Vakblad Groen themanummer Nijmegen mei 2008

64e jaargang - MEI 2008 - Nr. 5

Nijmegen

inclusief ‘DE GROENE STAD’

N822_Groen 1.indd 1N822_Groen 1.indd 1 11-04-2008 13:45:4111-04-2008 13:45:41

Wilt u een omvangrijk bomenbestand inventariseren?

Of verwacht u dat er tijdens bouw- of reconstructie-

werkzaamheden schade aan uw bomen zal ontstaan?

Bomenwacht Nederland levert u de gewenste

informatie en geeft antwoord op uw vragen.

Als onafhankelijk adviesbureau voert Bomenwacht

Nederland uiteenlopende boomtechnische projecten

uit. Variërend van kwaliteitsbeoordelingen tot

beheerinventarisaties, van Bomen Effect Analyses

tot toezichtprojecten.

Ook verzorgen wij praktijkgerichte, op maat gemaakte

cursussen voor iedereen die werkt met bomen.

MEER INFORMATIE?

Neem dan vrijblijvend contact met ons op, of kijk op onze website.

Bomenwacht Nederland B.V.T 010 264 65 55E [email protected] I www.bwnl.nl

UW BOMEN, ONZE ZORG

• Boomtechnisch onderzoek

en advies

• Inventarisatie van bomenbestanden

• Beleidsvorming en beheerplanning

• Besteksondersteuning

• Toezicht

• Cursussen

N822_Groen_2_3.indd 2N822_Groen_2_3.indd 2 22-04-2008 07:55:2122-04-2008 07:55:21

Programmaleider Groen

Eindhoven zoekt Werken aan een betere stad!

Voor een uitgebreide functieomschrijving of sollicitatie: www.werkenbij.eindhoven.nl. Vacatures per e-mail ontvangen? SMS dan: ‘040 spatie en uw e-mail adres’ naar 3111.

(max. € 4.873,– bruto p.m.)

N822_Groen_2_3.indd 3N822_Groen_2_3.indd 3 22-04-2008 07:55:2722-04-2008 07:55:27

G R O E N4

Colofon

64e jaargang - APRIL 2008 - Nr. 4

GROENVakblad voor ruimte in Stad en Landschapvakblad voor allen die vanuit beleid, plan -ning, ontwerp, uitvoering, beheer, onderwijs, onderzoek en voorlichting bij de ruimtelijke ordening betrokken zijn.

Verschijnt elf keer per jaar(juli/augustus gecombineerd)zie ook: www.vakbladgroen.nl

UITGAVEStichting Vakblad Groen

EINDREDACTEURNoortje Krikhaar

REDACTIECOMMISSIEWim Timmermans (voorzitter), Emile Bruls,Karin van Essen, Arno Goossens, Shanti Haazer, Rinus van der HeijdenMartin Looije en André Perik

REDACTIENoortje Krikhaar, eindredacteurKlipper 2, 1276 BP Huizentelefoon: 035 - 523 47 76fax: 035 - 523 47 73e-mail: [email protected]

ADVERTENTIESFatima van DorresteijnHoofdweg 1949695 AT Bellingwoldetelefoon: 0597 - 530 335e-mail: [email protected]

ABONNEMENTENAbonnementenlandPostbus 20, 1910 AA Uitgeesttelefoon: 0900 - ABOLANDe-mail: [email protected]

€ 80,00 per jaar (binnenland)studenten: € 45,00Prijzen voor buitenland op aanvraag

LOSSE NUMMERSLosse nummers kunnen worden besteld door overmaking van € 8,50 per stuk op postgiro4876374 ten name van de Stichting VakbladGroen in Stad en Landschap in Huizen ondervermelding van de gewenste nummers.

TECHNISCHE REALISATIEUnitedGraphics, Zoetermeer

VORMGEVINGTMB De Vormgevers Harmelen

Bij de voorplaat

In 2005 was het feest in Nijmegen. De stad vierde haar tweeduizendjarig bestaan. De sta d had toen ook al negentienhonderd jaar stadsrechten. Nijme-gen is - welke stad dan ook claimt de oudste stad te zijn - in elk geval één van de oudste steden van Nederland met een rijke geschiedenis. De Romeinen vestigden zich er en in 700 bouwde Karel de Grote een paleis op het Valkhof. Nijmegen is nu een studen-tenstad, maar vooral ook een stad waar veel men-sen zich thuis voelen. De stad is na de Tweede We-reldoorlog enorm uitgebreid en bouwt nu ook zelfs over de Waal. Een tweede oeververbinding, de Stads-brug, wordt de komende jaren gebouwd. De bekende Waalbrug werd in 1936 gebouwd en was indertijd de langste boogspanning van Europa. Ging vroeger het verkeer met een gierpont naar de overkant, nu passeren per etmaal meer dan vijftigduizend auto’s de brug. De gemeente werkt hard aan het groen in de stad. Groen heeft allang geen sectorale aanpak meer, maar beweegt zich te midden van uiteenlopende en vaak actuele thema’s. In het nieuwe Groenplan (en onder het motto ‘Groen moet je doen’) zijn de be-leidslijnen uitgezet om de rollen van groen verder te verankeren in de stad.

N822_Groen 4-5.indd 4N822_Groen 4-5.indd 4 22-04-2008 07:36:0622-04-2008 07:36:06

G R O E N 5

Inhoud

5

Nijmegen, groene stad aan de Waal ............................................... 7Het is groen en het… groeit in Nijmegen ....................................................................... 8Het is groen en het… bevordert de gezondheid ......................................................... 14Groen lokt mensen naar buiten

Het is groen en het… is goed voor de sociale cohesie ................................................. 18Buurt en gemeente trots op nieuw wijkpark

Het is groen en het…. zorgt voor schonere lucht ........................................................ 22Het is groen en het… geeft verkoeling en isolatie ...................................................... 26Het is groen en het … helpt mee bij het vasthouden van regenwater ...................... 32Het is groen en het… is puur natuur ............................................................................ 38Het is groen en het… maakt de stad mooier ............................................................... 42Visitekaartje van de stad mag wel wat groener

Column ............................................................................................ 49Jan van der Meer, wethouder Groen, gemeente Nijmegen

8

18

32


MTD Landschapsarchitecten I Zuid-Willemsvaart 142 I postbus 5225 I 5201 GE ‘s-HertogenboschT 073-6125033 I F 073-6136665 I E [email protected] I I www.mtdlandschapsarchitecten.nl

STEEK JIJ GRAAG DE HANDEN UIT DE MOUWEN?MTD landschapsarchitecten is een ontwerpbureau voor de buitenruimte in de meest brede zin. Ons bureau ontwerpt zowel voor het landelijk als het stedelijk gebied en werkt aan opdrachten op een hoog en laag schaalniveau. De kracht van MTD is de samenwerking van mensen afkomstig uit verschillende disciplines. Stedenbouwkundig ontwerpers, landschapsarchitecten, ruimtelijk vormgevers, civiel- en cultuurtechnici werken intensief samen om een optimaal resultaat te bereiken.

Wij zoeken op dit moment:

een ontwerperAls ontwerper zie je het als een uitdaging om te werken aan ruimtelijke vraagstukken op het terrein van de landschapsarchitectuur en stedenbouw en denk je mee in het totale ontwerpproces. Binnen ons team is ruimte voor iemand met zowel digitaal als analoog grensverleggende tekenkwaliteiten en is er de mogelijkheid door te groeien tot zelfstandig werkend ontwerper.

een technisch ontwerper Als technisch ontwerper ben je verantwoordelijk voor de vertaling van ontwerp naarbestek-, detail- en werktekeningen. Ook kijk je of de ontwerp-processen technisch en financieel haalbaar zijn. Daarnaast doe je voorstellen voor materiaal-gebruik en constructies.

een technisch medewerkerAls technisch medewerker tref je de technische voorbereidingen van projecten en onderzoek je de financiële en technische haalbaarheid. Ook ben je verantwoordelijk voor de kostencalculatie en de RAW bestektekeningen en begeleid je aanbestedingen en de uitvoering van projecten.

Kijk voor uitgebreide informatie en overige functie-eisen op www.mtdlandschapsarchitecten.nl. Wil je graag een persoonlijke toelichting, neem dan contact op met Han Thijssen of Niké van Keulen, tel. 073 6125033. Maar ben je gelijk verkocht en wil je deel uit maken van een ambitieus en inspirerend team, stuur dan je cv met motivering voor 1 juni aanstaande naar [email protected] of postbus 5225, 5201 GE ’s Hertogenbosch.

08 08

08 08

N822_Groen_6.indd 6N822_Groen_6.indd 6 22-04-2008 07:58:0922-04-2008 07:58:09

G R O E N

Nijmegen, groene stad aan de Waal

Het thema ‘Het is groen en het...’ loopt als een groene draad door het Groenplan heen. Het laat zien hoe we in Nijmegen met het groen omgaan, welke richting we met het groen op willen en hoe dat past binnen de dynamiek van de stad als geheel. Concreet zijn we onder andere al bezig met groene maatregelen ten behoeve van klimaat en luchtkwaliteit (groene daken, groene wegen), versterking van de uitstraling van de binnenstad (meer groen in de winkelstraten) en investeringen in het groen om de stad.

Voor een stad is de relatie met bewoners van groot belang. We onder-steunen dan ook veel initiatieven van mensen die mee willen helpen bij het vergroenen van de stad; elk jaar melden zich weer nieuwe groepen en individuen daarvoor aan. Ook de Tuinenwedstrijd was een groot succes met veel uitstraling. Voor ons zijn dit belangrijke signalen dat ons motto Groen moet je doen breed wordt gedragen in Nijmegen.

Nijmegen greep deze kans voor een themanummer Groen

met beide handen aan om onze groene ambities te laten

zien in onze mooie stad aan de Waal. Want groen kent

allang geen sectorale aanpak meer, maar beweegt zich

te midden van uiteenlopende en vaak actuele thema’s.

In Nijmegen heeft wethouder Jan van der Meer met het

nieuwe Groenplan (en onder het motto ‘Groen moet je

doen’) de beleidslijnen uitgezet om de rollen van groen

verder te verankeren in de stad.

7

N822_Groen_07.indd 7N822_Groen_07.indd 7 10-04-2008 09:40:3710-04-2008 09:40:37

8 G R O E N

De uitdaging voor elke grote stad is om zowel intern in de organisa-tie als daadwerkelijk buiten het groen een stevige verankering in de stad te geven. Zodat groene ruimte een onlosmakelijk deel van het gemeentelijk beleid en van het stedelijk weefsel is.

AMBITIES IN HET GROENBELEIDMet de komst van wethouder Jan van der Meer is het groenbeleid in Nijmegen fl ink vernieuwd. Centraal staan nu de voordelen die groen biedt voor de stad als geheel. In dat kader worden ver-schillende koppelingen gemaakt met thema’s in het gehele stadsbeleid. Daarbij gaat het om de rol van groen bij luchtkwaliteit en klimaat, de functie van groen bij het afkoppelen van regen-water, groen als sociale component in de stad en

groen als middel om de stad nog mooier te maken. Met deze aanpak past het groen-beleid naadloos binnen het motto van het college ‘Samen sterk. Bruggen bouwen aan de Waal’ (coali-tieakkoord 2006-2010).

Nijmegen heeft als stad ook te maken met de zoek-tocht naar balans tussen rood en groen. De nood-zaak om woningen te bouwen is nog steeds evi-dent in de oudste stad van Nederland en de wens om meer en beter groen klinkt ook steeds luider. Door het groenbeleid te vertalen in concrete rand-voorwaarden voor verschillende bouwprojecten en (particuliere) planontwikkelingen hebben we de vinger aan de pols om in een vroegtijdig sta-

Veroniek Bezemer

Nijmegen ligt tussen

rivierenlandschap en

stuwwallandschap.

Uitgestrektheid en beboste

hellingen komen elkaar tegen

in deze stad aan de Waal. Dit

is een unieke kwaliteit die

op verschillende plekken ook

daadwerkelijk de stad binnendringt.

Maar er zijn ook delen van de stad

die (gevoelsmatig) erg ver van het

groen liggen of kwalitatief groen

missen.

Het is groen en het... groeit in Nijmegen

elkeowelanisa-kelijk

n eenng inZodat groene ruimte

groen als middel om de stad nog mooier te maken Met deze aanpak past het groen

.

e

n

it

ie

ok

gt.

ad

het

oen

en.


G R O E N 9

In dit themanum-mer over Nijmegen willen we laten zien hoe we in Nijmegen omgaan met groen. We laten zien dat we groen verknopen met verschillende andere beleidsthema’s in de stad zodat groen zich stevig verankert in de dagelijkse praktijk van de gemeente.

G r o e n e A l l u r e b i n n e n s t a d N i j m e g e n

Legenda

privé gebied

openbaar gebied rijweg

openbaar gebied voetgangerszone

privé tuinen

bestaande parken

bestaande volgroeide bomen

bestaande niet volgroeide bomen

nieuwe bomen

gekandelaberde bomen

groene wanden

klimdraden

ruïne groen

stads pocketparken

buurt pocketparken

daktuinen

palmen

agave’s

kunstproject

Gemeente NijmegenBuro Poelmans Reesink Landschapsarchitectuurschaal 1:2000, april 2007

De monumentale kastanje-bomen in de Marikenstraat in het centrum van Nijme-gen staat midden tussen de nieuwe gebouwen.


10 G R O E N

dium ontwikkelingen bij te kunnen sturen. Door de brede afweging van belangen in de stad lukt dit niet altijd voldoende. Versterking van de rol van groen in dergelijke afwegingen blijft een belang-rijke opgave voor de toekomst.

Dat het op verschillende plekken ook goed gaat, blijkt uit een initiatief van de Bomenstichting waar-bij projecten geselecteerd zijn waarin bestaand groen op een goede manier is gecombineerd met een nieuwe bouwontwikkeling. Maar liefst twee van de tien geselecteerde projecten zijn Nijmeegse projecten waaronder de monumentale kastanjes in de nieuwe Marikenstraat. Dergelijke projecten laten zien hoe mooi deze plekken nu zijn in hun combinatie van volwassen groen en nieuw rood. Met het project Groene Allure Binnenstad voegen we nieuw groen toe aan de bestaande stad.

In 2007 is de koppeling met het thema luchtkwa-liteit en het stadsthema ‘Nijmegen Gezonde Stad’ aangegrepen om synergie te creëren en de aan-dacht voor het groen weer hoger op de politieke agenda te zetten. De vruchten worden daar nu van geplukt door projecten die zowel de leefbaarheid als de luchtkwaliteit in bijvoorbeeld Nijmegen-West gaan verbeteren met behulp van groen. Ook bewonersinitiatieven worden hierbij gestimuleerd en uitgevoerd.

Met de aanpak zoals die gekozen is in deze colle-geperiode, zetten we de marsroute uit voor de toe-

komst. Dit komt tot uitdrukking in verschillende grote en kleine projecten in Nijmegen. Met name vernieuwende toepassingen van groen hebben tijd nodig om geaccepteerd te worden. Pilot projecten zijn daarvoor geschikt om zo concreet te laten zien welk effect groen heeft in de stad. We zijn en blij-ven daar mee bezig.

