Jaargang 1 • nummer 3

Toekomstverkenningen Samenleving 3.0

Win

g w

erkt

! Jaargang 1 • nummer 3

ToekomstverkenningenSamenleving 3.0ToekomstverkenningenSamenleving 3.0

Win

g w

erkt

!

Bart Krol Ruimte voor maatwerkdoor heldere kaders

Groot Wilnis-VinkeveenEen vernieuwend gebiedsconvenant

Jaargang 2 • nummer 1

Samenleving 3.0Droom- of schrikbeeld?

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

32

Win

g w

erkt

!

Inhoud 3 Project Groot Wilnis-Vinkeveen

6 Impressies van bijeenkomsten

8 Thema Samenleving 3.0

12 Impressies van bijeenkomsten

13 Column Elsbeth van Hijlckama Vlieg

14 Interview Bart Krol

18 Wing Actueel

Hard van buiten, zacht van binnenIn de overlegruimte van ons bureau staat een pot met dropjes. In de mix van zwart en wit zitten de bekende dropjes die een stevige buitenkant hebben, maar bij even doorbijten zacht van binnen blijken. Dan ontstaat een bijzonder mondgevoel: de harde buitenkant lost lang-zaam op en vermengt zich met het smeltend zoet.

Veel van onze processen hebben wel wat gemeen met deze gewaarwording. We gaan een traject in met veel partijen die elk hun eigen praktijkervaringen en belangen meebrengen. In de eerste ontmoeting maken we kennis met elkaars buitenkanten. Bij de één is die uitgesproken hard, bij een ander ingepakt in een jasje van beleefd-heid. Door te praten over bijvoorbeeld de trots of zorg die mensen voelen bij een gebied, of over toekomstige

ontwikkelingen, worden stukjes binnenkant voelbaar. Na een aantal bijeenkomsten wordt het iedereen duidelijk dat je noch met een harde buitenkant, noch met zachte beleefdheid verder komt. En dan wordt het echt spannend. We verlangen naar het zoet van gezamenlijk-heid, maar weten dat daar moed voor nodig is. Het is letterlijk doorbijten. Door een basis van respect en vertrouwen te vormen, kun je als groep tegen een stootje. Door samen alternatieve toekomsten te schetsen, ontstaat een beeld van ‘het zoet’. Dan durf je risico’s te nemen, voor jezelf en de ander.

In het proces Groot Wilnis-Vinkeveen, waarvan deze Wing Werkt! verslag doet, hebben gebiedspartijen moed getoond en doorgebeten. Het is een voorbeeld van samen werken en leren, dwars door organisaties heen, waar mensen centraal staan. Deze aanpak zien we als voorbode van nieuwe maatschappelijke verhoudingen, door ons ook wel Samen-leving 3.0 genoemd. Hierover meer in het thema-artikel. Daar vindt u ook onze uitnodiging om Samenleving 3.0 verder te verkennen in een nieuwe LinkedIn groep. Treffen we elkaar ook op het web?

Jannemarie de JongePartner Wing

Voor

woo

rdProJECT

op 20 april ondertekenden vertegenwoordigers van tien partijen het gebiedsconvenant Groot Wilnis-Vinkeveen. De komende tien jaar werken zij gezamenlijk aan een duurzame toekomst waarin veelzijdige natuur gekoppeld is aan een vitale landbouw, weidse recreatie en een robuust bodem- en watersysteem.

Win

g w

erkt

!

Gebiedsconvenant Groot Wilnis-Vinkeveen

555

‘Dwarsverbanden tussen belangen zijn de aanknopings-

punten voor winst’

54

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

Gebiedsproces Groot Wilnis-VinkeveenGroene Hart, gemeente De ronde VenenProvincie Utrecht2007 – 2010Procesbegeleiding, strategische advisering

Project Locatie

OpdrachtgeverLooptijd

Wing-aanpak

Info: Henk SmitT 0317 – 46 52 04E henk.smit@wing-wageningen.nl

Lees ook het interview met gedeputeerde Bart Krol en wethouder Ingrid Lambregts over het proces Groot Wilnis-Vinkeveen (pagina 14 - 17).

Groot Wilnis-Vinkeveen (gelegen in de Ronde Venen) is onderdeel van de Groene Ruggengraat

ProJECT

Groot Wilnis-Vinkeveen is een gaaf voorbeeld van een oer-Hollands veenweidelandschap met sloten tot aan de horizon en koeien in de wei. De polder kent een groot aantal op de toekomst gerichte landbouwbedrijven. Groot Wilnis-Vinkeveen is ook een toonaangevend weidevogelgebied en heeft waarde-volle vegetaties. Maar niet alles blijft zoals het is. Het Herijkt Plan De Venen (2007) be-paalde dat Groot Wilnis-Vinkeveen onder-deel wordt van de Groene ruggengraat. Naast de EHS- en weidevogeldoelen moet het gebied ook gaan functioneren als robuuste natuurverbinding tussen de Nieuwkoopse Plassen en de Vechtplassen. Een andere uitdaging is de bodemdaling die in delen van de polder oploopt tot wel 12 mm per jaar. Deze nieuwe opgaven leggen een beslag op de ruimte en ver-eisen verbetering van de waterkwaliteit. Voor de melkveehouders in het gebied een lastige klus, want de economie zit momenteel niet mee. Toch ziet iedereen de boeren als hoeders van het landschap. Kan recreatie of een meer natuurgerichte bedrijfsvoering zorgen voor aanvullende economische draagkracht?

