Wereldwijzer Reisgids Chili

INHOUDINHOUD

ACHTERGRONDEN 11Inleiding 11

Chili, ‘land waar de aarde ophoudt’ 11Opzet van deze gids 12Algemene gegevens 13

Wapen en vlag 14Geografische regio’s van noord naar zuid 14

Norte Grande: Atacamawoestijn en Altiplano 17Norte Chico: halfwoestijnen en landbouwoases 17Centraal-Chili: de Centrale Vallei met Santiago 18Araucanía en Los Lagos: oerbossen, vulkanen en meren 18Chiloé: eilanden en zeestraten 19Patagoniä en Vuurland: wildernis en steppe 19De Pacifische eilanden: Juan Fernández en Paaseiland 19

Landschap en klimaat 20‘Schoenveterland’ Chili, landschappen tussen 20Andes en Pacific 20Het Andesgebergte, van Arica tot Vuurland 23

De noordelijke Andeshoogvlakte of Altiplano 23De centrale Andes van Chili 23De Andes van het ‘merengebied’ 24

De Andes van Patagonië en Vuurland 25

De Patagonische steppe 25Weer en klimaat 26

Natuur en milieu 30Chili’s ecosystemen 30

Atacamawoestijn 32De Altiplano-hooglandsteppe, of Puna de Atacama 35Doornstruik- en cactushalfwoestijnen 36Mediterrane bossen en struikgewas 37De bossen van Zuid-Chili 38De Patagonische steppe 44De moeras- en veengebieden 45Andeshooggebergte 46Kusten en zeeën 48

Natuurbescherming en nationale parken 50

Openlegging en aantasting van de ‘wildernis’ 50Nationale parken en ecotoerisme 51

Milieuproblemen 52

Geschiedenis, politiek en economie 55

Precolumbiaans Chili (20.000 jaar geleden-1537) 55

‘Steencultuur’: geoglyfen, petroglyfen en rotsschilderingen 55

Vroege volken van het grote noorden 58

Changos 58

Auteur en uitgever hebben deze wereldwijzer met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De informatie is echter aan veranderingen onderhevig. Wij zouden het zeer op prijs stellen veranderingen, correcties en suggesties te ontvangen zodat deze in een volgende druk verwerkt kunnen worden.Auteur en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen van foutieve of gewijzigde informatie.

Voor informatie en opmerkingen wat betreft reisboeken is het adres:Elmar, afdeling Reishandboeken, Delftweg 147, 2289 BD Rijswijk.E-mail: [email protected]: http://www.uitgeverijelmar.nl

DankwoordSpeciale dank gaat uit naar mijn trouwe reis- en levensgezellin Hanna, zonder wie veel avonturen in Chili niet zo fantastisch zouden zijn geweest, en die mij altijd steunde op de soms moeilijke speurtocht naar informa-tie en bij het begaan van de lange ‘schrijftocht’.Verder wil ik Martin Beeris, San Pedro de Atacama, bedanken voor infor-matie over Chili’s Norte Grande en het Atacameño-volk; Adrian Turner, Puerto Montt, voor zijn informatie over Zuid-Chili.

2e geheel herziene druk 2007

ColofonWereldwijzer Chili is een uitgave van© Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk – 2005© Tekst: Henk FilippoFotografie: Henk Filippo, tenzij anders vermeldOmslagontwerp: Wil ImminkLay-out: Dirk PietersKaarten: Grafisch Atelier Stenchlak

ISBN 978 90 389 18099

WW Chili deel 1 Branco.indd 5 28-06-2007 14:12:34

CHILI6

Atacameños 58Aymaras 60De culturele periodes van het Grote Noorden 60

Vroege volken van het Kleine Noorden 61

De culturen van El Molle en Diaguitas 61

Vroege volken van Zuid-Chili 62

Mapuches 62Tehuelches 62Chonos 62Vuurlanders 63

De Inca’s in Chili (1450-1537) 64‘Conquista’ en koloniale tijd (1537-1818) 65Onafhankelijk Chili (1818-heden) 66

Onafhankelijkheidsstrijd en Pacifische Oorlog 66Parlementaire republiek (1884) 67Salvador Allende (1970-1973) 68De dictatuur van Pinochet (1973-1990) 69Herstel van de democratie (1990) 70Eduardo Frei, Ricardo Lagos, Michelle Bachelet; recente politieke ontwikkelingen 71

Economische situatie 72Chili, een macro- economisch wonder versus armoede en sociale ongelijkheid 73

