Jaargang 1 • nummer 2Jaargang 1 • nummer 2

Toekomstverkenningen Ontsnappen aan de waan van de dag

Ton IJlstra Noordzeevisserij in boeiendetransitie naar duurzaamheid

Het OostvaardersWold Recht doen aan ieders ambities

Win

g w

erkt

!

Project

Win

g w

erkt

!

32

Win

g w

erkt

!

Inhoud 3 Project oostvaardersWold

6 thema toekomstverkenningen

10 Impressies van bijeenkomsten

12 Interview ton Ijlstra over Noordzeevisserij

14 Wing Actueel

15 column Katrien termeer

een bijzonder moment dit jaar: we kunnen terugkijken op het eerste decennium van de 21e eeuw. Veel indruk op mij maakte deze zomer een reis door de binnenlanden van Spanje. Mijn vrouw en ik wandelden op een avond door het dorp castrojeriz, ooit een plaats met regionale centrumfunctie. De helft van de huizen stond leeg, zelfs op de Plaza Mayor. Het meisje achter de bar vertelde dat de afgelopen 10 jaar

bijna alle schaapherders waren verdwenen, winkels en bars waren gesloten en de dokter alleen nog op maandag spreekuur heeft. Hoe zal het hier over tien jaar zijn? een paar honderd km verderop logeerden we in het Baskische kasteeldorpje Salinillas, op slechts 40 km van enkele steden. Geen huis stond leeg. De dorpsvereniging organiseerde een middeleeuws feest, waar jong en oud verkleed gingen. een attractie voor de hele streek. Waar kwam deze vitaliteit vandaan? Na een half uur rondhangen bij de locale kroeg kwam ik in contact met het organiserend comité. Dertigers en veertigers, werkend in de stad, en hier een tweede huis, of eigenlijk hun eerste huis. Nieuwe vitaliteit, samen met de oorspronkelijke bevolking. Het kan dus wel.

terug in Nederland realiseerde ik me hoezeer ook bij ons de stad een zegen is voor het platteland, en geen bedreiging. Ze zorgt voor koopkracht, genereert vraag naar diensten en levert mensen die energie in het platteland steken. Waarom gaat het gesprek in gebieds- processen dan zo vaak over het klassieke landbouw-natuur vraagstuk? terwijl het veel meer om de mensen moet gaan die het gebied dragen. Sociale vitaliteit op ons platteland als zelfstandig doel, ligt daar voor de komende 10 jaar geen grote uitdaging? Geeft dat dan ook zicht op hele andere vormen van natuur of landbouw?

Mensen en partijen helpen nieuwe perspectieven te ontwikkelen op weerbarstige vraag-stukken. Wing doet niets liever dan dat. ook in 2010 staan wij weer voor u klaar om samen deze uitdaging aan te gaan!

Henk SmitManaging partner Wing

Voor

woo

rd

Wing begeleidt en ontwerpt processen in de groene ruimte. Zij brengt partijen bij elkaar en verbindt de verschillende belangen. Met creativiteit en kennis van zaken werktWing aan een inspirerend resultaat.

De mensen van Wing combineren passie voor processen met veel ervaring op het gebied van

de groene ruimte. Zij spreken de taal van praktijk, beleid, ontwerp en onderzoek. een aantrekkelijk profiel, zo blijkt, met name bij complexe en strategische vraagstukken waar partijen er zonder onafhankelijke begeleiding niet goed uit komen.

Wing heeft een eigen stijl en expertise. De procesbegeleiders brengen vertrouwen en commitment in processen. Samen met betrok-kenen zoeken zij naar nieuwe manieren om op-gaven aan te pakken en oplossingen te vinden. Wing werkt!

Het OostvaardersWold

Dwars door Zuidelijk Flevoland wordt een nieuw natuurgebied gerealiseerd: het oostvaardersWold. een topnatuurgebied, maarwel met een bijzonder verhaal. Want waar straks de edelherten grazen, bevinden zich nu nog zo’n 35 agrarische topbedrijven! Wing helpt de provincie Flevoland, Lto Noord en de betrokken boerengezinnen samen te zoeken naar constructieve oplossingen die recht doen aan ieders ambities.

Tijdens de behandeling van de

rijksbegroting in de Tweede Kamer kwam het

OostvaardersWold recent ter discussie te staan.

Bij het ter perse gaan van dit magazine

was het resultaat nog onbekend.

5

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

54

Het oostvaardersWold vindt z’n wortels in de Nota ruimte (2005) als één van de twaalf robuuste ecologische verbindingen van de eHS. Met deze schakel tussen oostvaardersplassen en Horsterwold schept Nederland een natuur- en recreatiegebied van internationale allure. Het oostvaardersWold kwam in versnelling toen de internationale commissie voor de leefomstandigheden van grote grazers in de oostvaardersplassen (IcMo) in 2006 adviseerde zo snel mogelijk een natuurverbinding te maken met het Horsterwold. ook werd in het Noordvleugeloverleg gesproken over de kansen van een toekomstig oostvaardersWold als recreatiegebied, omdat Almere en de Noordvleugel van de randstad de komende decennia blijven groeien. eind 2006 stelde Provinciale Staten van Flevoland een nieuw omgevingsplan vast, met daarin het tracé van het oostvaarders-Wold. Verrassend was dat niet de voorkeursvariant werd gekozen, maar een alternatief tracé. Hierdoor kwamen 35 boeren onverwacht met hun bedrijf binnen het plangebied te liggen. een klein jaar laterwerd duidelijk dat de voor natuur benodigde 2000 ha verworven zal worden tegen agra-rische waarde, op basis van volledige schade-loosstelling. Boeren die gehoopt hadden hun grond te verkopen voor ‘rode’ grondprijzen, waren teleurgesteld.

