Jaargang 1 • nummer 3Jaargang 3 • nummer 1

Win

g w

erkt

!

Ondernemen met natuur en landschapGroene waarden vragen harde euro’s

Hank Bartelink Landschap: een publiek-privateverantwoordelijkheid

Verdienmodellen voor weidevogels Noord-Holland verkent kansen

Win

g w

erkt

!

3

project

De prachtige cultuurlandschappen van de provincie Noord-Holland bieden veel kansen voor weidevogels. Net als de andere weidevogelprovincies verstrekte Noord-Holland de afgelopen jaren grote subsidies voor het beheer van deze gebieden. toch bleven de weidevogels achteruitgaan. Noord-Holland heeft Wing gevraagd te helpen zoeken naar andere manieren om weidevogels voor de lange termijn te behouden.

Win

g w

erkt

!

Verdienmodellen voor Noord-Hollandse weidevogels

De Zaanse Schans: kansen voor een top-weidevogelgebied?

Win

g w

erkt

!

Inhoud 3 project Verdienmodellen voor weidevogels

7 Impressies van bijeenkomsten

8 thema ondernemen met natuur en landschap

12 Impressies van bijeenkomsten

13 column Servaas Huys

14 Interview Hank Bartelink

16 Impressies van bijeenkomsten

18 Wing Actueel

De vreugde van het vliegenons kantoor is gevestigd in de Vlinder. een multi-functioneel gebouw met sport- en kantoorfuncties in Wageningen. Ik hou van het gebouw. Het is mooi modern vormgegeven, er is veel licht en er wordt energie opgewekt.

Ik hou ook van mijn dagelijkse wandeling van huis naar werk. Deze wandeling gaat door een jaren 30 wijk, over het schoolplein van een Montessori school, langs een nieuwe woonwijk met een gemeenschap-pelijke buitenruimte, via het binnenplein van de Vlinder – waar, als ik geluk heb, ‘Amélie’ door de luid-sprekers klinkt – naar ons kantoor. er zit tien minuten

tussen het moment dat ik mijn lege koffiekopje thuis in de afwasmachine zet en het eerste kopje koffie op kantoor inschenk.

Ik hou van de wandeling, omdat het me in korte tijd in de energie van enorm verschil-lende werelden brengt. Het bijeenbrengen van verschillende werelden vind ik het mooist aan mijn werk bij Wing. Daar waar de werelden van ondernemerschap, onderzoek, maatschappelijke belangen en overheid elkaar raken en daar waar gemeenschappelijke interesses of zorgen liggen, kunnen bijzondere dingen gebeuren. een mooi voorbeeld is de zoektocht naar nieuwe vormen van financiering van het landschap. In deze uitgave van Wing werkt! leest u hier meer over.

een ander traject waar verschillende werelden bijeen komen is de programmatische Aanpak Stikstof, waar ik projectleider ‘Herstelstrategieën’ ben. ondanks de complexiteit van de materie en de lastige bestuurlijke context zijn de partijen vastberaden er samen uit te komen. Dit gaat soms met vallen, maar steeds ook weer met opstaan.

Dit zie ik ook terug in het beeld ‘Icarus en Daedalus’ op de achterzijde van deze uit-gave. Dit kunstwerk buiten ons kantoor gaat over de vreugde van het leren vliegen en juist niet over de angst voor het vallen. Dat laatste past ook bij Wing en daar voel ik mij bij thuis.

Dorien Bruntpartner Wing

Voor

woo

rd

2

54

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

Weidevogels Noord-Hollandprovincie Noord-Hollandjanuari - maart 2011coördinatie, strategische advisering, procesontwerp en -begeleidingGeert Boosten, Dotank

Project Opdrachtgever

LooptijdWing-aanpak

In samenwerking met

De provincie denkt daarbij aan financiële arrangementen die minder afhankelijk zijn van subsidies en meer duurzaam geworteld zijnin een zakelijk verdienmodel. om de moge-lijkheden te verkennen, organiseerde Wing samen met Dotank op 3 en 4 maart 2011 een creatief atelier. twintig deskundigen op het gebied van bedrijfsontwikkeling, finan-ciering, marketing, communicatie en agrarisch natuurbeheer werkten gedurende 24 uur aan het ontwerp van nieuwe, con-crete arrangementen voor weidevogels.

Subsidie maakt kwetsbaar Weidevogelbeheer in het agrarisch gebied gaat niet vanzelf. Beschermende maatregelen moeten worden getroffen en liefst worden ook condities gecreëerd die herinneren aan de vochtige, kruidenrijke hooilanden van weleer. om dit binnen het moderne agrarische bedrijf te realiseren, moeten boeren hun bedrijfsvoering aanpassen. Het huidige weidevogelbeheer is dan ook gebaseerd op het compenseren van de hierdoor gederfde inkomsten.Analyse leert dat dit systeem een behoorlijk eenzijdige drive oplevert. Steeds opnieuw is een subsidieprikkel nodig om weidevogelbeheerders te motiveren. De weidevogels worden gezien als kostenpost. Dit maakt het systeem kwetsbaar.

Naar gedeelde waardeVoor duurzaam weidevogelbeheer is een heel andere bena-dering nodig, zo leerde het creatief atelier. Van ‘zorgen voor’ naar ‘produceren met’ weidevogels! Dit sluit goed aan bij een trend die ook in het bedrijfsleven zichtbaar is, namelijk het

creëren van ‘shared value’ in plaats van ‘shareholder value’.Hierin klinkt het besef door dat het op de lange duur profijtelijker

is om de productie niet alleen te richten op waardecreatie voor de ondernemer, maar ook voor de maatschappij als geheel.De weidevogel maakt in deze filosofie deel uit van het waardesysteem van bedrijven,

organisaties en burgers. De weidevogel is geen kostenpost, maar levert juist geld op!