Bevolking, kunst en cultuur 75‘Los Chilenos’: inheemse volken, mestiezen en blanken 75Volksaard en tradities 75Godsdienst 76Moderne consumptie- maatschappij 78

Kunst en cultuur 78Kunstenaarsverzet tijdens de dictatuur 78Volksmuziek en folklore 79Literatuur 80

‘Chile indigena’ (inheems Chili) 80

De Mapuches 81De Aymaras 82De Atacameños 84

‘Artesanía’ (volkskunst) 87Volkskunst van de Aymaras (Noord-Chili) 87Volkskunst van het Kleine Noorden en de Centrale Vallei 88Mapuche-volkskunst (Araucania en Los Lagos) 88De volkskunst van Chiloé 89

Eten en drinken 90Etend en drinkend de dag door 90Lunch en diner 90Snacks en tussendoortjes 91Fruit, desserts, zoetig-heden en lekkernijen 92Drinken 92

PRAKTISCHE INFORMATIE 93Voor de reis 93

Ambassades/Consulaten/Verkeersbureaus 93Overige Nederlandse organisaties met informatie over Chili 93Internetadressen met informatie over Chili 94Benodigde reisdocumenten 94Douane: in- en uitvoerbepalingen 94Klimaat en beste reistijd 95Gezondheid/Vaccinaties 95Vervoer naar Chili 96(De belangrijkste) Nederlandse reisorganisaties met reizen naar Chili 96


7INHOUD

Tijdens de reis 98Geld: Valuta/Creditcards/Geldautomaten 98Prijspeil en inflatie 98Overnachtings- mogelijkheden 98Reizen en vervoer in Chili 99Chileense reisbureaus, tours en excursies 105Sport en ‘Turismo de Aventura’ 106Wandelen en trektochten 107Bergbeklimmen/Andinisme 109Fietsen 110Kajakken en rafting 111Surfen 111Skiën 111

Van A tot Z 113Adressen/Alarmnummers 113Afdingen 113Benzine 113Boeken/Reisgidsen/Reisverhalen 113Boekwinkels 116Diefstal en gevaar 116Elektriciteit 117Feestdagen 117Festivals, culturele en toeristische evenementen 117Fietsverhuur/Fietsen 118Fooien 118Fotograferen op reis 118Geld 120Gezondheidsrisico’s 120Kaarten 120Kleding 121Klimaat 121Kuuroorden 121Liften 121Markten en souvenirs 121Media: Kranten/Tijdschriften/Radio en Televisie 122Musea 122Nationale parken (CONAF)/Natuurbescherming 122Openingstijden 122

Politie 123Post/Bagageverzending 123Reisorganisaties 123Restaurants 123Straatnamen/Stadsplattegronden/Adressen 123Studentenkaart 124Taal 124Taalcursussen 124Taxfree winkelen 125Telefoon/Internet 125Toeristische informatie 126Tijdverschil 126Uitgaan: Bioscopen/Theater/Nachtleven 126Verkeersregels 126Wasserettes 127Werken in Chili 127Zee en strand 127

BEZIENSWAARDIGHEDEN 129Norte Grande: ‘waar Chili begint’ 129

Landschap en klimaat 132Natuur en nationale parken 135Geschiedenis, bevolking en economie 138Reizen door het Grote Noorden 145Gebiedsbeschrijving Grote Noorden 147

Norte Chico: halfwoestijnen, stranden en landbouwoases 207

Landschap en klimaat 207Natuur en nationale parken 210Geschiedenis en bevolking 210Reizen door het Kleine Noorden 213Gebiedsbeschrijving Kleine Noorden 213

Centraal-Chili en Santiago 239Landschap 239Natuur en nationale parken 244


CHILI8

Geschiedenis, bevolking en economie 244Reizen door Centraal-Chili 247Gebiedsbeschrijving Centraal-Chili 248

Araucanía en Los Lagos: het Chileense merengebied 300

Landschap en klimaat 301Natuur en nationale parken 307Geschiedenis en bevolking 310Reizen door Araucanía en Los Lagos (Het merengebied) 315Gebiedsbeschrijving Araucanía en Los Lagos 316De streek rond Villarrica en Pucón 333Tochten in de omgeving van Pucón 338Excursies vanuit Puerto Montt 366

Chiloé 372Landschap en klimaat 372Natuur en nationale parken 373Geschiedenis en bevolking 374Reizen op Chiloé 378Gebiedsbeschrijving Chiloé 379