GROTE PROJECTEN EN GROENNijmegen is al enige jaren intensief bezig met een aantal grote projecten. Denk aan de nieuwe stadsbrug, VINEX-locatie Waalsprong, nieuwbouw Waalfront en de dijkteruglegging bij Lent. In al deze projecten speelt groen nadrukkelijk een rol bij de ruimtelijke kwaliteit.

StadsbrugDe nieuwe stadsbrug over de Waal takt aan op be-staande infrastructuur waardoor deze laatste op-nieuw tegen het licht wordt gehouden. Dergelijke kansen grijpen we aan om ook het groen op zo’n plek te versterken of te verbeteren. Bij de stads-brug speelt vooral het aspect luchtkwaliteit een grote rol omdat deze brug natuurlijk veel verkeer gaat verwerken. De op de brug aansluitende Ener-gieweg zal daarom een groene aankleding krijgen vanwege fi jnstof en NOx belasting. Ook Park West, dat ligt ten oosten van de Energieweg, speelt een bufferende rol naar de naastliggende industriege-bieden. Dit park bestaat uit meerdere groengebied-jes waar in de loop van de tijd groene plekken aan zijn toegevoegd waardoor het steeds meer één ge-heel wordt.

Waalsprong VINEXDe Waalsprong is één van de Nederlandse VINEX-locaties waar zo’n 12.000 nieuwe woningen ge-

Kaart streefgebied Lingezegen.


G R O E N 11

Aan de westkant van de Waalbrug in Nijmegen gaat de nieuwe Stadsburg het verkeer op deze brug ontlasten. De Waalbrug, onlosmakelijk verbonden met Nijmegen, werd in 1944 gered door de student Jan van Hoof. De Duitsers waren van plan de brug op te blazen. Dankzij Jan van Hoof viel de brug nagenoeg onbeschadigd in handen van de Geallieerden.

Inzet: Waalfront (illustratie: Lodewijk Baljon Landschaps-architecten).

bouwd gaan worden. Een deel daarvan is al gerea-liseerd. Elke wijk in het grote plan heeft zijn eigen invulling qua type woningen en woonomgeving. Niet elke wijk heeft evenveel groen.De gemeente is verantwoordelijk voor de Land-schapszone, een groen gebied dat midden door de Waalsprong zal lopen. Aan de westzijde sluit het gebied aan op de uiterwaarden van de Waal, aan de oostzijde zal het aansluiten op park de Woerdt (een onderdeel van het grotere Park Lingezegen). In de Landschapszone moet naast groen ook een wateropgave worden gerealiseerd. Het zal niemand

dan ook verwonderen dat water een nadrukkelijke rol speelt in het ontwerp voor de Landschapszo-ne. Daarnaast bevat het plan verschillende groene plekken variërend van een functioneel stadspark tot een natuurlijker aangelegde plek. Ook recreatie is een belangrijke functie in de Landschapszone. Er zullen stranden komen (intensief en extensief), mogelijkheden voor evenementen en sportbeoe-fening. De Landschapszone zal een belangrijk uit-loopgebied worden voor bewoners van de Waal-sprong.

WaalfronOp de plek waar nu nog bedrijvigheid heerst en grote fabrieken zijn gehuisvest, zal op termijn een hoogstedelijke woonwijk verrijzen, prachtig gele-gen aan de Waal. Ondanks dat er vrij compact gaat worden gebouwd op deze plek, is het groen na-drukkelijk aan het plan toegevoegd. Midden in het plangebied komt een groene scheg te lopen, waar-door voor veel bewoners van de nieuwe wijk het groen op loopafstand komt te liggen. Deze scheg sluit aan op het historische Fort Krayenhoff dat weer zichtbaar gemaakt zal worden en een groene invulling krijgt. Daarmee voegen we niet alleen


Statig groen.

12 G R O E N

groen maar ook cultuurhistorie toe aan deze nieu-we woonlocatie aan de Waal.Belangrijk bij de ontwikkeling van het plan was ook het feit dat de naastliggende wijk weinig openbaar groen heeft en dus baat zal hebben bij het nieuwe groen in het Waalfront. Vanuit de naastliggende wijk komen groene verbindingen naar de groene scheg en verder richting het Fort en de Waal.

DIJKTERUGLEGGINGEén van de grote projecten van Ruimte voor de Rivier speelt zich af in Nijmegen: de dijkterugleg-ging bij Lent. Rijkswaterstaat heeft hiervoor een

technisch plan opgesteld dat ervoor zorgt dat de gewenste 27 centimeter waterstanddaling wordt gehaald. De gemeente Nijmegen heeft aan dit technische plan ruimtelijke kwaliteit (waaronder groen) toegevoegd. De belangen in een dergelijk plan verschillen namelijk: Rijkswaterstaat wil een probleem (namelijk stijgende waterafvoer) op een praktische, technische haalbare en fi nancierbare wijze oplossen. De gemeente wil we naast de tech-nische eisen er ook voor zorgen dat het Nijmeegse landschap voor onze bewoners aantrekkelijk blijft, ook na zo’n grootschalige en noodzakelijke in-greep. Het hele proces laat wel zien dat het goed


G R O E N 13

mogelijk is om technische eisen en ruimtelijke kwaliteit te combineren.

PARK LINGEZEGENArnhem en Nijmegen werken beiden aan omvang-rijke woningbouwprojecten: Arnhem ten zuiden van de Rijn en Nijmegen ten noorden van de Waal. Om voor deze nieuwe inwoners voldoende uit-loopgebied te hebben, is Park Lingezegen ontwor-pen. Het gebied slingert zich door het middenge-bied tussen beide steden en wordt ingericht met een watergebied, parkgebied, een agrarisch deel en landschappelijke structuren zoals laanbeplanting.

ONS GROENE HERTIn maart 2008 startte de gemeente Nijmegen een eigen klimaatcampagne: Ons Groene Hert. Achter het beeldmerk van een groen hert gaat de gedachte schuil dat mensen wel de noodzaak kénnen van milieubewust leven maar die nog te weinig vóelen. Nijmegenaren worden opgeroepen meer met hun ‘groene’ hart (Nijmeegs: hert) te wonen, reizen, kopen, werken, etc. De campagne vormt de kapstok voor het Uitvoeringsprogramma van het Klimaatplan waarmee de raad in januari 2008 instemde. In het Uitvoeringsprogramma staan projecten die onder meer moeten leiden tot energiebesparing bij particulieren (Wonen +++), gemeente, MKB en woningcorporaties. Daarnaast vallen bijvoorbeeld ook projecten op het gebied van zonne-energie, schoon openbaar vervoer, het Nijmeegs Energie Con-venant en windenergie onder de vlag van Ons Groene Hert.Meer informatie over de campagne vindt u op: www.onsgroenehert.nl.

In de eerste fase die tot 2013 loopt, wordt een ba-sisvariant van Park Lingezegen gerealiseerd.

CONCLUSIEGroen wordt verweven in allerlei ruimtelijke pro-jecten, groen wordt toegepast vanuit verschillende redeneringen en argumenten. In dit themanummer over Nijmegen staan we nadrukkelijk stil bij die ver-schillende functies die groen heeft voor de stede-lijke omgeving. We zullen als gemeente dit thema-nummer ook breder verspreiden dan de gangbare groene doelgroep zodat ook bij aanverwante vakge-bieden de waarde van groen zichtbaar wordt.


14 G R O E N

foto’s: Leo IJsvelt

Nijmegen is een stad die inzet op een

sportieve, gezonde bevolking. De ge-

varieerde, groene omgeving van Nij-

megen stimuleert mensen tot ontspan-

ning en gezonde inspanning. “Groen is

gezond, dat weet iedereen. Behoefte

aan groen is er altijd. Wij moeten er-

voor zorgen dat dit beschikbaar is in de

juiste vorm en omvang en op de juiste

plek”, zegt Jurgen Hell, senior adviseur

bij de afdeling Openbare Ruimte van de

gemeente Nijmegen. “Door een goede

toepassing van groen lokken we men-

sen naar buiten voor een ommetje en

met kleine investeringen brengen we

de prachtige buitengebieden binnen

handbereik.”

Gezonde stad

Groen lokt mensen naar buiten

Het is Nijmeegs groen en het... bevordert de gezondheid


G R O E N 15

Onderzoek van onder an-dere de Gezondheidsraad en RMNO (2004 - ‘Natuur en gezondheid; Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden’) heeft aangetoond dat er een verband is tussen groen en gezondheid, welzijn en gevoelens van veiligheid. Uitzicht op groen vanuit huis of de werkplek heeft een positief effect op stressvermindering, herstel bij ziekte en vermindering van ziekteverzuim (A.E. van den Berg; 2005 - ‘Health impacts of healing environments’). Daarnaast nodigt groen uit om te bewegen, zowel in de woonomgeving (zoals wandelen, fi etsen en spelen) als in de werkom-geving met bijvoorbeeld lunchwandelen (Raad Landelijk Gebied; 2005 - ‘Recht op groen’). Dit is een belangrijk aspect gezien de toenemende problematiek rondom overgewicht.

De rijksoverheid en kennisinstituten roepen lokale overheden en marktpartijen op meer aandacht te besteden aan groen in en nabij hun stad. Groen stimuleert mensen te bewegen. Slim ingerichte, groene wijken zorgen ervoor dat bewoners meer bewegen en dat kinderen vaker buiten spelen. Het biedt ontspanning en verlaagt stress en kan zorgen voor minder overgewicht. “Groen wordt vooral toegepast als ondersteuning en niet als leidend motief. We hebben de neiging om ‘waarde’ altijd in economische factoren uit te drukken en om daaraan bestaansrechten te ontle-nen. Dit maakt het wel eens moeilijk om voor groen te kiezen. Toch maakt de gemeente duidelijke keu-zes voor de inzet van groen.” zegt Jurgen Hell.

‘We vergeten het wel eens, maar ook de Wester-se mens is ontstaan en geëvolueerd in een na-tuurlijke omgeving. Dat we nu leven in stenen woningen en steenachtige omgevingen wil niet zeggen dat we de relatie met de natuur volledig zijn kwijtgeraakt. Mensen worden eerder beter en minder snel ziek met zicht op groen. We voelen ons minder gestresst in een groene omgeving. Een wandeling door de na-tuur geeft ons vaak weer nieuwe levenslust.’ Openingscitaat van het Groenplan door de wethouder Milieu, Groen en Recreatie, Jan van der Meer.

PARKENEen Nijmeegs groenproject waarin bewegen cen-traal staat, is de jaarlijks terugkerende landelijke

Dag van het Park. Op deze laatste zondag in mei or-ganiseren verschillende Nijmeegse bewonersgroe-pen samen met de gemeente diverse activiteiten voor jong en oud in de parken van de stad. Jurgen Hell: “De visie op parken en groen is mee-gegroeid met de wensen van de gebruikers. Niet meer te aangeharkt en voorgeprogrammeerd, maar met de mogelijkheid tot sporten, struinen en avon-tuur. Een groen bezoek moet spannend zijn voor doelgroepen als kinderen, jongeren en allochto-nen, die ons groen vaak als saai ervaren. Zo stimu-leren we waar mogelijk ‘verruiging’ van natuur. De kunst is om juist met kleine investeringen mooie projecten te realiseren. Maar het groen om de hoek is minstens zo belangrijk.”

OMMETJEOp de Dag van het Park van dit jaar, op 25 mei, introduceert Nijmegen een nieuw initiatief ´het ommetje door de wijk´. De promotie van een wan-delingetje van drie tot vier kilometer, dat je in een half uur tot een uur afl egt. Een ommetje in de eigen buurt schept verbinding met de leefomgeving. Naar schatting negentig procent van de Nederlandse be-volking wandelt op enige manier. De ANWB heeft daarom het idee van een ommetje gelanceerd. “We introduceren het project ‘het ommetje door de wijk’ met een feestelijke aftrap”, vertelt Jurgen Hell. “We delen enquêtes uit waarmee we de favoriete routes van bewoners in bepaalde wijken inven-tariseren. We bekijken het verloop van die routes en faciliteren natuurlijke verbindingen als een pad of een bank. Zo ontstaat als het ware een logische

n


16 G R O E N

route die ook anderen er makkelijker toe beweegt even het huis uit te lopen. Ook voor sporters doen we zo leuke dingen. Hardlopers bijvoorbeeld heb-ben vaak een vaste route. Door het aanbrengen van markering maken we daar een duidelijk parcours van. In het Goffertpark hebben we een route uitge-rust met tijdwaarneming, dit is een populair rondje geworden. Door de ommetjes zoveel mogelijk met elkaar te verbinden, ontstaat een fantastisch net-werk door de stad. Eigenlijk bestaat de Vierdaagse uit vier prachtige reuze-ommetjes. Hier worden de buitengebieden in de route opgenomen. Elke dag heeft zo een eigen richting met een eigen karak-ter.”

GROEN BUITENGEBIEDNet buiten de gemeentegrens van Nijmegen ligt een aantal populaire natuurgebieden die veel bezoek krijgen van inwoners van Nijmegen. In het oosten strekt de Ooijpolder zich langs de Waal uit. In het zuiden vind je het bosrijke en heuvelachtige gebied van Berg en Dal, Groesbeek en Mook, in het westen de Hatertse vennen en in het noorden de Betuwe. Het groene karakter van Nijmegen wordt mede door deze groene omgeving bepaald. De tevreden-

heid over groen scoort hoog. De stads- en wijkmo-nitor van 2007 laat zien dat de groengebieden om de stad het meest populair zijn; 94 procent van de Nijmegenaren vindt het belangrijk voor zichzelf dat deze gebieden er zijn en geven ze gemiddeld een rapportcijfer 8. Tachtig procent bezoekt minimaal één van de gebieden meerdere keren per jaar.

De gemeente is zich bewust van de recreatieve functie van deze omliggende landschappen. Jurgen Hell: “De routes er naartoe moeten voldoende aantrekkelijk en toegankelijk zijn. Tussenliggende snelwegen en bedrijfsterreinen vormen in het beeld van mensen vaak behoorlijke hobbels. De toegangswegen worden daarom verbeterd door het aanbrengen van voorzieningen. Kleinschalige investeringen hebben daarbij vaak een groot ef-fect. Denk aan de aanleg van wandelen fi etspaden, bruggetjes over te lange waterwegen en trappen langs de stuwwal die het mogelijk maken direct het prachtige uitzicht binnen te stappen. Verder participeert de gemeente in projecten en stelt menskracht ter beschikking van de buurgemeen-tes. We dragen zes ton bij aan de kwaliteit van de groengebieden over de eigen grens. Met deze ac-


G R O E N 17

ties hopen we mensen te stimuleren hun vrije dag vaker buiten door te brengen.” GROEN VOOR DE DEURHoewel de drukte buiten de stad vaak doet ver-moeden dat er in Nijmegen geen mens meer thuis zit, moeten we erkennen dat niet iedereen zijn vrije middag doorbrengt in een groene oase, ver-der van huis. Uiteindelijk ligt de directe beleving van mensen voor de deur. Voorbij de eigen tuin, en voor velen zelfs meteen uit de voordeur, bevindt zich de openbare ruimte van straat en buurt. “De gemeente ziet het als haar verantwoordelijkheid groen dicht bij de beleving van mensen te brengen. De weinige ruimte die er soms in wijken is, wordt benut voor hofjes of speelobjecten in combinatie met groen. Dit stimuleert ook weer het maken van het genoemde ‘ommetje door de wijk’,” zegt Jurgen Hell.Op verschillende plekken in Nijmegen zijn groe-pen bewoners actief in het beheren van een stuk groen in hun wijk. In alle gevallen hebben de bewo-ners zelf het idee aangedragen om dit stuk groen op deze manier in te zetten en voor het onderhoud zorg te dragen. Op verzoek kan de gemeente wat betekenen in het beheer.

