WAT MAAKT HET ONDERWIJS IN WAT MAAKT HET ONDERWIJS IN BEGRIJPEND LEZEN EFFECTIEF?BEGRIJPEND LEZEN EFFECTIEF?

Wat werkt?Wat werkt?

Dr. Kees Vernooy

Lector Emeritus Effectief taal-/leesonderwijs

Centrum voor onderwijskwaliteit

Kenniscentrum Expertis

Motto

Kinderen leren begrijpen wat ze lezen is het doel van het leesonderwijs.

 

WAT IS BEGRIJPEND LEZEN?

Begrijpend lezen is een actief, complex proces van tegelijkertijd informatie onttrekken en betekenis verlenen door interactie en betrokkenheid met geschreven taal. Het bestaat uit vier elementen:

de lezer

de tekst

het leesdoel

sociaal-culturele context

WAT KOMT KIJKEN BIJ HET BEGRIJPEN VAN EEN TEKST?

Leesdoel

Vlot Denkproces Voorkennis/

lezen Monitoren woordenschat

Resultaat

Begrijpend lezen en de wetenschap

• We hebben grote vorderingen gemaakt op het gebied van wat we met technisch lezen moeten doen; het is bijna ontmoedigend dat dit voor begrijpend lezen nog niet het geval.

• De optimistische verwachtingen over de begrijpend leesstrategieën zijn niet uitgekomen

• Nog steeds vragen als:

- Wat zijn naast voorkennis de belangrijkste strategieën en bestaat er een hiërarchie?

- De rol van teksten. Moeten ze makkelijk of moeilijk zijn?

Wat zegt de wetenschap ook?

- Volgens internationaal onderzoek zijn de meeste leesproblemen het gevolg van fonologische problemen die leiden tot onvoldoende vloeiende en slecht begrijpende lezers;

- Penner-Wilger (2008): één op de vijf zwakke lezers kan vlot lezen maar heeft problemen met begrijpend lezen;

- Ander internationaal onderzoek: de woordenschat van kleuters voorspelt het begrijpend lezen halverwege de basisschool;

Knelpunten begrijpend lezen• Een kwart tot een derde van de leerlingen is in groep 8 zwak (Van den

Broek 2010); • Resultaten begrijpend lezen lopen terug (Cito 2007; PIRLS 2012);• De methoden voor de leesstrategieën blijken weinig/niet effectief te

zijn (Cito 2007);• Nederlandse kinderen zijn geen gemotiveerde lezers; bijna 50% van

de kinderen leest thuis nooit (PISA 2009);• De instructie in het omgaan met teksten laat veel te wensen over. Een

te grote kloof tussen instructie en zelfstandig toepassen van leesstrategieën (Bunte, 2013);

• Op veel scholen nemen na groep 6 de leesresultaten af (Hacquebord e.a. 2010): de leesvaardigheid van zwakke lezers neemt af als ze niet meer lezen (Willms en Murray, 2007);

• Kinderen vinden het Cito Hulpboek Begrijpend lezen lastiger dan Tekstverwerken (Rommelaar 2012). Vinden Nieuwsbegrip makkelijk.

• Veel leerlingen vinden zich geen competente lezer (Jolles e.a. 2013)

Competentiebeleving lezen bij brugklassers(Jolles e.a. 2013)

Een aantal uitspraken van topdeskundigen

Wat zeggen ze?

• Pressley (2000): Zonder een sterk fundament in basisvaardigheden als decoderen en woordenschat, is begrijpend lezen onmogelijk.

• Torgesen (2003): Geen leesstrategie is krachtig genoeg om problemen met technisch lezen te compesenseren;

• Dougherty Stahl (2013): goed onderwijs in begrijpend lezen steunt niet alleen op leesstrategieën, maar houdt ook in gesprekken op hoog niveau, schrijven als reactie op wat is gelezen of daaraan gerelateerd is, woordenschat, het leren van begrippen etc.

Wat vereist begrijpend lezen? Veel!

• Doelgericht en actief met teksten bezig zijn

• Vlot en vloeiend en op toon kunnen technisch lezen

• Woordenschat en relevante kennis van de wereld

• Tekstkennis (genre, structuur, etc.)

• Werkgeheugen

• Strategieën en vaardigheden om actief betekenis te verlenen

• Volharding en taakgevoel

• Gemotiveerd zijn en zich competent voelen om met de tekst aan de slag te gaan

Aandachtspunt: Begrijpend leestoetsen zeggen niet

alles over begrijpend lezen• Betekenen lage “begrijpend leesscores” dat

leerlingen problemen met ‘begrijpend lezen’ hebben? • Lage scores voor begrijpend lezen betekenen niet

altijd dat er meer instructie op het gebied van begrijpend lezen moet komen.

