Colofon

Tekst: gemeente Rotterdam, BCO, Communicatie

Beeld: Jan van der Ploeg, Eric Fecken

Design: Proforma visual identity

Uitgave:Oktober 2018

Gemeente Rotterdam, StadsbeheerAlgemene Begraafplaats CrooswijkKerkhofaan 13034 TA ROTTERDAM

begraafplaatscrooswijk@rotterdam.nl

vanhemelboom

totvallende man

EEN WANDELING LANGS DE CULTURELE

EN GROENDE PARELS VAN DE

ALGEMENE BEGRAAFPLAATS CROOSWIJK

ROTTERDAM

De herinnering is een voorrecht Wat er gebeurt heeft geen begin, geen einde en geen samenhang. Alleen als ik mij omdraai zie ik

het kruispunt, de afslag, die ik nam. Kijk, daar begon de helling -

ik kijk, en voel het zilte angstzweet neerslaan op mijn marmerende huid.

Michaél Zeeman

1958-2009

1

3

van hemelboom tot vallende man Een wandeling langs de culturele en groene parels van de begraafplaats

In 1996 is de gemeentelijke begraafplaats Crooswijk aangewezen als Rijksmonument. En dat is niet voor niets. Crooswijk is één van de mooiste groene gebieden van Rotterdam. Een verrassend groen en veelzijdig park met een belangrijke historie. De monumenten en graftekens vertellen niet alleen over de mensen die er begraven liggen, maar ook over wat zich in de wereld afspeelde. Met dit boekje wijzen wij u graag de weg. Loopt u mee?

De wandeling start bij de hoofdingang aan de Kerkhofaan en duurt ongeveer twee uur. Maar u kunt de route natuurlijk zelf opsplitsen en korter maken. Houten routepaaltjes langs de kant wijzen de weg. De namen van de paden en lanen staan in stenen gebeiteld die u aan de voet van de weggetjes vindt.

2

’-

1 Kijk nog eens om naar het hek waardoor u naar binnen gekomen bent. In dit ijzeren hek uit 1915 staan een aantal zandlopers afgebeeld. Dit zijn typische begraafplaats-

symbolen. Ze duiden op de kortstondigheid van het leven. U staat aan het begin van de D.B. Logemannlaan. De rij bomen die u ziet, zijn platanen van ruim 100 jaar en vormen een mooi pad naar de kapel. Hier start uw wandeling.

Loop rechtdoor de D.B. Logemannlaan in. Aan het einde van het pad, een tiental meters voor de aula, staat links een standbeeld bij het graf van J.E. Dulfer. De rouwende vrouw op

de grafkelder is de personifcatie van verdriet. De urn is het symbool van vergankelijkheid. Dit soort beelden komen op tal van begraafplaatsen in Europa voor.

2

3 Recht voor u ziet u de kapel. Links en rechts naast de houten deuren staan beelden van een treurende vrouw, de Weenster, en een peinzende man, de Denker. Deze beelden zijn van

Charles van Wijk. De kapel herbergt een bijzonder kunstwerk: een glazen wand die de aula van de familiekamer scheidt. De wand bestaat uit zes panelen waarin tot wol vervilte doeken zitten. Dit kunstwerk, Pad van de Vogels genaamd, is in 2017 gemaakt door kunstenares Claudy Jongstra. De kapel is afgesloten als deze niet in gebruik is. Wilt u de kapel en het kunstwerk bekijken? Vraag dan om toestemming bij het kantoor bij de ingang van de begraafplaats.

Uitleg kunstwerk ’Het Pad van de Vogels verbeeldt het ritme van ons levenspad langs uitdagingen en momenten van groei en trans formatie op reis naar het vergeestelijkte licht en de gouden wijsheid van het hiernamaals. Volgens een Finse mythe begeleiden vogels eerst de ziel bij de geboorte langs de sterren van Linnunrata, de Melkweg, om met het lichaam te worden verenigd. Bij de afronding van het aardse bestaan nemen zij de ziel mee op hun vleugels over een verblijf in het eeuwige licht. Door de transparante fragmenten tussen de intensere kleurvelden blijft de reizende menselijke ziel verbonden met de geliefden op aarde. Bekijk het kunstwerk op blz 28.