De gemeente ondersteunt enkele groene initia-tieven vanuit andere partijen die gericht zijn op kinderen. Het Milieu Educatie Centrum Nijmegen

(MEC) voert opdrachten uit voor de gemeente. Er loopt nu een proef voor de vergroening van schoolpleinen in Nijmegen. Dit project ‘Groene Speelruimte’ voeren zij samen uit met ontwerpbu-reau Niche. Daarnaast heeft Nijmegen sinds een jaar buitenschoolse opvang in de natuur ‘Struin’. De naam zegt het al; spelen, leren en veel bewegen in het groen. Nijmegen heeft de Nederlandse pri-meur van deze soort opvang.

VOORUIT KIJKEN “Onderzoek toont telkens opnieuw aan dat groen goed is voor mensen. Direct inspelen op de uit-komsten en aanbevelingen in het beleid is voor een gemeente best lastig ” geeft Jurgen Hell aan. “Het belang van groen bewijst zich in de praktijk echter onomwonden. Kijk maar eens naar het gebruik van groen in en om de stad. Mensen zijn daar graag en geven aan nog meer te willen. Als gemeente moet je luisteren naar die vraag en meegroeien met de veranderende inhoudelijke behoefte. Groen moet in ontwikkeling blijven en het moet trends volgen. De kunst is investeringen te doen waar je altijd wat aan hebt. De half-pipes voor het skateboarden lig-gen nu in de weg voor de jeugd die liever voetbalt, en de gladde paden voor de skaters zijn te smal voor het huidige nordic walking. We proberen vooruit te kijken in een behoefte en als we dat goed doen creëren we daarmee zelf weer nieuwe vraag naar bruikbaar groen.”

GROENE BUFFER Groen heeft op een andere manier direct een posi-tieve invloed op de gezondheid; het vangt fi jn stof en CO2-deeltjes in de lucht af. De gemeente Nijmegen zet op diverse plekken groen in langs wegen met het doel om de luchtkwaliteit ter plekke positief te beïnvloeden. Al sinds eind jaren ’90 is in Nijmegen onderkend dat de woonwijken in het westen afgeschermd moesten worden van de naastliggende industrie. Daartoe werd Park West in het leven geroepen; een aaneenschake-ling van groene gebieden die gezamenlijk als groene buffer moesten gaan fungeren. De ontwikkeling van dit gebied is een proces van meerdere jaren waarin steeds meer onderdelen zijn verworven en inge-richt. Park West bestaat uit verschillende parken, een volkstuinencomplex en sportvelden. Op dit moment doen zich mogelijkheden voor om nieuwe gebieden te verwerven en deze aan het park toe te voegen. Deze fase wordt benut om ook een aantal bestaande delen van het park te verbeteren en verbindingen tussen de delen te versterken. Verschillende actieve bewonersgroepen zijn hierbij betrokken.Meer over dit aspect van groen en gezondheid wordt op pagina 22 nader belicht.


18 G R O E N

Jeroen Balemans

Jarenlang vormde een braakliggend door fl atgebou-wen en seniorenwoningen omzoomd stuk grond een bron van ergernis voor de bewoners. Wande-len, voetballen of andere activiteiten waren er niet op mogelijk. Er werd vuil gedumpt, honden deden er hun behoefte, en het ongemaaide gras barstte van de teken. Een pad dat door scooters en fi etsers als sluiproute werd gebruikt, zorgde bovendien voor gevaarlijke situaties op het kruispunt met de doorgaande weg die langs het terrein loopt. En een strook verwilderde beplanting die een deel van het terrein aan het zicht onttrok, bezorgde vooral oudere buurtbewoners gevoelens van sociale on-veiligheid.Maar sinds vorig jaar is alles anders. Het terrein is omgetoverd tot een van speeltoestellen en wandel-paden voorzien parkje met een open karakter waar jong en oud plezier aan beleven. Genoeg reden dus voor een feestje op 19 april met de hele buurt.

Buurtcomité-voorzitter Gerard Scholts: “Leerlingen van de twee basisscholen in de wijk onthulden een

Zaterdag 19 april 2008 werd een mooie dag

voor de bewoners van de Edelstenenbuurt

in de wijk Hatert in Nijmegen.

Buurt en gemeente trots op

nieuw wijkpark

Het is groen en het... is goed voor de sociale cohesie

Het Florapark.


G R O E N 19

door hen gemaakt mozaïek en de door buurtbewo-ners verzonnen naam van het parkje werd bekend gemaakt. Het luchtkussen voor de kinderen en al het lekkere eten maakte iedereen vrolijk.” De be-woners van het seniorencomplex en de fl ats die het veld omzomen. waren zeer welwillend toen de gemeente Nijmegen hen eind 2006 benaderde om samen een park te ontwerpen.

VERBAASD Maar verbaasd waren ze óók. ‘Veel mensen gingen er altijd vanuit dat het veldje ooit zou worden vol-gebouwd’, zegt Scholts. In plaats daarvan kwam er dus een interactief ont-worpen park, met zoveel mogelijk invloed voor de toekomstige gebruikers. In een eerste brainstormsessie met leden van het buurtcomité én andere bewoners werden alle idee-en geturfd en geschift. In de bijeenkomst die daar-op volgde, werd een schetsmatige tekening gepre-senteerd waar de bewoners op konden schieten. Op basis van de reacties tijdens deze bijeenkomst ging groenontwerper Tanja Martens namens de

gemeente aan de slag met een defi nitief ontwerp. Nadat daar met instemming op werd gereageerd, kon al begin 2007 met de aanleg van het park wor-den begonnen. ‘Achteraf gezien is het enorm snel gegaan’, zegt Tanja Martens. ‘Binnen twee maanden hadden we een ontwerp waar iedereen in de werk-groep achter stond.’ Het dilemma met het betrekken van bewoners bij planvorming is dat ze in de loop van zulke proces-sen teleurgesteld kunnen raken omdat niet aan hun wensen kan worden voldaan. Dat werd door Martens en haar collega’s ondervangen door eind 2006 eerst zelf een aantal randvoorwaarden op te stellen voor het nieuwe parkje. Op basis van die randvoorwaarden werden buurtbewoners uitgeno-digd voor de brainstormsessie.Martens: ‘De natuurlijke kwaliteit van het groenge-bied moest worden verbeterd, in het groen moes-ten ook speel- en sportvoorzieningen voor kinde-ren komen, het bestaande trafogebouw moest net als een hondenuitlaatplaats goed worden ingepast, én we wilden natuurlijk dat het een ontmoetings-plek voor diverse doelgroepen zou worden.’

UIT HET GROENPLAN‘Een parkje in de buurt of wijk kan fungeren als centraal punt in de woon-omgeving waar omwonenden elkaar gemakkelijk tegen-komen. Deze functie wordt nog versterkt als men mee gaat werken aan het be-heer van het groen. Dit blijkt uit diverse voorbeeldprojecten in Nijmeegse wijken. Deze bijdrage aan de sociale cohesie in een wijk heeft een direct effect op vermindering van cri-minaliteit en verloe-dering van een wijk. Als mensen immers meewerken aan het verbeteren van hun woonomgeving en daardoor elkaar be-ter leren kennen, zal de sociale controle in de wijk toenemen en een hechtere bin-ding met de buurt ontstaan. In het kader van vergrijzing en integratie is die sociale functie van groen ook belang-rijk.‘

Park Vossendijk, oude situatie.

Park Vossendijk, nieuwe situatie.


20 G R O E N

Een andere belangrijke voorwaarde: draagvlak van-uit de buurt. Dat bleek ruimschoots voorhanden.

BLANCO‘Bij de brainstormsessie waren alle bewonersgroe-pen vertegenwoordigd. Sommige mensen hadden zelfs briefjes bij zich met suggesties van buurtgeno-ten die verhinderd waren. Tijdens die brainstorm

hebben we meteen de populariteit van alle ideeën geturfd waardoor we al snel een schifting konden maken. Het mooie was dat de ideeën grotendeels overeenkwamen met wat wij zelf voor ogen had-den. Desondanks is het goed dat we die brainstorm blanco zijn ingegaan. Vaak heb je wel een goed idee van wat de mensen willen, maar zo moet je nooit het gesprek aangaan. Daarom hebben we bij de

‘KINDERMOZAÏEK IN PLAATS VAN GRAFFITI’In het nieuwe parkje aan de Vossendijk staat een aartslelijk transformatorhuis. Zo’n ’vlag op een modderschuit’ (zoals sommige bewoners het trafo-gebouw noemen) is vrágen om graffi ti en vandalisme. Op verzoek van het buurtcomité en op kosten van de gemeente heeft kunstenares Lieke van Dommelen daar iets op gevonden. Ze betrok álle vierhonderd basisscholieren uit de wijk bij het ontwerp en de bouw van een kleurrijk mozaïek van veertig vierkante meter. De kinderen kwamen allemaal langs in de hand-werklokalen van de twee basisscholen in de wijk.

Allemaal mochten ze van de Lieke van Domme-len een tekening maken rond het thema natuur. Zo kreeg ze vierhonderd typische kinderschet-sen van vlinders, bijtjes, lieveheersbeestjes, tul-pen, zonnebloemen en konijntjes. Vervolgens trok ze de lijnen daarvan over op een groot tegelvlak en daarna mochten alle klassen beurtelings zo’n vlak inkleuren met brokstukjes mozaïek, die ze er zelf op plakten. ‘We zijn er best even druk mee geweest. Maar in het voorjaar, bij de offi ciële opening van de speelwei, staat het er’, zegt Lieke van Domme-len.

Het mozaïek gaat de bovenzijde van alle muren van het gebouw bedekken. Samen met beplan-ting die ervoor moeten zorgen dat je niet zo makkelijk bij het gebouwtje komt, moet dit het ontsierende object aan het oog gaan onttrek-ken.

‘Het idee achter het mozaïek is simpel. Als je zelf betrokken bent geweest bij het maken van iets moois, zul je daar zuinig en trots op zijn. Dit groeit uit tot een kunstwerk van alle kinderen uit Hatert, niet van een páár. Ik kan me niet voor-stellen dat iemand het dan toch nog stuk maakt’


G R O E N 21

volgende bijeenkomst ook bewust niet al een ont-werp voorgelegd maar alleen een schetsmatige te-kening. Op basis van de opmerkingen die daarover werden gemaakt, hebben we een pad wat anders ingetekend, maar voor het overige waren de bewo-ners heel tevreden.’ Buurtcomité-voorzitter Gerard Scholts kan dat al-leen maar beamen. ‘We zijn ongeloofl ijk trots dat

‘ZITPLEKJES, NOTENBOMEN EN EEN KABELBAAN’ Het nieuwe park Vossenweide is zo ingericht dat het voor alle bewoners en alle generaties wat te bieden heeft. Wie een mooie wandeling wil maken kan dat doen op de nieuw aangelegde paden die zo zijn aangelegd dat je een rond-je door heel het park kunt maken. Tijdens de wandeling valt er genoeg te be-leven en te zien. Zo bieden de geasfalteerde paden en een speelse verhoging in het park volop kansen voor fi etsen skeelervertier voor de jeugd. Verwilde-ringsbollen die in het voorjaar opkomen en zichzelf uitbreiden zorgen in het voorjaar voor een kleurrijk schouwspel. In het najaar kunnen walnoten ge-raapt worden van de nieuw aangeplante walnotenbomen. Door hun structuur geven deze bomen bovendien gefi lterd licht. Voor de jeugd zijn afwijkende speeltoestellen aangebracht zoals een kabelbaan en een vogelnestschommel, en op een vlak stuk gras met doelpalen kan naar hartenlust gevoetbald wor-den. Hondendrollen zijn niet langer een belemmering. Voor hondenbezitters is namelijk een hondenuitlaatplaats aangelegd. Uiteraard zijn er ook zitplekjes voor senioren, ouders die toekijken als hun kinderen spelen, of wandelaars die even willen rusten.

De kosten van het hele project (inclusief voorbereiding en uitvoering) bedroe-gen ongeveer 140.000 euro. Dat de nieuwe inrichting van het veldje aanslaat onder in elk geval de jeugd is inmiddels wel duidelijk.

Tanja Martens: ‘De vogelnestschommel is ook ’s avonds populair onder de wat oudere jeugd en soms zelfs onder de bewoners van de studentenfl ats die ’s nachts thuiskomen van een avondje stappen. Er wordt niets gesloopt, maar het gejoel geeft wel geluidsoverlast voor de bewoners van de fl ats. Onze wijk-beheerder heeft daarom afgesproken om samen met de politie en bureau Toe-zicht van de gemeente het park de komende tijd extra in de gaten te houden. Ook is er elders in de wijk een extra schommel neergezet. Ik heb het idee dat dat heeft geholpen, al kunnen we dat pas defi nitief vaststellen als we de warme zomermaanden achter de rug hebben.’

we dit als buurt samen met de gemeente voor el-kaar hebben gekregen. Het is echt óns park gewor-den, een verrijking voor de buurt. Het brengt buurt-bewoners ook echt bij elkaar. Je ziet nu kinderen skeeleren of met elkaar spelen, terwijl hun ouders op een bankje in het zonnetje zitten en een praatje met andere buurtgenoten maken. Dat is exact wat we voor ogen hadden.’

Tuinenwedstrijd in de Gerard Noodtstraat.

Links: Tuinenwedstrijd in het Kerkegasje.Boven: Tuinenwedstrijd in de Schipbeekstraat.


22 G R O E N

Veroniek Bezemer

zo ziet de Energieweg er nu uit.