Problemen zwak begrijpende lezers

• Is het een probleem met begrijpend lezen of met decoderen?

• Is het een probleem met begrijpend lezen of met vlot en vloeiend lezen?

• Is het een probleem met begrijpend lezen of met woordenschat/voorkennis?

• Is het een probleem met begrijpend lezen of met het nadenken over de inhoud van de tekst?

• Is het een probleem met begrijpend lezen of met de werkhouding?

• Is het een probleem met begrijpend lezen of met het omgaan met tekstgenres?

Hoe word je een goede begrijpende lezer? Van begrijpend luisteren naar begrijpend lezen

woordenschat

fonemischbewustzijn

decoderen

begrijpendluisteren

zinsopbouw, praten

vlot lezenBegrijpend

lezen

Wanneer begint het begrijpend lezen?

Het begrijpend lezen begint niet na maar vóór het technisch lezen!

De meeste begrijpend leesstrategieën vragen dat een kind vlot kan lezen.

Wat moeten we doen?De belangrijkste aanbevelingen

1. Groep 1 – 8: aandacht voor woordenschat/kennis van de wereld (van begrijpend luisteren naar begrijpend lezen)(95% van de woorden in een tekst kennen).Voorkennis heeft volgens Hattie (2012) een effectgrootte van 1.05.

2. Groep 1 – 8: aandacht voor vlot en vloeiend lezen (van fonemisch bewustzijn naar vlot en vloeiend lezen).

3. Groep 4 – 8: kinderen met allerlei soorten teksten leren omgaan (ook bij de kennisgebieden).

Toelichting: 1 en 2 zijn de pijlers van het begrijpend lezen.

Wat moeten we verder doen?

1. Stel toetsbare doelen voor begrijpend lezen

Zonder hogere doelen, geen betere resultaten!

Doelen AB Doelen ABCDMT 65% 90%AVI 95%TvK 65% 85%Woordenschat 50% 75%Begrijpend lezen 65% 85%

2. Doe veel aan woordenschat en lees in de onderbouw veel voor

Doet voorlezen ertoe? (Mol & Bus 2011)

Paul van den Broek (2010)

• Met het ontwikkelen van begripsvaardigheden kun je niet vroeg genoeg beginnen, blijkt uit onderzoek van Van den Broek en zijn team (2009).

• Kinderen die op vierjarige leeftijd hoog scoren op begripsvaardigheden, zijn op latere leeftijd beter in begrijpend lezen.

Maar ook …. kinderen moeten de woorden van het leren lezen kennen

Een goede woordenschat versterkt ook het leren lezen. Het is van groot belang dat kinderen de woorden kennen die tijdens het leren lezen aan de orde komen. Dit versterkt, dat kinderen het leren lezen als betekenisvol ervaren.

3. Houd rekening met de niveaus van begrijpend lezen/niveaus van

denken over de tekstEvaluatief

Afleiden

Letterlijk“Daar staat het”

“Denk en zoek” of tussen de regels lezen

“Denk en zoek” en boven de tekst staan (beoordelen)

De rol van teksten

“ Zoals het onmogelijk is zonder krachttraining de spieren sterker te maken, zo is het ook onmogelijk te werken aan een goede leesvaardigheid zonder uitdagende teksten.”

The Challenge of Challenging Text Shanahan, Fisher, Frey (2012)

Welke factoren maken een tekst complex?(Shanahan, Fisher, Frey, 2012 )

• Woordenschat (Moeilijke woorden, domeinkennis)

• Zinsstructuur (Kort, lang, interpunctie, taalgebruik)

• Coherentie (verbindingen)

• Organisatie

• Achtergrondinformatie

Wat maakt een tekst

vooral complex?Krachtige

voorspellers complexiteit

Woordenschat

Syntaxis

Liben, D. and Liben, M., 2012.

Oriënteren op de structuur van een tekst

Bunte (2013): Oriënteren op tekst-/verhaalstructuur komt vrijwel nooit voor!

Het ging om 33 lessen in groep 7 en 8.