Onrust onder boerenDeze ontwikkelingen veroorzaakten grote onrust in de agrarische wereld. Niet alleen verzette men zich tegen het opkopen van goede landbouwgrond, ook vreesde men nadelige effecten op de omliggende landbouwbedrijven. Voor veel families die moeten vertrekken, zijn de plannen ingrijpend, zowel emotioneel als bedrijfseconomisch. De meesten vestigden hun bedrijf nog maar kortgeleden in de polder, veelal omdat zij elders moesten wijken voor nieuwe natuur, woning-bouw of infrastructuur. enkele bedrijven zijn dermate grootschalig dat herplaatsing buitengewoon moeilijk is.toen de provincie Flevoland medio 2008, op de dag dat de nieuwe Wet ruimtelijke ordening van kracht werd, meteen van haar nieuwe bevoegdheden gebruik maakte door een voorbereidingsbesluit te nemen voor een nieuw bestemmingsplan, zegde Lto Noord de samenwerking met de provincie op. Zowel inhoudelijk als bestuurlijk waren de verhoudingen grondig verstoord. op voorspraak van de

Staten stelde de provincie op 1 oktober 2008 Wing en cLM onderzoek en Advies aan om in het proces van besluitvorming en planvoor-bereiding als onafhankelijk intermediair op te treden tussen Lto Noord, de provincie en indi- viduele landbouwbedrijven.

Samenwerking weer op de railsHet afgelopen jaar traden joost tersteeg van Wing en Frits van der Schans van cLM gezamenlijk op als landbouwadviseurs voorhet oostvaardersWold. Het accent van joost lag op het herstel van wederzijds vertrouwen tussen Gedeputeerde Staten en Lto Noord. Zowel op bestuurlijk als op inhoudelijk niveau entameerde joost een geregeld overleg tussen beide partijen. Sleutels tot succes waren joost’s optreden als onafhankelijk gespreksleider met duidelijke spelregels en een heldere verslaglegging. richting de boeren in Zuidelijk Flevoland fungeerden joost en Frits beiden als vertrouwenspersoon die het individuele belang van de landbouwbedrijven in evenwicht probeerde te brengen met het collectieve belang van de samenleving. Ze organiseerden groeps-bijeenkomsten om de boeren te informeren over hun juridische positie en over op handen zijnde ontwikkelingen. Aan de keuken-tafel zochten ze naar maatwerk-oplossingen die het gesprek tussen de betreffende agrariër en de provincie op gang kon brengen.

De weg vooruiteen jaar na de start van de landbouwadviseurs is het emotionele verzet van Lto Noord en de meeste agrarische ondernemers veranderd in een

kritische, maar op samenwerking gerichte houding. Voor grondverwerving en bedrijfsverplaatsing heeft de provincie belangrijke overeenkomsten gesloten met agrariërs, allemaal op basis van vrijwilligheid.

tot eind 2010 staat het vervolgproces in het teken van het opstellen van het bestemmingsplan en het voorbereiden van de uitvoering. De samen- werking tussen Lto Noord, provincie en individuele boeren zal worden voortgezet. er zal nog sterker worden ingezet op het minnelijk verwerven en verplaatsen van bedrijven. ook wordt gedacht aan communicatie-projecten, gericht op boeren en burgers, die de bijzondere geschiedenis van het oostvaardersWold op respectvolle wijze zichtbaar maken.

Info: joost tersteeg t 0317 – 46 52 06 e joost.tersteeg@wing-wageningen.nl

In Zuidelijk Flevoland moeten zo’n 35 landbouwbedrijven plaatsmaken voor het toekomstige oostvaardersWold. op de achtergrond van de foto Almere en de oostvaardersplassen.

Procesbegeleiding oostvaardersWoldZuidelijk FlevolandProvincie Flevolandoktober 2008 – april 2011Strategische advisering, mediation, gespreksleiding

Project Locatie

OpdrachtgeverLooptijd

Wing-aanpak

‘Vertrouwen vraagt om onafhankelijke gespreksleiding,

duidelijke spelregels en heldere verslaglegging’

‘Van emotioneel verzet naar een kritische, maar op samen-

werking gerichte houding’

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

76

Zijn toekomstverkenningen uit de tijd? Geen vreemde vraag in een periode waarin het kortetermijndenken lijkt te prevaleren. Maar niets blijkt minder waar. Scenariostudies worden juist steeds vaker ingezet.Bijvoorbeeld door provincies, kijk maar naar het trendbureau overijssel, de regioverkenningen Gelderland en Utrecht 2040. Wel hebben toe-komstverkenningen in de loop van de jaren een ander karakter gekregen. Samen met andere toekomstverkenners werkt Wing aan de verdere ontwikkeling van dit vakgebied. centraal staat de vraag hoe toekomstverkenningen de bestuurder van nu kunnen onder-steunen en welke aanpakken daarbij succesvol zijn.

