5INHOUD

ACHTERGRONDEN 9Hetland 9

Geografie 9Karst 11Bodemenlandgebruik 12Klimaat 12Floraenvegetatie 12Fauna 13

Geschiedenis 15Meergeschiedenisdangoedvoorzeis 15Prehistorie:Vinwa 15OpkomstenondergangvanKelten,Romeinenenbarbaren 16Middeleeuwen:Koninklijketijden 18Osmaansetijd 20IvoAndricendeOsmaansetijd 21Vanvarkenshoederstotkoningen:OnafhankelijkServië 22Zuidslavischeenheidsideaal 24Demoordophetlaatstekoningspaar 24GavriloPrincipendeEersteWereldoorlog 25OorlogenInterbellum:HeteersteJoegoslavië(1918-1941) 27TweedeWereldoorlog:WetniksenPartizanen(1941-1945) 29JoegoslaviëenhetTitoïsme(1945-1980) 31Opnaarheteinde:1980-1991 34DeperiodeMiloševic:Vieroorlogen(1991-2000) 352000-2012:OpzoeknaareennieuwServië 37

Maatschappij 40Politiek 40Economie 41Religie 42Etnischebevolkings-samenstelling 43

Cultuur 45Beeldendekunstenarchitectuur45Literatuur 48Muziekendans 50Theater 53Film 54Media 55Sport 56Kladionica 57

Keuken 57Taal 60

CyrillusenMethodius 61

PRAKTISCHEINFORMATIE 67VanAtotZ 67

Accommodatie 67Activiteiten 67Adressen 69Auto 69Alarmnummers 71Ambassades 71Bijgeloof 71Douane 71Elektriciteit 72Etenendrinken 72Feestdagen 72Festivals 72Fotografieenfilm 72Gedragsregelsen-tips 72Geld 73Gezondheid 74Heen-enterugreis 74Hoogtepunten 75Internet 75Landkaarten 76Media 76Openbaarvervoer 76Openingstijden 78Politie 78Post 78Seizoenen 78Telefoon 79Tijdsverschil 79Verzekeringen 79Vlagenwapen 79Wegenwacht 79Winkelen 80

BEZIENSWAARDIGHEDEN 81DeVojvodina 81NoviSad 81

Geschiedenis 84Bezienswaardigheden 86Uitgaan 92EXITFestival 92

Bawka(behalveNoviSad) 97BawkaPalankaenBaw 97

6 ServIË

Sombor 99Subotica 101

HetBanaat 107Kikinda 108Zrenjanin 109Vršac 110BelaCrkvaenomgeving 112Kovawica 113

Srem 114SremskiKarlovci 114FruškaGora 116SremskaMitrovica 117Moerasgebieden 119

West-Servië 121ŠabacenObrenovac 121

Šabac 121Obrenovac 122

LangsdeDrinanaarhetzuiden 123Loznica 123Trsic 123VukKaradžic 124MaliZvornik 124

ValjevoenDivwibare 125Valjevo 125Divwibare 127

Užice,ZlatiborenTara 128Užice 128Zlatibor 129MokaGora 130TaraNationaalPark 131

DeSandžak 132NovaVaroš,ZlatarenUvac 132Prijepolje 134NoviPazar 135

Centraal-Servië 139KraljevoenRaška 139

Kraljevo 139SintSava 144Ivanjilca 145Kopaonik 146

Šumadija 146Kragujevac 146TopolaOplenac 148

Wawak 149Takovo 150

Kruševac 150Geschiedenis 151SlagophetMerelveld 151

Bezienswaardigheden 152

Zuid-Servië 155Niš 155

Geschiedenis 155ConstantijndeGrote 158Bezienswaardigheden 160Omgeving 164Uitgaan 164

LeskovacenKuršumlija 167Leskovac 167Wariwingrad 167Kuršumlija 169Đavoljavaroš 169

