom wordt het protestantisme genegeerd? Hebben Jochemsen, Douma en anderen zich daar het vuur uit de sloffen voor geschreven? Verlangt het Thomisme zélf niet van ons om de waarheid in de positie van onze tegenstanders te ontwaren?Het boek bevat enkele zeer leesbare gedeelten, zoals een kritiek op het formele Kantiaanse autonomieprincipe en een mooie uiteenzetting over hoe het lijden mensen tot rijping kan brengen. Ook interessant zijn de passages over omgaan met morele dilemma’s. Wat daarin vooral opvalt is dat de visie dat een mens soms vuile handen moet maken – bijvoorbeeld omdat je een groter kwaad wilt voorkomen – hier wordt afgewezen. Wie kan kiezen tussen een groter en een kleiner kwaad moet beide nalaten. Ongelukkig genoeg wordt daarbij een voorbeeld aangehaald uit een concentratiekamp. Kampbewoners die een selectie maakten van gevangenen die mochten doorleven (met als argument dat er dan meer mensen gered zouden worden) hadden die selectie volgens de auteurs niet mogen maken. Het voorbeeld is tekenend voor de stijl

van het gehele boek: streng en rechtlijnig. Nultolerantie voor de dappere zondaar.

Pleidooi voor Italiaanse aanpakGelukkig heeft hoofdauteur Eijk bij zijn aantreden als aartsbisschop te Utrecht gepleit voor een meer Italiaanse aanpak: ‘Italiaanse gelovigen geven veel eerder toe dat ze zich niet aan de strenge regels kunnen houden en doen dan maar wat ze moeten of kunnen doen.’ De kritische lezer doet er goed aan om dit als motto bij het lezen van dit boek te hanteren. Want wat voor de één ijzige rechtlijnigheid is, is voor de ander een onmisbaar tegenwicht tegen een door subjectivisme en hedonisme gegijzelde cultuur.

N.a.v. W.J. Eijk, L.J.M. Hendriks, J.A. Raymakers (red.), Handboek

Katholieke medische ethiek. Verantwoorde gezondheidszorg

vanuit katholiek perspectief. Almere: Parthenon 2010,

558 p. € 49,50.

Theo Boer is Universitair Docent ethiek aan de

Protestantse Theologische Universiteit (PThU) te Utrecht.

18 r e p o r t a g e

Demensenmeteenverstandelijke

handicaphetenerhuisgenotenof

werkmakkers,debegeleiderszijn

assistenten.Hunbandishecht.

Over36landenverspreidzijner135

vanzulkegemeenschappen.Gouda

heeftertwee.IndeWaterput

wonenvijfhuisgenotenenin

Mannazes.Erwonenongeveer

evenveelassistenten,waarvan

enkeleindeeltijd.Eriseencentrum

voordagbestedingmetwinkeltje:

hetAteljee.CéciledeQuaybegon

alsinwonendassistentineen

gemeenschapinFrankrijk.Nuis

zijverantwoordelijkvoordeArk

gemeenschapinNederland.Met

passie!

“Sinds1994isdeArkookin

Nederland.Ikwoondeeerstin

degroepinFrankrijkenwerkte

daar:wassen,schoonmaken,eten

koken,verzorgenenbegeleidenvan

mensendieerwonen.Inhetbegin

zagikvooraldehandicap,maar

gaandeweggingiksteedsmeerde

persoonachterdiehandicapzien.

Daarkonikmijngeloofbeleven.

Ikwasverantwoordelijkvoor

eenander.Jevoelt:hetgaatnu

nietmeeralleenommij.Opdat

momentwasikverantwoordelijk

voorJacqueline.Dusikmoesthaar

kledenenverzorgen.Alsikhet

nietdeed,deedniemandhet.Die

zorgvoordeander,datwasvoor

mijeenhelebelangrijkeervaring:

ikbennodigvoordeander.Datgaf

mijeigenwaardeandersdanom

mijzelf.Watikzocht,inwoorden

daad,vondikerdaadwerkelijk,nog

steeds.”