Verkenningen in de 20e eeuwHet maken van toekomstverkenningen heeft z’n oorsprong in de tweede helft van de 20e eeuw. In die beginperiode hadden verken-ningen over het algemeen een rationeel en mechanistisch karakter en waren ze gebaseerd op mathematische modellen. Vaak werden ze opgesteld door een select team van specialisten die rapporteerden aan de boardroom. De scenario’s van Shell zijn een beroemd voor-

beeld van deze aanpak. Geert Boosten van Dotank: “De verken-ningen hielpen Shell de oliecrisis te overleven. Maar op de lange termijn bleek de aanpak toch minder effectief. Scenario’s zijn geen kookboek. Als de toekomst zich anders ontvouwt, kun je niet zomaar overschakelen op een ander recept en hopen dat dit een beter gerecht oplevert.”

Opkomst van de netwerksamenlevingRond de eeuwwisseling breekt de open netwerksamenleving defini-tief door. Aan de basis stonden ontwikkelingen in de informatie- en communicatietechnologie. Het maakbaarheidsdenken van specia-listen maakte plaats voor een meer op gezamenlijk leren geba-seerde houding. er ontstaat aandacht voor onvoorspelbaarheid en onzekerheid. jules Hinssen, werkzaam bij telos, formuleert het nog iets anders: “We zien een ontwikkeling van hiërarchisch beleids-denken naar governance-sturing. Burgers worden mondiger enstemmen gewoon met de voeten. Zie de affaires rond de Brent Spar en Anders Moberg, die Shell en Ahold in het hart troffen.”

tHeMA

Emotie en dialoogMet de maatschappelijke ontwikkelingen veranderden ook de aan- pak en doelen van toekomstverkenningen. een eerste, zeer op-vallende ontwikkeling is de aandacht voor de handelende mens in scenario’s. De toekomstbeelden zijn steeds vaker gebaseerd op emoties en waarde-oriëntaties. een goed voorbeeld daarvan is de eerste Duurzaamheidsverkenning van het Planbureau voor de Leefomgeving, met als invalshoek de uiteenlopende maatschappe-lijke opvattingen over de kwaliteit van leven. Bij de uitwerking van dit soort kwalitatieve aspecten speelt intuïtie een belangrijke rol.jan Nekkers, oprichter van adviesbureau Futureconsult, noemt een ander eigentijds aspect van scenario-ontwikkeling: het delen van toekomstbeelden in een breed gezelschap. “Strategie is door-gedrongen tot de werkvloer en het leven van alledag. overheden zoeken de dialoog met burgers en bedrijven om samen de koers te bepalen. Verkenningen zijn daarbij een ideaal hulpmiddel om toekomstbeelden in een breed gezelschap te delen.”een prachtig voorbeeld van deze aanpak is het eU-project Faro (http://www.faro-eu.org). Dit project rekent niet alleen de toekomst van europa door, maar werkt ook negen cases uit, waarvan deuitkomsten worden voorgelegd aan de burgers. Integratie vande scenario’s in de maatschappij dus. een derde nieuw fenomeen rond toekomstverkenningen is het identificeren van mogelijke trendbreuken als doel op zich. Geen vreemde ontwikkeling in eentijd van crisis, waarin alles mogelijk lijkt en nieuwe ideeën brood-nodig zijn. om de grenzen van het denkbare op te rekken, worden dwarse denkers betrokken bij de scenariobouw.

Ontsnappen aan de waan van de dag

toekomstverkenningen zijn weer populair. juist nu, in een onzekere periode waarin bestuurders op korte termijn beslissingen moeten nemen met grote impact op de lange termijn. Scenario’s als hulpmiddel om te ontsnappen aan de waan van de dag?

Toekomstverkenningen als hulpmiddel voor strategie

Gelderse regio’s kleuren toekomst in

In het project regioverkenningen ondersteunt Wing de provincie Gelderland bij het ontwikkelen van vier extreme toekomstbeelden om cruciale opgaven op te sporen.De extreme toekomsten variëren in mate van veiligheid en collectiviteit/individualiteit. Zo is er de ‘extreem individuele en onveilige wereld’. Hierin domineert het marktdenken, de publieke ruimte verloedert en mensen wonen in zwaar be-veiligde ‘gated communities’. Het is ‘survival of the fittest’.

Wat betekenen dergelijke toekomstbeelden voor de zes Gelderse regio’s? Deze vraag stond centraal in de werk-sessies van september 2009, toen betrokkenen uit de regio´s en provinciaal medewerkers een begin maakten met het regiospecifiek inkleuren van de vier extreme werelden. Uit de resultaten zal blijken welke opgaven dit oplevert en welke strategische antwoorden hierop mogelijk zijn. opgaven die in meer dan één toekomstbeeld terugkomen, worden als cruciaal aangemerkt en opgenomen in zes regionale kansenboeken. Deze worden aan Provinciale en Gedepu-teerde Staten aangeboden en zullen naar verwachting een rol spelen in de programma’s voor de nieuwe Statenperiode.

Voorbeelden van projecten• regioverkenningen Gelderland (provincie Gelderland, 2009 – 2010)• Expeditie Sociale Vitaliteit - Kernkwaliteiten lokale gemeenschappen overijssel, 2030 (trendbureau overijssel, 2009)• Nationale Strategie Diergezondheid (ministerie van LNV, 2006 – 2007)• Natuurverkenningen 2011 (Planbureau voor de Leefomgeving, 2009 – 2010)

Kijk voor meer informatie op wing-wageningen.nl!

toeKoMStVerKeNNINGeN

98

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

en realiteitszin en een passende combinatie van instrumenten en processtappen die cyclisch worden doorlopen. Daarbij is het zaak om zowel aandacht te besteden aan trends als aan trendbreuken. Voor beleidskeuzes op de korte termijn is behoefte aan cijfermatige onderbouwing, terwijl langetermijnstrategieën om een vrije verken-ning vragen waarin ook ruimte is voor waarde-oriëntaties. Met die twee ingrediënten zijn toekomstverkenningen een eigentijds hulp-middel om op korte termijn te kunnen handelen in het perspectief van een langetermijnstrategie.