De kracht van kansenom deze uitdagingen aan te gaan, vroeg de provincie Utrecht in 2007 aan Wing om onder verantwoordelijkheid van gebiedscom-missie De Venen een gebiedsproces te regisseren. Naast een

intensieve dagelijkse procesbegeleiding verzorgde Wing het voorzitterschap van de voor het proces ingestelde stuurgroep. Uitvoerend partners waren CLM onderzoek en Advies en com-municatiebureau Auxine. De stuurgroep zette de ambities voor Groot Wilnis-Vinkeveen

stevig neer: schoon water, veelzijdige natuur, vitale landbouw, beperkte bodem-daling en weidse recreatie. Belangrijkste randvoorwaarde was realisatie op basis van vrijwilligheid.

De essentie van het proces was een aanpak van onderop. om dit te faciliteren organiseerde Wing informatiebijeen-komsten en werkconferenties voor boeren en andere lokale belanghebbenden. Bij de agrariërs thuis werden vertrouwelijke keukentafelgesprekken gevoerd. Zo ontstond veel ruimte voor betrokkenen om lokale kennis in te brengen en begrip voor elkaarsbelangen te krijgen. Een multidisciplinaire, ontwerpende benadering hielp hen te ontdekken hoe de verschillende opgaven voor Groot Wilnis-Vinkeveen met elkaar verbonden kunnen worden, zodat voor alle partijen meerwaarde ontstaat.

VernieuwingDit voorjaar resulteerde het proces in de ondertekening van gebiedsconvenant Groot Wilnis-Vinkeveen. Partijen zijn de

agrarische natuur- en landschapsvereniging De Utrechtse Venen, LTo Noord, Staatsbosbeheer, Natuur- en Milieufederatie Utrecht, recreatieschap Vinkeveense Plassen, gemeente De ronde Venen, gemeente Breukelen, hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht, gebiedscommissie De Venen en de provincie Utrecht. Samen hebben zij concrete einddoelen, een groot aantal inrichtingsprincipes en een werkwijze afgesproken.

Het convenant bewijst dat investeren in een multidisciplinaire uitwerking van de gebiedsopgave zich ruimschoots terugverdient. Alleen dan komen dwarsverbanden tussen belangen naar boven die de aanknopingspunten vormen voor echte winst. Zo vraagt dit plan 80 ha minder voor natuur, terwijl de natuur-doelen toch gehaald worden.Vernieuwend is de stap van groene corridor naar netwerk.Vrijwillige realisatie van een doorgaande natuurverbinding lukt als je fl exibel kunt alloceren. Een netwerk van dooraderingen, dat zich laat combineren met agrarisch gebruik, is hiervoor een kansrijke uitwerking. Een belangrijke motor voor de uitvoering is de inzet van grond. Agrariërs die grond voor natuur verkopen, krijgen ruim voldoende ruilgrond aangeboden. Zo ontstaat een belang om mee te doen. Verregaande stappen in samenwerking werden gezet door de agrarische natuurvereniging en Staatsbos-beheer. Zij gaan samen aan de slag met het integrale natuur-beheer van het gebied, gebruikmakend van elkaars sterke kanten.

En nu uitvoeren!Daags na de ondertekening van het convenant ging de gebieds-commissie aan de slag met het opstellen van een uitvoerings-programma. De eerste afspraken zijn inmiddels in uitvoering. Eind 2009 startte al een pilot voor onderwaterdrainage. Momenteel worden voorbereidingen getroffen voor het baggeren van sloten en weteringen. ook is de eerste grote grond-voor-grond transactie in de maak.

Alblasserwaard

Krimpenerwaard

reeuwijk

Nieuwkoop

ronde Venen

Noordzeevisserij in boeiende transitie naar duurzaamheid

6

Win

g w

erkt

!

7

Win

g w

erkt

!

In 2010 koos het Faunafonds ‘invasieve exoten’ als thema voor haar driejaarlijkse symposium. Invasieve exoten kunnen leiden tot landbouwschade, verlies van biodiversiteit en bedreiging van de volksgezondheid door overdracht van ziekten. rijk, provincies en beheerders hebben moeite het algemene beleid van weren en beheren vorm te geven.

Vraag van de opdrachtgeverHet Faunafonds vroeg Wing om het symposium te organiseren en faciliteren. Doelen waren de agendering van de problematiek en uitwisseling van kennis, ervaringen en ideeën. oplossingsrichtingen moesten worden verkend, leidend tot aanbevelingen richting LNV en provincies.

Gesprekken en ontwerpateliers

Te midden van de actuele maatschappelijke discussie over schaalvergroting in de intensieve veehouderij, heeft de ge-meente Sint Anthonis, Noord-Brabant, de ambitie om ruimtete creëren voor de intensieve veehouderij van de toekomst. Het doel is een innovatief landbouwontwikkelingsgebied dat economisch vitaal en duurzaam is, met dierenwelzijn en dier

IMPrESSIES

11 maart 2010

2010

De hoge stikstofbelasting rond Natura 2000 gebieden is een probleem waar natuurbeheerders en boeren veel last van hebben. De vergunningverlening voor bedrijfsuitbreidingen ligt vrijwel stil. rijk en provincies initieerden de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), om met alle betrokken sectoren, over-heden en gebieden aan tafel tot een integrale oplossing te komen.

Vraag van de opdrachtgeverLNV verzocht Wing mee te denken over de opzet van de PAS en onder meer een serie masterclasses te organiseren en begeleiden.

maart - april 2010

Wing-aanpakDit voorjaar vonden twee masterclasses plaats met elk circa 50 deelnemers, waaronder beheerplanschrijvers, wetenschap-pers, beleidsmedewerkers stikstof en vergunningverleners van rijk en provincies. In deze periode kwam veel nieuwe kennis over stikstof beschikbaar. Die werd voor het eerst tijdens de masterclasses gepresenteerd. Deelnemers kregen de opdracht de nieuwe kennis in kleine groepen te vertalen naar hun eigen opgave in de PAS. Veel aandacht was er voor het gezamenlijk interpreteren van de resultaten en het bespreken van de gevolgen. Het resultaat was meer inzicht in de cijfers en elkaars kijkrichting en inzet voor de onderhandelingen die binnenkort volgen.