Patagonië en Vuurland: Aisén en Magallanes 387

Landschap en klimaat 390Noordelijk Chileens- Patagonië: Aisén 396

Natuur en nationale parken 396Geschiedenis en bevolking 397Reizen door Aisén 401Gebiedsbeschrijving Aisén 403

Zuidelijk Patagonië en Vuurland: Magallanes 424

Natuur en nationale parken 425Geschiedenis en bevolking 428Reizen door Magallanes 432Gebiedsbeschrijving Magallañes 433Excursies rond Puerto Natales 444

Vuurland 455Chileens Vuurland 456Argentijns Vuurland 457

De Pacifische eilanden: Paaseiland en Juan Fernández 466

Woordenlijst Spaans 473Over de auteur 478Register 479

SPECIALE ONDERWERPENGeologie van de Andes 20De Andes, een actief gebergte 23Welke factoren bepalen het weer en de klimaten van Chili? 27Klimaattabel Chili 28De biologische geschiedenis van Chili 31De condor van de Andes 46Overzicht van Chili’s milieuproblemen 53

Land van huasos en rodeos 77De landstrijd van de Mapuches 83Religie, ‘costumbres’ en folklore van de Aymaras 85Ontstaan en landschaps- vormen van de Atacama 133De nitraatwinning in de Atacama; hoe zijn de nitraatlagen ontstaan? 142


9INHOUD

De waterproblematiek van San Pedro 192De ‘smog’ van Santiago 250Aantasting en bescherming van de Alercales 370De mythologie van Chiloé 377De Patagonische ijskappen:

‘Hielo Patagonico‘ 393Milieuproblemen op de steppe 439De gauchocultuur van Argentijns Patagonië 440Guanacos en poema’s van Torres del Paine 448

OPGENOMEN KAARTENChili, ligging (noorden) 15Chili, ligging (zuiden) 16Landschappen, ecosystemen 21Inheemse volken (noorden) 56Inheemse volken (zuiden) 57Overzichtskaart Norte Grande 130-131Arica 148-149Iquique 168Antofagasta 178Calama 183San Pedro 191Overzichtskaart Norte Chico 208-209Copiapó 219Vallenar 222La Serena 224Vicuña 231Ovalle 234Overzichtskaart Centraal-Chili 240-243Santiago 252-253Santiago centrum 258-259Santiago – Bellavista- San Cristobal- Providencia 260-261

Valparaíso 276-277Viña del Mar 280-281Curicó 287Chillán 291Concepción 297Overzichtskaart Araucanía en Los Lagos 302-305Temuco 320-321Villarrica 334Pucón 336Valdivia 346Osorno 350Puerto Montt 360-361Ancud 380Castro 382Overzichtskaart Patagonië 388-389Coihaique 412Overzichtskaart Vuurland 426-427Punta Arenas 434Puerto Natales 443Parque Nacional Torres del Paine 446-447Ushuaia 460-461Paaseiland/Rapa Nui 468-469Robinson Crusoë- eiland 470-471


ACHTERGRONDEN20 21LANDSCHAP EN KLIMAAT

Landschap en klimaat

‘SCHOENVETERLAND’ CHILI, LANDSCHAPPEN TUSSENANDES EN PACIFIC

Chili’s dichter-geograaf Subercaseaux schreef ooit een boek met de toe-passelijke titel ‘Geografía loca de Chile’ (Chili’s ‘gestoorde’ geografie), want dit land heeft een haast onmogelijke vorm van ± 4000 km lengte, terwijl het nergens breder is dan 150 km. Wat reliëf betreft is Chili nog eens onder te verdelen in vier lange smalle stroken parallel aan de Grote Oceaan. Chili’s gevarieerde landschappen worden grotendeels bepaald door twee factoren: het reliëf (en de geologische omstandigheden) en de verschillende klimaten.Heel Chili wordt gedomineerd door de hoge Cordillera de los Andes (Andesgebergte), dat het land aan de oostkant geheel omgrenst en het grootste deel van Chili’s grondgebied in beslag neemt. Direct langs de oceaan bevindt zich over een groot deel van Chili een smal en in hoogte wisselende Cordillera de la Costa (kustgebergte), met toppen van 2000 à 3000 meter hoogte. Vooral in Centraal-Chili wordt het kustgebergte door brede rivieren uit de Andes onderbroken. Ingeklemd tussen de hoge Andes en het kustgebergte blijft slechts een smalle langgerekte strook land over, de Valle longitudinal of centrale laagvlakte. In het noorden vormt die laagvlakte het hart van de Atacamawoestijn en in het zuiden is het de vruchtbare ‘Centrale Vallei’, waar het grootste deel van de Chileen-se bevolking woont. In het ‘Kleine Noorden’ (waar Chili op z’n smalst is) ontbreekt de centrale laagvlakte geheel doordat het kustgebergte direct in de hoge Andes overgaat. En ten zuiden van Puerto Montt duiken het kustgebergte en de laagvlakte weg in zee en een eilandenarchipel voor de kust blijft over, die geologisch gezien een voortzetting van het kustge-bergte vormt. Ten oosten van de Andes vinden we ten slotte uitgestrekte plateaus van de Argentijnse pampas en Patagonische steppe, waarvan een klein deel bij het zuiden van Chili hoort en zo een aparte landschaps-eenheid vormt.