“HetwerkindeArkisheel

praktisch.Jeleeftsamenmet

mensenmeteenverstandelijke

handicap.Jehebteenheelconcrete

doelstelling:dedagbestedingvan

huisgenoten.Alswijmensen‘s

morgensaankledenenzijschoon

naarwerkofdagbestedingkunnen,

gebeurtdatineensfeervangeloof

envertrouwen.Woordendaad

horenbijelkaar.Dekwaliteitvan

hetgebedisookbijzonderinde

Ark.Dehuisgenotenhelpenom

geloofauthentiektehouden.

Zodrahetnietdirect,eenvoudigen

authentiekis,deugthetnietvoor

onzemensen.Zijhelpenonsom

hetpuurtehouden.”

Erwordtgekloptopdedeurvan

hetkantoortjevanCéciledeQuay.

Hetiseenvandewerkmakkers.Hij

werktindetuingroepenzijntaak

zitervoorvandaagop.Hijkomt

evenzeggendathijzonaarhuis

gaat.Thuis,datisdeanderelocatie

vandeArk:deWaterput.Cécile

wensthemeenfijneavond.“Tot

morgen”,antwoordtdemakker.Je

proefthierderustigesfeerwaarin

demensennietzijnprestaties

centraalstaan.Zozouhetookin

eengewoongezingaan.

Wat doet het jou om samen te wonen met

mensen met een verstandelijke handicap?

“Datiseenontwikkeling.Het

eerstejaarhierwaseenjaarvan

transformatie.Dietransformatie

heefttemakenmetmeer

zelfvertrouwen,mezelfmeer

geliefdvoelen.Meervanuit:ikben

goedzoalsikben.Opsommige

momentenvoeldeikdatzo.Het

heeftmegetroffenhoeblijeenvan

dehuisgenotenwastoenikeen

rokvoorhaarkocht.Datheeftmij

geleerddatikzelfookblijmagzijn

metdezedingen.”

Volgens Ark stichter Jean Vanier vinden

mensen door de confrontatie met

menselijke beperkingen vaak dat de liefde

van God zónder beperkingen is. Je zegt

dat je zelf veel van de verzorgde ontvangt.

“Ikzalergeendoekjesomwinden:

Frits Mertens

Tussen de kleurpotloden en het knutselgereedschap snijdt een van de ‘werkmakkers’ de worteltjes. Hij zit voor de kasten met

pictogrammen en foto’s in de activiteitenruimte van de Ark. Daar hangt de sfeer van een groot gezin, met alles wat daarbij

komt kijken. Ook rommel en vaak op moeten ruimen horen daar bij. Mensen met een verstandelijke beperking en hun bege-

leiders werken én wonen samen in de Ark. Dat maakt de Ark anders en uniek.

LEEFGEMEENSCHAP DE ARK

Samen wonen met en zonder verstandelijke handicap

19r e p o r t a g e

hetlevenindeArkenhetinstand

houdenvandegemeenschapis

heelhardwerken.Wehebben

eenkleinebezetting,wehebben

AWBZfinanciering,wemoeten

voldoenaankwaliteitseisen.Het

iseenheeltoeromallesrondte

breien.Ikgingontdekkenwiede

mensis,endatikenanderendoor

Godwordenbemind.Alsbewoners

zichgezienengeliefdweten,zijn

datervaringendieikgraagwil

doorgeven,enwaardoorjewildat

deArkblijft.Daardoejehetvoor.”

Hieruit spreekt jouw passie en

gedrevenheid, en hoe het samen wonen en

werken met de bewoners jou persoonlijk

verrijkt.

“Hetgeheimvandegemeenschap

istijdnemen,tijdnemenvoor

reflectieentijdnemenvoorelkaar.

Datisweleenheleuitdaging.De

Arkheeftookergtemakenmet

realisme.Vaneenassistentwordt

verwachtdathijelkedagdew.c.’s

schoonmaaktendevloerdweilt.

Dienoestearbeidhoortergewoon

bij.Zoishet.Despiritualiteit

vanhetdagelijkslevenisde

spiritualiteitvandeArk.Jevindthet

juistinhetkleinedagelijksedoen.”

Hoe zou je die nader toelichten: de

spiritualiteit van het dagelijkse leven?