Wing-aanpakIn samenspraak met het Faunafonds koos Wing voor een opzet die actieve participatie van de deelnemers stimuleert.In de werkbijeenkomst wisselden deelnemers in kleine groepen van gedachten over zes thema’s. De resultaten werden door de gespreksleiders in de Interactieve Netwerk omgeving van Wing ingevoerd, zodat ze tijdens de plenaire einddiscussie overzichtelijk teruggekoppeld konden worden.

gezondheid hoog op de agenda. Slim verbonden met en kwali-tatief hoogwaardig ingepast in haar omgeving.

Vraag van de opdrachtgeverHoe zou een landbouwontwikkelingsgebied van de toekomster uit kunnen zien en hoe kunnen we daar naar toe bewegen?

Wing-aanpakWing ontwikkelt twee sporen: ‘De blik van binnen’ en ‘De blik van buiten’. In het eerste spoor wordt gesproken met dorpsraden, de gemeenteraad en lokale organisaties. Waar liggen zorgen, welke ambities leven er? In ‘De blik van buiten’ komen organi-saties en deskundigen aan het woord die vanuit verschillende invalshoeken meedenken over de toekomst van de intensieve veehouderij. De inzichten uit beide sporen worden bijeengebracht in een serie ontwerpateliers.

MasterclassesProgrammatische Aanpak Stikstof en Natura 2000 Intensieve veehouderij van de toekomst

Werkbijeenkomst Exoten in het veld

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

98

De informatie- en communicatietechnologie ontwikkelt zich razend-snel en sprongsgewijs. Internet en tal van mobiele apparaten verbinden mensen met elkaar. Veraf wordt dichtbij, het virtuele reëel, alles kan altijd en overal. Van technologie voor zendenen ontvangen, ontwikkelt ICT zich tot een middel dat socialenetwerken mogelijk maakt en op een intelligente manier kennis verbindt. Dit maakt hele nieuwe vormen van maatschappelijke participatie en waardecreatie mogelijk. overheden proberen hierop in te spelen, maar burgers zijn ondertussen vaak alweer verder. Scheidslijnen in maatschappelijke structuren vervagen en er

ontstaat vraag naar meer ruimte voor persoonlijke inbreng en gedeelde verantwoordelijkheid. Brengt deze ontwikkeling ons voorspoed of zijn er ook duistere kanten? Zien we inderdaad synergie ontstaan tussen technologie en de menselijke maat? Aan welke waarden appelleert zo’n nieuwe samenleving en voelen wij ons daar wel comfortabel bij?Stevent Samenleving 3.0 af op een nieuwe staat van duurzaam samenleven, of wordt het een virtuele fragmentatiebom?Deze vragen stonden centraal in een Wing@Work bijeenkomst die Wing onlangs met een deel van haar netwerk organiseerde.

Leeftijden liepen uiteen van 30 min tot 60 plus. Dat is belangrijk bij dit onderwerp. Het verbinden van levenservaring met de ont-vankelijkheid van jonge geesten levert boeiende inzichten op. Bijvoorbeeld over leiderschap, verantwoordelijke burgers of morele waarden. Door die beelden met elkaar te delen, scherpen we het vermogen om kansen te benutten of gevaren af te wenden. Dan ga je dingen anders doen, of zelfs andere dingen doen. Dit artikel is een eerste verslag van die zoektocht.

Droom- of schrikbeeld?In Samenleving 3.0 vervagen grenzen in tijd, in plaats, in maat-schappelijke structuren. Producent en consument versmeltentot de ‘prosumer’, toegang tot goederen wordt belangrijker dan het bezit ervan, kennis en creativiteit zijn van grotere waardedan de meeste fysieke goederen. Ideaalbeelden ontvouwen zich van een ICT-gedreven samen-leving die elk mens gelijkwaardig toegang geeft tot kennis, goederen, cultuur en vertier. Verantwoordelijke burgers die met respect voor elkaar hun individuele mogelijkheden benutten. Technologie die mensen met elkaar in contact brengt en het vertrouwen binnen netwerken voedt. Mogelijk breekt een nieuwe fase van polderen aan, waarin interactie niet alleen leidt tot overeenstemming, maar ook tot vernieuwende oplossingen. Als we de ‘wisdom of the crowds’ slim gebruiken, is de ont-wikkeling van en toegang tot kennis niet te stuiten. Maar we zien ook schrikbeelden. De pluriformiteit van de samenleving en de snelle veranderingen brengen fragmentatie teweeg. Niet iedereen kan altijd en overal meedoen. ICT leidt tot segregatie en onthechting van de fysieke leefomgeving. Het recht van de sterkste en de snelste kan dominant worden. Kennis is geen open source, maar wordt afgeschermd en er kan mee gemanipuleerd worden. Technologie kan een gevaar zijn voor de privacy en dat maakt mensen wantrouwend. Hoe kunnen we de kansen van het droombeeld verzilveren, zonder de ogen te sluiten voor het schrikbeeld?

Ontvrienden en infobesitas onze taal schiet nog tekort om ontwikkelingen goed onder woorden te brengen. Maar achter sommige nieuwe woorden gaat wel een hele wereld schuil. Neem het woord ‘ontvrienden’. In Samenleving 2.0 zocht iedereen gretig naar personen om mee ‘connected’ te zijn. Tegenwoordig rijzen sociale netwerken de pan uit.

Samenleving 3.0 Op zoek naar kansen voor gebiedsprocessen

Samenleving 3.0en ruimtelijke planning

ruimtelijke planning is in het industriële tijdperk ontstaan als noodzaak om de grote bouwopgaven te kunnen door-denken voordat er werkelijk gebouwd ging worden. De plantekening en het uitvoeringsschema kwamen in plaats van de meesterbouwer die in het werk bepaalde wat, waar en wanneer iets moest gebeuren. Hoe verandert planning in Samenleving 3.0?