Geologie van de AndesDe Chileense Andes of ‘zuidelijke Andes’ is een deel van de gigantische ruggengraat van het continent, 7250 km lang, en samen met de Rockies het langste noord-zuidgebergtesysteem op aarde, van pool tot pool. Deze grote barrière rijst vanaf de smalle Centrale Vallei vrijwel direct omhoog met toppen tot 7000 m, en is ter hoogte van Noord-Chili meer dan 600 km breed. De Andes is zeer verschillend van een gebergte zoals de Alpen, dat is gevormd door het botsen en samenpersen van gesteen-telagen, waardoor een complex gebergte ontstond met geplooide gesteenten. De Andes is vrij simpel van structuur, met lange evenwij-dige noord-zuidketens, vrijwel zonder dwarsdalen. Hoge ketens worden


ACHTERGRONDEN20

LANDSCHAPPEN ECOSYSTEMEN

▲N▲Ncentrale vallei

●

●

●

●

●

■

●

●

●

●

●

●

●

■

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

kustvlakte

kustgebergte /eilanden archipel

Andes gebergte

Patagonische steppe

ijskappen / gletsjers

Santiago

Arica

Iquique

Antofagasta

Valparaíso

La Serena

Copiapó

Arica

Iquique

Antofagasta

Copiapó

La Serena

Valparaíso

Santiago

TalcaTalca

Concepción Concepción

TemucoTemuco

Valdivia Valdivia

Osorno Osorno

Puerto Montt Puerto Montt

Castro CastroChaitén Chaitén

Coihaique Coihaique

Cochrane Cochrane

PuertoNatales

PuertoNatales

Punta Arenas Punta Arenas

PuertoWilliams

PuertoWilliams

moeras-en veengebieden

Patagonischesteppe

Zuid-Chileensebossen

mediterrane bossenen struikgewas

doornstruik- en cactus halfwoestijn

Atacama- woestijn

Altiplano-HooglandsteppeSteenbokskeerkr ing

0 250 km

An

des

Ho

og

geb

erg

te

21LANDSCHAP EN KLIMAAT


93

PRAKTISCHE INFORMATIE

93

PRAKTISCHE INFORMATIE

VOOR DE REIS

Ambassades/Consulaten/Verkeersbureaus

Informatie over Chili in Nederland:• Chileense ambassade, Mauritskade

52, 2514 HG Den Haag, 9070-3123640;

• Chileens consulaat, Stadhouderskade 2, 1054 ES Amsterdam, 9020-6120086, www.consulaatchili.nl.

• Voor toeristische informatie kunt u contact opnemen met de afdeling handelsbevordering ProChile, 9070-3645252, www.echile.nl (website met toeristische informatie en links naar Chileense internetsites).

In België:• Chileense ambassade, Rue Montoyer

17, 1040 Brussel, 902-2345020 / 2801620.

Voor informatie over Argentinië:• Argentijnse ambassade, Javastraat 20,

2585 AN Den Haag, 9070-3118411, www.embassyargentina.nl.

• Argentijns consulaat, Herengracht 94, 1015 BS Amsterdam, 9020-6232723.

• Argentijnse ambassade België: Louizalaan 225, 1050 Brussel, 902-6477812 / 6479002, e-mail: [email protected].

Overige Nederlandse organisaties met informatie over Chili

• CEDLA, documentatiecentrum voor Latijns-Amerika, Keizersgracht 395-397, 1016 EK Amsterdam (9020-5253498); bibliotheek geopend van ma. 11.00-17.00, di.-vr. 10.00-17.00 uur (uitgebreide bibliotheek; vooral veel wetenschappelijke publicaties), www.cedla.uva.nl.