Kansrijke arrangementenWat zijn nu concrete arrangementen die in Noord-Holland kunnenworden ontwikkeld gebaseerd op ‘gedeelde waarde’? De deel-nemers van het creatief atelier startten hun zoektocht met een krachtenveldanalyse met als hoekpunten de maatschappelijke effecten, bedrijfsvoeringsmodellen, het technisch beheer en de wetenschappelijke kennisontwikkeling rond weidevogels. De verbinding tussen de hoekpunten levert richtinggevende vragen op voor nieuwe weidevogelarrangementen.

Geïnspireerd op deze krachtenveldanalyse werden in het creatiefatelier de volgende vier kansrijke weidevogelarrangementen voor Noord-Holland bedacht en uitgewerkt:

Gruttozuivel smaakt naar meerondernemers creëren een sterk zuivelmerk met de grutto als icoon. De gedeelde waarde is een cultuurlandschap met kruidenrijke graslanden en weidevogels waaraan de gruttozuivel zijn unieke smaak en kwaliteit ontleent. Dit rechtvaardigt een meerprijs die wordt ingezet voor het beheer van landschap en weidevogels. 5

Het krachtenveld rond weidevogelbeheer

‘Van zorgen voor naarproduceren met weidevogels’

co2 compensatie voor vochtig weidevogellandMelkveehouders in het veenweidegebied verminderen de drooglegging van hun percelen. De gedeelde waarde is een optimale grondwaterstand voor weidevogels en een geringere oxidatie van de veenbodem waardoor minder co2 emissie optreedt. De uitgespaarde co2 emissie wordt verkocht aan bedrijven die een extra bijdrage aan het klimaat willen leveren.

Weidevogels rond de Zaanse SchansHet weidegebied dat grenst aan de Zaanse Schans wordt ontwikkeld tot top-weidevogelgebied. De gedeelde waarde is

een versterking van de oer-Hollandse uitstraling van de ZaanseSchans en de mogelijkheid voor bezoekers om tegen betaling eenvogelexcursie mee te maken of weidevogelproducten te kopen.

WeidevogelWonenLangs de randen van weidevogelgebieden dichtbij Amsterdamwordt woningbouw ingepast. De gedeelde waarde is een toenamevan het woongenot en meerwaarde van de grond. Deze meer-waarde wordt grotendeels gestort in een fonds voor weidevogel-beheer. Bewoners krijgen zeggenschap over het fonds, waar-door een directe relatie met de weidevogelbeheerder ontstaat.

Welke kennis is nodig om weidevogels te beheren?

Hoe kunnen we business en beheer verbinden?

Welke waardenworden tussen bedrijf

en maatschappij gedeeld?

Welke kennis is nodig om de maatschappelijke waarde van weidevogels te begrijpen?

Initiatiefnemer(s)

technisch beheerweidevogels

Wetenschappelijkekennisontwikkeling

Maatschappelijkeeffecten

Bedrijfsvoeringsmodellen

Noordzeevisserij in boe-iende transitie naar duurzaamheid

“Wing en DOTank hebben ons een flinke stap vooruitgeholpen in de zoektocht naar nieuwe mogelijkheden om het weidevogel-beheer te financieren. De combi tussen de bedrijfseconomische invalshoek van Dotank en de focus van Wing op strategischearrangementen bleek een goede greep! De bijzondere werkvormdie ze kozen, het creatief atelier, bleek een uitstekende voedings-bodem voor vernieuwende inzichten.

Wat mij vooral is bijgebleven uit het atelier is de blikverbreding. Als je weidevogels koppelt aan landschap, natuur, cultuurhistorieen landbouw ontstaat een veel grotere maatschappelijke kracht.ook de concrete ideeën voor weidevogelarrangementen die uit het atelier naar voren kwamen, vind ik erg inspirerend.Die arrangementen brengen een positieve energie teweeg die niet alleen betrekking heeft weidevogels, maar op een hele productieketen, bijvoorbeeld die van gruttozuivel. Dat is veel krachtiger. Nu willen we van één of twee van die arrangementen een echte businesscase maken. Voor onszelf als provincie zien we daarbij vooral een rol als startmotor en inspirator.”

6

Win

g w

erkt

!

Charles van SchaikProvincie Noord-Holland,opdrachtgever

Info: Henk Smitt 0317 – 46 52 04e henk.smit@wing.nl

Aan de slagHet is duidelijk dat de provincie Noord-Holland en de deelnemers aan het creatief atelier een sterke urgentie voelen voor een structureel andere aanpak van het weidevogelbeheer.Maar de transitie naar nieuwe verdienmodellen heeft wel tijd nodig.Het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer loopt nog tot 2015. Het is aan de provincie om deze ruimte te benutten om de noodzakelijke financiële en beleidsmatige randvoorwaarden te creëren die voldoende uitnodigend zijn voor ondernemers om verantwoordelijkheid te nemen voor het weidevogelbeheer.

Creatief atelier

‘Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg.’Voor opdrachtgevers die op zoek zijn naar onorthodoxe oplossingen voor taaie vraagstukken biedt Wing daarom een onorthodoxe werkvorm: het creatief atelier. een 24-uurs sessie op een inspi-rerende locatie waar de deelnemers loskomen uit hun dagelijkse routine en hun creativiteit maximaal wordt geprikkeld.Vernieuwende en dikwijls verrassende concepten zijn het resultaat.

Aan de basis van een succesvol atelier ligt de samenstelling van het gezelschap. op zeer zorgvuldige en professionele manier selecteert en werft Wing de deelnemers uit het netwerk van de opdrachtgever en haar eigen netwerk. Zo komen we tot een produc- tieve mix van inhoudelijke en procesmatige deskundigheid, concrete en abstracte denkers, vernieuwers en conservatieven. professionele tekenaars en ontwerpers ondersteunen het proces.

