Vertalen wordt volwassen. Vertalen wordt volwassen. Vertalers en Vertalers en

vertaalopvattingen in vertaalopvattingen in Nederland, 1950-2000Nederland, 1950-2000

““De poëticale blik”De poëticale blik”

Vertaling, cultuur en wetenschapVertaling, cultuur en wetenschap

2010-20112010-2011

29 november 201029 november 2010

De Martinus Nijhoff Prijs (1955 - )De Martinus Nijhoff Prijs (1955 - )

Nijhoff (1894 -Nijhoff (1894 -1953)1953)

dichterdichter criticuscriticus vertalervertaler cultuurbonscultuurbons

Excursie: vertaalpoëticaExcursie: vertaalpoëtica

Gillaerts: Gillaerts: ““min of meer samenhangend geheel van min of meer samenhangend geheel van

opvattingen over het vertalen en vertalingen” (p. opvattingen over het vertalen en vertalingen” (p. 130)130)• proces, product, functieproces, product, functie

interne vertaalpoëtica interne vertaalpoëtica vertaalpraktijkvertaalpraktijk

externe vertaalpoëtica: externe vertaalpoëtica: uitspraken over vertalenuitspraken over vertalen

Excursie: vertaalpoëticaExcursie: vertaalpoëtica

Caveat:Caveat: ““construct” van de onderzoekerconstruct” van de onderzoeker

Begrippenapparaat:Begrippenapparaat: dilemma: adequaat t.o. acceptabeldilemma: adequaat t.o. acceptabel

situering:situering: snijpunt van vertaaltraditie, literaire conventie snijpunt van vertaaltraditie, literaire conventie

en socio-culturele context van ontvangende en socio-culturele context van ontvangende cultuurcultuur

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijscontextualiseringcontextualisering

Positie PBC:Positie PBC:

““Hem, Die aan ons Hem, Die aan ons Fonds Zijn naam Fonds Zijn naam gaf”gaf”

mission statement

presentatie NHP

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijscontextualisering: historischcontextualisering: historisch

ontstaanontstaan overlijden Nijhoffoverlijden Nijhoff

uitgangspuntenuitgangspunten ontbreken prijsontbreken prijs ““ingesteld voor die vertalingen van dichtkunst, ingesteld voor die vertalingen van dichtkunst,

dramatisch werk en verhalend en dramatisch werk en verhalend en beschouwend proza in en uit het Nederlands, beschouwend proza in en uit het Nederlands, die zich door hun die zich door hun letterkundige waardeletterkundige waarde onderscheiden”onderscheiden”

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijscontextualisering: institutioneelcontextualisering: institutioneel

Literaire prijzenLiteraire prijzen institutionele rol/positieinstitutionele rol/positie

• positie t.o.v. andere prijzenpositie t.o.v. andere prijzen Aleida Schot Prijs (Slavische talen)Aleida Schot Prijs (Slavische talen) Elly Jaffé Prijs (Frans)Elly Jaffé Prijs (Frans) Fonds voor de Letteren VertaalprijsFonds voor de Letteren Vertaalprijs Filter VertaalprijsFilter Vertaalprijs ……

• maatschappelijke legitimatie verschijnselmaatschappelijke legitimatie verschijnsel• cultureel kapitaal laureaatcultureel kapitaal laureaat• normatief kadernormatief kader• samenstelling en deskundigheid jury’ssamenstelling en deskundigheid jury’s

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijsinstitutionele analyseinstitutionele analyse

1955-1975 1976-1995 1996-2009

19 toekenningen21 laureaten4 vrouwen9 brontalen

17 toekenningen20 laureaten3 vrouwen

13 brontalen

11 toekenningen11 laureaten6 vrouwen

11 brontalen

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijscontextualiseringcontextualisering

brontaal 1955-1975 1976-1995 1996-2009

Frans 8 3 2

Engels 7 3 2

Russisch 3 2 3

Italiaans 2 2 1

Spaans 3 1

Duits 1 2 2

Grieks 2 1 2

Latijn 2 1 1

Hongaars 2

Portugees 1 1

Chinees 1

Japans 1

Tsjechisch 1

Deens 1

Pools 1

Zweeds 1

Afrikaans 1

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijs poëticale principes: 1955 poëticale principes: 1955

““De vertaling ontsluit voor ons de schoonheid, De vertaling ontsluit voor ons de schoonheid, uitgedrukt in een vreemde taal, die zonder deze uitgedrukt in een vreemde taal, die zonder deze voor velen ontoegankelijk zou blijven. Tevens voor velen ontoegankelijk zou blijven. Tevens voegt zij daardoor schoonheid toe aan de eigen voegt zij daardoor schoonheid toe aan de eigen litteratuur. Zij betekent op het gebied van de litteratuur. Zij betekent op het gebied van de letterkunde verwijding van ons cultuurgebied letterkunde verwijding van ons cultuurgebied door het vreemde aan te passen aan het eigene. door het vreemde aan te passen aan het eigene. Wij mogen de vertaalkunst beschouwen als een Wij mogen de vertaalkunst beschouwen als een tussenvorm tussen de reproducerende kunst en tussenvorm tussen de reproducerende kunst en de scheppende kunst. Reproducerende kunst, de scheppende kunst. Reproducerende kunst, voorzover zij haar uitgangspunt vindt in het voorzover zij haar uitgangspunt vindt in het kunstwerk van de ander, …kunstwerk van de ander, …