Behalve industrie als bron van vervuiling is er ook nog het verkeer. In Nijmegen is dat niet alleen het wegverkeer maar ook scheepvaart. Zowel op de Waal als op het Maas-Waalkanaal varen vele sche-pen die een aanzienlijke uitstoot fi jnstof en NOx voor hun rekening nemen. Als het gaat om uit-stoot kan De Waal zelfs worden vergeleken met een gemiddelde snelweg (tussen de 110.000 en 140.000 voertuigen per dag). Het Maas-Waalkanaal levert een PM10 en NOx uitstoot vergelijkbaar met 40.000-45.000 voertuigen per etmaal. De weginfra-structuur heeft een vergelijkbare bijdrage aan de totale Nijmeegse uitstoot voor PM10 en NOx. Het verschil is echter dat overschrijdingen op wegen niet beperkt zijn tot Nijmegen-West maar samen-hangen met het gehele hoofdwegennet in Nijme-

gen. Dit radiale systeem dat zich uitstrekt van het Keizer Karelplein in alle windrichtingen, omvat ook nationale/regionale wegen zoals de snelwegen A15 en A325 in het noorden en de A73 ten westen van de stad.

Sinds 2005 heeft Nijmegen-west/Weurt een struc-tureel meetnet voor fi jnstof dat bestaat uit zeven meetpunten; twee in de stad en vijf rond het in-dustrieterrein Nijmegen-West. Daarnaast staan er twee meetpunten van het RIVM; één langs de Graafseweg en één langs de De Ruyterstraat (Bot-tendaal ten zuiden van het centrum). Van deze meetpunten kunnen dagelijks online de gegevens bekeken worden op www.lml.rivm.nl.

Zoals vele steden heeft ook Nijmegen te maken met luchtvervuiling.

Meer specifi ek doet dit probleem zich voor in het westelijk deel van de

stad. Hier bevindt zich de grootschalige industrie van Nijmegen, wat

leidt tot relatief veel transport en zwaar verkeer.

Het is groen en het... zorgt voor schonere lucht

Zoals vele steden heeft ook Nijm


G R O E N 23

UIT HET GROENPLANHet wordt steeds duidelij-ker dat groen (en dan met name bomen en struiken) fi jnstof uit de lucht kan afvangen waardoor de luchtverontreiniging door bijvoorbeeld autoverkeer in steden vermindert. Een bomenrij langs de snelweg vangt bijvoorbeeld 20% van al het dwarrelende fi jnstof op. Plant Research International onderzoekt verder welke soorten bo-men en planten het beste werken. De volgende effecten van bomen zijn becijferd in verschillende onderzoeken:1 stadsboom legt NOx (stikstofoxiden) en fi jnstof vast gelijk aan de produc-tie van 10.000 autokilo-meters;1 stadsboom heeft het-zelfde reinigende effect als 100 m2 dakgroen;1 stadsboom heeft het-zelfde reinigende effect als 100 m2 gevelgroen.(o.a. ‘A.E.G. Tonneijck, J.P. Wesseling & J. Duyzer; TNO-report R2004 1383 - ‘Effecten groene elemen-ten op concentraties NO2 en PM-10 deeltjes’)

In dit artikel geven we aan hoe we omgaan met deze problematiek van de luchtkwaliteit en welke rol groen daarin speelt.

BRONAANPAKDe luchtsituatie wordt in Nijmegen zoveel moge-lijk aan de bron aangepakt. Bij de schadelijke uit-stoot van bedrijven is hierbij al veel winst geboekt door verbetering van technieken maar ook door handhaving en vergunningverlening. Verplaatsing van bedrijven uit woonwijken naar bedrijventer-reinen heeft ook bijgedragen aan verbetering van de lokale luchtkwaliteit.

Bedrijfsgebonden verkeer (vrachtwagens), diesel-bussen, personenverkeer en de scheepvaart vragen nog wel de nodige aandacht. De aanpak van deze uitstoot heeft namelijk een grotere impact op de leefsituatie dan die van de industrie. Maatregelen zitten vooral in de sfeer van schonere voertuigen, effi ciënter transport (betere doorstroming) en pro-motiecampagnes voor fi etsgebruik.

INZET VAN GROENDe luchtvervuiling wordt niet alleen bij de bron maar ook in de omgeving van die bron aangepakt.

Hierbij gaat het concreet om het inzetten van be-planting voor het afvangen van fi jnstof en NOx uit de lucht. Lineaire structuren zoals bomenrijen, groenschermen en blokhagen langs drukke wegen verminderen de concentraties fi jn stof en NOx en hebben ook een geluidsafschermende werking .

Op verschillende plekken in de stad werken we aan experimenten met groen als middel om fi jn-stof af te vangen en lucht te fi lteren. We doen dit zowel in eigen projecten in Nijmegen-West als via een Euregio-project (Euregionale aanpak vermin-dering fi jnstof met groen) waarin verschillende weglocaties doorgerekend en opnieuw ontworpen zijn met groen. Hierbij worden de berekeningen en ontwerpen door ES-Consulting gemaakt. In onder-staande wordt een aantal van deze pilot-locaties van het Euregio-project getoond.

PILOT-LOCATIESIn het onderzoek van ES-Consulting is een aantal weglocaties beoordeeld op de volgende punten:- hoe is de luchtsituatie er nu?;- welke bijdrage levert het aanwezige groen?;- waar en op welke wijze moet groen worden toe-gevoegd om de situatie te verbeteren?

impressie Energieweg ontwerp met groen.Inzet: profi el impressie Energieweg ontwerp met groen.


24 G R O E N

Situatie lucht-vervuiling langs

Energieweg.

principes van ES-consulting. Uit de resultaten blijkt dat bij een optimale groene variant de investerings-kosten voor het groen ruimschoots worden over-troffen door de welvaartseffecten. In het bijzonder de gezondheidsvoordelen ten aanzien van lucht-kwaliteit waren in deze studie een grote positieve post. De berekende concentratiedaling voor fi jn stof was 25% in de optimale variant. Bij een con-centratieverlaging van 5,6% zouden de kosten van de groenaanleg al opwegen tegen de vermeden ge-zondheidsschade.

In twee andere projecten staat de rol van groen bij fi jnstof ook centraal. Het gaat dan om maatregelen direct langs de weg.

NIJMEGEN-WEST: GROENE LONGEN VOOR SCHONE LUCHTIn Nijmegen-West doen zich de meeste problemen met luchtkwaliteit voor. In de woonwijken daar is ook relatief het minste groen te vinden. Toepassing van groen voor schone lucht verbetert de leefkwa-liteit van dit stadsdeel. In dit gedeelte van Nijmegen is een aantal locaties bekeken op de mogelijkheden om meer groen toe te voegen om de luchtkwaliteit voor de omwonenden te helpen verbeteren.

In 2008 wordt één van deze plannen uitgevoerd; de gecombineerde locatie van een wijkcentrum en een basisschool. Deze plek ligt langs een drukke weg waar 36 tot 40 dagen van het jaar de luchtkwa-liteitsnormen worden overschreden. Door Bureau Niche is een schetsontwerp gemaakt dat voorziet in een blokhaag, gevelbegroeiing, vervanging van bomen en het plaatsen van extra planten. Deze maatregelen zijn vervolgens doorgerekend door ES-Consulting en laten zien dat een daling van de fi jnstofconcentratie kan worden verwacht.

Het groen op de onderzochte locaties blijkt een duidelijke rol te spelen in het afvangen van fi jnstof en NOx. Door meer groen aan te planten direct langs en verder van de weg is er zelfs nog meer winst te behalen. Afhankelijk van de situatie kan dat groen de vorm hebben van enkelvoudige of dubbele bomenrijen met en zonder onderbegroei-ing en/of hagen.

Het onderzoek geeft ook aan welke bijdrage het bestaande groen langs de weg levert bij de fi ltering van de lucht. Dit groen staat al op de juiste plek en kan vanwege zijn positieve bijdrage aan de lucht-kwaliteit niet worden gemist. Zo werkt een der-gelijke aanpak twee kanten op: waar kunnen we groen toevoegen en welk groen moeten we niet weghalen.

MKBAVoor een wijk in Nijmegen ingesloten in infrastruc-tuur is in de vorm van een desk-study een Maat-schappelijke Kosten Baten Analyse uitgevoerd door Witteveen & Bos. In deze studie worden verschil-lende voordelen (welvaartseffecten) van groen afgezet tegen de kosten van groen (aanleg en be-heer). De onderzochte voordelen zijn:- gezondheidsvoordelen (luchtkwaliteit, geluid);- waterbergingscapaciteit;- schoon water;- stabiliteit klimaat;- energieverbruik;- woongenot;- recreatieve belevingswaarde.

Twee alternatieven zijn vergeleken met de huidi-ge situatie: een alternatief zonder groen (de open ruimte is grijs ingevuld) en een alternatief met een optimale groene inrichting volgens de ontwerp-


G R O E N 25

ACTUALISATIE MILIEUBELEIDSPLAN 2007 - 2010Eén van de hoofddoelen in het Milieubeleidsplan is het versneld vermin-deren van de schadelijke uitstoot door verkeer door effi ciënter trans-port en versnelde ver-schoning van voertuigen. Schadelijke uitstoot van bedrijven is de afgelo-pen jaren al verminderd en ook zijn bedrijven uit woonwijken verplaatst naar bedrijventerreinen.Behalve diverse bron-maatregelen aan vervoer en bedrijven staat in de Actualisatie van het Milieubeleidsplan ook groenaanplant genoemd als middel tegen lucht-vervuiling. De inrichting van de Energieweg is een voorbeeld van de uitwerking van het milieu- en groenbeleid. Ook in de toekomst blij-ven we dergelijke loca-ties defi niëren en groene oplossingen toepassen. Het genoemde Euregio-onderzoek speelt daarbij een nadrukkelijke rol.

ENERGIEWEGDe Energieweg is een grotere ontsluitingsweg in Nijmegen-West waar de problematiek van de lucht-kwaliteit veel aandacht heeft. Deze weg loopt tus-sen een woonwijk en het industriegebied Nijme-gen-West Weurt en vormt de westelijke grens van het al eerder beschreven Park West. De nieuwe Stadsbrug wordt op deze weg aangetakt waardoor een toename van verkeer wordt verwacht. Het aantal rijbanen op de weg zal niet worden uit-gebreid. Wel zal het profi el worden aangepast: de middenberm, die nu op veel plaatsen kan worden overgestoken, wordt dichtgezet; de bermen en het fi etspad worden verbreed. Deze maatregelen die-nen zowel het milieu als de verkeersveiligheid.In het ontwerpproces is onderzocht welke moge-lijkheden het profi el geeft om extra groen aan te leggen om de lucht te fi lteren, liefst in combinatie met geluidswering.

In het ontwerp spelen zowel bomen als onderbe-groeiing een rol. Bomen staan alleen in de midden-berm omdat elders te weinig plek is (met name ondergronds). Lage begroeiing (kruiden of lage struiken) staat zowel in de middenberm als in de zijbermen en dient als fi lter voor de lucht. Deze be-groeiing staat op schuin geplaatste circa één meter hoge scheggen, waarvan de steile kanten tevens als geluidskering werken.Het idee hierachter is dat lage begroeiing dicht op de weg de eerste stoot uitlaatgassen opvangt en fi ltert. Voor fi ltering verder van de weg, zijn hagen en bomen beter op hun plaats.

Aan de oostzijde van de weg worden nieuwe er-fafscheidingen aangelegd. Deze worden uitgevoerd als hagen of begroeide schermen om het totale bladoppervlak nog verder te vergroten. Dit ont-werp is in samenspraak tussen kwaliteitsbeheer groen, groenbeleid, uitvoering, milieu en steden-bouw opgesteld zodat het aan ieders randvoor-waarden voldoet.

SLOTLuchtkwaliteit is een omvangrijk probleem in ste-delijke gebieden. Een probleem dat lang niet vol-ledig lokaal kan worden opgelost. De aanpak zoals hier beschreven waarin ook groen een grote rol speelt, is echter wel een aantrekkelijke aanpak voor dat lokale niveau. Er worden immers meer-dere doelen mee gediend. Niet alleen een bijdrage aan de verbetering van de (lokale) luchtkwaliteit maar ook een bijdrage aan natuurwaarden, leef-baarheid en beeldkwaliteit van de stad.

BRONNENGemeente Nijmegen. 2005. Rapportage Besluit LuchtkwaliteitBruggen bouwen naar een duurzaam Nijmegen 2007-2010. Actualisatie Milieubeleidsplan Gemeen-te NijmegenGemeente Nijmegen: MER en bestemmingsplan StadsbrugES-consulting. 2007. Quick-scan. Inzet van beplan-ting voor verbetering van de luchtkwaliteit.Witteveen+Bos. 2008. MKBA Groenvoorzieningen Gemeente Nijmegen

VOORSPELDE DALING FIJNSTOFCONCENTRATIE Jaargemiddelde (µg/m3) Aantal dagen overschrijding Zonder beplanting 30,68 32 Met beplanting 29,97 28

Globaal ontwerp groen Nieuwe Dukenburgseweg om de luchtkwaliteit te verbeteren (BS Consulting).


Veroniek Bezemer

Binnensteden zijn warme plek-

ken. Door hun grote dakopper-

vlak, muuroppervlak en asfaltop-

pervlak wordt veel zonnewarmte

opgenomen. En vanwege de com-

pacte bouw van veel binnenste-

den kan deze warmte ís nachts

maar moeilijk weer aan de lucht

afgegeven worden. Ook een ge-

brek aan groen zorgt voor meer

opwarming doordat verharde op-

pervlakken meer warmte opne-

men dan groen. Al met al loopt

het verschil in temperatuur tussen

binnenstad en buitengebied ís zo-

mers op tot circa vijf graden. Ver-

volgens wordt de noodzakelijke

afkoeling meer en meer gezocht

in airconditioners.

Het is groen en het... geeft verkoeling en isolatie

26 G R O E N


UIT HET GROENPLANGroen draagt ook bij aan klimaatbeheer-sing. Bomen en plan-ten compenseren met CO2-opname voor een deel de kooldioxide die we veroorzaken met ons energie- en brandstofverbruik. In de stad is het vaak een paar graden warmer dan in het omliggende platteland. Dat komt vooral omdat beton en asfalt de warmte vasthouden. Vooral tijdens hittegolven is dat een probleem. Stedelijk groen kan dan enige verkoeling bieden. In compacte buurten met weinig groen bieden gevel-groen en daktuinen een uitkomst.

27G R O E N


28 G R O E N

Tegelijkertijd doet zich de situatie voor dat er in de winter bij verschillende gebouwen energiever-lies optreedt door slechte isolatie van huizen en vooral daken. Met het milieubeleid richt Nijmegen zich op dergelijke fenomenen van energiegebruik en -verspilling en zoeken we naar oplossingen. De toepassing van groene daken en groene wanden levert zowel een bijdrage aan energiebesparing als aan vergroening en verfraaiing van compacte bin-nensteden. In het project Groene Allure Binnenstad (zie ook het artikel op pagina 42) is hiervoor al een verkennend onderzoek gedaan naar de mogelijkhe-den in de binnenstad. Voor ons als gemeente ligt hier een taak om onder andere groen in te zetten voor verbeterde isolatie van platte daken. Zowel voor onze eigen gebouwen als voor informatie en stimulans richting bewoners, woningbouwcorpo-raties en noem maar op. In dit artikel laten we zien hoe we daar mee omgaan.