Peter van rooy zegt hierover (romagazine, april 2010): “Wat al vijf jaar met Google-earth kan, moet ook planologisch kunnen. Via crowd-sourcing kunnen verschillende oplossings-strategieën worden ontwikkeld. In plaats van adviesbureaus kunnen inventieve individuen of groepen spontaan opstaan met ideeën. En daar ook voor worden betaald, zodat het loont te investeren in de toekomst van onze samenleving. op kleinere schaal kunnen ontwerpers in dialoog met toekomstige gebruikers digitaal hun leefomgeving, werkplek of woning verkennen. Diepe wensen komen zo bovendrijven als vragen. Daarop meebewegen is nog eens vraaggestuurde architectuur. Het zal mensen raken in hun ziel en energie vrij-maken voor doorontwikkeling. Eigenlijk kan alleen dan sprake zijn van duurzame gebiedsontwikkeling, die nooit ophoudt.”

Computerspellen als Simcity en Second Life laten zien hoe spelvormen kunnen helpen bij het interactief ontwikkelen en doordenken van de toekomst. Ze richten zich vooral op het lokale niveau, de directe leefomgeving. Dat is wat burgers bindt en wat hen raakt. Maar door aggregatie worden ook de consequenties zichtbaar voor hogere schaalniveaus en de langere termijn. Dat maakt inzichtelijk over welke zaken je lokaal kan besluiten en wat op hogere schaalniveaus nodig is.

SAMENLEVING 3.0THEMA

Zoals de industriële revolutie de maatschappij sterk veranderde, zo zitten we ook nu als gevolg van technologische vernieuwingen middenin een maatschappelijke transitie. In Samenleving 1.0 waren het de experts die bepaalden hoe het moest. In S 2.0 mogen ook burgers zeggen wat ze ervan vinden. In S 3.0 gaat het over meer, maar ook minder. over sneller, maar ook beter. over burgers, overheden en experts die samen denken, ontwikkelen en bouwen. Wing zit hier middenin en zoekt samen met anderen naar nieuwe kansen voor gebiedsprocessen.

1110

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

LinkedIn groep Samenleving 3.0:een greep uit de reacties

“Effectieve verbindingen voegen waarde toe, maar vragen ook lerend vermogen om effectief en attractief te blijven (anders wordt de verbinding ingeruild voor een meer attractieve). Punten in het netwerk die niet in staat zijn veel verbindingen te leggen, worden marginaal. Het vermogen om snel te leren is voor Samenleving 3.0 een belangrijke randvoorwaarde.” Geert Boosten, Boosten Consultancy.

“Huidige bestuurders zijn bijna per defi nitie mensen met veel levenservaring. Juist deze bestuurders zitten ‘vast’ in de structuren. Het is dus zaak dat een jongere generatie het voortouw neemt (…). Maar geeft de gevestigde orde deze groep de ruimte? Kunnen zij die claimen? Kunnen ze die verdienen?” Geert van der Veer, directeur Praedium BV.

Een tip van Jeroen Boon (Kiemkracht): fi lmpje van Josephine Green, senior director Trends and Strategy van Philips Design. “Zij spreekt in dit fi lmpje over onze veranderende tijd, waarin we volgens haar op weg zijn van een technomarket denken, naar een socio-ecologic era. Heel herkenbaar ‘Society 3.0’.” Zie http://vimeo.com/10056864

THEMA SAMENLEVING 3.0

Wing en Samenleving 3.0

Wing merkt dat partijen in toenemende mate verantwoordelijk-heid willen nemen voor de eigen leefomgeving. Ze hebben daar ook de kennis voor. overheden doen graag een beroep op lokale partijen, maar worstelen met bestaande routines en culturen, de eigen regelgeving of ‘praktische bezwaren’. Bij het project regioverkenningen dat Wing heeft uitgevoerd voor de provincie Gelderland, werd de Interactieve Netwerk omgeving (INo) van Wing ingezet om het bereik van de besloten regiobijeenkomsten te vergroten. Dat heeft gewerkt. Maar een volgende stap, het organiseren van een open inter-netomgeving, bleek nog een brug te ver.

ook loopt Wing in processen aan tegen fragmentatie van belangen en gezichtspunten. De gangbare belangen-vertegenwoordiging is vaak niet meer in staat om visies te stroomlijnen. De politiek staat te veel op afstand om geïn-formeerde keuzes te maken. Zoals het proces Groot Wilnis-Vinkeveen (zie pagina 3 en 14) laat zien, kost het veel energie om ad hoc coalities te vormen, maar uiteindelijk loont het de moeite. Tijdelijke hulpstructuren zoals een gebiedscommissie bewijzen daarbij goede diensten.

Wie zijn nog je echte vrienden? Wat wil je wel en niet delen? Als ik vind dat jouw waarden deugen, dan mag je in mijn Facebook. En daar gaan we elkaar dus ook op bevragen. De jeugd is hele-maal niet oppervlakkig! Infobesitas, of infostress, is een schrikbeeld voor veel mensen, zeker de ouderen. Hoe fi lter ik informatie? Wat is wel en niet waar? Waar bemoei ik me wel of juist niet mee? Door de over-maat aan informatie wordt het verschil belangrijk tussen ‘need to know’ en ‘nice to know’. En sommige dingen wil een mens helemaal niet weten. Niemand beslist voor jou, kiezen is je eigen verantwoordelijkheid. Dat geldt voor personen, maar net zo goed voor organisaties. ook overheden vinden het lastig om te bepalen wat, op hun schaalniveau, hoofd- en bijzaken zijn. Ze zijn van alles op de hoogte en worden over alles benaderd. Het is moeilijk om hoofdlijnen vast te houden en details aan anderen over te laten. Jongeren hebben beduidend minder keuzestress. Ze vertrouwen ook op het zelfreinigend vermogen van het communicatiesysteem; iets wat niet waar of niet van belang is, verdwijnt immers vanzelf. Je zou kunnen zeggen dat een nieuw soort sociale controle ontstaat.