3

5

4 Halverwege de kapel slaat u linksaf de Kastanjelaan op. De paardenkastanjebomen die hier staan zijn ongeveer 60 jaar oud. De naam van de bomen slaat op het patroon op

de uitlopers van dunne takjes. Daarin is de afdruk van een paardenhoefje te herkennen. Bij de eerste kruising gaat u linksaf. Aan uw rechterkant ziet u ‘kerkgraven’. Deze zerken zijn veel ouder dan de begraafplaats zelf. Ze komen uit kerken die zijn gesloopt of door het bombardement van 1940 zijn getroffen. Zoals de Laurenskerk. De zerken en de stoffelijke resten uit de graven zijn in de jaren 1910 tot 1946 naar Crooswijk gebracht.

Aan het einde van het paadje slaat u rechtsaf de Kerkenlaan op. Na een paar meter ziet u aan uw rechterkant een plateau met zerken waaronder die van Pierre Bayle (1647-1706).

Pierre Bayle was een Rotterdamse flosoof die oorspronkelijk in de Waalse kerk begraven lag. Bayle geldt als één van de belangrijkste voorlopers van de Verlichting.

In de periode van de Verlichting (18e eeuw) ontstond een culturele beweging ter bevordering van de wetenschap en flosofe.

Loop verder de Kerkenlaan in. Op ongeveer twee derde van het einde loopt u aan de rechterkant tegen het ‘villapark’ aan. Hier krijgt u een beeld hoe de elite vanaf 1950 woningen liet bouwen: in een park-achtige omgeving, met kronkelende paadjes en niveauverschillen. U ziet hier ruime graven vol pracht en praal. Vaak verbeelde het graf het beroep of een andere activiteit van de overledene. Rechts voor u ziet u het familiegraf van Van Driel met daarachter een mooie, grote treurbeuk uit ongeveer 1880. In die jaren was het mode om een treurboom bij een graf te planten als blijk van rouw, gesymboliseerd door de hangende takken en het gebogen uiterlijk van de beuk.

Links van het midden ziet u de oudste levende rode beuk van de begraaf-plaats, waarschijnlijk al van voor 1832. Begin 2000 is daar reuzenzwam aan de stamvoet geconstateerd. Ook op de stam zijn vruchtlichamen van de tonderzwam zichtbaar. Als er eenmaal zwammen op de stam groeien, is de boom op den duur helaas niet meer te redden.

4

Links achter de beuk ziet u het imposante familiegraf van Burger, met een anker achter glas en het graf van W.N.H. van der Vorm, directeur van de Scheepvaart- en Steenkolen Maatschappij en de Holland-Amerika Lijn. Zijn graf bestaat uit de boeg van een schip met een symbolische loopbrug.

6 Extra: als u het villapark rechts inloopt en rechts aanhoudt, kunt u via een stenen trapje aan de andere kant van het pad omhoog. Loop dit paadje in en u ziet na ongeveer 10 meter

aan uw linkerkant het graf van A.W.A. Heyblom, een liederencomponist (1832-1892). Een treurige muze schrijft zijn naam in een obelisk ter eeuwige nagedachtenis. De treurende vrouw staat voor het verdriet, de obelisk voor macht, standvastigheid en deugd.

7 Achter het villapark ligt het grafkelderkwadraat. U mag er gerust overheen lopen. Dit grote vierkant van gemetselde grafkelders, met een cirkel in het midden, symboliseert de

vloer van de kerk. Een alternatief omdat rijke mensen vanaf 1827 niet meer in de kerk begraven mochten worden. Het moest status uitdragen want de elite was niet blij met de verdrijving uit de kerk. Voor bezoekers was duidelijk dat dit de duurste plaatsen waren omdat ze zo dicht bij de poort lagen. Want hoe verder van de ingang, hoe lager de klasse en goedkoper de graven.

5

Weetje: hoe is de uitdrukking ‘Aan de bel trekken’ ontstaan? In het midden van het grafkelderkwadraat had de ontwerper Adams oorspronkelijk een schijndoden huis gepland.

Dit huisje is er door bezuinigingen nooit gekomen. Vroeger was het gebruikelijk dat bij twijfel of iemand daadwerkelijk overleden was, diegene nog vijf dagen in een open kist in zo’n huisje kwam te liggen. Ontwaakte hij alsnog, dan kon hij aan een bel in het huisje trekken. Na de uitvinding van de stethoscoop verdwenen de schijndodenhuizen van de begraafplaatsen. Maar de uitdrukking op tijd ‘aan de bel trek-ken’ bestaat nog steeds!

