Wereldwijzer reisgids Zuid-Tirol en de Dolomieten

INHOUDINHOUDAuteur en uitgever hebben deze wereldwijzer met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De informatie is echter aan veranderingen onderhevig. Wij zouden het zeer op prijs stellen veranderingen, correcties en suggesties te ontvangen zodat deze in een volgende druk verwerkt kunnen worden.Auteur en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van foutieve of gewijzigde informatie.

Voor informatie en opmerkingen wat betreft reisboeken is het adres:Elmar, afdeling Reishandboeken, Delftweg 147, 2289 BD Rijswijk.E-mail: [email protected]: http://www.uitgeverijelmar.nl

Coördinatie en assistentie ter plaatse: Patrick Lindig

Met dank aanKarin Hofer, Elisabeth Kontschieder, Hansjörg Mair, Anna Mayrhofer, Nicole Reinstadler, Peter RighiSüdtirol MarketingCortina TurismoJul Bruno LanerPlaatselijke en regionale toeristenorganisaties

Colofon

Wereldwijzer Zuid-Tirol en de Dolomieten is een uitgave van© Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk – 2007Tekst: Paul de WaardFotografie: Paul de Waard, Tourismusverband Hoch Pustertal (ZT)Omslagfoto: Paolo Dandrea, Cortina TurismoTourismusverband Ferienregion Kronplatz (ZT)Tourismusverband Südtirols Süden (ZT)Cortina Turismo (CT)Technische en administratieve ondersteuning: Annie van OostendeVormgeving omslag: Wil Immink, SittardLay-out: Kees van BommelKaarten: Grafisch Atelier Stenchlak, Tienhoven

ISBN 978 90389 17528

Voorwoord 9Introductie 11Grüss Gott (of buon giorno) in Zuid-Tirol en de Dolomieten 13

ACHTERGRONDEN 15Land en volk 15

Inleiding 15Zuid-Tirol in kort bestek 15Landschap, geografie en bevolking 15Cultuur en geschiedenis 18

Geografie 19Geologie 19

De Alpen 19Gletsjers 22

Klimaat 24Flora en fauna 24

Nationale parken en natuurgebieden 27

Geschiedenis 28Andreas Hofer 30

Kunst en cultuur 31Musea 31Mijnmusea 33Carnaval 33Evenementen 33

Eten en drinken 35Törggelen 36

Toerisme 36Algemeen 36Arrangementen 37Bergbeklimmen 37Boerderijvakanties 37Reinhold Messner 39Burchten en kastelen 39Familievakanties 39Fietsen 40Gezondheidsvakanties 40

Golfen 42Kamperen 42Mountainbiken 42Paardrijden 42Het Haflinger paard 43Rodelen 43Wandelen 43Via ferrata 44Wildwatervaren 44Wintersport 45IJsklimmen 47Zwemmen 47

Reizen naar Zuid-Tirol 48Rijden in tunnels en over bergen 49

De taal 50Inleiding 50Een paar woorden Duits en Italiaans 51

PRAKTISCHE INFORMATIE 55Voor de reis 55

Nuttige adressen 55Websites ter oriëntatie 56Gehandicapten 56

Tijdens de reis 57Nuttige adressen 57Douane 57Gezondheidszorg 57Wereldomroep 57

Na de reis 58Douane 58

Van A tot Z 58

BEZIENSWAARDIGHEDEN 73Toeristische informatie algemeen per regio of district 73Rondreis door Zuid-Tirol en de Dolomieten 73

WW Zuid-Tirol Branco.indb 5 20-04-2007 16:26:53

ZUID-TIROL EN DE DOLOMIETEN6 ZUID-TIROL EN DE DOLOMIETEN6

Eisacktal (Valle Isarco) 74Inleiding 74Van de Brennerpass tot Brixen 74Waar is de Brennerpass gebleven? 75

