/ ' E LA N K E V E E S

//, , /fa-r <U

eLr/Cnï*'rfr. j'

K V hr iff!

A W '

Sv; /P»-

mMiZ&m

- ?**{**

4 / W i m . v s*As-, .*•■:'?'*;

'V m£?■ irHUm.fu'cf!’ "W

r r c *ïi. ”

4 - 1 ^

p»? 7 «■•££!*£,

IIÜH

I S

p»? 7 «.-gigg.

I S

!/...', rAsy

Vereniging van Vrienden van het Gooi

Doelstellingen

• In het Gooi en het omliggende gebied deleefbaarheid en een goed milieubeheer bevorde­ren.

• Een ruimtelijke ordening stimuleren waarbijwordt gelet op de cultuur- en natuurwaarden vanstad en dorpen in het Gooi en het eigen karaktervan het landschap.

• De in het Gooi inheemse flora en fauna bescher­men.

Hoe bereikt de Vereniging haar doelstellingen

• Het bestuur volgt de ruimtelijke ontwikkelingenin het Gooi op de voet en maakt zonodig bezwaartegen de bestemmingsplannen of stelt alternatie­ven voor.

• De Vereniging werkt samen met en geeft indaartoe geëigende gevallen financiële steun aanorganisaties met een verwant doel in het Gooi.

• Er is een door het bestuur ingestelde GooiseNatuurwacht, welke tot taak heeft ontsieringen enmisbruik van de Gooise gronden tegen te gaan.

• Minstens een maal per jaar wordt een ledenverga­dering gehouden.'

• Ieder voorj aar wordt een reeks roeitochten op hetNaardermeer georganiseerd, terwijl zowel invoor- als najaar onder leiding van deskundigenatuurwachters wandelingen worden gehouden.

• Tezamen met de Stichting ‘Tussen Vecht en Eem’geeft de Vereniging een 4x per jaar verschijnendtijdschrift uit.

Historie

De Vereniging werd in 1935 opgericht, oorspronke­lijk waar mogelijk, ter ondersteuning van hetGooisch Natuurreservaat. De Vereniging organi­seerde in 1959 en in 1980 een Gooicongres, waar deproblemen van het Gooi op bestuurlijk en weten­schappelijk niveau aan de orde werden gesteld. Heteerste congres gaf mede de stoot tot het tot standkomen van het Gewest Gooiland, later uitgebreid tothet Gewest Gooi en Vechtstreek. De Vereniging gaftwee fotopockets uit over het Gooi (in 1960 en 1967)en zij verleende financiële steun aan het tot standkomen van de zgn. ‘groene kaart’ van het Gooi. In1982 werd onder haar auspicieën het ruim geïllu­streerde boek ‘Het Gooi bekeken en besproken’uitgegeven.Ledenadministratie en excursies

J.B. Perry-Vlasveld, Braam 34, 1273 EA HuizenN.H., 02152-66848.Aanmeldingen als lid aan bovenstaand adres.Minimum contributie ƒ 20,— per jaar.Op vertoon van het bewijs van lidmaatschap (hetrechterstrookje van de accept-girokaart ter betalingvan de jaarlijkse contributie) hebben leden vrijetoegang tot de volgende landgoederen, onder devoorwaarden die bij de ingang zijn aangegeven:‘Bantam’ aan de Fransekampweg te Bussum, ‘DeBeek’, aan de Oud-Blaricummerweg te Naarden,

‘Oud Bussem’ ingang Oud-Bussummerweg ofBikbergerweg te Huizen, ‘Boekesteyn’ aan hetNoordereind te ’s-Graveland en ‘Oud Naarden’, in-en uitgang bij de boerderij ‘Oud Naarden’ aan deOud-Huizerweg te Huizen.

Bestuur

Voorzittermr J.E. Brikkenaar van Dijk, Nieuwe Hilversumse-weg 8,1406 TE Bussum, 02159-31248Vice-voorzitterdrs M. van Mierop-Kaayk, Sandtmannlaan 1,1412 GD Naarden, 02159-45501Secretarisir E.J. van Busschbach, Van Beeverlaan 13,1251 ES Laren, 02153-15755Penningmeestermr G.H. Fuhri Snethlage, Everard Meysterweg 21,3817 HA Amersfoort, 033-621851LedenMevr. N. Biersteker-Vonk, Alexanderlaan 44,1213 XT Hilversum, 035-855294A. Farjon, Amer 6, 1273 LM Huizen, 02152-62857drs H. van Goudoever, Jan Hamdorfflaan 18,1251 NM Laren, 02153-82555drs J. Kwantes, Vondellaan 29, 1401 RW Bussum,02159-35970W.J.B. Nugteren, Papaverstraat 11,1402 CV Bussum, 02159-13145dr A.M. Voute, van Lyndenlaan 8, 3768 MG Soest,02155-15573

Raad van Advies

dr R.C. Cup, Spoorlaan 30, 1406 ST BussumdrsH.W.E. Dieperink, Jagerspad9,1251 ZVLaren,02153-83615mr M.W. Jolles, Larixlaan 10, 1213 SZ Hilversum035-14227drW.K. Kraak, Wielewaallaan38,1403 BZ Bussum,02159-15725irH.P. Loggere, Holleweg9, 1261 BW Blaricum,02153-87003ir A.D. du Mosch, Eslaan 17, 1404 EE Bussum,02159-30704J.M. Soutendijk-Polderman, Melkweg 6,1261 GV Blaricum, 02153-82395

Gooise Natuurwacht

J. Kamies, secretaris, Geysendorfferstraat 30,1403 VZ Bussum, 02159-15995

Secretariaatsadres

Van Beeverlaan 13, 1251 ES Laren, 02153-15755

N.B. Verzoeke alle post voor de penningmeester ofde ledenadministratie en excursies rechtstreeks naarde betreffende adressen te zenden.

5e jaargang, nr. 3, september 1987

Tijdschrift van de Stichting

Tussen Vecht & Eemen van de Vereniging van

Vrienden van het Gooi

IMMM

mM 1m R v£ISR*,’i l 'Mw&,mm

m m

Mkê-m#««pst*■Mbmi

IBSf

INHOUD

147 A.C.J. de Vrankrijker, De Melkerij 181 LiteratuurHofstede Oud Bussem. 185 Actualiteiten

160 A.J. Gorter- ter Pelkwijk, Oude tuinen 187 VVG Activiteitenin het Gooi. Een onderzoek van deNederlandse Tuinenstichting.

189 Varia

168 J. Daams, Paddestoelen in het Gooi.Verschijnen en verdwijnen.

177 M.J.A. van der Heide, Aanwinst vanhet Goois Museum te Hilversum.

Bij de titelpagina: De Hofstede “Oud-Bussem ” f± 6 meter + A.P.)

REDACTIEVoorzitterdr A.C.J. de Vrankrijker, Const. Huygenslaan 30,1401 AN Bussum, 02159-13278SecretarisE.A.M. Scheltema-Vriesendorp, Turfpoortstraat39,1411 EE Naarden, 02159-43610LedenJ. Daams, Zuidsingel 23, 1241 EH Kortenhoef,035-60601mr M.W. Jolles, Larixlaan 10, 1213 SZ Hilversum,035-14227dr A.J. Kölker, Jan Steenstraat 41, 2162 BM Lisse,023-163360(kantoor)dr W.K. Kraak, Wielewaallaan38,1403 BZ Bussum,02159-15725E . E. van Mensch, JHB Koekkoekstraat 26,1214 ADHilversum, 035-234913F. Renou, Nw. Bussummerweg 83a, 1272 CEHuizen, 02152-58601Mw. C.M. Abrahamse, J.H. Meijerstraat 24,1214 NJ Hilversum, 035-44946Alle kopij s.v.p toezenden aan redactiesecretariaat,Turfpoortstraat 39, 1411 EE Naarden, 02159-43610.

Dit tijdschrift wil verleden, heden en toekomst van hetGooi e.o. in al zijn facetten belichten, vooral met alsinvalshoeken het historisch perspectief en natuur,milieu, landschap en ruimtelijke ordening.Het tijdschrift verschijnt sedert 1983 als gecombineerdeuitgave van de Stichting Tussen Vecht en Eem (TVE) ende Vereniging van Vrienden van het Gooi (W G ). Het iseen voortzetting van enerzijds het tijdschrift van TVEdat sedert mei 1970 verschijnt en waarvan tot eind 198264 nrs. gepubliceerd waren en anderzijds van hetinformatiebulletin van de Vrienden waarvan sedert 197029 nrs. verschenen waren.

•Stichting ‘Tussen Vecht en Eem’-Vereniging van Vrienden van het Gooi.ISSN 0169-9334.Jrg. 5, nr. 3 september 1987.Oplage van dit nummer van het TVE/VVG-tijd-schrift: 5200 exemplaren.® TVF/VVG 1987. Gedeeltelijk overnemen vanartikelen slechts onder uitdrukkelijke bronvermelding.Voor geheel overnemen s.v.p. contact opnemen metredactiesecretariaat.

Druk: Spieghelprint, Gooilandseweg 14,1406 LL Bussum, 02159-14074.

De Melkerij Hofstede Oud-Bussem

A.C.J. de Vrankrijker

Tussen de bebouwde wijken aan de oostrandvan Bussum en de westelijke uitlopers vanHuizen ligt een gebied met van eeuwen herdaterende landgoederen. De kern van elkwas een boerderij, fraaier aangeduid alshofstede, in later tijd veelal een herenhuis.Een van die landgoederen was Oud-Bussem,eertijds ook aangeduid als Hoge Bussem.Oud-Bussem - het landgoed met boerderij -wordt het eerst vermeld in 1569. In dit jaarkocht Pauwels van Loo baljuw van Gooilanden kastelein van Muiden het. Hij ging er ookwonen. De bevolking waardeerde datkennelijk, want zij verbond aan zijn hoevedubbel schaarrecht. Hetgeen wil zeggen datde eigenaar het recht kreeg om tweemaal zoveel vee op de gemeenschappelijke weidente brengen als een gewone erfgooier. Ditbetekende toen plaats voor twaalf koeien.Het bijzondere hiervan was dat het recht nietaan de persoon, maar aan de boerderijverbonden werd. Dat verhoogde de waardevan het landgoed.Oud-Bussem is na de dood van Pauwels in1596 geërfd door zijn vrouw en na haaroverlijden door haar broer. Na deze wordt in1629 Tijmen Jacobsz Hinlopen eigenaar. Hijen zijn erfgenamen hebben het landgoedmeer dan een eeuw in bezit gehad. Aan hunnaam heeft de latere melkerij het handels­merk met de hinde ontleend. In 1736 kochtAbraham Scherenberg het landgoed. Eenhalve eeuw later verwisselde het weer vaneigenaar en daarna meermalen voordatAbraham Bredius het in 1825 kocht.Deze Bredius was toen ook eigenaar van dezoutziederij ‘De Paauw’ en mede-eigenaarvan de kruitfabriek in Muiden. Hij kochtvoor ƒ 38.000,- 107 ha grond en wist hetlandgoed te vergroten tot 308 ha. Inbegrepenwas de herberg Zandhoeve, die Bredius naeen brand verving door een buitenplaats. Nazijn dood in 1863 werd dat huis als hotel

verpacht. Dit werd het bekende Jan Tabaktot aan de vervanging door het huidige hotelvan die naam.Het eigendom van Bredius strekte zich uitvan Jan Tabak tot aan de Sijsjesberg,inbegrepen Bikbergen, het Ijzeren Veld enThames. Zijn kleinzoon dr A. Bredius, dekunsthistoricus, verkocht het gehele bezit in1895 voor ƒ 240.000,- aan Jhr Henry PieterTindal die op Swaenenburg in het noordenvan ’s-Graveland woonde. Deze raakte inmoeilijkheden en werd in 1901 door zijnhypotheekbank gedwongen tot veilen. Bijgebrek aan serieuze kopers liet zijn vrouwJacoba Johanna van Hoey Smith haarmakelaar mijnen. Vergeefs, want de bankweigerde haar als koopster, omdat zij geenborgen kon stellen.Uit dit faillissement kwam het landgoedOud-Bussem in handen van notaris C.F.J.Hanedoes en mr H.J. Keyzer. De laatst­genoemde werd weldra enig eigenaar. Hijliet op 24 maart en 1 april 1902 opnieuwveilen. Toen kwam er wel een serieuzekoper opdagen. De opbrengst bedroegƒ 468.341,-. Inbegrepen blijkt dan een reekspercelen rond Zandhoeve en 48 ha hooilandlangs de Zuiderzeekust onder Muiden,Naarden en Huizen. En verder bos, bouw­land en weiland rond de oude boerderij enhet herenhuis. Met deze koper begint dehistorie van de Melkerij Oud-Bussem.

Idealisme en realiteit

Rond 1900 bevinden we ons in een tijdperk,waarin utopisten hun ideaal om de maat­schappij grondig te veranderen en verbete­ren in praktijk trachtten te brengen. In onzeomgeving denken we dan aan het Waldenvan Frederik van Eeden en aan de Inter­nationale Broederschap der christen-anar-chisten in Blaricum. Men mag het streven

147

1 :ÜBBÜ

De hofstede voor de restauratie.

148

van Joannes van Woensel Kooy, de kopervan Oud-Bussem, gerust een derde experi­ment in het Gooi naast de beide anderenoemen. Hij wilde een nederzetting met eengemeenschapshuis voor ongehuwden enwoningen voor gezinnen rond een grotemodelboerderij. Deze moest ‘natuurmelk'leveren, met een minimum aan schadelijkebacteriën en niet door koken of pasteuri­seren ontdaan van vooral voor babiesbelangrijke eigenschappen. En dat uitdruk­kelijk zonder de bedoeling daarop winst tebehalen. Van Woensel Kooy was op degedachte om zo’n boerderij op te zettengekomen na het uitbreken van een ernstigetyfusepidemie in Utrecht.Joannes van Woensel Kooy werd bijnotariële akte van 2 mei 1902 eigenaar vanOud-Bussem. Hij was toen student econo­mie cn pas 24 jaar oud. Uit enkele publicatiesvan zijn hand (onder andere in het progres­sieve Sociaal Weekblad) blijkt zijn belang­stelling voor toestanden op agrarisch gebieden voor socialisme. Men kan hem eenidealist noemen die zich als bezitter van eengroot fortuin een experiment kon veroor­loven dat een investering van meer dan eenhalf miljoen zou vergen. Daarnaast was hijeen realist, want hij begon met het oprichtenvan een N. V. Oud-Bussem ExploitatieMaatschappij.Van Woensel Kooy raadpleegde landbouw-en zuivelconsulenten, bacteriologen envee-artsen. Als ontwerper van te stichtengebouwen trok hij niemand minder danK.P.C. de Bazel aan. Helaas overleed hij op29 augustus 1903, enkele dagen na hetleggen van de eerste steen voor het op tetrekken grote stalgebouw. De bouw gingtoch door, dankzij Floris Vos die totdirecteur van de N. V. was aangesteld.Deze Floris Vos stamde uit een Huizererfgooiersfamilie, maar werd niet in hetGooi geboren. Zijn grootvader was arts inBreukelen, zijn vader in Utrecht. Floriswerd in deze stad geboren op 21 november1871. Als jongeman werkte hij ruim vier jaarin de houthandel en bosbouw buitenslands,daarna verrichtte hij ontginningswerk op deVeluwe. In het Gooi maakte hij naam alsleider van de in 1900 opgerichte 'Nieuwe

H O F S T E D E:: l o u p BUS SJE

Partij’ van erfgooiers, van het verzet tegenhet door burgemeesters gedomineerdebestuur dat gemeentebelang boven dat vande boeren stelde. De strijd eindigde pas in1912 met de invoering van de Erfgooierswetdie een aanvaardbaar compromis bracht.Floris was directeur van de N.V. Oud-Bussem van het begin tot 1936, het jaarwaarin zijn ruim 16 jaar jongere tweedeechtgenote hem opvolgde. Hij werd bij deoprichting in 1908 mede-directeur van deN.V. Maatschappij Tres tot Exploitatie vanOnroerende Goederen (die een deel van degrond van Oud-Bussem overnam). Dezelfdefunctie kreeg hij in de een jaar later opge­richte N.V. Onroerend Goed ExploitatieMaatschappij ‘Het Bosch van Bredius’(eveneens werkend op tevoren onderOud-Bussem behorende grond). Hij was van1911-1925 vice voorzitter van de Commissie'Friesch-Drentsch Wegenplan' die 1800 haland heeft ontgonnen. Hij werd bestuurslidvan de Vereeniging Stad en Lande vanGooiland van de erfgooiers. Op de groeps­foto, gemaakt bij de opening van hetGemeenlandshuis in 1917, zit hij op deeerste rij, naast voorzitter Emil Luden.Floris werd een algemeen in den landebekende figuur, toen hij in 1928 de bestor­ming van de tol in Muiden organiseerde enuitvoerde. Dit was een protest tegenbelemmeringen die niet bij het zich uit-

149

Floris Vos.

breidende autoverkeer pasten. Zijn op­treden werd aanleiding tot het oprichten vande Middenpartij voor Stad en Land, die hemeen zetel in de Tweede Kamer gunde.Tijdens deze periode in de politiek begintzijn terugtreden uit het beheer van demodelboerderij. Zijn betekenis als volks­vertegenwoordiger is gering geweest. Hijwas toen vooral een joyeus levend man diegraag kleurrijke verhalen vertelde. In hetGooi was hij een man van allure, eenhereboer in de zin, waarin Groningers datwoord plachten te gebruiken. Hij reed danook niet in een gewone Ford, maar in eenexclusieve Bugatti.De gebouwen die K.P.C. de Bazel ontwierpwaren: een imposant stalgebouw met naarvoren stekende vleugels en ruimte voor 144koeien, een zuivelhuis, een kantoor, eenwoning voor de bedrijfschef met tehuis vooreen deel van het melkpersoneel (waarin eenlees- en biljartkamer), woningen voor anderpersoneel. Vooral het stalgebouw met eenvloerlengte van 170 meter werd een gaaf enindrukwekkend voorbeeld van hetgeen deze

architect vermocht. Er waren bijzonderevoorzieningen: tunnels waardoor wagentjesop rails reden die de faecaliën naar demestput afvoerden,ingenieuze ventilatie­systemen via een ondergronds buizennet,tussen binnen- en buitenmuren en door hetdak.Elk van de vier onderdelen van de grote stalwas betegeld. Ieder staldeel had eenwasgelegenheid met druppelaar voorvloeibare zeep. Er waren opslagkelders,ruimten voor het breken van lijnkoeken enhet snijden van bieten en wortelen, eenziekenstal enz. Naast de grote stal werd ernog een voor 40 koeien gebouwd. Hetzuivelhuis werd voorzien van een koel­installatie, van machines voor het reinigenvan flessen, voor karnen en kneden vanboter, en bakken voor het bereiden vanyoghurt. Er was een eigen waterleiding metkranen op elk punt waar zuiver water nodigkon zijn. Spoel- en afvalwater werd viabuizen geloosd op een twee kilometer verdergelegen vloeiveld.Men vroeg zich af, of de beschikbareweilanden en bouwgronden voldoende voerkonden leveren aan de voor die tijd wel zeeromvangrijke geplande veestapel. DeNederlandsche Heide Maatschappij brachtdesgevraagd in februari 1906 rapport uit.Het landbouwbedrijf op Oud-Bussem werdhierin ‘in verschillende opzichten nogachterlijk' genoemd. Er groeiden te veelboterbloemen en distels in de weiden. Debouwgrond was deels armelijk en werd nietdoelmatig bemest. Er werd nog breedwerpiggezaaid, waardoor tijdrovend en moeizaamwieden nodig was. Zaaien op rijen maakteschoffelen mogelijk en zou veel goedkoperzijn. Een deel van de landerijen lag te verweg en was driest (braak) of met eikehak-hout beplant. Er viel veel te verbeteren.Daarna zou men zich redelijk kunnenredden.Het complex gebouwen kwam in 1906gereed. Al dadelijk bleek het moeilijkvoldoende melk in de naaste omgeving af tezetten, vooral omdat men voor gegaran­deerd bacterie-arme melk een vrij hogeliterprijs moest rekenen. Daarom werdendepothouders gezocht en filialen opgericht

150

in ruime omtrek, tot in Rotterdam toe.Hiertoe was vervoer per spoor nodig en eengoede verbinding met het station Naarden-Bussum. Daarom is in 1907 de Brediuswegaangelegd. De N.V. Oud-Bussem vroeg, insamenwerking met de bouwmaatschappijTres, vergunning om daar een tramlijn naastte leggen. De concessie is voor Bussumsgrondgebied in 1908 verkregen, maar nooitgebruikt.