Overheid en leiderschapVan oude naar nieuwe structuren, maar hoe zit het dan met de overheid? Critici zeggen dat die steeds minder nodig is nu ieder-een individueel competent is om z’n eigen particuliere gemeen-schap te bestieren. Maar laten we eens verder kijken dan het huidige beeld van de overheid. Het woord ‘overheyt’ kreeg in de zestiende eeuw de betekenis van ‘met gezag bekleed lichaam’. In die oorspronkelijke betekenis kunnen we het begrip overheid ook vervangen door leiderschap. Hoe ontwikkelt leiderschap zich in Samenleving 3.0?

Een interessante gedachte is dat het in S 3.0 gaat om co-creatie en co-productie. En om coördinatie, maar niet vanuit één punt. Leiderschap ontwikkelt zich zowel binnen groepen als ertussen. Het gaat om personen die congruentie aanbrengen in de veelheid van geluiden en meningen. Zo ontstaan netwerken die elk een eigen autoriteit opbouwen. Trefwoorden zijn bindend leiderschap en gezag verdienen. Het gaat erom je te beperken tot wat er (voor jou) werkelijk toe doet en ruimte te laten voor anderen om hun deel te doen. In zo’n nieuwe autonome ordening neemt een overheid een heel andere plaats in. Als ‘met gezag bekleed lichaam’ zal ze zich wellicht vooral toeleggen op het ontwikkelen van spelregels en het scheppen van voorwaarden waarbinnen de samenleving het spel met verve kan spelen. Het gaat om kaders stellen, maar ook om investeren en stimuleren. Een overheid die niet wordt beschouwd als autoriteit van buitenaf, maar als gewaardeerd onderdeel van de samenleving.

Meer vragen dan antwoordenU merkt: over Samenleving 3.0 bestaan op dit moment nog meer vragen dan antwoorden. Zeker is dat gebiedsprocessen over tien jaar heel anders zullen lopen dan nu. Daarover wil Wing met u als relatie verder nadenken, bijvoorbeeld via de LinkedIn groep Samen-leving 3.0 die onlangs is gestart. De thema’s die daar uitkristal-liseren kunnen onze gemeenschappelijke gedachtevorming verder scherpen. Graag treft Wing u reëel of virtueel in Samenleving 3.0!

Info: Joost TersteegT 0317 – 46 52 06E joost.tersteeg@wing-wageningen.nl

Discussieer mee in de LinkedIn groep Samenleving 3.0!

INO, Wing’s Interactieve Netwerk Omgeving, in actie

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

1312

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!W

ing

wer

kt!

Elsbeth van Hijlckama Vlieg, adviseur ruimtelijke ontwikkeling Lid Raad van Advies Wing

onze samenleving wordt geconfronteerd met steeds complexere tegenstrijdigheden. De politiek zit in de verdom-hoek en het democratisch systeem wordt betwijfeld, terwijl tegelijk publieke regie onontbeerlijk lijkt. Privaat moet aan de leiband, in het besef dat Publiek ook niet altijd zaligmakend is. om deze ontwikkelingen tegemoet te treden, hebben we geen idealistische vergezichten nodig, maar concrete handelingen tegen neerwaartse spiralen die iedereen kan zien, zoals de economische crisis, de criminaliteit en de afbraak van milieu en leefomgeving.

Hoe komen we nu tot effectieve handelingen die ook nog eens breed in de samenleving worden gedragen? Belangrijk is om gebruik te maken van de verbindende

kracht van gezamenlijke inzichten. Een geleid samenspel tussen overheid en maatschappij moet worden georganiseerd, op straffe van verval naar reactief verweer en verdergaand verlies van maatschappelijk vertrouwen in overheid en instituties.

organiseren dus, om slimmer, gerichter en effi ciënter te blijven werken aan de kwaliteit van het vestigingsmilieu in Nederland, zonder dat het meer kost. of sterker nog: zodat het minder kost. Stroperigheid in de realisatie-

processen is misschien wel de eerste luxe die de deur uit moet. Maar, versnelling in een tijd van minder subsidie, en dus minder beleid, heeft risico’s. Drammen is niet het antwoord. Het credo is: slimmer handelen én hogere kwaliteit. In weerwil van een heel samenstel van oude en nieuwe uitdagingen zoals de invoering van de Wabo, de heroverwegingen, de aanhoudende internatio-nale concurrentie en de roep om maatschappelijke aansluiting. Het is nogal wat.

Mogelijk biedt ‘ketenintegratie’ een oplossing om het resul-taat van processen meer te laten zijn dan de som der delen. Deze aanpak komt uit de bouw en wordt momenteel onderzocht op toepasbaarheid in vergelijkbare processen met meerdere actoren, zoals wijkontwikkeling. In horizon-tale zin door gemeente, corporaties en dienstverlening aan elkaar te koppelen, en in verticale zin door opdracht-geverschap, programmering, ontwerp en inrichting beter in elkaars verlengde te brengen. Ketenintegratie beoogt belangen beter te richten, waardoor convergentie ontstaat, en dus synergie, specialisatie, effi ciency, kostenreductie en kortere doorlooptijden. Voorwaarde is wederzijds respect bij betrokken partijen en openheid. Het resultaat is hogere kwaliteit, tevreden eindgebruikers en tevreden medewerkers. Getransponeerd op het bredere begrip van gebiedsontwikkeling, zou het mes van ketenintegratie aan vier kanten kunnen snijden: het geleide samenspel van publiek en privaat, de meer met minder doelstelling, de versnelling van de realisatie en de vergroting van het draagvlak. Het lijkt mij de moeite van het proberen waard.