“Voordeeenzitdatmeerinde

kleinemomenten,envooreen

anderzitdatindestiltevieringen

ofretraites.Hetvieren–hebik

hiergeleerdvanbewoners–kan

metgeroosterdbroodenkoffie.

Datiseenfeestjevooreenbewoner

enookvoormij.Daarplezierin

hebben.Jekanalleenmaargelukkig

zijnindeArkalsjedatwilzien.Dat

kunjelerenvanonzebewoners.”

Dus vooral het samen wonen met mensen

met een verstandelijke handicap vormt je?

“Wijgevengemeenschapvorm

inhetsamenwonenvanmensen

metenzonderverstandelijke

handicap.Daardoorzijnwijanders

daneengemiddeldeinstelling.We

onderscheidenonsdooressentiële

waarden.Doordierelatiemetde

verstandelijkgehandicaptemens,

komjehetwondervandemensop

hetspoor.Daaristijdvoornodig,

tijdvoorelkaar,aandachtvoor

elkaar.DeArkisbedoeldalseen

teken.Eentekenomdewereld

telatenzien:zokanhetook.Wij

willenvoorallatenzienwatvoor

eenmooienboeiendlevenjekan

leiden,wanneerjemensenmet

eenverstandelijkebeperkingerbij

betrekt.Datzijeenrijkdominzich

hebben,dieikgraagwildoorgeven.”

Naeenrondleiding,metde

deurklinkindehand,vraagtCécile

deQuayofikwiltoevoegendatde

Arknogbestuursledenzoekt.Dat

tekenthaargedrevenheid.Meer

info:www.larchegouda.org

Frits Mertens is lid van de redactie

van Zin in Zorg en medewerker

van het Titus Brandsma Instituut.

Hij schreef met Hein Blommestijn:

Anders kijken naar werk.

Werk als leerschool voor het leven.

Ten Have, 2009.

CÉCILE DE QUAY MET HUISGENOOT FERD FOTO: FRITS MERTENS

20 v r i j e b i j d r a g e

Pastoenikdoordatgigantischereligieuzemedische

bedrijfliep,drongtotmedoorhoegrootde

nalatenschapvancongregatiesindezorgis.In

Nederlandzijndemeestezorginstellingenvan

religieuzenaltientallenjarengeledenovergedragen

aandeoverheidoflosvandereligieuzeorganisatie

verdergegaan.Bepaaldedingenherinnerenmisschien

nogaandatverleden,zoalsdenaamgeving(eengasthuis,

eenpatroonheilige),deaanwezigheidvaneenkapel,

eenkunstwerkindehal,eenzetelinderaadvan

bestuur…Maarverderzijnernietzoveelelementen

diedereligieuzeidentiteitvanzorginstellingennog

zichtbaarenvoelbaarmaken.Watkunnenmensendie

nuindieinstellingwerkenofzorgontvangenernog

mee?

Religieuze nalatenschap

Erissprakevaneentoenemendebelangstellingvoorde

‘religieuzeinspiratie’binnenzorginstellingen:vandaag

énvroeger.Congregatieshebbenbehalvegebouwen,

kliniekenenopleidingennogietsandersnagelaten

datindewereldvandezorgvoortleeft:heterfgoed

vanhuninspiratie.Generatieslang,eeuwenlangkozen

religieuzemannenenvrouwenvooreenleveninde

zorg.Hetblijktdathetverhaalvanhunmotivatie

engrondhouding,vanhetwaarom enhoe vanhun

leven,vandaagdedagnogmensenkanaansprekenen

terugbrengenbijdevraagvanhetwaarom enhoe van

huneigenlevenindezorg.

Herwaardering van de caritas

EenvandeNederlandseonderzoekersdiebezigis

metreligieuzetraditiesenmoreleaspectenvanhet

zorgendomgaanmetziekteenafhankelijkheid,

isdeTilburgsehoogleraarAnneliesvanHeijst.Ze

schreefbaanbrekendeboeken,zoalsLiefdewerk (2002)

enMenslievende zorg (2007),boekendienietalleen

haarscherpdehuidigestandvanhetzorgethische

debatweergeven,maarookverbindingenleggenmet

oudereligieuzeenwijsgerigetraditiesinditdomein.