Zuivere natuurmelk

De melk van Oud-Bussem was duur, maarvond toch aftrek. De koper wist wat hij inhuis haalde: uitstekende kwaliteit, nietverdund met water, niet slordig uit deemmer geschept, hygiënisch behandeld.Wat deed Oud-Bussem om het ideaal vanrauw drinkbare melk te bereiken? Hetantwoord luidt: al het mogelijke.Zoals reeds opgemerkt werd er uiterste zorgbesteed aan reinheid in de stallen. Hetpersoneel onderging vóór het aannemen eengeneeskundig onderzoek, ook op bacillen.Bij ziekte of verwonding werd er extragecontroleerd. De melkers kregen van dedirectie werkkleding, die in het bedrijfgewassen en versteld werd. Er stondenbadkamers ter beschikking.Aangekocht vee ging 15 dagen in quaran­taine in een stal op omtrent een kwartierlopen van de hofstede. Daar werd hetonderzocht en eventueel weer van de handgedaan. De koeien kregen een injectie mettuberculine. Tweemaal per week inspec­teerde een vee-arts samen met de bedrijfs­leider de hele veestapel. En tegelijk devoeding en verpleging. Minder gezondbevonden vee ging naar de ziekenstal ofwerd uit het bedrijf verwijderd. Per jaar liep10% tot zelfs 25% van de controles naaankoop op afkeuring uit.De melkers hadden zich aan strengevoorschriften te houden. Ze moesten in destalperiode de koeien een kwartier voor hetmelken laten opstaan, zodat uit het ligstroopdwarrelend stof door de ventilatiebuizenkon verdwijnen. Zij dienden hun handen tewassen vóór het melken van elke koe. Bijieder beest werd eerst de uier met een

vochtige doek afgeveegd. Praten en zingenwas bij het melken verboden.Ter controle vond dagelijks een bacterio­logisch onderzoek op een middelmonsterplaats. Een of meer malen per week contro­leerde men ook de melk van iedere koeafzonderlijk op bacteriën. Karnemelk enyoghurt werden eveneens in het labora­torium onderzocht. Als scheikundige enbacterioloog fungeerde jarenlang dr C.J.Koning. Menige Bussummer heeft hemgekend als vennoot in de apotheek Koningen Mooij.In het zuivelhuis reinigde men de flessen metwarm sodawater. Na het vullen en sluitenwerden ze in kisten verpakt en verzondennaar depothouders en filialen. De eerstebewaard gebleven vermelding van eigenverkooppunten is van 1909. Dan wordengenoemd: Bussum, Naarden, Laren,Hilversum, Amsterdam, Zandvoort,Noordwijk, Den Haag, Rotterdam, Utrechten Huis ter Heide. In dit rijtje kwam in deloop der jaren wel enige wijziging. Zo kreegOud-Bussem er Baarn en Amersfoort bij enverviel Rotterdam.De uiterst zorgvuldige behandeling vroegveel personeel plus intensief toezicht doorvee-artsen en een bacterioloog. Daar kwamvoor de meeste plaatsen snelvervoer pertrein bij. Verder de provisie voor verkopersen vooral de kosten voor de filialen. Deuitgaven voor deze lagen eigenlijk te hoog.We denken aan vervoer met paard en wagenof per spoor, aan huur voor de panden, aanhandwagens en ander gerei ter plaatse,provisie of lonen voor filiaalhouders enbezorgers, controle van Oud-Bussem uit.Men had nu eenmaal klanten op afstandnodig om voldoende omzet te krijgen.Het bedrijf kon lonen en salarissen vanwerkers in produktie en controle wel in deverkoopprijs verdisconteren. Het distri-butie-apparaat echter moeilijk, want het was‘schrikbarend duur’. Hieraan vooral is het tewijten dat de verlies- en winstrekening vanhet zuivelbedrijf zo vaak een negatief saldovertoonde. Wij kunnen hoogstens zeggendat het over tientallen jaren genomenongeveer quitte speelde. Menigmaal moestmen tekorten aanvullen uit verkopen van

151

Voertijd.

-MErafe.

*j » «

IÜI* I

' A «

grond die niet voor de veehouderij nodigwas. Het instandhouden van de natuurmelk-produktie dwong tot het ‘uitkleden’ van hetlandgoed.

Ideaal en praktijk

De eerste jaren in het bestaan van demodelboerderij zijn nogal onrustig geweest,bij tijd en wijle zelfs tumultueus. Ten deledoor het idealisme dat er aan ten grondslaglag. Floris Vos kon niet overweg met DavidaWillemina Hacke, weduwe van Joannes vanWoensel Kooy. Hij vroeg daarom inaugustus 1906 ontslag als directeur, maarbleef zich als aandeelhouder met de zakenbemoeien. Dit kon doordat het personeelzich naar zijn instructies bleef richten.Hieruit vloeide een conflictsituatie voort.Pogingen tot schikking mislukten.Uiteindelijk werd een buitengewonevergadering van aandeelhouders belegd.Deze besloot 20 juni 1907 op voorstel vanVos met algemene stemmen de N.V. te

liquideren. Echter onder leiding van zijntegenpartij, ondanks staken van stemmen opdit punt. Hij droeg nu de chef van demelkerij op ontvangen geld niet op kantooraf te dragen, maar bij de Associatie-cassa testorten. Vos drong herhaaldelijk hetkantoor binnen. Daarom werd op 13 juli1907 politie tegen hem ingezet. Met behulpvan melkknechts heeft hij de agentenverwijderd; ze schrokken er voor terug hemhardhandig aan te pakken. Twee dagen latermoest hij zich bij de burgemeester vanNaarden melden. Hij werd naar het Huis vanBewaring in Amsterdam overgebracht, omherhaling te voorkomen.Beschuldigd van huisvredebreuk en daad­werkelijk verzet tegen de politie heeft FlorisVos tot 22 augustus gezeten. Hij is wegens‘wederspannigheid’ veroordeeld tot eenmaand gevangenis. De knechts kregen achtdagen. Dit vonnis werd in hoger beroepbevestigd. De strijdbare erfgooier heeft zichnog tot de Hoge Raad gewend om cassatie,maar bereikte hier zijn doel niet. Inmiddels

152

was de Expoitatie Maatschappij faillietverklaard op verzoek onder meer vanmevrouw Van Woensel Kooy-Hacke.Curator werd mr A.J.J. Salm, die voor Vosacceptabel was. Het faillissement is op21 augustus 1907 uitgesproken; de dagdaarna kwam Vos vrij, want men vreesde nugeen geweld van zijn kant. Op Oud-Bussemvierde men een tuinfeest met lampions.De curator zag uit naar een koper voor hetgehele landgoed, maar slaagde niet. De enigmogelijke oplossing bleek een verregaandeafslanking van de Exploitatie Maatschappij,die op 2 april 1908 haar beslag kreeg. FlorisVos kon daarna weer op het terrein komenen de leiding legaal in handen nemen. In deeenvoudigste voorstelling - zoals de Gooi­en Eemlander die bracht - was het landgoedverdeeld tussen de N.V. Oud-Bussem en debouwmaatschappij Tres. In werkelijkheidging de opdeling verder.Uit het Balansboek dat per 19 juli 1908begint met een reeks gegevens en eengedetailleerde inventaris blijkt dat FlorisVos samen met J.D.G.M. Verbeek deafgeslankte N.V. Oud-Bussem ExploitatieMaatschappij bij koopcontract van 2 april1908 had overgenomen. Deze Verbeek wasbezitter van grond tussen de Brediusweg ende Huizerweg in Bussum (we kenden ‘debosjes van Verbeek’) en ingesteld opbelegging en handel in percelen grond voorte verwachten villabouw. De heren brachtenelk ƒ 15.000,- kapitaal in. De koopsombedroeg ƒ 400.000,-. Zij financierden dezemiddels een 5% rentende obligatielening adƒ 150.000,- en een hypotheek ten bedragevan ƒ 250.000,- a 7%. Hierbij kwam nogruim ƒ 58.000,- voor de overname van vee,machines, wagens, verpakkingsmateriaal,enz.Wat de heren kochten was slechts een deelvan het in 1902 bij veiling verkregen land­goed. De inventaris van 19 juli 1908 vermeldt84 ha terrein en bos, 34 ha weiland, hetherenhuis en de oude boerderij; verder degrote en de vijfde koestal, tien woningen,een zuivelhuis, het kantoor, vijf hooibergenen twee wagenloodsen. De levende havebestond uit 127 koeien, 16 paarden enenkele varkens. Van hooiland aan de

Zuiderzeekust is geen sprake meer.

Het landgoed was volgens de opgaveingekrompen van 308 ha eertijds tot 118 ha.Niet veel minder dan rond tweederde wasdus aan derden verkocht. En er moest nogmeer vervreemd worden. Een op 23 april1910 gedateerde ingekleurde kadasterkaartgeeft de gewijzigde situatie weer. Het blijktdat er vooral aan de westelijke en deoostelijke einden van het landgoed wasgesnoeid. Een verkoop die per ultimo 1909zonder nadere aanduiding onder het hoofdVast Goed als ƒ 183.497,80 winst geboektstaat diende om de veel te zware schuldenlastte verminderen. Deze verkoop betrof ondermeer het herenhuis met park en achter­liggend bos. Zandhoeve was al verkocht aande pachter. De obligatielening komt dan nietmeer voor op de balans en het bedrag van dehypotheek daalde.Als buurman van het besnoeide landgoedverschijnt de N.V. Onroerend GoedExploitatie Maatschappij ‘Het Bosch vanBredius', opgericht 27 maart 1909. Dezeverwierf grond oostelijk van de Bollelaan enter weerszijden van de Oud-Blaricummer-weg, vooral echter het zo even genoemdeherenhuis met park en daarachter liggendbos, Bikbergen inbegrepen (dat in 1931verkocht is aan het Gooisch Natuur Reser­vaat). Zij had als dochter het hotel van dienaam dat tegenover het einde van deBrediusweg gebouwd werd, geopend is inmaart 1910 en in maart 1945 door eenbombardement werd verwoest.De tweede belangrijke nieuwe eigenaar vanafgestoten bezit was de al eerder genoemdebouwmaatschappij Tres die grond aan deBrediusweg en benoorden Bikbergenverworven had. Tenslotte blijkt dr ChristianWilhelm Janssen eigenaar van het bos tussende Bollelaan en de huidige Van WoenselKooylaan. Deze man kocht niet uit win­zucht. Hij was een overtuigd begunstiger vande modelboerderij en toonde dit ook door inmoeilijke tijden tienduizenden guldens aanhet bedrijf te lenen. Door zijn toedoen zijnde rentelasten beperkt en werd het mogelijktekort aan weiland door pacht of zelfsaankoop te vergroten.

153

In het laboratorium.

Wm

Wat Vos en Verbeek overhielden was hetcentrale gebied met de modelboerderij, detwee huisjes aan de brug in de Oud-Blaricummerweg, drie complexen weilandmet sloten op afgegraven grond nabij deAmersfoortse straatweg en een drietalperceeltjes onder Thames. Bij elkaargenomen had dit een oppervlak van nietmeer dan een kwart van hetgeen in 1902geveild werd.De combinatie Vos-Verbeek was geengunstige. Beider doelstelling verschilde teveel. Floris Vos spreekt in een in 1917gepubliceerde terugblik zelfs over eennoodzakelijk geworden ‘reconstructie opfinancieel gebied, welke tevens een eindemaakte aan ondermijnenden invloed op hetbedrijf. Hiermee kwam een einde aan demenging van een min of meer speculatiefwerkende Vastgoed maatschappij met deexploitatie van een uit idealisme begonnenzuivelbedrijf.Op 15 mei 1912 is opgericht de N.V.

Melkerij ‘Hofstede Oud-Bussem’. Deze zouzich richten op het produceren en leverenvan zuivere natuurmelk. Het kapitaal werdgesteld op ƒ 100.000.- aan gewone aandelenen ƒ 50.000,- aan preferente. Om winstbejaguit te sluiten werd in artikel 16 van destatuten vastgelegd dat het uit te kerendividend nooit meer dan 4% van hetgeplaatste kapitaal zou mogen bedragen.Zulks op initiatief van de al genoemde drJanssen. Op zijn voorstel werd de invloed­rijke hoogleraar in de gynaecologie engrondlegger van de moderne verloskunde,prof. Hector Treub, benaderd voor eencommissariaat. Die bleek sterk geïnteres­seerd in de doelstelling en is tot zijn dood in1920 met Janssen en H.G. A. Elink Schuur­man actief geweest in het college vancommissarissen. Dit team werkte zeergunstig, mede dankzij de energie die FlorisVos ontplooide.De melkerij trok allerwege de aandacht, ookin het buitenland. Er verscheen een brochure

154

met de titel The farmstead of ‘Oud-Bussem".Hiervan kwam ook een versie in het Italiaansuit. Er worden bezoeken van landbouw­ministers uit Engeland en Canada gemeld enzelfs van Sir Robert Baden Powell. En in1917 wijdde het tijdschrift "NeerlandsWelvaart' niet minder dan 34 pagina’skwarto aan de Melkerij, met bijdragen vanTreub, Floris Vos en Koning, royaalverlucht met foto’s. De overdruk hiervan inhet archief levert een welkome aanvulling ophet ontbrekende in de documenten betref­fende Oud-Bussem.Het zuivelbedrijf (melkwinning, verwerkingen distributie) heeft na de afslanking van deN.V. nog jaar in jaar uit verlies geleden. Ermoesten percelen grond verkocht worden.Pas in 1918 kon men in de zuivelsector winstboeken en verder tot 1925 toe. Dividendkwam er niet uit, want in diezelfde jarenzorgden de beheerskosten van de N.V. alsgeheel voor aanzienlijke tekorten, dit mededoor het aankopen van weiland, waarvanhet oppervlak geleidelijk uitgroeide tot 44ha. De schulden in hypotheekverband enandere liepen in die jaren zelfs op tot rondƒ 450.000,-. De afzet van melkproduktenwas goed tijdens de betrekkelijk gunstigeconjunctuur rond 1920, maar zakte op bijnafatale wijze terug in de daarop volgendejaren van bezuiniging. De veestapel werddrastisch ingekrompen.Oud-Bussem geraakte in een crisissituatie.In 1925 kon men zich nog redden door voorrond ƒ 35.000,- aan winst boven de boek­waarde bos te verkopen. Deze reserve washiermee bijna uitgeput. Het jaar 1926ontbreekt zowel in het balansboek als in hetboek met de verslagen van aandeelhouders­vergaderingen. Wanneer op 2 maart 1927aandeelhouders onder leiding van Janssenbijeenkomen wordt Floris Vos tot enigdirecteur herbenoemd onder uitdrukkelijkeuitsluiting van anderen die op de titelaanspraak mochten maken. Besloten werdde naast Janssen fungerende commissarissente ontslaan. Er was kennelijk een paleis­revolutie op gang geweest die niet doorging.Janssen heeft zich in zijn laatste levensjaar(hij overleed op 14 december 1927) zeerverdienstelijk gemaakt voor Oud-Bussem.

Hij kocht voor ƒ 291.750,-van de N.V.7,5 ha bos onder Huizen en 19,5 ha weiland,water en weg onder Naarden en Huizen.Voor zover onder Naarden liggend (4 ha)betrof het in 1912 verworven gebied; van hetonder Huizen behorende was ruim 10 ha in1920 door koop verkregen. Janssen kochtvan Oud-Bussem met de bedoeling om haarlasten te verlichten en agrarisch gebied voordeze ter beschikking te houden. Dit veran­derde niet door zijn dood, want in 1924 hadhij bij testament zijn gehele vermogenvermaakt aan de Stichting Janssensfonds teAmsterdam. Deze kon Oud-Bussemsteunen en heeft in 1931 het weiland vooreen schappelijke prijs weer overgedaan.In 1927 is een statutenwijziging doorgevoerddie het mogelijk zou maken meer aandelente plaatsen. De beperking in het uitkerenvan dividend verviel (en daarmee een stukidealisme). In het vervolg zou de vergaderingvan aandeelhouders jaarlijks beslissen overreservering, uitkering of andere bestem­mingen van behaalde winsten. Het kapitaalbedroeg nominaal ƒ 200.000,-, waarvanechter slechts ƒ 46.000,- geplaatst was.Prompt kwamen er vette jaren. Over hetboekjaar 1927/’28 werd 18% dividenduitgekeerd, het volgend jaar 35% en nogtweemaal 16%. Daarna begonnen demagere jaren weer, met oplopende ver­hezen. Begrijpelijk, gezien de in 1929begonnen scherpe daling in de conjunctuur,het uitbreken van ‘de crisis’.

Onder nieuwe leiding

Nu - we zijn in het jaar 1931 aangekomen -dienen we ons te richten op Niza Jeanette deJongh, die na haar huwelijk met Floris Voseen rol ging spelen in de modelboerderij. Ditvooral omdat haar man nu vaak afwezig wasin verband met zijn lidmaatschap van deTweede Kamer.Niza de Jongh werd geboren op 25 mei 1888.Zij was in eerste huwelijk getrouwd met drKlaas Tjebbes, bioloog en gespecialiseerd inde cultuur van suikerbieten. Hiertoewoonde hij twee jaar in zuid-Zweden metzijn vrouw en de kinderen Anna, Erik-Janen Tamme. In 1926 kwam zij gescheiden

155

naar Nederland terug. Anna bleef nog jarenin Skandinavië, trouwde daar en woonde totna de Tweede Wereldoorlog in Noorwegen.Erik-Jan vertrok met zijn moeder, Tammerepatrieerde iets later.Floris Vos en Niza de Jongh kenden elkaartoen al. Het contact kan gelegd zijn door debietencultuur die in het Gooi een centrumhad in de firma Kuhn en Co. Vos wasnamelijk met Klaas Tjebbes en anderenoprichter van de Hollandsch-ZweedscheZaadmaatschappij voor de teelt van suiker­bietenzaad, in 1924. Hij werd geroemd als destichter van een ‘vorbildliche Trocken- undReinigungseinrichtung für diese Saaten’. Deresultaten zijn in de boekhouding vanOud-Bussem te vinden.Mevrouw Vos-de Jongh werd in 1931 totonderdirecteur benoemd. Toen zij aantradstond het zuivelbedrijf er slecht voor. Deinventaris van maart 1931 telt niet meer dan45 melkkoeien. En dat bij een stalruimtevoor 184 stuks. Er moest snel en grondigingegrepen worden. Dat gebeurde dan ook.Elk jaar groeide nu door aankoop vanmelkkoeien en door het aanhouden vaneigen gefokt vee de veestapel. Binnen vijfjaar telde het bedrijf 70 melkkoeien en 35jonge beesten. Dit betekende een gezondegroei naar de oude omvang. Daarnaastbreidde Niza Vos het assortiment aanzuivelprodukten uit. We zien dan naastmelk, karnemelk, boter en yoghurt ver­schijnen kaas, room, koffieroom, pap,hang-op, vloeibaar voedsel voor zuigelingen,nutromalt. Dit alles kon Oud-Bussem in1935 leveren. Twee jaar later kwamen er ookdieetprodukten bij.Ondanks deze inspanningen leverde hetzuivelbedrijf in toenemende mate verlies op,deels veroorzaakt door de kosten van defilialen en verder door de zware rentelasten.Voorts door onontkoombaar wordendeuitgaven voor onderhoud en vernieuwingen.Men bedenke wel dat Nederland in de jaren1935/’36 in de ergste tijd van de crisis leefdeen de koopkracht in alle lagen der bevolkingdaalde.De financiën moesten gesaneerd worden.Hiertoe trok de N.V. de Twentse bankierG.J. Blijdenstijn aan. Hij werd in de

vergadering van aandeelhouders op 8 mei1936 tot commissaris benoemd en zette zicher dadelijk toe om met harde hand te gaanregeren. Floris Vos vroeg onmiddellijkontslag. Zijn vrouw volgde hem op.Blijdenstijn toonde zich bereid ƒ 45.000,-te fourneren tegen niet meer dan 4 3/4%rente, te besteden aan noodzakelijkevernieuwingen. Hij wenste deze financiëleinjectie te gieten in de vorm van converteer­bare hypothecaire obligaties plus voorƒ 2.000,- prioriteitsaandelen. De statutenkenden deze niet en dienden aangepast teworden. Dit is ook gebeurd.Ter vergadering bleek, waarom de bankierde nieuwe categorie aandelen wenste. Hijeiste voor houders van deze het recht aan dealgemene vergadering van aandeelhoudersbindende voordrachten te doen toekomenvoor benoemingen tot commissaris endirecteur, tevens omtrent schorsing enontslag, bovendien aangaande wijzigingenin kapitaal en statuten. Tenslotte wenste hijgedelegeerd commissaris te worden, dus hetrecht te krijgen zich met de dagelijkse gangvan zaken te bemoeien. Aangezien Blijden­stijn alle prioriteitsaandelen voor zichreserveerde zou hij oppermachtig worden.Floris Vos maakte ter vergadering ernstigbezwaar tegen deze voorstellen. De hieropvolgende woordenstrijd bleef onbeslist. Eenmaand later bleek Blijdenstijn bereid zijneisen af te zwakken. Hij kon niet anders,want hij had te maken met het feit dat Vostoen alle geplaatste gewone aandelen bezaten zijn vrouw alle preferente. En Floris wasniet gewend zich terzijde te laten schuivenals de gang van zaken hem niet zinde. Zijnzwakke punt was dat hij voor ƒ 16.500,-debet stond in de boeken van de N.V. enzaken als benzine voor privé gebruik niet uiteigen zak betaalde.In de statuten van augustus 1936 kreeg devergadering van houders van prioriteits­aandelen slechts het recht voordrachten opte stellen en aanbevelingen te doen. Blijden­stijn slaagde er wel in alle prioriteitsaandelen(20 stuks a ƒ 100,-) voor zich te reserveren.Zijn optreden heeft nogal wat beroeringgewekt. Een der gevolgen was het tussentijdsverdwijnen van zijn drie collega commis-