4. Ga op een vanzelfsprekende manier met een beperkt aantal

leesstrategieën om

Strategieën helpen bij:

-Het actief nadenken over de tekst

-Het doelgericht omgaan met de tekst

Evidence-based leesstrategieën DOINGWHATWORKS (december 2010)

1. Activeren voorkennis, verbinden met persoonlijke ervaring, of voorspellen wat in een tekst zal gebeuren;

2. Vragen stellen tijdens het lezen;

3. Visualiseren van wat is gelezen;

4. Monitoren of checken of je het begrijpt tijdens het lezen;

5. Afleidingen maken;

6. Samenvatten of navertellen.

Opkomst van de strategie ‘het belang van herlezen’

Herlezen leidt tot een beter en dieper tekstbegrip.

Leerkrachten moeten leerlingen aanmoedigen teksten nog een keer te lezen.

Wat worden op dit moment als de belangrijkste strategieën gezien? (Vernooy 2013)

Kritische strategieën

1.Het omgaan met voorkennis voor, tijdens en na het lezen om te begrijpen wat je leest;

2.Afleidingen kunnen maken. Staat centraal.

Daarbij geldt: je voorkennis bepaalt of je afleidingen kunt maken.

Ondersteunende strategieën die van belang zijn:-Het stellen van een leesdoel en taakbewustzijn

-Herlezen tekst

-Het monitoren van je leesproces (o.a. vragen stellen)

-Visualiseren en samenvatten

-Weten wat je moet doen als je het niet meer begrijpt

Methoden en leesstrategieënIllustratie: Frequentie strategieën Leeslink (basisabonnement)

Groep Doel bepalen

Voorspellen

Kennisophalen

Vragen stellen

Visualise-ren

Samen-vatten

Herstel-len

Groep 4

Groep 5 4 4 4 4 4 4 4

Groep 6 4 4 4 4 4 4 4

Groep 7 4 4 4 4 4 4 4

Groep 8 4 4 4 4 4 4 4

Sommige methoden hebben alleen korte teksten, waardoor er geen strategieën nodig zijn. Bijvoorbeeld: Overal tekst!

Schoolbeleid

Vanaf groep 1 altijd aandacht voor:

-Het omgaan met voorkennis:

- waar gaat het over?

- wat weet je er al van?

- Na groep 4: aandacht voor ondersteunende strategieën als kinderen vlot kunnen lezen

a. Wat is de belangrijkste strategie? Voorkennis is voorwaardelijk

Zonder (voor)kennis over dat wat je leest, is het slecht afleidingen maken en is het resultaat (doel: zelfstandig tot de inhoud kunnen komen van de tekst) laag.

Voorkennis heeft een krachtig effect op het begrijpend lezen. Door een goede voorkennis pik je makkelijker iets op.

Het belang van achtergrondkennis

Onderzoek laat zien dat leerlingen met relevante achtergrondkennis het duidelijk beter doen dan leerlingen zonder die achtergrondkennis, ongeacht hun technische leesvaardigheid

Source: Willingham, Why Don’t Students Like School? p. 27

0

5

10

15

20

25

30

35

Veel kennis Weinigkennis

Item

s co

rrec

t

Goede lezers Zwakke lezers

Wat hiermee doen?

Pre-reading

Belangrijke vragen:-Waar gaat het over?-Wat weet ik er al van?

Pre-teaching

Maar effectiever is volgens recent onderzoek (2011):

Pre-teaching van kernwoorden

Hoe?

- elk moeilijk/onbekend woord wordt op het bord geschreven. Onderzoek laat zien, dat leerlingen daardoor een woord beter onthouden;

- modelen onbekende meerlettergrepige woorden; - bij elke tekst die aan de orde is, worden twee

onbekende woorden vooraf door de leerkracht in het kort uitgelegd. Onderzoek van Marzano (2002) toont aan, dat dit zeer effectief is.

- de twee onbekende woorden komen via de coöperatief lerenmethodiek denken-delen-uitwisselen aan de orde (draagt bij aan woordbewustzijn).

b. Het belang van afleidingen kunnen maken

• Conclusies kunnen trekken vraagt, omdat de tekst dikwijls ‘impliciet’ van aard is, om informatie uit de tekst te kunnen afleiden.

• Tussen de regels kunnen lezen!

• Schrijvers zeggen dikwijls meer dan ze op het eerste gezicht zeggen.

• Als ze binnenkomt, is ineens iedereen stil.

• Het schilderij is al jaren familiebezit, maar moet nu helaas verkocht worden.

• Vroeger zou ik dood geweest zijn.

• Ik vergeet soms naar mijn werk te gaan.

c. Wat doen als je het niet meer begrijpt?