Detitelsvandezeboekenontvouweneenvisieop

hoezorgzoumoetenzijn:liefdevolenmenslievend.

Evenveelzeggendzijndeondertitels,diealseen

pleidooigelezenkunnenwordenvoorwatkennelijk

onderbelichtis:een herwaardering van de caritas eneen

ethische kijk op professionaliteit.Tegendeheersendevisie

indatzorgeneenmarktgericht,zakelijkenfunctioneel

plegenvaninterventieszouzijn,steltAnneliesvan

Heijstdatzorgeneenmedemenselijkebetrekkingis.

‘Zezijndeheledagmetjebezig,maargeenmenskijkt

naarjeom’,zeieenoudemannadriewekeninhet

ziekenhuistezijngeweest.Hetiseenuitspraakdie

VanHeijstaanhaaltomteillustrerenhoebelangrijk

‘presentie’is,oftewelaandachtigaanwezigzijnbinnen

eenzorgrelatie.

Nieuwe spirit

HetisinteressantdatVanHeijstvoorhetuitwerkenvan

diepresentieenmenslievendheid,teruggrijptnaarde

oudereligieuzetraditievandecaritas,eenbegripdat

zewilherwaarderen.SamenmetanderenisVanHeijst

EEN HERWAARDERING VAN

BARMHARTIGHEID EN CARITASCharles van Leeuwen

Onlangs bracht ik een bezoek aan een vriend in het ziekenhuis van Yogyakarta (Indonesië). Ik moest heel wat gangen door

voordat ik bij de juiste afdeling aankwam en kreeg zo een aardige indruk van het medische bedrijf. Het enorme gebouw,

de strakke organisatie en op het oog uiterst verzorgde dienstverlening, maakten grote indruk op me. Vanaf de zevende

verdieping keek ik uit over het terrein van het ziekenhuis: er stond ook een fors schoolgebouw van een zorgopleiding.

Het idee dat het hele complex van ziekenhuis en school door religieuze zusters werd geleid, versterkte mijn gevoel van

verwondering: dat zo’n groot zorgcluster kon ontstaan en blijven bestaan met iets als religieuze inspiratie aan de basis…

21v r i j e b i j d r a g e

ookactiefophetgebiedvandegeschiedschrijvingvan

dekatholiekezorg.Eenomvangrijkoverzichtbiedt

hetonlangsverschenenEx caritate doorAnneliesvan

Heijst,MarjetDerksenMaritMonteiro.Hetboek

biedteencompleteNederlandsegeschiedenisvan

decaritas-instellingenvanvrouwelijkereligieuzen,

waarvanhetlaatstehoofdstukoverde‘nieuwespirit’

misschiennogwelhetinteressantsteis.Datgaatover

degedaanteveranderingindereligieuzezorg,allereerst

vandezusterszelfdieeenheelanderuiterlijken

leefpatroonkregen,maarookvanhunmissie.

Een houding van barmhartigheid

Ookdooranderenisgewerktaanhetinkaartbrengen

vandespirituelereligieuzenalatenschapindezorg.

Inreligieuzekringzelfbegondeherbronningvande

eigenmissiemeteendoordenkenvandekernwoorden.

Vooralrondhetwoordbarmhartigheidwasersprake

vaneensuccesvolleactualiseringvandereligieuze

zorgtraditie,ondermeerdoorhoogleraarspiritualiteit

KeesWaaijman,karmeliet,endeTilburgsefrater

WimVerschuren,oprichtervandeBewegingvan

Barmhartigheid.

Hetismoeilijktedoorgrondenwaarombepaalde

religieuzewoordenvandaagdedagweerindemode

rakenenanderedoodsenbelastblijven.Hetiseenfeit

dathetwoordbarmhartigheidopditmomentweer

eenvandiewoordenisdieonsterugbrengtbijde

inspiratievanwaaruitmensenwerkenendemotivatie

diezeinhunwerkervaren.Eenreligieusverwoordde

hetooitzo:‘caritasiswatjedoet,barmhartigheidis

dehoudingvanwaaruitjedatdoet’.Diebasishouding

ismetnameeenpuntwaardeNederlandseBeweging

vanBarmhartigheidzichopricht:zeondersteunt

professionalsmeteenleerrouteom‘diepgaandkennis

temakenmetdetraditie(s)vanbarmhartigheidenje

persoonlijkteoefenenindezelevenshouding.’

