TUSSEN VECHT EN EEM

Centrale Organisatie van Vrienden van de Historie

van het Gooi en Omstreken

r a r ainn raw

TUSSEN VECHT EN EEM - jaarg-5, af1.2 - mei 1975

Uit Blaricums historieEen vage aanduiding voor wat de ouderdom van Blari-cum betreft, geeft de Hilversumse notaris-histori-cus Albertus Perk als hij schrijft, dat lang voor detiende eeuw de vijf Gooise dorpen reeds bestonden. (ïIn de archieven komen we Blaricum echter voor heteerst in 13*4-2/3 tegen. Haar naam wordt dan als"Blarichem" geschreven. (2)Dr. P.Blok geeft voor deze naam de volgende ver­klaring: het is een samenstelling uit de persoons­naam Bladheri met het achtervoegsel "inga" en hetwoord "heem1' (woonplaats). Er woonde dus destijds defamilie van een zekere Bladheri. Dit aardrijkskundignamentype is vroeg-middeleeuws, Blaricum moet danwel in dezelfde tijd als woonplaats zijn ontstaan. (3)Slaan wij er aardrijkskundige woordenboeken op na,dan vinden wij een overeenkomstige uitleg van dezenaam. (*+)De eerstvolgende gegevens over Blaricum in de ar­chieven dateren van 1381/2 als "die van Hilfersem,van Bladerikem ende van Husen" een overeenkomst ma­ken over een stuk veengrond. In 13Ö2 komt het dorptevens voor in een aantekening van 2*+ februari overeen rechtzaak voor cs Graven rechterstoel. Een ze­kere Gijs van "Blaerkum" wordt dan gegijzeld, omdathij niet voldaan heeft aan bepaalde verplichtingen.(5). In 1382 komt ook de kerk van Blaricum voor heteerst ter sprake. Deze kerk was een dochterkerk vande kerk van Laren en vormde met deze één kerspel.Een eigen dorpsbestuur had het dorp vermoedelijk ookal in deze tijd, de zgn. "buurmeesters". Deze hiel­den zich uitsluitend met bestuurlijke aangelegenhedenbezig. Wat de rechtspraak betreft werkten Blaricumen Laren samen. In 1387 wordt er gesproken over eendorpsschepenbank te "Larekarspel ende in den Broec-som". Als schout fungeerde de Landsschout.In 1*4-12 waren Laren en Naarden aan één schout toe­vertrouwd, terwijl in l*+9*<- Laren en Blaricum samen

TVE 5-29

één schoutambt gaan vormen. Beide dorpen vormdenéén gerecht, samengesteld uit 7 schepenen - in deandere Gooise dorpen vijf - in de verhouding van 3tot 4 gerecruteerd uit beide dorpen, terwijl recht­zittingen bij toerbeurt in beide dorpen gehouden wer­den. (6)In de 16e en 17e eeuw kwamen de inwoners van Blari-cum langzamerhand tot een zekere welstand door deopkomst van het spinnen en het ontginnen van grotestukken heide. De landbouw was wel de hoofdbron vaninkomsten. Sinds het einde van de 13e eeuw werd erveel boekweit verbouwd. Vóór die verbouwing was debijenteelt noodzakelijk. Dit gebeurde hier echter nog­al ondeskundig. (7) Een resolutie over het bijenhou-den van 15 januari 1703 vertelt ons: "Dat alle debijeluijden die koomen te plaetsen met haar bijen indese jurisdictie te stallen, dat die sullen gehoudenweesen te betaelen een stuver van der stock bijenwaer van de halve stuver sal koomen ten behoeve vande kerck van het selve dorp gelijck al een tijt langin posesie of gebruijck is geweest; en aengaende dewederhelft sal worden ontfangen of ter handen ge-stelt werden aen de potarmen des voorsegde dorps tenbehoeve van de potarmen; tot onderhoudingh soo veelhet selve streckt en werden onse respentievelijke na-saten versorgt dese resolutie te sullen agtervolgenen nakoomen." (8)De schapenteelt en het weven van groffe stoffen le­verden ook iets op om grage monden te vullen. In del8e eeuw waren er op een gegeven moment een 15 a 20weefgetouwen. (9)Een belangrijke economische inzinking kreeg het dorpin 1696, toen op 26 maart blijkens een register vande N.H.kerk, half Blaricum afbrandde. (TVE 2,bl.87).De bevolking herstelde zich echter snel van de schoken spande zich in om de schade zo spoedig mogelijk teherstellen. Dat dit haar uitstekend lukte, bewijsteen rijmpje van ca 1795:

"Dit dorpjen waarde Nederlander !Doet zien wat noeste vlijt vermag;Zij doet alom het graan ontspruiten

TVE 5-30

Daar men weleer slechts heide zag."De Blaricumse school wordt bij de brand van 1696voor het eerst genoemd. Tevens lezen we er over alsvoor schoolmeester Adriaen Cornelisz opnieuw zijntractement wordt vastgesteld.Op een vergadering van buurmeesters, schepenen enraden van 1 augustus 1700 wordt besloten de verbran­de school weer op te bouwen,"... opdat de jeughtdes te betere soude cunnen werden geoeffent tenwelckem eijnde de bujjremeester wert geauthoriseerttot het regotieren van soo veel penningen als tot-ten opbouw vant selve school bevonden zal werdennodigh te sijn. " (10)Ook werd op deze vergadering besloten dat de dorps-vergaderingen voortaan in de nieuw te bouwen schoolgehouden zullen worden. "Om daer door te eviterenen voor te comen de oncosten van verteringh die totnogh toe aldaer sijn gedaen." (ll)Het beëdigen van schepenen gebeurde vaak in de her­berg van de schout. In de hier boven aangehaalderesolutie lezen wij: "Oock is goet gevonden dat indage als de regeringe wert verandert t gene eenshet jaar geschiet bij welke occasie ouden en nieuweregenten ten huijse van voornoemde schout te samencomen, dat als daer niet anders als bier sal mogenwerden gedroncken en gien maeltijt sal mogen werdengehouwn. En werden onse respectievelijke nasatenversoght desen resolutie te willen aghtervolgen ennacomen." (12)Een resolutie van 27 juli 17̂ +5 vertelt ons dat opdeze datum tot schoolmeester werd aangenomen Adri­aen Craaikamp3 zijn voorganger was Cornelis Adriaanseen oom van Adriaen. Tot zijn plichten behoorden:1. Eerstelijk het school voor de middag te laaten

beginnen uiters ten negen uren, ende dit naademiddagh ten een uren uiterlijk half twe als meedemaar eens ter week een lof soo als van outs ge-naamt is tegeeven.

2. Smiddags alle dagen ten twaalf uuren te luijden.TVE 5-31

3. Het uurwerk na behooren waar te nemen mit op­winden en wat er verder aan nodig mogte sijn.

k. En voorts alles te doen wat een getrouw school­meester of koster verpligt is te doen soo in dekerk als in het waarnernens van sijn school. (13)

Zoals gezegd vormden Blaricum en Laren één gerecht.l>eze situatie duurde tot de omwenteling in de Fran­se tijd, want in 1795 scheidde een eigen civielerechtbank van Blaricum zich van Laren af. De munici-paliteit van Laren ging hier niet mee accoord entrachtte de hogere authoriteiten te overtuigen vande noodzaak van de samenvoeging van beide gerechten.Dank zij hardnekkig verzet van de municipaliteit vanBlaricum had deze aktie aanvankelijk geen succes.De verontwaardiging was dan ook zeer groot, toen bijKeizerlijk Decreet met ingang van 1 januari samen­voeging tot één gemeente gelast werd. Na het vertrekder Fransen werd rn.i.v. 1 mei l8l7 Blaricum defini­tief van Laren gescheiden.In de twintiger jaren van deze eeuw werden nogmaalspogingen ondernomen om tot samenvoeging te komen.De gemeenteraad, gesteund door vrijwel de gehele be­volking, ondernam diverse tegenakties. Er werd zelfseen boek geschreven over "Blaricum en zijn recht opzelfstandigheid". De gemoederen raakten tenslotte zoverhit, dat de samenvoegingsplannen niet doorgezetwerden.Ook een poging in 19̂ +0 liep op niets uit. Toch werdook in 1952 Blaricums zelfstandigheid nog eens be­dreigd. In dat jaar kondigden Gedeputeerde Statenvan Noord-Holland een besluit af, dat Blaricum bijLaren gevoegd zou worden. Dat riep weer fel protestop. Een "Actiecomité tegen samenvoeging Laren-Blari-cum" verspreidde affiches, sluitzegels, speldjes ener werd zelfs een "zelfstandigheidslied" gemaakt.Een groot spandoekover de weg met: "Bij wat Gedepu­teerden zeggen, wil Blaricum zich niet nederleggen"moest echter na klachten van Statenlid Dr.Grillingop last van burgemeester Van Ogtrop verwijderd worden.Het comité, onder voorzitterschap van Mr.Dr. J.P.vanErk, schreef een langebrief aan Gedeputeerde Staten.TVE 5-32

Uiteindelijk zagen deze van hun plannen af en bleefBlaricum tot op de dag van heden haar zelfstandig­heid behouden.

bronnen:Enkele gedeelten zijn naar "Tussen Hei en Wei" jrg2, nummer 8,1 en jrg k, nummer 11,31) Hortensius: Opkomst en Ondergang van Waarden,

(peerlkamp/Perk), blz.17^ en 1752) Rekening der Gravelijkheid van Heil. en Zeel.

onder het Heneg. Huis (Hamaker), dl l,blz.2783) Mededeling van Dr. D.P.Blok van het Instituut

voor Dialect, Volkskunde en Naamkunde.4) Prof. J.de Vries: Woordenboek der Woord en Zuid

Nederlandse plaatsnamen^ M.Gjjseling: Het topo­nymisch wordenboek enz., dl.1

5) Enklaar: Rechtsbronnen van Gooiland, blz.2476) Inventaris Oudrechterlijk Archief, R.A.NrdHol.7) Dr. A.C.J.de Vrankrijker: Naerdincklant, blz.758) Vergaderingsbesluiten van het gerecht van Blari

cum 1697-1797, Gem.Arch.Blaricum9) L.van Ollefen; De Nederl.Stad en dorpbeschr.,

dl.310) idem als 611) idem als 612) i<

J.G.Koeman, Zaandam e.a.

