Jaargang 3 • nummer 2

Win

g w

erkt

!

De voedzame stad Hoe voedsel stad en land verbindtDe voedzame stad Hoe voedsel stad en land verbindt

Marijke Vos Vraag naar duurzaam voedselniet te stoppen

Eten voor en door de regio Naar een regionale voedselagendavoor Gelderse Vallei en Eemland

Win

g w

erkt

!

3

project

Steeds meer consumenten willen smakelijk en duurzaam voedsel op hun bord, liefst van dicht bij huis. projectbureau SVGV wil deze trend benutten om een impuls te geven aan de economie en de ruimtelijke kwaliteit in de Gelderse Vallei en eemland. Wing ondersteunt SVGV bij de ontwikkeling van een regionale voedselagenda.

Win

g w

erkt

!

Naar een voedselagenda voor de Gelderse Vallei en Eemland

Win

g w

erkt

!

Inhoud 3 project Naar een regionale voedselagenda

7 Impressies Van bijeenkomsten

8 thema De voedzame stad

12 Impressies Van bijeenkomsten

13 column Willem de Beaufort

14 Interview Marijke Vos

16 Impressies Van bijeenkomsten

18 Reflectiedagen

Wat je dichtbij haalt, is lekkertijdens onze vakantie in engeland viel mij op dat veel slagers en kruideniers zich laten voorstaan op ‘locally grown products’. en dan te denken dat ik sinds mijn stage in 1988 de Britten vooral een voorliefde toedichtte voor diepvrieserwten en fish & chips! Is hier een omslag in de eetcultuur gaande?

Het deed mij denken aan De Voedzame Stad, het thema waaraan wij eerder dit jaar een geslaagde Wing@Work sessie wijdden in ons eigen kantoor in Wageningen. Met zo’n 25 mensen uit ons relatienetwerk dachten wena over voedsel als verbinder tussen mens en omgeving.over de bijdrage die dit kan leveren aan duurzamere

productieketens en een rijker woon- en werkklimaat. Bourgondiër die ik ben, spreekt mij ditbijzonder aan. Neem nou de radijsjes en worteltjes die ik sinds kort samen met mijn dochtersoogst. Uit eigen tuin en bovengemiddeld lekker, dichtbij en gezond! Laat dat mijn privé betrokkenheid bij De Voedzame Stad zijn.

Meer regio en meer marktwerking. ook zakelijk, als kersverse vijfde partner van Wing,zie ik onze activiteiten in die richting groeien. Zo is Wing betrokken bij het opstellen van een regionale voedselagenda voor de Gelderse Vallei en eemland. Samen met provincie Gelderland zoeken wij ruimte voor lokale energieproducenten. ook ondersteunen wij de initiatiefnemers die het oostvaarderswold willen ontwikkelen als private onderneming. en de garnalensector helpen wij met haar zoektocht naar nieuw economisch perspectief. Wing is een mooie club mensen met een uitdagend en dynamisch werkveld! U leest hier meer over in dit magazine.

Behalve in mensen en kennis, investeert Wing ook in een extra verdieping in haar kantoor. We bouwen daar een uitstekend geoutilleerde workshopruimte, waar wij ook volgend jaar weer vernieuwende bijeenkomsten zullen organiseren. Wij hopen u daar deelgenoot van te mogen maken. Lekker dichtbij.

Tot ziens in het nieuwe jaar!

Ronald Lanterspartner Wing

Voor

woo

rd

2

554

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

Voedselagenda Gelderse Vallei en eemlandprojectbureau SVGVaugustus 2011 – januari 2012projectcoördinatie, procesontwerp en –begeleidingKoen Nouws Keij, Food / Drink experience

Project Opdrachtgever

LooptijdWing-aanpak

Samenwerking

Gelderse Vallei en eemland. een gebied waar voedselproductie van oudsher een grote rol speelt. Maar ook een gebied waar de landbouw zich voor grote uitdagingen ge-steld ziet door oprukkende verstedelijking, ruimtelijke versnippering, aanscherping van milieuregels en claims voor waterberging en natuur.

projectbureau SVGV is namens overheden en maatschap-pelijke partners het bureau voor vernieuwingsprojecten in de regio. In haar zoektocht naar mogelijkheden om het gebied te revitaliseren, ziet SVGV de toenemende consumenten-vraag naar regionaal voedsel als belangrijk aanknopingspunt. passend ook bij de ambities van regio FoodValley, een samen-werking van acht gemeenten. SVGV vroeg Wing om samen met regionale betrokkenen een programma voor regionaal en duurzaam voedsel te ontwikkelen dat de band tussen stad en land versterkt en een impuls geeft aan de economie en de ruimtelijke kwaliteit van het gebied.

Werk in uitvoeringWing ontwikkelde een aanpak die maximaal aansluit bij initia-tieven die reeds in de markt zijn opgebloeid. een verkenning van initiatieven en van het gemeentelijk en provinciaal beleid bracht de eerste contouren van de agenda in beeld. Vervolgens werd een digitale vragenlijst uitgezet onder een brede groep van betrokken burgers, overheden en onder-

nemers in het gebied. Wat vinden zij belangrijk? en hoe kunnen we initiatieven versterken door samen te werken? In januari 2012

wordt de voedselagenda uitgewerkt in een bijeenkomst met regionale overheden. Geïnspireerd door smakelijke en voedzame initiatieven zullen zij gezamenlijk speerpunten benoemen en bouwstenen verzamelen voor

een regionale agenda die voortbouwt op bestaande ideeën en (beleids)ambities in het gebied.