Zien - bewogen worden - in beweging komen

OprichterfraterWimVerschuren:“Hetbegintmet

zien.Zienwiedeanderis,inzijnofhaarwaardigheid

enuniciteit.Aandachthebbenvoordieanderenje

openstellen.Datbetekentdatjejezelflaatraken,dat

jedeanderbinnenlaatinjehart.Datisaldetweede

stap.Deandermerkteréchtietsvanalsjetenslottein

bewegingkomtendeze,wellichtvreemde,andertotje

naastemaakt.Barmhartigheiddoenisdusnietzomaar

eenactiviteit,maarkomtvoortuitgeraaktzijn:geraakt

zijnineendiepelaagvanjeleven.”

Barmhartigheidheeftinhetmaatschappelijk

levenvaakeensoftebijklank.Alsofhetalleen

zougaanomzachtenliefdadigzijn.Ditisechter

eeneenzijdigbeeld.“Barmhartigheidvraagtom

organisatieenscherpinzicht.Omeensterkkarakter

endoorzettingsvermogen.Somsisbarmhartigheid

hardoptreden.Barmhartigzijnisnietneerbuigend,

maargewoneengelijkwaardigemedemenselijkheid.”

Barmhartigheidiseenwoorddatnietalleendehouding

vandewerkerindezorgtypeert,maaralshetgoed

ishethelemenselijkeklimaatendeaanpakvande

zorgorganisatiealsgeheel.

Met hoofd, hart en ziel

Dezoektochtnaarreligieuzeinspiratieindezorg

brengtonsbijmensendie‘methoofd,hartenziel’aan

hetwerkzijn,zoalsdesloganisvaneenziekenhuis

inDordrecht.Nietallewerkersindezorgzullen

dezingevingvanhunwerkinreligieuzetaalwillen

uitleggen.Sommigenzijnzichervanbewustdatzijvoor

werkindezorgkiezenvanuiteenreligieuzemotivatie,

aldannietgeïnspireerddoorreligieuzeiconenals

FlorenceNightingale,AlbertSchweitzer,Moeder

TeresaofPaterDamiaan.Vooranderenzijnhetmeerde

keuzesendevragenwaarvoorzijinhunwerkkomente

staan,diehennaareenreligieusreferentiekaderdoen

teruggrijpen.Ofhetzijnervaringendiezoheftig,zwaar,

kostbaarofongrijpbaarzijndatzediealleenineen

religieuzetaalkunnenverwoorden.

Waarom nu nog werken in de zorg?

Opvallendisdatookjongemensenintermenvan

medemenselijkheidoverzorgpraten.Websites

alscarrieretijger.nlofscholieren.tvlatenjongeren

antwoordgevenopdevraag:‘Waaromwerkeninde

zorg?’Zegevenantwoordenals:‘Ikwilmensenverder

helpen,nietalleenomdathetmijvoldoeninggeeftof

omdatdemaatschappijerietsaanheeft,maaromdat

diegenedieikhelperietsaanheeft.’Zekiezenvoor

werkindezorgvanuitidealisme.Zewillenmensenin

noodbijstaan,zewillenietsdoenwaarmensen‘beter’

vanworden.Daarnaastverwachtenzedatbijwerkin

dezorgeenbepaaldgevoelhoort:‘Hetisdewarmtedie

jeontvangtalsjeeencliëntuitnoodgeholpenhebt,

wathetookmogewezen.’Zehopendatzeinzo’n

contextookhuneigengevoelkwijtkunnen.‘Alsjijhet

typebentdatietsvoeltvoordezekanslozemensen,

geefzewarmte…’Zekiezendusvooreenbepaalde

stijlvanwerken,vooreenhoudingvantoewijdingen

dienstbaarheid,enverwachtenindezorgookditsoort

ervaringen.Detraditiereiktdaarvoorwoordenaanals

solidariteitenbarmhartigheid,caritasencompassie,en

kanzulkeervaringenmeerdiepgangverlenen

Charles van Leeuwen is studiesecretaris van de fraters CMM

(Tilburg) en bestuurslid van ZIN in werk (Vught).