156

sarissen. In 1938 blijkt hij de enige nogzittende. Hij is vóór de Duitse invasie vanmei 1940 naar Amerika vertrokken en eenjaar later door de algemene vergadering vanaandeelhouders eervol ontslagen.De oorlogsjaren zijn voor de melkerij vrijgunstig geweest. Oud-Bussem was in die tijdeen toevluchtsoord voor menigeen die ereen tijdelijk onderdak zocht. Het zuivel­bedrijf heeft zeer velen in de omgevinggeholpen. Een lange lijst met handteke­ningen van omwonenden die na de oorloghun dank wilden betuigen toont dit.Op 19 juli 1943 overleed Floris Vos. Hij hadbij testament van 16 juni 1933 zijn tweedevrouw, Niza de Jongh, tot enige en algemeneerfgenaam en executeur aangewezen. Dezekreeg hierdoor meer dan de helft van deuitstaande aandelen in handen. Zij had alvóór de dood van haar man haar jongstezoon Tamme (geboren in 1918) in het bedrijfgehaald. Wij zullen hem hierna met zijngebruikelijke roepnaam Martijn duiden. Hijbegon er in 1941 als boekhouder en werd in1946 bedrijfsleider. Zoals zo velen deden,bezon hij zich in het laatste oorlogsjaar ophetgeen daarna zou moeten gebeuren.Martijn Tjebbes richtte de aandacht op eenaantal punten die de rentabiliteit van hetzuivelbedrijf beïnvloedden. Een daarvanwas het feit dat het zuivelhuis van demodelboerderij op veel te weinig melkdraaide in vergelijking met de overalopgekomen coöperatieve en speculatieveondernemingen. De produktie van melk. deverwerking en de distributie waren tekleinschalig. De eis van modelmelk - nu veelminder dringend dan vroeger vóór hettijdperk der hygiënisch werkende fabrieken- maakte Oud-Bussem te duur. De omzetwas dus te gering. Het werd tijd om bijvoor­beeld machinaal melken in te voeren.

Voortzetting verantwoord?

Op 26 februari 1948 is een buitengewonealgemene vergadering van aandeelhoudersvan de N.V. Melkerij gehouden. De enigetoen nog fungerende commissaris was nietaanwezig, want hij wenste af te treden. NizaVos-de Jongh presideerde de vergadering

die werd bijgewoond door bedrijfsleiderMartijn Tjebbes als secretaris. Moeder enzoon konden de zaken samen regelen, wanthij bezat een gewoon aandeel (a ƒ 5.000,-)en mevrouw Vos alle andere uitstaandeaandelen. Niettemin is er volgens de notulennaar de letter van de statuten gewerkt.De houders van prioriteitsaandelen (dusmevrouw Vos) droegen Martijn Tjebbesvoor als te benoemen directeur, stelden voormevrouw Vos als zodanig ontslag te verlenenen haar tot commissaris te benoemen. Naschriftelijke stemming is aldus besloten. Zijzouden elk een salaris van ƒ 4.000,- per jaargenieten.Martijn Tjebbes vroeg zich al spoedig af, ofhet in de gewijzigde omstandigheden nog zinhad zich te blijven presenteren als producentvan modelmelk. Hij heeft doorgezet. In 1950werd de Melkerij ‘Hofstede Oud-Bussem'een gewoon boerenbedrijf dat zich alleendoor de omvang van de veestapel en degrootte der gebouwen van boerderijen in deomgeving onderscheidde. Het grote zuivel­huis was nu niet meer nodig en werd opverzoek van de gemeente Naarden ver­bouwd tot vijf woningen.In 1917 sprak Floris Vos van een ‘monumentwaarvan - menschelijkerwijze gesproken -niet kan worden verwacht dat dit ooit wederte gronde zal gaan’. Het ging daar nu toch opaan, ondanks het gestaag groeien van deveestapel. In de winter van 1949/’50 stondener meer dan honderd koeien op stal en hadhet bedrijf circa 80 stuks jongvee. Ze werdenverzorgd door 14 man, na mechanisatie door8. Dit lag heel wat gunstiger dan in de jarendertig, toen het personeelsbestand schom­melde rond 25 a 30. Daar stond tegenoverdat de melk nu niet meer dan de normaleprijs opbracht.Directeur Tjebbes slaagde er in het boekjaar1952/’53 en het daarop volgende met eenbescheiden winstje af te sluiten. Tevredenkon hij niet zijn, want Oud-Bussem kon degezinnen (mevrouw Vos had haar dochterAnna met twee kinderen bij zich in huisgehaald) geen bestaan op het vereiste nivobieden. Martijn Tjebbes zocht daarombijverdiensten en werd directeur van hetReisbureau ‘De Vrije Wereld’, een stichting

157

my w$

‘m S m d 1 11SI Mw m

y..BPS*

/- - ' v!

De oude hofstede, gebouwd einde 18e eeuw.van het NVV en anderen uit deze hoek, diezijn volle aandacht opeiste. Daardoor werdde situatie onhoudbaar. Op woensdag29 februari en donderdag 1 maart 1956veilde de Naardense notaris mr J. Winkel135 stuks vee en de boerderij-inventaris.Mevrouw Vos nam het werk van de exploi­tatie van terreinen en gebouwen op zich. Zijzou het vermogen in vastgoed beheren,eventueel liquideren. Het experiment wasachterhaald door de bij boeren en inzuivelfabrieken doorgevoerde hygiëne. Enop basis van gewone melk kon Oud-Bussemnooit rendabel worden.

Afwikkeling

De aandeelhouders richtten zich niet op eensnelle liquidatie van de N.V. Melkerij. Hierwas voorzichtigheid geboden, omdatterreinen en gebouwen bij stijgende prijzenveel meer zouden opbrengen dan hun, navele jaren afschrijven op vooroorlogse

kosten van verwerving, laag gesteldeboekwaarde. Het balanstotaal beliep eindmaart 1956 niet meer dan rond ƒ 260.000,-tegen een hypotheek ten bedrage vanƒ 108.800,-. Het betrof 94 ha grond met deoude boerderij, de door De Bazel ontworpenbedrijfsgebouwen en een aantal woningen.Een in 1925 achter de grote stal opgetrokkenbedrijfsgebouw was kort na de TweedeWereldoorlog door het bekende amateur-toneelgezelschap De Plankeniers over-genomen en als minitheater ingericht.Verkopen van grond en gebouwen op groteschaal en tegen de werkelijke waarde zou defiscus gelegenheid bieden winsten duchtig afte romen door het heffen van vennootschaps­belasting.Er is op 19 februari 1958 opgericht de N.V.Hofstede Oud-Bussem. Deze N.V. legdezich toe op verhuren en verpachten. Zijleverde regelmatig verliezen op gedurendede jaren waarin niet verkocht werd. Er zijnwel huren geïnd, maar hier stonden uitgaven

158

voor aanpassing van gebouwen tegenover.Er ontstond achterstand in het onderhoudvan rieten daken en verfwerk.Het keerpunt ligt in het jaar 1968, waarinmevrouw Vos overleed, met achterlatingvan een niet onbelangrijke schuld aan deN.V. Martijn Tjebbes werd toen enigdirecteur. Met hem begint het verkopen vangrond en gebouwen. En tevens een reeksgeschillen met de andere erfgenamen vanzijn moeder. Men volgde zijn handelingenkritisch en dat meer dan hij als strikt eerlijken zorgvuldig wikkend en wegend manverdiende. De kritiek groeide in de jarenmet snel stijgende prijzen voor onroerendgoed.Er is in 1971 overwogen de gehele N.V. teverkopen aan bankier Pierson Heldring enPierson. In verband hiermee volgde injanuari 1973 omzetting van de N.V. in eenB.V. Inmiddels konden de stalgebouwentegen een zeer goede prijs verkocht wordenaan de uitgeverij Strengholt. Ze zijn daarnaonder leiding van architekt G. van der Polgerestaureerd en fraai ingericht. Ze werdenin juni 1972 in gebruik genomen.Er was nu geld en er kwamen ook na hetverkopen van de stallen nog flinke bedragenvrij. Bijvoorbeeld door de verkoop van deZanderij aan Waterstaat. En uit vergoedingvoor het vervallen van het dubbel schaar­recht, nadat de leden van Stad en Lande in1971 besloten hadden tot opheffing van huneeuwen oude instituut. De taxaties voor hetresterende onroerend goed stegen onver­wacht snel en daarmee groeide het gebrekaan vertrouwen bij sommige gerechtigdenbinnen de B.V. Uiteindelijk is Annatevreden gesteld met een uitkering in geld enwerd Martijn het eens met de erven van zijnoverleden broer over toewijzing van enkelepanden. Hierbij behoorde ook de oudeboerderij, waarvan het bedrijfsgedeelte in1974 afbrandde. Dit is nooit herbouwd,omdat de verschillende ontwerpen tekostbaar bleken.In 1978 waren de aandeelhouders nog vanplan de B.V. om te vormen tot een beleg­gingsmaatschappij. Daar is serieus aangedacht, totdat de belastingadviseuraanraadde de B.V. te liquideren. Dat is in

1979 gebeurd. En hiermee was het eensgekoesterde ideaal volkomen verledengeworden. Ons rest een gebouwencomplexvan De Bazel, een waardevol monument.

Verantwoording

Het archief van Oud-Bussem na 1900 iseigendom van en berust bij Martijn Tjebbesdie op Oud-Bussem woont en het ooit zaloverdragen aan het streekarchief teHilversum. Dat bezit reeds het oud-archiefvan het landgoed. Dit werd verwerkt doorO.L. van der Aa in ‘De historie van dehofstede genaamd Hooge of Oud-Bussem’(TVE jaagang 9, 1979. pp. 4-15).Het archief van de modelboerderij bevatgegevens omtrent veilingen, akten van koopen verkoop van grond, van hypotheken,contracten van pacht en huur. Voorts eencomplete reeks balansen en verlies- enwinstrekeningen van 1908 af (ten delevoorzien van gedetailleerde gegevensbetreffende de inventaris van het bedrijf) ennotulen van aandeelhoudersvergaderingenvan 1913 af. Ter aanvulling omtrent debeginjaren hebben we de uiterst waardevollebijdragen die Floris Vos, prof. Hector Treuben dr C.J. Koning leverden aan 'NeerlandsWelvaart’van 1917. Uit de latere jaren is vrijwat correspondentie bewaard gebleven.Van de loonadministratie is weinig over.Voor latere decennia kon Tjebbes aanvul­lingen geven, doordat hij zo lang op Oud-Bussem woonde en werkte.Uit de tijd na de opheffing van het boeren­bedrijf dateert een fotoboek met rapport vande Bond van Nederlandse Architekten,Kring Gooi (1967). En het plan voor deherbouw van de historische boerderij op hetlandgoed Oud-Bussem door G. van der Pol.Tenslotte mogen we erop wijzen dat FlorisVos, het modelbedrijf en de gebouwenmeermalen in krante-artikelen zijn be­schreven en beoordeeld. Hierbij beschikkenwe over een pakket knipsels, voor de eerstejaren uit het bestaan van het modelbedrijfover de leggers van de Gooi- en Eemlanderin het streekarchief te Hilversum.

159

Oude tuinen in het Gooieen onderzoek van de Nederlandse Tuinenstichting

A.J. Gorter-ter Pelkwijk

De Nederlandse Tuinenstichting werdopgericht in 1980.Haar doelstelling luidt: het behoud en debescherming van tuinen in Nederland, metname die van belang zijn door vormgeving,beplanting, cultuurhistorisch karakter ensituatie. De stichting telt op het ogenblikruim 1600 donateurs. Deze ontvangenenkele malen per jaar het tijdschrift Tuin­journaal. Ook zijn er jaarlijks donateurs-dagen met voordrachten en excursies. Eengroep donateurs heeft zich bovendienbeschikbaar gesteld als contactpersoon, omzo nodig te helpen bij activiteiten van destichting. Het secretariaat is gevestigd teAmsterdam**.Een van de activiteiten, waarbij vrijwilligersmoesten worden ingeschakeld en waaroverik hier iets wil schrijven omdat ik er zelf aanheb deelgenomen, is het onderzoek van dekunsthistorica Bonica Zijlstra, op verzoekvan de Nederlandse Tuinenstichting. Deresultaten zijn meegedeeld in het in 1986verschenen rapport ‘Nederlandse Tuinarchi­tectuur tussen 1850 en 1940’, met deondertitel: ‘waard om beschermd te wor­den’. Haar onderzoek werd door het PrinsBernhardfonds gesubsidieerd.Doel was om door middel van inventarisatieop te sporen wat er in ons land nog aanbijzondere tuinen, voor particulierenaangelegd, te vinden is en in hoeverre hetvoortbestaan daarvan in gevaar is. Zomogelijk zou de Tuinenstichting dan hulpwillen bieden tot veiligstelling. Hoewel hetonderzoek het hele land bestrijkt wil ik hierspeciaal aandacht schenken aan wat daarbijnaar voren is gekomen over oude tuinen inhet Gooi, met name in de gemeentenHilversum en Naarden.Het spreekt vanzelf dat beperking bij hetonderzoek noodzakelijk was. Op voorstelvan drs C.S. Oldenburger-Ebbers, conser­

vator van de Centrale Bibliotheek van deLandbouwuniversiteit in Wageningen, werdhet beperkt tot een onderzoek naar detuinarchitectuur tussen 1850 en 1940. Erwerden in die periode veel belangrijketuinen en buitenplaatsen aangelegd, die nuzijn gaan behoren tot een bedreigde groep.Tuinarchitecten die in deze periode doorhun vele opdrachten van particulieretuinbezitters naar voren kwamen, warenvooral Henri Copijn, Leonard A. Springer,Hugo A.C. Poortman, Dirk F. Tersteeg enJohn Bergmans. Tot deze vijf tuinarchitectenwerd het onderzoek dan ook voorlopigbeperkt.Van Springer en Bergmans zijn vrij veelontwerptekeningen aanwezig in de AfdelingSpeciale Collecties van de Centrale Biblio­theek in Wageningen. Tuinen aangelegddoor Tersteeg konden onder andere wordenopgespoord via een herinneringsalbum. Bijhet zoeken naar tuinontwerpen voorparticulieren door Copijn en Poortmanmoest meer speurwerk worden verzet. Debeschikbare gegevens werden in eenkaartsysteem geordend.Voor het achterhalen van de tegenwoordigeadressen van al deze tuinen kon daarna eengroot aantal donateurs van de stichtingworden ingeschakeld. De gegevens, meestalovergenomen van in Wageningen aanwezigeontwerpen, waren in het algemeen zeeronvolledig. Een datum, de naam van eenvilla en al dan niet van een opdrachtgeverwaren de enige aanwijzingen. Verscheidenetuinen, waarvan wel degelijk tekeningen ofzelfs foto’s aanwezig waren, bleven tot nutoe onvindbaar.Toch bleek het tenslotte mogelijk om pertuinarchitect chronologische werkenlijstenop te stellen en daaruit een groep ‘tebehouden tuinen' te selecteren. Een deeldaarvan bleek dan nog in goede staat te zijn,

160

Tuin van Oud Holland te Hilversum van Henri Copijn

een ander deel kwam eventueel op een lijst‘te redden (te restaureren) tuinen’.Om voor de laatst genoemde lijst in aanmer­king te komen werden vrij strenge selectie­criteria toegepast. De voornaamste waren,dat de aanleg kenmerkend moest zijn voorde tijd van ontstaan en voor het werk van debetreffende tuinarchitect. Verder dat hethuis, waarbij de tuin of het park wasaangelegd, nog moest bestaan.Om na te gaan wat er dan wel kenmerkendwas in die periode behandelt het rapport invogelvlucht de geschiedenis van de tuin­kunst, in Nederland en de omringendelanden.Geconstateerd wordt dat er veel onderlingebeïnvloeding is geweest. De in de eerstehelft van de f 9e eeuw gebruikelijke land­schapsstijl werd in de tweede helft van dieeeuw steeds meer tot de zogenaamde‘gemengde stijl’, dat wil zeggen een recht­lijnige, geometrische aanleg rondom hethuis, een meer natuurlijke aanleg metgebogen paden op het overige terrein.Vooral voor kleinere tuinen zou dezetenslotte overgaan in een door de schrijfster

van het rapport zo genoemde ‘nieuwearchitectonische stijl’, een stijl die streeftnaar eenheid van huis, interieur en tuin,waarbij nauwe samenwerking tussenarchitect en tuinarchitect geboden is.Geconcludeerd wordt dat het moeilijk, zoniet onmogelijk, is om in het algemeen aante geven wat er ‘eigen’ is in de Nederlandsetuinarchitectuur tussen 1850 en 1940.In een speciaal hoofdstuk schrijft BonicaZijlstra over ‘Bloemen in tuin en park’. Hetbeschikbare plantmateriaal blijkt in de loopder jaren van karakter te zijn veranderd. Dekeuze nam sterk toe onder andere doorintroductie van nieuw materiaal uit anderelanden. Zo ging men bijvoorbeeld over vanbontgekleurde mozaïekperken op de veelnatuurlijker vaste plantenborders of zelfs opwilde plantentuinen. Ook deze ontwikkelingwas internationaal. Over de beplantings-keuze van de hier besproken tuinarchitectenvalt uit de bewaard gebleven ontwerpenechter weinig op te maken. Dat is jammer,want de keuze en plaatsing van bomen engrotere heesters bepalen meer nog dan hetpadenverloop de structuur van een aanleg.

161

H.F. Hartogh Heys van Zouteveen, in dejaren dertig lector in de tuinkunst aan deLandbouwuniversiteit te Wageningen,gebruikte hiervoor de term ‘karakter-materiaal’. Daarnaast onderscheidde hij‘versieringsmateriaal’, sierheesters enkruidachtige planten, voor het ontwerp vansecundair belang. Uit de bewaard gebleventekeningen valt meestal wel de verdeling vankarakter- en versieringsmateriaal af teleiden, niet de soortenkeuze daar beplan-tingstekeningen vrijwel ontbreken.Van de vijf besproken tuinarchitecten isaanleg door Poortman voornamelijk tevinden in Gelderland en Overijssel, terwijlBergmans vanuit zijn woonplaats Oisterwijkvooral in de provincie Noord-Brabantopereerde. De overige drie, Copijn,Springer en Tersteeg werkten daarentegenveel in het Gooi.Omdat mijn bijdrage bestond uit het zoekennaar tuinen in Hilversum en Naarden, zult ualleen die in de hier volgende besprekingaantreffen. Als hulpbronnen stonden mij bijdit werk onder andere ter beschikking: eenkaart van Hilversum en omgeving van 1906,een studierapport 1982 van de ProvincialePlanologische Dienst van Noord-Holland,een architectuuronderzoek voor deGemeente Hilversum door het Bureau voorStedebouw ir F.J. Zandvoort B.V. teAmersfoort in 1983, oude adresboekjes uithet Cultureel Centrum De Vaart in Hilver­sum, gegevens van het kadaster en inlichtin­gen van oudere of vroegere bewoners.