Win

g w

erkt

!

ter voorbereiding op de provinciale verkiezingen in maart organi-seerde Hoogheemraadschap De Stichtse rijnlanden de conferentie ‘Duurzaam Waterbeheer, het blauwe toekomstperspectief van het Groene Hart’.

februari 2011

Vraag van de opdrachtgeverHet Hoogheemraadschap vroeg Wing één van de vier workshops op deze dag vorm te geven. Het doel van de workshop was het onder de aandacht brengen van de belangrijkste inzichten uit het grootschalige onderzoeksproject ‘Waarheen met het Veen’.

Wing-aanpakSamen met cees Kwakernaak, programmaleider van Alterra, en erik jansen, programmaleider Westelijke Veenweiden, organiseerde Wing een driehoeksdebat. Het debat startte met stellingen die met beeld en geluid werden gepresenteerd.De workshopdeelnemers kozen vervolgens positie in het vak ‘voor’ of ‘tegen’. In de loop van het debat konden deelnemers in een derde vak gaan staan en dwars op het gesprek nieuwe ideeën inbrengen. een levendige discussie over bodemdalingontstond: hoe erg is het, wat kunnen we doen en wie staat waar voor aan de lat?

DriehoeksdebatBodemdaling en meer: ontwikkelingen in de veenweiden

IMpreSSIeS

De Waterdienst en Dienst Noordzee van rijkswaterstaat Nederlandvertegenwoordigen Nederland bij diverse internationale overleggen over het beheer van de zee. Gezien de grote en snelle veran-deringen die zich momenteel op dit internationale, marienespeelveld voltrekken, willen beide organisaties zich heroriën-teren op hun inzet. Streven is een efficiënte en effectieve inzet van mensen en middelen die maximaal aansluit bij recente beleidsopvattingen.

Vraag van de opdrachtgeverDe Waterdienst en de Dienst Noordzee vroegen Wing te verkennen welke ideeën over internationale inzet er leven bij haar interna-tionaal actieve medewerkers. en om op basis hiervan te assis-teren bij het opstellen van een afwegingskader en strategie voor de internationale activiteiten.

2010 – 2011

Wing-aanpakWing verkende de meningen van medewerkers over interna-tionale inzet met de Interactieve Netwerk omgeving (INo), de digitale enquêtetool van Wing. De resultaten zijn gebruikt in een serie strategiesessies met de managers van beide diensten. Wing faciliteert deze sessies waarin een kader wordt ontwikkeld om de inzet en koers van de internationale inzet van beide diensten te toetsen.

ManagementbijeenkomstenInternationale inzet Rijkswaterstaat

Ondernemen met natuur en landschap

Groene waarden vragen harde euro’s

Win

g w

erkt

!

8

tHeMA

Gaandeweg de vorige eeuw werden natuur en landschap steeds meer gezien als een collectief goed dat schaars en kwetsbaar was.eerst namen particulieren het voortouw, bijvoorbeeld via de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten.Geleidelijk aan ging ook de rijksoverheid over tot bescherming van ‘natuurschoon’. Sinds de jaren 20 dragen fiscale voordelen eraan bij dat landgoederen in stand blijven. Vanaf de jaren 80 is er de Natuurbeschermingswet en kan landschap de status

van cultureel erfgoed krijgen. ook is de overheid zelf natuur gaan aankopen en ontwikkelen, en keert zij aan particulieren subsidies uit om biodiversiteit en landschappelijke waarden in stand te houden.

Zoals dat ook geldt voor de open ruimte tussen de uitdijende steden bestaat voor het bewaken van de kwaliteit van natuur en landschap behoefte aan overheidsbeleid. Maar dit is ook

oNDerNeMeN Met NAtuur eN LANDScHAp

Nederland debatteert over de financiering van natuur en landschap. Wat is ‘groen’ ons waard? En wie is daar-voor verantwoordelijk? De discussie maakt een aantal kwetsbaarheden zichtbaar in de wijze waarop onze samenleving omgaat met groene waarden. Hoe de afhankelijkheid van overheidsfinanciering te verminderen? Zijn andere arrangementen denkbaar die harde euro’s voor natuur en landschap opleveren?

8

Win

g w

erkt

!

kostbaar en legt burgers en ondernemers de nodige beperkingen op, met name in de landbouw. en dit beleid is kwetsbaar, want het benadrukt dat natuur geld kost. Natuur en landschap zijn daardoor voortdurend onderhevig aan heroverwegingen en bezuinigingen. ook eist de verregaande technocratisering van de groene sector zijn tol. Bij burgers en bedrijfsleven ontstaat de indruk dat natuur en landschap niet voor gewone stervelingen zijn weggelegd. Zij voelen zich steeds minder verantwoordelijk1.

Zoektocht naar nieuwe verdienmodellenWing begeleidt al enkele jaren de zoektocht van overheden en maatschappelijke organisaties naar nieuwe arrangementen rondnatuur en landschap die gebruik maken van de kracht van groenondernemerschap. Die de betrokkenheid van particulieren ver-sterken, zonder de inhoudelijke ambities van het natuur- enlandschapsbeleid te verdunnen. uitgangspunt voor deze zoektochtis dat ‘groen’ waarde oplevert en niet alleen maar geld kost. Biodiversiteit en fysieke ruimtelijke kwaliteit kunnen namelijk ook gezien worden als productiemiddelen waarmee steeds weer nieuwe waarde wordt gecreëerd. Dit vraagt dan wel om een duurzaam verdienmodel dat enerzijds aansluit bij bepaalde consumptiebehoeften in de samenleving en anderzijds natuur en landschap ziet als drager van de commerciële activiteiten en dus als onderdeel van de kostprijs.