13) i<

mïrDllis 1moaumTVE 5-33

Flitsen uit de geschiedenis van de Hervormde Kerk.Het oude kerkje in Blaricums dorpskom, dat in 13Ö2voor het eerst in archiefstukken genoemd wordt,werd vermoedelijk in de tweede helft van de veertien­de eeuw gebouwd. Uit de eerste eeuwen van haar be­staan is ons weinig bekend. We weten alleen, dat zijin het begin van de vijftiende eeuw waarschijnlijkdoor brand werd beschadigd. (Teg.Staat).Tijdens het baljuwschap van Willem van Zuylen vanNijenvelt (1556-1609), een overtuigend aanhanger vande hervorming, ging de kerk in hervormde handen over.'veel aanhangers zal de nieuwe religie wel niet ge­had hebben, als men bedenkt, dat er in 1890 nog maar26 hervormden in het dorp woonden.het is overigens wel interessant, dat baljuw Willem,verdacht van deelneming aan de beeldenstorm inUtrecht, daar verbannen was en vele jaren laterOranje ‘s vertegenwoordiger voor kerkelijke aangele-geheden was.De eerste predikant in Blaricum was HillebrandusCunaeus van huizen. Hij vervulde van 1595 bot l605beide predikanplaatsen. Daarna werd Blaricum metLaren tot één kerkelijke gemeente verenigd. (Kath.Ned. en Kleefsche Outheden).Uit de eerste eeuw van de hervormde gemeente zijnons een aantal gegevens bekend.Op 3 januari l660 werd b.v. Adriaen Cornelisz be­noemd "tot bedieninge van kerk en school", tot kos-ter/schoolmeester dus. Het tractement bedroeg 75caroligulden (de Karolusgulden met de naam van kei­zer Karel V werd sinds 1521 geslagen) per jaar endaarbij kreeg hij nog mud rogge van de kerkmeesters.De buurmeester zorgde verder voor een paard en wa­gen voor het vervoer van meesters turf.hen ander bekend feit was de brand van 1696. Op 26maart liepen in korte tijd de kerk met toren, hetpredikantenhuis, de school en 35 huizen grote scha­de op. *s Middags om 12 uur brak brand uit.Rijk Lustigh vertelt, dat een oude vrouw te dicht bijhet vuur haar vlas aan het drogen was, maar eenTVE 5-3^

a n d e r e l e z i n g i s , d a t een s t o o f van een b e w o o n s t e rvan een h u i s d i c h t bij de k e r k v lam had g e v a t .Het v e r h a a l g a a t , d a t z e l f s de g r a f s t e n e n i n de k e r kvan de h i t t e s p r o n g e n , maar d a t i s m i s s c h i e n wato v e r d r e v e n , want nog s t e e d s i s i n de k e r k een e i k e n ­h o u t e n p r e e k s t o e l met l e s s e n a a r en een doophek u i tl 6 6 l t e v i n d e n . Dat ook de t o r e n n i e t g e h e e l i nvlammen o p g i n g i s d u i d e l i j k a l s men w e e t , d a t i ne n i g e j a r e n n a de b r a n d een u i t 1 51^ d a t e r e n d e k l o k ,d a t h e t o p s c h r i f t d r o e g : " M a r i a i s mijn naam, H e i n -r i c k u s de E osch me f e c i t , anno D o m in i " , nog i n det o r e n h i n g . XVCXIIII( I n 1 7 lA , z i e : K a b i n e t Ned. en K l e e f s c h e O u t h e d e n ) .

H et v e r h a a l , d a t i n 1696 h e t p r i e s t e r k o o r van dek e r k a f b r a n d d e , w o r d t d o o r d e s k u n d i g e n z e e r i n twij­f e l g e t r o k k e n ( H . J a n s e : S t a d s - en d o r p s k e r k e n i nN r d . H o l l . , b l z . 1 3 9 )- Hoe h e t ook zij, s c h a d e was e ri n i e d e r g e v a l wel en f l i n k wat ook ! Men komt d oo rg r o n d v e r k o o p aan m i d d e l e n om de k e r k t e h e r s t e l l e nen b o v e n d i e n s p r i n g t ook h e t d o r p s b e s t u u r bij . Eenr e s o l u t i e van h e t g e r e c h t van B l a r i c u m van 29 decem­b e r 1698 l u i d t : "Hebben e e n p a r i g h g o e t g e v o n d e n eng e r e s o l v e e r t de k e r c k en t o o r n d i e do o r o n g e l u c kz e d e r t een geruijmen t i j d t i s a f f g e b r a n d t bij de e e r ­s t e o c c a s i e weder t e doen opbouwen en v o o r soo v e r ­r e e e n i g e p e n n i n g e n t o t b e t a l i n g h van d i e n t e c o r t -quamen t e r e s o l v e r e n , d a t s u l x t e n l a s t e n van d e s e nd o r p e bij de j e g e n w o o r d i g e o f f a n d e r e n r e g e n t e n i nd e r t i j t z a l nogh w erden g e n e g o t i e e r t i n d i e r v o e ­gen a l s t o t a l l e ‘ t w e lc k e den b u i j r e m e e s t e r enk e r c k m e e s t e r s bij d e s e n werde g e a u t o r i s e e r t m i t s d a tde t e n e g o t i ë r e n p e n n i n g e n n i e t comen t e e x e r d e r e neen somme van d u i j s e n t g l . "De r e s o l u t i e i s o n d e r t e k e n d d o o r b u u r m e e s t e r M a r t e nJ a c o b s z M e t s , d r i e s c h e p e n e n en v i e r v i e r e n ( r a d e n ) .( V e r g a d e r i n g s b e s l u i t e n 1 6 9 7 - 1 7 9 7 , G em .Arch . B l a r i c u m )

N i e t a l l e e n de k e r k was s p o e d i g h e rbouw d , maar ookde h u i z e n en b o e r d e r i j e n s t o n d e n e r s p o e d i g w e e r .De b e k e n d e b o e r d e r i j " st Hemel t j e " b . v . , A ch te rom 5 ,h e e f t m u u r i j z e r s , d i e h e t j a a r t e l 1696 vormen .

TVE 5 -3 5

In 1757 werd de oude Mariaklok vervangen door eennieuwe met het opschrift: Pieter Seest, Amstelodami,anno 1757? me fecit. Doe deese klok gegooten is wasschout en kerkmeester Aaron Duurkant G.L. en buur­meester Hendrik Rigter, anno 1757." Deze klok was570 kg zwaar en had een doorsnee van 83 cm.Uit de daarop volgende jaren is weinig over de kerkte vertellen.In 193^ werd zij onder leiding van de architect TheoRueter bijzonder geslaagd gerestaureerd. De pleister­laag werd verwijderd en onder de trekbalken werdensleutelstukken aangebracht van een gesloopt huis inde Turfpoorstraat in ^aarden. Bij deze gelegenheidwerden constistoriekamer en enige andere kleine ver­trekken aangebouwd.

Midwolde opdr-a.cCl--«h>ee gieten. Hbnee

L ? -■ •r'

■■

r- • ‘S ,v

• - >

Onder de tweede wereldoorlog werd ook de Blaricumsetorenklok gevorderd. Op 31 maart 19^3 werd zij dooreen keeriense fj_rrüa verwijderd via een in de rech­terkant van de toren gehakt gat. Na de oorlog werdzij ondanks nijvere nasporingen niet terug gevonden,daarom besloot het gemeentebestuur in I9A9 dekengieterij "Concordia"ven een nieuwe luidklokweer 370 kg, maar deklok was nu 87 cm.

TVE 5-36

Het opschrift op deze klok luidt:"AD 19^3 Vi teutonica deporte,AD 19̂ +9 Renata".

P.Comello en J.G.Koeman, Blaricum/Zaandam.Bronnen zie: G.A.Blaricum (Vergaderingsbesl.1697)

"Tussen Hei en Wei, jrg 1,1 blz.l8;jrg 2,k blz.^i jrg 3,10 blz.3 en jrg3,11 blz.4

Over de veepest in de l8e eeuwKunstenaars zijn in vervoering geraakt toen zij deschoonheid van het Gooi aanschouwden. Ook degenendie deze streek in vroeger eeuwen kenden, zullenongetwijfeld door het landschap geboeid zijn. onderhen was ook de Huizer Lambert Rijcksz Lustigh, diewij uit de nagelaten handschriften leren kennen alseen man met open oog.'Wat moet het hem met zijn liefde voor alles wat leef­de en groeide groot verdriet gedaan hebben, toen hijhoorde en zag al wat er tussen de jaren 1713-1722aan schoons verloren ging ten gevolge van de heer­sende rundveepest. Het was een tijd van rampspoed;niet alleen ging in ons land en daarbuiten eengroot deel van de veestapel verloren, maar ook mis­lukte vaak het gewas, vooral het grasgewas.Lambert Rijcksz schrijft over "stinkende dampen" en"roodachtig gebrowid hooi".Ook het Gooi moest zijn tol betalen aan deze plaag,die door velen werd gezien als een straf van deAllerhoogste.Blaricum ontkwam ook niet aan deze plaag. LambertRijcksz vermeldt: "Tijmen Lamberts woonde tot Blari­cum op heden den 10 maart 171^ wegens de gestorvenekoebeesten aldaar aan mij opgeeft.

NamentlijckLambert Jansen Puijk 10 koebeestenDilheijnen de wed.v.Ebbe Jans Vos 11 koeb.Hendrick Cornelissen 15 koebeestenJaap Zijmon 6 koebeesten

TVE 5-37

Jan Bunschoeter 6 koebeestenJan Rutgersz 5 koebeestenHendrick Pater *+ koebeestenTijmon Lambertsen selver 3 koebeestenD ’weduw van Lambert Tijmons 2 koebeest.Klaas JansLambert Elberts onse neefGijsbert BregstersKlaas HarmensPeter EbbenEvert PieterzGeu Klaasz ___

1111111

koebeestkoebeestkoebeestkoebeestkoebeestkoebeestkoebeest

69 koebeestenUit dit handschrift blijkt dat vele veehouders alhun vee door deze plaag verloren. De schrijverslaakt dan ook vaak verzuchtingen en wekt op totberouw voor vermeende zonden, b.v. met woorden vande volgende strekking: "Met een waar berouwde Hee-re te bidden en smeken, dat sal het beste sijn om deplage te doen ophouden."Door het hele werk van Lambert Rijcksz is er sprakevan "stinkende dampen". Ook Blaricummers verteldenhem hun ervaringen namelijk: "Op den 22 april 17doen was het stil weer met een wonderlijke nevelmist en stinckende damp. Op dien selve 22 april,doen is11 dat Jacob Jans Verwer woonagtig tot Bla-ricum, aan mij vertelt, hoe dat sijn huijsvrouw Trijn­tje Jans en met sijne twee zoonen Hendrick en jongeJan, op een schemeravont in de voorleden jare 171(zal 1713 geweest zijn) en dat in de herfst, soo alssij in hare nenge waren om boeckweijt te binden, heb­ben bij haar sien nedervallen een groot viervonckighligt 't welk seer krachtigh viervonckende op deaarde, waar van sij seer groetelïjkx verschrikte.Ja op dat selve ogenblick, doen sagh Tewis Franszmede woonagtigh tot Blaricum staande op Oombergh,dat selve viervonckige ligt, bij de voorz. menschenop de aarde leggen voncken.Ja aenmerckelijck is het, het geene die selve JacobJans Verwer alsdoen al verder aen mij vertelde. HoeTVE 5-38

dat sijn outste zoon Jan, soo als hij in dien selveherfst in dien selven jare 1713 op een schemer-avont in Rijsebergen bij Caliskamp was te melcken,doen heeft gesien een groot viervonckigh ligt, heb­bende de gedaante van een vierigh swaart, 't welckhij sagh een stuck boven de huijsen van Blaricum heensweven en sweefde alsoo, van daar na de buijtendijksekerck toe, ja even boeven de buijtendijkse kercke vanEemnes heenen, en alsoo van daar voort na het suij-den toe.""Anno 1717 in de maand maart", schrijft LambertRijcksz "Doen sterven veel luijden seer haastigh,maar hadden in hare ziecktens veel vierighe werck-inge met sware pijn in ct hooft. Waar door eenigegeheel buijten haar verstant raakten, ja eenigenkregen groote vierigheden aen haar arm, anderen aenhaar vinger en sloegen dese vierigheden om !t harten stierven seer snellijck."Als geboren en getogen Huizenaar geldt zijn journaalin de eerste plaats voor en over zijn dorp Huizen.Doch de grens Huizen-Blaricum zal zeker niet ge­schikt zijn geweest om deze vreselijke ziekte te ke­ren. Een van de oorzaken zal geweest zijn het etenvan vlees van de aan veepest gestorven dieren.De Blaricummer smid was blijkbaar ook veearts.Lambert Rijcksz schrijft: "Den 17 maart (1720) doensterft van Jacob Melsen Boor (te Huizen) een koehebbende sijn lijf eerst uijt geparet, en door Jacobde smit van Blaricum niet wel ingedaan sijnde sterftdie koe daar aen."Uit het volgende blijkt dat ook het pad van de land­bouwers in deze jaren niet over rozen ging."Anno 1721 doen was alhier in *t voorjaar op onseweijde gemeente, en voornaam in Blaricummerweijdc- develtwormen soo sterck en magtigh veele, dat sij bijnaal graswortelen in de gront opaten, waardoor devoorz. meent met weijnigh gras schuetkens is. Ja opde mastlanden het selve verderf."Het is geen vrolijke terugblik in de tijd geworden.Het leert hoe onze voorouders ook in Blaricum moes-