Tuinen van Henri Copijn (1842-1923)

tuinkunst uit die tijd worden gegeven. Ooklater bleef hij zich op Duitse voorbeeldeninspireren. Rondom het huis ontwierp hijtoen meestal een rechtlijnige, geometrischeaanleg, waarin bloemen een plaats kondenvinden. Hij volgde daarbij toen dus de‘gemengde stijl’. Tenslotte ging hij steedsmeer waarde hechten aan een eenheid vanhuis en tuin, zoals dat in de ‘nieuwe architec­tonische stijl’ gebruikelijk werd. Zijn ideeënuit die periode zijn te vinden in firma-cata-logi van 1911-12 en 1914-15. Henri Copijnwerkte een tijdlang samen met een halfbroerals ‘Gebr. Copijn’ en met zijn zoon Louis als‘Copijn en zoon'. De Copijns hadden eengedegen plantenkennis, speciaal van houtigegewassen.Hieronder volgt, in chronologische volgor­de, een opsomming van de werken vanCopijn in Hilversum zoals die te vinden zijnin het rapport, aangevuld met enkelebijzonderheden die bij het opsporingswerknaar voren kwamen.

Circa 1903 - ‘Theobroma’, Kroonlaan 54 teHilversum. Opdrachtgever: dames Van Houten.Het huis, gebouwd in 1903, werd in 1953/54afgebroken en vervangen door het flatgebouw‘Theobroma’. Het terrein werd verkaveld. Eenvoormalig houten koetshuis aan de Witte Kruislaanis enkele jaren geleden afgebrand. Er staan nogmooie oude bomen rondom het flatgebouw.

Circa 1903? - ‘Quatrebras’, kruising van deBussumergrindweg met de ’s-Gravelandseweg teHilversum. Opdrachtgever: G. van Mesdag.Het huis is afgebroken en vervangen door eencomplex flatgebouwen. De bijbehorende houten stalin chaletvorm is nu als kapel in gebruik. Het terreinis sterk verkaveld. Mooie oude bomen omringen denieuwbouw.

De tuinarchitect Henri Copijn leerde het vakin de praktijk op de Groenekanse kwekerijvan zijn vader, die een architectenopleidinghad gevolgd en zelf al tuinen aanlegde.Henri doorliep eerst een technische school.Zijn vroege ontwerpen kenmerken zich doorde toen al traditionele landschapsstijl, metgebogen paden, hier of daar een ovaal ofrond bloemperk in het gras. Ideeën daarvoordeed hij waarschijnlijk op in tuinboekenzoals ‘Tuinen, villa’s en buitenplaatsen’ vande Leidse hortulanus H. Witte, waarinvoornamelijk voorbeelden van de Duitse

Circa 1906 - ‘Oudt Hollandt’, Steynlaan 9 teHilversum. Opdrachtgever: J.W.F. Haverkamp.De naam staat nog gebeiteld in de pilaren van hettoegangshek. Het oorspronkelijke huis is nueigendom van Cinecentrum en was in gebruik bij deStichting ‘Hilversumse Gemeenschap'. Een zeerbeperkt tuingedeelte is gespaard gebleven en wordtredelijk onderhouden. Hier en daar staat een mooieoude boom.

Circa 1908 - ‘Wisseloord’, aan de ‘s-Gravelandsewegop de hoek van de Wisseloordlaan te Hilversum.Opdrachtgever: M. Oswald.Het huis is afgebroken en niet vervangen. Het terreinis nu eigendom van een aannemer. Elk spoor van devroegere luxueuze aanleg, waarvan nog aantrekke-

162

■ ; j.-j;

^ae.S;

to

f-

c 'tsiH w rF •».,*.

A « a r ia m

* Si'--?.,., '.* A..*..

- -■*'" *s-<~ -

/ * ------ - <-'-* /'£■* ~ - -;i -xzf-:.'.*;toilers.—

Ontwerp voor een Rosarium van Dirk F. Tersteeg.

lijke afbeeldingen bestaan, is verdwenen. Wel staaner nog mooie oude coniferen.

Circa 1915 - ‘De Bremhof, Kraanvogelplein 1 teHilversum. Opdrachtgever: mevrouw Pabst-Blijden-stein.Het oorspronkelijke huis moest omstreeks 1964wegens watersnood worden afgebroken. Het is doornieuwbouw vervangen. Er zijn nog duidelijke restenvan de oude aanleg aanwezig al zijn daarin door detegenwoordige eigenaar verschillende wijzigingenaangebracht. De staat van onderhoud is uitstekend.

Circa 1920- ‘HuizeInima’, Gnoelaan 1 te Hilversum.Opdrachtgever: J. Mees.Dit zeer grote huis is nu eigendom van een Vereni­ging van Huiseigenaren en in vijf wooneenhedenverdeeld. Er is op het terrein een tweede huisbijgebouwd ('s-Gravelandseweg 115). Van deoorspronkelijke aanleg is weinig over. De onder-houdstoestand is slecht.

Van de hierboven genoemde ontwerpen vanCopijn komt volgens het rapport alleen devroegere ‘Bremhof in aanmerking als ‘tebehouden tuin’.

Tuinen van Leonard A. Springer (1855-1940)

Over de levensloop van Leonard Springerzijn veel bijzonderheden bekend. Hij was dezoon van een kunstschilder, een oom wasarchitect en van beiden stak hij veel op.Want de tuinbouwschool ‘Linnaeus’ opFrankendael in Amsterdam, die hij doorliep,was voornamelijk gericht op de praktijk vande tuinbouw. Het vak van tuinarchitectleerde hij door zelfstudie. Bij wijze vanoefening deed hij bijvoorbeeld al vroeg meeaan prijsvragen, ook in het buitenland hadhij al op twintigjare leeftijd daarmee succes.Nadat hij zich, eerst in Hilversum, later inHaarlem, als zelfstandig tuinarchitect hadgevestigd, nam zijn bekendheid geleidelijktoe. Een tijdlang was hij ook leraar intuinkunst aan de Hoogere Land-, Tuin- enBoschbouwschool in Wageningen.De stijl van Springer werd beïnvloed doorvoorbeelden uit Duitsland en Frankrijk. Ineigen land is hij stellig geïnspireerd geweestdoor de in landschapsstijl aangelegde parkenvan de Zochers, Sr. en Jr. Zelf beoefende hijhoofdzakelijk de ‘gemengde stijl', in laterjaren ook de zogenaamde ‘nieuwe architec­tonische stijl’. Hij probeerde vooral om zijn

163

~2* ■>?>■*■

* , ACU< e* «SJ/ ,*» # i?/'**** */«t*ee'"/**• » / a t t t t '

V *. <.*

.X T c . -43

Tekening vooreen tuin bijHilverbeek te ’s-Graveland van LeonardA. Springer

ontwerpen te doen passen in de bestaandeomgeving. Springer schreef veel, vaak vrijscherp gestelde artikelen over tuinkunst enover de juiste naamgeving van het beschik­bare plan tenmateriaal. Hij was een hardewerker en de lijst van door hem gemaakteontwerpen is lang.De volgende door mij nagegane werken vanSpringer worden genoemd in het rapport:

1903 - ‘Huize Avondzon’, Witte Kruislaan 6 teHilversum. Opdrachtgever: F.L. Wurfbain.Het gemeentelijke architectuurrapport spreekt van‘Villa Oswalt’. In het huis is nu het Landelijkselectiecentrum van de gemeentepolitie gevestigd.Achter het huis verrees een logeergebouw. Eenbijbehorende stal (?) aan de Van Hengellaan werdtot woonhuis verbouwd. Het diepe voorterrein vande plattegrond is blijkbaar verloren gegaan.

1904 - ‘Pension Trompenberg’, ’s-Gravelandseweg,hoek Tromplaan. Opdrachtgever: onbekend.Op de kaart van 1906 staat het aangegeven als‘Trompenberg’s Palacehotel’. Het is afgebroken envervangen door een serviceflat. Er is geen tuinaanlegmeer aanwezig, wel enig hoog geboomte.

1906 - ‘villatuin’, aan de Blesboklaan te Hilversum.Opdrachtgever: jhr E. Lopez Suasso.In het rapport van de Provinciale PlanologischeDienst is de plattegrond van het ontwerp aangegevenaan de buitenkant van de bocht in de weg, met hetbijschrift: deze villa werd afgebroken en op hetperceel werden 6 villa’s gebouwd.

1909/10 - ‘Villa Agrapoera’, Steynlaan 16 teHilversum. Opdrachtgever: C. Jeltes.In een bouwaanvrage voor een kasje in 1915 wordtgesproken over ‘Huize Bagoe’. Dit huis is afgebro­ken. Het tegenwoordige grenst aan de achterkantdicht aan nieuwbouw van de VARA. Van eenresterende tuinaanleg is weinig sprake meer.

Circa 1912 - ‘Villa D ’Olijftak’, Rossinilaan 4 teHilversum. Opdrachtgever: J.W. Hanrath.Het huis werd door architect Hanrath gebouwd vooreigen gebruik. Op het bijbehorende terrein is recentnieuwbouw gepleegd. De huidige bewoonster drukteeen eigen stempel op de resterende tuin.

1913 - ‘De Bongerd’, aan de Rijksweg van NaardennaarBussum. Opdrachtgever: G.F. Dudok van Heel.Het huis is afgebroken en vervangen door eengaragebedrijf.

164

1914 - ‘villatuin’, Neuweg 89 te Hilversum. Opdracht­gever: mejuffrouw C. Taddel.Het terrein ligt nu dus in het hart van Hilversum. Hethuis is in 1984 afgebroken. Er was toen vantuinaanleg al geen sprake meer.

1915 - ‘villatuin’, toegang aan de Heuvellaan teHilversum. Opdrachtgever: familie Ramondt.In het nog aanwezige huis is een filmafdeling van deVARA gevestigd. Achter het huis diverse nood-gebouwtjes en nieuwbouw met toegang aan deHeuvellaan. Behalve enkele opvallend mooie oudebomen is er van tuinaanleg niets overgebleven.

1915 - ‘villatuin ’, op de hoek van de Krugerweg en deBeethovenlaan te Hilversum. Opdrachtgever:J. Ketjen.Dit terrein lag vlak achter ‘Quatrebras’. De situatie ishier sterk veranderd; er is geen bijzondere aanleg ofbeplanting aanwezig.

1919 - 'Hilverbeek', Leeuwenlaan 7 en 9 te ’s-Grave-land. Opdrachtgever: jhr Six van Vromade.Deze in de 17e eeuw ontstane buitenplaats is nueigendom van ‘Natuurmonumenten’. Het huis wordtin tweeën bewoond. Aan Springers werk herinnerenverschillende mooie boomgroepen. Later heeft ookTersteeg hier gewerkt. Het terrein wordt goedonderhouden.

1920 - ‘villatuin’, Utrechtseweg 12 te Hilversum.Opdrachtgever: L.F. de Greve.Het huis wordt nog particulier bewoond. De tuinwerd kort geleden door een hoveniersbedrijfgerenoveerd. Forse exemplaren van diverseboomsoorten zouden nog van Springer afkomstigkunnen zijn.

Ongedateerd - ‘villatuin’, hoek van de Vaartweg ende Paulus van Loolaan te Hilversum. Opdrachtgever:F. Olie.Nieuwbouw van de Gooise M.T. S. ligt waarschijnlijkop voormalig terrein van dit niet meer bestaandehuis. Er is enig oud geboomte.

Ongedateerd - 'villatuin', Sweelincklaan 16 teHilversum. Opdrachtgever: O. Faber.Het huis heet ‘Walgaerde’ en is nu in gebruik alstehuis voor geestelijk gehandicapten. Aan deachterkant is bijgebouwd, het achterterrein isingekort en er is alleen nog een goed onderhoudenmaar niet karakteristieke voortuin.

Ongedateerd - ‘Buen-Retiro’, Trompenbergerweg4-6 te Hilversum. Opdrachtgever: W. Boissevain.Dit grote huis staat leeg en is zeer verwaarloosd. Hetterrein is ingekort en er is geen tuinaanleg meer teherkennen.

Het is opvallend dat, hoewel het rapport eenlange lijst geeft van ‘te behouden tuinen’ vanSpringer deze niet voorkomen in het Gooi.

Tuinen van Dirk F. Tersteeg (1876-1942)

Ook Tersteeg bezocht in zijn jeugd detuinbouwschool Linnaeus in Amsterdam,waarna hij ging werken op verschillendekwekerijen, ook in het buitenland. Samenmet een broer begon hij zelf een kwekerij,die gelegen was op de hoek van de Rijks­straatweg naar Amsterdam en de LambertusHortensiuslaan in Naarden. Deze werd nade tweede wereldoorlog tot bouwterreinbestemd.Op het gebied van de tuinarchitectuur wasook hij autodidact. Hij schreef in het beginvan zijn loopbaan veel over zijn opvattingenover de tuinkunst en werkte graag samenmet moderne architecten uit zijn tijd. Detuin beschouwde hij als een uitbreiding vanhet huis en hij werkte dan ook meestalrechtlijnig, in ‘nieuwe architectonische stijl’.Door de vele bouwkundige elementen in zijnontwerpen, zoals terrassen en bassins blevenzijn scheppingen in het algemeen langerbehouden dan die van Copijn en Springer.Voor de opbouw van zijn beplantingenmaakte hij graag gebruik van decoratievevormen zoals strakke heggen, zuilvormigeeiken en bolvormige acacia's. Ook de Iersetaxus komt vaak in zijn tuinen voor.Van hem konden onder andere de volgendetuinen worden opgespoord:

1906 - ‘Sonnehoeck’, hoek van de Zonnelaan en deAlbertus Perkstraat in het Boomberggebied teHilversum. Opdrachtgever: H. Schaper Claus.Het is nu eigendom van de stichting ‘De Stolpe', eentehuis voor geestelijk gehandicapten. Er staan enigenoodgebouwen op het terrein. Van tuinaanleg vanenige betekenis is dan ook geen sprake meer.

1909/10 - ‘De Beek’, Hinlopenlaan te Naarden.Opdrachtgever: Van Leeuwen Boomkamp.Het houten huis was als zomerhuis gebouwd. Inverband met wegaanleg moest het worden afge­broken. Het bijbehorende bosterrein is nu van deStaat der Nederlanden en in beheer bij het GooisNatuurreservaat.

1913 - 'Rosarium', aan de Peerlkamplaan teHilversum. Opdrachtgever: jkvr. Willink.Dit was een ontwerp voor de vroegere overtuin van‘Villa Hofwerk’. Het huis is afgebroken en vervangendoor flatbouw. Het rosarium is door een laterebewoner, de heer Kleyn van Willigen geschonkenaan de gemeente Hilversum en is nu openbaartoegankelijk.

165

Blauwdruk van een ontwerp tuinaanleg bij de Bijenschans te Hilversum door Tersteeg

L'-'a-l r~*-- -sar-;

;

k m &imm r - c*:&] •

.

^ -f :|• N i . e s -

- ” 4- HtuveaöUM-

^ ' • ''fCMA&JL. ♦

j■ Dv

/ ƒ - <3$

m'Zfc* A

;cV■ai;|fög"’r

<©# *ii

1ik 4* \W Ï~a iBCv C Y

sr~* mi

— C ;

I? ?■ •"•>:

1913? - ‘Vogelzangh’, Nimrodlaan 12 te Hilversum.Opdrachtgever: G.H. Cremersjr.Het gaat hier om een van de oudste beeldbepalendevilla’s in het in 1899 aangelegde Nimrodpark. Hethuis is nu in gebruik bij het Leger des Heils alsbejaardentehuis voor dames. De nog aanwezige tuinbestaat uit een verdiept grasveld achter het huisdaaromheen geboomte.

Circa 1916 - ‘Sonneheerdt’, Hertog Hendriklaan 8 teHilversum. Opdrachtgever: onbekend.Nog in recente tijd was er in het huis een pensiongevestigd, dat moest wijken voor een militairkantoor. Achter het huis is nog een oorspronkelijketuinaanleg aanwezig, waarvan de symmetrie echterverbroken is ten behoeve van een volleybalveldje.

1917 - ‘Lage Vuurscheweg’, aan de Hilversumse kantvan de snelweg Utrecht-Gooi. Opdrachtgever:Van de Wall Bake.Dit betreft een landhuis dat aan de Hilversumse kant

van de snelweg Utrecht-Gooi lag. Het is na de oorlognog door Ambonezen bewoond geweest maardaarna afgebroken. Het terrein is onder de snelwegverdwenen.

1918 - ‘Bijenschans’, Sparrenlaan 20 te Hilversum.Opdrachtgever: onbekend.Het wordt particulier bewoond en de oorspronkelijkeaanleg is nog goed herkenbaar. Achter het huis eenterrassenstelsel met doorzicht tot op de Zuiderheide.

1921/22 - ‘Uytwijck’, Utrechtseweg 197 te Hilversum.Opdrachtgever: dr D.P. Hoyer.De aanleg van Tersteeg is nog goed herkenbaaraanwezig en de onderhoudstoestand is redelijk goed.Het oorspronkelijke huis is echter vervangen doorvijf particulier bewoonde huizen.

1926 - Steinlaan 5 te Hilversum. Opdrachtgever:onbekend.Zoals zoveel grotere villa’s in deze buurt is het huis

166

nu in gebruik bij Cinecentrum. Een aanbouw,parkeergelegenheid en een loodsencomplex nemenhet terrein in beslag. Enkele mooie oude bomenbleven gespaard.

1928 - ‘Zuiderhof, Bollelaan 22 te Naarden.Opdrachtgever: G.F. Dudok van Heel.Het huis is thans in handen van de Stichting Tehuizenvoor Gehandicapten en dient voor de huisvesting vangeestelijk gehandicapte kinderen. De aanleg rondomhet huis is nog typisch voor Tersteeg. Verwaarlozingbedreigt deze tuin.

1928 ‘Bollehoek’, Beethovenlaan 41/43 te Hilversum.Opdrachtgever: Schülein.Het huis wordt sinds 1949 in tweeën bewoond. Deaanleg van Tersteeg is in principe nog aanwezig maareen scheidende muur en beplanting delen hetachterterrein in tweeën, waardoor de symmetrischeaanleg niet meer tot zijn recht kan komen. De staatvan onderhoud is vrij goed.

1928 - Thierensweg 32 te Naarden. Opdrachtgever:Haverman.Het huis wordt particulier bewoond. Ondanksverwaarlozing is dit nog een aantrekkelijke en voorTersteeg typische tuin.

Circa 1930 - ‘Spijkerpolder’, Witte Kruislaan 8 teHilversum. Opdrachtgever: E. Luden.Op een stafkaart van 1908 was deze naam terug tevinden. Sinds 1962 heet het huis ‘De Leerkamp’,naar de stichting die het nu in gebruik heeft voor hethuisvesten van gehandicapten. Het bijbehorendeterrein is sterk verkaveld. Van een bijzonderetuinaanleg is geen sprake meer.

Op de lijst ‘te behouden tuinen’ vermeldt hetrapport voor Hilversum 'Sonneheerdt' en‘Bijenschans’, voor Naarden ‘Zuiderhof en‘Thierensweg 32’.

De drie hier behandelde tuinarchitectenhebben gemeen dat zij autodidact waren enover een grote plantenkennis beschikten.Daarvan hebben zij stellig een kundiggebruik gemaakt. In de voormalige tuinendie bezocht werden stonden vaak bijzondermooie exemplaren van onder andere beuk,eik, berk, tamme kastanje en paardekastanjeen ceder. In Tersteeg-tuinen stond soms nogeen Ierse taxus of een zuilvormige eik op eenstrategisch punt. Maar geconstateerd moetworden dat tuinarchitectuur toch wel eenzeer vergankelijke kunst is. Beplantingengroeien op en moeten worden onderhouden.Dit gebeurt dan dikwijls niet meer volgensde ideeën van de ontwerper. Vaak verandertde bestemming van het terrein. Verkaveling,

wegenaanleg, loodsenbouw als gevolg vangewijzigde woonbestemming zijn veelvoorkomende verschijnselen. Des tewaardevoller zijn tuinen en parken die tot nutoe aan een dergelijk lot zijn ontkomen.Bekeken zal worden hoe de NederlandseTuinenstichting in bepaalde noodsituatiesbij kan springen.

Dit verslag omvat maar een heel kleingedeelte van het landelijke onderzoek. Hetrapport van Bonica Zijlstra biedt uiteraardveel meer.

NOOT

*) Belangstellenden kunnen het rapport van BonicaZijlstra bestellen bij het secretariaat van deNederlandse Tuinenstichting, Prinsengracht 610,Amsterdam, in de ochtenduren telefonischbereikbaar onder nummer: 020 - 235058.