VranjeenVlasina 170TenzuidenvanVranje 172Vlasinskomeer 172

Pirot 172Zavojskomeer 173

Oost-Servië 175Knjaževac 175

Sokobanja 180Zajewar 180

FelixRomuliana(Gamzigrad) 181BorenBorskomeer 182

Negotin 183Vratna 183

Đerdap 184Kladovo 185Golubac 186

Homoljskeregio 186Majdanpek 186

PožarevacenSmederevo 187PožarevacenViminacium 187Smederevo 188

Belgrado 191Geschiedenis 191

Prehistorieenoudheid 191Middeleeuwen 194OsmanenenHabsburgers 194HoofdstadvanServië 194Wereldoorlogen 195HoofdvansocialistischJoegoslavië 196Recentegeschiedenis 196

Centrum 197Kalemegdan 197OnderdeKalemegdan 198

7INHOUD

Buitenwijken 202Vrawar 202SavskiVenacenAdaCiganlija 203NikolaTesla 204Košutnak,Dedinje,TopwiderenBanjica 205NoviBeograd 205

Omgeving 206Zemun 206Avala 206Vinwa 207

Winkelen,activiteitenenuitgaan 207Winkelcentraenmarkten 208

Boekhandels 208Muziekenfilms 208Tours 208Evenementen 208Theaters 209Bioscopen 209Restaurants 209Barsenclubs 210

Overdeauteur 212Register 213

OPGENOMENKAARTENServië,ligginginEuropa 8Servië,overzichtskaart 10VorstendomServië 23DeBalkanaandevooravondvandeEersteWereldoorlog 26SocialistischeFederaleRepubliekJoegoslavië:zesdeelstatenentweeautonomegebieden 33Etnischebevolkings-samenstelling 44SpoorwegenvanServië 77StreekkaartVojvodina 82-83

NoviSad 88-89Subotica 102-103StreekkaartWest-Servië 120StreekkaartCentraal-Servië 140-141StreekkaartZuid-Servië 156-157Niš 162-163StreekkaartOost-Servië176-177OverzichtskaartBelgrado 192-193Belgrado,centrum 200-201

acHtergrONDeN16

Andere archeologische ontdekkin-gen in Oost-Europa zijn in verbandgebracht met Vasic’ opgravingen,waardoorwenuinhetalgemeenspre-ken over het Vinwavolk dat leefde inhetgebiedvanhethuidigevoormaligeJoegoslavië, Roemenië, Hongarije enBulgarije. Iets preciezer gezegd leef-dendeVinwatussendegebergtenvanBosnië,deKarpatenenhetBalkange-bergtevanBulgarijein.DeopgegravennederzettinglaatgoedzienhoedeVinwa-bevolkingwoondeinhoutenenlemenhuizendiedoorstra-tenwerdenverbonden.DeVinwaleef-den van jacht, visserij en eenvoudigelandbouw.Veelopgegravenkunstvoor-werpen, cultus-beeldjes en sierlijkeborden tonen aan dat de bevolkingeen zeker belang aan spiritualiteit encultuur hechtte. De kleine sculptuur-tjesvangodhedenzijnwereldberoemdgewordenengeliefdvanwegedewon-derlijkeenkunstigeeenvoud.Dehoogtijdagenvandezeneolithischecultuur lagen in het vierde en derdemillennium voor Christus. Daarna

raaktezijinverval.Dezeuniekearche-ologischevondstenvaneenprehisto-rischServiëzijnnogsteedstebezich-tigen in Vinwa. De mooiste kunstigeVinwa-beeldjes die Vasic opgegravenheeft staan in musea over de helewereldtentoongesteld.