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijs poëticale principes: 1955 poëticale principes: 1955

……dat de vertaler verstaanbaar of beter dat de vertaler verstaanbaar of beter verstaanbaar maakt. Scheppende kunst, voorzover verstaanbaar maakt. Scheppende kunst, voorzover metamorphose van het oorspronkelijk kunstwerk metamorphose van het oorspronkelijk kunstwerk en daardoor als elke metamorphose de schepping en daardoor als elke metamorphose de schepping van een nieuw werk, dat blijvend aan het van een nieuw werk, dat blijvend aan het Nederlands taalgebied nieuwe schoonheid Nederlands taalgebied nieuwe schoonheid toevoegt. Eerbiedafdwingende prestatie, toevoegt. Eerbiedafdwingende prestatie, weggelegd slechts voor hem, die zowel een weggelegd slechts voor hem, die zowel een vreemde als zijn eigen taal volkomen beheerst, en vreemde als zijn eigen taal volkomen beheerst, en daarbij de mentaliteit weet op te brengen, die daarbij de mentaliteit weet op te brengen, die weergeven en scheppen, dienaar zijn en meester in weergeven en scheppen, dienaar zijn en meester in trouw aan de gegeven of zelf gestelde opdracht te trouw aan de gegeven of zelf gestelde opdracht te verenigen weet.”verenigen weet.”

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijspoëticale principes: 1956poëticale principes: 1956

bronbron Dante Gabriel RossettiDante Gabriel Rossetti toevoeging Mr. Evert Straattoevoeging Mr. Evert Straat

criteriacriteria getrouwheidgetrouwheid verrijkingverrijking meesterlijkheidmeesterlijkheid

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijspoëticale principes: 1976-78poëticale principes: 1976-78

De jaren van controverseDe jaren van controverse

1976: de rel rond Pé Hawinkels1976: de rel rond Pé Hawinkels 1977: de omstreden niet-toekenning1977: de omstreden niet-toekenning 1978: de rel rond Anneke Brassinga1978: de rel rond Anneke Brassinga

Martinus Nijhoff Prijs Martinus Nijhoff Prijs 1976: de rel rond Pé Hawinkels1976: de rel rond Pé Hawinkels

Geen toekenning voor vertaling in Geen toekenning voor vertaling in NLNL

HP gooit knuppel in hoenderhokHP gooit knuppel in hoenderhok Hawinkels centraal in discussieHawinkels centraal in discussie

vertaling t.o. nieuw boek vertaling t.o. nieuw boek vertaler t.o. schrijver vertaler t.o. schrijver

Nico ScheepmakerNico Scheepmaker

Martinus Nijhoff Prijs Martinus Nijhoff Prijs 1977: de omstreden niet-toekenning1977: de omstreden niet-toekenning

persbericht jurypersbericht jury ““de jury staat op het standpunt dat alleen tot de jury staat op het standpunt dat alleen tot

voordracht kan worden overgegaan als er voordracht kan worden overgegaan als er sprake is van een uitzonderlijke sprake is van een uitzonderlijke vertaalprestatie.”vertaalprestatie.”

het veld in beroeringhet veld in beroering KomrijKomrij Open brief vertalers: kwaliteitOpen brief vertalers: kwaliteit Open brief juryOpen brief jury Reactie VvLReactie VvL

Martinus Nijhoff Prijs Martinus Nijhoff Prijs 1977: de omstreden niet-toekenning1977: de omstreden niet-toekenning

discussie over toepassing criteria: discussie over toepassing criteria: het primaat van de betekenishet primaat van de betekenis

discussie over kwaliteit vertalingen discussie over kwaliteit vertalingen algemeenalgemeen subsidiessubsidies

Martinus Nijhoff Prijs Martinus Nijhoff Prijs 1978: de rel rond Anneke Brassinga1978: de rel rond Anneke Brassinga

wel toegekend, maar nu geweigerdwel toegekend, maar nu geweigerd motieven Anneke Brassingamotieven Anneke Brassinga

jury heeft zichzelf gediskwalificeerdjury heeft zichzelf gediskwalificeerd jury blijft aan, met nieuw statuutjury blijft aan, met nieuw statuut

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijspoëticale principes: 1984poëticale principes: 1984

Opnieuw een controverseOpnieuw een controverse

twee omstreden toekenningen: Kaaij en Stilltwee omstreden toekenningen: Kaaij en Still twee adviseurs klappen uit de schooltwee adviseurs klappen uit de school een oud-jurylid reageerteen oud-jurylid reageert

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijspoëticale principes: 2009poëticale principes: 2009

Alweer een controverse?

de durfvertaling Weststeijn t.o. Naaijkens

Martinus Nijhoff PrijsMartinus Nijhoff Prijsconclusieconclusie

continuering vertaaltraditiecontinuering vertaaltraditie reproductie mainstream normreproductie mainstream norm verandering toepassingverandering toepassing

dynamiek jurydynamiek jury vertalers, academici, criticivertalers, academici, critici

emancipatie vertalersemancipatie vertalers