Weetje: waar komt de uitdrukking ‘Rijke stinkers’ vandaan? In de tijd dat nog in de kerk begraven werd, was dat alleen voor mensen met aanzien: geestelijken, mensen van adel en

rijke mensen. Het gewone volk lag op het kerkhof. Maar in de negen-tiende eeuw raakten de kerken overvol met de doden. Kerkgangers zaten voortdurend in een penetrante lijkenlucht afkomstig van de rijke overledenen onder hun voeten.

Weetje: wat is een dwarsligger? Dat deze term zijn oor-sprong heeft in de begrafeniswereld, weten niet veel mensen. Vroeger was het gebruikelijk om de doden met het

hoofd naar het oosten neer te leggen. Mensen die persé anders begraven wilden worden, werden dwarsliggers genoemd.

6

-

8 Recht achter het grafkelderkwadraat ligt het P. Adamsplein. Dit is het oudste gedeelte van de begraafplaats. Loop gerust even naar de oorspronkelijke toegangspoort uit 1832. Nadruk-

kelijker dan de nieuwe poort aan de Kerkhofaan is hier de overgang van de stad der levenden naar de dodenstad te zien. Zo ziet u een gekruiste zeis (het gereedschap en het symbool van de onverbiddelijkheid van de dood), de zandloper met vleugels (het snel vervliegende leven), de om-gekeerde fakkels (het gedoofde leven), en de uil en de vleermuis (dieren van de nacht). Boven in de poort (alleen te zien vanaf de buitenkant) is een beeldhouwwerk van een liggend fguur te zien. Dat is Eduard Koning, één van de eerste medewerkers (zandkruier) van de begraafplaats die aan de cholera is bezweken. Hij werd 41 jaar. Rechts van de poort staat het voormalige wachtlokaal uit 1899. Links van de poort staat een arbeiderswoning uit 1895.

Tegenover de poort ziet u links een vrij nieuwe rode beuk, geplant ter ere van het 150-jarig bestaan van de begraaf-plaats. De zonnewijzer is er bij die gelegenheid naast

geplaatst. Even voorbij de poort ziet u links een groep van ongeveer zestien fraai gesnoeide taxussen.

9

10 Loop het Beeldenpad in. Rechts ziet u een grafmonument van een engel die rozenblaadjes strooit en even verderop het graf van een brandweerman. Links daarvan staat een geënte treur

beuk. Een deel van de boom is vastgezet op een andere boom, dit wordt enten genoemd. Het komt de groei en bloei van een boom ten goede.

7

11 Doorlopend op het Beeldenpad ziet u meerdere beelden: ● Een grafmonument met als thema moeder en kind, uit 1928 van kunstenaar Hendrik Chabot (1894-1949).

● Vijf gebeeldhouwde hoofden, gemaakt door vijf leerlingen van kunste-naar Alexander van Maasdijk (1856-1931). Hendrik Chabot was één van die vijf leerlingen, hij maakte het tweede hoofd van rechts. ● Drie grafmonumenten kenmerkend voor de stijl van rond 1900, met een gebroken zuil.

Op het grafmonument moeder en kind groeien diverse mossoorten zoals dikkopmos, haarmuts, muisjesmos en muurmos. In het gras rondom groeien weer andere soorten zoals het halvemaantjesmos. Allemaal bijzondere en beschermde mossoorten. Achter het monument staat een Japanse notenboom, ook wel tempelboom genoemd. Deze boom is als een levend fossiel: sinds de tijd van de dinosauriërs is zij nagenoeg onveranderd gebleven.

12 Loop weer terug op het Beeldenpad en sla de Vrijheidslaan in. Rechts ziet u de bovengrondse nissen. Dit zijn graven bedoeld voor mensen die niet in de grond begraven, maar ook niet

gecremeerd willen worden. In veel zuidelijke landen is bovengronds bij-zetten gebruikelijk, zeker in landen met een rotsachtige bodem.

13 Een stukje verder komt u rechts bij het monument ‘Het illegale graf’ van Kees Schrikker. Het monument staat in een hoge haag met erehof. Aan weerszijden liggen gedenkstenen voor

52 verzetsmensen. Het monument is op 4 mei 1950 onthuld. Ga terug de Vrijheidslaan op en loop links het Bospad in.