Kort n ieuws

22 n i e u w s

Zorgmanager van het jaarGreet Prins, bestuursvoorzitter van de Stichting Philadelphia Zorg in Nunspeet is gekozen tot zorgmanager van het jaar 2011. Zij volgt bestuursvoorzitter Marjanne Sint van de Isala Klinieken op. De uitslag is bekendgemaakt door juryvoorzitter Martin van Rijn tijdens een congres van vakblad Zorgvisie in Breukelen. Prins heeft de bij de prijs behorende ING Excellence Trofee in ontvangst genomen. De andere kandidaten voor de prijs waren Roxanne Vernimmen, bestuursvoorzitter van ggz-instelling Altrecht uit Den Dolder en Johan Veenman, directeur van Stumass uit Arnhem. “Alle drie zetten ze zich in voor de ontplooiing van hun cliënten. De zelfredzaamheid van de cliënt staat centraal” zei de juryvoorzitter over de genomineerde zorgmanagers.Prins ontvangt de prijs omdat ze erin is geslaagd om binnen een grote organisatie voor een cultuurverandering te zorgen. “Zij is een manager die de medewerkers weer zelfvertrouwen heeft gegevens met een duidelijke visie op de toekomst. Verder heeft ze een sterke ambitie om op te komen voor groepen die in de knel raken door wijzigingen in de financiering” aldus juryvoorzitter Van Rijn (bestuursvoorzitter van PGGM).

Geloof in zorgDe tweede editie van het congres ‘Geloof in Zorg!’, georganiseerd door de stichting Christen in de Gezondheidszorg, vindt plaats op zaterdag 8 oktober 2011 te Houten. Het centrale thema is ‘Christen zijn op je werk: en nu de praktijk’. Het congres is bedoeld voor christenen die werken op alle plekken in de gezondheidszorg en die met geloofsgenoten willen kennismaken, netwerken en praten over hoe zij

met hun geloof in de dagelijkse zorgpraktijk omgaan. Meer informatie op www.geloofinzorg.nl

Social media in de zorgZorgbestuurders en -managers maken in overgrote meerderheid gebruik van social media, maar social media blijken nog nauwelijks ingebed in het primaire proces van zorginstellingen. Wel zegt 65 procent social media te gebruiken als onderdeel van het communicatiebeleid van de eigen instelling. Dit blijkt uit een enquête die Skipr in samenwerking met de Convention Company heeft uitgevoerd. Uit de enquête, waar ruim honderd bestuurders en managers hebben deelgenomen, blijkt dat 95 procent van de geënquêteerden gebruik maakt van social media.Veruit het populairste sociale medium is LinkedIn. Vrijwel alle respondenten geven aan LinkedIn te gebruiken. Een kleine driekwart van de respondenten maakt daarnaast gebruik van Twitter en YouTube. Gevraagd naar de aard van het gebruik geven ruim acht van de tien respondenten aan social media te gebruiken voor de profilering van de eigen functie. Vooral LinkedIn wordt voor dit doel gebruikt, gevolgd door Twitter. Opvallend is dat bijna zestig procent van de ondervraagden geen gedragsregels heeft voor het gebruik van social media door medewerkers.

Bijbetalen voor AWBZ-zorg onacceptabelEen aantal zorginstellingen laat zijn cliënten extra betalen voor zorgdiensten die zij volgens de AWBZ kosteloos zouden moeten verkrijgen. Dit bleek uit een inventarisatie van de NZa. Het gaat hierbij om zaken als een extra kopje thee, fruit, maar ook toiletpapier of onderleggers in bed. Zorgverzekeraars Nederland

vindt dergelijke betalingen onacceptabel. Dit standpunt en de inmiddels genomen maatregelen heeft Zorgverzekeraars Nederland kenbaar gemaakt bij de Vaste Commissie VWS van de Tweede Kamer. De betreffende instellingen zijn aangesproken op deze onrechtmatige activiteiten en verzocht om deze per direct te staken. Daarnaast zijn zorginstellingen in brede zin benaderd met het verzoek om eventuele onterechte eigen betalingen meteen af te schaffen. Zorgkantoren zullen daar waar nodig opnieuw optreden. Instellingen hebben wel de mogelijkheid om aanvullende diensten aan te bieden. Hierbij valt te denken aan deelname aan uitjes of waskosten. Het betreft dan niet-AWBZ-verzekerde zorg. ZN deelt de mening van VWS dat afspraken over het aanbod van aanvullende diensten in een instelling het beste tot stand kunnen komen tussen cliëntenraad en instelling of tussen cliënt en instelling. Daarmee wordt invulling gegeven aan vraaggestuurde zorg.