onderzoek heeft de afgelopen jaren onomstotelijk aangetoond dat de toegevoegde waarde van natuur en landschap voor deregionale economie groot kan zijn. In de praktijk blijkt het echterniet eenvoudig die waarde ook liquide te maken. Nog lastiger ishet om die geldstroom (deels) weer naar natuur en landschap terug te leiden en daarmee een duurzaam beheer van het productiemiddel mogelijk te maken. De meeste oplossingen die worden geopperd komen namelijk neer op het herverdelen van bestaande geldstromen. Dit heeft als nadeel dat er altijd partijen op achteruit gaan. ofwel de consument betaalt meer, ofwel de ondernemer draagt meer winst af. Zonder dat er meerwaarde tegenover staat. Natuur en landschap worden zo een last in plaats van een lust. Net als dat op rijksniveau het geval was, zijn groene waarden op deze manier kwetsbaar voor bezuinigingen, maar ditmaal van de kant van de consument of de ondernemer. Het lijkt dus kansrijker om nieuwe waarde te creëren. Met het nieuwe geld dat dit oplevert, kunnen natuur en landschap als drager van de commerciële activiteiten duurzaam worden beheerd.De nieuwe waarde kan betekenen dat consument en ondernemer een rol en zeggenschap krijgen in de investeringen en activiteiten die in het gebied plaatsvinden. Zij zijn immers ‘stakeholder’ geworden in de nieuwe business. Kansrijke sectoren voor het creëren van nieuwe waarde zijn recreatie en toerisme, maar ook in andere waardeketens waar een gebied onderdeel van

1 Al in 2004 schreef Wing samen met anderen en in opdracht van het InnovatieNetwerk hier een boekje over, getiteld ‘Kwetsbare vanzelfsprekendheden van natuur’. Zie wing.nl/projecten/projectarchief

10

Win

g w

erkt

!tHeMA

uitmaakt, kunnen mogelijkheden liggen. Voorbeelden zijn een hoogwaardig vestigingsklimaat, mogelijkheden voor slibopslag, het vastleggen van co2 en het bergen van water. In elk van die waardeketens participeren weer andere combinaties van stake-holders, waaronder in een aantal gevallen ook de overheid. Die laatste nu niet meer als subsidieverlener, maar als klant.

De casus Weerribben-Wiedenom op het spoor te komen van nieuwe arrangementen voor het duurzaam exploiteren en beheren van natuur en landschap, organiseerde Wing in maart 2011 een netwerkmiddag.Als casus diende het Nationaal park Weerribben-Wieden. Hieronder presenteren we vier mogelijke constructies.

Parkpartnersondernemers en andere organisaties worden ‘parkpartner’ envergroten gezamenlijk de recreatieve en toeristische aantrekkelijk-heid van het gebied. Zij bundelen hun marketingactiviteiten via een internetportaal dat een extra geldstroom genereert. Dit geld wordt geherinvesteerd in de ruimtelijke kwaliteit en bio-diversiteit van de Weerribben-Wieden. Als tegenprestatie mogen de deelnemers zich naar buiten toe afficheren als Parkpartner en hebben zij inspraak in de investeringen en activiteiten die in het gebied plaatsvinden. Voor de consument biedt het internetportaal niet alleen toegang tot commerciële diensten en producten, maar ook tot unieke informatie over het gebied. Sterker nog: via de website heeft de consument zelfs inspraak in het beheer.

Investeringsfondseen investeringsfonds verstrekt rentedragende leningen aan ondernemers die daarmee hun initiatieven ook daadwerkelijk kunnen ontplooien. Het fonds is revolverend. De investeerders zijn particulieren, bedrijven en overheden die zich verbonden voelen met de identiteit en kwaliteit van het gebied en bereid zijn om daarin risicodragend te investeren. omdat het een maatschappelijk fonds is dat met een lager rendement toe kan,kan goedkoper geld worden uitgeleend dan commerciële bankendat doen. Door een groot aantal projecten met een divers karakter in het fonds onder te brengen, ontstaat een laag risicoprofiel en een bescheiden maar aantrekkelijk rendement. Het fonds dient daarmee twee doelen: 1) het stimuleren van duurzaam ondernemerschap in het gebied en 2) investeren in het onderhoud van natuur en landschap.

Bedrijven Investeringszone Weerribben-WiedenAnaloog aan de experimentele Bedrijven Investeringszone (BIZ) wordt een vergelijkbare constructie opgericht voor het Nationaalpark Weerribben-Wieden. De BIZ is een wettelijke regeling voorbedrijven in het stedelijk gebied die zich willen verenigen rond een collectief doel. Bijvoorbeeld om de aantrekkelijkheid van eenwinkelgebied te verbeteren. Wanneer tweederde van de bedrijvenmet het doel instemt en in de realisatie ervan wil participeren, moetde resterende eenderde ook meedoen. Via de BIZ Weerribben-Wieden worden alle ondernemers die hun omzet (deels) baserenop de groene waarde van het gebied, onder één koepel gebracht.Zo kunnen zij gezamenlijk afspraken maken over het gebruik en het beheer van natuur en landschap.

Parkmanagement N.V.De parkmanagement Weerribben-Wieden N.V. volgt het verdien-model van een bedrijventerrein, zoals bijvoorbeeld toegepast bij utrecht centraal Station en Luchthaven Schiphol.De parkmanagement N.V. geeft concessies uit en treedt op alsinvesteerder voor ontwikkelingen die de ondernemers zelf nietkunnen of willen financieren. Zo wordt een schaalsprong mogelijkin het beheer van gemeenschappelijke voorzieningen of productie-middelen, zoals de kwaliteit van natuur en landschap.Deze constructie is kansrijk wanneer één partij de regie kan nemen en alle partners het gemeenschappelijk belang van de beheertaak onderschrijven.

10

oNDerNeMeN Met NAtuur eN LANDScHAp

10

Win

g w

erkt

!

“Het begrip ‘shared value’ reikt voor een recreatieondernemer verder dan liefde voor de natuur. Natuur en landschap hebben ook een economische component. Sterker nog, natuur en landschap zijn voor recreatieondernemers niet alleen decor, maar ook een randvoorwaarde voor succes. Heel concreet:horecagelegenheden aan de rand van een gebied kunnen een prima toegangspoort vormen tot dat gebied. Daar zit eenvoordeel voor natuur aan door de zonering van bezoekers- stromen. Maar er is ook voordeel voor de horecaondernemer: de meerwaarde van zijn locatie en bijvoorbeeld de mogelijk-heid tot verhuur van fietsen.