8

-

-

14 Extra: aan het einde van het Bospad kunt u rechtdoor de Opoe Herfstlaan in lopen. Aan het einde ziet u links de eerste van drie monumenten staan: monument ‘Leeuwengarde’. Dit

is een monument ter nagedachtenis aan zes leden van de Leeuwengar de, een verzetsgroep uit 1940. De zes leden zijn in december 1942 op de Leusderheide door de Duitsers gefusilleerd. Loop het één-na-laatste paadje links in. Aan uw rechterhand ziet u het monument ‘Verzetsgroep Nederlandse Volksmilitie’. Op deze natuurstenen gedenkzuil met lauwer krans staat de tekst ’Zij vielen opdat wij konden leven’. De zuil bevat de namen van 26 leden van de verzetsgroep De Nederlandse Volksmilitie, opgericht in 1941. Eén paadje verder kunt u dit monument vanaf de andere kant bekijken. U passeert dan ook het derde monument, ter nagedachtenis aan 28 fabrieksslachtoffers van Van Berkel’s Patent aan de Keileweg. Zij kwamen om tijdens het geallieerde bombardement van 31 maart 1943. Loop nu weer terug naar de kruising en sla linksaf.

15 Aan het einde van het Bospad gaat u het pad rechts op (de Krooswijklaan). Aan uw linkerhand ziet u het Koreamonument. De urn van dit monument bevat aarde uit de begraafplaats

in Korea waar acht Rotterdammers begraven liggen die in de Koreaanse oorlog (1950-1953) omkwamen. Op de urn staat het wapen van hun legeronderdeel. Voor het Koreamonument staan drie Japanse rode esdoorns. Deze esdoorns hebben een heestervorm en handvormige bladeren.

9

16

17

18

Voorbij het Koreamonument ligt links het graf van Mosei Karlitzki. Het verhaal gaat dat lange tijd onbekend was wie hier lag en dat bomen die hier geplant werden, keer

op keer dood gingen. Totdat uit onderzoek bleek dat ene Karlitzki hier be-graven was. Een verzetsstrijder die in de Tweede Wereldoorlog uit naam van koningin Wilhelmina, op eigen titel, bij iedere omgekomen soldaat een krans op de begraafplaats bracht. De begraafplaats heeft toen voor een steen bij het graf gezorgd. De boom die daarna werd geplant, is blijven leven. U kunt hem nu bewonderen: een eucalyptus (ruik vooral even aan de bladeren).

Loop rechtdoor en ga de brug aan uw linkerkant over. U bent nu op het nieuwste gedeelte van de begraafplaats. Aan uw rechterhand ziet u het monument van de gevallenen in

Indië van Maarten Struijs. Het rode grint symboliseert de Indische aarde. Op de negen vierkante palen staan de namen van de 177 Rotterdammers die tussen 1945-1962 zijn omgekomen in voormalig Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw-Guinea. Tegenover dit monument staat de Januskop uit 1969 van beeldhouwer Cor van Kralingen.

Loop de Hulstlaan uit. Sla het pad links (het Engeltjespad) in. In het vierde paadje links ligt het grafmonument ’14 mei 1940 Doelen’. In de eerste oorlogsdagen zijn Duitse onderdanen,

NSB’ers en anderen die verdacht werden van sympathie voor nazi-Duitsland gearresteerd en opgesloten in het Doelencomplex. Tijdens het bombardement van 14 mei vond een aantal van hen de dood. Dit graf herdenkt 24 overledenen.

10

19 Loop terug en steek de Hulstlaan schuin rechts over. Volg het pad (vak JJ). Rechts en links heeft u goed zicht op het gevarieerde en rijke groen. Aan het einde van het pad,

loopt u tegen een vak aan dat in de jaren zeventig van de 19e eeuw is heringericht met een voor die periode typisch hofjes-achtige structuur. Sla linksaf en ga aan het einde naar rechts. U staat nu bij het Erehof en monument voor de Rotterdamse burgerslachtoffers ‘Knielende vrouw met duif’ van Cor van Kralingen. Deze gedenkplaats bevat de stoffelijke resten van slachtoffers van het geallieerde bombardement van 31 maart 1943 en later van slachtoffers van de Hongerwinter van 1944. De slachtoffers van het bombardement van 1940 zijn begraven in het vak ernaast. Op 14 mei 1965 is het beeldhouwwerk door de toenmalige burgemeester Thomassen (1965-1974) onthuld.