• KIT (Koninklijk Instituut voor de Tro-pen), Mauritskade 63, en Tropenmu-seum, Linnaeusstraat 2, Amsterdam, met afdelingen waar je informatie over Chili kunt krijgen: museumbibli-otheek; centrale bibliotheek (weten-schappelijke boeken en tijdschriften, 9020-5688246); kaartenzaal (IGM 1:500.000 kaarten van Chili); en het Resources Centre (artikelen, knipsels, reisinformatie en de mogelijkheid video’s over onder andere Chili te bekijken, 9020-5688397).

• SHI, Samenwerkingsverband Hoog-land indianen (informatie over de Aymara-cultuur). Secretariaat: postbus 263, 6700 AG, Wageningen, 90344-635108, www.antenna.nl/shi.

• Platform Latijns-Amerika in Nederland is een Internetplatform voor sociaal-maatschappelijke en culturele organi-saties en initiatieven in Nederland die zich richten op Latijns Amerika: www.noticias.nl.


verbouw van andere producten als citroenen, avocado’s en papaja’s (die jammer genoeg vrijwel geheel voor de export worden verbouwd, zodat het in de vallei zelf niet mogelijk is om verse papaja’s te krijgen – alleen de dure ingeblikte!).Een van de dorpen in de vallei, Monte Grande, is de geboorteplaats van de beroemde schrijfster/dichteres Gabriela Mistral (1889-1957), die door de sfeer van de streek en de heldere kleuren van het landschap werd geïnspireerd tot bewogen en mystieke gedichten over het noorden van Chili. Gabriela Mistral zette zich in voor het Chileense onderwijs, kreeg een belangrijke diplomatieke post, en ontving in 1945 de Nobelprijs voor Literatuur. De inspirerende omstandigheden van de Elqui-vallei trokken ook enkele new age communes naar deze streek, die zich boven Monte Grande in de vallei van Cochiguas gevestigd hebben. Het perfecte kli-maat zonder luchtvervuiling en 300 heldere nachten trok ook astrono-men aan. Op een berg boven de vallei bevindt zich het in 1986 gebouwde Cerro Tololo observatorium van de European Southern Observatory (te bezoeken op zaterdagen; reserveringen via het bureau in La Serena, 9(51)205200), website: www.ctio.noao.edu.Zes kilometer ten noorden van Vicuña ligt de nieuwe Mamalluca ster-renwacht, speciaal gebouwd voor het publiek. Behalve een telescoop is er een multimediacentrum en een cafetaria. Dagelijkse 2 uur durende

Wijngaard in de Valle de Elqui

BEZIENSWAARDIGHEDEN230 231NORTE CHICO


astroniomische tours om 20.30, 22.30 en 24.30 uur (USD 10 inclusief ver-voer erheen); tickets en reserveringen in Vicuña: Gabriela Mistral 260, 9411352, website: www.mamalluca.org, (bij voorkeur ruim van te voren reserveren).

VicuñaOp 70 km van La Serena ligt in de Elqui-vallei het pittoreske stadje Vicuña met 7000 inwoners (La Serena – Vicuña 1,5 uur). Vicuña is een klein aan-genaam plaatsje om te overnachten, en heeft een modern museum dat geheel is gewijd aan Gabriela Mistral; Calle Gabriela Mistral, openings-tijden: di.-za. 9.00-13.00 uur, en 15.00-19.00 uur; zo. 10.00-13.00 uur, ’s zo-mers ook op ma. geopend.

Wijngaard in de Valle de Elqui

BEZIENSWAARDIGHEDEN230

VICUÑA

�N�N

� 4

y

Station

Río Elquí

naar Cerro La Virgen

naarSan Isidro

naar Pisco Capel

naar La Serena

Independencia

H. Viejo

Yungay

Gab Mistral

Chacabuco

O'Higgings

Avenida Las Delicias

brug

brug

Avenida Las Delicias

Sar

gent

o A

ldea

Frei

re

Infa

nte

San

Mar

tin Pra

t

Car

rera

Con

del

l

Baq

ueda

no

Riq

uelm

e

Pra

t

Car

rera

Con

dell

Chacabuco

Gab Mistral3124

5

67

8

9

%

�

�

�

�

�

�

231NORTE CHICO

1 Plaza 2 Postkantoor 3 Oficina de Turismo/Torre

Bauer 4 Hosteria Vicuña 5 Hosteria Yunkai 6 Museo Gabriela Mistral 7 Telefoon 8 Camping/zwembad 9 Naar Montegrande y Pisco

Elqui


Wereldwijzer Reisgids Chili

Documents

Transcript of Wereldwijzer Reisgids Chili