TVE 5-39

ten vechten voor het dagelijks bestaan; Lustighgeeft ons een kijk op het leven van alle dag in zijngeliefde streek, die hij zelf noemde:

"mijn Goylandeke"Alle aanhalingen geschreven door Lambert RijckszLustigh komen uit zijn kroniek - thans aanwezig bijhet Rijksarchief in Noord-Holland - die aldus be­gint: "Memorie of kronijcke bij mij ondergez. in dename des goedes des Vaders en des Zoons en de Heij—ligen geestes geschreven Amen."

, J.G.Koeman, Zaandam

De St. Vituskerk jGaugericus Hilhorst was van l86l tot en met 1875pastoor van de St.Vitusparochie in Blaricum. Hijheeft getracht een korte geschiedenis van deze pa­rochie te schrijven. In eigen stijl en spelling volgthier zijn verhaal, hier en daar door de huidige pas­toor H.D.A.Remmer van een korte verduidelijkingvoorzien en van redaktiewege aangevuid met gegevensvan J.G.Koeman te Zaandam.In de "schuilkerktijd" vierden de Blaricummers deEucharistie in een gewoon boerenhuis. Een bekendBlaricums priester uit deze periode was Tymen deSayer, van wie in menig Blaricums huis nog een af­beelding te vinden is. Het onderschrift luidt:"Heer Tymen, die Gods zaad gezaaid heeft met ge-nugt - zoo 's nachts als daags, op hoop van een ge­wenste vrucht - te dragen 11 zijner tijd, ontzag geenscherpe doorn - uit liefde tot Gods eer, bij Hemalleen verkoren. - Naardien Hem *t Hemels Pad daar­boven werd bereid - Nu rust de Sayer in de schootder Zaligheid."Deze priester, bekend in heel het Gooi, overleedin 1658. In Blaricum was sinds 1656 met officiëletoestemming van de Staten pastoor Petrus Hartmanwerkzaam. Hij kreeg toestemming een kerkje te bouwenmits niet te erg in zicht J Petrus van der Heidenwerd in I67O tot zijn opvolger benoemd. Niet langmocht hij hier werkzaam zijn, want in 1673 werd hijTVE 5-*K>

dood geschoten.Van Heussen zegt in zijn "Batavia sacra": uit haattegen het overgeerfde geloof stierf hij vol gloriein den Heer de 2e juni 1673* Hij werd Begraven inUtrecht. Moeilijk (zo gaat Hilhorst verder) kan ikmij met dat schrijven van Van Heussen vereenigen, mijdunkt: zulks een feit moet bijzonderen indruk ge­maakt hebben op de katholieken en zou zeker van ge­slacht tot geslacht zijn overgeleverd. En toch:meermalen heb ik bij oude lieden onderzocht, of huniets daarvan bekend was en niemand wist er ietsvan te zeggen. Waarschijnlijk komt het mij voor, dathij door de Fransen, die toen Haarden bezet hielden,zal zijn doodgeschoten. Later (dit bijvoegsel) ismet een bruinachtig soort inkt op een ander tijd­stip bijgeschreven) ben ik tot de overtuiging ge­komen, dat hij door soldaten van Prins Maurits, diemet 25000 man voor Naarden lag en Naarden innamzal zijn doodgeschoten (en dan voegt Hilhorst er nogwat diepzinnigs aan toe:) Waar 't leven kwijnt, ‘topenbaar leven, daar sterft de overlevering.Adrianus van Dijk was zijn opvolger en bleef hierwerkzaam tot 1692. Hij schijnt een braaf en geleerdman te zijn geweest, althans gedurende verscheidenejaren had hij enige theologanten bij zich, die hijtot het priesterschap opleidde.Den 16-den April I659 stierf hij te Delft, waar hijals rustend pastoor den laatsten tijd van zijn werk­zaam leven had doorgebracht. Zijn verblijf te Delft,diestookplaats van het Jansenisme zou enigszinsdoen vrezen, dat hij met die partij heulde. Maar uithet doopboek kan men het tegendeel opmaken: vanalle kanten, maar vooral van. Laren bracht men her­waarts de kinderen om die door hem te later dopen.Te Laren stond toen als pastoor Jakob van de Water,die om zijn Jansenistische gevoelens door het volkwas verdreven, nadat hij 30 jaren die gemeente hadgediend en door de nuntius werd in diens plaatsAnt.van der Steen gezonden. Dat dopen der kinderenvan Laren is een bewijs, dat hij als Hoorns en recht­zinnig bekend stond.fieinerus Franciscus Peumans volgde hem op en stierf

TVE 5-41

te Blaricum den 2^-sten Aug.1703* Ook hij was tegenhet Jansenisme, ofschoon hij de suppliek voor de ge­suspendeerde Petrus Codde heeft ondertekend. (Hijwerd pastoor te Blaricum in 1692, zoodat de pa -rochie 3 jaar zonder pastoor is geweest in die tijd)Ter verduidelijking volgt hier inJ t kort iets overCodde. Petrus Codde was in 1688 tot apostolischvicaris benoemd. Nederland was immers in die tijdopnieuw missiegebied geworden en er was sprake vaneen normale hiërarchie, van bisdommen met een eigenbisschop als bestuurder. Petrus Codde had wel debisschoppelijke wijding ontvangen.Al spoedig kwamen er klachten over hem in Rome. Menvond, dat hij erg onder Jansenistische invloed stonden men krijgt de indruk, dat hij minstens een aarze­lend en zwak bestuurder was. Tenslotte heeft Romehem in 1702 geschorst en afgezet.Joannes Bernardus Plasman werd tot opvolger vanPeumans benoemd. Maar ook de Jansenisten werkten enlieten niets onbeproefd om deze statie (Blaricum)door een hunner geestverwanten te bezetten. Eerstzonden zij een zekere Jan Venroy, daarna de Decker.Maar onze Plasman stond als een moedig wachter opSions Muren en waarschuwde de katholieken van Blaricum om toch geen gemeenschap te houden met die"scheurmakers". Dit verbitterde de Jansenisten hoelanger zoo meer en zij wisten het bij de Staten te bewerken dat Plasman verbannen werd. Hij was later pastoor te Deutichem (zou de schrijver daar Doetinchemmee hebben bedoeld ?) en is daar gestorven.De ijverige kapellaan Joannes Conel, Antwerpenaar,gewijd te Rome 1703 en in datzelfde jaar gedocto­reerd, werd door de nintius Bussy in 1705 tot pas­toor te Blaricum benoemd en bleef daar werkzaam tot1710, wanneer hij naar Hoorn in de statie "De driekolfjes" werd gezonden, waar hij in 17^0 overleed.(Hij bleef ook uit de verte nog bezorgd, dat Blari­cum niet onder Jansenistische invloed zou komen.)In het verslag van pastoor Hilhorst volgt dan eenlange lijst van Blaricumse pastoors, zonder veel bjj-TVE 5-^2

zonderheden: er waren blijkbaar niet veel geschrif­ten nagelaten tussen 1700 en l800. Verschillendenvan hen hadden te Leuven gestudeerd, want er wasin onze streken natuurlijk geen sprake van eenpriesterseminarie, noch van een katholieke theolo­gische faculteit. Van pastoor Hermanus JosephusHaakman staat vermeld, dat hij de graad van bacce-laureaat in de theologie bezat. Van Theodorus Jo­annes van Bemmel: dat hij helemaal geen administra­tieve talenten scheen te hebben gehad, wat overi­gens geen beletsel behoeft te zijn om goed alspriester te kunnen functioneren. Men heeft tenslot­te een kerkbestuur voor zulk soort dingen en metdat college schijnt genoemde van Bemmel wel eensoneenigheid te hebben gehad. Allicht, als je datweet.Van Henricus Huysmans, die van 1787 tot 1825 pas -toor was, is een doodsprentje bewaard gebleven,waaruit blijkt, dat hij stierf in de ouderdom van 72jaren, 9 maanden en l8 dagen. Hij was, net als Timode Zaayer een geboren Blaricummer. "Een ijverig endeftig geestelijke", noemt pastoor Hilhorst hem,maar vermeldt ook, dat zijn dorpsgenoten niet altijddiepe eerbied voor hem hadden. Geen profeet is ge-eerd in zijn eigen land.Pastoor Huijsman liet ons in het Blaricummer archiefeen geschrift na.Uit een brief van 7 maart 1797» mede ondertekenddoor kerkmeesters Gijsbert Dirksen Koppen en 2ieterJacobsen Heerschop gericht aan de municipaliteitvan hun dorp Blaricum vernemen wij: "Verklaren deondergetekenden dat hun gemeente thans bestaat uijtvijfhonderd en twee zielen: hier bij koomen nog 25anderen uijt 't nabuurige dorp Huijzen, die om datzij daar geen eijgen kerk hebben in t godsdienstigetot de gemeente van Blaricum behoren: Wat de Room-sche kerk aangaat: Deese is een particulier Huijs.Door onze voorouders uijt hun privé beurs gekogt entot kerk en pastoorswooning geapproprieerd. Moeten­de dit Huijs kerk en pastoor uijt de liefdegiften derRoomschgezinden tot heeden toe onderhouden worden,als zijnde daartoe geen fondsen voorhanden als