Aan de achterkant van het voetstuk zit een bronzen deurtje met het wapen van Rotterdam en de spreuk ‘Sterker door strijd’. Achter het deurtje lag een boekje met de namen van 677 omgekomen burgers. Tegenwoordig wordt het boekje veilig bewaard in het kantoor bij de ingang van de begraafplaats. Soms meldt familie van een omgekomen familielid dat een naam ontbreekt. Die naam wordt dan alsnog in het boekje toegevoegd.

Een stukje verderop ziet u het Geallieerde erehof met Engels Kruis. Hier liggen gesneuvelde Britse militairen, Poolse vliegeniers en militairen van de Royal Canadian Air Force die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland zijn gesneuveld.

11

-

20 Vervolg het pad en sla rechtsaf het Singelpad op. U loopt nu met de singel aan uw linkerkant terug naar de brug. Kijkt u tijdens deze wandeling eens goed om u heen. Als u stil bent

of geluk heeft, ziet u veel verschillende soorten vogels. Zoals de fazant of de Vlaamse gaai. Of de merel, de lijster, de halsbandparkiet. Een specht, roodborstje of misschien wel een goudhaantje: het kleinste vogeltje van Nederland. Het vele groen biedt ook beschutting aan dieren, aan insec-ten zoals vlinders. Op het gazon ziet u waarschijnlijk wel eenden, konijnen of nijlganzen. Op Crooswijk zijn ook vleermuizen en uilen. Maar die laten zich vaak alleen zien bij zonsopgang of de zonsondergang, wanneer de begraafplaats gesloten is.

21 Ga de brug over en sla na de brug linksaf de L.A. Springer laan in. U bent nu in een oudere uitbreiding, die van land-schapsarchitect Springer uit 1915. Aan uw rechterhand ziet u

het Erehof voor de Nederlandse militairen met het monument ‘Vallende Man’ van Cor van Kralingen. Hier staan 102 stenen met de namen van de militairen en de datum waarop zij sneuvelden. De meeste slachtoffers vielen in mei 1940. Afgietsels van dit beeld zijn later ook geplaatst op andere erehoven in binnen- en buitenland voor Nederlandse militairen. In Nederland in IJmuiden en Dordrecht. Maar ook op begraafplaatsen in Duitsland, Oostenrijk, Engeland, Noorwegen en Frankrijk kunt u het beeld tegenkomen.

12

22 Ga voorbij het monument rechtsaf het Marinierspad op. Halverwege links loopt u het Bredowpad in. Aan het einde van dit pad ziet u het beeld ‘De Duitse dame’ van Gustav Adol

Bredow. Dit beeld van een gesluierde dame (de verpersoonlijking van de dood) met een jongen (symbool voor de te jong gestorven militair) is opgericht ter nagedachtenis aan jonge Duitse militairen die in de Eerste Wereldoorlog vochten en tijdens een boottocht op weg naar huis aan de cholera zijn bezweken. Het beeld harmonieert prachtig met de grote taxussen en de paarse winterheide.

Ga naar rechts en loop het Treurpad in. Op de kop van dit pad ligt het familiegraf van De Klerk met een prachtige treurbeuk. Voorbij deze beuk staat aan de rechterkant een

prachtige watercipres in een stenen cirkel. In deze cirkel liggen ook een aantal graven. Tot 1941 was de watercipres slechts als fossiel bekend. Nadat de boom in het zuidwesten in China is ontdekt, is de boom weer over de hele wereld verspreid. Vervolg het pad.

23

24 Aan de rechterkant ziet u het Springersgazon met een prachtig zicht op de kapel. Op het gazon staan acht goud-taxussen uit ongeveer 1920. Het gazon dankt zijn naam aan

de Nederlandse tuinarchitect Leonard Anthony Springer (1855-1940) die een deel van de begraafplaats volgens de Engelse landschapsstijl heeft ontworpen. Aan uw linkerkant ziet u het graf van C. Swarttouw sr. met daarbij een engel die tot stilte maant: silentium! Hier schuin tegenover staat een voorbeeld van een domineesgraf met een opengeslagen bijbel. Een vouw in de bladzijde of een boekenlegger geeft meestal aan dat de persoon in kwestie onverwachts is overleden.