167

Paddestoelen in het Gooiverschijnen en verdwijnenJ. Daams

Inleiding

In dit tijdschrift zijn reeds enkele artikelenverschenen, die aan de plantengroei en devogelwereld van het Gooi gewijd waren. Devolgende bijdrage behandelt de padde­stoelenflora van dit gebied. Dit is nieteenvoudig, omdat de wetenschap die zichmet de paddestoelen bezig houdt, demycologie, nog betrekkelijk jong is.In Nederland bestaat een vereniging die zichmet de studie van de paddestoelen bezighoudt. Dit is de Nederlandse MycologischeVereniging (N.M.V.) die pas sinds 1908bestaat en ruim 300 leden telt, in tegen­stelling tot de veel oudere Kon. Ned.Botanische Vereniging. Terwijl er al sindstwee eeuwen honderden herbaria beschik­baar zijn die een goede weerspiegeling gevenvan alles wat er aan planten in Nederlandvoorkwam en nog voorkomt. De kennis vande flora en ook de veranderingen daarin isdus veel groter dan bij de paddestoelen hetgeval is.Dankzij, helaas schaarse, oude gegevens envooral het onderzoek dat in de laatste jarenis uitgevoerd, is het toch mogelijk eniginzicht te krijgen in de verspreiding en deveranderingen in de zwammenwereld en wekunnen tot conclusies komen die ook voordegenen die zich niet speciaal met hetonderwerp bezig houden de moeite waardzijn.

Situatie

In 1918 is door de N.M.V. een lijst van detoen in ons land bekende hogere padde­stoelen uitgegeven, waarin ongeveer 1500soorten worden opgesomd1). In een in 1984gepubliceerde ‘Standaardlijst van Neder­landse Macrofungi’21 (Macrofungi zijnzwammen, groter dan 1 mm) komt dezelfde

Kaartje van de achteruitgang van de Cantharel.

zandgrond© verdwenen vindplaatsen

q huidige vindplaatsen I(meestal met achteruitgang van het aantal cantharellen)

groep met 2481 soorten voor. Alle groepentesamen tellen 3278 soorten. Deze enormetoeneming van het aantal soorten is tedanken aan sterk toegenomen kennis op ditgebied. Vooral de systematici, tegenwoordigook wel taxonomen genoemd, houden zichhiermee bezig. Verder zijn in onze tijdvooral ecologen betrokken bij het uitge­breide onderzoek van allerlei vegetatie-typen, waarbij ook de paddestoelenflora isopgenomen. Dit betekent ook dat verande­ringen, zoals vooruitgang en helaas maar alte vaak achteruitgang, nu veel vroeger daneertijds gesignaleerd kunnen worden.Sinds 1982 is een werkgroep Paddestoelen-kartering van de N.M.V. in samenwerking

168

i

Grote bloedsteel mycena.

met het Staatsbosbeheer, het Rijksinstituutvoor Natuurbeheer (RIN) en het BiologischStation van de Landbouwuniversiteit bezigmet het verzamelen en bewerken vaninventarisatiegegevens.Vooral de achteruitgang van de padde­stoelenflora is de laatste j aren sterk in depubliciteit gekomen, niet alleen in Neder­land maar ook in de omringende landen.Goed gedocumenteerde bijdragen zijn erechter nog weinig. Alleen de achteruitgangvan de Cantharel wordt sinds 1976 uitgebreiddoor het Rijksinstituut voor Natuurbeheeronderzocht. De achteruitgang hiervan isvooral tot het publiek doorgedrongen doorhet feit dat men tot voor enige tientallenjaren in een gunstig seizoen de Cantharelmassaal kon verzamelen. Het verdwijnenervan heeft geleid tot de opvatting dat deoorzaak in het massale plukken gezochtmoet worden.De resultaten van acht jaar onderzoekwerden besproken en gepubliceerd op eensymposium van de Floracommissie van deN.M.V. (1984)3).De conclusies van dit onderzoek zijn, kortsamengevat, de volgende:1. Het plukken.

Een verband met het plukken kon nietworden aangetoond. De Cantharel

verdween namelijk ook op plaatsen waarhelemaal niet werd geplukt.

2. Grondwaterstandsverlagingen.Een algemeen direct verband kon nietworden aangetoond. Het is een soort diezich altijd al op droge plaatsen het bestethuisvoelt. Incidenteel echter zou hetverlagen van het grondwaterpeil wel vaninvloed kunnen zijn, namelijk daar waardeze bijzonder sterk is.

3. Verandering van standplaats.a. Natuurlijke veranderingen.

1. Bij het ouder worden van debossen wordt de strooisel- ofhumuslaag dikker. Op een dikhumuspakket vindt men geenCantharellen meer.

2. Op plaatsen waar gras, bosbes ofkraaiheide zich sterk uitbreidt,gaat de Cantharel sterk achteruit.

b. Veranderingen in beheer.1. Veel van de vroegere eikehakhout-

bosjes hebben zich tot opgaandeeikebossen ontwikkeld. In dezebossen vindt men een dikkestrooisel- of humuslaag, waardoorhet biotoop voor de Cantharelongeschikt is geworden.

2. Beëindigen van het weghalen vanhet strooisel in de bossen voor

169

gebruik in de landbouw, vroegeralgemeen. Gezien de voorkeur vande Cantharel voor humusarmegrond heeft dit ook bijgedragen totachteruitgang van deze soort.

4. Luchtverontreiniging.a. Er is een duidelijk verband tussen het

ruimtelijk patroon van achteruitgangvan de Cantharel en luchtveront­reiniging. De toeneming hiervan in devorm van ‘zure regen’ kan, naastverzuring van de bodem, ook ver­rijking (stikstofbemesting) veroor­zaken. Beide factoren kunnenverantwoordelijk zijn voor de achter­uitgang van de Cantharel.

b. In enkele proefvlakken, waar deCantharel gedurende de periode vanonderzoek achteruit ging, veranderdede vegetatie zeer snel (in 2 jaar tijds).Bij zo’n snelle verandering zoudennaast de natuurlijke successie echterook andere factoren een rol kunnenspelen, waarbij men in de eerste plaatsdenkt aan de invloed van luchtveront­reiniging.

Dit enkele voorbeeld laat reeds zien hoegecompliceerd het onderwerp is. Momenteelwordt veel onderzoek uitgevoerd naar deachteruitgang van de zogenaamde ‘mycorr-hiza’ paddestoelen. Dit zijn de soorten diesamen met bomen en struiken voorkomen.Er bestaat een intensief contact tussen zwamen wortelstelsel ten behoeve van eenuitwisseling van stoffen, waardoor de boomof struik bijvoorbeeld bepaalde mineralenkrijgt toegevoerd, terwijl bijvoorbeeldsuikers voor de schimmel ter beschikkingkomen.

Boleten (Eekhoorntjesbrood), Ridder-zwammen, Melkzwammen en Russula’sbehoren onder meer hiertoe. Enkelesoorten uit deze geslachten zijn sterkachteruitgegaan, vooral die in zure, armemilieus voorkomen. In weilanden heeft menook een vermindering van het aantal soortengeconstateerd. Mensen die daar padde­stoelen zochten voor een maaltijd is dit nietontgaan. Voor de oorlog en ook in de eerstejaren daarna wisten zij dat zij volop Cham­

pignons en Weidekringzwammen in deweilanden konden aantreffen. Aangezientegelijkertijd de mechanisatie in de land­bouw en veeteelt toenam werd het achteruit­gaan van deze soorten wel toegeschrevenaan het verdwijnen van de paarden uit deweilanden. De werkelijke oorzaak wasechter de toeneming van de bemesting in deweilanden. Vele soorten paddestoelen zijndaar bijzonder gevoelig voor.Andere soorten zijn echter heel duidelijkvooruitgegaan, in hoofdzaak soorten diezich in voedselrijke milieus thuisvoelen. Eensterke vooruitgang kan landelijk wordenvastgesteld voor houtbewonende zwammen,zowel voor parasitische als saprofitischesoorten. De eerste tasten levende bomen enstruiken aan, de tweede groep leeft op doodorganisch materiaal.Bijzonderheden over deze voor- en achter­uitgang zullen hieronder verder nog tersprake komen.

De situatie in het Gooi

Ondanks alle verstedelijking van het Gooi iser nog altijd een grote verscheidenheid aanmilieus te vinden. In de publicatie van deVrienden van het Gooi, ‘De Toekomst vande Gooise Natuurgebieden’4) wordt hieruitgebreid de aandacht op gevestigd. Van degrootschaligheid uit het begin van deze eeuwis niet veel meer over. Het grootste aaneen­gesloten heidegebied, de Bussumer- enWesterheide telt ongeveer 500 ha. Deverstedelijking heeft de grootschaligheidovergenomen. Dit heeft een enormeverandering veroorzaakt, een achteruitgangop allerlei gebied, ook van de mycoflora.Enkele gegevens uit de literatuur maken ditduidelijk. Prof dr Th. Stomps, bekendAmsterdams botanicus, hield in 1951 eenlezing over '50 Jaar natuurstudie in en omAmsterdam’5), waarin hij over het Gooiseheidelandschap het volgende zegt:En dan de natte heide, die men in het beginvan deze eeuw vond, rechts van de spoorwegBussum-Hilversum, te beginnen bij denwatertoren aan het einde van Bussum waarDrosera’s (zonnedauw) welig tierden. Hetbegin is nu afgesloten, het einde in een

170

Elzeweerschijnzwam.

i

♦

zweminrichting veranderd en het was in laterejaren slechts de merkwaardige LobeliaDortmanna, die groeiend langs de rand vande nieuwe verkeersweg in de laagte naarHilversum, enige vergoeding bood voor hetgemis. Ook wil ik nog even wijzen op derijkdom aan paddestoelen van het Gooi. Ikplacht daar elk najaar een paar excursies metde biologische studenten te houden en htt iswerkelijk geen kunst om op een geschikte dageen buit van bijvoorbeeld 160 soorten in zijnmandje mee naar huis te brengen. Daarbijzijn dan soms de fraaiste soorten, zoals deCraterellus cornucopioides (de hoorn vanovervloed), die ik mij van een plekje naast deLaarderweg herinner.De door Stomps genoemde "Hoorn vanovervloed’ is nadien nooit meer in het Gooiaangetroffen. Het is een in ons land mogelijkuitgestorven soort die enigszins kalk- enleemhoudende grond nodig heeft. Dievoorwaarde is in de buurt van het St.Jans-kerkhof wel aanwezig, gezien de vroegeregroeve aldaar, waar nog steeds soorten

voorkomen die bekend zijn van leem­houdende grond. Een soort als de Hoornvan overvloed is een duidelijke indicatorvoor een dergelijk milieu. De mycoloogweet, dat als hij deze paddestoel vindt, hijnog andere, voor dit milieu karakteristiekesoorten kan verwachten. Niet zo langgeleden is op de deels met dennen beplanteleemhoudende bodem bij de groeve ‘Koppel’massaal een in dit milieu thuishorende,mooie, vrij grote bekerzwam, Helvellaleucomelaena, aangetroffen, een in ons landheel zeldzame soort.Leembodems, dikwijls klein in oppervlak,komen op enkele plaatsen in het Gooi voor,bij de Tafelberg, op de Bussummer- en deZuiderheide.Uit 1911 dateren enkele opmerkingen vanDe Vrankrijker in zijn ‘Jong leven in eenoude dorpskern'61. Hij schrijft dan:Mijn eerste oefening (in het schaatsen) begonop de Hilversumse Meent, die nog nietgeëgaliseerd was. Men trof daar een heuveliglandschap met weinig gras, veel biezen, rieten heide; ook gentianen, zonnedauw enandere planten van een zandige natuurweide,die in de verte afliep en onderging in eenveenmoeras. In de winter stond daar meestaleen deel blank en er lag spoedig ijs.In een gebied, zoals hier wordt beschreven,komt een heel eigen, rijke mycoflora voordie ter plaatse nu geheel is verdwenen,afgezien van enkele fel gekleurde wasplaten,die elders in het Gooi op vochtige plaatsennog voorkomen. Ook in de aan de Meentgrenzende Laegieskamp onder Bussumkomen nog enkele veensoorten voor.Gelukkig zijn deze soorten in het Naarder-meer nog rijk vertegenwoordigd.Uit de vele plaatsnamen, die met veen temaken hebben, is af te leiden dat dieveenflora in het Gooi aanwezig was.Schrijver dezes weet zich uit de dertigerjaren nog zo’n terreintje te herinneren. Ditlag langs de toenmalige Loosdrechtseweg,dichtbij de ingang van Zonnestraal. Het waseen klein vennetje met een vrij dichteveenmosbegroeiing, met zonnedauw engentianen, waartussen talrijke veen-zwammetjes als Omphalia’s, Conocybe’s enLyophyllums voorkwamen. Ook in de

171

Kerkelanden, bij Hoorneboeg en elderskwamen deze vochtige terreintjes voor.In zijn artikel in ‘De Levende Natuur’ in19667) vertelt prof. dr V. Westhoff in‘Uitweiding over een Inwijding’ over zijnbotanische en mycologische herinneringenaan het Gooi. Hij vergelijkt de toestand in1966 met die uit het begin van de jaren dertigen ziet dan een duidelijke achteruitgang vande Cantharel of Hanekam, van de Vliegen-zwam, sommige Boleten enz. In die jarenzag hij nog bijzondere soorten als Indigo-boleet, Parasietboleet of Aardappel-bovisten, Kleine Stinkzwam en nog enkeleandere soorten, die hij nu niet meer aantreft.Over de oorzaken van de achteruitgang zegthij:Het is geen uitgemaakte zaak, in hoeverre deachteruitgang van de mycoflora in derandstruwelen van de dorpen speciaal aan debospest (vogelkers) te wijten is; hierbij kaneen rol spelen, dat de zwammen al zovelejaren intensief worden verzameld, zowel voorconsumptie als vooral ook voor tentoon­stellingen (zie echter boven) en bovendienzou die achteruitgang ten dele slechts schijnkunnen zijn, doordat ik mijn voormaligejachtterrein tegenwoordig niet meer danincidenteel kan bezoeken.Hij is in elk geval genuanceerd in zijnuitspraken. Hij heeft zeker gelijk als hij zegtdat door bospest de mycoflora achteruitgaat.Waar deze sterk uitbreidt verdwijnen depaddestoelen. Wat zijn bijzondere vondstenbetreft: die komen gelukkig nog altijd voor.De door hem genoemde soorten waren altijdal bijzonder.Helaas zijn de genoemde bronnen beperkt.Toch beschikken we over voldoendegegevens om te komen tot een enigszinsbetrouwbare schatting van het aantal uit hetGooi bekende soorten. Door enkelemycologen zijn enkele gebieden goedonderzocht. De schrijver van dit artikelheeft zich gedurende vele jaren met depaddestoelen van een paar ’s-Gravelandsebuitenplaatsen en van het Spanderswoudbeziggehouden.In de buitenplaatsen heeft hij circa 800soorten kunnen vaststellen, in het Spanders­woud ongeveer 550. Voor een betrekkelijk

klein gebied langs de Laarderweg, omgevingSt. Janskerkhof en Groeve Koppel heeft eenHilversumse groep onder leiding van de heerJ. Frencken een lijst met circa 350 soortenkunnen opmaken. We kunnen voor het heleGooi veronderstellen dat het totaal aantalvan in dit gebied voorkomende soortenzeker meer dan 1000 zal bedragen. Landelijkgezien is dit een niet gering aantal. Dit wijstop een grote diversiteit, een verscheiden­heid, die een paddestoelenkenner alert doetzijn op verschijnselen als achter- en vooruit­gang van de mycoflora. Enkele voorbeeldentonen dit aan.

De oude kust van de Zuiderzee

Ouderen onder ons weten zich de kust uit detijd voor de afsluiting nog wel te herinnerenmet de duintjes in de buurt van Huizen, degrote velden met Zeeaster, de vele BlauweZeedistels en Kruisdistels. Er zijn nogslechts resten van over. Ook van de padde­stoelen die in dit landschap thuis hoorden.De zo merkwaardige Duinstinkzwam, ookwel Reukloze of Viooltjes Stinkzwamgenoemd, kwam er toen nog voor, zij hetzeldzaam, evenals enkele Aardstersoortenuit de duinstreek. Relicten uit die tijd zijnnog enkele Parasolzwammen. Op de wortelsvan Kruisdistels kwam een verwant van deOesterzwam voor die nog wel eens voor dedag zou kunnen komen: er is namelijk nogeen uitbundige vegetatie van deze plant opde Zanddijk, een staatsnatuurmonumentten oosten van Naarden. Daar is ook nogschraal weiland aanwezig met vele bij­zondere paddestoelsoorten die in debemeste weilanden van tegenwoordigvrijwel overal zijn verdwenen. Zoals de vaakin grote heksenkringen voorkomendePaarssteel Schijnridderzwam, toen algemeenop de meenten, nu heel zeldzaam.De nu zo moerassige, met wilgen en rietbegroeide strook tussen Naarden en Huizenmet de aangrenzende bosjes, vooral bij hetlandgoed Oud-Naarden, kent een geheelnieuwe ontwikkeling van rijke milieus. Alvele jaren achtereen komt daar in goedeseizoenen de in ons land zeldzame Specht-inktzwam voor. Als er elzen en wilgen

172

groeien komen de deze bomen begeleidendesoorten, waaronder de mooie Lila Melk-zwam, vrij snel te voorschijn.

De heiden

Voorde schaarse, overgebleven heideveldenkan alleen maar een klaagzang wordenaangegeven. Vermindering van het opper­vlak, verdroging, vergrassing, effecten vande zure regen, toenemende begroeiing metvliegdennen en bebossing hebben zotoegeslagen, dat er niet veel goeds meer overte vertellen is. De oudere paddestoelen­zoekers weten zich nog te herinneren datenkele mooie Stekelzwammen vrij algemeenwaren. Nu zijn ze helaas totaal verdwenen.Een mooi zachtgeel koraalzwammetje, hetHeideknotszwammetje, was bepaaldalgemeen. Nu is het heel zeldzaam, behalveop het oude terrein op en om de voormaligegroeve Oostermeent, tussen Blaricum enHuizen. Ook op botanisch gebied is ditterrein heel bijzonder. Het is het enigevochtige heidegebied in het Gooi, waar nogverscheidene elementen uit het verledenvoorkomen. De vele plaatsen waar in hetafgelopen seizoen het genoemde knots-zwammetje was te vinden vormen eenduidelijke aanwijzing voor de waarde van ditterrein. Het is niet groot (ongeveer 10 ha) eneigenlijk niet anders dan een reconstructievan het vroegere gebied, dat dankzij de vrijhoge waterstand botanisch en mycologischeen beeld biedt van een toestand van zo’n 50jaar geleden.Waar de heide met vliegdennen begroeid iskomen nu nog enkele boleten voor, echterniet zo massaal meer als 50 jaar geleden,toen enorme aantallen Koeien-, Bruine ring­en Geschubde boleten waren te vinden. Hetzijn slechts schaarse verschijningen, evenalsde door paddestoeleneters zo gewaardeerdeGele ridderzwam, de zo scherpe Rossigemelkzwam etc. Behalve door verdrogingwordt het verdwijnen van deze zo nauw metde Den verbonden soorten wel toege­schreven aan de zure regen, alhoewel ookhier natuurlijke successie een rol speelt.Op de heidevelden is Pijpestrootje eenalgemeen gras, waarop in sommige natte

Appelrussula.

jaren nog massaal Moederkoren voorkomt,ongeveer 1 cm lange en 1 mm dikke purper-bruine lichaampjes, waarvan de vorm oprogge, vroeger ook hier veel voorkomend,een tragische reputatie heeft als veroorzakervan het ‘feu sacré’ oftewel het Anthonies-vuur dat tot gangreen leidde.