KlinkVoormalig minister van Volksgezondheid Ab Klink wordt hoogleraar ‘Zorg, arbeid en politieke sturing’ aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In zijn nieuwe functie gaat Klink zich bezig houden met de organisatie van de zorg en de relatie tussen verzorgingsstaat, arbeidsmarkt en gezondheidszorg.

23e t h i e k u i t h e t v u i s t j e

CASUS

Evangeliserenalsverpleegkundige,evangeliserenaaneensterfbed:

beidezijninNederlandtamelijknot done.Krantenberichtenoverde

heldhaftigevisverkoopsterinAlphenaandeRijn,dienadeschietpartij

heeftgeprobeerdtweestervendeslachtofferstotdeIslamtebekeren

doorhenShadahah telatenuitspreken,roepenbijdemeestemensen

ofwelgevoelensvanwalgingop(‘zoietsdoejeniet’)ofweleen

onverschilligschouderophalen(‘zoietsneemjetochnietserieus’).

Christenenzijnhierechternietzogemakkelijkmeeklaar.Inhet

christelijkgeloofgaathetookomlevenofdood.Alsjegelooftdat

Jezusleeft,engelooftdathetmogelijkisomeeuwigmetHemte

leven,moetjedaaroveropcrucialemomentendanzwijgen?Isdat

juistnietharteloos,wreed?

Deverpleegkundigeethiekmaantterechtvoorzichtigomtegaanmet

menseninkwetsbaresituaties.Misbruikvanafhankelijkheidligtop

deloer(indaden,nalatigheden,woordenofverzwijgingen),evenals

onnodigebelastingmetandermansgepraatofsores(vaakeenvorm

vannietkunnenofwillenhoren).

Tochkandaarhaastrationeeldiegedachtezijn:‘Alsjegeloofnou

werkelijkhetallerbelangrijksteis,enalsjepatiëntbovendienop

derandvandeeeuwigheidstaat,moetjedaardanniethetvolle

gewichtaangeven?’Enwellichtook:‘WaarvoorzalGodmijstraks

terverantwoordingroepen?’Kanhetethischewordenopgeschort,

worden‘overruled’doorhetreligieuze?

Driedingenzouikhieroverwillenzeggen.Heteersteisdatjeinmijn

optiekgeenalgemeneuitsprakenover‘ditsoortkwesties’kuntdoen.

Jekuntnietzeggen:‘Getuigenaaneensterfbedinjeverpleegkundige

professiemagnooit’,ofomgekeerd.Ethiekgaatmijnsinziens

uiteindelijkaltijdoverantwoordeninconcretesituatieswaarin

uniekemensenelkaarspadenkruisen.IndecasusgaathetomInge’s

afstemmenopAndrea’sleed.

Datishettweede:ikdenkdatafstemmenop‘hetgoedvandeander’,

zoalswijzomooivanAndriesBaartleren,debelangrijksteopgaveis

waareenverpleegkundigevoorstaat.Ditissowiesonietgemakkelijk,

omdathettoelatenvanhetleedvandeanderaltijdjeeigen(aldan

nietpotentieel)leedberoert.IndecasusvormenInge’ssympathie

voorAndreaendeovereenkomstentussenhenqualevensfase

hierineensterkefactor.WatzijnAndrea’sgrootstezorgen?Zijraken

ongetwijfeldaanInge’seigenworst cases.

DatIngeopenprobeerttezijnvoorAndrea’svragenrondhaar

naderendeinde,datzeopdievragennietalleenalertismaardeze

ookfijngevoeligpeilt,lijktmijzekerbehorentothaartaakals

verpleegkundige.Ofdaarinookovertuigingenoverlevennadedood

tersprakezullenkomenhangtafvanwaarAndreameekomt.