STADHUISIn 2007 is een deel van het dak van het stadhuis van groen voorzien. Langs de rand staan bakken met

hoge beplanting die zichtbaar is vanaf de straat. In het midden ligt een oppervlakte sedum in verschil-lende kleuren. De beplanting heeft een drieledig doel: verkoeling, isolatie en afkoppeling van regen-water. En uiteraard is ook de beeldkwaliteit (zowel vanuit het gebouw gezien als vanaf de straat) een belangrijk voordeel van een groen dak. Met name de ligging van Nijmegen op een stuwwal biedt veel kansen voor zichtbare groene daken.

Naast een mooi en zichtbaar resultaat laat deze pilot ook de samenwerking van verschillende ge-meentelijke vakgebieden goed zien: groen, water en milieu zijn allen betrokken bij dit project, zowel vanuit beleid als vanuit de uitvoering. Een voordeel in Nijmegen is wel dat deze thema’s allemaal in dezelfde portefeuille van wethouder Jan van der Meer zijn vertegenwoordigd.

Voor de realisatie van andere groene daken in de binnenstad is uiteraard medewerking van huis- en gebouweigenaren noodzakelijk. Daartoe is de ge-meente al gestart met overleg met een aantal van

Daktuinlandschap (illustratie

Buro Poelmans Reesink Landschapsarchitectuur).


G R O E N

de woningbouwcorporaties in de binnenstad. Deze partijen tonen interesse omdat het voor hun huur-ders fi nanciële voordelen biedt. Voor de gemeente zijn er natuurlijk de voordelen van het verder ver-groenen van de binnenstad en verbetering van het binnenstadsklimaat.

ADVIES VOOR BEWONERSIn 2008 starten we met het project ‘Wonen++’. Via dit project kunnen bewoners advies inwinnen voor het milieuvriendelijker maken van hun wo-ning. Het gaat dan om concrete oplossingen zoals isolatie, zuinige ketel en hemelwaterafkoppeling. Ook groene daken worden binnen dit project on-der de aandacht gebracht vanwege hun meervou-dige functie (waterberging, isolatie en verkoeling). Wonen++ geeft niet alleen advies maar bewoners kunnen ook offertes aanvragen en zelfs de uitvoe-ring uitbesteden. Vanuit de gemeente worden er ook mogelijkheden voor subsidies aan gekoppeld.Dit project sluit ook aan op de sinds kort verplicht gestelde energielabels voor particuliere koopwo-ningen.

THERMOGRAFISCHE BEELDENIn het kader van de advisering van bewoners en ondernemers is begin 2008 een vernieuwende aan-pak ingezet. Met behulp van thermografi sche beel-den (genomen vanuit een vliegtuig) is een aantal wijken in Nijmegen gescand op energieverlies via het dakoppervlak. Onderstaand beeld laat duidelijk zien welke daken goed geïsoleerd zijn (blauw) en welke daken energie verliezen (rood). Ook toont de foto het vermogen van bomen om warmte vast te houden.

Deze beelden zijn een krachtig middel in de com-municatie naar bewoners en bedrijven (bijvoor-beeld woningbouwcorporaties) om de noodzaak van isolatie te laten zien en de voordelen die dat vervolgens met zich meebrengt. Een lagere ener-gierekening, meer comfort in huis en isolatie door middel van een groen dak levert ook een bijdrage aan het lokale klimaat, de luchtkwaliteit en de af-koppeling/berging van regenwater.

De scans zijn in Nijmegen in de winter gemaakt om

Naast interne samen-werking is voor der-gelijke projecten ook de samenwerking met externe partijen van belang. Denk daarbij aan woningbouw-corporaties, grote bedrijven, etcetera. Deze partijen bezitten veel dakoppervlak in Nijmegen en zijn daarom uitermate belangrijk om mee samen te werken bij de verbetering van het klimaat in de stad. Dat de voordelen van een groen dak zich vertalen in ondermeer energiebesparing (naast bijvoorbeeld afkoppeling van re-genwater, zie pagina 32) voor de eigenaar/huurder van een pand is natuurlijk bevorder-lijk voor het gehele proces.

29


30 G R O E N

Met behulp van thermogra-fi sche beelden (genomen

vanuit een vliegtuig) is een aantal wijken in Nijmegen gescand op energieverlies

via het dakoppervlak. Dit is de scan van de wijk Hatert.

energieverlies te ontdekken. Dergelijke scans kun-nen ook in de zomer worden gemaakt om er juist achter te komen welke daken het meeste opwar-men. Een groen dak of een dak met een laag water biedt ook hier weer een isolerende werking maar het is ook mogelijk om de energie uit het opge-warmde dak te halen en elders weer in te zetten.

GROENE WANDENNet als groene daken bieden ook groene wanden verkoeling en isolatie. En dan hebben we het nog niet eens over de verfraaiing van de omgeving. Deze wanden zorgen voor een groen beeld zonder veel ruimte te vergen. De watervoorziening van dergelijke groene wanden kan worden geregeld via afkoppeling van regenwater. Vanuit het project Groene Allure Binnenstad probeert de gemeente Nijmegen hier verder uitvoering aan te geven. Het blijkt echter dat groene wanden onbekender zijn dan groene daken. Vaak wordt nog gedacht dat het groen de muur aantast zowel vanwege de groeiwij-ze (wortels en andere manieren waarop een plant zich verankert) als vanwege mogelijke vochtpro-

blemen. De verschillende inmiddels ontwikkelde systemen hebben deze bezwaren over het alge-meen niet.

De gemeente Nijmegen heeft zelf weinig wanden ter beschikking in de binnenstad om deze een groener aanzicht te geven en is daarom afhankelijk van particulieren die hieraan mee willen werken. Daarom wordt er nu onder andere overlegd met woningbouwcorporaties en één van de Verenigin-gen van Eigenaren in de binnenstad. Ook heeft de gemeente een grote bewonersvereniging in de bin-nenstad uitgenodigd om hun leden te enthousias-meren voor gevelgroen.

Bij de introductie van groene wanden speelt de beeldkwaliteit en de relatie met de architectuur een wezenlijke rol. Vooral in de historische delen van de Nijmeegse binnenstad, maar ook als het gaat om wederopbouwarchitectuur, zijn de rand-voorwaarden nog niet scherp gesteld ten aanzien van groene wanden tegen bestaande gebouwen. Pilot-projecten kunnen hierbij nuttig zijn om de


G R O E N 31

Philips heeft met het ontwerp en de bouw van hun nieuwe pand in Nijmegen groen al meegenomen op het dak van hun parkeer-garage. Vanwege de verdiepte ligging van de parkeergarage en de hellingshoek van het dak tot op maaiveld is het groen ook voor de omgeving goed zichtbaar.Een ander al langer bestaand groen dak bevindt zich op het gebouw van kring-loopwinkel Stichting Overal in westelijk Nijmegen.

stenig parkeerplein midden in het centrum te veranderen in een parkje. Dit voegt onverharde oppervlakte toe voor de infi ltratie, groene opper-vlakte voor minder opwarming van deze plek en een aantrekkelijke open plek voor omwonenden en bezoekers van de stad.

NIEUWE PROJECTENIn de toekomst wil Nijmegen de voordelen van groen in het kader van energiebesparing breder toepassen. Dus niet alleen in de binnenstad, waar de meeste opwarming plaatsvindt, maar ook in an-dere delen van de stad. Dit geldt bijvoorbeeld voor de jaren zestig stempelwijken in het westen van Nijmegen. Daarnaast staat er nog een aantal nieuw-bouwprojecten op stapel waarbij zowel sprake is van platte daken als van intensieve bebouwing. Door in dergelijke projecten groen in te zetten ter verbetering van het lokale leefklimaat kunnen mo-gelijk de problemen in de bestaande stad worden voorkomen.

discussie hierover te gaan voeren en daarmee te komen tot komen tot heldere kaders. Groene wan-den moeten natuurlijk niet alleen maar op lelijke gevels ergens achteraf terecht komen. Juist een zichtlocatie is voor dergelijk groen van belang in het stedelijk gebied.

EUREGIO-PROJECT FUTURE CITIESOm meer onderzoek te kunnen doen en pilot-projecten te kunnen opzetten, heeft de gemeente Nijmegen samen met een aantal andere Europese steden een subsidieaanvraag ingediend voor het Euregio-project Future Cities. In dit Euregio-project gaat het om projecten binnen de driehoek water, groen en stadsklimaat. Het doel is om de komende vijf jaar te werken aan integrale projecten (zowel onderzoek als uitvoering) waarin groen en water ingezet worden ten behoeve van het stadsklimaat. Het gaat dan bijvoorbeeld om projecten als groene daken, groene wanden en om de toevoeging van meer oppervlakte groen voor de afkoppeling van regenwater in het centrum. Bij dit laatste project gaan we onderzoeken of het mogelijk is om een

Groene wand (illustratie Buro Poelmans Reesink Landschapsarchitectuur).


32 G R O E N

Het is groen en het... helpt mee bij het vasthouden v

De ‘bedriegertjes’ op het Koningsplein in het hart van de stad.


G R O E N 33

UIT HET GROENPLANDoordat grote delen van Nijmegen bestaan uit infrastructuur en bebouwing is het steeds lastiger geworden om regenwater in de bodem te krijgen; het stroomt nu meestal direct naar het riool. De afkoppeling van regenpijpen is daarvoor een belangrijke oplos-sing. Groen draagt daar ook aan bij; parken en tuinen zijn immers niet bebouwd en regenwa-ter kan er zo de bodem in. Daarmee wordt niet alleen water geborgen, maar het helpt ook bij het herstellen en in stand houden van goede bodemcondities. Ook kan de afkoppe-ling van regenwater een impuls vormen voor natuurontwikkeling in de stad. Ook in de ‘pol-derwijken’ Dukenburg en Lindenholt is veel groen aangelegd. Het regenwater loopt in dit gebied echter naar de vele vijvers.

‘Afkoppelen, beter gezegd niet aankoppelen, is het meest eenvoudig te realiseren op nieuwbouwlo-caties. Daar ligt geen bestaande infrastructuur die afkoppeling bemoeilijkt. We kunnen de inrichting van het gebied volledig afstemmen op de afvoer van regenwater boven de grond’, zegt Ton Verhoe-ven, beleidsadviseur Groen en Water bij de afdeling Openbare Ruimte van de gemeente Nijmegen. Ook kan in dergelijke situaties de combinatie met groen beter worden vormgegeven. Dit groen wordt im-mers ook nieuw ontwikkeld.

De Waalsprong, ten noorden van de Waal, is een gebied waar op grote schaal nieuwbouw wordt ge-pleegd. In dit gebied neemt water een bijzondere plaats in. Vanwege de nieuwe woningen moet het verhard oppervlak worden gecompenseerd door de aanleg van waterberging. Door de wijken en het landschap eromheen wordt daarom een bijzondere kringloop voor regen- en kwelwaterafvoer aange-legd. Goten, groene wadi’s en singels bepalen het straatbeeld in de Waalsprong. Als de Waalsprong af is (naar verwachting omstreeks 2020) staan deze in verbinding met twee grote waterplassen die wor-den aangelegd tussen de woonkernen Oosterhout en Lent. Deze plassen maken weer deel uit van de Landschapszone; een groen en parkachtig recrea-tiegebied in de Waalsprong.

WATER IN ARABISCHE DALENEen wadi, het Arabische woord voor ‘dal’, is een ondiepe groenstrook die regenwater opvangt en in de grond laat zakken. Een wadi bestaat uit een fi lterbed (kleikorrels in fi lterdoek, afgedekt met een laag waterdoorlatende teelaarde) dat zorgt voor de zuivering van het water en een buis (drain) die zorgt voor de afvoer van het water naar de singels. Wadi’s staan meestal droog. Bij kleine of korte buien stroomt het relatief schone regenwater van daken, voet- en fi etspaden en van rustige straten via een stelsel van goten naar de wadi’s. Het vuil van de daken en straten -voorna-melijk zand en bladafval- blijft achter in het gras van de wadi. Bacterieën zorgen voor verdere zui-vering van het water. Het water zakt vervolgens weg, wordt gefi lterd en stroomt via de onder-grondse drain naar de singels en (in de toekomst) de waterplassen. Om te voorkomen dat de wadi overloopt, liggen er in de wadi verhoogde putten. Deze zogenaamde ‘slokops’ voeren het overtol-lige water rechtstreeks af naar de drainagebuis.

Pieter-Jan de JongDoor de nieuwe Wet Gemeentelijke Watertaken (WGW) hebben ge-

meenten sinds 1 januari 2008 een zorgplicht voor de inzameling en

verwerking van grondwater. Daarnaast zijn de zorgplichten voor re-

genwater en afvalwater gescheiden. Deze scheiding komt voort uit de

praktijk: in het stedelijk waterbeheer wordt steeds vaker gekozen voor

het gescheiden afvoeren en bergen van het relatief schone regenwa-

ter; ook in Nijmegen wordt intensief gezocht naar de mogelijkheden

van afkoppeling van regenwater. Door de ligging van de stad (op de

rand van een stuwwal) is de manier waarop Nijmegen met de afkoppe-

ling van regenwater omgaat, even creatief als divers te noemen. Groen

speelt hierbij in steeds meer afkoppelprojecten een belangrijke rol.

Door de nieuwe Wet Gemeentelijke Wate

n van regenwater

1 droge rivierbedding in woestijnland


34 G R O E N

Labyrint Waalkade. BESTAANDE STADNiet alleen in de nieuwbouwwijken van Nijmegen wordt afkoppeling toegepast, ook in de oudere wij-ken van Nijmegen met een gemengd riool wordt met name in geval van straat- of rioolrenovatie gekeken naar mogelijkheden om het regenwater gescheiden af te voeren. De wijk Grootstal leent zich vanwege het reliëf bij uitstek voor afkoppe-ling. Zo is in de wijk een ecologische wadi inge-richt met bewegende kunstwerken. Het regenwa-ter stroomt naar een ondergrondse leiding. Zodra deze leiding vol is, stroomt het water naar de wadi. Bij de uitstroompunten is een kunstwerk geplaatst. Uitstromend water zorgt ervoor dat een waterwiel in de lucht in beweging komt. Het water komt uit-eindelijk terecht in de wadi in het midden van de groenstrook en zakt daar weg in de bodem. De rest van de groenstrook is een kruidenberm met wan-delpaden en enkele rotspartijen.

Op een andere locatie in Grootstal is het natuurlijke verval gebruikt om water te leiden naar infi ltratie-plaatsen in grote gazonvlaktes. Deze gazons liggen als groene scheggen in de wijk en zijn van alle kan-ten toegankelijk. In de trottoirband zijn langs de ga-zons verlagingen aangebracht waar het regenwater doorheen stroomt richting droogvallende poelen. Blauwe verlaagde vlakken in de rijweg markeren de oversteekplaatsen van het regenwater; de naam ‘blauwbekkens’ was geboren.