OpkomstenondergangvanKelten,Romeinenenbarba-renNadeVinwa-beschavingbleefhetlangwoestenledigophetgrondgebiedvanhethuidigeServië,totdatindederdeenvierdeeeuwvoorChristuseenThra-cisch-KeltischestamdeDonauafzakteen op de plek waar tegenwoordig dehoofdstad Belgrado ligt een eerstenederzettingvestigde.Wienuopde toppenvanhetBelgra-dosefortKalemegdanstaat,zalbesef-fen waarom de Keltische stammenbeslotenhierhunnederzettingtebou-wen.NoordwaartskondenzeverkijkenoverdeeindelozevlaktenvanPanno-nia(hethuidigeVojvodina).Indringersof aanvallers die over land kwamen,zagenzijbijwijzevansprekenalmin-stenseendagvantevorenaankomen.EenblikophetWestenverschafteheneen totaaloverzicht op de Sava, derivierdieuitmondtindeDonau.Opdeheuvel kun je uitstekend in de gatenhoudenwieeraankomtvaren,wieerweggaat,wieeraankomtgalopperenover de vlakte en wie er stiekem tus-senuitprobeertteknijpen.In 279 voor Christus stichtte de Kel-tische stamvandeScordisci een fortbij de oevers van de twee belangrijk-sterivieren,deSavaendeDonau.ZijgavenditfortdenaamSingidun.Indestammen- en volkerenstrijd die volg-de,tussenonderanderedeDaciërs(inhuidig Roemenië) en de Romeinen,delfden de Kelten in 167 voor Chris-tus het onderspit. Vanaf dat momentwaren de Romeinen heer en meesterinSingidun,datpromptwerdgelatini-seerdenomgedooptinSingidunum.Een kleifiguur uit de Vinwa cultuur

17geScHIeDeNIS

Watnog rest vandevroegeKeltischebeschaving is de beeldtaal die werdgeïncorporeerdindeRomeinseheral-diekvanSingidunum.Wiegoedzoektof zich uitgebreid laat informeren ofrondleiden,zalnogelementenvandeKeltische beschaving terugvinden indekleinstedetailsvanhetBelgradosefortKalemegdan.DevroegstelinkmetdeKeltischebeschavingheeftookveelServiërs geïnspireerd, zoals anno nude populaire Servische band Ortho-doxCelts,dieclaimendatdeIerenenServiërsnogsteedsaanelkaarverwantzijn.Uiteraardbetrefthethiernatuur-lijkspielereivaneenpaar(rock)muzi-kanten.Niettemin,hettekentdebredeculturele waaier waaruit het huidigeServiëgegroeidis.DeRomeinenveroverdenvanuitSingi-dunumeengrootdeelvandeBalkan,slag leverend met barbarenstammen.Sommige van de onderworpen vol-keren werden geromaniseerd, anderetot slaaf gemaakt (de Thraciërs bij-voorbeeld stonden bekend als kwa-litatief goede slaven) en veel dorpen

en beschavingen werden rücksicht-los vernietigd. Tijdens de Romeinseperiode, werd Singidunum fysiek uit-gebreid en verstevigd, onder anderemet (wit) steen. Nadat de inwonerseen brug over de rivier de Sava had-den gebouwd, werd Singidunum ookals handelstrekplaats interessant.In de tweede en eerste eeuw voor ende eerste eeuw na Christus groeideSingidunum uit tot een middelgroteRomeinseplaats.KeizerHadrianusgafdestaddestatusen rechtenvaneenmunicipiumergensindetweedehelftvandetweedeeeuw.De belangrijkste gebeurtenis in devroegeMiddeleeuwenwasdesplitsingvan het Romeinse rijk in een ooste-lijkeenwestelijkehelft.Inhetjaar395brak het roemruchte Romeinse RijkintweehelftenuiteenendenieuwstegrenstussenOostenWestliepdwarsover de Balkan. Singidunum lag inhet meest westelijke puntje van hetOostromeinse rijk. Andere delen vanhethuidigeServiëlageninhetmeestoostelijke puntje van het toenmalige

De overblijfselen van de Romeinse stad Felix Romuliana

raden voor vrouwen alleen. Stap niet in bij twijfel over de chauffeur. Het is niet ongebruikelijk dat chauffeurs een kleine bijdrage voor de benzine verlangen. Het is wel zo beleefd dat altijd aan te bieden.