Info: jannemarie de jonge t 0317 – 46 52 01 e jannemarie.dejonge@wing-wageningen.nl

De ScenariocyclusMet deze eigentijdse doelen van toekomstverkenningen in gedachten ontwikkelde ed Dammers, senior onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving, de Scenariocyclus.

Stap 1: Breng de vroegere en huidige situatie in beeld Scenario’s krijgen een stevige basis door te starten vanuit de bekende, bestaande situatie. een goede analyse laat zien wat er de afgelopen decennia buiten veranderde en hoe het beleid zich ontwikkelde. Stap 2: Identificeer trends en trendbreuken Scenario’s bevatten tegenwoordig zowel trends als trendbreuken. enerzijds bestaat behoefte aan cijfermatig onderbouwde scenario’s, om althans enige zekerheid te bieden aan besluitvormers enbestuurders in een snel veranderende wereld. Hiervoor kunnen bestaande trends worden doorgetrokken naar de toekomst. Anderzijds vraagt langetermijnplanning om scenario’s die gevoel geven voor mogelijke grote omslagen in de maatschappij. een goed evenwicht tussen deze polen is van belang. Het identi-ficeren van trends en trendbreuken is en blijft een grote uitdaging. De reis in de toekomst is abstract en vraagt naast realisme vooral veel verbeeldingskracht.

Stap 3: Kies streefbeelden Geïnspireerd door de ontwikkelde ‘mogelijke toekomsten’ worden in de derde stap keuzes gemaakt. Als natuur het centrale onderwerp is van de verkenningen, kan bijvoorbeeld worden gekozen voor een streefbeeld met accent op recreatienatuur. of bijvoorbeeld interna-tionaal belangrijke natuur. Bij deze streefbeelden kunnen realisatie-strategieën worden uitgestippeld.Stap 4: Verbind lange en korte termijn In deze fase komt het erop aan samen met bestuurders en beslis-sers te kijken hoe de langetermijnverkenningen het handelen op de korte termijn kunnen ondersteunen. Wat zijn kansrijke wegen om in te slaan? Wat zijn no-regret opties? Wat moet absoluut worden voorkomen? Grote valkuil is dat het project hier niet aan toe komt en de beoogd gebruiker met lege handen achterblijft.

De Scenariocyclus kan meerdere keren worden doorlopen, metverschillende werkvormen die elkaar logisch opvolgen. een prak-tische start is dikwijls een ronde workshops. Voordeel is dat de toe- komstige gebruikers van de scenario’s direct in het proces kunnen worden betrokken. Het ruwe materiaal van de workshops levert de contouren van de scenario’s. In een tweede ronde kunnen die worden ingekleurd met behulp van essays en ontwerpen. tot slot is het een optie om modelberekeningen uit te voeren. Met als doel om op onderdelen preciezer te worden. De cijferskunnen helpen om de scenario’s te ontmythologiseren.

Scenariostudies van de toekomst Wing en haar collega-toekomstverkenners concluderen dat anno 2009 de meerwaarde van toekomstverkenningen eerder ligt in het gezamenlijke proces om ze te maken, dan in het boekje waarin ze worden gepubliceerd. Dat proces vraagt om ervaring, creativiteit

Co VerdaasGedeputeerde Gelderland

“Als provincie ben je aan je stand ver- plicht om met enige regelmaat na te denken over de verre toekomst van de samenleving. Al voor de recessie speelden in Gelderland de nodige issues: krimp, vergrijzing,klimaatverandering. De crisis bracht alleen maar méér dynamiek. Steeds sterker bekroop mij het gevoel dat de beleidsmatige antwoorden niet meer pasten bij de ontwik-kelingen in de maatschappij. Uiteindelijk besloten we de regioverkenningen Gelderland te organiseren. De essentie is voor mij de gezamenlijke zoektocht. Het doel is niet een nieuw beleidsplan. Wat het doel wel is, moeten we samen ontdekken tijdens het proces. De agenderende werking is belangrijk, het verruimen van de geest. We kiezen bewust voor een regionale insteek. Gelderland bestaat niet. Ga maar na: het westen van de provincie heeft te maken met de overloop van de randstad, terwijl het oosten wordt geconfronteerd met krimp. onvergelijkbaar. Dat vraagt om maatwerk. We hebben lang de luxe gekend niet te hoeven kiezen en konden overal in investeren. Wegen, zorg, landschap, scholing, alles. Die tijd ligt definitief achter ons. Er moet worden be-zuinigd en de vraag is wat we echt de moeite waard vinden. Dat is een spannend en soms zelfs emotioneel proces.”

Hans Peter BenschopManager Trendbureau Overijssel

“Het gaat goed met de dorpen in over-ijssel. Mensen wonen er graag, het zijn actieve samenlevingen. Maar er komt ook veel op die kleine kernen af: sociale en demografische ontwikkelingen, veranderingen in de landbouw, stedelingen die naar de dorpen trekken, toenemende mobiliteit. De vraag is hoe je op lokaal niveau daar op kunt inspelen. Wat willen de inwoners zelf en wat is het handelingsperspectief voor het beleid? om dat te onderzoeken voert Wing voor ons een verkenning Vitaliteit Kleine Kernen uit.