‘Voordat we met afkoppelen van start gaan, zoekt het WaterServicePunt Nijmegen (het WSP wordt gesteund door de ‘waterpartners’ van de gemeente Nijmegen (waterschap Rivierenland, Vitens, provincie en Rijkswaterstaat) en is onder-gebracht bij de SOM onderwijs- en milieuprojec-ten, red.) contact met om- en aanwonenden’, ver-telt Verhoeven. ‘Mensen krijgen een uitnodiging voor een inloop- of informatiebijeenkomst, infor-matie over afkoppelen en een enquêteformulier waarop zij hun interesse en wensen kenbaar kunnen maken. Daarna krijgen mensen een brief op het moment dat het project start, als het WSP op huisbezoek komt voor de aanleg van de af-koppelvoorzieningen en op het moment dat het project is afgerond. Met deze laatste bedankbrief wordt een evaluatieformulier meegestuurd.’

‘Over het algemeen krijgen de afkoppelingspro-jecten veel bijval. Zelfs, of ik moet zeggen, júist in de lagere inkomenswijken als Hatert met relatief veel sociale woningbouw. Projecten in hogere inkomenswijken in bijvoorbeeld in Nijmegen-Oost verlopen wat stroever; mensen hechten daar sterk aan hun eigen -riante- voortuin en de manier waarop die is ingericht. Een eenvoudige meterslange afwateringsgoot past vaak niet in dat plaatje. Terwijl er vele manieren zijn om de afwatering in te passen.’


G R O E N 35

In het heuvelachtige en ‘stenige’ Nijmegen-Oost is veel behoefte aan afkoppeling van regenwater. Tot op heden is het regenwater ondergronds gebor-gen in doorlatende rioolbuizen. Dit is een relatief dure oplossing. Mede daarom kijkt de gemeente actief naar autonome kansen om het water boven-gronds -in de openbare ruimte- te bergen. Verhoe-ven: ìRecentelijk zijn stroomgebiedsvisies gemaakt, die de afstroomroute van het regenwater in kaart brengen en laten zien waar het water uiteindelijk samenkomt. Met name op of rond die verzamel-plekken kijken we naar de mogelijkheden van het gebruik van groen dat als infi ltratielocatie dienst kan doen.î

GROENE ALLUREIn de stenige binnenstad zijn de locaties voor groen schaars. In het kader van het project Groene Allure Binnenstad zoekt de gemeente naar locaties voor

de aanleg van groen. De combinatie met groen maakt de samenhang in de natuurlijke systemen in een compacte stad namelijk goed zichtbaar. Ver-hoeven geeft aan dat het niet eenvoudig is ruimte te vinden voor groen in de binnenstad: “Als er al een locatie in beeld is voor de aanleg van groen, moet die de strijd aan met andere belangen, bijvoorbeeld parkeren of wonen. Maar er is een kentering zicht-baar; een eerste peiling heeft uitgewezen dat men-sen in de binnenstad bereid zijn hun auto elders te parkeren als dat betekent dat ze groen ervoor in de plaats krijgen. Dit soort kansen willen we dan meteen aangrijpen om weer een deel van de bin-nenstad af te koppelen.”

Binnen het project Groene Allure Binnenstad wordt ook gekeken naar andere mogelijkheden om afgekoppeld water op te vangen, en wel door het toepassen van groen op daken en muren. “Groen


36 G R O E N

heeft water nodig en houdt het vast. We onderzoe-ken dan ook de mogelijkheden om water op platte, groene daken vast te houden”, aldus Verhoeven. “Juist in de stenige binnenstad willen we groen en water duidelijk inzetten om het microklimaat te verbeteren.”

GROEN OP HET STADHUISConcrete projecten zijn onder andere de vergroe-ning van een deel van het dak van het stadhuis en een wijkcentrum en de plaatsing van bomen op het marktplein die van afgekoppeld water worden voorzien. Dit water is afkomstig van het dak van het naastliggende winkelpand en wordt onder de bomen in een reservoir opgeslagen. Over groene daken in combinatie met afkoppelingsmogelijkhe-den voert de gemeente overleg met verschillende woningbouwcorporaties en andere betrokkenen. Daarnaast wordt het thema opgepakt in het kader van een grote milieuadviescampagne voor bewo-ners van Nijmegen; het project Wonen++ adviseert Nijmegenaren over concrete milieumaatregelen in en om hun eigen huis (isolatie, afkoppeling, ener-giebesparing).

Ook bij de grote inbreidingsprojecten in de oude stad, zoals Plein 44, Hessenberg en St. Josephhof, moet de regenwaterafvoer worden gescheiden. Vaak is er geen ruimte om regenwater bovengronds te bergen, al wordt het regenwater wel zichtbaar afgevoerd. Bij het Waalfront is dat echter wél het geval. In het Masterplan hebben architecten na-drukkelijk veel groen ingepast. Een en ander in een open dialoog met de burger. Zo worden bovenop de ondergrondse parkeergarages groene parken aangelegd en wordt het voormalige Fort Kraaijen-hof, dat nu nog verborgen ligt onder de bestaande industriepanden, weer zichtbaar gemaakt. Twee grachten, deels droogvallend, gaan dienen voor de berging van regenwater. Een overloop wordt gemaakt naar een stelsel van vijvers, dat naast de nieuwe stadbrug komt te liggen. Ook bij de indu-striële herontwikkeling daaromheen wordt volop groen gebruikt voor bovengrondse infi ltratie van regenwater. Bij de nieuwe parkeergarage onder de Schaeck van Mathonsingel wordt regenwater zicht-baar afgevoerd in een waterkunstwerk in de vorm van een cascade.

ZICHTBAARHEID“Zichtbaar water communiceert goed”, stelt Ver-hoeven. “Het zorgt voor bewustwording en daar-mee voor draagvlak om samen goed voor het even-wichtige ecologische systeem in de leefomgeving te zorgen.” Nijmegen heeft de laatste jaren al veel geïnvesteerd in het zichtbaar maken van water in de binnenstad. ‘Wereldberoemd’ in Nijmegen om-streken zijn de zogenaamde Bedriegertjes op het Koningsplein. Regenwater wordt er opgevangen in een ondergronds bassin en van daaruit als fon-teintjes omhoog gespoten. De Bedriegertjes zorgen voor een zichtbaar, speels en levendig element in het straatbeeld. Een ander voorbeeld van zichtbaar water in het hart van Nijmegen is de verlichte cas-cade op de steile Stikke Hezelstraat die uitmondt in het waterkunstwerk Wateris. Ook op het centrale plein bij centraal-wonenproject De Kastanjehof en op het Labyrint op de Waalkade is met succes water zichtbaar gemaakt en tegelijk een speelplek gecreëerd voor kinderen.

Met het oog op de zichtbaarheid van water en ver-groting van de waterbeleving zijn in Dukenburg en Lindenholt onlangs diverse vijvers heringericht. In Lindenholt wordt bovendien een nieuwe water-speelplaats aangelegd. Water en groen spelen in die wijken een zeer prominente rol. Verhoeven: “Deze wijken in het zuidwesten van Nijmegen hebben te maken met kwelwater uit het Maas-Waalkanaal. Zonder groen zouden deze wijken binnen de kort-ste keren onderlopen.”

Woonpark Oosterhout.


G R O E N 37


38 G R O E N

Janine Adriaansens

De broedende merel op het Keizer Karelplein, de zandhagedis aan de buitenrand, het is allemaal stadsnatuur. Hoe ga je daar mee om? Stadsecoloog Gerda Hendriks is al veertien jaar betrokken bij het beleid voor natuur en groen in de stad. “We be-schermen wat bijzonder is en zoeken naar kansen

voor meer natuur. Maar een stad is vooral een plek voor mensen. We zoeken daarom steeds naar de ba-lans tussen de belevingswaarde voor de mens en de ecologische waarde van de stadsnatuur.” OMGAAN MET STADSNATUURNaast ambities hebben we natuurlijk ook te maken met de natuurwetgeving. Hiervoor zijn een aantal beleidsproducten opgesteld: de Richtlijn Natuur en de daaruit voortvloeiende Natuurwaardenkaart en de Natuurkalender. In de richtlijn staat op welke wijze er binnen projecten rekening moet worden gehouden met de aanwezige natuurwaarden. Zo wordt duidelijk welke procedures moeten worden gevolgd, niet alleen binnen de gemeentelijke orga-nisatie, maar ook door alle externe initiatiefnemers.

De bijzondere ligging van Nijmegen op een kruispunt van het

rivierengebied, de hogere zandgronden en het stuwwallen-

complex zorgen er voor dat niet alleen rondom de stad, maar

ook binnen de stadsgrenzen een grote verscheidenheid aan

leefmilieus voor planten diersoorten aanwezig is. De natuur

houdt immers niet op aan de grens van de stad.

De bijzondere ligging van Nijmegen op een kruispunt van het

Het is groen en het... is puur natuur

STADDIJKIn het zuidwesten van Nijmegen vormt Stadspark Staddijk de overgang van stad naar natuur. Het park is aangelegd tussen 1970 en 1980 als uitloopgebied voor Dukenburg. De verweving van sportterreinen en parkdelen in dit park is uniek. De verschillende onderdelen zijn niet afgeschermd met hekwerken, maar de recreant kan tussen de sportvelden doorlopen. Bij het ontwerp is goed gekeken hoe het landschap er vroeger heeft uitgezien: de loop van de Maas is te herkennen in de waterpartijen en enkele oude bospercelen zijn ge-handhaafd. Met 30 hectare stadspark en 30 hectare natuurpark en 17 hectare sportvelden is Staddijk zeer geschikt voor allerlei vormen van recreatie, sport en natuurbeleving. Sinds april 2002 grazen er 250 schapen in een deel van het park om onder andere te zorgen voor een grote variatie in planten.

Stadspark Staddijk.

Julianapark.


G R O E N 39

UIT HET GROENPLANNatuur komt niet alleen voor in groene gebieden buiten de stad maar juist ook op allerlei plekken in de stad. In feite kan elk stukje stadsgroen als natuur worden be-schouwd worden: het groeit en leeft immers. Uit diverse inventari-saties blijkt dat er in Nijmegen verschillende bijzondere soorten planten, dieren en vogels aanwezig zijn: er staan zeldzame orchideeën en meer dan 700 verschillende soorten paddenstoelen in Stadspark Staddijk, Wilde Averuit komt voor in de Spoorkuil, er staan Voorjaars-helmbloemen in het Valkhofpark en omgeving, er vliegen IJsvogels in Linden-holt en Dukenburg, vleermuizen wonen in het Bosje van de Baron en er nestelt al enkele jaren een Slechtvalk op de energiecentrale.

Op deze wijze wil de gemeente in een vroeg sta-dium de aanwezige en potentiële natuurwaarden mee laten wegen bij de diverse ruimtelijke plan-nen. In de Natuurwaardenkaart is aangegeven wel-ke delen van de stad hoge natuurwaarde bezitten of juist een gemiddelde waarde kennen. Omdat de hele stad niet gebiedsdekkend geïnventariseerd is, zal bij een project altijd nader onderzoek naar de natuurwaarden noodzakelijk zijn. Ook bij het beheer en onderhoud van de openbare ruimte moet er rekening worden gehouden met de natuur in de stad. Hiervoor is een natuurkalender ontwikkeld als planningsmiddel bij diverse onder-houds- en aanlegwerken in het openbare gebied.

VLEERMUIZENKennis van de aanwezige natuurwaarden en eco-logische structuren is vooral van belang bij de be-oordeling van locaties voor nieuwbouwprojecten. Groene structuren zoals bomenlanen en singels zijn van grote waarde voor onder andere vogels, vlinders en vleermuizen om van het ene in het an-dere gebied te kunnen komen. Doorsnijding van dergelijke structuren wordt dan ook zoveel mo-gelijk voorkomen. Versterking van verschillende groene structuren staat de komende jaren op de agenda. Ook de leefgebieden (bijvoorbeeld oude bosperce-len) van vleermuizen en vogels hebben bijzondere aandacht. “We willen deze dieren graag handha-ven in de stad, daarvoor moeten we hun routes en slaapplaatsen in kaart brengen,” vertelt Hendriks. “Ook geven we tips mee bij nieuwe bouwontwik-kelingen. Afgelopen jaar adviseerden we de ontwik-kelaar bij een nieuwbouwlocatie in Dukenburg om

in het nieuwe gebouw rustplekken voor vleermui-zen te maken.”

Een ander mooi voorbeeld van een project waarbij de aanwezige natuurwaarden een rol hebben ge-speeld bij de planontwikkeling is een nieuw aan te leggen rotonde bij de Neerbosscheweg. Deze is op-geschoven omdat er een broedkolonie van vleer-muizen in het nabijgelegen bosgebied zit.

BELEVEN VAN HET GROENNatuur in de stad speelt geen vanzelfsprekende rol bij het groenbeleid. Door de jaren heen is er steeds op een andere manier naar groen in de stad gekeken. Bij het slechten van de stadswallen in de 19e eeuw zijn de grote parken aangelegd. Zo ont-stonden het Kronenburgerpark, het Valkhofpark en het Hunnerpark. Het was vooral ëkijkgroení, het moest vooral mooi zijn. In de jaren dertig wordt het volkspark de Goffert aangelegd, een echt ge-bruikspark met een centrale ligweide en diverse functies daaromheen. In de jaren zeventig ontstaan de grote woonwijken ‘over het kanaal’ : Dukenburg en Lindenholt. Hier komt veel openbaar groen, wat snel body moest krijgen: het bosplantsoen met vooral inheemse soorten wordt geïntroduceerd. Het groen moet dan natuurlijker en wilder over-komen. Achteraf bleek dat deze beplantingsvorm op relatief kleine percelen ook zijn nadelen had vooral voor de sociale veiligheid..

NATUURLIJK GROENBEHEERIn de jaren negentig komt aandacht voor duur-zaamheid en gezondheid in beeld. Nijmegen stopt als één van de eerste steden met het gebruik van


40 G R O E N

chemische onkruidbestrijdingsmiddelen in het groen én op de verhardingen. Door minder vaak te maaien en niet overal het onkruid weg te halen, komt er meer plek voor wilde planten en kruiden. Geen strakke heesters meer en kortgeknipt gras, de natuur krijgt meer ruimte. Waar het groen een re-presentatieve uitstraling moet hebben, wordt wel vaak gemaaid en geschoffeld. In de breedte kan dit beleid op veel steun van de bewoners rekenen, maar er zijn ook bewoners die vinden dat sommige plekken er slordig uitzien en dat het onkruid rom-mel aantrekt. De komende tijd gaan we kijken hoe we dit dilemma kunnen oplossen.