Nieuwe verdienmodellen worden nogal eens belemmerd door een starre toepassing van wet- en regelgeving. Als je kijkt naar de doelen achter regels, wordt vaak veel meer mogelijk. een eenvoudig voorbeeld is een kwetsbaar natuurgebied. ‘rust voor dieren’ kun je daar misschien ook bereiken door een stukje ‘nieuwe’ natuur aan te leggen dat voor de consumentdusdanig aantrekkelijk is dat het kwetsbare gebied vanzelfminder wordt bezocht. Goede horecavoorzieningen versterkenhet bezoek aan die nieuwe natuur. om tot zulke inzichten tekomen, is het nodig dat partijen in een gebied elkaar vertrouwen,open communiceren en er ruimte is voor experiment.”

“Als gemeente onderzoeken wij de mogelijkheid om te komen tot een Bedrijven Investeringszone (BIZ) voor het Nationaal park Weerribben-Wieden. Als binnen een BIZ een minimum aantal ondernemers voorstander is van bepaalde investeringen, zijn ook de anderen verplicht om mee te doen. Gedachte is dat de BIZ zich uitstrekt over een ruime cirkel rond het park, zodat niet alleen de kanoverhuurder eronder valt, maar ook de supermarkt en de benzinepomp in het dorp. ook die laatste ondernemers maken immers extra omzet door de toeristen die naar het park komen.

De investeringen in de BIZ hebben betrekking op beheer van natuur en landschap, maar ook op gebiedspromotie en recreatie. Denk aan het beheer van kano-aanlegplaatsen, beheer van een beeldbepalend rietveld of het uitbaggeren van sloten. een bestuur van ondernemers beslist over de investeringen. De gemeente fungeert als organisatie- en incassobureau.

Ik denk zeker dat een BIZ ook interessant en kansrijk kan zijn voor andere Nationale parken. De bestaande overleg-organen in veel parken zijn alvast een prima basis om partijen bijeen te brengen.”

Leo BeckersDirecteur BCMG Consultancy en

Management AdviesHans Schiphorst

Gemeente Steenwijkerland

Geconcludeerd werd dat de Weerribben-Wieden goede mogelijk-heden biedt voor het testen van nieuwe arrangementen voor definanciering van natuur en landschap. Een belangrijke voorwaarde voor succes is steeds het betrekken van de ruimere omgeving van het park. juist in de koppeling van het stedelijk gebied met het omringende landschap liggen de mooiste kansen voor nieuw groen ondernemerschap.

Info: joost tersteegt 0317 – 46 52 06e joost.tersteeg@wing.nl

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

12

Win

g w

erkt

!

Vraag van de opdrachtgeverIn het voorjaar van 2010 gaf Gebiedscommissie de Venen de opdracht aan Wing om als procesmanager tot een nieuw inrichtingsplan te komen dat de natuurdoelen in grote lijnen realiseert en kan rekenen op voldoende steun bij de lokale organisaties en burgers.

Wing-aanpakonder begeleiding van Wing werd opnieuw naar de opgave gekeken. Naast een stuurgroep met lokale bestuurders eneen ambtelijke projectgroep werd een adviesgroep met ver-tegenwoordigers van vijf lokale gebiedspartijen samengesteld. Wing begeleidde de projectgroep en de adviesgroep bijde ontwikkeling van verschillende inrichtingsvarianten.Vanuit deze varianten werd via een gezamenlijke werkconferentie één voorkeursvariant ontwikkeld. Deze werd in januari 2011 voorgelegd aan bewoners en betrokkenen van het gebied.

De stuurgroep bereikte overeenstemming over de afronding van de voorkeursvariant. ook vier van de vijf partijen uit de adviesgroep stonden achter deze variant. In januari 2011 werd deze geaccepteerd door gedeputeerde Bart Krol, gevolgd door goedkeuring door Gedeputeerde Staten in maart.

IMpreSSIeS

2009 – 2011

De Wilnisse Bovenlanden in de gemeente De ronde Venen zijndoor de provincie utrecht aangewezen voor natuurontwikkeling. Deze veenpolder vormt een essentieel onderdeel van zowel deecologische Hoofdstructuur als de ecologische verbinding tussen de Nieuwkoopse plassen en reservaat Demmerik in Vinkeveen. Na jaren van grondverwerving is het nu zaak de herinrichting ter hand te nemen zodat bijzondere dier- en plantensoorten kunnen terugkeren en mensen het gebied kunnen beleven.

Makkelijk blijkt dat allerminst. tegen een eerste inrichting- en beheerplan bestond veel weerstand die binnen de bestaande kaders niet kon worden weggenomen. Het gebied beleefde lange tijd van moeizame discussie.

GebiedsprocesHerinrichting De Bovenlanden

Noordzeevisserij in boe-iende transitie naar duurzaamheid

1212

Win

g w

erkt

!W

ing

wer

kt!

Men zegt dat het niet goed gaat met natuur, landschap en milieu. Gebiedsontwikkeling staat op de tocht.De natuuropgave moet worden herijkt. Laat mijn waarneming nu een heel andere zijn. Ik zie dat in veel gebieden partijen samen de schouders eronder zetten om hun eigen leefomgeving mooier te maken. Iedereen schuift wat in, voor de meeste wensen is een plek. Natuur, landschap en milieu gaan met stapjes vooruit.In de peel hebben we samen gewerkt aan herstel van het hoogveen. Met vallen en opstaan, met een vloek en een lach. Inmiddels herstelt het veen sneller dan verwacht.

De peellanders zijn trotser op hun peel dan ooit tevoren.en nu wil die vermaledijde Haagse coalitie de natuur een hak zetten: minder geld voor aankoop en beheer, Natura 2000 en eHS op de tocht. Geen mens die mij kent, zal mij verdenken van sympathie voor deze coalitie. en dat is vooral vanwege het dedain waarmee zij over natuur en natuurbeschermers spreken.