TVE 5-43

eenige stukken bouwland welke door particulier per-zoonen meest in deeze aflopende eeuw onder bezwaa-rende conditiën bij testament zijn gemaakt en welkeprovenu weijnig tot gemelde onderhoud toebrengd."Jakobus van de Linden, zijn opvolger, was hier van1825 tot l835- Hij "was er terstond op bedacht" eennieuwe kerk te bouwen. En bij die bouw deed zich,zoals pastoor Hilhorst dat honderd jaar geleden uit­drukte "het zonderlinge geval voor", dat de katho­lieken gedurende dien tijd in de protestantse kerkde godsdienstoefeningen hebben gehouden. Er wasklaarblijkelijk van geen oecumene sprake, het woordmoest, als technische term, nog worden uitgevondenen de verhoudingen tussen katholieken en protestan­ten waren in die tijd na de vervolging natuurlijk nietoveral zo vriendelijk. Maar in Blaricum kennelijk wel.Het is leuk om dat te constateren. In 1826 is diedoor J.v.d.Linden gebouwde kerk in gebruik genomenen het is voor ons onbegrijpelijk, dat zo'n gebouwƒ 10.000,- kostte.Hij heeft ook een eigen kerkhof aangelegd, dat in1833 door de aartspriester Vermeulen is ingewijd.Vroeger werden de katholieken op het algemeen kerk­hof begraven. Is daarmee bedoeld het kerkhof rondde hervormde kerk aan de Torenlaan ? Toch bleek heteigen kerkhof al spoedig te klein en reeds de eersteopvolger van pastoor v.d.Linden: Wijnandus van Dijkmoest het "merkelijk" vergroten. Hij heeft het ook meteen muur omgeven, waarvan de fundamenten onze Lam­bert de Koster nog wel eens extra werk geven bij hetdelven van een nieuw graf.Intussen was Mgr.J.Zwijsen tot eerste aartsbisschopna de reformatie te Utrecht benoemd. Deze benoemde,toen pastoor van Dijk wegens ziekte en erge doofheidzijn ontslag had gekregen, Arnoldus ten Brink te Bla­ricum. Hij was tot 1857 missionaris geweest op heteiland S.Martin, West-Indië. Hij maakte plannen omeen nieuwe kerk en pastorie te bouwen, maar vondveel tegenwerking bij de burgerlijke gemeente, hetgeenvoor Blaricum een wonderlijke zaak is. De bouw van deTVE 5 - ^

pastorie, waaraan hij tenslotte begon, viel aller­ellendigst uit en bovendien bleken de kosten vande bouw zonder enige schuld van de pastoor veel enveel hoger uit te vallen dan hij had gedacht. Hijheeft het zich erg aangetrokken en stierf reeds op^5-jarige leeftijd aan typhus. En deze pastoor werdopgevolgd door Gaugericus Hilhorst, die al dezewetenswaardigheden te boek heeft gesteld.Hij was Blaricums pastoor van l86l tot 1875. Hij washet die de veel te kleine kerk ging vervangen dooreen gebouw dat aan de godsdienstige behoeften voor­lopig zou voldoen. Als architect werd aangezochtde beroemde Cuypers, de man die met een heel eigenstijl zovele kerken heeft gebouwd en daarenbovengebouwen als het Centraal Station van Amsterdam enhet Rijksmuseum aldaar. Onze kerk is later doorpastoor Jongerius aanmerkelijk vergroot, maar deoorspronkelijke toren en het priesterkoor zijn vande door Cuypers gebowde kerk nog overgebleven.In de tijd van pastoor Hilhorst woonden er nog geenmillionairs in ons dorp. Men krijgt de indruk, dathet vrijwel voor iedereen zuinig leven was. Tochwilde bijna iedereen naar vermogen meedoen aan debouw van de nieuwe kerk.Dat ging zo: ieder gezin verplichtte zich jaarlijkseen bedrag te geven voor de bouw. Die toegezegdesom wijzigde zich naar de financiële toestand vande inschrijver en liep van ƒ 0,60 tot ƒ 5.- Die bij­dragen moesten dertig jaren duren maar zouden omde vijf jaren met een zesde verminderen.Vier maal per jaar ging de pastoor het geld opha­len. Bij slechts weinigen vond hij onwil, bij schierallen hartelijke medewerking.De kerkbouw werd aangenomen door W.Tielens voor desom van ƒ 28.900,-(Wat kost tegenwoordig een doodgewoon huis ?)Maar wel moest men zelf de fundamenten leggen,alle steenen, kalk en zand leveren en alle span­diensten verrigten, zodat kerk en toren welƒ 50.000,- zal hebben gekost. En dan kwam de meu­bilering nog.

TVE 5-̂ +5

I n tw ee j a a r werd een en a n d e r a f g e w e r k t en h e tG o d s h u i s de 2e me i 1871 d o o r a a r t s b i s s c h o p A . J .Schaepman p l e g t i g ingewi jd .T o t z o v e r p a s t o o r H i l h o r s t , d i e wij met r e c h t de g e ­s c h i e d s c h r i j v e r van d e z e p a r o c h i e mogen noemen.

T e n s l o t t e nog i e t s o v e r de p i ë t a van B l a r i c u m .

Z e e r de m o e i t e van h e t beki jken waard i n d e z e k e r ki s een 1 5 e - e e u w s e p i ë t a , o m s t r e e k s 1^50 do o r eenV laam se m e e s t e r v e r v a a r d i g d . D i t b e e l d werd i n del 8 e - e e u w i n de Koedijk bij Uu i z e n g e v o n d e n ; h e t werdve rm o e d e l i jk i n 1 5 6 6 d a a r v e r b o r g e n . H et b e e l d i so n g e v e e r één m e t e r h o o g , u i t éen s t u k v e r v a a r d i g den h o l van b i n n s n . I n de d e r t i g e r j a r e n i s h e t d o o rJ a n E lo y Brom g e r e s t a u r e e r d . H e c h t s i n de k e r ks t a a t h e t op een p l a a t van G o b e t a n g e r s t e e n , d i e t i j ­d e n s een r e s t a u r a t i e i n 193^ i-n de v l o e r van de t o ­r e n van de Hervormde K erk gevonden w erd . Deze s t e e nt e l t 6 k r u i s j e s , sym boo l van de 6 wonden van C h r i s ­t u s .B ro n n e n : Gemeente a r c h i e f B l a r i c u m ( v e r g a d e r i n g s -

b e s l u i t e n 1697*1797)" T u s s e n Hei en Wel" j r g l , n o 2 : b l z . l 3j r g 2 , no 5 : b l z . 7 en 8j r g b ,n o b : b l z .21 t / m 2b.

De m o l e n s van B l a r i c u m

Een b l i k op oude k a a r t e n van h e t Gooi l e e r t ons d a ta l i n 1 5 3 7 /3 8 bij B l a r i c u m een molen s t o n d . 1 )E e t was een zogenaamde s t a n d a a r d m o l e n 5 h e t e n i g s tb e k e n d e t y p e k o re n w in d m o l e n i n h e t N e d e r l a n d vant o e n .V erm oede l i jk i s de m o l e n , t o e n de S p a a n s e f u r i e o v e rN e d e r l a n d t r o k en ook B l a r i c u m " g e p l o n d e r d " en g e ­s c h o n d e n w erd , n i e t aan de v e r w o e s t i n g on tkom en .Met z e k e r h e i d v a l t h i e r o v e r e c h t e r n i e t s t e s t e l l e n .I n l 6 l 2 i s e r een a f b e e l d i n g g e m a a k t , waarop weereen molen van B l a r i c u m v o o r k o m t . De a f b e e l d i n g i sh e t werk van een o n b e k e n d e m e e s t e r , de molen i s eens t a n d a a r d m o l e n . 2)

TVE 5-bS

De eerste bekende schriftelijke vermelding van demolen vinden we in een transportacte van 29 april1627, waarin het gaat over verkoop van bouwland ge­legen bij de Blaricummer molen. 3)Een transportacte van 23 mei 1652 vertelt ons overGoosen Rouweltz van Eemnes Buitendijks, die aan mo­lenaar Willem Rutgers eveneens te Eemnes Buitendijksde rechten verkoopt op een halve molen windvrijstaande te Blaricum. De ambtenaar bij deze transac­tie was schout Thomas Jacobz. Er wordt in deze actegeen koopprijs voor de halve molen genoemd» wel iser de bepaling, dat daar de halve molen geen huisheeft, de koper een plaats krijgt toegewezen, waarhij een huis 'mag gaan bouwen. Dat recht behoorde bijde aankoop krachtens de koopcedulen van 21 maartI638. 4)De koper van de andere molenhelft wordt niet ge­noemd. Wel is er een transportacte die de namen ver­melden van de verkopers van die andere helft. Datwaren de erfgenamen Bendrickz, te weten Meijns,Matghen, Steffentghen en Bertghen Hendrikz. Dezelf­de bepalingen in deze acte als in de vorige gavenook de koper van deze molenhelft het recht van hetbouwen van een woning op een daartoe aangegevenplaats. Met dien verstande dat deze koper uit tweeaangewezen terreinen keus kon maken. De acte isniet gedateerd, maar aan te nemen valt dat dezestamt uit de zelfde tijd (1652) als de hiervoor aan­gehaalde. 5)Uit het jaar 1663 is opnieuw een transacte bekend.Op 20 oktober verkoopt dan namelijk molenaar GerbertCornelisz weer één moienhelft. Eigenaar van diehelft wordt dan de Blaricummer Adriaen Lamphensen.Hij moest ƒ l600.- ter tafel brengen, waarvan vol­gens de acte ƒ 300,- voor het onroerende gedeeltewerd berekend en de rest ƒ 1300.- bestemd was voorhet roerende deel, wat voor dat deel dan zeker eengroot bedrag genoemd kan worden. Verder is eigen­aardig en zeer vermeldenswaard, dat de koper zijnnieuwverworven bezit nog diezelfde dag weer van dehand doet aan Jan Gerretsen van Alphen, voor het­zelfde bedrag en onder dezelfde condities.