GROENE AMBITIESVooral in de afgelopen jaren kijkt de stad met meer brillen naar het groen, blijkt uit het beleidsplan

De Groene Draad uit 2007. Gerda Hendriks: “We koesteren natuurwaarden in de stad en ontwikke-len deze verder op plekken waar ze goed tot hun recht komen zoals Park Staddijk, de stuwwal, de uiterwaarden, de spoorlijnen en de bosrijke stads-randen. Daarnaast gaat het ons ook om de combi-natie met andere ambities en doelstellingen. Groen is mooi, maar het is er vooral voor de mens, zowel voor natuurbeleving als sport en ontspanning. We kijken nu verder dan alleen naar de planten en de dieren. We kijken ook naar het nut voor de op-vang van hemelwater, het opnemen van fi jnstof en verkoeling van de stenen omgeving. Zo faciliteert de gemeente bijvoorbeeld groene daken en meer groen tegen de gevels in het project Groene Allure Binnenstad uit 2007.” De recreatieve mogelijkhe-den worden versterkt door routes te verbeteren met het omliggende landschap. Samen met het Wa-terschap worden de oevers van de vijvers aange-pakt. De strakke beschoeiingen wordt vervangen door afl opende oevers met riet en planten. Ook stimuleert Nijmegen bewoners die groen beheren in de stad van boomspiegels en geveltuintjes tot kleine bosgebiedjes. Zij zorgen voor een grotere diversiteit aan soorten in de stad. De verandering in beleving van het groen en na-tuurwaarden spreekt Gerda Hendriks aan. “Ik merk dat het onderwerp groeit in de belangstelling van bewoners en bestuurders. Dat is onder andere te zien door de uitbreiding van de capaciteit voor ‘groen’ bij de gemeente. Groen zit in de lift. En we hebben een actieve wethouder met een groen hart.”

NATUURTUIN BOTTENDAAL In de Natuurtuin Bottendaal zorgen bewo-ners voor het groen. De tuin met een opper-vlakte van 1.800 m² ligt op het voormalig ter-rein van een kartonnagefabriek in Bottendaal, een wijk, ontstaan aan het eind van de vorige eeuw, met een hoge bebouwingsdichtheid en weinig groen, grenzend aan het spoor. De gemeente Nijmegen wilde op het vrijge-komen terrein aanvankelijk woningbouw re-aliseren, maar wijkbewoners keerden zich in een vroeg stadium tegen verdere bebouwing. Al tijdens de eerste inspraakbijeenkomst werd de wens geuit er een natuurtuin aan te leggen..Na veel overleg en twee jaar hard werken door vrijwilligers is op 2 juli 1994 de Natuurtuin Bot-tendaal offi cieel geopend. Naast de ecologische functie vervult de Natuurtuin ook een belang-rijke sociale functie. Orchidee


G R O E N 41

EEN UNIEKE OPGAVE VOOR REALISATIE VAN DE STADSBRUGDe gemeente Nijmegen realiseert een tweede Stadsbrug over de Waal. Het tracé van de Stadsbrug doorsnijdt daarbij de Oosterhoutse waarden. Dit uiterwaardgebied is aangewezen als beschermd na-tuurgebied in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn.Uit de milieueffectrapportage bleek dat de Stadsbrug leidt tot negatieve ecologische effecten op de natuurwaarden in de uiterwaarden. Deze effecten moeten in het kader van de Natuurbeschermings-wet op een andere plaats worden gecompenseerd. Het gaat om een aanzienlijk areaal: ruim 36 hectare. In totaal moeten drie verschillende habitats worden gecompenseerd: ganzenfoerageergebied, stroom-dalgrasland en moeras, rivieroevers en -slikken. Zeker voor de eerste twee habitats heeft Nederland een bijzondere verantwoordelijkheid, omdat deze in internationaal opzicht zeldzaam zijn.

Met de uitwerking en realisatie van deze compensatieopgave op deze schaal is Nijmegen één van de eerste in Nederland. Mede om die reden bleek het noodzakelijk een beoordelingssystematiek te ontwikkelen om de waarde van potentiële compensatiegebieden objectief te kunnen toetsen. Van het project gaat dan ook in nationaal opzicht een belangrijke voorbeeldwerking uit. Om deze reden zijn zowel het bevoegd gezag (de provincie Gelderland) als het Ministerie van LNV betrokken in de opzet van deze systematiek.

Broekwijken.


42 G R O E N

Jeroen Balemans

Op het Nijmeegse stadhuis wordt het

wel gekscherend de groene variant van

‘extreme make-over’ genoemd: het plan

Groene Allure Binnenstad.

De gemeente Nijmegen besloot vorig jaar

het groen in de binnenstad een stevige

impuls te geven. Grote delen van het

centrum zijn de laatste jaren opgeknapt,

maar afgezien van het inpassen van mo-

numentale bomen in deze projecten en

een opknapbeurt van het beroemde Kro-

nenburger Park is er weinig aandacht ge-

weest voor het verfraaien van de stad via

begroeiing.

Het is groen en het... maakt de stad mooier

Visitekaartje van de stad

mag wel wat groener

Broerstraat (foto: Buro Poelmans Reesink Landschaps-architectuur).


G R O E N

UIT HET GROENPLAN Voor burgers is de kwa-liteit van de woonom-geving sterk bepalend voor hun woonplezier. Uit onderzoek blijkt regelmatig dat groen in de directe woonom-geving een belangrijke voorwaarde is om in een bepaalde buurt te gaan wonen. Daarnaast speelt een groene om-geving buiten de stad ook een belangrijke rol in de keuze voor een woonplaats. De gevari-eerde groene omgeving waarin Nijmegen ligt is zo’n unieke kwaliteit.Het imago van onze stad is ook belang-rijk om toeristen en bezoekers naar de stad te trekken. Uit ons eigen onderzoek blijkt dat de binnenstad de belangrijkste factor is in het toeristisch aanbod. Naast het historische van de stad, waardeert men juist de gezel-ligheid en sfeer, als optelsom van een groot aantal factoren (horeca-aanbod, winkelgebied, studentenbevolking, gemoedelijke sfeer). Dit stedelijke aanbod vindt een sterke aanvulling in de mogelijkheden van het natuurtoerisme (fi etsen en wandelen). Dit levert gecom-bineerd met eten, drinken en uitgaan in de binnenstad een at-tractief aanbod op.

Palmen op de trappen van de Waal naar de stad.

43


44 G R O E N

Gladiolen voor het station van Nijmegen. Gladiolen horen bij de Vierdaagse, de wandelaars worden op de laatste dag feestelijk binnengehaald met bossen gladiolen.

“Dat is jammer, want de binnenstad is meer dan een gebied met winkels en bedrijvigheid; er wonen ook veel mensen en de winkels, horeca, en culture-le instellingen in de binnenstad trekken natuurlijk ook veel bezoekers. Kortom, het is de huiskamer van de stad”, zegt Veroniek Bezemer, beleidsamb-tenaar groen bij de gemeente. En die huiskamer kan dus wel wat extra bomen, bloemen en planten gebruiken. “Bewoners en bedrijven in de binnen-stad vinden dat ook. Nijmegen staat bekend om de mooie natuur rondom de stad maar daar zie je niet veel van terug ín de stad. We hebben de groene al-lure van de prachtige historische parken en singels rondom het centrum. Die zou echter veel meer moeten doordringen in de rest van de binnenstad zodat je overal een mooie mix van architectuur, monumenten en groen kunt ervaren. Juist die com-binatie zorgt voor een aantrekkelijk hart van de stad waar mensen graag vertoeven.”

In opdracht van het college van burgemeester en wethouders vroeg Bezemer daarom aan Buro Poel-mans Reesink Landschapsarchitectuur een ideeën-boek op te stellen voor de binnenstad.Aan de hand van het ideeënboek wil de ge-meente samen met bewoners, ondernemers en andere betrokkenen aan een groenere bin-

nenstad werken. Hiervoor is dit jaar en vo-rig jaar in totaal 600.000 euro beschikbaar.

In het ideeënboek, een 65 pagina’s tellend docu-ment vol referentie- en impressiebeelden, wordt uiteengezet hoe op uiteenlopende manieren groen op een innovatieve manier kan worden toege-voegd aan het centrum, of hoe historische groen-structuren kunnen worden hersteld. Te denken valt daarbij aan het herstellen van het groen aan de 19e eeuwse singels, een uitbundige gladiolenmarkt op het plein voor Centraal Station (uiteraard tijdens de Nijmeegse Vierdaagse), geveltuinen, ‘postzegel-parkjes’ op plekken die nu nog als parkeerplaats worden benut, en verplaatsbaar groen.Bezemer: “Omdat het centrum fl ink is bebouwd en veel verschillende functies herbergt, is het niet makkelijk om plek te maken voor groen. We moe-ten creatief omgaan met de beperkte mogelijkhe-den die de binnenstad biedt. Vandaar dat in het ideeënboek met name is gekeken naar de kansen van klimplanten en ander verticaal groen, mobiel groen en daktuinen.”Inmiddels is een aantal projecten uitgevoerd. Ter hoogte van de terrassen op de nieuwe Arsenaal-plaats en op de Veerpoorttrappen die naar de Waal-kade leiden, is een aantal wintervaste palmbomen


G R O E N 45

De Veerpoorttrappen nu en in de toekomst (foto en illustratie:

buro Poelmans Reesink Landschapsarchitectuur).


46 G R O E N

NIJMEEGSE TUINENWEDSTRIJD

Cadeaubonnen voor een tuincentrum en een oorkonde. Dat ontvingen de 6 win-naars van de tuinenwedstrijd van de ge-meente Nijmegen op 9 oktober 2007 uit handen van wethouder Jan van der Meer. Daarnaast betaalde de gemeente 500 euro mee aan het verfraaien van het groen in de Jacob Canissstraat, de winnaar van de straatprijs.In het voorjaar van 2007 schreef de ge-meente Nijmegen een tuinenwedstrijd uit onder zijn inwoners. Ruim vijftig bewo-ners schreven zich in voor deze competitie voor de mooiste tuin of balkon en gevel-tuin. Daarnaast deed een aantal straten een gooi naar de prijs voor de groenste straat.Aan de deelname waren de volgende voorwaarden verbonden:Groen: minimaal 50 procent van de tuin-oppervlakte dient beplant te zijn;Planten en dieren: het heeft de voorkeur als bij de beplantingskeuze/inrichting re-kening is gehouden met diervriendelijke soorten, zoals vlinderplanten, en/of ge-bruik gemaakt wordt van een aantal in-heemse (‘wilde’) planten;Chemische middelen: in de tuin en op de verharding worden geen chemische be-strijdingsmiddelen gebruikt.Met de wedstrijd wil de gemeente bewo-ners stimuleren om steenoppervlak te vervangen door groen en de tuinen te ver-fraaien met mooie planten. Groen zorgt immers voor een gezondere en prettiger leefomgeving, en draagt bij aan de leef-baarheid in de wijken. Het idee voor de tuinenwedstrijd komt van stadsecoloog Gerda Hendriks. “De laatste jaren worden vaak diverse soorten

sierstenen en tegels gebruikt omdat dit zogenaamd ‘onderhoudsarm’ zou zijn“, constateert ze. “Schuttingen en verhardin-gen voeren vaak de boventoon en alleen aan de randen staan nog enkele planten. Toch hoeft het gebruik van meer planten en minder verharding niet altijd te bete-kenen dat veel onderhoud noodzakelijk

is. Daarvoor hebben we geprobeerd aan-dacht te krijgen via de tuinenwedstrijd. Want door de ruimte ‘slim’ in te richten en gebruik te maken van de eigenschap-pen van planten hoeft een groene tuin ook weinig onderhoud te vergen.”

De respons voor de tuinenwedstrijd was groot. Circa vijftig tuineigenaren meldden zich aan, en radioprogramma’s als Vroege Vogels, NRC Handelsblad, dagblad De Gelderlander, omroep Gelderland en het plaatselijke weekblad de Brug besteed-den aandacht aan de wedstrijd. Of het er daadwerkelijk toe heeft geleid dat Nijme-genaren de tegels uit hun voortuin heb-ben verruild voor planten durft Hendriks niet te zeggen. “De deelnemers van 2007 waren allemaal mensen die van tuinieren houden. Maar ik hoop dat de wedstrijd én de media-aandacht die we hebben ge-kregen eigenaren van ‘versteende’ tuinen heeft aangezet tot groene daden!”Uiteraard wordt de tuinenwedstrijd ook dit jaar weer gehouden.


G R O E N 47

neergezet. Het dak van het stadhuis heeft binnen-kort (Bezemer: “ook goed uit klimaattechnisch oog-punt”) een groene dakbedekking, en op de Grote Markt van Nijmegen werden zieke kastanjebomen vervangen door fl inke lindebomen zodat het beeld meteen werd verfraaid.

“De bewoners van de Grote Markt waren van het begin af aan laaiend enthousiast, en wethouder Jan van der Meer noemde het bij de opening de Nijmeegse variant op ‘Unter den Linden’,” lacht Bezemer. Het komende jaar staat weer een aantal projecten op stapel.“Bij de herinrichting van de ringstraten (de klei-nere winkelstraten aan de rand van het centrum waar zich veel speciaalzaken bevinden) wordt na-drukkelijk gekeken naar het inpassen van bomen en korven van waaruit klimplanten langs winkel-gevels omhoog kunnen groeien. Ook treden we in overleg met de eigenaren van een pand op een prominente plek in de binnenstad om te kijken of we hun schoorsteen kunnen laten begroeien. Deze ´groene´ schoorsteen zou als inspirerend voor-beeld kunnen dienen van hoe je een versteende hoek van de stad kunt opfl euren. Ook met de cor-poraties praten we over groene daken en groene wanden van hun panden in de binnenstad, en eind april houden we een groenmarkt waarmee we bewoners en bedrijven in de binnenstad willen mobiliseren om zelf ook aan de slag te gaan met groen.” Dat klinkt als veel overleg maar relatief wei-nig daden. “Dat klopt, we investeren dit jaar heel veel in overleg”, beaamt Veroniek Bezemer. “Er zijn zoveel partijen in de binnenstad dat het een lastige plek is voor innovatieve ideeën. Om iedereen op één lijn te krijgen, dan ben je even bezig. Daarnaast zie je dat mensen hier en daar nog koudwatervrees hebben. Mensen zijn bijvoorbeeld bang dat, als ze met klimop aan de slag gaan, hun muur eraan gaat. Maar als je de juiste materialen en plantsoort ge-bruikt, hoef je daar helemaal niet bang voor te zijn.

We hebben tijd en voorbeeldprojecten nodig om bekendheid te krijgen voor het project en om het vertrouwen te winnen.” Veroniek Bezemer weet zeker dat er ook daadwer-kelijk kan worden geoogst en dat de stad ook echt aan groene allure gaat winnen. “Het wordt al op-gepikt. We zijn bijvoorbeeld benaderd door winke-liers van winkelcentrum Molenpoort om de omge-ving van het parkeerdek boven het winkelcentrum te vergroenen. Wij zien dat wel zitten. Het is toch een entree van de stad die kan worden opgeleukt. En woningcorporaties zijn zeer geïnteresseerd in het vergroenen van hun daken. We hebben, wat dat betreft, ook geluk met de actuele klimaatdiscussie. Groene daken leveren dan natuurlijk een fl inke be-sparing op qua isolatie. Maar corporaties doen zo-iets pas als ze hun dak gaan vernieuwen, dus soms is het ook een kwestie van geduld.”

Tuinenwedstrijd in de Jacob Canisstraat.