Openingstijden

Er zijn geen vaste openingstijden in Ser-vië. Kleine winkels en kiosken in steden zijn vaak de hele avond en ook in het weekend open. Supermarkten zijn door-deweeks meestal tot 21:00 uur open en in het weekend tot 15:00 uur. Veel andere winkels zijn tot 19:00 of 20:00 uur open. Banken zijn meestal op werk-dagen van 8:00 tot 16:00 geopend, postkantoren tot 18:00 en op zaterdag tot 12:00 uur. Musea zijn in de regel op maandag dicht.

Politie

De politie controleert streng op snel-heidsovertredingen. Voor het overdag

niet voeren van licht of andere kleine vergrijpen krijgt u meestal alleen een waarschuwing. In noodgevallen kunt u de politie bereiken via het telefoonnum-mer 92.

Post

De kwaliteit van de Servische post laat wat te wensen over. Brieven en kaarten van en naar West-Europa zijn vaak drie weken onderweg of komen helemaal niet aan. Belangrijke stukken kunt u beter aangetekend versturen. Postkantoren zijn te herkennen aan een geel bord met zwarte letters “pošta”.

Seizoenen

Servië is in alle vier de jaargetijden een prachtig land. Als u niet zo goed tegen de hitte kunt, zijn de maanden juli en augus-tus niet aan te raden voor een vakantie in Servië. De lente en herfst zijn dan goede alternatieven. Zie ook pagina 12.

Ook in de herfst is Servië een prachtig land

80 PRAKTISCHE INFORMATIE

81vAN A TOT Z

Telefoon

Het internationale kengetal van Servië is +381. Om vanuit Servië naar Neder-land bellen, dient u +31 of 0031 te kiezen, voor België is dat +32 of 0032. In steden zijn altijd telefooncellen voor-handen, waarvoor kaarten te koop zijn bij de kiosk. Goedkoper is om te bellen vanuit een postkantoor. Wie langer in Servië blijft of er nog eens denkt terug te keren kan ook een SIM-kaart kopen. Er is weinig verschil tussen de drie pro-viders MTS Telekom Srbija, Telenor en Vip. In de wat minder officiëel uitziende telefoonwinkels kan uw telefoon voor een zacht prijsje SIM-lock-vrij gemaakt worden.

Tijdsverschil

Servië heeft geen tijdsverschil met Nederland en België. Ook de zomer- en wintertijd gaan op dezelfde dag in als bij ons.

Verzekeringen

De meeste ziektekosten- en autoverze-keringen zijn gewoon geldig in Servië,

maar controleer dit vooraf op uw polis. In Kosovo bieden Europese autover-zekeringen geen dekking, vanwege de onduidelijke status van het land. U bent verplicht aan de grens een aparte WA-verzekering te kopen. Deze kost vijftig euro voor twee weken. Omdat autodief-stal in Servië wat vaker voorkomt dan in West-Europa is het wellicht verstandig om een diefstalverzekering af te sluiten. Ook een (doorlopende) reisverzekering is altijd de moeite waard.

Vlag en wapen

Wegenwacht

Als u langs de weg stil komt te staan, kunt u bellen met 987. Er zijn ook lokale sleepdiensten (šlep šluzba) die met bordjes langs de weg adverteren.