TVE 5-47

S c h o u t Thomas H e n v l i e t was d e z e d a g de r i j k s a m b t e n a a r .6 ) Acht maanden l a t e r 13 j u n i 1664 w o rd t J a n G e r r i t ­s e n e i g e n a a r van h e e l de m o l e n , d o o r de aankoop vande nog r e s t e r e n d e h e l f t , t o t d i e da tum t o e h e t b e z i tvan de B l a r i c u m s e m o l e n a a r Willem J a n s z D e e l e n . 7)Was e r t o t n u t o e geen s p r a k e van een w i n d b r i e f , i n1666 w o r d t e r d o o r J a n G e r r e t s e n een d e r g e l i j k d o c u ­ment a a n g e v r a a g d e . D at werd n o o d z a k e l i j k , t o e n hemv i a de d e u r w a a r d e r van h e t k a n t o o r K ennem er land h e tv e r z o e k b e r e i k t e h e t bewijs van windvrijdom t e t o n e n .K e c h t op w in d v r i j h e id zou t o t dan t o e v e r l e e n d zijnd o o r de B a l ju w van G o o i l a n d , maar bewijs h i e r v a n v i e l

-'V.*

m ik ■

R o n d z e i l e r , z e s k a n t e r K o re n m o le n ^

n i e t t e l e v e r e n , d o o r g é é n van de G o o is e m o l e n a a r so v e r i g e n s . Op de a a n v r a a g van J a n G e r r e t s e n van eenw i n d b r i e f , b r a c h t de r e k e n m e e s t e r d e r domeinen a d ­v i e s u i t a a n de g r a a f l i j k e - r e k e n k a m e r van H o l l a n d .Het a d v i e s l u i d d e : de E l a r i c u m m e r molen een w i n d ­b r i e f v e r l e n e n t e g e n g e l i jk e j a a r l i j k s e c o n d i t i e s a l s

TVE 5 - 4 8

die welke voor de andere Gooise molenaars golden.Windrecht werd verleend in erfpacht en op erfpachts-recht, tegen betaling van 7 ponden per jaar, welkbedrag aan de rentmeester van Kennemerland ten be­hoeve van de grafelijkheid moest worden voldaan.De Blaricummer molenaar moest betalen met terug­werkende kracht vanaf 1 October 1665. De windbriefwerd verleend op 5 October 1666.De windbrief vermeldde in de bloemrijke taal van diedagen onder andere de bepaling "dat noch menschen,noch beesten dezelve meulen conne beschadicht wer­den, ende enige schade off ongeluck geschied".Dit waarschijnlijk ter beveiliging van mens en dierin de nabijheid van de draaiende molen. 8)Dertig jaar nadien in januari 1695 verlenen de sta­ten van Holland aan Brant Pietersz (Craaijcamp) ko­renmolenaar te Blaricum, een vergunning voor hetbouwen en in gebruik nemen van een grut-rosmolen.De molenaar kon uit de inkomsten van alléén de ko­renwindmolen zijn gezin niet onderhouden. De Gticht-se molenaars namen door het malen van boekweit,veel van zijn klandisie weg.De aanvraag tot de bouw van een grutmolen beoogdedan ook de verruiming van de molenaars levensstan­daard. Tegen betaling van 8 ponden per jaar werdhem de vergunning verleend. 9)In 1725 vindt er weer een verkoop van de molenplaats. Als gemachtigde van molenaar Brant PieterzCraaijcamp trad een heer Gerrit de Graaf uit Loos-drecht op. Als schout fungeert dan Oerrit Duerkant.Op 1 november 1725 gaat de molen blijkens de acteover aan Willem Cornelsz Verwer.De molen met alles erop en eréén, d.w.z. met zijnzeilen, touwen en billen (molenstenen), ging voorde hand voor ƒ 900.- 10)Processtukken uit de schepenrol van Blaricum van dietijd maken dat duidelijk- Na veel vijven en zessenkomt het dan op 2A januari 1728 tot een verklaringvan de erfgenaam Brant Pietersz Craaijcamp, dat deƒ 900.- volkomen voldaan zijn, ruim twee jaar na hettekenen van de koopacte. 11)

TVE 5-^9

Nog een opmerkelijk feit in de geschiedenis der mo­lens. Uit het transportregister van Blaricum ver­nemen we dat in het jaar 1757 de erfgenamen vanWillem Cornelisz Verwer hun molen als speciaal on­derpand stellen, ten behoeve van het gemene land(Staten van Holland en Westfriesland) tegen een be­drag van ƒ 500.- Er is een verklaring van schout enschepenen van Blaricum, dat de kinderen (molenaars)Verwer de molen vrij in eigendom bezaten. 12)Vanwaar dan de noodzaak van dat in onderpand stel­len ? De geschiedenis vermeldt het verder niet.De oudste kadasterkaart van + 1830 geeft de juisteplaats van de molen weer: op de bouwvenen, waar nude eerste en tweede Molenweg bij de Schapendrift sa­men komen. 13) Ooit moeten daar eens twee molenshebben gestaan, weten Blaricummers van nu te vertel­len. Bij afbraak van de éne vielen de stofwolkenwaar te nemen tot aan Eemnes. Er kan dus gesprokenworden "van der ééuwen stof" war het een oude molenbetrof.Het is inmiddels rond 1875: de laatste molen vanBlaricum begon aan zijn eeuwenoud bedrijf. De geschie­denis van deze oude dorpsmolen is eigenaardig. Inzijn kop stond het jaartal 1759 vermeld, (in dit jaarwas de molen in opdracht van de eigenaar van Draken­burg bij Baarn gebouwd) maar pas in + 1875 vond hijzijn standplaats in Blaricum. (zie: T.Pluim "Uit degeschiedenis van Baarn" en "Het Rotterdamse Nieuws­blad" van 28 jan.1925)-Zelden had een korenmolen passender omlijsting. Del8e-eeuwse zeskanter stond op een graswalletje om­ringd door struikgewas. Vlak bij de akkers die deproducten moesten leveren voor het maalbedrijf.Helaas was er van productie in de jaren twintig vandeze 20e eeuw geen sprake meer. De molen verkeerde ineen toestand van groot verval. Aan de Gooi en Eem-lander van november 1924 ontlenen we over dit vervalhet volgende relaas: "Boven het stenen onderstukvan 2-5- a 3 meter was de zeskant rietgedekt. Nogsteeds in het bezit van zijn vier wieken, waarvan erslechts één in behoorlijke staat verkeerde. Waar ookTVE 5-50

mmmL - j J te l» L a x I \SZK0gL

* . '« f ö f e i

één der s c h u i n e b a lk en van h e t k r u i s w e r k l o s g e l a t e nwas, bood h e t g e h e e l een z e e r d e s o l a t e a a n b l i k , nogv e r e r g e r d door de g r o t e g a te n i n h e t r i e t e n m olen ­v a c h t 5 waardoorheen reg e n en wind vrij s p e l hadden.B l o o t g e s t e l d aan a l l e w eersom standigheden l a g e n t e ­gen de westmuur vijf m o le n s t e n e n , d i e eens hun zon u t t i g werk v e r r i c h t e n . Er n a a s t zwaar v e r r o e s t deh o e p e l s . Vrije to e g a n g voor i e d e r e e n d i e d i t w en stedaar e l k e deur o f g e s l o t e n in g a n g on tb rak . Ondanksd i t t r i e s t e g e h e e l v i e l to ch nog de s o l i d e bouw vaneeuwen her waar t e nemen voor w ie z i c h de m o e i t eg e t r o o s t een b l i k t e werpen i n de ronde kap met zijnr e u s a c h t i g e as en t a n d w i e l " .In d eze ja r e n i s hij n i e t meer i n h e t b e z i t van eenm o len a a r , maar van twee i n h e t b u i t e n l a n d v e r t o e v e n ­de dames. Deze dames k o c h te n voor h e t bedrag vanƒ ^5 0 0 . - de molen van de l a a t s t e e x p l o i t a n t , deh e e r Puijk. Dat bedrag was t e h oog , jammer genoegvoor twee f a m i l i e l e d e n van de h eer Puijk. Jammer om­dat i n g e v a l van l a g e r e aankoopprijs de molenwaarschijnlijk i n bedrij f zou zijn g e b l e v e n , met dewind a l s natu ur l i jk e X k r a c h t b r o n .De dames e i g e n a r e s s e nkwamen waarschijnlijka l gauw t o t de s l o t s o md at h e t b e z i t van demolen p l u s grondvan w e i n i g b e t e k e ­n i s was i n d i e tijd,P lannen om demolenromp i n t er i c h t e n a l swoonhuis kwamenn i e t v e r .Zeker zou i nd i e dagen eenz o d a n ig verbijfz e e r e i g e n ­a a r d ig g e v o n ­den zijn.

TVE 5 - 5 1

Het plan stuitte dan ook op gegronde bezwaren bijgemeentebestuur en schoonheidscommissie, die nietverder gingen dan toestemming voor ramen in de ga­ten van de rietvacht. Het kwam niet verder dan totjuli 1927. Op 6 juli verschijnt er dan bij burgemees­ter en wethouders een brief van een der dames(mej.Virieu-Fusstner) dat de molen is verkocht aanG.Jacobs.Er zijn herhaaldelijk pogingen ondernomen tot hetredden van de aloude wiekendraaier. Onder anderede stichting "Blaricums-Belang" heeft er veel werkvoor verzet. Zij vond overal veel belangstellingvoor zijn oude dorpsmolen, maar financiële steun wasgering. De in 1925 opgerichte vereniging "De Hol-landsche Molen", de A.N.W.B. en de vereniging "Heem­schut" zegden gezamenlijk ƒ 3 0 0.- voor restauratie,en op een rijkssubsidie van ƒ 350.- kon eveneens ge­rekend worden. Met verdere toezeggingen o.a. vanStad en Lande van Gooiland (ƒ 100.-) en een giftgroot ƒ 200.- van een onbekende, kwam men tot eentotaal bedrag van ƒ 950.-• Dat was niet veel geziende restauratiekosten.De aankoopkosten plus algehele restauratie en hetweer bedrijfsklaarmaken van de molen zouden een be­drag vergen van ƒ 6^50,-. Het waren wat de molenbetreft moeilijke tijden voor "Blaricums Belang".De meeste leden van de stichting, waaronder VictorE, van Vriesland, zagen het belang van het behoudvan de molen als een groots monument voor Blaricumin. Daarom werd tot aankoop besloten.Even leek het erop alsof ook 'n andere koper de mo­len wilde hebben. Dat was toen in de zomer van 1925meerdere Gooise couranten een wonderlijk bericht inhun kolommen hadden. Een tourist uit Amerika, woon­achtig in het grootsteedse New-York, toonde grotebelangstelling voor souvenirs uit het land van Kaasen klompen. Hij trad in onderhandeling over aankoopvan de Blaricumse korenmolen, zo vermeldde o.a. DeBel van 28 augustus 1925- De goede man wilde de mo­len opnieuw laten draaien op zijn landgoed aan deHudson. *t Is er niet van gekomen. Om allerlei rede­nen, vooral van financiële aard.bleef de molen in

( , , ... Blaricum.TVE 5-52 (vervolg pag.65;

De "Kolonie" in BlaricumIn Blaricum dat van alle Gooise dorpen zijn oude ka­rakter het best heeft bewaard, onder meer door zijnvele antieke Saksische boerderijen in een beschermddorpsgezicht, leeft nog bij enkele inwoners van deoudste generatie de herinnering aan de "StichtingInternationale Broederschap", meestal zonder meerde "kolonie" genoemd. üeze stichting had driekwarteeuw geleden de bouw van enige tientallen vrijstaan­de huisjes in het gebied aan weerszijden van de To­renlaan nabij de oude Ned .Herv .kerk ten gevolge, enwas ontstaan uit een christelijk-anarchistische be­weging, waartoe o.a. idealisten als Felix Ortt enJacobus van Rees behoorden.Van Rees was een vermogend man en hoogleraar in dehistologie aan de Gemeentelijke Universiteit vanAmsterdam. Hij dient gezien te worden als de eigen­lijke oprichter van de kolonie. Felix Ortt, inge­nieur in rijksdienst, toonde minder drang tot daden,maar heeft jaren lang de beweging met zijn pen ge­diend. Hij schreef de romans "Het beginsel der lief­de" en "Felicia,,het boek der vervulling" en publi­ceerde tientallen artikelen en brochures, waarin hijzijn beginselen onder de aandacht van vele bracht.

Kolonisten in het lupineveld.