Herlezen, vooruit lezen, nadenken, kijken naar afbeeldingen

Het aanpassen van de leessnelheid

Om hulp vragen

d. Stimuleer steeds doelgerichtheid en monitoren

Leesdoel

Monitoren

Resultaat

e. Combinatie van strategieën werkt het best

National Reading Panel vond dat instructie van een combinatie van strategieën in het algemeen effectiever was dan instructie van afzonderlijke strategieën.

Een combinatie van strategieën

werkt het best!

Het belang van samenhang

Vlot en vloeiend lezen, woordenschat, leesstrategieën en het omgaan met tekstkenmerken moeten we in samenhang zien en toepassen.

Werkt doelgericht (wat is mijn leesdoel?) vanuit drie stappen:-Voor het lezen-Tijdens het lezen-Na het lezen

Superieur: samenhangend gebruik van strategieën (= monitoren)

Doelen stellen (waarom tekst lezen)

Verkennen tekst/voorspellen

Actualiseren achtergrondkennis

Begrijp ik het?

Monitoren begrijpen (vanuit leesdoel)

Integreren nieuwe begrippenSamenvatten

Evalueren; doelen gehaald?

Toepassen

Vóór het lezen

Tijdens het lezen

Na het lezen

5. Laat leerlingen ook samenwerken

• Leerlingen kunnen elkaar helpen en het is goed voor het begrijpend lezen en de motivatie.

• Door peer tutoring gaan leerlingen dieper op de tekst in.

• Heel veel onderzoek toont, dat tutoring met (jonge) kinderen heel effectief kan zijn (Berrill 2009, Egbertsen 2012). Peer tutoring heeft een effectgrootte van 0.55.

6. Laat leerlingen ervaring opdoen met (onbekende) tekstvormen

Groep 4:- hussel- en

invulverhaaltjes- ordenen in een tabel- het belangrijkste

woord zoeken- de beste titel zoeken- waar gaat deze tekst

over

Groep 8:- cloze-taak- husselteksten- hoofd- en bijzaken- compleet maken

Leer leerlingen omgaan met teksten Cito Eindtoets

- Neem via een gestructureerde aanpak Cito Eindtoetsen uit de afgelopen jaren door. Deze aanpak doet ook de stress bij de leerlingen voor de Eindtoets afnemen.

- Jarenlang zei het Cito dat oefenen van Eindtoetsen geen effect heeft, terwijl wij zeiden dat het wel effect heeft. Nu geeft het Cito zelf aan dat het effect heeft.

- Hoe oefenen. In dat verband kan een school in de periode november – januari het beste van de volgende aanpak uitgaan:

1. oefen eerst (november) met de hele groep, waarbij de leerkracht vooral modelt hoe hij/zij met de toets omgaat;

2. laat leerlingen in december in duo’s vanuit PALS eindtoetsen maken;

3. laat in januari leerlingen alleen toetsen maken.

Om deze aanpak succesvol te laten zijn, is het van belang dat de leerkracht in al de drie fasen leerlingen veel taakgerichte feedback geeft.

7. Gebruik ook actuele teksten

Volgens Guthrie (2002) is de interactie met de echte wereld (actualiteit), zoals in Nieuwsbegrip plaatsvindt, voor de leerlingen cruciaal. Bij die interactie met de echte wereld zijn ze automatisch bezig met het uiterst belangrijke proces van activering en het opbouwen van voorkennis. Ze denken na over wat ze al weten. Daarnaast beïnvloedt interactie met de echte wereld ook hun motivatie om te lezen, omdat deze teksten meer aansluiten bij hun belevingswereld.

8. Laat kinderen veel lezen

“Recent vonden we, dat de omvang van het lezen van leerlingen in de school één van de belangrijkste verschillen in ervaringen was in meer of minder effectieve klassen.” (Allington, 2003)

Zorg voor een stilleesbeleid, waarbij leerlingen wat te kiezen hebben!

Universiteit van Amsterdam

Boeken lezen van hoog niveau verhoogt kans op goede Cito-score (Kortlever & Lemmens 2012).

De studie bevestigt het belang van regelmatig vrij lezen. Het regelmatig lezen van tijdschriften had geen effect.

9. Spreek regelmatig met leerlingen over wat ze van het

begrijpend lezen vinden Vraag de leerlingen:

- Waarmee willen jullie dat ik help om de teksten beter te begrijpen?- Wat heb jullie geleerd om de tekst beter te begrijpen?- Wat zou je de volgende keer willen leren om de teksten beter te begrijpen?

We maken een plan voor de komende maand.