Met verbazing kijk ik naar de ‘deus ex machina’ die men aandraagt: het bedrijfsleven als redder in nood.

er wordt stevig gevrijd en er worden coalities gesmeed. op zich juich ik toe dat ook grote bedrijven inzien dat hun positie verbetert door maatschappelijk verantwoord ondernemen. In ieder geval is het geld dat ze investeren in natuur beter besteed dan aan belachelijke bonussen.toch wringt er iets. Waar waren die ondernemers toen het nog niet zo goed ging met groen? De vooruitgang in natuur, landschap en milieu danken we toch gewoon aan de overheid, de belastingbetalende burger, de toegewijde beheerder en de meewerkende buurman? De hoogveenontwikkeling in de peel zou nog ver van huis zijn als gewacht was op de ontfermende ondernemer. en is het niet zo dat de natuur van en voor ons allemaal is? Dan staan we ook met z’n allen aan de lat voor behoud en uitbreiding. Daar hebben we gewoon de belasting voor uitgevonden.

Kortom, ik geloof niet zo in de duurzaamheid van een coalitie van bedrijfsleven en natuur. Het beste recept tegen een wispelturige politiek is het sluiten van coalities met alle belanghebbenden. Terreinbeheerders en fietsers, boeren en waterschappen, jagers en vissers, recreatie-ondernemers en horeca, vogelaars en wandelaars.Allen zijn gebaat bij een rijke natuur en een mooi landschap. Samen staan we sterk, dat is pas duurzaam. een goede coalitie is goud waard!

Een goede coalitie is goud waard

col

umn

Servaas HuysLid Raad van Advies Wing

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

14

Win

g w

erkt

!

Wat betekent ‘landschap’ voor u persoonlijk?In landschap komt voor mij heel veel bij elkaar: een gevoel van vrijheid, ontdekking, verrassing, historie, erbij horen, geborgenheid. Ik hoef niet perse te weten welk plantje er groeit, de essentie is het geheel.

En de betekenis van landschap voor onze maatschappij?Landschap bepaalt de kwaliteit van leven. We produceren er onsvoedsel, onze zuurstof komt ervandaan en welke familie heefter niet zijn roots liggen? Daarbij wordt Nederland steeds voller,terwijl de behoefte aan groene recreatieruimte juist toeneemt.Dat is overigens niet nieuw: al in de jaren 20 richtten de Zuid-Hollandse havenbaronnen het Zuid-Hollands Landschap op, omdat ze beseften dat ook de havenarbeiders behoefte hadden aan ontspanningsmogelijkheden.

Wat maakt de positie van deprovinciale Landschappen bijzonder?We dragen nadrukkelijk ‘landschap’ in onze naam. ja, we zijn eigenaar van natuurgebieden, maar je mag een provinciaal landschap ook aanspreken op haar visie op het landelijk gebied als geheel. ontstaan vanuit regionale initiatieven hebben we bijna allemaal al zo’n 75 jaar gebouwd aan onze positie in de streek en de relaties met bewoners, gebruikers en bestuurders. Die lokale verankering maakt ons uniek.

Wat zijn de grootste veranderingen in het werkveld‘landschap’ sinds het kabinet Rutte?De gebiedsprocessen zoals die sinds 2007 met de WILG opgang kwamen, zijn grotendeels stilgevallen. Die processen

richten zich weliswaar vaak op de realisatie van de eHS, maar pakken onderwijl een bredere opgave aan, namelijk ‘hoe kunnen we het landelijk gebied beter inrichten?’.Doordat de gebiedsprocessen stil komen te liggen, worden dus niet alleen natuurbelangen geschaad, maar ook de belangen van alle andere stakeholders, waaronder vele boerenfamilies. De staatssecretaris drijft een wig tussen de partijen op het platte-land. Dat is zeer schadelijk voor de ontwikkeling en vitaliteit van het landelijk gebied.

In interviews heeft u een aantal maal gepleit voor nieuwe verdienmodellen voor natuur en landschap.Waar denkt u concreet aan?Laat ik voorop stellen dat voor elke euro subsidie die de provin-ciale landschappen de afgelopen jaren kregen, zij er zelf drie á vier euro bijverdienden. De mogelijkheden om geld te verdienen met natuur en landschap hebben we dus al in hoge mate benut. Weliswaar is het belangrijk om op zoek te gaan naar nieuwe verdienmodellen, maar ik geloof niet dat we opeens de kip met de gouden eieren zullen vinden. overigens denk ik dat de mogelijkheden bij ‘landschap’ groter zijn dan bij ’natuur’.Een goed voorbeeld van een nieuwe financieringsvorm is de rabo Streekrekening. De Landschappen hebben samen met anderen aan de wieg gestaan van dit concept. Het mooie van de Streekrekening is dat je niet alleen nieuw geld aanboort, maar tegelijkertijd ook commitment kweekt bij de deelnemende bedrijven. Zij worden medeverantwoordelijk voor het werk dat wij doen. en renderen doet het zeker: op de Streekrekening van bijvoor-beeld de utrechtse Heuvelrug staan nu enkele miljoenen en dat levert jaarlijks een paar ton rente op. De spaarders bepalen mede hoe de opbrengsten precies worden besteed. je ziet dat streekeigenheid voor hen een heel belangrijk motief is.

Natuurlijk zijn er ook andere mogelijkheden zoals de verkoop van streekeigen producten en diensten, en het vergroten van inkomsten uit verhuur, pacht en jacht. Ik moet denken aan het utrechts Landschap dat een oude steenfabriek kocht langs de rijn. op zoek naar een economische drager hebben ze het gebouw

INterVIeW

Hank Bartelink (48) studeerde Bosbouw in Wageningen. Na een loopbaan aan de universiteit werd hij directeur van De12Land-schappen, het samenwerkingsverband van de twaalf provinciale landschappen.