Veelheid aan initiatieven uit de marktde verkenning leverde een fl ink aantal initiatieven en beleids-voornemens op die goede kansen bieden om de productie voor de regionale markt verder op te schalen.aan de voorkant van de voedselketen zien we diverse samen-werkingsverbanden tussen primaire producenten. een voor-beeld is Biomeerwaardekip, met zo´n 40 biologische pluim-veehouders uit de Gelderse Vallei. Dan zijn er intermediaire partijen, zoals de coöperatie oregional die regionaal aanbod verbindt met lokale consumenten, zorginstellingen en horeca. Willem & drees is een landelijk initiatief dat producten van boeren verkrijgbaar maakt in winkels in de buurt. aan het einde van de voedselketen zien we bijvoorbeeld steeds meer restau-rants gebruikmaken van lokale producten, zoals puur-e uit ede.

ook consumenten organiseren zich. coöperaties en samen-werkingsverbanden zorgen dat regionaal voedsel op de borden

5

’Verbinden en faciliteren van bestaande marktinitiatieven

staat voorop’

terecht komt. ook het amersfoortse initiatief ‘echt eten in de eemstad’ valt op. onder deze noemer worden activiteiten ge-organiseerd om duurzaam voedsel op de kaart te zetten. We zien dat veel gemeenten in deze regio beleidsdoelen kennen voor het versterken van de ruimtelijke kwaliteit van zowel de steden en dorpen als het buitengebied. Veelgenoemde strate-gieën om dat te realiseren, zijn het bevorderen van duurzame landbouw en ruimte bieden voor verbreding of functieverandering.

Verbinden en faciliterenaansluitend bij deze bestaande initiatieven en ambities bouwt Wing samen met projectbureau SVGV aan een uitvoerings-programma voor regionaal en duurzaam voedsel dat inspeelt op de vraag van de consument naar duurzaam en herkenbaar voedsel. Sleutelspelers zijn de intermediairen in de keten. juist zij kunnen vraag en aanbod een boost geven door te zorgen voor voldoende afzetmogelijkheden voor de individuele producent, voor voldoende en continue aanvoer voor de grote afzetorga-nisaties en voor zichtbaarheid bij consumenten.

De regionale voedselagenda bevat ook een ruimtelijke com-ponent. Voedsel wordt meer en meer geproduceerd in de stadsrandzone en binnen de stad op braakliggende terreinen, volkstuinen en zelfs als openbaar groen. Dit gaat verrommelingin het buitengebied tegen en zorgt voor vergroening van dewoongebieden. Gemeenten spelen hierbij een rol door fl exibili-sering van de ruimtelijke ordening en het toestaan van verbre-

dingsactiviteiten in de stadsranden. Zo wordt de afstand tussen boer en burger niet alleen fi guurlijk, maar ook letterlijk verkleind.

Info: Suzan Klein Gebbinkt 0317 – 46 54 32e suzan.kleingebbink@wing.nl

Noordzeevisserij in boe-iende transitie naar duurzaamheid

toen het project oostvaarderswold begin 2011 door gewijzigd kabinetsbeleid onder grote druk kwam te staan, boden Wereld natuur Fonds, stichting Het Flevo-Landschap en staatsbos-beheer aan om dit project als maatschappelijk initiatief van provincie Flevoland over te nemen. Zij vroegen Wing - sinds 2009 bij het oostvaarderswold betrokken - kwartiermaker te zijn voor het consortium.

Vraag van de opdrachtgeverKom binnen zes maanden met een fi nancieel en juridisch solide aanpak voor de realisatie van het oostvaarderswold, waarbij via maatschappelijke participatie natuur meer integraal wordt verbonden met het woon- en werkklimaat van de Noordvleugel van de randstad. Wing-aanpakKwartiermakers Henk Smit en joost tersteeg van Wing, in samenwerking met Wolting Gebiedsmanagement en advies,

juni – december 2011

ontwikkelden met de opdrachtgevers een realisatiestrategie waarbij het unieke karakter van het natuur- en recreatiegebied stapsgewijs tot ontwikkeling komt en in toenemende mate interessant wordt voor private investeerders. tijdens een door Wing georganiseerd business diner bleek een groot aantal marktpartijen geïnteresseerd in deze aanpak. Begin 2012 zullen de Staten van Flevoland de concept-overeenkomst tussen het private consortium en de provincie behandelen.

Meer informatie: Wing.nl/nieuws

KwartiermakenDoorstart Oostvaarderswold

“amersfoort wil graag Hoofdstad van de Smaak 2012 worden. Dat zou een prachtige promotie zijn voor de stad. In amersfoort bestaan al veel verschillende initiatieven op het gebied van gezond en lekker voedsel uit de regio. Denk aan het gebruik van streekproducten in de horeca, ‘Moesie, de tuincoach’, ‘de tuinmakelaar’, kooklessen en schooltuinen voor kinderen en een ‘voedselkollektief’. Initiatieven die het voedselbewustzijn van mensen vergroten, maar er ook voor kunnen zorgen dat de stad mooier wordt en mensen meer bij elkaar betrokken raken. als gemeente willen we die projecten daarom nog verder stimu-leren, faciliteren en verbinden.

een mooi voorbeeld van stadslandbouw is Tuinpark Laakzijde in de nieuwbouwwijk Vathorst. Zolang de grond nog niet bebouwd kan worden, geeft de projectontwikkelaar de grond gratis in bruikleen aan bewoners om te tuinieren. De gemeente kan hierop beleid ontwikkelen door bijvoorbeeld minder leges te vragen voor de wijziging van het bestemmingsplan die hierbij nodig is. Zo kun je als gemeente stimuleren dat er meer voedsel verbouwd wordt in de stad.”

6

Win

g w

erkt

!

Noëlle SandersGemeenteraadslid D66 Amersfoort

“Voor de voedselagenda voor de Gelderse Vallei en eemland heb ik de verkenning uitgevoerd van bestaande initiatieven vanondernemers op het gebied van regionaal voedsel. Voor veel agrarische bedrijven in deze FoodValley regio is verbreding van activiteiten al een succes. Het gaat dan bijvoorbeeld om recreatie, catering, zorg en vergaderen. Voedselproductie voor de regionale markt heeft de laatste jaren een enorm sterke groei laten zien en past uitstekend bij deze verbreding. als toerist of inwoner kun je overdag wandelen of fi etsen in een aantrekkelijk agrarisch landschap, ’s avonds lokale producten eten in een restaurant en overnachten in een b&b in het gebied.