Bossen

De loofbossen in het Gooi zijn op veleplaatsen nog rijk aan paddestoelen, hoewelvele soorten, en dit zijn dan voornamelijk deintensief met bomen samenlevende mycorr-hiza-zwammen, sterk zijn achteruitgegaan.Voor de Cantharel is dit reeds gesignaleerd.Deze achteruitgang is vooral duidelijk tezien in de na de oorlog niet meer onder­houden eikehakhoutbosjes, waar, naar menaanneemt, de dikke strooisellaag eenoorzaak is. In het Spanderswoud is dit heelduidelijk. De dichte stand van de bomen ende droge zomers uit de jaren zeventig zijnoorzaak van een sterk afgenomen weerstandvan de bomen tegen een parasiet als deHoningzwam, hetgeen leidde tot eenenorme toeneming van deze Honingzwam,die soms bij duizenden te vinden is. De

173

toeneming van houtzwammen was ook vastte stellen bij de Reuzenzwam op oudebeuken. Vooral na de droge zomer van 1976is deze soort op vele plaatsen bijzonder sterktoegenomen. Nu er in het bosbeheer eenwijziging is gekomen, waardoor oud houtblijft liggen, vertoont een aantal hout­zwammen een grotere numerieke ontwikke­ling. Een voorbeeld daarvan is de Groeneschelpzwam, die voor de oorlog, voorzoverbekend, niet voorkwam doch nu vrijalgemeen is te noemen.Op vele plaatsen komt een rijke padde­stoelenflora voor die dikwijls wordt bepaalddoor allerlei ‘gradiënten', op plaatsen waarallerlei overgangen in de bodemomstandig-heden aanwezig zijn. Bijvoorbeeld door devochtigheid, een toeneming van de beschik­bare mineralen, de eigenschappen van destrooisel- of humuslaag, enzovoort. Dit isdikwijls opvallend bij wegbermen ofpaadjes, bij lage, iets vochtiger plaatsen. Bijde zandsloten, onder andere in het Spanders-woud, komen plaatsen met kleine elzebosjesvoor, waar dan de typische elzenbegeleiderszijn te verwachten. Staan er ergens brand­netels langs de weg, een aanwijzing voorstikstofverrijking, dan zien we mooieKopergroenzwammen en Kluifjeszwammente voorschijn komen. Het is daar waar detruffelzoeker ook interessante Truffels kanvinden.Die grotere verscheidenheid vindt men ookbij wilgebosjes, bijvoorbeeld bij het Craai-lose kalkterreintje, waar in het begin vandeze eeuw door de Nederlandse spoorwegenafgewerkte carbid is gestort. Daar komenallerlei soorten, bekend uit de kalkgebieden,te voorschijn, terwijl tussen de eraangrenzende wilgebosjes begeleiders van dezebomen worden aangetroffen.De Bussumergrindweg is een goed voor­beeld van een beukenlaan, waar van alles iste verwachten. Er komen hier vele bij­zondere soorten voor, hoewel bepaaldesoorten een sterke achteruitgang vertonen,zoals vele stekelzwammen, waarvan er ineen aan de weg grenzend klein gebiedje totvoor een tiental jaren zes voorkwamen, nuechter geen enkele meer. Ook op Bikbergenis dit het geval.

Bij de naaldbossen is het beeld erg gecompli­ceerd. Het grote publiek heeft hier altijd alde enorme overvloed van paddestoelen,vooral in de jongere naaldbossen en dan welin de eerste plaats dennen, gezien, namelijkvol met Boleten, Melkzwammen, Ama-nieten en Russula’s. Dikwijls betrof ditslechts een beperkt aantal soorten met eenenorm groot aantal individuen. Dit ver­schijnsel bleek toe te schrijven aan dehomogeniteit van de bodem met over eengroot gebied gelijke omstandigheden. Alseen bos ouder wordt treden veranderingenop, hetgeen tot wijzigingen leidt in de mos­en kruidflora en ook in de paddestoelen­flora. Het aantal soorten neemt toe, terwijlhet aantal individuen afneemt. De achteruit­gang van de paddestoelenrijkdom is danschijnbaar. Toch zijn vele soorten achteruit­gegaan door de al genoemde verdroging ende veronderstelde gevolgen van de zureregen. Gebrek aan onderhoud, waardoor injonge dichte aanplantingen de naaldenlagente dik worden en vooral sparrebossen tedonker, spelen ook een rol.Een mooie soort als het Oorlepelzwam-metje, een Stekelzwam die op denneappelsgroeit, was vroeger algemeen, doch wordtnu zelden meer gezien. Landelijk gezienworden sommige soorten zelfs als in Neder­land uitgestorven beschouwd, zoals de reedsgenoemde Hoorn van Overvloed en dezeven stekelzwamsoorten. Dit geldt ookvoor het waaiervormige korstzwammetje,dat vóór de oorlog nogal eens bij de uitgangvan konijnenholen voorkwam, ook in hetGooi. Nadien is dit paddestoeltje nergensmeer aangetroffen.Toch moet men voorzichtig zijn met hetinterpreteren van dit soort feiten, vooral alshet om min of meer zeldzame soorten gaat.Een goed voorbeeld daarvan is de Odeur-zwam of Geurparasol, die in 1938 in vrijgrote aantallen langs een weggetje aan derand van een sparrenaanplant in het land­goed Zonnestraal bij Hilversum voorkwam.Dit was een zeer bijzondere gebeurtenis, eensoort die in de jaren twintig voor het eerst inons land, zelfs voor het eerst in de helewereld werd ontdekt. Nadien werd zij ookelders hier en daar gevonden. Op Zonne-

174

Gele knolamaniet.

m

ËI

- 5^

straal is de soort na 1938 nooit meer ver­schenen , doch een paar jaar geleden dook zijplotseling in de buurt van Anna's Hoeve bijHilversum op, ook langs een weggetje metsparren. Dit soort fenomenen komt in demycologie meer voor.De ervaringen van een werkgroep van deN.M.V., die zich een tiental jaren met destudie van de paddestoelen in de IJsselmeer-polders bezighoudt, zijn in dit opzicht vangroot belang. In de jonge bossen in ditgebied heeft zich een mycoflora ontwikkelddie heel bijzonder is. Men heeft er een1000-tal soorten ontdekt, waarbij er velezijn, die of zeldzaam in ons land voorkomenof er zelfs nog nooit zijn gevonden. Somswaren dit soorten die bekend waren uit rijkebossen in België, Frankrijk of Duitsland.Transport van sporen via ingevoerd plant-materiaal en door de lucht zijn er vermoede­lijk de oorzaak van. Hier geldt zeker de wetvan ‘Alles is overal, maar het milieu selec­teert'. Dit geldt trouwens ook voor desoorten die in naaldbossen voorkomen.

Dennen, sparren en lorken zijn van oor­sprong in onze omgeving uitheemse bomen,die pas sinds het einde van de 18e en 19eeeuw in ons land zijn aangeplant. Ze hebbenhun eigen paddestoelen meegenomen, maarslechts een deel van de in hun land vanorigine voorkomende soorten komt hiervoor. Dit wordt veroorzaakt door het feit datde bodems, waar deze bossen zijn aange­plant, dikwijls niet optimaal voor dezebomen geschikt zijn. Daardoor zullen opvele plaatsen die bossen niet zo goedontwikkeld zijn als op de natuurlijkestandplaatsen in het buitenland. Voor degoede ontwikkeling van bomen zijn vooralde al eerder genoemde mycorrhiza-padde-stoelen nodig, die blijkbaar erg gevoelig zijnvoor de luchtverontreiniging, gezien devastgestelde achteruitgang van vele van dezesoorten. De mooie Appelrussula, als zo’nmycorrhiza-soort vroeger heel algemeen indennebossen, is nu geheel verdwenen.Omdat mycorrhizavormers een rol spelen bijde overdracht van mineralen van zwam naarboom of struik zoekt men nu een oplossingvoor het verdwijnen van deze paddestoelendoor toepassing van een speciale bemesting.

Parken, openbaar groen en ruderaal-terreinen

In een zo dicht bevolkt land als Nederlandwordt van alles gedaan om de woonkernenzo aantrekkelijk mogelijk te maken.Daardoor worden allerlei nieuwe milieusgeschapen, die een substraat vormen voorhet verschijnen van paddestoelen die somsalgemeen zijn, soms zeldzaam. Een goedvoorbeeld hiervan zien we in het gebruik vanhoutspaanders in plantsoenen en parken.Dit levert een duidelijke verrijking van depaddestoelenflora op. In het Gooi zijn ervele voorbeelden van te geven. Een voor­beeld is de Oranjerode Stropharia, tot enigetientallen jaren geleden niet in ons landbekend. Ongeveer 20 jaar geleden werddeze fraaie soort voor het eerst in het Gooiaangetroffen op een ruderaalterrein (eenterrein waar veel houtafval en andere restenvan organisch materiaal worden gestort).Sindsdien is deze soort in ons land en vooral

175

in het Gooi zo toegenomen dat zij in de lijstvan Nederlandse Macrofungi voorkomt als‘vóór I960 ZZZ (zeer zeldzaam), thans Z(zeldzaam) tot AA (algemeen)’. In 1986werd in Bussum, waar uitgebreid gebruikwordt gemaakt van houtspaanders, dezesoort zes maal in grote aantallen gevonden.Een vroeger heel algemene paddestoel alsde Weidekringzwam, zo bekend door haarheksenkringen in weilanden en grasvelden,komt de laatste jaren weer meer voor, onderandere in voedselarme wegbermen en oponbemeste grasvelden. Op plaatsen met veelbrandnetels, aanwijzing voor bodem-verrijking, komen veel Geschubde inkt-zwammen voor, evenals mooie Kopergroen-zwammen en Grote parasolzwammen.Omdat bodemverrijking in een dicht bevolktgebied veel voorkomt is te verwachten datde verschuivingen in de paddestoelenfloradoor zullen gaan. Aan de andere kant is menzich heel goed bewust, dat door verschralingvan gronden vele elementen uit het verledenweer te voorschijn kunnen komen. Bij hetbeheer van beschermde gebieden houdt mendan ook rekening met het laatste aspect,omdat dit uiteraard ook geldt voor planten.Dit kan ook bereikt worden door mindergebruik te maken van meststoffen, hetmaaien en afvoeren van gras en/of kruidenwaar dit in aanmerking komt en anderemaatregelen.

Sam envatting

In dit artikel worden de veranderingen in depaddestoelenflora van het Gooi besprokenvoorzover dit aan de hand van de schaarse,uit het verleden beschikbare gegevens,mogelijk is. Op vele terreinen kan eenachteruitgang worden vastgesteld, dietoegeschreven kan worden aan oorzaken alsde grote verstedelijking sinds het begin vandeze eeuw, verdroging, toenemendeverrijking van de bodem, luchtveront­reiniging en toenemende recreatie.In bepaalde gevallen neemt de padde­stoelenflora toe door het verschijnen vannieuwe soorten in daarvoor geschiktemilieus. Tenslotte kan worden opgemerkt,dat er nog altijd een grote verscheidenheid in

de Gooise paddestoelenflora bestaat, dievooral door een goed beheer vanbeschermde gebieden zeker behouden kanblijven.

Witte kluifzwam.

i a

NOTEN

1) Nederlandse Mycologische Vereniging, Lijst vanin Nederland gevonden hoogere zwammen(basidiomyceten), 1918.

2) Lijst van Nederlandse Macrofungi. Eef Arnoldse.a. Coolia 26, supplement, 1984.

3) N.M.V., Veranderingen in de NederlandseMycoflora. Symposiumverslag door de Flora-commissie van de NMV, 1984.

4) Vereniging van Vrienden van het Gooi,Toekomst Gooise Natuurgebieden 1986.

5) Prof. dr Th.J. Stomps, 50 Jaar natuurstudie in enom Amsterdam. Uitg. Ned.Nat.Hist.Ver., 1951.

6) Dr A.C.J. de Vrankrijker, Jong Leven in eenoude Dorpskern. Uitg. Kerckebosch, Zeist, 1977.

7) V. Westhoff, Uitweiding over een inwijding,botanische herinneringen aan het Gooi. DeLevende Natuur 69, pp. 25-36, 1966.

176

Aanwinst van het Goois Museumte HilversumM.J.A. van der Heide

Enige jaren geleden schonk mevrouw M.N.Niemeyer-Fabius uit Aerdenhout aan hetGoois Museum het herinneringsboek, datter gelegenheid van de Comeniusfeesten teNaarden in 1892 aan A.N.J. Fabius werdgeschonken. Bij het album werden toen ookde koorpartijen gevoegd van de Comenius-cantate die bij die gelegenheid werd uitge­voerd. Deze werd gecomponeerd door deHilversumse musicus C. Andriessen jr.1).Dit was één van de redenen dat de schenkingnaar het Goois Museum ging in plaats vannaar het Comeniusmuseum te Naarden.De volledige tekst van het album, goud opsnee met slotje, luidt als volgt:Aan den WelEdel Gestrengen Heer A.N.J.Fabius, Officier der Artillerie en Archivarisder Gemeente Naarden, werd op den 28Maart 1892, binnen Naardens Wallen, doorde na te noemen personen, als Vertegenwoor­digers der Kern van Ndarden’s Burgerij envan het in het jaar 1850 opgericht letterkundigGenootschap: ‘Tot Oefening en Genoegen’een Lauwerkrans en dit Album aangeboden,als blijk van waardeering.Eerstens der schoone woorden van voor­noemden Heer A.N.J. Fabius, voorkomende(in het Duitsch overgebracht, ten behoeve dervele Duitsche, Boheemsche en CzecischeBelangstellenden, door Mevrouw Fabius-Cremer Eindhoven) in de Comenius-Cantate,op muziek gebracht door den zeer verdienste­lijken Componist den Heer C. Andriessen jr.te Hilversum en keurig uitgevoerd, onderbegeleiding van het beroemde orgel en eenuitnemend strijkorkest, door een honderdtalZangers en Zangeressen (de Solisten warenMejuffrouw Nannij de Roever en de HeerenC. van den Bergh en Bern. Schmeink) in deSt. Vituskerk te Naarden, onder directie vanden broeder van den Componist, den HeerH.F. Andriessen te Hilversumen tweedens der vele zorgen en moeite, die

genoemde Heer Fabius zich getroost heeftvoor het welslagen der Viering te Naardenvan den 300sten Geboortedag van deberoemde Geleerde Joan Amos Comenius;zijnde deze Vertegenwoordigers (alphabe-tisch gesteld)H . A. Bolkestein, lid van den GemeenteraadB. M. Busing, gediplomeerd Rijks VeeartsG.J. van Eijken, laatste griffier van 'tKantongerecht te Naarden (in 1877 opgehe­ven) en tot 1883 griffier van het Kantonge­recht Hilversum en Eere-lid van ‘Oefening enGenoegen’J.A. van Eijken Nieukerk, Secretaris van hetCollege van Kerkvoogden en Notabelen enOud-lid van ‘Oefening en Genoegen ’J.M. van der Heijde, Directeur en Hoofd derOpenbare SchoolJ. C. Gijsberti Hodenpijl van Hodenpijl,Kapitein-Ingenieur te Haarlem en Oud-lidvan ‘Oefening en Genoegen’C. M. Huguenin, te Bussum, lid van ‘Oefe­ning en Genoegen’M. Hartoungh, lid van den GemeenteraadJ.J. Jurrissen, lid van den Gemeenteraad,Regent van het Burger-Weeshuis en Oud-lidvan ‘Oefening en Genoegen’J. König, le Wethouder en Oud-lid van‘Oefening en Genoegen ’J.H. Maas, 2de WethouderP. Munnikhuizen, Notaris en Oud-lid van‘Oefening en Genoegen’G. Munnikhuizen, Secretaris en Ontvangerder Gemeente en Oud-lid van ‘Oefening enGenoegen’Mevrouw de Weduwe J. P. de Roeper-Abeleven, Rentenierster en Regentes van hetBurger-WeeshuisW.J. Ruijs, KerkvoogdI. Sijpesteijn, Kerkvoogd en Regent van hetBurger-WeeshuisJ. Smits, lid van den GemeenteraadD . B. Streefkerk, lid van den Gemeenteraad

177

r a t a

m e *«ras

H. Troost, lid van ‘Oefening en Genoegen’H. M. Wesseling, Burgemeester en Presidentvan ‘Oefening en Genoegen’G . W.C. Westenberg, Oud-Officier derMarine en Eere-lid van ‘Oefening enGenoegen’Dr. P.C. van Wijk, Predikant bij deHervormde GemeenteL.P. van der Wal, Hoofd-Officier derInfanterie en Garnizoens-CommandantH. Kuhn Sr., Oud-Wethouder, Grondeige­naar en lid van ‘Oefening en Genoegen’.

De losse koorpartijen van de Comenius-cantate waren de partijen voor sopranen,alten, tenoren en bassen. De solistenpartijenontbreken dus, doch zijn wel aangegeven.We kunnen hier zodoende enkel de koor-teksten weergeven. Als specimen drukkenwe de inleiding van de sopraanpartij af.

Hier volgt de tekst van de sopraanpartij:

Nog woedt de krijg door gansch Europa inZuid en NoordGeloof en Liefde! IJ del hopen.De kerke wil de kerke slopen. Een zuster­moord

(22 maten voor Tenor Solo,46 maten voor Sopraan Solo)(A) Hosanna! Heroën des geestes, wij lovenU Prinsen der kunst.Wij danken U Heroën des geestes, wij loven,wij danken U Hosanna!(B) (44 maten voor Bariton Solo)Koor met solo:Comenius, Zwaarbeproefde Comenius.Gansch een volk noemt hem heilig, heel eenwereld prijst zijn arbeid, looft zijn streven,eert zijn name. Comenius, waar is zijn graf.(33 maten voor Tenor Solo)Koor:Ziet hoe Moravié treurt en weent. Verstoordis zijn graf en verstrooid zijn gebeent.(31 maten voor Sopraan Solo)Trio met koor:Comenius zal blijven leven. Hem hoedt defaam. d ’Onsterflijkheid heeft hem gestempeldin werk en naam.Het nageslacht treedt dankend nader en buigtde knie.Niet ’t ruw geweld zal zegevieren, alleen ’tgenie.Slotkoor van (A) tot (B).

178

^ (/llxLasvd& rt'

'/vcZ& jT

[se c tio n s 'J ^ r r n ^ fr f GW SG? G //yS

Nog een enkel woord over het Comeniusfeest

Voor de uitvoering van de Comeniuscantatezorgden de Afdelingen van ToonkunstHilversum en Bussum. De repetities ervoorvingen reeds 19 februari 1892 aan te Hilver­sum: “reeds 50 dames/heren haddentoegezegd. Morgen zal de eerste repetitie teBussum worden gehouden” meldt de Gooi­en Eemlander van 20-2-1892. De generalerepetitie had zaterdag 26 maart plaats "desmiddags te 3 uur, tegen een entrée van vijftigcent ten voordele der diaconie armen”(bericht van 19 maart). De week er op wordtruime aandacht geschonken aan het officiëlegedenkboek: “Van de tenorsolo, eengedeelte van het koor en de sopraansolo isde muziek opgenomen. Verder doorblade­rende, leest men een opstel van de heerFabius, archivaris van Naarden, getiteldCOMENIUS’ LETZTE RUHESTATTEwaarin verschillende bijzonderhedenomtrent de stad Naarden en een drietal goeduitgevoerde lichtdrukken”.Het eigenlijke feestverslag van 2 aprilbeslaat enige kolommen in de krant. Eenopsomming van het indrukwekkendeprogramma moet derhalve achterwegeblijven. Wel een stukje over de uitvoeringvan de Cantate uiteraard. Het aantalkoorzangers was uitgegroeid tot ongeveer

honderd (zie ook de voorgaande tekst in hetHerinneringsboek!):“De uitvoering was een succes. De cantate isschoon bewerkt; wij wijzen, om eene greep tedoen, op de baritonsolo ‘Zoo zij geëerd' enz;op de uitnemende werking der afwisselingvan solo en koor in het gedeelte dat aanvangtmet ‘Comenius! Rijk begaafde!' en deexpressie, gelegd in de vraag ‘Waar is zijngraf?’, eerst door de bariton gedaan en dan,als tot meerderen nadruk, met een stijgendenotenreeks door het koor overgenomen. Zeerschoon en kunstig is in de tenorsolo 'Trekthenen’ het motief van het Wilhelmuslied inhet accompagnement gelegd en het strijk­kwartet, waarbij de vier heeren zich uitne­mend van hunne taak kweten, trad inaangename afwisseling beurtelings met hetorgel op. Geen wonder, dat na het juichendeslotkoor elk instemde met de hulde dencomponist in een fraaie lauwerkransgebracht. ”

De onthulling van het monument opgerichtop het plein voor de Utrechtse Poort in devesting geschiedde bij ‘met toegenomenkracht opgestoken wind en sneeuw- enregenvlagen’, waardoor de muziekuitvoe­ring van het Detachement 2e regimentVesting-Artillerie niet kon doorgaan.Van belang is ook de berichtgeving, datFabius voornemens is een permanent kleinComenius-museum te stichten. Dit Museumis er in 1924 inderdaad gekomen, maar na dedood van Fabius.