13

25 Loop linksaf de Populierenlaan in. Vlak aan het einde van de laan ziet u links, verscholen achter twee hulsten achter het familiegraf Mooijman, een toverhazelaar. De boom is net zo

bijzonder als de naam doet vermoeden want de boom heeft genees-krachtige eigenschappen. De bladeren zijn gunstig voor het helen van wonden en het stoppen van bloedingen. Hamamelis (de Latijnse naam voor de boom) is dan ook vaak verwerkt in aambeienzalf en gezichtslotion. Indianen legden de takken van de toverhazelaar op de hete stenen van zweethutten. De damp zou de huid genezen van bijvoorbeeld zweren. Helemaal aan het einde van de laan ziet u het imposante graf van H. Bos. In zijn ontwerp had Springer deze plaats ook bedacht als een mooie ‘zichtlocatie’ voor een groots grafmonument. Ga rechtsaf en neem het middelste pad.

26 Links op het pad staat een bijzondere boom. Een oerkastanje. Een grote, geelbloeiende Amerikaanse paardenkastanjeboom. Deze boom komt buiten Amerika niet

veel voor en is vrij kostbaar. Sla voorbij deze boom linksaf het paadje in.

27 Ga naar rechts, u komt uit bij het monument ‘De Wacht’ van Louis de Roode. Bovenaan deze zuil ziet u een hoofd waar boven handen een hakenkruis vermorzelen. Dit monument is

opgericht ter nagedachtenis aan drie jonge Rotterdamse medewerkers van het illegale blad De Wacht. Tijdens een Duitse inval in januari 1945 zijn ze gearresteerd. Op 8 maart 1945 zijn de jongens op de Waals-dorpervlakte gefusilleerd.

14

28 Vervolg het pad naar rechts. Op de kruising loopt u rechts tegen een prieeliep aan. Kijk of u tussen de takken in de stam de vorm van de snavel van een toekan of het gezicht van een

oude man kunt herkennen.

29 Sla het pad rechts voorbij de boom in, u loopt nu op de Verzetslaan. Links ziet u een prachtige hemelboom. Deze Chinese snelgroeiende boom met gladde bast dankt zijn

naam aan de brede kroon die de hemel bestrijkt. Een stukje verder rechts staat een grote varenbeuk. Volgens kenners de mooiste boom op de begraafplaats. De varenbeuk lijkt twee stammen te hebben en is minstens honderd jaar oud. Neem eens rustig de tijd om de bladeren van deze boom te bekijken.

30 Loop verder de Verzetslaan af, u houdt links aan. Een stukje verderop, op de driesprong, staat een enorme kastanjeboom. Loop verder de Verzetslaan af, totdat u weer op de

D.B. Logemannlaan bent. U ziet links de uitgang van de begraafplaats.

U bent aan het einde gekomen van deze wandelroute. We hopen dat u ervan genoten heeft.

15

Kunstenaar Claudy Jongstra

Het Pad van de Vogels, 2017

Gemaakt van: wol, zijde, mohair, linnen.

Pigmenten uit alkanetwortel, dahlia, ui, indigo, kamille, walnoot.

16

Randweg

Krooswijklaan

Vrijheidslaan

Kerkenlaan

Kastanjelaan Populierenlaan

Treu

rpad

naaltslu

H

Bee

lden

pad

naaltsfre

He

op

O

Springer gazon

Bredowpad

Engeltjespad

Singelpad

Bosp

ad

dapsr

eini r a

MD.B. Logemannplein Hem

ellaan

Rot

te Boezem

Boezemlaan

Kerkhoflaan

Crooswijksebocht

Cro

osw

ijkse

bo

ch

t

1

2

34

5

6

7 8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19

20

21 22

23

24 25

26

27

28

29

30

D.B

.Log

eman

laan

Monument Natuur 17

van hemelboom

tot vallende man

EEN WANDELING LANGS DE CULTURELE

EN GROENDE PARELS VAN DE

ALGEMENE BEGRAAFPLAATS CROOSWIJK

ROTTERDAM

De herinnering is een voorrechtWat er gebeurt heeft geen begin,geen einde en geen samenhang.Alleen als ik mij omdraai zie ik

het kruispunt, de afslag, die ik nam.Kijk, daar begon de helling -

ik kijk, en voel het zilte angstzweetneerslaan op mijn marmerende huid.

Michaél Zeeman

1958-2009

Colofon

Tekst: gemeente Rotterdam, BCO, Communicatie

Beeld: Jan van der Ploeg, Eric Fecken

Design: Proforma visual identity

Uitgave: Oktober 2018

Gemeente Rotterdam, Stadsbeheer Algemene Begraafplaats Crooswijk Kerkhofaan 1 3034 TA ROTTERDAM

begraafplaatscrooswijk@rotterdam.nl

18