In deze regio gaat het om tientallen bedrijven die hun omzet sterkkunnen vergroten. essentieel daarbij is dat de ketens goed zijn georganiseerd, van producent tot consument. Ik schat in dat de gezamenlijke bedrijven binnen vier jaar hun omzet kunnen vergroten met zo’n 60 tot 100 miljoen euro. Voor overheden ligt er een prachtige kans om dit te stimuleren en samen met ondernemers de FoodValley regio zowel landschappelijk als culinair op de kaart te zetten.”

Koen Nouws KeijFood / Drink Experience

Win

g w

erkt

!

In het Netwerk voor duurzame regionale energie ondersteunen Gelderse gemeenten, regio’s en bedrijven elkaar bij het benutten van houtige biomassa als bron van energie. In opdracht van de provincie Gelderland begeleidt Wing dit netwerk, onder meer door het faciliteren van een serie bijeenkomsten.

Vraag van de opdrachtgeverorganiseer een netwerkbijeenkomst rond het thema biomassa, met als casus de papierfabriek Norske Skog parenco in renkum.

Wing-aanpakVoorafgaand aan de bijeenkomst werkte Wing samen met de opdrachtgever het thema uit. centraal kwam te staan de zoek-tocht naar de mogelijkheden van gemeenten om biomassa-initiatieven te stimuleren en zo het aandeel regionale duurzame energie te vergroten.

september 2011

tijdens de dag werd het gesprek gevoerd aan de hand van een inhoudelijke presentatie en verschillende praktijkvoorbeelden uitde regio. Samen zetten de deelnemers de bestaande initiatieven rond biomassa op de kaart, waarbij ook de rol van de gemeente in beeld kwam. tijdens een excursie naar papierfabriek Norske Skog parenco was volop gelegenheid voor kennismaking en kennisuitwisseling.

NetwerkbijeenkomstBiomassa, duurzaam ondernemen en de rol van de gemeente

IMpreSSIeS

7

Voedsel verbindt stad en land

De voedzame stad

Win

g w

erkt

!

8

tHeMa

eten doen we allemaal, elke dag. Meestal staan we er niet bij stil wat erbij komt kijken om die dagelijkse kost op je bord te krijgen. Boontjes uit Kenia, biefstuk uit argentinië en wellicht Zeeuwse aardappels. Het is een gigantische prestatie om de (mega)steden van deze wereld iedere dag weer van voedselte voorzien. Vers verpakt, gesneden, diepgevroren, panklaarof voor de magnetron. Uit de supermarkt of aan huis bezorgd.We hebben sinds de industriële revolutie een ingenieus systeem van productie en distributie ontwikkeld.

De bijna vanzelfsprekende beschikbaarheid van al dat eten heeft een keerzijde. Voor steeds meer mensen komt voedsel uit een pak of de take away en zijn aardbeien met kerst normaal. Steden zijn fysiek en qua beleving afgesloten van de gebieden waar het voedsel geproduceerd wordt. Dagelijks worden tonnenetenswaren weggegooid. We consumeren zonder na te denken over de herkomst en samenstelling van voedsel en wat dat kan betekenen voor onze gezondheid. Dit heeft alles te maken met voedselbewustzijn, of liever gezegd: het ontbreken daarvan.

VoedseL VeRbIndT sTad en Land

Voedsel en voedselproductie staan volop in de belangstelling. Hoe is deze trend te duiden? Wat kunnen ofmoeten we ermee in gebiedsprocessen? en hoe is de populariteit van regionale producten te verbindenaan het mondiale vraagstuk van een duurzame voedselproductie?

8

Win

g w

erkt

!

Voedsel terug op de kaartHet onbehagen over de complexiteit van ons voedselsysteem en vervreemding van natuurlijke processen groeit. Voedsel-schandalen en dierziekten dragen hier aan bij. als reactie op anoniem eten neemt de populariteit van ‘echt’ voedsel snel toe. rechtstreeks van de boer, uit de fairtrade winkel, uit het streek-schap van de buurtsuper of van de eigen ‘vierkantemetertuin’ van de Welkoop. ondanks de economische crisis blijft de vraag naar regionale en biologische producten groeien. Zelfs het NoSjournaal berichtte dit jaar over een restaurant in New York datsla en kruiden teelt op het dak: urban farming in optima forma. ook in de Nederlandse grote steden maken bewuste voorlopers voedselproductie weer zichtbaar in plantsoenen, op braakliggende gronden en op daken. al deze aandacht zorgt ervoor dat voedsel

ook op de agenda komt van politiek en professionals. Het gemak-kelijke bulkproduct krijgt tegengas. Grote steden en stedelijke regio’s denken na over een voedselstrategie, het boek ‘de hongerige stad’ van carolyn Steel is een bestseller, en de Dag van de architectuur 2012 heeft als thema architectuur & Voedsel. om maar wat voorbeelden te noemen.

Een mondiale opgaveVanuit mondiaal perspectief bezien, is de voedselopgave veel complexer dan we kunnen oplossen in onze eigen achtertuin. We zijn nu met 7 miljard mensen op aarde en in 2050 zullen dat er zo’n 9 miljard zijn. Het grootste deel daarvan leeft in steden en verstedelijking neemt almaar toe. om te voldoen aan de vraagnaar gezond, gevarieerd en duurzaam geproduceerd voedsel is een grootscheepse omwenteling nodig in ons mondiale voedsel-systeem. Waar het gaat om voedselzekerheid zullen we het vooral moeten hebben van een wereldwijde verduurzaming in combinatie met een hogere productiviteit. Maar bij zo’n nood-zakelijke transitie speelt voedselbewustzijn een belangrijke rol. als we voedsel blijven zien als wegwerpartikel, blijft het dweilen met de kraan open. Wie echter beseft wat nodig is om een verse aardbei op zijn beschuit te hebben, zal niet alleen meer waardering krijgen voor het product, maar ook voor de manier waarop dat wordt geproduceerd. Zo daagt de groeiende vraag van bewuste consumenten ook de gangbare landbouw uit tot duurzamere productie. Het is dus geen kwestie van kleinschalig versus grootschalig of regionaal versus mondiaal. juist de combinatie kan zorgen voor doorbraken.