De kracht van de Wing-aanpak vind ik dat ze mensen dicht bij zichzelf brengt, dichtbij de waarheid. Het geeft mensen veel energie om zelf met oplossingen te komen. Beoogde eindgebruikers van onze verkenning zijn de Staten,gemeenten en maatschappelijke organisaties. Maar voor mensen die niet rechtstreeks betrokken zijn bij het maken van verkenningen is het best moeilijk om zich in te leven in de toekomstbeelden. Als grootste uitdaging zie ik daar- om de communicatie met de eindgebruikers.”

Wing en toekomstverkenningen

Wing heeft de vaardigheden in huis om complexe scenario-studies te begeleiden. Daarbij worden de scenariobouwers uit-gedaagd om waar nodig buiten de bestaande kaders te denken. Wing heeft de ervaring en instrumenten om dat proces met ver-beeldingskracht én realisme vorm te geven. Niet als herhaald kunstje, maar telkens opnieuw in een maatwerk proces.

Heden Toekomst

Abstract

Concreet

Trends +trendbreuken

Vroegere +huidige situatie

Aandachtspunten+ aanbevelingen

Streefbeelden+ strategieën

In september 2009 organiseerde Wing een Wing@Work-bijeenkomst over toekomstverkenningen. Deelnemers waren adviseurs, onder-zoekers en opdrachtgevers uit het netwerk van Wing. Het verslagvan de bijeenkomst kunt u aanvragen via info@wing-wageningen.nl

‘Toekomstverkennen vraagt een gezonde mix van

verbeeldingskracht en realisme’

tHeMA toeKoMStVerKeNNINGeN

Noordzeevisserij in boe-iende transitie naar duurzaamheid

10

Win

g w

erkt

!

11

Win

g w

erkt

!

Kennisdag Financiering LandschapDe financiering van het Nederlandse landschap staat steeds meer in de belangstelling. Zowel op rijksniveau (o.a. rond de Agenda Landschap), als vanuit provincies, gemeenten en maatschappelijke organisaties zijn een groot aantal initiatieven ontwikkeld. op 13 mei 2009 bracht Wing in opdracht van LNV deze partijen bijeen.

Wat Kennisdag Financiering Landschap op Kasteel Groeneveldin Baarn, met centrale inleidingen, parallelle themasessies, kennis-markt met netwerklunch, gesproken column en afsluitende plenaire discussie.

Doel Kennis delen, ervaringen uitwisselen, netwerken.

Deelnemers ruim 100 initiatiefnemers, deskundigen en belang- stellenden, afkomstig van overheden, kennisinstellingen, maat- schappelijke organisaties en adviesbureaus.

Wing-aanpak Voorbereidende inventarisatie en analyse van be-staande initiatieven, opstellen van programma Kennisdag, voor-bereidende gesprekken met begeleiders van werksessies, inhou-delijke en logistieke coördinatie, discussieleiding en verslaglegging.

Masterclasses SnelwegomgevingDe verrommeling van Nederland ervaren we sterk langs snelwegen. rijk en provincies hebben zich voorgenomen om de kwaliteit van de snelwegomgeving beter te bewaken en ruimtelijke ontwikkeling en infrastructuur in samenhang te bekijken. VroM biedt provincies de mogelijkheid om samen met Wing een Masterclass Snelweg-omgeving te organiseren.

Wat Per provincie een Masterclass van 3 tot 6 dagdelen rond een provinciale casus.

Doel Nationaal beleid uit de Structuurvisie Snelwegomgeving actief delen en verrijken met provincies. Versterking samenwerking tussen sectoren ruimte en verkeer en opbouwen gezamenlijke expertise.

Deelnemers Per Masterclass 15 tot 25 deelnemers vanuit verschil-lende sectoren binnen de provincie, aangevuld met betrokkenen bij de casus, bijvoorbeeld gemeenten, rijkswaterstaat, DLG, provin- ciale welstand.

Wing-aanpak Combinatie van excursies, ontwerpverkenningen, inleidingen door ‘masters’, reflectie op inhoud en proces van werken aan de snelwegomgeving. De website Snelwegomgeving.nl biedt achtergrondinformatie en ondersteunt uitwisseling tussen provincies.

Werkconferentie ‘Natuurlijk lukt het!’Lto en LNV werkten afgelopen jaar samen aan een manifest voor agrarisch natuurbeheer. Aan Wing de vraag rond dit manifest een conferentie te organiseren waar de positieve energie van agrarische natuurondernemers vanaf zou spatten.

Wat Werkconferentie met parallelle themasessies, kennismarkt, netwerklunch en afsluitend bestuurlijk debat. De conferentie werd afgesloten door minister Verburg van LNV en tammo Beishuizen van Lto Nederland met de overhandiging van het manifest aantien succesvolle agrarische natuurondernemers.

Doel een grote groep stakeholders meenemen in het gedachtegoed van het manifest en de gelegenheid bieden daarop te reageren.

Deelnemers 190 deelnemers vanuit Lto, LNV, provincies, Agrarische Natuurverenigingen, Natuurmonumenten, de provinciale landschap-pen en Staatsbosbeheer.