Wing interviewt Hank Bartelink Directeur De12Landschappen

14 15

Een publiek-private verantwoordelijkheid!nu verpacht aan een uitbater. een nieuwe partij erbij dus. Daarmee zijn de onderhoudskosten gedekt, maar rijk worden ze er niet van.

Wat vindt u van een investeringsfonds voor natuur en landschap?een prachtig idee, maar verwacht ook hier geen gouden bergen. Door de fiscale voordelen kun je waarschijnlijk vrij makkelijk geld aantrekken, maar de grootste uitdaging ligt in het vinden van geschikte projecten om het geld in te investeren. Die projecten moeten immers een bepaalde rendementsverwachting hebben in termen van harde euro’s. Anders durf je als initiatiefnemerzo’n lening niet aan. Binnen mijn achterban zijn er grote verschillen in de manier waarop mensen tegen die risico’s aankijken.

Wat is de belangrijkste voorwaarde voorhet succes van nieuwe verdienmodellen?ook als natuurorganisatie is het heel belangrijk om zakelijke afwegingen te maken. Nieuw geld aantrekken schept verplich-tingen naar de investeerder. Niet omdat deze er rijk van moet worden, maar de investering moet duurzaam zijn en op de lange termijn ook een bescheiden rendement opleveren.Ik noemde eerder al de steenfabriek die werd aangekocht door het utrechts Landschap. Samen met een externe partner werd een verdienmodel ontwikeld waarmee het gebouw in stand wordt gehouden en de investering op de lange termijn duurzaam is. Zonder deze constructie was de aankoop niet mogelijk geweest.

Wat verwacht u van de Rijksoverheid als het gaat om nieuwe verdienmodellen?De overheid moet weer gaan erkennen dat natuur en landschap basisvoorwaarden zijn voor onze kwaliteit van leven. en dat zij dus een rol heeft, net als bij de gezondheidszorg en het onderwijs.In die setting zijn natuurorganisaties als de Landschappen partners van die overheid; partners die cruciaal zijn voor de uitvoering. Als particuliere organisatie met een publieke taak. en in dát modelis het voor ons ook niet meer dan logisch om, net als voorheen, voortdurend te blijven zoeken naar nieuwe verdienmodellen.

Win

g w

erkt

!

‘Natuur en landschapzijn basisvoorwaarden voor

onze kwaliteit van leven’

Win

g w

erkt

!

Het nationale Deltaprogramma zorgt ervoor dat Nederland nu en in de toekomst beschermd is tegen hoogwater en dat we over voldoende zoet water blijven beschikken. een aantrekkelijke ruimtelijke ontwikkeling lift mee op deze wateropgaven. Het Deltaprogramma werkt vanuit het concept van ‘adaptief deltamanagement’. Dat betekent slim afstemmen van korte-termijningrepen op onzekerheden op langetermijn. om grip te krijgen op de langetermijncontext van de deltaopgaven zijn onder regie van Deltares zogenoemde Deltascenario’s voor 2100 en verder opgesteld.

Vraag van de opdrachtgeverDe programmadirecties van de deelprogramma’s Kust en rivieren van het Deltaprogramma vroegen Wing om hen te ondersteunen bij het maken van een vertaling van de landelijke deltascenario’s naar hun gebieden. ook vroegen ze Wing de redactie te voeren over de beschrijving en verbeelding van de gebiedsscenario’s.

Deltascenario’s voor Kust en Rivieren 2010 – 2011

Werkbijeenkomsten

16

Wing-aanpakWing heeft per deelgebied een aantal bijeenkomsten begeleid met experts en gebiedskenners. In de bijeenkomsten werden de redeneerlijnen van de Deltascenario’s doordacht en vertaald naar de gebiedsspecifieke situatie van de kustzone en de Maas- en rijntakken. Bij deelprogramma rivieren is ter voorbereiding een enquête uitgezet in de Interactieve Netwerk omgeving (INo) van Wing. Hiermee werd een overzicht verkregen van bestaande studies en werden meningen gepeild over onder-delen van de scenario’s. In zowel de bijeenkomsten als in de rapportages is voortdurend de verbeelding geprikkeld, bijvoor-beeld met fotocollages, inzet van ontwerpers, associatieve voorwerpen en (historische) filmbeelden.

Bijkomend effect van de bijeenkomsten is dat betrokkenen zich bewust zijn geworden van de noodzaak om ook in het huidige beleid rekening te houden met onzekerheden en dat de aanpak van het Deltaprogramma, gericht op adaptief deltamanagement, tastbaarder is geworden.

IMpreSSIeS

Win

g w

erkt

!

17

Tweedaags creatief atelierfebruari – april 2011

In 2000 nam de toenmalige minister van Verkeer- en Waterstaat het zogenaamde Kierbesluit. Door de Haringvlietsluizen op eenkier te zetten, zou de zoet-zout overgang weer enigszins hersteldworden en zouden diverse vissoorten weer kunnen migreren tussen de Noordzee en de rijn en Maas. Allerlei obstakels zorgdenervoor dat de maatregel meer dan tien jaar later nog steeds nietis doorgevoerd.

Vraag van de opdrachtgeverDe Waterdienst van rijkswaterstaat, onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, vroeg Wing om met (inter)nationale experts te onderzoeken welke andere mogelijkheden er zijn voor het versterken van vismigratie.

Wing-aanpakVia diverse internetfora zette Wing een digitale enquête uit overmaatregelen voor vismigratie. Dit leverde een groot aantal eersteideeën op, afkomstig van experts van over de hele wereld. Vervolgens organiseerde Wing een tweedaags creatief atelierin Hotel New York in rotterdam. tien (inter)nationale experts bediscussieerden de meest perspectiefvolle ideeën, beoordeelden deze op technische en maatschappelijke haalbaarheid en werkten ze verder uit.