Sterzing 76Brixen 78

Ten noorden van Brixen 80Ten oosten van Brixen 81Van Brixen tot Bozen 82Rondje Villnöss 83

Dolomieten en Pustertal (Dolomiti e Val Pusteria) 85De Dolomieten 85Het (hoch) Pustertal 88

Inleiding 88Innichen 88Sexten 89Rondje Sextner Dolomiten 89Toblach 90Pragser Tal 91

Welsberg en het Gsiesertal 92Antholzer Tal 92

Rondje Oostenrijk (1) 93Kronplatz 93

Inleiding 93Bruneck 94Michael Pacher, grootste zoon van Bruneck 96Rondje Kronplatz 96

Tauferer en Ahrntal 97Inleiding 97Tauferer Tal 97Ahrntal 98Paardentrektocht 99Muhlwalder Tal 99Raintal 100

Alta Badia 100Inleiding 100Gadertal 100Grödner Tal 102Rondje Sellagruppe 104Rondje Seisser Alm-Schlerngebiet 104

Seiser Alm-Schlerngebiet 105Rosengarten-Latemar 107

De waternimf van de Karersee 108Rosengarten 109

Zuidoostelijke Dolomieten 111

Inleiding 111Cortina d’Ampezzo en omstreken 111

Titiaan, inspirator van vele grootheden 114

Longarone 115Belluno 115Feltre 115Van Feltre naar Bozen 117Van Belluno naar Cortina d’Ampezzo 117Grote zuidoostelijke ronde 118Middenlange zuidoostelijke ronde 118Kleine zuidoostelijk ronde 119Rondje Marmolada vanuit Cortina d’Ampezzo 120Van Cortina d’Ampezzo naar Bozen 122

Het zuiden van Zuid-Tirol (Bolzano Vigneti e Dolomiti) 123

Inleiding 123Bozen 123

Wandelen door Bozen 126Walther von der Vogelweide 127Ötzi, de man uit het ijs 128Wandelen buiten het centrum 130

Rondje Südtiroler Weinstrasse 131De grote Dolomietenroute 133Rondje Marmolada vanuit Bozen 133Rondje Sarntaler Alpen 134Rondje Rosengarten-Latemar 136

Zuidwestelijke Dolomieten 137

Inleiding 137Trento 137Rondje zuidwestelijke Dolomieten 141


7INHOUD

Meran en omgeving (Merano e dintorni) 145Meran 145

Wandelen door Meran 148De thermen van Meran 149Huur een fiets 151

Passeiertal 153Rondje Oostenrijk (2) 154

Ten zuiden van Meran 155Ultental 156Rondje Prissianer Hochwald 156

Vinschgau (Val Venosta) 159Inleiding 159Wandelen over Waalwegen 159

Van Algund naar de Reschenpass en terug 160

Ötzi-Alpen-Marathon 161Rondje Livigno, belastingparadijs 163Rondje Glurns-Prad 165Rechtspraak in Glurns 167Rondje Oostenrijk (3) 168

Terug naar het platteland 169

Plaatsnamenregister 170

Over de auteur 175

Register 176

OPGENOMEN KAARTENZuid-Tirol, ligging 12Zuid-Tirol, indeling in provincies 14 Zuid-Tirol, overzichtskaart 16-17Zuid-Tirol, fysisch 20-21Sterzing 77Brixen 79

De Dolomieten 86-87Bruneck 94Cortina d’Ampezzo 112Belluno 116Bozen 124-125Trento 138-139 Meran 146-147