Van probleem naar kwaliteit; beschouwingen in crisistijd

Col

umn

WerksessieVlakte van de RaanVoor het Natura 2000 gebied Vlakte van de raan, een marien gebied voor de Westerscheldemonding, werkt LNV aan de voor-bereiding van het aanwijzingsbesluit.

Training Ethiek in beleidDe morele opvattingen in de samenleving over onze omgang met dieren en voedsel worden steeds diverser. Denk aan vraagstukken rond religieus slachten, het welzijn van circus-dieren en het fenomeen ‘eendagskuikens’. Dit vraagt om beleid dat de ethische dimensie van zulke vraagstukken expliciet en transparant maakt.

Vraag van de opdrachtgeverom hier beter op ingespeeld te raken, wilde LNV aan circa 50 medewerkers een training aanbieden. De leerdoelen bestonden uit het eigen maken van het ethisch begrippenkader, het her-kennen en benoemen van ethische vraagstukken en deze in de praktijk kunnen hanteren.

Wing-aanpakSamen met het Ethiek Instituut van de Universiteit van Utrecht en de Animal Science Group van Wageningen Ur ontwikkelde

2009 - 2010

en verzorgde Wing de trainingen. Gedurende twee dagen bouwden de deelnemers aan de hand van praktijkervaringen en in afwisselende werkvormen aan hun kennis en vaardigheden. Daarna volgde een individueel begeleidingstraject om terefl ecteren op de praktijk. De cursus werd afgesloten met een gezamenlijke terugkomdag.

Vraag van de opdrachtgeverTer ondersteuning van de ontwikkeling van mogelijke (visserij)maatregelen heeft LNV aan Wing gevraagd o.a. een bijeenkomst te organiseren met vissers, natuurbeschermers en beleids-medewerkers. Doelen waren het ontwikkelen van een netwerk en het toetsen van de beschikbare kennis aan de praktijk.

Wing-aanpakWing organiseerde en begeleidde een werksessie nabij de Vlakte van de raan. Met een digitale kaartentafel zettende deelnemers hun kennis en belangen letterlijk op de kaart. Het gesprek werd vastgelegd in ‘mindmaps’, een handige manier om uiteenlopende toelichtingen in hun context vast te leggen. Deze sessie bewees dat ook op zee kaarten een goed middel zijn om groepen in gesprek te brengen en informatie te delen. Daarmee is een stevig fundament gelegd voor het uitwerken van de maatregelen.

IMPrESSIES

januari - oktober 2010

Win

g w

erkt

!

15

Win

g w

erkt

!

14

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

15

Waarom was Groot Wilnis-Vinkeveen zo belangrijk? Groot Wilnis-Vinkeveen is onderdeel van de Groene ruggen-graat, de robuuste natuurverbinding door het Groene Hart. Het is ook een gebied waar de landbouw vooruit wil. In deze polder hebben we voor het eerst de realisatie van de Groene ruggen-graat echt bottom-up aangepakt. Het eerste proces waarbij ik in een zaaltje heb gezegd: “Beste vrienden, u krijgt zelf de kans alle doelstellingen met elkaar te verbinden en op elke doelstelling een plus te scoren. Pakt u die kans niet, dan doe ik het zelf.” En het is gelukt! We hebben een convenant waarmee we de natuur kunnen versterken én de landbouw vooruit kan. Boven-dien pakken we de waterproblematiek en bodemdaling aan.

Wat is de essentie van zo’n bottom-up proces? Vertrouwen geven aan de mensen die in het gebied wonen en werken. Spreek je de boeren in een zaaltje, dan vinden ze de natuuropgave overdreven. Spreek je ze echter één op één, dan blijkt dat ze het gebied kennen als geen ander. Dan vertellen ze dat het achterste deel van hun weiland veel te nat is, en dat je daar best natuur van mag maken, als zij dan elders een stukje hogere grond krijgen. Er zit dus veel meer ruimte dan je denkt.Tegelijk moet je als overheid volstrekt heldere randvoorwaarden aan het proces meegeven. Anders gaat het proces met je op de loop. oftewel: weet wat je voor elkaar wilt krijgen, maar wil niet alles zelf doen.

Hoe belangrijk was de relatie met andere rijksprogramma’s? De minister van LNV en ik zijn duobestuurders van randstad Urgent voor de Groene ruggengraat. Door Groot Wilnis-Vinkeveen nadrukkelijk te verbinden met randstad Urgent heb ik zware betrokkenheid van LNV en de andere rijkspartners bereikt. Die koppeling heeft het proces versneld. op zijn beurt hielp dat bij het reserveren van Nota ruimte middelen. Dat is een krachtig signaal dat er behalve de gedeputeerde nog anderen zijn die het proces belangrijk vinden.

Achteraf bezien: wat had u anders willen doen in het proces? Wij hadden in Groot Wilnis-Vinkeveen een knelpunt rond de Natuurbeschermingswet en zaten te wachten op de Crisis- en herstelwet die dat zou oplossen. Die wet kwam echter veel later dan gedacht en bevatte niet genoeg oplossingen voor ons gebied. Toen moesten we alsnog een provinciaal interimkader ammoniak maken. De vertraging frustreerde ons proces. We hadden eerder zelf een oplossing moeten bedenken. Zowel Wing als ik hebben daarvan geleerd.

Is dit het procesmodel van de onbegrensde mogelijkheden? Je loopt tegen grenzen aan als je te maken krijgt met algemene wet- en regelgeving. In Groot Wilnis-Vinkeveen wilden we de boeren ruimte geven, maar als zij vervolgens geen Nb-wet vergunning krijgen, hebben ze daar alsnog niets aan. Dan doe

je als overheid enerzijds een mooi project, maar anderzijds werp je juridische belem-meringen op. Voor de mensen ben jedan onbetrouwbaar. Het maakt je proces kwetsbaar. Partijen weten dat ook te benutten. LTo zei: “Als jij dat niet oplost,

kun je dat convenant op je buik schrijven.” En ik zei: “Als je die kaart te hard speelt, dan doe ik het verder zelf.”