FM*

V

m m mm m wsmiKsiife -

TVE 5-53

In het tweemaal per week verschijnende tijdschrift"Vrede", waarvan redactie en administratie enigejaren in Blaricum gevestigd waren, schreven idealis­tische predikanten als dr.Louis A.Bahler, A.de Koe,S.C.Kylstra, later ook N.J.C.Schermerhorn en Mennohuzinga over de toen reeds veel gelezen Russischeschrijver graaf Leo Tolstoj, Laotsz, Thomas a Kempisen Franciscus van Assisië. Bezield van een waarach­tig christelijk geloof, verzetten deze radikale pre­dikanten zich tegen de armoede in hun gemeenten ende daaruit voortkomende ellende onder de mensen.Anders dan de orthodoxe en de links-socialistenmeensen zij, dat slechts verbetering van de menselijkepersoonlijkheid tot een hogere en meer rechtvaardigemaatschappijvorm zou kunnen leiden. Niet een hervor­ming van de samenleving door de staat van boven afopgelegd, maar de opvoering van de individuele menstot grotere hoogte, uit eigen kracht en overtuiging,zou tot een waarlijk christelijke samenleving leiden.Van Rees was een kleine man met een baardige profe­tenkop en eigenaardig heldere ogen. Hij hield ervanom in het openbaar te spreken, was buitengewoon ak-tief en er voortdurend op uit zijn idealen een prak­tische vorm te geven. Hij was een mensen- en vooralook een kindervriend, steeds voor andere in de weer,zonder enig eigenbelang en zonder zichzelf ooit teontzien. In navolging van Tolstoj was hij een over­tuigd geheelonthouder en met enige van de hiervoorgenoemde predikanten blies hij de wat verflauwde ge-heelonthoudersbeweging door het oprichten van deAlgemene Nederlandse Geheelonthouders Bond (ANGOB)nieuw leden in. Geheelonthouding achtte hij pas vanwezenlijke betekenis als ook het roken nagelaten werden men zich het eten van vlees ontzegde. Hij was eentegenstander van proefnemingen op dieren en vivi­sectie was daarom in zijn laboratorium verboden. Alseen vrije geest was hij wars van veel bestaande opvat­tingen: hij verfoeide het gezag van de staat, dieslechts kon blijven bestaan bij de gratie van legers.De staat was een instelling van de bezittersklasse,die zich door hebzucht had verrijkt. Uit dien hoofdeTVE 5-5^

was hij ook een overtuigd anti-militarist en voor­stander van dienstweigering.Het ligt in de rede dat Van Rees' gedachten uit­gingen naar een meer ideale maatschappij bv. in devorm van een kolonie, waar de grond het eigendomzou zijn van allen, die er op leefden en werkten.De opbrengst zou allen toekomen en niet enkelen,die alleen maar op hun eigenbelang uit waren. Nietlangs partementaire weg en via politieke partijen,die de door hem verfoeide klassenstrijd verkondigden,maar door aankoop, zouden de bewerkers de gezamen­lijke eigenaars worden. Iedereen zou naar zijn ver­mogen aan het bearbeiden van de grond mee werken,hetzij door veldarbeid, hetzij door op de grond testciten bedrijven. In eensgezinde arbeid, niet ge­baseerd op het verwerven van steeds meer geld, maarop vreugde tot de arbeid ten nutte van het algemeenbelang. Zou er winst worden gemaakt, dan moest dieniet aan de werkers worden uitgekeerd, maar ge­bruikt worden voor de aankoop van nieuwe gronden envoor de aanschaf van nieuwe productiemiddelen. Al­dus zouden steeds meer terreinen aan het particu­liere grondbezit worden onttrokken.Van Rees en zijn medestanders hebben inderdaad eenkolonie opgericht en riepen de Stichting Internati­onale Broederschap in het leven, die door schenk­ingen een bedrag van ƒ 20.000.- bijeen wisten tebrengen, waarvoor aan de Torenlaan in Blaricum eenterrein van 10 ha slecht bouwland en eikenhakhoutwerd gekocht. Terwijl de aktieve deelnemers in de"kolonie" voorlopig een boerenwoning in Laren be­trokken, werd aan de Torenlaan - toen nog niet ver­hard - begonnen met de bouw van een gemeenschaps­huis (ongeveer ter hoogte van het tegenwoordige ge­bouw De Beukelaar), dat in januari 1900 onder dekap was. Ondertussen waren de kolonisten bezig methet spitten van de grond, die hen een bestaan moestverzekeren. Voor de meeste kolonisten was dit vol­komen ongewoon werk, slechts één boerenarbeider haddaar echt verstand van. Met pijnlijke ruggen en be-blaarde handen moesten de mensen tot vier dm dieptespitten om bruikbaar akkerland te bereiken en zelfs

TVE 5-55

tot 12 dm diepte om tot goed akkerland te komen.Het vergruizelen van de dieper liggende oerlaag,waardoor lucht en water konden doordringen was bo­venmenselijk zwaar.Eén predikant van de hiervoor genoemde radikale do­minees was tot de kolonie toegetreden, het was S.C.Kylstra uit Rottevalle. Wat later kwam S.Berman,die zijn betrekking als burgemeester van Schagen hadopgegeven om zich met vrouw en kinderen aan zijnidealen te wijden. Hij ging niet wonen in het gemeen­schapshuis, maar betrok een huis in Laren. Deze manwerd de administrateur van de kolonie. Tot de mede­werkers behoorden een sigarenmaker, een bakker enenkele handarbeiders met hun vrouwen en kinderen.Kielstra was niet formeel, maar wel feitelijk deleider van de kolonie. Op zondag 17 juni 1900 werd

-* x -

* ». " M? - y - '2*23

o

het gemeenschapshuis door hem met een bezielendetoespraak ingewijd. Hij zag het oprichten van de ko­lonie als een daad van liefde en socialisme, weesop de grote noden in de wereld en naar de geldzucht,waaruit zoveel slechts voortkwam.In het gemeenschapshuis, waar de meeste kolonistengingen wonen, beschikten de gezinnen over een zit-TVE 5-56

en een slaapkamer, beide 2 x k m groot. De vertrek­ken waren door houten wanden van elkaar gescheidenen waren daardoor buitengwoon gehorig. De kamertjeswaren ingericht met wat zelf meegebrachte meubelen.De dagindeling was als volgt: de mannen gingen iede­re morgen om half zes aan het werk tot een bel werdgeluid, waarop allen zich om zeven uur aan het ge­meenschappelijke ontbijt verenigden. Het maal was so­ber en bestond uit bruin brood dat maar voor eendeel met plantenboter was besmeerd. Er werd dan eenhalf uurtje gepauzeerd, waarin voorgekzen werd. OmOm tien uur werd koffie geschonken, het middagmaalwas om twaalf uur, de thee om drie uur en de avond-broodmaaltijd werd gebruikt om zes uur. Zoveel moge­lijk werden bij het avondbrood van te voren geschildevruchten rondgedeeld. In de gemeenschapszaal zateneen 25 mensen bijeen aan een lange houten tafel.De kinderen gingen naar de openbare school in Bla-ricum. Al wat geen vader of moeder was, werd met oomen tante aangesproken. Professor van Rees bemoeidezich maar zelden met de dagelijkse gang van zaken,maar was altijd aanwezig bij de wekelijkse besprekingenDe theosoof George Enzlin werkte in de eigen bakkerijvan de kolonie en ging zich weldra toeleggen op hetmaken van spoi-tbeschuiten, die ook buiten de kolo­nie een veel gevraagd artikel werden. Het blad"Vrede"kwam over uit Den Haag en werd ondergebrachtin een eigen gebouw waarboven een paar kamertjesvoor kolonisten waren. De drukkerij waar ook Bermanen Ortt werkten leverde uitstekend werk, dat alge­meen geroemd werd. De grote moestuin weldra met eendruivenkas, het geteelde fruit, groenten en tomaten,leverden een behoorlijke opbrengst. Met de verkoopvan brood en beschuit en met de verdiensten van dedrukkerij wist men zich na vrij korte tijd te bedruipenDe kolonisten liepen op blote voeten met sandalenen droegen allen werkkleding. Aan hun kleding wasniet te zien of zij gestudeerde mensen of arbeiderswaren.De oorspronkelijke bevolking van Blaricum vond hetmaar vreemde mensen en begreep niet veel van wat ermet de kolonisten aan de hand was.

TVE 5-57

Ze hadden al heel gauw gezien dat onder hen maaréén boer was en zij hadden zich verwonderd, dat mende tuinen op zulk een slechte grond had aangelegd.Het leven in de kolonie is de meeste deelnemers nietmeegevallen, het was een hard en sober bestaan. Degehorige kamers achtten ze een bezwaar en omdat inde gesprekken meningsverschillen aan de dag traden,liet de stemming ondanks alle idealisme wel eens tewensen over. Er werd zwaar gediscussieerd of nieuwegegadigden al dan niet toegelaten moesten worden,o.a. over het echtpaar Tjerk en Trui Luitjes, datzich spottend over de christelijke beginselen vanKylstra uitliet. Het onderlinge misverstand leiddeer toe dat sommige kolonisten vertrokken en nieuwaangekomenen bleken niet altijd een aanwinst te zijn.Het is maar al te goed verklaarbaar dat velen ernaar verlangden vrijer te zijn dan in het koloniehuisen dat sommigen, meestal onderleiding van Luitjes,er toe overgingen elders op het terrein van de ko­lonie een eigen huisje te bouwen. Zelf had Luitjeszich een huis gebouwd op de hoek van de Noolse wegen de zandweg die naar de Torenlaan liep. Ook Kam-stra vestigde zich langs de zandweg en begon er eenfabriekje van bedden en meubelen. Nog lang werd dezezandweg de Luitjeslaan genoemd, maar werd later inProfessor van Reesweg omgedoopt. Een reeks wonink­jes van vroegere kolonisten is nog steeds op devroegere terreinen van de Internationale Broeder­schap te vinden.Vermoedelijk zou de kolonie het nog wel enige jarenhebben uitgehouden als de grote spoorwegstaking van1903 niet tot het partijkiezen van sommige kolonis­ten voor de stakers had geleid. Toen in het Gooihet gerucht ging dat men tot daadwerkelijke steunaan de stakers had besloten en dat het plan was despoorbaan van de Gooise Stoomtram op te breken,waardoor de oorspronkelijke bevolkingen van Blaricumen Huizen zich in hun bestaan bedreigd zagen, werdde toestand kritiek. De katholieke boeren van Bla­ricum en de orthodox-protestante vissers van Huizenhadden de "onzedelijkheid" van de kolonisten allang