Publiek en privaat belangKunnen we de markt hier niet gewoon zijn werk laten doen? Dat gaat goed zo lang ondernemers kunnen optimaliserenbinnen het bestaande systeem. en daar zit het probleem.De huidige ketens zijn ingericht op vraag en aanbod op grote schaal, uniformering en standaardisering, eenzijdig gericht op lage kostprijzen. Het ruimtelijk beleid en onze kennissystemen zijn gericht op een gescheiden benadering van stad en land.Juist de integrale benadering is echter kansrijk! We zien dat steeds meer slimme ondernemers reageren op de toenemende maatschappelijke vraag naar herkenbaar en lekker voedsel. Voorbeelden zijn oregional en Willem & drees, zoals beschreven in het artikel over de voedselagenda voor de Gelderse Vallei

9

10

Win

g w

erkt

!tHeMa

en eemland (pagina 3-6). Deze innovatoren, nichespelers op de regionale markt, ontwikkelen nieuwe logistieke systemen en marketingtechnieken. Zij beogen een voedselsysteem dat direct is gericht op de toegevoegde waarde voor de stedeling: voedsel met een bijzonder verhaal, transparante ketens en seizoensgebonden aanbod.In de praktijk krijgen vernieuwers daarbij te maken met remmende krachten vanuit de ‘gevestigde orde’, zoals overheden, bestaande koepelorganisaties en grote partijen uit de voedselketen. onder het regime van de ‘oude economische principes’ zullen de vernieuwende initiatieven klein blijven en weinig rendabel.

een doorbraak kan tot stand komen door het streven naar herken-baar, lekker en duurzaam voedsel te combineren met andere maatschappelijke doelen, zoals gezondheid, een aantrekkelijk landschap en sociale samenhang. een breder perspectief dus, waar naast ‘profi t’ ook ‘people’ en ‘planet’ meewegen. Maar hier zal de markt (nog) tekortschieten. Vanuit publiek belang kan hetdaarom wenselijk zijn om de kleine vernieuwers te ondersteunen in hun pogingen om barrières te slechten en ze een kans te geven marktaandeel te verwerven.

Strategisch nichemanagementHet ondersteunen en bij elkaar brengen van partijen die een belangrijke rol spelen bij een transitieopgave, noemen we ‘strategisch nichemanagement’. een benadering gericht op innovatoren in de markt en burgerinitiatieven die de innovaties ondersteunen. Maar ook op de ‘gevestigde orde’, zoals de overheid, die (experimenteer)ruimte moet maken in bestaande routines. om bestaande regimes te kunnen doorbreken, is succesvol nichemanagement bij uitstek een rol voor eenonafhankelijke aanjager of makelaar.Gemeenten zijn primair in beeld om kleinschalige publieke projecten te ondersteunen, zoals schooltuinen, buurtmoestuinen op braakliggende grond of streekmarkten. op regionaal niveau kunnen knelpunten verzameld worden en ervaringen gedeeld. Bijvoorbeeld over bestemmingsplannen voor stad en land, ruimte voor voedselproductie, aanbod van regionale producten in bedrijfs-restaurants of het beleveren van een regionale zorginstelling.

Deze voorbeelden illustreren meteen ook de synergie met andere maatschappelijke opgaven. Voedsel werkt verbindend.tussen verschillende groepen mensen, tussen mens en omge-ving, tussen stad en land. ’De voedzame stad’ geldt als meta-foor voor een fysiek en mentaal gezonde samenleving.

Naar een regionale voedselstrategieoverheden kunnen de voedzame stad stimuleren door samen met bedrijfsleven en burgerinitiatieven te werken aan een regionale voedselstrategie. In zo’n strategie speelt strategisch nichemanagement een belangrijke rol om marktinitiatieven te verbinden met maatschappelijke opgaven. Koppeling van doelenen projecten maakt afzonderlijke initiatieven effectiever. een belangrijk uitgangspunt in de voedselstrategie is het

10

VoedseL VeRbIndT sTad en Land

Bij transities proberen maatschappelijke krachten en innovatoren in de markt bestaande patronen te doorbreken; de gevestigde orde heeft een remmende werking.

Bron: geïnspireerd door innovatiemodel van rotmans.

10

Win

g w

erkt

!

“tijdens een bezoek van drie maanden heb ik als planoloog hetvoedselsysteem van New York bestudeerd. aangejaagd door de groeiende behoefte van consumenten aan gezond en eerlijkvoedsel, vinden daar enorme veranderingen plaats in de productie, distributie en consumptie. een ontwikkeling die zeker ook onze kant opkomt.

De voedseltrends in New York manifesteren zich in vier verschil-lende werelden. ‘Low end’ heb je de sterk toenemende volks-tuinen waar vooral zwarten en latino’s hun voedsel produceren.Daartegenover staan hippe, high tech fenomenen als tuinbouw op daken en verticale landbouwsystemen. een derde wereld bestaat uit lokaal en regionaal georiënteerde landbouwbedrijven die overleven door hun krachten te bundelen rond verduurzaming. en tot slot is er de conventionele landbouw die ook groene trekjes gaat vertonen. In de Whole Foods Market, een luxueuze supermarktketen voor duurzaam voedsel, zie je die werelden bij elkaar komen. Dat is het begin van mainstreaming.

In Nederland biedt deze voedseltrend ook kansen op sociaal, economisch en ruimtelijk gebied. Denk aan emancipatie vanallochtone vrouwen die volkstuinen runnen, exploitatie van nieuwe productiesystemen en benutting van ongebruikte grond in de stad. Dus laten we inspelen op die nieuwe consumentenvraag enletterlijk en fi guurlijk ruimte bieden aan de voedzame stad!”