bezienswaardigheden144

StudenicaDe moederkerk van alle Servische gods-huizen heet Studenica. Dit is het oud-ste, belangrijkste én mooiste klooster van het land. Het werd aan het eind van de twaalfde eeuw – een paar jaar voor Žica dus – in de Raškastijl gebouwd gebouwd door Stefan Nemanja. Hij deed afstand van de troon en werd een monnik. Zijn zoon Sint Sava maakte van Studenica het centrum van het religi-euze leven in het middeleeuwse Raška koninkrijk. Hij schreef er de regels voor het Servische kloosterleven. Het mooiste gedeelte van het com-plex is de Kerk van de Heilige Maagd, gebouwd met wit marmer. Het subliemste orginele fresco is de kruisi-ging van Jezus Christus. De schildering wordt algemeen beschouwd als het hoogtepunt van de Servische kunst, zoals de Nachtwacht dat in Nederland is. Op het terrein staan nog twee ande-re kerken en daaromheen de verblijven van de monniken. Sinds 1986 staat Studenica op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Met name in het weekend is het dan ook een komen en gaan van toeristen. Als u vanuit Maglic komt, bereikt u het klooster door vlak voor het plaatsje Uwce, rechtsaf te slaan. Via een nogal slingerige weg komt u na negen kilo-

meter bij het klooster. Aan de overkant van de weg is een betaalbaar hotel-restaurant.

Studenica ligt in een mooi wandelge-bied. Drie kilometer voorbij Studeni-ca, vlak na een bruggetje, is een klein parkeerplaatsje. Hier gaat een gemar-keerd traktorpad naar rechts. Na een steile klim van bijna twee uur, komt u bij een klein in een loodrechte rots-wand gebouwd klooster. De verbor-gen en spectaculaire ligging maakt dit klooster wel heel bijzonder, dus laat u niet afschrikken door de overmaat aan godshuizen die u al in Servië gezien heeft. Halverwege het pad is een drink-waterbron. Tussen Studenica en Ivan-jica ligt de berg Golija. Vanwege de grote biodiversiteit is dit aangewezen als beschermd biosferenreservaat op de lijst van de UNESCO.

Gradac en RudnoMeer dan twintig kilometer ten zuiden van Ušce gaat nog een smaller, bochti-ger en steiler weggetje naar rechts. Na vijftien kilometer bereikt u het klooster Gradac. Dit is het enige gotische kloos-ter in deze regio en ziet er dus anders uit dan de oudere Raška-stijl kloos-ters. De gotische elementen kwamen waarschijnlijk van de eerdergenoemde

Sint SavaSint Sava (1175-1236) is een centrale figuur in de Servische cultuur. Hij was monnik, schrijver, rechter en wetgever, maar vooral de eerste aarts-bisschop van de Servische orthodoxe kerk. Hij stichtte verschillende belangrijke kloosters, waarvan sommige nog steeds bestaan. Volgens de overlevering reisde Sint Sava al op vroege leeftijd naar Athos (in Griekenland) en woonde hij lange tijd in de Orthodoxe monnikenko-lonie. Het klooster waar Sint Sava verbleef was Hilandar en bestaat nog steeds. In de religieuze vrijstaat die Athos tegenwoordig is (een soort Vaticaanstad van de Oosters-Orthodoxe kerk), functioneert Hilandar als het centrum van de onafhankelijke Servische orthodoxe kerk. De aarts-vader van die kerk is Sint Sava, die in 1219 de Servische kerk losweekte van het bisdom van Ochrid (nu in Macedonië). In Belgrado wordt al sinds de jaren vijftig gebouwd aan een grote tempel ter ere van Sint Sava. Deze is nog steeds niet voltooid.

Franse koningin Elene – de vrouw van koning Uroš. Elene d’Anyou is in het door haar gestichte klooster begraven.

Als u nog acht kilometer doorrijdt komt u bij het plaatsje Rudno, dat een mooi uitgangspunt is voor wandelin-gen. Als u vanaf de gecombineerde winkel en café rechtdoor gaat en rechts aanhoudt, komt u bij een soort scou-tingkamp bij een beek. Hier kunt u ook zelf een tent opzetten.