Wing-aanpak Begeleiden aanlooptraject conferentie inclusief inter-views met sleutelspelers, vormgeven conferentie samen met Lto en LNV, inhoudelijke en logistieke coördinatie, dagvoorzitterschap en debatleiding, verslaglegging tijdens conferentie met minilaptops die verbonden waren met Wing’s Interactieve Netwerk omgeving (INo).

OnderzoeksatelierBodem onder de Natuur Wat kan kennis van de ondergrond ons leren over kansen voor natuurontwikkeling in Natura 2000 gebieden? Deze vraag stond centraal in het onderzoeksatelier Bodem onder de Natuur dat Wing in samenwerking met Alterra in opdracht van de provincie Drenthe heeft georganiseerd.

Wat onderzoeksatelier met als casus het Natura 2000 gebied Havelte-oost

Doel Verkennen van kansen voor het realiseren van de Natura 2000 doelen op basis van de kwaliteiten van de ondergrond. Formuleren van kennisvragen over bodem en natuur voor devolgende beheerplanronde.

Deelnemers Beleidsmedewerkers van verschillende afdelingen van de provincie Drenthe en mensen met specifieke gebiedskennis.

Wing-aanpak In beeld brengen en analyseren van de geomorfo-logische kaart en de bodemkaart met behulp van een Mimio board (een beschrijfbaar computerscherm aan de wand) verbonden met internet. Lokaliseren van interessante bovengrondse gebieden op basis van de analyse van de ondergrond.

IMPreSSIeS

Oktober 2009 Mei 2009 2009-2010 Oktober 2009

Win

g w

erkt

!

Win

g w

erkt

!

1312

tegenwoordig doen ze volop mee in het overleg. De overheid en het bedrijfsleven zien steeds meer in dat zij niet kunnen opereren zonder goede samenwerking met de maatschappelijke partners. Van hun kant stellen de natuur- en milieuorganisaties zich richting de visserijsector steeds constructiever op.

Wat is de rol van de rijksoverheid op de Noordzee?De overheid moet de partijen bij elkaar brengen. Dat faciliterenwe door heldere randvoorwaarden te scheppen en de juiste in-strumenten in te zetten. Daarbij is het belangrijk te laten zien datwij als overheid de partijen serieus nemen. op hun beurt moeten die partijen zich realiseren dat de overheid ook eigenstandige be-langen heeft, zoals mooie natuur, een veilige zee of politiek draag-vlak voor haar handelen. Zij kunnen dus niet allerlei maatregelen van de overheid vragen en zelf aan de kant blijven staan.

Hoe draagt een organisatie als Wing bij aan dit soort processen?Als overheid hebben wij meestal de leidende rol. Soms is het echter goed om op dezelfde hoogte te gaan staan als de andere partijen. omdat ook de overheid belanghebbend is. Zo’n proces noemen we‘cocreatie’. In zulke gevallen hebben wij een onaf-hankelijk bureau nodig dat de verschillende partijen bijeen kan brengen en goed is in het gezamenlijk zoeken naar oplossingen. Daarvoor moet je be-schikken over slimme procesmethoden en veel creativiteit. Wing vervult deze rol uitstekend.

Tenslotte, waarom is jouw werk zo leuk?Ik vind het leuk om samen naar iets toe te werken terwijl niemand nog het eindresultaat in beeld heeft. Het is de kunst om met elkaar zo’n reis te durven maken en niet uit te gaan van een tevoren be-paalde eindbestemming. Zo’n reis levert vaak meerwaarde op. Daar geniet ik dan van.

Interview: Suzan Klein Gebbink

Waar kennen Wing en Ton IJlstra elkaar van?Mijn kennismaking met Wing was in 2003. Wing organiseerdedestijds werkateliers rond het beleidsbesluit Schelpdiervisserij. recent heb ik Wing gevraagd voor een startsessie voor mijn pro- jectteam ‘Visserijmaatregelen Beschermde Gebieden Noordzee’. Verder ondersteunt Wing op dit moment de uitvoering van het Maatschappelijk convenant Noordzeevisserij en is zij betrokkenbij het convenant Voordelta. De rode draad in deze projecten isde samenwerking tussen overheid, visserij en natuurorganisaties. Gezamenlijk staan wij voor de opgave om de natuur in de Noordzee te behouden en de visserijsector een duurzame toekomst te bieden.

Die projecten gaan allemaal over visserij. Waarom boeit vis jou?op één of andere manier komen de Noordzee en visserij telkens weer op mijn pad. Het is boeiend met een economische sector te werken die in transitie zit. Zij verandert langzaam van een tradi- tionele primaire productietak naar een duurzame sector.De Noordzeevisserij sluit hiermee aan op de transitie die in veel andere takken, zoals de schelpdiervisserij, al in gang is gezet.

Wat is het belangrijkste speerpuntvan het visserijbeleid voor de Noordzee?Het is van groot belang dat de Noordzeevisserij een maatschappe-lijk geaccepteerde manier van produceren ontwikkelt. Daarbij hoort dat de vissers hun vangstmethoden moderniseren en dat zij accep-

teren dat de natuur in sommige gebieden voorrang heeft. Door innovatie wordt de sector ook kostenefficiënter. en dat is de beste trigger voor een transitie richting duurzame visserij!