Arnold van der ValkHoogleraar landgebruiksplanning

Wageningen UR

consequent benaderen van stad en land als samenhangend systeem. De samenleving vraagt daar om. De recente popu-lariteit van ‘voedsel met een goed verhaal’ is vraaggestuurd. De drijvende krachten zitten dus niet bij de landbouw, maar bij voedsel en voedselbeleving vanuit de consument. of het je nu om publieke doelen of private winst gaat, wie die werelden met elkaar weet te verbinden, is spekkoper.

Info: jannemarie de jongee jannemarie.dejonge@wing.nlt 0317 – 46 52 01

Wing@Work: De voedzame stad

op 24 juni 2011 heeft Wing samen met zo’n 25 geïnteresseerden en initiatiefnemers in een Wing@Work sessie de kansen verkend voor een ‘voedzame stad’. op drie schaalniveaus, regio Gelderse Vallei, de stad Wageningen en een Wageningse woonbuurt, zijn vraagstukken ingebracht door respectievelijk bestuurders uit de regio, de betrokken wethouder en een wijkcoördinator.In drie groepen zijn hierop concrete projectideeën ontwikkeld. Voor resultaten zie Wing.nl/overige_projecten/voedzame_stad ter voorbereiding is een internet enquête uitgezet onder betrok-ken organisaties en andere geïnteresseerden. Gepeild is aanwelke maatschappelijke opgaven het thema voedsel vooralkan bijdragen. Bewustzijn en waardering van voedsel(productie),bevorderen van sociale cohesie en de ontwikkeling van een groene woon- en werkomgeving scoorden het hoogst.Daarnaast zag men veel mogelijkheden voor fysieke en mentale gezondheid, versterking van de relatie tussen stad en land via recreatie en educatie, en economische ontwikkeling c.q. werkgelegenheid in stad en regio.

11

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

12

Win

g w

erkt

!IMpreSSIeS

12

Verkenning ruimtelijke kwaliteitHistorische vaarwegen Zuid-Holland

De provincie Zeeland wil haar natuurlijke hulpbronnen beter gaan benutten en behouden. een consortium van partijen, waaronder pro-vincie Zeeland, Hogeschool Zeeland, Deltares, waterschap Schelde-stromen en verschillende ontwerpbureaus, brengt voor Zeeland de ecosysteemdiensten in kaart. Wat zijn ecosysteemdiensten?Wie benutten ze en wat zijn ze waard? Hoe kunnen we ze ook voor de toekomst behouden? Het project wordt gecoördineerd door alterra.

najaar 2011

2011

Vraag van de opdrachtgeveralterra vroeg Wing om een werkatelier te faciliteren. Doel was het verzamelen van bouwstenen voor de ontwikkeling van een kaart over de benutting en potentie van ecosysteemdiensten in Zeeland.

Wing-aanpakIn het werkatelier liet Wing de deelnemers in kleine groepjes aan de slag gaan met maptablets: kleine computers waarin kaarten zijn inge-laden en waarop aantekeningen kunnen worden gemaakt. De actieve en intensieve werkvorm zorgde ervoor dat aan het einde van de dag waardevolle en doorleefde conclusies getrokken konden worden.

WerkatelierBenutting ecosysteemdiensten in Zeeland

Historische vaarwegen zijn kenmerkend voor Zuid-Holland en bieden veel kansen voor recreatie en toerisme. Maar door ruimtelijke ontwikkelingen staan ze ook onder druk. Na een succesvol provin-ciaal themajaar over het onderwerp wil provincie Zuid-Holland de potentie van de vaarwegen nog verder benutten.

Vraag van de opdrachtgeverDe provincie wil inzicht in de mogelijkheden om de landschap-pelijke kwaliteit en cultuurhistorische waarde van historische vaarwegen te behouden en versterken. Dit in relatie tot de ruimtelijke dynamiek op en langs de vaarweg. Zij vroeg Wing om inhoudelijke en procesmatige aanbevelingen te doen voor de afstemming tussen cultuurhistorie, landschap, goederenvervoer over water en recreatievaart.

Wing-aanpakVoor een aantal vaarwegen brengt Wing met een serie kaarten de landschappelijke en historische kwaliteiten en relevante ruimtelijkeontwikkelingen in beeld. Deze casussen en de opgestelde aanbe-velingen worden besproken in werkbijeenkomsten met provinciale medewerkers uit verschillende sectoren. tijdens deze bijeenkomsten werken de deelnemers aan een benadering van ruimtelijke kwaliteit

vanuit een intersectoraal perspectief. Wing bundelt de verkenningen en aanbevelingen op een aansprekende en beeldende wijze.

12

Win

g w

erkt

!

Herfst. een drukke tijd voor het landgoed. Veel bezoekers en de oogst uit de natuur. Hout, en ook noten, kastanjes, herfststukjes en het wild. De regionale krant meldt herfst-wandelingen en de herfstfair.Winter. romantisch licht uit de vensters van het landhuis schemert door het geboomte op de foto van de kerstglossy’s. een gezellig interieur met kerstboom, hond, kleinkinderen, openhaard, rood, groen en tweed.Nostalgie. Het hoort bij de seizoenen. Voor velen hoort het ookbij het landgoed. Maar kijk eens achter de façade.Dan zie je een modern bedrijf. Dat als elke andere onder-neming de jaarstukken ‘in het zwart’ moet schrijven.

een bedrijf met heel diverse functies, van landbouw tot recreatie, en van wonen tot natuur.Voortbouwend op het verleden streeft de landgoedeigenaar naar een evenwichtige combinatie van functies. een optimale mix, be-paald door de natuurlijke en economische mogelijkheden én de maatschappelijke vraag van het moment. De landgoedeige-naar zal daarbij altijd inzetten op samenhang tussen de functies. Niet alleen waarborgt hij hiermee de eenheid van zijn historisch bezit, maar creëert hij ook meerwaarde.