Een der pioniers van de Stadhuiszolders

Na de dood van Fabius op 18-7-1921verscheen in het Nederlandse Archievenbladvan 1920-1922 een uitgebreid IN MEMO-RIAM, onder de geciteerde kop. Het artikelis van de hand van Joh. H. Been, pp.207-210.Been kende Fabius uit diens Brielse jaren.Hier heeft hij (Fabius) natuurlijk alweer'geheel belangeloos’ een uitgebreiden,beredeneerden catalogus gemaakt op dehistorische platenverzameling van VerHuell.Fabius is op eigen verzoek d. d . 27 september1888, toen hij als le luit.-adj. der vesting-

179

*//**

tfó , a h r r ^ tsr L * '* » ^ '

'Z i^ J s v * * -* ^ 4 Ï/’ ^ é t* ? * , d n r r s 4 'ï* t'/£ u * + !'-& n /

t^ /fP Z 'é ts ' eyfra- zr+ -e ^^a & y

2 * * 4 4 é ^r% s

z£+tszt*s— j& t'

artillerie in Naarden in garnizoen lag, doorhet gemeentebestuur tot archivarisbenoemd. Hij heeft het archief, dat zich ineen desolaten toestand bevond, geheel in ordegebracht, hetgeen niet in een paar wekenwordt klaargespeeld. Hij kón werken!Dit wordt in elk geval bewezen door zijnhoofdwerk De geschiedenis van een honderd­jarige, zijnde de opkomst van het dorpBussum (in Gooiland) in 1917 verschenen2*.Onder het pseudoniem F. A. Buis (anagram-matisch gevormd uit de naam Fabius)schreef hij echter ook en groot aantalblijspelen, novellen en geschiedkundigewerken3*. Voorts schreef hij onder nog eenpseudoniem, Cetabo, samen met A.Reyding enkele werkjes als Het lintje enStadhuispijn.Zijn vrouw was eveneens schrijfster.Volledigheidshalve zij nog vermeld, datFabius kort na de Comeniusfeesten, omprecies te zijn op 24-5-1893, uit Naardenvertrok naar Amsterdam. Echter op

18-2-1914 vestigde hij zich te Bussum,Parklaan 40, waar hij tot zijn dood heeftgewoond.

NOTEN1) Over de bekende musicus C. Andriessen Jr. zie:

Gulden Boek der Gemeente Hilversum Mede­delingen 1955 van het Museum voor het Gooi e.o.p. 25; Wij in Hilversum Nr. 4 van sept. 1957 pp.101-103 artikel van J. Rogge.

2) Een herdruk verscheen in 1973 bij BoekhandelLos, Nassaulaan te Bussum onder de titel‘Geschiedenis van Bussum’.

3) Voor Fabius- letterkundige arbeid zij verwezennaar het Contactblad Historische Kring BussumJrg. 2 nr. 1 van oktober 1985 p. 31. Ook van zijnvrouw wordt een aantal werken genoemd. Hetsterfjaar van Fabius, daar 1920 vermeld, blijktniet juist te zijn. Mevrouw Fabius bleef nog tot21-4-1922 te Bussum om zich vervolgens naarDuitsland te begeven.

Met dank aan de heer Ed van Mensch van het GooisMuseum, die op de schenking attendeerde.

180

Literatuur

Boekbespreking

In de serie uitgaven van de Historische KringEemnes verscheen op 5 februari jl. het 2e deel:‘De kerk in ’t midden’ met als ondertitel ‘6 EeuwenKatholiek Eemnes (Utrecht)’, geschreven doorJ.V.M. Out.Het is het resultaat van vele jaren van historischonderzoek in het parochie archief, in de archievenvan de beide Hervormde gemeenten van Eemnes enin het gemeente archief.De archieven van de Oud-Bisschoppelijke Cleresie,de Aartspriesters en de Collectie Rijsenburg, die zichin het Rijksarchief te Utrecht bevinden, vormdeneveneens een belangrijke bron van informatie.In het 64 pagina’s tellende boekwerkje wordt oplezers-vriendelijke wijze, de geschiedenis van deR.K. parochie en zijn kerkgebouwen en schuur-kerken in de beide Eemnessen van voor en na dereformatie beschreven. Het verenigingsleven en hetonderwijs, hoe kan het ook anders, worden daarbijniet vergeten. Aan de prachtige oude voorwerpendie in het bezit zijn van de parochie, wordt ruimeaandacht geschonken.Als een rode draad door de tekst lopen de levens­beschrijvingen van de elkaar opvolgende geestelijkenen hun betekenis voor de parochie.Waar dat van betekenis is, worden contacten met deomliggende parochies genoemd.In de bijlagen treft men gegevens aan over dekerkklokken en de Piëta, alsmede een lijst vanpriesters.Het met ruim zestig tekeningen en foto’s geïllu­streerde boekwerkje is voor ƒ 10,— excl. porto teverkrijgen bij de auteur, tel: 02153 - 87153.

J. van der Woude

beschrijvingen per object. Voorts een vooral voor hette voeren beleid van groot belang zijnde overzichtover de cultuurhistorische waarden en de huidigebeheerssituatie en gebruiksmogelijkheden.In samenhang met deze studie verscheen in 1986 eenconcept-beleidsvisie - ‘de Stelling van Amsterdam,’uitgegeven door het Provinciaal Bestuur. Hierinwordt nader ingegaan op de cultuurhistorische,landschappelijke, ecologische en evt. recreatievebetekenis van de objecten, behorend tot de Stelling.Voorts worden de beleidsdoelstellingen geformu­leerd en de mogelijke toekomstige bestemmingenaan de orde gesteld.De beleidsvisie werd op 30 januari 1987 aanbestuurders, vertegenwoordigers van diensten,belanghebbende organisaties en de pers gepresen­teerd en toegelicht.Deze nota is op 9 maart 1987 door Provinciale Statenaangenomen.Tenslotte heeft het Provinciaal Bestuur een notavastgesteld, betrekking hebbend op (gewapend)betonnen verdedigingswerken, voor zover aangelegddoor de Nederlandse overheid na 1915. In deomvangrijke nota, rijk voorzien van kaarten,tekeningen en foto's zijn naast algemene beschouwin­gen over de materie per gemeente en per object eenaantal relevante gegevens opgenomen t.b.v.plaatsing op de monumentenlijst. Inmiddels heefthet Provinciaal Bestuur, op basis van de provincialemonumentenverordening, alle objecten opgenomenin de provinciale monumentenlijst.Op 11 maart 1987 werd door het Provinciaal Bestuurin samenwerking met de Stichting Menno vanCoehoorn een symposium over dit onderwerpgehouden.

.1. Sneep

Vrijheidsmonument Eemnes

Uitgegeven door de stichting VrijheidsmonumentEemnes met een voorwoord van Jaap van derWoude. Juli 1987.

Bescherming van historische vestingwerken inNoord-Holland

Nadat reeds gedurende enige jaren in overleg met deStichting Menno van Coehoorn in betrekkelijke stiltegewerkt was aan het opzetten van een goededocumentatie over deze materie, alsmede aan debeleidsvoorbereiding van het provinciaal bestuur,werden enkele belangrijke beslissingen genomenc.q. stappen gezet.Zo gaf de Provinciale Planologische Dienst in 1986uit: Studiebericht nr. 17 ‘De cultuurhistorischebetekenis van forten,’ samengesteld door Ing.R. Schimmel (P.P.D.). Een omvangrijke studie(185 blz.), waarin in het bijzonder wordt ingegaan opde Stelling van Amsterdam en het Noordhollandsedeel van de Oude en Nieuwe Hollandse Waterlinie.Behalve algemene beschouwingen en overzichts­kaarten, bevat de bundel ook tekeningen, foto’s en

Wie op 2 mei 1987 de onthulling van het vrijheidsmo­nument in Eemnes door Prins Bernhard heeftbijgewoond zal zich die plechtigheid op eenwinderige, maar zonnige voorjaarsdag blijvenherinneren. Wat was er dan zo memorabel aan?De oprichting van een dergtelijk monument 42 jarenna de bevrijding van ons land is niet iets alledaags,het doet eerder als een echt staaltje van “espritd’escalier” aan. Maar het gaat hier ook eigenlijk nietom een oorlogs- of verzetsmonument. Het monu­ment is bedoeld als een uitgangspunt voor huidige entoekomstige generaties om te streven naar eenwereld waarin ieder, zonder onderscheid despersoons, in vrijheid en vrede zal kunnen leven.Dat is waar het om gaat, en daaraan wil dit boekmeewerken door iets te vertellen over hen wiernamen op de plaquette aan de voet van hetmonument vermeld zijn: Eemnessers, èn de vliegersdie op Eemnesser gebied het leven verloren toen hun

181

vliegtuig op de terugweg uit Duitsland verongelukteen in het Usselmeer of in de Eempolder neerstortte.Ze kwamen uit Engeland, uit Amerika, uit Canadaen uit Australië en ze hebben zich geofferd voor debevrijding van Nederland.Zo werd dit boek een reeks sobere verhalen, en voorieder wiens herinnering ver genoeg terug gaat of voorwie zich probeert voor te stellen wat daar werkelijkgebeurd is waardevol. Het leent zicht niet voor eenbespreking in de gebruikelijke zin, want het heeftgeen literaire pretenties maar wil slechts eenmonument zijn zoals ook de beeldhouwer zijnmonument schiep.Het boek is goed verzorgd en biedt een engelsevertaling naast de hollandse, want zoals bij deonthulling van het ene monument overlevenden ennabestaanden van de vliegers aanwezig waren, zozullen velen nog een keer willen lezen over de laatsteuren van hun zoon of man in dit monument.Beide kwamen tot stand op initiatief en door devasthoudendheid van een betrekkelijk kleine groepEemnessers.Dat maakt het nog eens zo indrukwekkend!

M.W. Jolles

De Hollandse Waterlinie, onder redactie van Hans enJan Brand.

Paperback; afm. 24 x 20 cm; 193 blz.; veel foto’s enkaarten.Uitg.: L.J. Veen B.V. Utrecht/Antwerpen enStichting Fort Asperen, 1986.ISBN 90.204.25331.

Onder de inspirerende leiding van haar voorzitterP. Cleveringa heeft de Stichting Fort Asperen in dekorte tijd van haar bestaan al vele activiteitenontplooid.De door de Stichting in 1985 in het leven geroepenwerkgroep Hollandse Waterlinie, bestond uitmedewerkers die hun sporen op dit gebied verdiendhadden. De werkgroep leverde aan de eindredactiebijdragen, waarin de geschiedenis van de Oude enNieuwe Hollandse Waterlinie uit verschillendegezichtshoeken in beschouwing werd genomen.Deze werkwijze kan voordelen opleveren voor hetwekken van begrip bij de geïnteresseerde leek, maarkan ook nadelen hebben.Voor goed begrip van mijn commentaar volgt hiereen inhoudsopgave:Ten geleide, door P. Cleveringa.Chris Will: De waterlinie in vogelvlucht.Ing. G. Koppert: Water, een machtig bondgenoot.Chris Will: Ongenaakbare architectuur.Willem Heesen en Wilfried van Winden: Hetstrategische landschap.Cees Straus: Het leven in en rond het fort.Jaap de Zee: Overzicht duurzame vestingwerken inde Nieuwe Hollandse Waterlinie. VoorzitterCleveringa stelt in zijn ‘Ten geleide’, schrijvend overde tentoonstelling in het fort:Tijdens de voorbereidende werkzaamheden werd snel

duidelijk dat een schat aan gegevens en met nameschitterend beeldmateriaal mede vanwege deklimatologische omstandigheden in het fort onbenulzou moeten blijven. Daarom werd besloten tot deuitgave van dit boek, waarin veel dieper op deverschillende aspecten van het onderwerp kon wordeningegaan en een optimaal gebruik kon wordengemaakt van het beschikbare, veelal niet gepubliceer­de, afbeeldingsmateriaal.Tentoonstelling en boek zijn bedoeld als algemeneinformatie over een uniek en typisch Nederlandsverdedigingssysteem, dat in de geschiedenis van onsland een belangrijke rol heeft gespeeld.De aangegeven doelstelling is m.i. een goedeverklaring voor de vorm en opzet die het boek heeftgekregen.De druk van de tijd (men wilde het boek presenterenbij de opening van de tentoonstelling) zal waarschijn­lijk mede oorzaak zijn van enige onvolkomenhedenen - wat belangrijker is - enige tekortkomingen in decompositie van de bundel. Ik denk bij dit laatste aanb. v. de volgorde der hoofdstukken: ‘ Het strategischelandschap’ zou ik op de eerste plaats hebbengebracht, evt. in samenhang met of voorafgegaandoor een korte beschouwing over de krachtsverhou­dingen in NW-Europa en de ontwikkeling vanwapens en tactieken in de vestingoorlog.Verder zou de eindredactie meer hebben kunnendoen aan de onderlinge afstemming der hoofdstuk­ken: er is sprake van verscheidene overlappingen,soms ook van het dubbel afdrukken van foto’s. Voordegene, die de stof thematisch benadert, géénprobleem, maar voor de ‘doorlezer’ soms ietwatstorend.Tenslotte: de samenhang tussen de tekst en deafbeeldingen is niet altijd even goed. Een overmaataan afbeeldingen, maar soms niet de juiste maat inhet onderlinge verband.De veruit grootste doelgroep (de te interesserenbezoeker) zal het niet missen, maar de lezer, wiensbelangstelling gewekt is en die méér wil weten, zoektbijna overal tevergeefs naar bronnen, literatuur, deherkomst der afbeeldingen enz.De kritieken in de pers en onder de bezoekers enlezers zijn in het algemeen positief, maar onvol­doende is doorgedrongen (zie b.v. de ‘Volkskrant'van 21 juni ’86), dat al met al ons verdedigingssysteemer mede voor gezorgd heeft, dat ons land in deperiode 1579-(Unie van Utrecht) - 1940 slechtséénmaal volledig werd bezet en wel in de Franse tijd.En dat, terwijl we toch in tenminste twaalf oorlogenverwikkeld raakten. Een resultaat van onzeverdedigingsinspanningen, dat voor de periode1579-1940 overeenkomt met dat van het spreekwoor­delijke onafhankelijke Zwitserland. Inderdaad: ‘eenuniek en practisch verdedigingssysteem' (Chris Will,blz. 37).Het boek heeft teveel positieve kwaliteiten omschoonheidsfouten of onvolkomenheden op tesommen.Het boek is mooi uitgevoerd, het laat zich gemakke­lijk lezen en bekijken en het bevat een rijkeverzameling afbeeldingen. Vrijwel alle kleurenfoto’szijn prachtig, vele zwart-wit foto’s ook, maar

182

sommige zijn helaas onherkenbaar donker of te kleinafgedrukt.Samenvattend menen wij, dat het boek beantwoordtaan de door voorzitter Cleveringa omschrevendoelstelling.Het zal naar onze overtuiging ook voldoen aan deverwachting, die hij aan het slot van zijn inleidinguitspreekt: ‘Wij hopen dat deze publicatie er toe zalleiden dat de Hollandse Waterlinie niet alleen vanwegezijn geschiedkundige waarde maar ook om de fraaiewijze waarop het Nederlands landschap er door isgetekend, blijvende zorg en aandacht zal krijgen. ’

J. Sneep

D. Mur, Rembrandtlaan 5, tel. 02158-6545;Jac. J. Mur, O. Loosdrechtse Dijk 23, tel. 02158-1132; Mevr. M.L. van Agtmaal, Vuntuslaan 36, tel.02158-4335;allen te Loosdrecht.

.1. Daams.

Uit de tijdschriften

"Zo zag ik mijn dorp", deel II.

Dit boekje, geschreven door de in 1984 overledenbekende Kortenhoever Klaas Spaan, is een vervolgop het vroeger verschenen deel I. Het is samengestelduit reeds gereed zij nde hoofdstukken, aangevuld metartikelen die Klaas Spaan jarenlang in de Gooi- enEemlander heeft geschreven.Evenals het eerste deel biedt het een beeld vanKortenhoef en zijn bewoners uit het begin van dezeeeuw. Plezierig leesbaar is het ook voor niet-bewo-ners van het oude dorp een aantrekkelijk werkjegeworden. Het is samengesteld door de heren W. enK.C. Spaan, rijk geïllustreerd, 225 pag.. uitgegevendoor Repro Holland B. V. Tegen betaling van ƒ 34,50verkrijgbaar bij de heer W. Spaan, KortenhoefseDijk 176, Kortenhoef.

.1. Daams

“Rond het jeugd-alijah-tehuis".

Uitgave Loosdrechtse Historische Kring. Het is eengoede gedachte van de Loosdrechtse HistorischeKring een boekje te wijden aan de gebeurtenissen diezich in het Loosdrechtse tehuis, waar al sinds vóór deoorlog tientallen joodse jongeren zich voorbereiddenop latere emigratie naar het toenmalige Palestina, in1942 afspeelden. De meeste jongeren die er verblijfhielden leerden bij Loosdrechtse boeren veeteeltbedrijven, tot in 1942 de Duitsers allen naar hetconcentratiekamp Westerbork wilden afvoeren. Ditis toen niet gebeurd omdat de hele groep collectief isondergedoken. Volgens de schrijfster van hetboekje, Mevr. Pinkhof, nu woonachtig in Haifa, het“eerste collectieve Joodse verzet tegen de deporta­ties”. Leden van de “Westerweel-groep” hebbengetracht zoveel mogelijk van de jongeren naar eenveilig buitenland te brengen.Ondanks heroïsche inspaninningen is dit niethelemaal gelukt. 23 jongeren zijn in diverseconcentratiekampen en door verraad omgekomen.Op 17 augustus is in Loosdrecht een gedenksteenonthuld die aan de gebeurtenissen is gewijd.Het boekje is voor ƒ 25,00 te verkrijgen bij devolgende adressen:J. Daams Czn, St. Annapad 15, tel. 02158-3255;

Natuurbehoud, februari 1987, jrg. 18. nr. 1.Niet algemeen bekend is dat de Vereniging totbehoud van Natuurmonumenten negen historischeverdedigingswerken op haar terreinen onder haarhoede heeft. Karakteristiek voor de verdedigings­werken van de Hollandse Waterlinie is het FortKijkuit, gelegen daar waar in 1803 al twee borst­weringen lagen om de dwars door de waterlinielopende 'zuwe' (kade), de latere weg langs hetHilversums Kanaal, te verdedigen. Dertig jaren laterwerd op de plaats van één van de weringen de basisvoor het huidige fort gelegd. Momenteel vervult FortKijkuit een functie als onderdeel van kampen vanvrijwilligers in het natuurbeheer. Ongeveer terhoogte van Kijkuit gaat de Hollandse Waterliniesamenvallen met de zogenaamde Stelling vanAmsterdam, waarin we onder andere de fortenUitermeer, Hinderdam en Botshol tegenkomen.Tegenwoordig vinden deze historische monumentenveelal een andere bestemming - tot wijnproeflokaaltoe! -, waarvoor de Stichting Menno van Coehoornzich in het bijzonder inzet en de provincie Noord-Holland plannen ontwikkeld heeft.En ook Natuurmonumenten zal daar waar cultuur engeschiedenis samenvallen met waarden van natuuren landschap een rol blijven spelen.

Natuur en Milieu, februari 1987, jrg. 11, nr. 2.Bij de ontwikkeling van het recente streekplan voorde provincie Utrecht heeft de Stichtse Milieu­federatie van het begin af een speciale strategietoegepast welke daarop gericht was een zo grootmogelijke inbreng vanuit de particuliere natuur- enmilieubescherming te verkrijgen en tevens reeds ineen vroeg stadium aan G.S. alvast de hoofdlijnendaarvan te doen toekomen.Na het bekend worden van het concept-voorontwerpwerd terstond doorgewerkt aan een reactie, welkedan ook, toen het voorontwerp in de zomer 1984werd gepubliceerd, klaar lag. Gesprekken tussenbestuur van de federatie en statenfracties, gesteunddoor vooraf gestuurde gespreksnotities, volgden. Deperiode tot de uiteindelijke vaststelling van hetstreekplan werd gebruikt voor persoonlijkegesprekken met statenleden. Een werkwijze diestellig ook elders bestudering en wellicht navolgingverdient!

183

Natuur en Milieu, maart 1987, jrg. 11, nr. 3.Gemeenten zijn verplicht voor hun gehele buiten­gebied een bestemmingsplan vast te stellen, datbescherming moet bieden aan natuur- en landschaps­waarden. Maar in de praktijk komt er van diebescherming weinig terecht, bijvoorbeeld omdat ergeen b.p. is wegens geldgebrek bij de gemeente ofomdat het plan niet doeltreffend is door gebrek aandeskundigheid.En ook als er een goed b. p. is gaat vaak de aftakelingvan een landschap verder als gevolg van over­tredingen als het uitgraven en rechttrekken vanwaterlopen, het egaliseren van steile randen, hetkappen van houtsingels en de aanleg van wegen.Wat hier tegen te doen?Hier ligt een taak voor lokale verenigingen enactiegroepen, zeggen de heren ir M.J. van Schaik enM. Wingens van het Planologisch en DemografischInstituut van de Universiteit van Amsterdam.Populariserende beschrijvingen van natuur enlandschap en excursies met gemeentebestuurdershebben wellicht meer effect dan officiële milieu-inventarisaties!