ACHTERGRONDEN22

van het eigen gewicht en deze massa wordt steeds verder samengeperst. Het uiteindelijke resultaat wordt zichtbaar in de zogenaamde ‘gletsjer-poort’, het punt waarop de gletsjer in een gebied komt waar het smelten sneller gaat als het bevriezen.Uit zo’n poort stroomt water, soms ontstaat dat op die plek als gevolg van de temperatuur aldaar, soms komt het water uit een hoger gebied doordat stenen welke door de gletsjer zijn meegevoerd en die zich aan de oppervlakte ervan bevinden, zonnewarmte opnemen en dit aan het onderliggende ijs afstaan. Het water zakt dan door de ijsmassa heen en vindt via de poort zijn weg dieper het dal in. Het mag duidelijk zijn dat de massa die aan de onderzijde van de gletsjer verdwijnt er aan de bovenzijde weer bijkomt. Afhankelijk van de plaats waar de gletsjer zich gevormd heeft en de route die hij aflegt, verplaatst een gletsjer zich tussen de 50 en 150 meter per jaar. Onderweg is er veel gebeurd, de gletsjer heeft zich een weg gebaand door gesteente en een gletsjer kan dus veel gesteente bevatten. Op sommige plaatsen is de ondergrond zo hard dat de gletsjer er als het ware omheen gaat, vaak in verschillende richtingen. Soms breekt een gletsjer. Op deze manieren ontstaan de spleten in de gletsjer die zo diep kunnen zijn als de gletsjer dik is. Het is dan ook niet verstandig om zich op een gletsjer te begeven zonder ervaren gids.

Gletsjer

23GEOLOGIE


66 PRAKTISCHE INFORMATIE

In restaurants is de (warme) keuken, tenzij anders is aangegeven, enkele uren tussen de middag en in de avond (ruwweg) tussen 18.00 en 22.00 uur geopend.

Paragliden

In Italië noemen ze het parapente. Op tal van plaatsen kunt u het leren, maar als u het eens meegemaakt wilt hebben dan kunt u een tandemvlucht maken, aangeboden door diverse scholen in de regio. Als u eigen materiaal meebrengt informeer dan vooraf naar de mogelijk-heden, wellicht stelt men andere of aan-vullende eisen. Kijk bijvoorbeeld eerst op www.fivl.it of www.aeci.it.

Parkeren

In de centra van steden en grotere dor-pen, nabij pistes en bij startplaatsen voor wandelingen kan parkeren een probleem geven, het gebruik van een parkeerschijf is vaak verplicht. De tijdslimieten worden aangegeven bij de parkeerplaats of bij de aanvang van de speciale parkeerbepaling. Fout parkeren leidt soms tot een wiel-

klem, maar zeker tot een boete. Betaald parkeren is echter ook in Zuid-Tirol en de Dolomieten op grote schaal ontdekt.

Pech onderweg

U kunt zich tot de ANWB wenden via het alarmnummer, maar in Italië kunt u het ook dichterbij zoeken bijvoorbeeld bij :Automobilclub Südtirol in Bozen, telefoon 04-7126 10476 www.acibz.it (vestigin-gen in Brixen, Neumarkt, Leifers, Meran, Innichen Schlanders en Sterzing).De zusterorganisatie van de ANWB is de Automobilclub d’Italia in Rome, dag en nacht bereikbaar via telefoonnummer 116 of 800 000 116, www.automobil club.it.

Pinautomaten

Op de meeste plaatsen waar zich een bankfiliaal bevindt, kunt u met gebruik-making van uw giropas of creditcard geld ‘uit de muur’ halen. Let bij het gebruik van een creditcard voor dit doel op de soms hoge kosten die aan geldopname verbonden zijn.