Het Kronenburgerpark met op de achtergrond

de Kruittoren.

Onder: In het Kronenburgerpark aan de rand van het historische centrum

waan je je even helemaal buiten.


48 G R O E N

GROENIEUWSVIERDE NACHT VAN DE NACHT VOOR EEN DONKERDER NEDERLANDOp zaterdag 25 oktober vindt voor de vierde maal de Nacht van de Nacht plaats, met nachtactiviteiten in alle provincies. De Nacht van de Nacht is bedoeld om aandacht te vragen voor de schoonheid én de functie van de duisternis, die steeds meer onder druk staan door de alsmaar toenemende verlichting.De Nederlandse nacht wordt elk jaar drie tot zes procent lichter. Echte duisternis is bijna niet meer te vinden in Nederland. Hierdoor wordt het zien van een volle sterrenhemel steeds zeldzamer, raken nachtdieren in de war en kunnen mensen slecht slapen. Nederland is inmiddels een van de meest verlichte landen ter wereld. Tijdens de Nacht van de Nacht worden in heel Nederland nachtelijke activiteiten georganiseerd. Er zijn workshops nacht-fotografi e, theatervoorstellingen in de nacht, verhalen bij kaarslicht, avondex-cursies per boot, nachtwandelingen met uilen, glimwormpjes en vleermuizen en sterrenwachten openen hun deuren. Ook

Barneveld is een gemeente met ruim 50.000 inwoners en negen woon kernen. Er zijn volop ontwikkelingen rondom woningbouw, bedrijven en infrastructuur terwijl ook het centrum van Barneveld een moderne aanpassing krijgt.

Bij de afdeling Beheer Openbare Ruimte werken ongeveer 110 mensen, die zich onder meer bezighouden met het beheer van de openbare ruimte, inclusief het ontwerpen van groenvoorzieningen bij nieuwbouw. Door deeltijd-FPU van de huidige groenontwerper en de groeiende ontwerpbehoefte bij de nieuwbouwprojecten is bij het bedrijfsbureau de volgende vacature opengesteld:

Groenontwerper voor (grote) projectenvoor 36 uur per week

Wat ga je doen?- je ontwerpt de groene plannen voor nieuwe woonwijken en

inbreidingslocaties;- je bewaakt het groenbeleid en beheersbaarheid van het groen

bij nieuwe projecten;- je presenteert je ontwerpen aan bewoners en belanghebbenden

en verwerkt ideeën vanuit deze groepen in je ontwerpen;- je adviseert/participeert in projectgroepen op groengebied;

- je stemt met andere vakdisciplines de plannen af en coördineert de inbreng van de verschillende beheerdisciplines, zodat je de projectgroepen breed kan adviseren;

- je stelt beplantingsplannen op;- je ontwerpt speelterreinen, begraafplaatsen, sportvelden,

verzorgt de inboet en verricht andere groen(ontwerp)werk-zaamheden op de afdeling.

Wij verwachten- een afgeronde hbo-groenopleiding zoals Larenstein;- ervaring met Autocad tekenen;- ervaring met projectmatig werken in het kader van uit- en

inbreidingslocaties;- ruime ervaring met groenontwerpen en het presenteren

hiervan aan bewoners.

Wij bieden……een salaris van maximaal € 3.800,-- bruto per maand (schaal 10) en 5% eindejaarsuitkering. Ook uitstekende secundaire arbeids-voorwaarden, zoals studiefaciliteiten, verhuiskostenvergoeding, een gunstige hypotheekregeling en een aanvullende beloning op basis van functioneren en mobiliteit.

Interesse?Stuur je sollicitatie met vermelding van nr. 2008/25 vóór 19 mei 2008 aan burgemeester en wethouders van Barneveld, afdeling PIO, Postbus 63, 3770 AB Barneveld of [email protected] je nog vragen of wil je eerst meer informatie? Neem dan contact op met Léon Holtus, afdelingshoofd BOR (0342) 49 55 11.

Daadkracht

dierentuinen, vakantieparken, kerken en andere organisaties doen mee. Natuur en Milieu en De Provinciale Mi-lieufederaties, de initiatiefnemers van de nachtactiviteiten, nodigen diverse natuur- en milieuorganisaties uit om mee te doen met de Nacht van de Nacht. Vorig jaar ga-ven onder andere IVN, Staatsbosbeheer, de provinciale Landschappen, Natuurmo-numenten en sterrenwachten hieraan ge-hoor en zij organiseerden vele ‘duistere’ nacht- en avondactiviteiten. Kijk voor meer informatie op www.nachtvandenacht.nl

DE KROON OP HET WERKIn ‘De Kroon op het werk’ wordt stil ge-

staan bij het belang van een gezond klimaat voor de mensen en voor de bomen. Daar-naast wordt inzicht gegeven in de verschil-lende functies van bomen, de kosten van verzorging en de baten. Er wordt een plei-dooi gehouden voor een noodzakelijke kli-maatsverandering richting een economisch klimaat waarin alle functies van de natuur in het algemeen en bomen in het bijzonder op hun juiste waarde worden geschat. In het boekje wordt door drie deskun-digen duidelijk gemaakt dat bomen aan-gelegd, beheerd en verzorgd volgens het principe ‘de juiste boom op de juiste plaats’ geen kostenpost zijn. Maar dat ze, juist vanuit maatschappelijk en zeker vanuit economisch oogpunt, een prima investering zijn voor een gezond woon-, werken leefklimaat. ‘De Kroon op het werk’ is gemaakt door Kenniscentrum Triple E in opdracht van Plant Publicity Holland en de VHG Vak-groep Boomverzorging. Het boek is voor € 7,50 (excl. BTW en administratiekos-ten) te bestellen via PPH ([email protected]) of VHG ([email protected]).


49

Column

Ik woon in één van de vooroorlogse wijken van Nijmegen, dicht bij het centrum. Een oude en karakteristieke wijk waar het fi jn wonen is. Niet in de laatste plaats vanwege zijn diver-siteit aan bewoners: autochtonen en allochtonen, alleenstaanden en gezinnen, hangjon-geren en hangouderen, studenten en yuppen, en noem maar op. De hele maatschappij vind je terug op die paar vierkante kilometer die Bottendaal heet.

Kennelijk spreekt de wijk veel bevolkingsgroepen aan. Wat die aantrekkingskracht is? On-tegenzeglijk de charme van de oude gevels, het hoge voorzieningenniveau en het grote aantal cafés per hectare(!). De centrale ligging nabij het stadshart telt natuurlijk ook mee. En dankzij een aantal actieve wijkbewoners is er altijd wel wat te doen bij mij in de buurt.

In één van de dichtst bewoonde wijken van Nijmegen is ook nog plek voor groen. Je vindt er tuinen, parkjes, hofjes en veel bomen. Nijmeegs groen dat verfraait, schaduw biedt op zonnige dagen, hemelwater buffert en lucht zuivert van uitlaatgassen. Groen is meer dan vulling, het is goed voor ons welzijn. Hoe groener, hoe beter.

De realiteit in ons land is desondanks een stuk roder; de vraag naar nieuwe woningen en de behoefte aan parkeerplaatsen winnen het meer dan eens van groen dat te vaak wordt weggezet als onnodig en te duur, lees: onrendabel. Begin jaren tachtig zong Nijmegenaar Frank Boeijen dat we vooral in de kleur van ons hart moesten denken. Die oproep hebben veel projectontwikkelaars en gemeenten zich ter harte genomen: rood te over in Neder-land.

Het wordt hoog tijd dat we groen de plek geven die het verdient. Of om het op z’n Nijmeegs te zeggen: wij moeten ons groene hert laten spreken. Niet dat we onze evenhoe-vige vrienden massaal op spraakles moeten sturen; we doen wat ons hart (Nijmeegs: hert) ons ingeeft als het gaat om het milieu. Daarom zou ik zeggen: nieuwe tijden, een nieuw geluid, een Nijmeegs geluid: “Denk nie wit, denk nie swert, maar in de kleur van je hert”.

Jan van der MeerWethouder Groen gemeente Nijmegen

Laat uw groene ‘hert’ spreken

Elke maand een andere kijk op groen in de breedste zin van het woord. De vijfde column van dit jaar neemt Jan van der Meer, wethou-der groen gemeente Nijmegen, voor zijn rekening. In het juninummer neemt Carla Oldenburger de fakkel over. Zij heeft samen met haar dochter een advies- en ontwerpbureau op het gebied van histori-sche tuinen en parken als monumenten van ons groene culturele erfgoed.

G R O E N


50 G R O E N

Wordt ook abonnee van het vakblad Groen voor ruimte

in Stad en Landschap en profi teer het eerste jaar van

een korting van maar liefst dertig procent op de

abonnementsprijs! U betaalt het eerste jaar € 56,–.

Studenten betalen € 31,50. Hak de knoop nu door, vul de

bon in en stuur deze op naar Abonnementenland,

Postbus 20, 1910 AA Uitgeest of mail uw gegevens naar

[email protected].

Naam:

Adres:

Postcode en Plaats:

Bankrekening- of gironummer:

! Geeft zich op als abonnee van het Vakblad Groen voor € 56,– per jaar.

! Ik ben student (kopie studiekaart toevoegen) en betaal € 31,50 per jaar.

Ingevuld opsturen naar:Abonnementenland,Postbus 20,1910 AA Uitgeest.

Of mail uw gegevens naar:aboservice@aboland

�VUL HIER DE BON IN

�

BON_VAR-A.indd 1 23-02-2007 10:17:21

GROENIEUWSDEELNAMEBELEID FLORIADE 2012 Uitgangspunt voor deelname aan de Floriade 2012 is dat de in-zending (een tuin, een paviljoen of een combinatie van beide) aansluit bij het centrale thema: ‘Be part of the theatre in nature; get closer to the quality of life’. Een van de andere uitgangspun-ten is dat de kwaliteit voor de vakbezoekers omhoog moet. Ver-der moeten de tuinen en paviljoenen niet alleen mooi en infor-matief zijn, maar ook spectaculair. Bovendien mogen deelnemers niets beloven dat ze niet waar kunnen maken. Onder deelnemers verstaat de Floriade 2012 groene deelnemers (tuinbouwsector), landen, bedrijven en (semi-)overheden en kennisinstellingen.Studenten Imagineering van de NHTV Internationale Hoge-school Breda hebben op basis van de uitgangspunten een con-cept gemaakt voor een paviljoen waarmee de Regio Venlo zich aan de verwachte twee miljoen bezoekers van de Floriade 2012 kan presenteren. De studenten uit Nederland, Duitsland en Bel-gië werden daarbij begeleid door een stuurgroep, bestaande uit afgevaardigden van onder meer het regionale bedrijfsleven en de Nederlandse Tuinbouw Raad.Onder de werktitel ‘At home in the region Venlo’ bedachten de studenten een Regio Venlo-huis met een aantal vertrekken waar-in de regio zich van diverse kanten kan laten zien. Zo is in de kelder volop ruimte voor de rijke historie van de regio, kunnen

bezoekers in de keuken streekproducten proeven, treden in de huiskamer culturele verenigingen uit de regio op en vinden in de werkkamer presentaties van regionale bedrijven plaats. Zonnepa-nelen op de platte daken voorzien de woning van energie. In het tuinhuis kunnen bezoekers workshops volgen, zoals een cursus pottenbakken. Na afl oop van de wereldtuinbouwtentoonstelling kunnen zich in één of meerdere vertrekken van het Regio Venlo Huis bedrijven vestigen.Kijk voor meer informatie op www.fl oriade.nl.


5KRGRGHQGURQVSHFLDOLVW��ZZZ�YDORXZH�QO�

Vughterstraat 280, 5211 GR Den Bosch, T: 073 - 61 40 191, I: www.parklaan.nl

T. 0321 385 330E. [email protected]

• C i v i e l e t e c h n i e k • G r o e n e t e c h n i e k • N a t u u r o n t w i k k e l i n g • C u l t u u r h i s t o r i e

Attis is een adviesbureau voor ruimtelijke inrichting en techniek. Als intermediair zorgen

wij ervoor dat de balans tussen ontwerp, uitvoering en beheer altijd in evenwicht is.

Attis is een adviesbureau voor ruimtelijke inrichting en techniek. Als intermediair zorgen

wij ervoor dat de balans tussen ontwerp, uitvoering en beheer altijd in evenwicht is.

www.hoekhoveniers.nl

groenvoorzieningtuinen & projecten

sport & recreatie


De kernactiviteiten van BügelHajema Adviseurs zijn: onderzoeken,

ontwerpen en bestemmen. Deze activiteiten zijn onlosmakelijk

met elkaar verbonden. De integrale, op samenhang gerichte

aanpak van de planoloog gaat samen met de kunde van de

landschapsarchitect en stedenbouwkundige een plek, dorp

of stadsdeel nieuwe betekenis te geven. De jurist effent het

procedurele pad en kent feilloos de weg in de regelgeving.

Contextgebonden werken wij; vanuit de karakteristiek van een

gebied. Soms in harmonie, soms in contrast, maar altijd in dialoog

met de omgeving. Dit uit zich niet alleen in ons ontwerp maar ook

in het proces dat wij volgen. Stap voor stap, van begrip voor de

vraag, via analyse en concept naar de uiteindelijke vorm. Zo werk

je samen, in gesprek met de opdrachtgever en met oog voor de

gevoeligheden van omwonenden.

Met 100 medewerkers in de vestigingen Assen, Leeuwarden en

Amersfoort hebben wij een landelijke dekking, maar de schaal

van de vestigingen zekert een persoonlijke aanpak, maatwerk

en gevoel voor de ‘couleur locale’. Het bureau kenmerkt zich in

al zijn activiteiten door een sterke maatschappijgerichtheid. Dat

uit zich in grote geëngageerdheid met samenlevingsaspecten op

het gebied van trends, cultuur en milieu. Dit uit zich ook in onze

organisatie, ons personeelsbeleid en onze ontwerpvisie: ‘een

gewoon huis in een mooi dorp’.

Algemene informatie over ons bureau is te vinden op onze

website www.bugelhajema.nl

Ter versterking van ons team in Assen zoeken wij jonge, enthousiaste ontwerpers. Je zult onder andere assistentie verlenen aan de landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen.

Ontwerpen, uitwerken en detailleren van plannen voor de (her-)inrichting van de openbare ruimte en het maken van presentaties zijn de meest voorkomende werkzaamheden.

Ter versterking van ons team in Leeuwarden zoeken wij een enthousiaste stedenbouwkundig ontwerper met circa 5 jaar relevante werkervaring. Een sterke ontwerper met goede communicatieve vaardigheden

in beeld en taal. Affiniteit met aanverwante disciplines zoals landschapsarchitectuur, planologie en milieu.Gevoel voor de fysieke en maatschappelijke context van een project en weet bestaande en

nieuwe opdrachtgevers aan het bureau te binden

Voor meer informatie:www.bugelhajema.nl


Vakblad Groen themanummer Nijmegen mei 2008

Documents

Transcript of Vakblad Groen themanummer Nijmegen mei 2008