Wat vinden (oudere) leerlingen belangrijk (Dr. Mijs, juni 2010)

• Voordoen hoe je een tekst moet begrijpen

• Vooraf altijd twee moeilijke woorden bespreken

• Naar titel en plaatjes leren kijken om te weten waar de tekst overgaat

10. Het belang van tijd

Leerkrachtkwaliteit x tijd = groei in leesontwikkeling

(Torgesen 2010)

Zorg voor voldoende tijd voor begrijpend lezen

Groep 5 en 6:

• Begrijpend lezen: 90 tot 120 minuten

• Technisch lezen: 120 tot 150 minuten

• Stillezen: 75 minuten

Groep 7 en 8:

• Begrijpend lezen: 90 tot 120 minuten

• Technisch lezen: 60 tot 90 minuten

• Stillezen: 75 minuten

11. De toetsing

De Nieuwe Cito toetsen Begrijpend lezen (3e generatie) vanaf 2014-2015:-Vanwege inhoudelijke veroudering en normering-Geen vervolgmodules meer-Husselteksten verdwijnen-Ook Eindmoment-Meer variatie in tekstlengte-Meer variatie in tekstgenres en onderwerpen-Diagnostisch instrument-Doen een groot beroep op metacognitieve vaardigheden

12. De vraag: hoe krijg je als school betere resultaten?

De resultaten verbeteren als de instructie - het lesgeven en leren - in de groepen verbetert door goede lees- en didactische inzichten.

Maar ook:

(risico)leerlingen krijgen meer tijd.

Wat is voor het leren omgaan met strategieën en teksten belangrijk?

1.Het gegeven, dat ‘modeling’ - voordoen en tegelijkertijd hardop denken - ertoe doet!

Observerend leren! Niet laten aanmodderen!

2. Leerlingen veel laten (begeleid) toepassen (automatiseren en toepassen).

3. Ook feedback geven tijdens het zelfstandig werken.

4. Yan (2010): 1 – 3 motiveren leerlingen te participeren.

Goede lesopzet1. Doel les aangeven

2. Aandacht voor voorkennis

3. Expliciete instructie (uitleggen, modeling, voorbeelden)

4. Begeleide inoefening met de groep of subgroep, waarbij aandacht voor:

- automatiseren

- toepassen

4. Zelfstandig of in duo’s aan het werk

5. Evalueren les

6. In alle fasen taakgerichte feedback

VOOR HET LEZEN VAN DE TEKST

• Praat over het leesdoel• Schrijf de moeilijke woorden op het digibord• Spreek hardop de woorden uit die ze met

moeite kunnen lezen• Leg kort de betekenis van die woorden uit• Activeer de noodzakelijke voorkennis of

onderwijs achtergrondkennis• Preview met de leerlingen de tekst

Een variant:Verantwoordelijkheid leerkracht

Verantwoordelijkheid leerling

Introductie/uitleg/modeling

Begeleide inoefening

“Ik doe het”

“Wij doen het”

“Jullie doen het samen”Samenwerken

Risicolezers: PALDe rest: werkt zelfstandig

“Je doet het samen of alleen”

Een succesvol instructiemodel voor alle leerlingenFisher, D., & Frey, N. (2008). Better learning through structured teaching: A framework for the gradual release of responsibility. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.

Geef veel taakgerichte feedback!

Taakgerichte feedback is informatie over:

• Waar ga ik heen?

• Hoe doe ik het?

• Wat moet ik vervolgens doen?

Tip: Geef ook feedback tijdens het zelfstandig werken

Sterke onderwijsfactor. Effectgrootte .73

Tot slot: Cruciaal voor begrijpend lezen

• Altijd de tekst centraal! Veel omgaan met teksten modelen

• Vlot en vloeiend kunnen lezen

• Goede woordenschat en preteaching enkele woorden

• Leren nadenken over teksten (o.a. doelgerichtheid)

• Oriënteren op de structuur van de tekst.

• Enkele strategieën kunnen toepassen, waaronder:

- kunnen omgaan met voorkennis (voorwaardelijk)(Waar gaat het over? Wat weet ik er al van?)

- afleidingen kunnen maken

- weten wat je moet doen als je het niet meer begrijpt

• Herlezen tekst leidt tot dieper begrijpen

• Een goede werkhouding/aanpakgedrag/monitoring

• Tekstkennis (van hussel- tot cloze-tekst)

• Motivatie

• Welke 3 zaken heb ik geleerd?

• Welke 2 zaken ga ik uitproberen?

• Over welk onderwerp wil ik nog meer weten?

Voor morgenWerkopdracht: 3-2-1 Reflectie

Dank u wel!!!