Het zorgt voor een bedrijfseconomisch resultaat dat meer is dan de som der delen. In een tijd waarin de overheid de zorg voor natuur en cultuur steeds meer neerlegt bij de maat-schappij zelf, is dat belangrijker dan ooit.De samenhangende mix van functies heeft ook maatschap-pelijke en ruimtelijke meerwaarde. De aanwezigheid van landelijke én stedelijke functies maakt het landgoed tot verbinder van stad en land, mens en natuur, ratio en emotie. Denk aan de herfstfair, maar ook aan verkoop van streek-producten of wonen en zorg op het landgoed. Zo kunnen landgoederen een signifi cante bijdrage leveren aan de groeiende maatschappelijke vraag naar een samenhan-gende, betekenisvolle leefomgeving.

Tegen de overheid zou ik willen zeggen: benut die kans! Benader landgoederen ruimtelijk en bestuurlijk als eenheid. Dat is wat anders dan de huidige sectorale, voorschrijvende, subsidiegestuurde aanpak. een benadering die fnuikend is voor de instandhouding van landgoederen en leidt tot een resultaat dat niet meer, maar minder is dan de som der delen. een kaderstellende en bovenal faciliterende, probleemop-lossende rol is dé voorwaarde om de maatschappelijke winst te incasseren. De decentralisatie biedt provincies de kans die nieuwe rol op te pakken.Het landgoed. Niet alleen romantisch, maar vooral ook helemaal van en voor deze tijd. Vol kansen voor nu en later mits we die nu oppakken. Het landgoed zit vol leven en verwachting zoals je die hoort in het voorjaar en de zomer.

Benut de kansen van het landgoed

col

umn

Jhr. Willem de BeaufortLandgoedeigenaar en voorzitter Gelders Particulier Grondbezit

13

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

14

Win

g w

erkt

!

In Amsterdam was u het boegbeeld van Proeftuin Amsterdam, een vierjarig project over voedsel voor en door de stad.Verbinden van stad en land stond daarin centraal.Waarom was dat zo belangrijk?Verbinden van stad en land speelt in op de behoefte van amster-dammers aan herkenbaar voedsel, maar bijvoorbeeld ook aan zorgvoorzieningen op een rustige locatie en educatie in het groen. De boeren rond de stad kunnen dat leveren. als gemeente onder-steunden we hun initiatieven door bijvoorbeeld het buitengebied bereikbaar te maken via fi etspaden en veerbootjes.

‘Democratisering van de voedselketen’ is een begrip dat vaak terugkeerde bij Proeftuin Amsterdam. Wat bedoelen jullie daar precies mee?Goed voedsel is wezenlijk voor de gezondheid en het geluk van mensen. Maar helaas bepalen de giganten in de produc-tieketen dat wij veel ongezonde eenheidsworst eten, die op ondoorzichtige wijze wordt geproduceerd. Democratisering van de voedselketen houdt in dat mensen meer zeggenschap krijgen over wat ze eten en kritischer worden over de wijze waarop hun voedsel wordt geproduceerd. en de boer moet weer de kans hebben om een fatsoenlijk product te maken op een bedrijf met de menselijke maat. als gemeente hebben we daarom streekmarkten ondersteund. Daar ontmoeten producent en consument elkaar rechtstreeks.

‘Stad-land’, ‘democratisering’ en bijvoorbeeld ook ‘voedsel als cultureel bindmiddel’: dat zijn thema’s die niet in een hokje passen. Wat betekent dat voor je strategie?je moet vooral je eigen rol anders zien en benoemen. als lokale overheid ben je er om alles wat er al gebeurt in je stad of dorp

een steun in de rug en ruimte te geven. Gebruik de kracht van de samenleving. Natuurlijk, uiteindelijk ga je het weer opschrijven in een beleidsnota. Maar je begint anders. Bijvoorbeeld met eengrote bijeenkomst waar je mensen laat vertellen over hun initiatieven en ze met elkaar in contact brengt. Het vraagt overigens wel een speciaal type ambtenaar om datte organiseren. Iemand die overal in de stad gaat kletsen, zakenherkent, erop inspringt, mensen verbindt, dingen regelt. een soortmakelaar eigenlijk. en daarbij heb je een bestuurder nodig die ervoor gaat stáán en het uitdraagt. Dat heb ik zelf ook actief gedaan; op scholen, bij moestuinen, overal. overigens met heel veel plezier. ook strategische koppeling met bedrijven is belangrijk. In amster-dam heb je het Food centre, een groot distributiepunt van voedsel voor groothandel en horeca. een spin in het web dus. Door al het transport hebben zij veel impact op de stad, denk aan luchtverontreiniging en verkeersveiligheid. Daarom willen ze ook zichtbaar zijn met positieve bijdragen. Zo werden ze een sleutelspeler in het werken aan de voedzame stad.

Wat maakt de stad tot een geschikt schaalniveau om te werken aan regionaal voedsel?als gemeente sta je het dichtst bij de burger. jij kent hen, zij kennen jou. Maar voor proeftuin amsterdam was samenwerking met Rijk en provincie ook heel belangrijk. Het toenmalige LnV heeft erg geholpen om het initiatief landelijke bekendheid te geven. en op provinciaal niveau sloot proeftuin amsterdam perfect aan bij het beleidsdoel van Noord-Holland om streek- en biologische landbouw te versterken. Bovendien heeft de provincie een belangrijke rol als het gaat om ruimtelijke plan-vorming voor landbouw rond de stad.

INterVIeW

Marijke Vos (1957) is oud-lid van de tweede Kamer voor Groen Links en oud-wethouder van amsterdam. In 2011 trad zij toe tot de eerste Kamer. Marijke Vos is voorzitter van de Mo groep Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening.