Wat vind jij een goed voorbeeld van verduurzaming van de visserij?Belangrijk is dat certificering, bijvoorbeeld door de Marine Steward-ship council, nu ook door de visserijsector zelf is geaccepteerd alseen stap op weg naar duurzaamheid. Daarnaast investeert de sec-tor in de ontwikkeling van nieuw vistuig dat minder of geen schade aanricht aan het ecosysteem. Ik denk bijvoorbeeld aan de elektrische visserij met de pulskor. of kijk naar de nieuwe Hydrorig, waarbij de wekkerkettingen zijn afgeschaft en het tuig vrijwel over de bodem zweeft. ook de ‘groene kotter’ is zo’n duurzaam initiatief.er gebeurt echt iets in de visserijsector!

Steeds meer partijen leggen een claim op de Noordzee. Tijd om het ruimtegebruik sterker te gaan reguleren?

er is een groeiende maatschappelijke belang-stelling voor het wel en wee van de Noordzee. Met name Stichting De Noordzee, WNF en Greenpeace mengen zich in het debat.tegelijk willen steeds meer partijen aan deslag op die Noordzee, zoals olie- en gaspro-

ducenten, zandwinners en windmolenbouwers. De zee wordt steeds multi-functioneler. Dat roept de vraag op ofwe het ruimtegebruik sterker moeten gaan reguleren. Wat mij betreft moeten we oppassen dat we niet verzanden in lange pro-cedures en hoge administratieve lasten. De europese commissie ontwikkelt op dit moment ook allerlei activiteiten op het gebied van ‘maritime spatial planning’. eerst maar eens zien wat dat oplevert!

Wat is het spanningsveld tussen al die partijen?Het gaat natuurlijk steeds om de afweging tussen economie en ecologie. In de toekomst verwacht ik dat daar ook de discussieover het ruimtebeslag bijkomt. Vroeger hadden de natuur- en milieuorganisaties veel moeite om aan tafel te komen, maar

INterVIeW

ton Ijlstra (1952) studeerde rech-ten aan de erasmus Universiteit in rotterdam. Hij werkte bijna 10 jaar voor Verkeer en Waterstaat en was tussen 1999 en 2006 in dienst bij het ministerie van LNV als Mt-lid bij de Directie Visserij. Momenteel is hij daar werkzaam als project-leider Visserij maatregelen in de Beschermde Gebieden Noordzee.

Wing interviewt | Ton IJlstraLNV-projectleider Noordzeevisserij

‘Verbeterd vistuig en minder brandstofverbruik: er gebeurt echt iets in de visserijsector!’

Noordzeevisserij in boeiende transitie naar duurzaamheid

‘Brandstofprijzen, vraag van consumenten naar duurzame vis en acties van natuurorganisaties dwingen de sector tot transitie’

BeeldhouWingter ere van de 50e verjaardag van collega Dorien Brunt ging Wing in oktober een dag beeldhouwen.Meester Master uit Zimbabwe leerde ons de kunstvan het laten spreken van de steen en zo ont-stonden twaalf unieke Wing beelden.

Filmpje!Suzan Klein Gebbink stapte aan boord van de hypermoderne visserskotter tX68 om een korte film te maken over het Maatschappelijk convenant Noordzeevisserij. Wing ondersteunt de uitvoering van het con-venant. De film werd vertoond bij de installatie van jan Heikoop als nieuwe voorzitter. Bekijk de film op wing-wageningen.nl.

Wing’s nieuwste toolBijeenkomsten verlopen voortaan nog mak- kelijker met Wing’s nieuwste tool: de Inter-actieve Netwerk omgeving (INo). Hiermee kan Wing op locatie mini-laptops inzetten voor het vastleggen, razendsnel verzamelen en à la minute presenteren van werkgroepresultaten. INo faciliteert ook het prioriteren van onderwerpen en het peilen van meningen in grote groepen.

Kijk voor actuele informatie ook op wing-wageningen.nl!

14

Win

g w

erkt

!

15

Win

g w

erkt

!

B-day Natura 2000 De concept beheerplannen voor Natura 2000 zijn gereed! tijdens de Beheerplannendag (B-day) op 17 september werden ze met een grote strik erom aangeboden aan DG Anita Wouters van LNV. Wing was medeorganisator van dit feest, inclusief de messcherpe panel-discussie onder leiding van Henk Smit.

Trainen in ethiek Horen wilde dieren in het circus thuis? Wat doe je als religieus slachten tot minder dierenwelzijn leidt? Vragen die aan de orde komen in de trai- ning ethiek die Wing deze winter verzorgt voor 50 medewerkers van LNV. Wing doet dit samen met het ethiek Instituut van de Universiteit Utrecht en ASG Veehouderij van Wageningen Ur.

Speeddaten met schoenen Voor de startbijeenkomst van Mooi Nederland op 15 oktober bedacht Wing de speeddate met schoenen. Bij een wand bekleed met schoenenmaakten deelnemers kennis met elkaar en stel-den elkaar de vraag of zij wel eens een dagje in de schoenen van de ander zouden willen staan.

Groep HuysAls secretaris van de adviesgroep Huys leverde Henk Smit deze zomer een belangrijke bijdrage aan het strategisch advies ‘Meer dynamiek bij de uitvoering van nationale en europese natuurwetgeving’. op verzoek van minister Verburg zocht de groep Huys naar mogelijkheden voor de beoordeling van stikstofproducerende activiteiten in en rond de Natura 2000 gebieden.

Katrien Termeer, hoogleraar Bestuurskunde WUR

een bijzonder fenomeen in onze maatschappij zijn zoge-noemde ‘trage vragen’. Dat zijn issues die zijn ingebed in maatschappelijke patronen en zich langzaam maar onont-koombaar aandienen (Kunneman 2005). In gebiedsprocessen kunnen trage vragen flink in de weg zitten. Ik wil enkele van die issues benoemen.