Tenderde:christenbenjeookopjewerk.IkstelmijvoordatInge

kanbiddenomeenaanleidingomhaareigendiepstehoopookin

woordenuittekunnendrukken.Ikgeloofookdatwiezóafgestemd

opGodleeft,dezekansenkrijgt.

Tegelijkgeloofiknietdathetchristenengebodenisom‘inditsoort

situaties’teallentijdetewijzenopJezus.Voorjehetweetreduceerje

geloventoteenquick fix.Envoorjehetweetdenkjetegrootvanjezelf

entekleinvanGod.Zoalseencollegahetverwoordde:“Godgaateen

heellevenmetiemand.Waaromzoudenwij,omdatwenoutoevallig

verpleegkundigezijn,ophetlaatstemomentnogeveneenzetinde

goederichtinggevenomdathetandersverkeerdafloopt?”.

Dubbelafstemmendusmaar–endatgeldtnietalleenrondeen

sterfbed.

Ethiek-cursistIngeverteltoverdedrukdiezealschristen-verpleegkundigeervoertoeneenhaardierbarepatiëntkwamteoverlijden.Het begon toen ze veel te vroeg werd gebeld: of ze Andrea uit de uitslaapkamer kwam ophalen. Ze wist onmiddellijk wat dit betekende. Er was niet geopereerd. Te veel uitzaaiingen. Hopeloos.Ze voelde zwaarte. Was ze te betrokken geraakt? Ze mocht Andrea graag. Het klikte tussen hen. De twee jonge kinderen die straks alleen achter zouden blijven – ze kreeg hen niet uit haar hoofd. Haar eigen kinderen waren van dezelfde leeftijd.De spontaniteit in het contact leek weg. Inge vroeg zich af of haar beklemming soms ergens anders vandaan kwam. Ze had gedurende de opname niets gemerkt van enige religiositeit bij Andrea. Ze was daar zelf ook niet over begonnen. Maar nu er niet veel tijd meer restte? Moest ze erover beginnen, over haar geloof, over eeuwig leven, over Jezus?

Roelien Ebbers

Evangel iserenaaneensterfbed?

Indezerubriekwordenherkenbareethischevragenendilem-

ma’suitdewereldvandegezondheidszorggeanalyseerdenvan

kortcommentaarvoorzien.Debesprokencasuswordtookopde

websitewww.zorgethiek.nuopgenomen.Viadewebsitekuntu

reagerenendiscussiërenoverdezeenanderekwesties.

Rel iëf tra iningsaanbodopen inschri jv ingTraining: ‘Werken met levensverhalen’

Datum: 7 september 2011Locatie: UtrechtKosten: € 85,- voor persoonlijk leden en medewerkers van lidinstellingen € 100,- voor niet-leden (inclusief de methode Mijn leven in kaart t.w.v. € 34,95)Info: Wout Huizing (whuizing@relief.nl)

Cursus ‘Ethiek in de praktijk’

Datum: 15 en 22 september 2011Locatie: nader te bepalen locatie in het midden van het landKosten: € 575,- voor persoonlijk leden en medewerkers van lidinstellingen € 675,- voor niet-ledenInfo: Marije Stegenga (mstegenga@relief.nl)

Onze boeken en vele andere kunt u bestellen via www.berneboek.com

Tweemaal per week versturen wij gratis een meditatie via e-mail. Beeld en tekst om de dag mee te beginnen. Meld u aan via www.berneheeswijk.com Zo bouwen we aan een community, een gemeenschap van mensen, op zoek naar wat goed en God is. Doe met ons mee!

Uitgeverij Abdij van BerneWanneer je inspiratie zoekt…

Masterclass ‘Ouder worden in perspectief’

In januari 2012 start voor de vijfde keer de succesvolle masterclass ‘Ouder worden in perspectief. Bent u als professional of als vrijwilliger betrokken bij ouder wordende mensen en hun levensvragen? Een intensieve cursus van 10 dagen in tweewekelijkse bijeenkomsten van januari - juni 2012, verzorgd door Reliëf in samenwerking met de PThU.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Wout Huizing (whuizing@relief.nl).