Vismigratie in het Haringvliet

IMpreSSIeS

Noordzeevisserij in boe-iende transitie naar duurzaamheid

Het resultaat is een pakket van vier maatregelen die samen de grootste kans hebben om vismigratie daadwerkelijk te verbeteren. De maatregelen hebben betrekking op onder meer sluisbeheer en visserijbeleid. Ze verschillen in implementatietijd, kosten en effectiviteit in het verbeteren van vismigratie. In een logische volgorde vormen ze ook een implementatiestrategie.Deze strategie wordt nader toegelicht in het adviesrapport dat Wing opstelde. Dit rapport dient als basis voor een advies van de Waterdienst aan het ministerie van IenM en de uiteindelijke discussie in de tweede Kamer later dit jaar.

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

18

Wing werkt! is een uitgave van Wing, Wageningen Derde jaargang, uitgave 1, juni 2011

Hoofdredactie Suzan Klein Gebbink

Concept, eindredactie en vormgeving communicatiebureau De Heer & co., in samen-werking met ontwerpbureau De Graaf & partners

Met tekstbijdragen van Dorien Brunt, Mireille de Heer, Servaas Huys, Suzan Klein Gebbink, rianne Knoot, Harm Luisman, Henk Smit, charlot teng, joost tersteeg

BeeldSiebe Swart/Hollandse Hoogte (3), StudioZie (11), Irene Vijfvinkel (2, 15, 20)

Drukwerk Digigrafi, Wageningen

Met dank aan Hank Bartelink, Leo Beckers, Hans Schiphorst, charles van Schaik

Oplage1200

Overname artikelen Artikelen mogen alleen worden overgenomen met toestemming van Wing en met bronvermelding.

Reacties, abonnementen en adreswijzigingenWingHollandseweg 7e6706 KN Wageningen 0317 – 46 52 00 info@wing.nl www.wing.nl

Social media zoals Facebook,twitter, Foursquare en Groupon zijn een groot succes. Vele miljoenen mensen maken er dage-lijks privé maar ook voor hun werk gebruik van. Steeds meer bedrijven en overheden zien de potenties van social mediaom hun doelgroepen te bereiken. ontwikkelingen volgen elkaar snel op; waar enkele jaren geleden nog zwaar geïnvesteerd werd in websites wordt nu veelal geïnvesteerd in online com-munities en Facebook pagina’s.

Wing benut tijdens haar processen de nieuwe mogelijkheden volop. Met online communities bereiken we nieuwe of voorheen lastig bereik-bare doelgroepen.twitter geeft unieke mogelijkheden om vooraf, tijdens en na

bijeenkomsten contact te leggen en door te praten over allerlei onderwerpen. Met freeware internettools zoals prezi zorgenwe voor vernieuwende en verfrissende presentaties.

Aan Hogeschool Van Hall Larenstein lieten we studenten kennis-maken met de mogelijkheden van de verschillende technieken in participatieve planologische processen.Bekijk de presentatie op tinyurl.com/vanhall

Nieuwe kansen met social mediaDit voorjaar verscheen het boek ‘Gebiedscommunicatie als cocreatie’ van de hand van renate Werkman en Wing-partner Dorien Brunt. Gebiedsprocessen draaien om de ontwikkeling van de omgeving waar mensen wonen, recreëren en werken. Het denken over gebiedsprocessen en de manier waarop we in en over deze processen communiceren is momenteel in transitie. Gebiedscommunicatie beweegt van sturen naar samen ont-wikkelen, van een focus op de inhoud naar een focus op het proces en van planmatig en eenzijdig handelen naar nieuwe vormen van samenwerking. De opgave voor communicatie-professionals komt steeds meer te liggen op procesbegeleidingen deelname in het creëren van gedeelde oplossingen met belanghebbenden in het gebied: cocreatie. Dit vraagt nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes. In dit boek behandelen de au-teurs, aan de hand van con-crete casus, valkuilen in de verschillende fasen van ge- biedsprocessen en benoemen ze oplossingsrichtingen.

Meer informatie en bestellen:tinyurl.com/gebieds-communicatie

Gebiedscommunicatie als cocreatie

WING ActueeL

papier vanverantwoorde herkomst

C016391 Wing begeleidt en ontwerpt processen in de groene ruimte. Zij brengt partijen bij elkaar en verbindt de verschillende belangen. Met creativiteit en kennis van zaken werktWing aan een inspirerend resultaat.

De mensen van Wing combineren passie voor processen met veel ervaring op het gebied van de groene ruimte. Zij spreken de taal van praktijk,

beleid, ontwerp en onderzoek. een aantrekkelijk profiel, zo blijkt, met name bij complexe en strategische vraagstukken waar partijen er zonder onafhankelijke begeleiding niet goed uit komen.

Wing heeft een eigen stijl en expertise. De procesbegeleiders brengen vertrouwen en commitment in processen. Samen met betrok-kenen zoeken zij naar nieuwe manieren om op-gaven aan te pakken en oplossingen te vinden.

Wing bij het beeld ‘Icarus en Daedalus’ van Kees Keijzer. Het beeld staat bij gebouw De Vlinder aan de Hollandseweg 7 in Wageningen, waar Wing is gehuisvest.

De mythe van Icarus en vader Daedalus vertelt over de val van Icarus, die te dicht bij zon vliegt waardoor zijn vleugels smelten. Dit beeld gaat echter niet over de val, maar over Daedalus die zijn zoon aanmoedigt zijn vleugels te gebruiken. Leren vliegen is belangrijker dan de angst om te vallen.

eerste rij v.l.n.r.: Simone Mink, Dorien Brunt, rianne Knoot, joost tersteeg, Willeke Huijer, Suzan Klein Gebbinktweede rij v.l.n.r.: ellen Zwartkruis (stagiair), Henk Smit, Anne Kruft, ronald LantersDerde rij v.l.n.r.: jelmer van puffelen, Harm Luisman, jannemarie de jongeNiet op de foto: charlot teng, Ingrid Versteegen

Gebruik je vleugels!