IvanjicaAls u vanaf Studenica doorrijdt ver-der over de kleine weg, komt u bij het plaatsje Ivanjica, dat iets meer dan vijftienduizend inwoners heeft. Ivan-jica ligt in een prachtig gebied en heeft daardoor een enorm toeristisch poten-tieel. Het plaatsje ligt aan de rivier de Moravica en wordt omgeven door ber-

gen. In het centrum stort de Moravica negen meter in de diepte. Het terras van restaurant Vodopad kijkt uit op deze waterval.Ivanjica heeft de twijfelachtige eer de geboorteplaats te zijn van de beruch-te wetnikleider Draža Mihailovic. Een standbeeld bij het park herinnert aan de man die door nationalistische Ser-viërs als held wordt gezien. Bovendien zijn overal ansichtkaarten van Mihailo-vic te koop. Ivanjica timmert hard aan de weg om het toeristische potentieel uit te baten. Dat lijkt z’n vruchten af te wer-pen, want de hotelketen Best Western heeft het dorp ontdekt en opende onlangs twee vestigingen. Het toeris-teninformatiecentrum is gevestigd aan ul. Milinka Kužica 47, 9032-665085 of 650290. Kijk voor meer informatie op www.ivatourism.org.

Studenica is voor velen het hoogtepunt van Servië

145centraal-servië

bezienswaardigheden146

KopaonikHet belangrijkste wintersportgebied van Servië is Kopaonik. Een groot dorp vol houten huizen en hotels ligt boven op de bergrug. In de zomer is het dorp nogal verlaten, maar het nationaal park is een mooi wandelgebied, hoe-wel het op sommige plaatsen wel een beetje verpest is door de skipistes en skiliften. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het informa-tiecentrum van het nationale park, 9036-471011 of 471229, e-mail: nac-parkkop@nadlanu.com. Ook kunt u kijken op de website www.infokop.net. De officiële website www.npkopaonik.com is helaas alleen in het Servisch.

ŠumadIja

De regio direct onder Belgrado heet Šumadija, oftewel bosland. Inder-daad zijn in dit lichtglooiende gebied gedeeltes met prachtige eiken- en beukenbossen, maar het wordt toch vooral gekenmerkt door extensieve varkenshouderij, pruimenboomgaar-den en andere vormen van het klein-schalige boerenbedrijf. De hoofdstad Kragujevac is sterk geïndustrialiseerd. De belangrijkste bezienswaardigheid in Šumadija is het mausoleum van de Karaéoréevic dynastie bij Topola.

KragujevacEen Serviër die aan Kragujevac denkt, denkt meteen aan Zastava. De in 1853 opgerichte wapenfabriek werd na de Tweede Wereldoorlog dé producent van auto’s in Joegoslavië. Hoewel de gloriedagen van Zastava voorbij zijn en er enorme werkloosheid is, heeft de vierde stad van Servië nog steeds een industriëel karakter. De stad heeft uitzonderlijk zwaar geleden onder de Tweede Wereldoolog en was ook zwaar beschadigd. Van het rijke verleden daarvoor zijn slechts weinig sporen bewaard gebleven.

Na het afwerpen van het Turkse juk riep Miloš Obrenovic Kragujevac in 1818 uit tot eerste hoofdstad van het moderne Servië. Het woonhuis van prins Miloš, de Amidža konak, is nog bewaard gebleven. De oude kerk dateert uit deze periode. In 1835 werd in Kraguje-vac de eerste Servische grondwet ver-kondigd. Al vier jaar later verloor Kra-gujevac de status van hoofdstad aan Belgrado, maar dat betekende niet het einde van de bloeiperiode. Al snel had de stad een gymnasium, een univer-siteit, een nationaal museum en een nationaal theater. Al deze gebouwen staan nog fier overeind in het centrum van Kragujevac.In de tweede helft van de negentiende eeuw werd Zastava de motor voor de economie van Kragujevac. De fabriek werd in 1853 opgericht als wapenpro-ducent ten behoeve van de nog steeds voortdurende strijd met de Osmanen. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog begon de fabriek met het produceren van legerauto’s. In de jaren vijftig kreeg de fabriek een licentie om een aantal Fiat-modellen te produceren. In de jaren zestig, zeventig en tachtig waren

Kopaonik is het belangrijkste win-tersportgebied van Servië