Paragliden tussen de bergen is een schitterende belevenis

67VAN A TOT Z


BEZIENSWAARDIGHEDEN84

Dolomieten en Pustertal (Dolomiti e Val Pusteria)

DE DOLOMIETEN (Dolomiti)

De Dolomieten werden ongeveer 60 miljoen jaar geleden gevormd uit gemineraliseerd koraal, het is derhalve een stuwingsgebergte en hoog in de bergen kunt u dan ook fossielen aantreffen van zeedieren. De Mar-molada vormt met zijn 3342 meter het hoogste punt van het gebergte. De Dolomieten danken hun naam aan de ontdekker ervan, de Franse (amateur)geoloog Déodat Gradet de Dolomieu (1750-1801) die het gebied ten zuiden van de Brennerpass vanaf 1788 bezocht. Het gesteente dat hij daar aantrof was nieuw voor hem en onderzoek wees uit dat het een magnesiumhoudende kalksteen bleek te zijn. De reden waarom het gesteente bij zonsopkomst en -ondergang lijkt op te lichten, is daarmee verklaard. Hij noemde het gesteente dolomiet, maar het duurde tot ver na zijn dood voordat het gesteente officieel als dolomiet erkend werd. De woeste bergen, stijl opgaand met de Drei Zinnen, symbool van de Dolomieten, als een van de hoogtepunten en het natuurpark Sextner

De Marmolada

85


�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

� �

� �

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

� �

�

�

�

�

��

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

� �

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�N �N

0 25 km

Cortina d'Ampezzo

BellunoTrento

MeranBrixen

Schlanders

Bozen

Bruneck

O O S T E N R I J K

�

�

�

�N �N

2615 m

2381 m

2105 m

2340 m

2316 m

2847 m

2655 m

3150 m3173 m

2845 m

2781 m

2608 m

3256 m

1737 m

2116 m

1570 m

2563 m2069 m

2185 m

2555 m

1569 m

2334 m

2436 m

3218 m

2546 m

2250 m

3265 m

2932 m3205 m

3186 m

2709 m

2745 m

3342 m

3045 m

2904 m

2273 m

3023 m

2663 m

2839 m

3243 m

2417 m 3105 m2817 m

2581 m

2509 m

2282 m 3025 m

2874 m

2913 m

2462 m

3181 m

2564 m

0 25 km

Brenta

Piave

Pia

ve

Etsch

Ad

ige

Noce

Marmolada

Le Tofane

Antelao

Civetta

(Brunico)

(Bressanone)

Cortina d'Ampezzo

Belluno

Vittorio Veneto

Feltre

Trento

(Bolzano)

Agordo

Brixen

Bozen

Bruneck

(Dobbiaco)Toblach

(Chiusa)Klausen

Corvara

Pieve di C.

Rienz

RienzaDrau

Avisio

Sar

ca

No

ce

Ultental

Cism

on

Avisi

o

Talfe

rTa

lver

a

Gader

Isar

co

Eisack

3221 m

3442 m

3438 m

2699 m

2125 m

C. d'Asta

Pale S. Martino

C. ma Tosa

Gronlait

Montalconi

Monte Schiara

Cristallo

Popera

Monte Cavallo

Panzendorf

Vintl

Mühlbach

Astfeld

Weissenbach

Burgstall

Rumo Fondo

Madonna di Campiglio

Auronzo

Sacile

Predazzo

Lavis

Pergine

LevicoBorgo

Cles

Primolano

Ponte n. Alpi

Waidbruck

St. Ulrich

Pinzolo

Blèggio

ArcoCalliano

Vezzano

S. Michele

Auer

Kaltern

Tuenno

Malè

Bagni di Rabbi

Dimaro

Tramin

Salurn

Mezzolombardo

ViggoloVattaro Caldenazzo

Tesero

Cavalese

Sover

Palù

Brusago

Dro

Cavedine

Dermulo

Neumarkt

Cembra

Lases

Carbonaro

Lavarone

Mas

Sedico

Trichiana

BuscheArtèn

Arsiè

Grigno

Castel T.

Follina

Lago

CanaleS. Bovo

Imer

Fiera di Prim.

San Martinodi Castrozza

Paneveggio

Longarone

Cimolais

Ospitale

Dont Fornodi Zoldo

CencenigheFalcade

Moena

San Vito

Misurina

Caprile

Alleghe

Selva di C.