Allereerst de ‘hijgerigheid’ die het gevolg is van de veran-derende relatie tussen overheid, politiek en maatschappij.De traditionele politieke partijen verliezen hun agenda-vormende macht. Daarvoor in de plaats komen one-issue partijen, individuele burgers of populistische politici. De media, met hun voorkeur voor verhalen die goed zijn te dramatiseren, zijn een belangrijke katalysator. Binnen de overheid leidt dit tot beleid dat achter hypes aanhijgt.Het resulteert in minder integrale afwegingen en op termijn ook in minder legitimiteit en vertrouwen. Gebiedsprocessen

hebben daar last van. Die zijn juist gebaat bij enige luwte en continuïteit in inhoud en relaties.

ten tweede de vicieuze cirkel rond juridisering. juridisering betekent dat de verhoudingen tussen overheid en burgers gevangen raken in een steeds fijnmaziger net van regels en procedures die door de rechter worden gewaarborgd.De negatieve connotatie ont-staat wanneer burgers of organisaties buiten de politieke arena hun gelijk proberen te halen via de rechter.

of wanneer dezelfde burgers en organisaties worden ‘afge-scheept’ met juridische ingewikkeldheden wanneer het gaat om onderwerpen die voor hen wezenlijke waarden repre-senteren. De continue accumulatie van ingewikkelde wet- en regelgeving, in gebiedsprocessen sterk gelegitimeerd door europese richtlijnen, jaagt dit proces verder aan. overheid en civil society belanden samen in een vicieuze cirkel waaruit steeds vaker uitkomsten voortkomen waar niemand echt blij mee is en die de onderlinge kloof vergroot.

Als laatste de voorkeur voor ‘veilige oplossingen’ bovenvitale verbindingen. Gebiedsprocessen hebben veel potentie voor vitale verbindingen, maar er is ook de verleiding om de veilige weg te bewandelen: een fantasieloze consensus, een verzameling leuke projecten met een strik erom, een ambitieus plan dat in de kast blijft liggen, een moeras van stuur- en projectgroepen of het uitsluiten van actoren die niet van participeren houden. Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Processen waarin actorenmet elkaar echt de plek der moeite betreden, rust organi-seren voor wederzijds begrip en vertrouwen en elkaar niet laten vallen wanneer het moeilijk wordt. juist voor natuur, landbouw en landschap is het belangrijk om vitale verbin-dingen te creëren tussen waarden, activiteiten en schaal-niveaus. Dit vergt leiderschap en is niet eenvoudig,zeker niet in een institutionele context gericht op veilige oplossingen en aangejaagd door hypes en juridisering.

trage vragen zijn eigenlijk helemaal niet leuk. Het zijn complexe, moeilijk te benoemen issues. De uitdaging is ze onder ogen te zien en te verbinden met vernieuwende ambities. Wegkijken kan funest zijn voor gebiedsprocessen. trage vragen zijn immers onontkoombaar.

Kunneman, H. (2005) Voorbij het dikke-ik. Bouwstenenvoor een kritisch humanisme. Amsterdam: SWP

‘Trage vragen’ zitten gebiedsprocessen in de weg

col

umn

Wing Werkt! is een uitgave van Wing, Wageningen

eerste jaargang, uitgave 2, december 2009

Hoofdredactie Suzan Klein Gebbink

Concept, eindredactie en vormgeving communicatiebureau De Heer & co., in samen-werking met ontwerpbureau De Graaf & Partners

Met tekstbijdragen van Dorien Brunt, Mireille de Heer, jannemariede jonge, Suzan Klein Gebbink, Anne Kruft,

Harm Luisman, Henk Smit, Katrien termeeren joost tersteeg.

Fotografie Guy Ackermans (2,16), Barbra Verbij (12,13), KINA (4,5)

Drukwerk Wim Wanetie Grafische Producties

Met dank aan Hans-Peter Benschop, ton Ijlstra, Projectbureau oostvaardersWold, co Verdaas, deelnemers Wing@Work 2009

Oplage1000

Overname artikelen Artikelen mogen alleen worden overgenomen met toestemming van Wing en met bronvermelding.

Reacties, abonnementen en adreswijzigingenWing Hollandseweg 7e 6706 KN Wageningen 0317 – 46 52 00 info@wing-wageningen.nlwww.wing-wageningen.nl

WING ActUeeL

Wing op de Wageningse Berg bij de sculptuur Plant - ‘ontluikend leven’.

De plant is in het werk van kunstenaar Huub Kortekaas (1935) de metafoor voor het intrinsieke verlangen van de mens om te worden tot wie hij of zij in diepste wezen is. Alle leven – en dus zeker dat van de mens – is doortrokken van het verlangen om te groeien. Kortekaas: “Ik zie de mens als unieke zaailing van Moeder Aarde met de potentie om uit te groeien tot een metafysische bloem.”

Van boven naar beneden, van links naar rechts: Suzan Klein Gebbink, Anne Kruft, Simone Mink,Joost Tersteeg, Jannemarie de Jonge, Henk Smit, Ronald Lanters, Willeke Huijer, Ingrid Versteegen, Dorien Brunt en Esther Vermeulen. Niet op de foto: Anja Hagendoorn en Harm Luisman.

Wing, ook in 2010 uw partnerin ruimte en ontwikkeling!