INTErVIEW

Bart Krol (1964) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht. Na een loopbaan als docent, wethouder en zelfstandig consultant is hij sinds 2007 Utrechts gedeputeerde voor ruimtelijke ontwikkeling, Landelijk Gebied en Stedelijke vernieuwing. Bart Krol is lid van het CDA.

Wing interviewt | Bart Krol Gedeputeerde Utrecht

‘Decentraal in het vertrouwen, maar centraal in

de randvoorwaarden.’

In het artikel op pagina 3 - 5 leest u meer over het convenant.

‘Wing heeft de drive om het echt voor elkaar te krijgen’

Groot Wilnis-Vinkeveen: bottom-up werkt echt!

‘Convenant solide basis voor uitvoering’

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

1716

INTErVIEW

Wat was uw persoonlijke rol? Wing heeft het hele proces begeleid, met een grote mate van eigen verantwoordelijkheid. Maar op bepaalde momenten was duidelijk dat de bestuurder zelf prominent in beeld moest zijn. Persoonlijke betrokkenheid is essentieel om het vertrouwen van het gebied te winnen. “Kijk,” zeggen de mensen inde zaal dan, “hij zit in hetzelfde schuitje. Want als het niet lukt, zitten wij hier een jaar voor nop, maarhij ook.” Wing timede die momenten heel zorgvuldig.

Natuurlijk is het risicovol om je als gedeputeerde zo persoonlijk en publiekelijk met een proces te verbinden. Maar vaak kan het dus niet anders en de kans op succes wordt er groter door. Dat het ook mis kan gaan, hoort bij de risico’s van het vak.

Ik wil het overigens vooral niet alleen op mezelf betrekken. LTo heeft een kritische rol gespeeld, maar op de allerspannendste avond van het proces stond de secretaris er pal voor: “Ik heb vertrouwen in dit proces en we gaan ervoor.” Zonder partners die in zwaar weer commitment afgeven, ben je nergens.

U lijkt ook wel heel erg in uw element in zo’n proces … Vergis je niet. onderweg naar zo’n avond heb ik altijd kriebel in de buik: wat ik ga zeggen, doet er wel heel erg toe. Dan is er een zaal vol boze mensen die allemaal de smoor in hebben. “Daar heb je weer zo’n stropdas”, zie je ze denken. Dan is het een enorme uitdaging om met zo’n zaal in de problematiek te duiken en de mensen in beweging te krijgen. Na zo’n avond ben ik gesloopt, maar die serieuze inter-actie met mensen is ook uitermate bevredigend.

Het is duidelijk dat een proces als dit veel tijd, energie en geld kost.Hoe is de verhouding tussen de kosten en de baten? Dit proces was nodig om tot een gedragen plan te komen. Maar het gaat om de uitvoering! Dat u en ik zien dat het gebied verandert. Pas dan is het ‘t allemaal waard geweest.

Hoe heeft u de rol van Wing ervaren? Zonder Wing was het niet gelukt. Ze hebben goede voelsprieten, kennis van zaken, geven vertrouwenen zijn fl exibel. En misschien wel het belangrijkst: Wing heeft de drive om het echt voor elkaar te krijgen!

Is Groot Wilnis-Vinkeveen een voorbeeld van Samenleving 3.0? Instellingen, bedrijven, burgers en belangengroeperingen bewegen in netwerken. De overheid kan alleen maar dingen voor elkaar krijgen in die netwerken. Door interactie kom je tot verandering. Zo was het in Groot Wilnis-Vinkeveen, zo is het overal. Als je dat Samenleving 3.0 noemt, dan herken ik mezelf daar absoluut in.

“Als ik na een vakantie terugkom en de A2 afzwaai, dat prachtige polder- en plassenlandschap in, met aan de hori-zon de markante kerk van Vinkeveen, ja, dat is echt thuis-komen voor mij.

Eind jaren ’90 rondden we in Groot Wilnis-Vinkeveen een grote ruilverkaveling af. De polder zou landbouwgebied blijven. Toen een paar jaar later besloten werd dat hier de Groene ruggengraat gerealiseerd moest worden, voelde ik mij zeer geroepen om te zorgen dat we zelf, met de mensen uit het gebied, al die doelen in elkaar gingen passen. Als wethouder ben je er immers voor de mensen!

Samen met de oud-voorzitter van de lokale LTo-afdeling heb ik er voor gezorgd dat in het Herijkt Plan De Venen werd bepaald dat de nieuwe doelen met de gebruikers van het gebied zouden worden uitgewerkt. Daarover hebben we indringende afspraken gemaakt met de provincie. oók over het geld. Gelukkig zaten gedeputeerde Bart Krol en ik zeer op één lijn. Dat alle stuurgroepvergaderingen bij ons op het gemeentehuis plaatsvonden, is tekenend voor de rol die we als gemeente hebben gespeeld.

Het resultaat is een prachtig convenant. En met de gedeelde verantwoordelijkheid die is ontstaan doordat de partijen in het gebied dit proces samen hebben gedaan, hebben we een solide basis voor succesvolle uitvoering!”

Niet alleen de provincie, maar ook gemeente De ronde Venen speelde als overheid een belangrijke rol in Groot Wilnis-Vinkeveen. Hoe heeft wethouder Ingrid Lambregts het proces beleefd?

Wing begeleidt en ontwerpt processen in de groene ruimte. Zij brengt partijen bij elkaar en verbindt de verschillende belangen. Met creativiteit en kennis van zaken werktWing aan een inspirerend resultaat.