(zie vervolg pag.67)TVE 5-58

Blaricum: dorp van schoonheid en kunst

Het was omstreeks het jaar 1870, toen de gevierdekunstschilder Jozef Israels door niet meer te ach­terhalen oorzaken in het Gooi terecht kwam. Hoe hijer gekomen is, weet men niet maar het moet wel eeningewikkelde en moeizame tocht zijn geweest want vanmin of meer regelmatige verbindingen met de Gooisedorpen was nauwelijks sprake. Had hij de tocht vierjaar later gemaakt, dan had hij het heel wat een­voudiger gehad, want toen reed er een treintjevan Amsterdam naar het weversdorpje Hilversum !In elk geval was de tocht van hem een ontdekkings­reis, want hij ontdekte de schoonheid van een ge­bied, dat "het vergeten land" werd genoemd. Hijdoorkruiste het fraaie landelijke gebied dat hij be­wonderde om de ongereptheid en eenvoud en maakteer schetsen, voornamelijk van de bevolking en de in­terieurs van hun sobere behuizing. Slechts enkelemalen is hij er terug geweest, maar de enthousiasteverhalen die hij over dit land vertelde aan zijncollega's hadden tot gevolg, dat deze er hun lichtgingen opsteken.Zo ontstond er in het Gooi in vrij korte tijd eenschilderskolonie met als trefpunt het kroegje vanhet tegenwoordige hotel Hamdorff in Laren. Dit wasin die dagen nog een uiterst eenvoudig etablisse­ment dat de naam "De vergulde Postkoets" droeg.Vanzelfsprekend vestigden een aantal zich rond dittrefpunt, want schilders - waar ook ter wereld -houden van praten over kunst onder een gezelligeborrel of een goed glas wijn en - als de beurs ditdragen kon - van feestelijk eten en drinken !Laren was mooi en het kroegje aan de door hogebomen overschaduwde Brink bood gezelligheid en ver­tier. Maar enkele kilometers vandaar, bereikbaarover een zandweg lag Blaricum.Blaricum was nauwelijks een dorpje te noemen. Hetwas meer een verzameling huisjes, boerderijtjes en

TVE 5-59

een kerk, als het ware met losse hand willekeurigneergestrooid in het vaag heuvelachtige landschap.De rode bakstenen topgeveltjes en laag doorlopenderieten daken vormden een wondermooie eenheid metdit landschap. ken Brink was er niet, evenmin eenkerkplein of echt centraal punt, maar zandwegge­tjes die zich als gouden linten van huis tot huisslingerden leken de kleine gemeenschap bijeen tehouden. In de vroege morgen hing de dauw als eenvage sluier over dit lieflijke dorpje en de velden,akkers, bossen en paarsbruine heidevlakten, waarinhet gevat was.Met het klimmen van de zon losten de nevelen zichop en onder de diepblauwe hemelkoepel werden allekleuren intens diep en weelderig als was dit landhet palet van de Schepper, die alle kunstenaarsinspireert en ten voorbeeld is. En dan was er destilte^ slechts doorbroken door de trage doffestap van een paard op de zandweg, het kakelen vaneen kip of de kreet van een spelend kind.Er was rust en stilte in Blaricum, de bescheidenparel van het oude Gooi, nog door geen vreemdelin­gen bezocht. Het was een ware lusthof voor de kun­stenaars, die het schilderden in alle stemmingenen seizoenen, die de bevolking vereeuwigden en hettypische oude Gooise interieur met de open schouwen het laag invallende licht voor het nageslacht inhun werken vastlegden.Mag het kroegje in Laren het trefpunt zijn gebleven,vele der kunstenaars hebben in Blaricum gewerkt enook gewoond. In 1899 schilderde Co Breman er zijnzonnige "Boerenerf". Nog eerder, in 1895 maakte deLarense graficus Toon de Jong er in opdracht vankunsthandel Van Harpen zijn ets "Oud-Blaricum".W.G.F.Jansen schiep er zijn prachtige landschappenwaarvan er later door een brand in zijn atelier he­laas veel verloren zin gegaan.Johan Meijer heeft er tot zijn dood gewerkt en ge­woond en vele van zijn stemmige doeken zijn een hom-TVE 5-60

mage aan de schoonheid van het Gooise iand.Een aantal der schilders toonde in hun werken eengrote gebondenheid met hun directe omgeving, docher waren er ook, die zich minder absoluut gebondenvoelden al verkozen zij dit inspirerende rustigeland als hun woongebied.

Jacob Dooyewaard, een vande succesvolle interieurschilders heeft ook veelelders gewerkt doch woonde tot zijn dood in Blari-cum in het fraaie huis "De Zeven Linden" waar nunog zijn broer Willen woont, na een veelbewogen le­ven van reizen en schilderen in vreemde lan­den .De Amerikaanse kunstenaar William Singer Jr,stichtte er het huis "Nederheem" dat sedert kort ingebruik is genomen als gemeentehuis doch waar hij inzijn tijd zijn gasten ontving en culturele- of muzi­kale bijeenkomsten organiseerde.Blaricum herbergde gedurende de bloeitijd van hetartistieke leven in het Gooi een aantal levendige- maar ook contrasterende - kunstenaars, waarvanverscheidene ook nu nog een grote naam hebben inons land en daar buiten.Om er enkelen te noemen: Otto van Tussenbroek,Frans Deutmann, Bart van der Leek en Raoul Hynckes.Minder algemeen bekend, maar zeker niet van belangontbloot was het werk van de vele jaren in stilteen bescheidenheid werkende kunstenares Lou Loeber.Nu - reeds hoog bejaard - is haar kunst ontdekt enwordt haar sterk persoonlijke interpretatie van hetnatuurbeeld bewonderd.Jarenlang heeft in Blaricum een man rondgelopen,gekleed in een donkere pij - een boetekleed. Hij heeftaltijd in kommervolle omstandigheden geleefd en inconflict met zich zelf en de maatschappij. Hij heetteVan Rijn en schilderde, maar zijn werken werden doorde Gooise meesters .niet hoog aangeslagen. Hij ver­kocht zelden en dan nog tegen zeer lage prijsjes enéén van zijn begunstigers was de collectioneurSlijper.

TVE 5-61

Na diens overlijden kwamen een groot aantal werkenvan deze zonderlinge schilder naar voren en bleek,dat hij interessante en soms sterk boeiende werkenhad vervaardigd.Willem van Nieuwenhoven schilderde er zijn fraaieboerentypen op de grens van impressionisme en ro­mantiek. Sal Meijer, onder de Gooise collega's "dezondagschilder" genoemd werd tijdens zijn leven teweinig gewaardeerd, doch de erkenning van zijn wer­ken is nu gestadig groeiende.Blaricum herbergde tot voor kort nog vele schil­ders met sterk uiteenlopende artistieke opvattingen,De tijs gaat voort, de artistieke glorie van hetGooi is verleden tijd geworden, de kunstenaars vandie periode zijn vrijwel allen heengegaan naar daar,waar men niet van terugkeert.Han Hulsbergen, de experimentele kunstenaar met deeeuwige jeugd was de "jongere" generatie, is nu alreeds "oudere" generatie geworden.Het Gooi is veranderd, de tijd heeft de bakens ver­zet en het belangrijke van dit gebied ligt nu bij deaanwezigheid van centra van wereld-omspannendemedia als radio en televisie. Dit - en het daarmeegelijk opgaande open leggen van het Gooi veranderdeook het landschappelijk aanzien van dit gebied aan­merkelijk.Hilversum groeide uit tot een radio- en t.v.stad,Laren is een landelijk woonoord geworden en in hetoude kroegje van Hamdorff zijn het niet meer deschilders die er domineren, er hun bijeenkomsten enfeesten houden !Nog komen er de schilders van onze generatie enenkele ouderen, maar hoelang zal dit nog duren ?Opmerkelijk is evenwel, dat de opmars van het moder­nisme het minst voortgang heeft gemaakt in BlaricumZeker, ook daar is veel veranderd, dat is niet tevoorkomen, doch daar is de sfeer van driekwart eeuwgeleden nog te proeven in de rust en het nog tame­lijk ongeschonden landschappelijke beeld.TVE 5-62 (zie vervolg op pag.66) ?

De T a f e l b e r g

Deze d a n k t zijn naain aan de s t e n e n o r i e n t e r i n g s t a f e ld i e de A mste rdam se o n t v a n g e r U y t e n b o g a e r t d a a r l i e tp l a a t s e n t e n b e h o e v e van zijn j a c h t g e z e l s c h a p p e n »I n 1 6 6 7 h a d d e z e u y t e n b o d a e r t h e t s c h a a r r e c h t op dem e e n t en de h e i d e i n de o m g e v i n g v a n B l a r i c u m v e r ­k r e g e n .Op de k a a r t van de Wit van o m s t r e e k s 1685 h e e t d ezep l e k nog O n t f a n g e r s t a f e l .Men noemde de T a f e l b e r g v r o e g e r ook wel K o o l t j e s -b e r g . ü eze naam d u i d t w e l l i c h t op de a a n w e z i g h e i dvan v e l e k o o lm e z e n . Dat de Hui z e r v i s s e r s h i e r

t i j d i a m s t m a t i g i s v e rh o o g dSrrffc'

mm-vl

•V. ,’ r ’Kt v "Wm

j » .rot a s try . ♦.*.

h o u t s k o o l v u r e n o n t s t o k e n zouden h e b b e n a l s een b a ­k e n v o o r hun s c h e p e n op zee l i j k t o n w aa rs ch i jn l i j k .Im m ers , i n d i e n ze d i t deden zouden ze z e k e r een vanu i t de z e e meer z i c h t b a r e p l a a t s h e b b e n genomen,d i c h t e r bij h u i s b . v . de A a l b e r g o f de K e r k e n b e r g .Deze " b e r g " i s een o v e r b l i j f s e l u i t de i j s t i jd , d i e i n

G e z i c h t op de u i t k i j k t o r e n . De T a f e l b e r gTVE 5 - 6 3

Wat de oriënteringstafel betreft, deze was in deloop der eeuwen verdwenen. In 1915 vond men bij op­gravingen deze zwaar beschadigd in stukken terug.Nadat op de berg verschillende uitzichttorens warengebouwd, werd in 193̂ + °P initiatief van burgemees­ter J.J.Klaarenbeek door de bekende Gooise archi­tect Wouter Hamdorff een uitzichtplatvorm ontworpen,dat hetzelfde jaar tot stand kwam. Een reservoirvan het waterleidingbedrijf werd tevens in de bergingebouwd. Dit platvorm werd een succes, ofschoonde te smalle wenteltrap bij druk bezoek weleensmoeilijkheden opleverde.Tijdens de laatste oorlog werd op het platvorm doorde bezetter een mitrailleur-uitkijkpost opgericht.Na de bevrijding bleek het geheel zodanig beschadigdte zijn, dat het gevaar voor de veiligheid opleverdezodat het in 19^7 werd afgebroken.P . Comello , Blancum

Vroege Amsterdammers in het GooiTegelijkertijd met het opgravings-werk aan het huis Ruysdael heeftIr. P.M.Vrijlant een onderzoekverricht naar de eigenaars enbewoners van het voormalige slot.In een van de volgende nummerszult u de resultaten van zijnonderzoekingen kunnen 1 ezen.

Red.