Wing interviewt Marijke Vos

14 15

De vraag naar duurzaam voedsel is niet te stoppen

Wat heeft Proeftuin Amsterdam de stad uiteindelijk opgeleverd? er zijn belangrijke stappen gezet: mensen gaan erop uit, bewustwording rondom voedsel is in gang gezet, projecten zijn gestart. Maar voedselbewustzijn is bij uitstek een kwestie van een lange adem. een mooi voorbeeld is ons project voor gezonde lunches op basisscholen. de gemeente heeft dit fi nancieelgesteund en de resultaten zijn goed. De GGD is heel positief. typisch een project dat je langjarig wilt continueren. Nu wordt verkend of het voortgezet kan worden binnen een arrangement met het bedrijfsleven. en dat ziet er kansrijk uit. en laat ik niet vergeten te zeggen dat een initiatief als proeftuin amsterdam ontzettend goed is voor het imago van je stad of regio! Dat merken de ondernemers natuurlijk ook.

Via de commissie Van Doorn (verduurzaming intensieve veeteelt Noord-Brabant) en de Taskforce Biodiversiteit houdt u zich ookbezig met voedselvoorziening op provinciaal, landelijk en mondiaal schaalniveau. Hoe zijn de schaalniveaus met elkaar verbonden?De taskforce stelt dat we het wereldwijde beslag op de natuur-lijke hulpbronnen moeten verminderen. Daarvoor zijn bedrijven aan zet, maar op het laagste schaalniveau ook de burger, die bewuster moet gaan consumeren. Net zoals roken zijn status heeft verloren, moet ook het eten van dierlijke producten zijn status verliezen. Die trend moeten we ingangzetten.

In de commissie Van Doorn stelden we vast dat Nederland weliswaar koploper is in europa als gaat om duurzame en diervriendelijke veehouderij, maar dat het nog lang niet goed genoeg is. We produceren nog veel te intensief op een veel te klein stukje grond. Dus wat te doen: de landbouw terugsnoeienof juist die europese voorbeeldfunctie verder uitbouwen?

Win

g w

erkt

!

‘Je hebt een makelaar nodig die verbindt, kansen herkent,

regelt en stimuleert’

Daar kwamen we niet echt uit, maar er is wel een belangrijke stap gezet: in 2020 zal in Brabant alleen nog maar duurzaam voedsel in de supermarkten liggen. een doel dat mede bekrach-tigd is door een deal met de supermarkten.

al met al ben ik optimistisch. De wereld staat er niet best voor met crises op het gebied van biodiversiteit, klimaat, energie en voedsel.Maar er zijn wel heel veel initiatieven tot verduurzaming. Van jonge mensen die vooruit willen en ook van grote bedrijven als Unileveren Nutreco. De trend tot verduurzaming is niet meer te keren.

Win

g w

erkt

!

Wing-aanpakIn de eerste fase begeleidde Wing het denkproces van de initiatief-groep. In een serie bijeenkomsten ontwikkelden de landgoed-eigenaren het concept Landgoed in 3D. een inspirerende visie waarin maatschappelijke positionering van het landgoed centraal staat. aan de basis ligt een verdienmodel dat gebruik-maakt van de veelheid aan maatschappelijke functies die een landgoed kan bieden, variërend van natuur tot wonen en van streekproducten tot recreatie.

In de tweede fase ondersteunde Wing, in samenwerking met bureau co-creatie, de landgoedeigenaren bij de praktische uitwerking van Landgoed in 3d. Vier co-creatie sessies werden georganiseerd met gedeputeerden, ambtenaren van rijk en provincie, wethouders, landbouw- en recreatieorganisaties, wetenschappers en andere landgoedeigenaren. De deelnemers identifi ceerden concrete opgaven voor overheden en landgoed-eigenaren en verkenden daarbij kansen, knelpunten en oplossings-richtingen. De resultaten vormen een uitstekende basis voor partijen om de komende jaren samen aan de slag te gaan met de transitie naar het landgoed als maatschappelijke onderneming.

Kijk op Hetlandgoedbedrijf.nl voor meer projectresultaten,interviews en essays.

Historische landgoederen behoren tot de mooiste plaatsen van ons land. Maar ondanks hun vaak eeuwenlange geschiedenis, ligt hun toekomst allerminst vast. een veranderende maatschappij en toenemende regeldruk dwingen de moderne landgoedeigenaar tot een heroriëntatie op de economische en maatschappelijke positie van zijn bezit. In 2009 vormden vier landgoedeigenaren een initiatiefgroep om een visie te ontwikkelen op de toekomst van het landgoed als maatschappelijke onderneming.

Vraag van de opdrachtgeverDe Directie regionale Zaken oost van het toenmalige ministe-rie van LnV gaf de opdracht aan Wing om de initiatiefgroep te begeleiden bij de ontwikkeling van hun visie. In vervolg op deze opdracht vroeg het ministerie van eL&I aan Wing om samen met de landgoedeigenaren een transitiepad te ontwikkelen.

Co-creatieLandgoederen in transitie

Win

g w

erkt

!

16

IMpreSSIeS

2011

Win

g w

erkt

!

17

Bestuurlijke ondersteuning en procesbegeleiding2010 – 2011

In 2010 en 2011 werkten de rijksoverheid, de visserijsector en maatschappelijke organisaties aan een akkoord over Visserij-maatregelen in Beschermde Gebieden Noordzee (VIBeG). Hierbij gaat het om maatregelen die zowel gericht zijn op het realiseren van Natura 2000 doelen als op het creëren van economisch perspectief voor een duurzame visserij.

Voor de garnalenvisserij is verduurzaming een grote opgave. Structurele vangstoverschotten hebben voor een lage garnalen-prijs gezorgd, terwijl hoge brandstofprijzen de kostprijs sterk hebben doen stijgen. Investeringen in nieuwe vangstmethoden die het bodemecosysteem intact laten, zijn daardoor problematisch.Zonder fl ankerend beleid zal de garnalensector niet instemmen met een akkoord.