De mensen van Wing combineren passie voor processen met veel ervaring op het gebied van de groene ruimte. Zij spreken de taal van praktijk,

beleid, ontwerp en onderzoek. Een aantrekkelijk profi el, zo blijkt, met name bij complexe en strategische vraagstukken waar partijen er zonder onafhankelijke begeleiding niet goed uit komen.

Wing heeft een eigen stijl en expertise. De procesbegeleiders brengen vertrouwen en commitment in processen. Samen met betrok-kenen zoeken zij naar nieuwe manieren om op-gaven aan te pakken en oplossingen te vinden.

18 19

WING ACTUEEL

Wing werkt! is een uitgave van Wing, WageningenTweede jaargang, uitgave 1, juni 2010

HoofdredactieSuzan Klein Gebbink

Concept, eindredactie en vormgevingCommunicatiebureau De Heer & Co., in samen-werking met ontwerpbureau De Graaf & Partners

Met tekstbijdragen vanDorien Brunt, Mireille de Heer, Elsbeth van Hijlckama Vlieg, Jannemarie de Jonge, Suzan Klein Gebbink, rianne Knoot, ronald Lanters, Harm Luisman,

Thomas Mattijssen, Henk Smit en Joost Tersteeg.

BeeldGuy Ackermans (2, 20), Ed Hazebroek (3), Bart Glaap/Dienst Landelijk Gebied (4-5), Willem van Albeslo/Beeldleveranciers.nl (10), Petra van Schaik (15)

DrukwerkDigigrafi , Wageningen

Met dank aanBart Krol, Ingrid Lambregts, deelnemers Wing@Work april 2010, deelnemers LinkedIn groep Samenleving 3.0

Oplage1000

Overname artikelenArtikelen mogen alleen worden overgenomenmet toestemming van Wing en met bronvermelding.

Reacties, abonnementen en adreswijzigingenWingHollandseweg 7E6706 KN Wageningen0317 – 46 52 00info@wing-wageningen.nl www.wing-wageningen.nl

Stage bij WingThomas Mattijssen, MSc student Bos en Natuurbeheer, loopt een half jaar stage bij Wing. Thomas: “Ik heb het erg naar mijn zin hier. Bijna elke dag leer ik wel iets nieuws en de Wingers zijn heel sociaal en prettig om mee samen te werken. Ik doe onderzoek naar de Werkbank ruimtelijke Kwaliteit.” Meer infor-matie over de Werkbank: werkpartners.net

Verkiezingsdebat Wageningen Voor het Platform Duurzaam Wageningen organiseerde Wing een gemeentelijk verkiezingsdebat. Harm Luisman maakte een verkiezingswijzer en liet burgers rechtstreeks in discussie gaan

met politieke partijen. Joost Tersteeg leidde het afsluitende klassiekeverkiezingsdebat tussen de politieke partijen. Als tegenprestatie voerde het Platform energiescans uit bij enkele Wing medewerkers thuis.

PowerPoints zijn saai! De tijd van lange PowerPoint shows waar je als toehoorder de draad volledig kwijt raakt, ligt achter ons! Met Prezi maak je eenvoudig presentaties waar het ‘grote plaatje’ continu in beeld blijft. Wing heeft al diverse bijeenkomsten opgefl eurd met hulp van deze nieuwe internetapplicatie. Maak gratis je eigen prezi op prezi.com.

Kijk voor actuele informatie ook op wing-wageningen.nl!

Walvissen en dolfi jnen Sinds februari 2010 steunt Wing de Stichting Nova Atlantis, een Nederlandse organisatie voor de bescherming van walvisachtigen rond de Azoren. Denk aan gigantische baleinwalvissen en potvissen, maar ook aan orka’s en dolfi jnen. De stichting voert onderzoek uit en werkt met de lokale bevolking aan eco-toerisme en natuureducatie. Joost Tersteeg is op vrijwillige basis voorzitter van Nova Atlantis en Wing ondersteunt de stichting fi nancieel. Meer informatie: nova-atlantis.org

OostvaardersWold gaat doorIn december berichtte Wing werkt! over het oostvaardersWold, de robuuste natuurverbinding dwars door Zuidelijk Flevoland. Diezelfde maand sprak de Tweede Kamer over een CDA motie om het budget te herbestemmen. Inmiddels is deze motieverworpen: het oostvaardersWold gaat door. Wing blijft nogtot april 2011 betrokken.

Rianne Knoot Sinds januari versterkt rianne Knoot het team van Wing. In 2009 studeerde zij in Wageningen af als landschapsarchitect. rianne houdt zich bezig met projecten die een raakvlak hebben met ontwerpen. Voorbeelden zijn de Master-classes snelwegomgeving en het ontwerp-atelier over de inpassing van het tracé van de N18.

Wing bij het beeld Camera Obscura van Joost Barbiers. Het beeld staat in beeldengalerij Het Depot in Wageningen.

We zien een harde buitenkant, moedig gespleten door de kunstenaar. Het beeld geeft een verrassing prijs als je naar binnen gluurt. Daar zie je de reflectie van de geslepen binnenkant in een wateroppervlak. Daarin lijkt het op de gebiedsprocessen van Wing: voor doorbraken is moed van deelnemers nodig, maar ook rust en vrije ruimte om te reflecteren op wat écht belangrijk is.

Eerste rij v.l.n.r.: Barbara Sterk (toegevoegd adviseur/onderzoeker), Dorien Brunt, Willeke Huijer, Henk Smit, Esther Vermeulen, Anne Kruft, Thomas Mattijsen (stagiair)Tweede rij, v.l.n.r.: Suzan Klein Gebbink, Joost Tersteeg, Simone Mink, Rianne Knoot, Ronald Lanters Derde rij, v.l.n.r.: Jannemarie de Jonge, Harm Luisman. Niet op de foto: Ingrid Versteegen

Moed en reflectie