TVE

I n m i d d e l s had de v e r e n i g i n g "De H o l l . M o l e n " b e g i n1925 o v e r de k o s t e n van h e r s t e l van de molen eenr a p p o r t l a t e n opmaken, ^ e z e k o s t e n r a m i n g was van deD e k k e r , "m olenbouw er" u i t H a z e r s w o u d e , en b e v a t t ede v o l g e n d e s p e c i f i c a t i e :

F i rm a G e r r i t Wijnveen u i t V o o r t h u i z e n ƒ 2 ^ 7 0 . -L e v e r a n t i e s h e r s t e l w ieken " 8 0 . -D i v e r s e s m id s w e rk e n " 1 5 0 . -A l l e b u i t e n s c h i l d e r w e r k e n " 2 0 0 . -H e r s t e l r i e t b e d e k k i n g " 2 5 0 . -D i v . a l s b e t o n v l o e r n ie uw e z o l d e r ,k o z i j n e n , r a m e n , d e u r e n , t r a p p e n , e n z .en o n v o o r z i e n " 8 0 0 . -

t o t a a l ƒ AOOO. -

Tijdens a l l e werkzaam heden van " B l a r i c u m s B e l a n g , "g e m e e n t e b e s t u u r , "De H o o i .M o le n " e n z . t e n b e h o e v evan de B l a r i c u m s e molen vernem en we n i e t s m eer vanb e i d e dames , d i e dan t o c h nog s t e e d s e i g e n a r e s s e nm o e te n zijn b l i j k e n s de o n t v a n g e n b r i e f van 6 j u l i1 9 2 7 . Waren zij dus o n k u n d ig van a l l e i n s p a n n i n g e n ?H et l i j k t e r wel op , a l s we i n een b r i e f van l 8 mei1926 van h e t g e m e e n t e b e s t u u r aan de v e r e n i g i n g "DeH o l l . M o l e n " l e z e n , d a t a f g e z i e n w o rd t van v e r d e r es t a p p e n t o t behoud van de k o r e n m o l e n . D at was i nv e r b a n d met p l a n n e n t o t bouw van w on ingen i n de d i ­r e c t e n a b i jh e id van de m o l e n . n i e r d o o r zou t e v e e lb e l e m m e r in g kunnen o n t s t a a n i n de o n o n t b e e r l i j k ew in d v an g v o o r h e t m o l e n b e d r i j f . IA )H ie rm ee was h e t l o t van de é é n s zo s t o e r e z e s k a n t e rb e z e g e l d . Hij v i e l o n d e r de s l o p e r s h a m e r i n ' t v o o r ­j a a r van 1 9 2 8 . Een l e g e p l e k a c h t e r l a t e n d i n h e th a r t van m en ig w a n d e l a a r , d i e van h i e r u i t z o ' np r a c h t i g g e z i c h t had op een d e e l van h e t G o o i s el a n d s c h a p . G . S . K o e m a n - P o e l , Zaandam

A a n t e k e n i n g e n :l ) J a s p e r A d r i a a n z - k a a r t van h e t Gooi en a a n g r e n z e n ­

de g e b i e d e n ; z i e a f b e e l d i n g D. T h . E n k l a a r , d e e l 1van de G e s c h i e d e n i s van G o o i l a n d op b l z . 1 3 1 , 1 3 3g e d a t e e r d 1 5 3 7 /3 8 o f e e r d e r .

TVE 5 - 6 5

2) " K o n s t p l a a t 252" u i t K a b i n e t van N e d . o u t h e d e n eng e z i c h t e n ; v e r v a t i n 500 k o n s t p l a t e n , v e r z a m e l t ,g e t e k e n t en i n ‘ t k o p e r g e b r a g t d o o r den k o n s t -r y k e n Abraham R adem ake r , d l . I I ( 1 7 2 5 ) -

3) U i t h e t O u d - R e c h t e l i j k a r c h i e f a a n w e z i g op h e t Rijks­a r c h i e f t e H a a r le m i n . n r . 3066 b l z . 1 7 0

4 ) a l s 3 ) i n v . n r . 3 2 6 6 a b l z . 9 75 ) a l s 3 ) i n v . n r . 3 2 6 6 a b l z . 9 96 ) a l s 3 ) i n v . n r . 3232 b l z . l 6 8 , l 6 97) a l s 3 ) i n v . n r . 3232 b l z . 1 7 ^8 ) U i t h e t a r c h i e f van de G r a f e l . R e k e n k a m e r op h e t

A l g . R i j k s a r c h i e f t e * s 'G r a v e n h a g e i n v . n r . 2269) a l s 8 ) i n v . n r . 2^1 óók ( m i n u u t - a p p o i n c t e m e n t )10 ) a l s 3) i n v . n r . 3 2 5 ^ b l z . ^ 011 ) a l s 3) i n v . n r . 3 2 5 ^ b l z . 9 2 , 9 31 2 ) a l s 3 ) i n v . n r . 3258 b l z . 6 61 3 ) G emeentew erken B l a r i c u mI k ) B e s c h e i d e n u i t de j a r e n 1 9 2 ^ -1 9 2 7 a a n w e z i g i n

h e t a r c h i e f v . d . v e r e n i g i n g De H o l l . M o l e n , o n d e rp o r t e f e u i l l e B l a r i c u m

- o -

( v e r v o l g van p a g . 6 2 )

Nog a l t i j d zijn e r de s m a l l e k r o n k e l e n d e w e g g e t j e s , numet k l i n k e r s g e p l a v e i d , maar soms n og wel de z a n d ­p a d e n , d i e de oude s c h i l d e r s zo b e k o o r d e n .Nog wonen e r oude s c h i l d e r s a l s J a n Voerman J r . ,maar de o u d s t e van hen i s Henry van O s - D e l h e z , dem e n to r van h e t G o o i s e s c h i l d e r s g i l d e , d i e op 20 o k ­t o b e r zijn 95e v e r j a a r d a g h o o p t t e v i e r e n ïHij k a n nog v e r t e l l e n van de g l o r i e t i j d e n van h e tG o o i s e s c h i l d e r s l e v e n , van de f e e s t e n , d i e soms huns l o t vonden i n de B l a r i c u m s e R o to n d e o f h e t " P a v i l ­j o e n " ; een r e e d s l a n g ve rdw enen b o u w s e l t j e , s t a a n d eop een hoog p u n t en vanw aar men een p r a c h t i g u i t ­z i c h t had op h e t o m l ig g e n d e l a n d .

H et had een a c h t e n s w a a r d i g v e r l e d e n , want h e t s c h i j n ti n b e z i t t e zijn g e w e e s t van K o n i n g i n Anna Pau low naen van K o n in g in S o p h i e . V o r s t e l i j k e p e r s o n e n v e r b l e ­ven e r t o e n o f g e b r u i k t e n e r de t h e e .Geruim e ti jd h e e f t h e t nog "He t T h e e h u i s " g e h e t e n

TVE 5 - 6 6

maar later waren er wel meer drankjes dan thee tenuttigen!Vandaar dat toen de gelagkamer - waar de oude por­tretten van vorstelijke personen hoofds neerkekenop de feestenden - gaarne bezocht werd door de le­den van de schildersbent.Een oude schilder - die het weten kon - verteldemij eens, dat men de ochtend na zo'n feest ontdektedat de windwijzer niet meer de top van het gebouwtje sierdeS Volgens de overlevering zou één derfeestende kunstenaars om een weddenschap de wind­wijzer in zijn eentje naar beneden gehaald hebben !Wie deze overmoedige geweest is kon - of wilde menmij niet vertellen, maar een feit is dat het dingweg v/as en tot nu toe onvindbaar is gebleven 2Reeds lang is ook het paviljoentje verdwenen en eris veel veranderd rond Blaricum.Maar nog altijd is deze kleine plaats de parel vanhet Gooi en een wandeling door de rustige laantjesen kronkelende paadjes roept herinneringen op enbetekent zich in de vrije natuur opgenomen te voelenLaten wij ernaar streven dat landschappelijke zogaaf mogelijk te houden zodat wij ons nog ergenséén met de natuur kunnen voelen.De natuur waardoor, waarvan en waarin wij leven be­schermen, betekent zelfbescherming en erkenningvan haar grote waarde voor ons mensen.

Jan P.Koenraads, H sum.(vervolg van pag.58)wantrouwens gade geslagen. Dat droeg geen hoeden,dat liep op blote voeten, dat ging nooit naar dekerk, dat stoorde zich aan God noch gebod. Nu drei-dreigde de stoomtram stilgelegd te worden 2Het plan om de "spinazievreters" weg te jagen kreegeen vaste vorm. Op Paasmaandag begonnen al in deloop van de dag de plagerijen, een lastige kinder-troep jouwde de kolonisten uit en zong "weg met desocialen", 's Avonds toen een groepje mannen uitHilversum was teruggekeerd, waar men tegen de sta­kers had uitgepakt, ging men tot baldadigheden

TVE 5-67

over. De ruiten van de drukkerij "Vrede" werden in­gegooid, het hutje van de theologie-student De Vrieswerd in brand gestoken en meer verwoestingen dreig­den .Juist in deze tijd had Van Rees zijn nieuw gebouwdewoning in Laren tot een school voor kinderen van dekolonisten in laten richten en dacht daar met eenzevental kinderen te kunnen beginnen. De wanordelijk­heden tijdens de staking leidden èr toe, dat de metzoveel idealisme begonnen kolonie echter uiteenviel. Op de dag dat de school zou beginnen melddezich slechts één kind. Ook Kylstra had de moed opge­geven en vertrok; de drukkerij Vrede werd overge­plaatst naar Amersfoort. Enzlin, de man van de bak­kerij, vestigde een eigen bedrijf met lunchroom enpension aan de ^-uizerweg en enkele andere kolonis­ten wisten zich los van het kolonieverband eennieuw bestaan te scheppen. In Enzlin vroegere be­drijf is tegenwoordig de studio Sound Push gevestigd.Meer dan zeventig jaar zijn verstreken sedert hetkortstondige bestaan van de Internationale Broeder­schap. De vroegere terreinen van de kolonie zijnsteeds verder verkaveld en tussen enige groepen een­voudige koloniewoningen zijn overal luxe huizen vanforensen gebouwd. Het totale beeld van de streektussen Torenlaan en Noolseweg wordt echter nogsteeds door de huisjes van de vroegere idealistengekenmerkt.Bij het schrijven van dit artikel maakten wij gebruikvan Dr. Rudolf Jans' boek "Tolstoj in Nederland"(Bussum 1952) en van Dr. A.C.J.de Vrankrijkers werk"Onze anarchisten en utopisten" (Fibula-Van Dis-hoeck, Bussum 1972) Verder maakten wij enkele aan­tekeningen uit een viertal artikelen, die door Bla-ricums ereburger P.Comello In 1967 geschreven zijnin het driemaandelijks tijdschrift De Drost (1967)

Van der Vlis, Blaricum.

TVE 5-68

Redactie-secr.: J.V.M.Out, Raadhuislaan 87 EemnesRedactie: Dr.A.C.J.de Vrankrijker , Drs .B.G.J.Elias ,

Dr. A.J.Kolker, R.W.C.van Boetzelaar,F.Renou, Dr. W.R. Wijbrands Marcussen.

Dagelijks bestuur v .d .Stichting "Tussen Vecht en Eem"Voorzitter: O.L.van der Aa, AmsterdamSecretaris: Mr. F.W.R.Nuboer, Van Beeverlaan 11

Laren, tel. 02153-15229Minimum-bijdrage voor begunstigers ƒ 20.- per jaar(incl.periodiek) op postgiro 32750 van de Amro-bankte Hilversum, onder vermelding van

"Bijdrage Stichting Tussen Vecht en Eem".