Arabba

Stern

Canazei

Welschnofen

Birchabrück

Blumau

E45/A22

E45/A22

E45/A22

E45/A22

44

38

100

49

49

48

48

48

4848 48

51

48

50

12

12

12

42

43

239

O O S T E N R I J KSt. Magdalena

Sexten

Niederdorf

Welsberg

PragsPleiken

St. Vigil

Kiens

St. Lorenzen

Plancios

Mittewald

La MudaFrassenè

3185 m2784 m

Terlan

Vilpian

Nals

Gampen-Joch1518 m

Passo di S. Boldo706 m

Lago S. Croce

Lago diCaldonazzo

1011 m

1616 m

1449 m

2072 m

1805 m

1369 m

1299 m

1530 m

1814 m

1636 m

1773 m

2033 m

2290 m

1918 m

1097 m

Karer-P.1753 m

1690 m

1875 m

2105 m

2236 m2057 m

2192 m

2172 m

1529 m

2239 m

P. Sella2240 m

1442 m

2052 m

1759 m

Mendell-P.1363 m

Lago diMolveno

Lago diSanta Giustina

LagoPonte Pia

Lago di Vajont

Zoggler-see

Dolo

mit

i di

Bre

nta

Zuidwesteli jke Dolomieten

Zuidoosteli jke Dolomieten

Molveno

Andalo

San Lorenzo

Tassei

Mis

Polpet

Fortogna

Mezzocanale

Cima Gogna

Villabruna

Fonzaso

Vetriolo

P. di Vèzzena1402 m

Lago di Paneveggio

Lago diVal Noana

L. del Mis

Lago di Corlo

Lago di Tovel

LagoStramentizzo

Lago diSanta Caterina

LagoCadore

Lago diSerraia

KaltererSee

Caoria

Caviola

Giralba

Palus

Molina

Gosaldo Tiser

La Secca

Meano

S. Giustina

Laste d. Sute

Weisshorn

Monte Pavione

Cimon d. Pala

Monte Pelmo

Sorapis Marmarole

Passo Manghen

P. di San Pellegrino

Zuidwesteli jkeDolomieten

Zuidoosteli jkeDolomieten

D o l o m i e t e n

DE DOLOMIETEN

BEZIENSWAARDIGHEDEN86 87DOLOMIETEN EN PUSTERTAL



de Romeinse tijd werd de stad al vergaand gefortificeerd. Trento was centraal gelegen aan de handelsweg van Venetië naar de Brennerpass en herbergde de zetels van de vorstbisschoppen tussen 1027 en 1803. De stad in zijn huidige vorm ontstond aan het begin van de 16e eeuw op initiatief van prins-bisschop Bernardo Clesio. Van een aantal gebouwen gaat de geschiedenis echter aanmerkelijk verder terug, zoals de dom aan de Piazza Duomo. De kerk dateert uit de 11e en de 12e eeuw en was het middelpunt van de activiteiten rond het Concilie van Trente dat gehou-den werd in de jaren 1545-1563. In de kerk kunt u fresco’s bewonderen uit de 13e en 14e eeuw en vooral in de 14e en 15e eeuw vonden er tal van bisschoppen hun laatste rustplaats. In de sacristie bevindt zich een wandkleed dat in de 16e eeuw in Vlaanderen vervaardigd werd. De koepel in zijn huidige vorm ontstond in 1889. Wanneer u vanaf de Piazza Duome schuin naar links in de richting van de rivier wandelt dan komt u bij de de Santa Maria Maggiore, een kerk die in 1523 gereed kwam en ook tijdens het concilie een belangrijke rol ver-vulde. In de kerk vindt u talrijke portretten van deelnemers eraan. Vooral het prachtige orgel valt op, het werd gebouwd in 1543.De mooiste straat van de stad is ongetwijfeld de Via Belenzani, vanaf de dom gerekend rechts aanhouden, langs het tot het complex van de domkerk behorende diocesaner museum waar zich de kerkschatten en