Vraag van de opdrachtgeverHet ministerie van eL&I gaf Wing de opdracht om het VIbeG-proces te begeleiden. Het eerste spoor betrof de bestuurlijke ondersteuning van VIBeG-voorzitter jan Heijkoop. Daarnaast heeft Wing samen met voorzitter Doeke Faber van het product-schap Vis de kansen voor de garnalensector verkend.

Wing-aanpakSamen met bureau MarinX verzorgde Wing een serie bijeen-komsten waarin met de betrokkenen gewerkt werd aan een

Duurzame visserij en kansen voor de garnalenketen

IMpreSSIeS

Noordzeevisserij in boe-iende transitie naar duurzaamheid

gezamenlijk toekomstbeeld voor de visserij. De gedachte is dat vissers die investeren in duurzame technieken exclusief toegang kunnen krijgen tot bepaalde visserijgebieden.

om de kansen voor de garnalensector te verkennen, voerde Wing gesprekken met sleutelspelers uit de hele keten. In het rapport Kansen voor de Garnalenketen wordt geconcludeerd dat meer integratie en regie in de keten nodig is. Gekoppeld aan een drastische beperking van de vangstcapaciteit, biedt dit eco-nomisch perspectief voor een duurzame garnalenvisserij.

Win

g w

erkt

!

18

Wing werkt! is een uitgave van Wing, WageningenDerde jaargang, uitgave 2, december 2011

HoofdredactieSuzan Klein Gebbink

Concept, eindredactie en vormgevingCommunicatiebureau de Heer & Co., in samen-werking met ontwerpbureau de Graaf & Partners

Met tekstbijdragen vanWillem de Beaufort, Dorien Brunt, Mireille de Heer, jannemarie de jonge, Suzan Klein Gebbink, rianne Knoot, anne Kruft, Ronald Lanters, Harm Luisman, Henk Smit, joost tersteeg

BeeldJudith van daalen (15), FaceMePLs (12), Kien van Hövell (16), astrid Kuboshima (16), Luuk van der Lee (5), arenda oomen/Hollandse Hoogte (8-10), Siebe Swart/Hollandse Hoogte (4-6), Irene Vijfvinkel (20)

Drukwerkdigigrafi , Veenendaal

Met dank aanKoen Nouws Keij, Noëlle Sanders, arnold van der Valk, Marijke Vos

Oplage1200

Overname artikelenartikelen mogen alleen worden overgenomenmet toestemming van Wing en met bronvermelding

Reacties, abonnementen en adreswijzigingenWingHollandseweg 7e

6706 KN Wageningen0317 – 46 52 00info@wing.nl www.wing.nl

proceswerk leer je niet uit een boekje, maar door te doen. ervaring iscruciaal voor succes en resultaat. je kunt het leerproces ver-snellen door gezamenlijk te refl ecteren op lastige situaties.en door de kunst af te kijken van anderen. Binnen Wing organi-seren we daarom regelmatig intervisie met alle adviseurs en af en toe een externe inspirator. We ervaren dit als een effectieve en prettige manier om onze competenties continu te verbeteren. Vanaf 2012 zullen we ook dergelijke ontmoetingen organiseren met senior professionals buiten Wing die net als wij behoefte hebben aan scherpte en diepgang, en competenties en erva-ringen collegiaal willen delen. steeds zal één van de Wing partners samen met een ervaren senior uit een andere organisatie een dagbegeleiden waarin refl ectie op eigen proceswerk en leren van anderen centraal staan. Verschillende accenten zullen worden gelegd, zoals mediation, inzet van ontwerpen, onderhandelen of omgaan met ethische vraagstukken. per dag is ruimte voor een tiental mensen om tegen kostprijs aan te schuiven. Data, begeleiding en thema’s zullen digitaal in ons netwerk worden verspreid en op Wing.nl worden aangekondigd.U hoort van ons!

Info: jannemarie de jongee jannemarie.dejonge@wing.nlt 0317 – 46 52 01

WInG aCTUeeL

papier vanverantwoorde herkomst

C016391

Procesvaardigheden verdiepen en aanscherpenProcesvaardigheden verdiepen en aanscherpenStart refl ectiedagen!

Wing begeleidt en ontwerpt processen in de groene ruimte. Zij brengt partijen bij elkaar en verbindt de verschillende belangen. Met creativiteit en kennis van zaken werktWing aan een inspirerend resultaat.

De mensen van Wing combineren passie voor processen met veel ervaring op het gebied van de groene ruimte. Zij spreken de taal van praktijk,

beleid, ontwerp en onderzoek. een aantrekkelijk profi el, zo blijkt, met name bij complexe en strategische vraagstukken waar partijen er zonder onafhankelijke begeleiding niet goed uit komen.

Wing heeft een eigen stijl en expertise. De procesbegeleiders brengen vertrouwen en commitment in processen. Samen met betrok-kenen zoeken zij naar nieuwe manieren om op-gaven aan te pakken en oplossingen te vinden.

Wing bij het beeld ‘de Leermeester’ van de Vlaamse kunstenaar Jan Praet. Het beeld staat bij gebouw de Leeuwenborch aan de Hollandseweg in Wageningen.

In elk gebiedsproces komen we ze tegen: de leermeesters. De ervaren rotten die met een combinatie van betrokkenheid en distantie op het juiste moment de juiste dingen naar voren brengen. Zo leert Wing ook zelf van ieder project. en dat proberen we weer te delen. Met collega’s, met professionals in ons netwerk en met opdrachtgevende partijen. Dat is meesterlijk leren.

eerste rij v.l.n.r.: Willeke Huijer, Simone Mink, Henk Smit, Suzan Klein GebbinkTweede rij v.l.n.r.: Joost Tersteeg, Jannemarie de Jonge, Harm Luisman,Ronald Lanters, dorien brunt, Rianne Knoot, anne Kruftniet op de foto: djoyce de bruin, Ruth dobbelsteen (beide stagiair), Lise oosterveer, Charlot Teng, Ingrid Versteegen

Meesterlijk leren