De dom op de Piazza Duomo

141ZUIDWESTELIJKE DOLOMIETEN



tal van herinneringen aan het concilie bevinden. Aan het einde ervan, aan uw rechterhand, ziet u het gemeentehuis van Trento: het Palazzo Municipale. Het werd gebouwd in de 16e eeuw. Een klein stukje verderop kruist de straat de Via Manci, de feitelijke hoofdstraat van Trento met tal van oude en opmerkelijke gebouwen, vele waren ooit het paleis van een der bisschoppen. Als u de Via Manci naar rechts volgt (wordt Via San Marco) bereikt u een van de fraaiste bolwerken van de stad: het Castello del Buon Consiglio, de voormalige residentie van de vorstbisschoppen. Nadien heeft het lange tijd leeg gestaan, in 1811 werd het in gebruik genomen als kazerne, na 1918 werd het als stadsmuseum ingericht. De geschiedenis van het kasteel gaat terug tot de 12e en 13e eeuw, de peri-ode waarin het prachtige ronde bolwerk ontstond. In 1475 kreeg het zijn huidige vorm. Het museum (Museo Nazionale del Trentino) herbergt een grote collectie voorwerpen die inzicht geven in de geschiedenis van de stad en de provincie.Als u de stad goed wilt bekijken dan kunt u gebruikmaken van de Tren-to Card, onder andere te verkrijgen bij het toeristenbureau aan de Via Manci. Er is een dagkaart (24 uur geldig) en een kaart voor twee dagen (48 uur geldig). U krijgt daarmee toegang tot diverse musea, de botani-sche tuin, u kunt onbeperkt gebruikmaken van het openbaar vervoer en in veel winkels krijgt u 10% korting.Inlichtingen: kijk bij ‘Inlichtingen’ bij de aanvang van dit hoofdstuk of mail naar: [email protected].

RONDJE ZUIDWESTELIJKE DOLOMIETEN

Een rit van bijna 150 kilometer stelt u in de gelegenheid om een duide-lijk beeld te krijgen van dit gedeelte van de Dolomieten. U rijdt rond het Parco Naturale Adamello-Brenta waarvan Gruppo di Brenta (Brentagrup-pe), een prachtig berggebied ten noordwesten van Trento, deel uitmaakt.Vanuit Trento kiest u voor weg 12 naar het noorden in de richting van Mezzocorona en Mezzolombardo. Daar steekt u de rivier Adige (Etsch) over en vervolgt u de route via weg 43 die u enkele kilometers voorbij Rocchetta verlaat in de richting Denno en Tuenno. Het is een schitte-rende bergweg met tal van onverwachte uitzichten, die u bij Cles weer terugbrengt op weg 43. Houdt u niet zo van dit soort wegen dan kunt u uiteraard weg 43 voorbij Rocchetta blijven volgen. Aan het einde van weg 43, even voorbij Cles houdt u links aan naar weg 42 in de richting van Malè en Dimaro. Hier kiest u voor weg 239 naar Madonna di Campiglio. U rijdt nu door het hart van Parco Naturale Ada-mello-Brenta, met aan uw linkerhand de Gruppo di Brenta. Bij Tione houdt u links aan op weg 237. Aan het einde daarvan gaat u opnieuw naar links om via weg 45bis Trento weer te bereiken.U kunt ook bij Rocchetta naar het zuiden gaan (misschien een idee voor een andere dagtrip) via weg 421 in de richting van Spormaggiore en Cave-dago. Bij Andalo kunt u met de kabelbaan de bergen in naar de 2125 meter hoge Paganella. Vanaf het bergstation kunt u fraaie wandelingen

141ZUIDWESTELIJKE DOLOMIETEN


Wereldwijzer reisgids Zuid-Tirol en de Dolomieten

Documents

Transcript of Wereldwijzer reisgids Zuid-Tirol en de Dolomieten