Natuur en Milieu, juni 1987, jrg. 11, nr. 6.

er al jaren bestaat voor de problemen rond hetgrondwater in het Gooi en de Vechtstreek.Verschillende aspecten komen aan de orde, waarbijtelkens een andere, deskundige auteur aan hetwoord komt. Tenslotte wordt in de polemiek doordiverse organisaties (politieke partijen, Kamer vanKoophandel, Vereniging Leefmilieu) antwoordgegeven op de vraag hoeveel grondwater er in deregio gewonnen mag worden. Jammer genoegreageerden niet alle daartoe gevraagden, terwijlandere organisaties, die men graag hier ookaangetroffen zou hebben, niet benaderd werden.In haar tijdschrift prijst de Stichting Natuur en Milieudit themanummer in onomwonden bewoordingen,niet alleen als goed en helder werkstuk voor de eigenregio, maar ook als bruikbaar en geldig voor ons heleland.

Natura, januari/februari 1987, jrg. 84, nr. 1.Artikel van A.M. Voute over ‘Bescherming vanvleermuizen’. Het wetenschappelijk onderzoek, datde basis moet leggen voor deze bescherming en dataan de universiteiten van Amsterdam en Utrecht almeer dan 40 jaar verricht werd, is ten gevolge vanbezuiniging gestaakt.

Wie destijds de voordracht van dr A.M. Voüte na dejaarvergadering van de Gooivrienden heeftbijgewoond, zal met meer dan gewone aandacht hetartikel van Peter Lina over Vleermuizen inNederland lezen. Er zijn ongeveer negenhonderdsoorten vleermuizen op de wereld, dat is ongeveereen kwart van alle thans bekende zoogdiersoorten.De bescherming van vleermuizen wint in ons landaan belangstelling, welke zich kan uiten doorbijvoorbeeld in onbruik geraakte ijskelders bijlandhuizen als winterverblijf voor vleermuizen in terichten. Ook forten en bunkers zijn onbedoelde maarideale winterkwartieren voor vleermuizen in onsland. In het Gooi zijn deze mogelijkheden aanwezig!Over Natuurontwikkeling als veelbelovende nieuwespruit van natuurbeheer schrijft Dolf Logemann.Natuurontwikkeling heeft als doel het herstel van deverscheidenheid van soorten en van levensgemeen­schappen. Zo kunnen wij in onze eigen omgevingdenken aan de natuurlijke ontwikkeling van bos dooromgewaaide bomen en dood hout te laten liggen enzodoende kansen te geven aan op de grond en inholen broedende vogels, holbewonende zoogdierenals vleermuizen, terwijl ook paddestoelen eninsekten wel varen bij dood hout.Dat deze ontwikkeling ook wel een handje geholpenkan worden zoals in het Spanderswoud gebeurt is nogsteeds velen een doom in het oog.

De Wijde Blik, tijdschrift voor Natuur en Milieu inGooi, Vechtstreek, e.o. Uitgave van de gelijknamigestichting. Speciaal nummer gewijd aan het grond­water, 1986, nummer 4.Geheel in het kader van de aansporing van de herenvan Schaik en Wingens, hierboven vermeld, heeft deredactie van De Wijde Blik als thema van dit nummerhet grondwater gekozen. Betere keus had zij ooknauwelijks kunnen doen, gezien de belangstelling die

Natura, juni 1987, jrg. 84, nr. 5.Joh. Bolman bespreekt de ‘Naamlijst van de floravan Nederland en België,’ gepubliceerd in ‘Gorteria,tijdschrift voor de floristiek’ december 1986. De hiergepubliceerde namen worden de officiële neder-landse plantenamen. Het boekje ‘Nederlandscheplantennamen’ uit het jaar 1906 is dus nu verouderd.Nadat kort na het jaar 1960 onrust was ontstaan overde bruikbaarheid van die namen verschenen kort naelkaar: ‘Naamlijst van de Nederlandse plantesoorten’(1983) en ‘Naamlijst van de flora van Nederland enBelgië’ (1985). In deze twee publicaties was nog geeneenheid van opvatting bereikt en ook waren deprincipes nog niet volledig doorgevoerd. De naamvan een geslacht (b.v. Prunella - Brunei) mocht nooitidentiek zijn met de naam van een soort in datgeslacht (b.v. Prunella vulgaris - Brunei). Deze soortzal voortaan officieel ‘Gewone brunel’ heten.

Het Vogeljaar, februari 1987, jrg. 35, nr. 1.Een sympathiek bericht uit het Gooi op p. 43 in derubriek ‘korte mededelingen’: Waarschuwings­borden voor Kepen. Deze vinkesoort uit Scandinavië(bij ons vaak massaal op doortrek en als wintergast)wordt vaak het slachtoffer van autoverkeer, speciaalop autowegen door beukenbos. Juist dan wanneer dewegen sneeuwvrij zijn gemaakt en de kepen daar debeukenootjes op de grond komen zoeken.Taapken schrijft: Om de dood van duizenden Kepente voorkomen werden midden januari 1987 op deProvinciale weg tussen Baarn en Hilversum vijfwaarschuwingsborden geplaatst om automobilisten tewaarschuwen voor opvliegende vogels uit dewegbermen. Dit geschiedde op verzoek van deStichting Het Vogeljaar. Provinciale Waterstaat vande provincie Utrecht verleende direct alle mede­werking.

184

Actualiteiten

Het Goois Museum terug op basis”Op 29 maart 1984 was het 50 jaar geleden dat destichtingsakte van het Goois Museum werd gepasseerd. Bij diegelegenheid heb ik opgemerkt het geen goede zaak te vindendat de collectie van dit Museum in de kelders van De Vaart wasbeland en grotendeels zelfs niet eens was te bezichtigen, en deaanwezigen toegezegd daarin verbetering te zullen brengen.Inmiddels heeft het college van burgemeester en wethouders,onder voorwaarden, in principe ingestemd met een voorstelom het Goois Museum weer onder te brengen in het OudeRaadhuis aan de Kerkbrink. Wanneer te zijner tijd ook degemeenteraad hiermee accoord gaat, zal het Museumdaardoor volop in de gelegenheid worden gesteld zichoptimaal te ontplooien”.Bovenstaande woorden schreef de toenmalige wethouder voorcultuur van de gemeente Hilversum, ing. R.H. Veerman, inzijn Woord vooraf van het herdenkingsnummer Vijftig JaarGoois Museum (TVE/VVG dec. 1984). Aan zijn opvolgster,mevr. E.L. Weijers-van Veen, komt de eer toe, aan een enander inhoud te hebben gegeven.Het besluit van B & W het museum weer zelfstandig tehuisvesten werd door velen met enthousiasme begroet, zekerdoor Tussen Vecht & Eem - ooit ontstaan uit de Vrienden vanhet Goois Museum - met als doelstelling o.a. ”het bevorderenvan de totstandkoming en de instandhouding van eenstreekmuseum”.Een en ander vormde de aanleiding tot het oprichten, op 14maart 1986, van de Stichting tot bevordering van de belangenvan Het Goois Museum te Hilversum, welke stichting, toenhet ging spannen, een brief deed uitgaan aan alle abonné’s vandit tijdschrift - nadien in Hilversum zelfs verspreid onder niet-abonné’s - waarin om steun werd gevraagd.Er zijn honderden reacties ontvangen, waaronder 330 vanvrienden, die op een of andere wijze hun medewerking hebbentoegezegd. Daarnaast heeft de penningmeester ruim 18 milleontvangen in de vorm van eenmalige bijdragen.Het bestuur van voomoemde stichting stelt zich voor, tegelegener tijd contact op te nemen met hen die zich bereidhebben verklaard tot het verlenen van assistentie, maar reedsnu past een woord van grote dank aan al diegenen die van hunsympathie hebben blijk gegeven door het overmaken van eenfinanciële bijdrage.F. Le Coultre

Het huidige gebouw is ontstaan na een grondige verbouwingvan het uit 1767 daterend raadhuis. Deze verbouwinggeschiedde in 1881 door de gemeente-architect J. Rietbergenin neo-renaissance stijl, zoals ondermeer te zien is aan deimitatie speklagen, het stucwerk van de onderbouw, detrappartij, de frontons en pilasters. Tot in 1931 was het gebouwhet onderkomen van het gemeentebestuur. Na de verhuizingnaar het nieuwe raadhuis heeft het Goois Museum in deperiode van 1934 tot 1969 een groot deel van het OudeRaadhuis in gebruik gehad. In de grootschaligenieuwbouwplannen van de gemeente Hilversum in de jaren1965-1975 was voor het gebouw geen ruimte. De sloopplannenlagen klaar. Gelukkig zijn deze niet uitgevoerd. Het Oude

Oude deur vrijgekomen bij de sloop

Raadhuis is op 8 juli 1986 als nummer 10 op de gemeentelijkelijst van onroerende monumenten geplaatst. Het belang van ditgebouw voor het aanzien van de Kerkbrink en alsvertegenwoordiger van 19de eeuwse raadhuizen in deze stijl isonderstreept door een forse bijdragen van de provincie in derestauratiekosten.De werkzaamheden aan het exterieur van het gebouw bestaanuit het herstel en schoonmaken van het muurwerk, hetvervangen van de natuurstenen trap en restauratie van deramen en deuren.Ten aanzien van het interieur is besloten de gang op de eersteverdieping en de voormalige raadszaal in de oude stijl terug tebrengen. Bij de sloopwerkzaamheden bleek deze keus zeerverantwoord. Vele oude deuren, gestucadoorde kraal- enkroonlijsten, de cassette-verdeling op de wanden en meerauthentieke onderdelen bleken nog aanwezig te zijn achter debetimmeringen en verlaagde plafonds. De overige ruimten opde eerste verdieping en op de zolder worden op een soberewijze opgeknapt. De benedenverdieping is reeds een aantaljaren geleden ten behoeve van het informatiecentrum van degemeente Hilversum vernieuwd. Na de start van de restauratiekon, na het verkrijgen van de bouwvergunning, enkele wekenlater ook worden begonnen met de bouwkundigevoorzieningen, nodig voor het toekomstig gebruik van hetgebouw als museum. Hieronder behoren ondermeer hetaanbrengen van een lift en een brandtrap. De architect die derestauratie en de aanpassingen heeft uitgewerkt en begeleidt isde heer RD. van Vliet te Loosdrecht van het Bureau voorarchitectuur restauratie en onderhoud.De inrichting van het museum zal bestaan uit ruimten voor devaste expositie op de eerste verdieping, een ruimte voorwisselende exposities op zolder en een klein zaaltje voorlezingen, vergaderingen, en audio-visuele programma’s. In devaste expositie zal de geologie en de geschiedenis van het Gooivan de prehistorie tot heden aanschouwelijk worden gemaakt.Met name zal de geschiedenis van de Erfgooiers en deontwikkeling van de textielnijverheid duidelijk in beeld

185

worden gebracht. De plannen voor de inrichting worden nuuitgewerkt door drie studenten van de Reinwardt Academie teLeiden. Volgens planning worden de bouwwerkzaamheden inmaart 1988 afgerond. Hierna zal direct met de inrichtingworden begonnen waardoor waarschijnlijk nog voor de zomerhet Goois Museum zijn nieuwe huisvesting voor het publiekkan openstellen.E. van Mensch

De Vogelwerkgroep Het Gooi en Omstrekenorganiseert op 31 oktober 1987 ter gelegenheid vanhaar 20-jarig jubileum de vierde NoordhollandseVogeldag in ‘De Dobber’, Meenthof 14, 1241 CPKortenhoef.

Programma:10.00 uur:Ontvangst bezoekers en genodigden met koffie.10.30 uur:Opening en welkomstwoord door de voorzitter vande Samenwerkende Vogelwerkgroepen in Noord-Holland (SVN).10.35 uur:De eerste exemplaren van de Avifauna van het Gooi,getiteld: ‘Vogels tussen Vecht en Eem,’ zullen doorde voorzitter van de VWG worden aangeboden aande Burgemeesters van de gemeenten in onswerkgebied.10.45 uur:Lezing door Dick Jonkers: ‘Vogels in het stedelijkgebied.’11.20 uur:Lezing door Rob Moolenbeek: ‘Vogels in denoordelijke Vechtplassen.’12.00 uur:Lunchpauze; gelegenheid tot het bezoeken vanstands, het aanschaffen van het boek ‘Vogels tussenVecht en Eem’ en het verpozen in de natuur in deomgeving.13.30 uur:Lezing door Jelle Harder: ‘Het Laarder Wasmeer.’14.10 uur:Lezing door Peter Dieperink: ‘Vogels op de Gooiseheidevelden.’14.40 uur:Theepauze.15.10 uur:De heer Suetens uit België zal films vertonen over deGier en de Grijze Wouw.16.15 uur:Sluiting van de vierde Noordhollandse Vogeldagdoor de voorzitter van de SVN.

N.B.: Deze vierde Noordhollandse Vogeldag is vrijtoegankelijk.

Muiderberg Symposium IVDe Hollandse stad in de dertiende eeuw

vrijdag 25 september 198709.00 uur:ontvangst, inschrijving enz.

10.00 uur:drsH.F.J. DuindamWelkomstwoord namens Stichting ‘Comité OudMuiderberg'prof dr P .H.D. Leupenopening en inleidingheer en stad - stad en heer10.45 uur:drs G. van Herwijnenstad en landkoffiepauze12.00 uur:dr D. E. H. de BoerOp weg naar volwassenheidDe groei van consumptie naar productie in deHollandse stad12.40 uur:drsJ.M. Baande materiële stadscultuurprogramma-onderbreking, lunch14.30 uur:H. Jansestads-structurentheepauze15.40 uur:dr R. Rentenaarstedelijke toponomieafsluiting 1ste symposiumdag

zaterdag 26 september 198709.00 uur:binnenkomst deelnemers09.45 uur:opening 2de dag10.00 uur:dr H.H. van Regteren Altenahistorisch onderzoek naar pre-historische stads­kernen10.40 uur:drJ.G. Kruisheerstadsrecht-optekeningkoffiepauze11.50 uur:prof dr C. van de Kieftsluiting en samenvattingperspectief van de Hollandse stad

Comité Oud Muiderberg, Antwoordnummer 6552,1380 WK Muiderberg.

Uitgaven van de Historische Kring Blaricum,

- Gids voor een Wandeltocht door Oud-Blaricum. prijs ƒ 1,-- Fietsroute in en om Blaricum. prijs ƒ 1,50- Fietsroute in en om de Bijvanck. prijs ƒ 2,-- Naamlijst van Beeldende Kunstenaars in Blaricum.

1890-1970. prijs ƒ3,-- Maria Boersen: De Kolonie van de Internationale

Broederschap te Blaricum. Ongeveer 100 b lz., en een 20-talfoto’s. Prijs ƒ 22,50. ISBN no. 90-9001593-0.

Ze zijn o.a. verkrijgbaar bij de Blaricumse Boekhandel.

186

Activiteiten van de Vereniging vanVrienden van het Gooi

Met de Natuurwacht op stap

Dit najaar organiseert de Natuurwacht diversewandelingen door het Gooi. De wandelingen staanonder leiding van ervaren gidsen. Er zijn geen kostenaan verbonden. Deelname staat open voor Vriendenvan het Gooi en donateurs van T.V.E. Ookintroducé’s zijn van harte welkom.

Zondag 20 september: omgeving Oud ValkeveenVertrektijd: 11.00 uur. Duur: 2 uur.Vertrekpunt: het toegangshek van Oud Valkeveen.De vaste lezers van dit tijdschrift weten hoezeer detoekomst en het behoud van dit gebied de Vriendenvan Het Gooi ter harte gaat. Wie de omgeving kent,begrijpt waarom.De wandeling leidt door een zeer gevarieerd enharmonieus landschap met prachtige bossen,waterpartijen, zandafgravingen, bouwland enrestanten van vroegere eikenhakhoutcultures.Een gebied waar flora, fauna en mens zich thuisvoelen.

Zaterdag 17 oktober: l.aarderwasmeerVertrektijd: 11.00 uur. Duur: 2 uur.Vertrekpunt: het toegangshek aan het einde van deMeerweg te Hilversum. De Meerweg begint bij dekruising Kamerlingh Onnesweg/Anthony Fokkerwegen is ook per bus goed bereikbaar.Het hoge hek om het wasmerencomplex illustreertde bijzondere waarde die men dit natuurreservaat- dat door de Stichting Gooisch Natuurreservaat metveel zorg wordt beheerd - toekent. De natuurwachtis dan ook verheugd hier regelmatig rondleidingen tekunnen verzorgen.Kenmerkend voor het gebied zijn de verschillendeminiatuurlandschapjes, zoals de zandverstuiving,droge en natte heideveldjes, bosjes, ruigtes, meertjesetc. Vrijwel overal heeft de natuur hier het laatstewoord.Een bezoek aan het Laarderwasmeer is altijd goedvoor een plezierige wandeling.

Zaterdag 14 november: Vogelexcursie langs deGooimeerkustVertrektijd: 09.00 uur. Duur: 2,5 uur.Vertrekpunt: ‘Het Roefje’ bij de oude pier vanHuizen.Het is nu vertrektijd voor diverse watervogels.Sommige soorten verblijven in de regel een poosjeaan de Gooimeerkust alvorens zij warmere strekenopzoeken. Daarom wordt allereerst de pier bezocht,vanwaar men goede kansen op interessantewaarnemingen heeft. Uw gids zal voor een deskun­

dige toelichting zorgen.De excursie wordt vervolgd met een wandeling langsde markante Gooimeerkust tot aan de uitspanningOud Naarden. Hier wordt koffie gedronken.De terugtocht voert door de vogelrijke bossen en dekleinschalige landbouwgebieden op de voormaligeengen rond Huizen.N. B.: het meenemen van een verrekijker wordtaanbevolen!

Voor inlichtingen kunt u zich wenden tot de secretarisvan de Gooische Natuurwacht, de heer J. Kamies.Telefoon 02159 - 15995, graag na 17.00 uur.Noteer de excursiedata reeds in uw agenda.

Op 24 Juni werden te Hilversum de jaarverslagen 1986 van hetdagelijks bestuur en de rentmeester van het GNR vastgesteld.De sombere bladzijden betreffen de exploitatietekorten, devoortgezette daling in de bezetting van de Franse Kamp,ondanks de sluiting van de Heidebloem, en de wetenschap, datde kapitaaldienst op de investering nog jaren zal doorgaan naaanpassing van de exploitatie aan de verminderde bezetting.Aan de zonzijde worden de aanwijzing van vijf beschermdenatuurmonumenten gemeld, en de medio augustus 1987verwachte aanwijzing van de Gooise Noordflank en eenvoortvarende aanpak van het heidebeheer. Ook verkreeg hetdagelijks bestuur machtiging kleine percelen in de GooiseNoordflank aan te kopen. Verwacht mag worden, dat opafzienbare termijn ook de kleinere heidecomplexen onder deNatuurbeschermingswet zullen worden gebracht.

Het zal de wandelaar niet zijn ontgaan, dat het een vrij vochtigjaar is en dat de Dopheide (Erica Tetralix) daar uitbundig vanprofiteert. Ook het eigenlijke zorgenkind Struikheide (CallunaVulgaris) blijkt zich slechts plaatselijk gewonnen te geven.Het is nog te vroeg om de resultaten van de verschillendebeheersmaatregelen op uiteenlopende locaties te vergelijken,maar het algemene beeld is bemoedigend. Wie niet geheelbevangen is van nostalgie naar de legendarische egaal paarsebloeiende heidevelden kan genieten van grote variatie.Het beeld in de bossen is minder opwekkend. De gevolgen vande luchtvervuiling worden steeds duidelijker zichtbaar. Veelbeuken zitten slecht in het blad. zoals goed te zien is aan ofdoor de overkapping van de Museumlaan. Eiken hebben telijden van schimmels.

Deze herfst zal een nieuwe uitgave van de Groene Kaart vanhet Gooi verschijnen. Dit is het resultaat van eengemeenschappelijke inspanning met Natuurmonumenten,GNR, Rijwielpadenvereniging en VVV en daaromnoodzakelijk een compromis. Het kaartbeeld is allang nietmeer overwegend groen. De stedelijke bebouwing neemt meteen rode kleur reeds lang het grootste oppervlak in beslag,gevolgd door de heidevelden, die voorlopig nog verdienen in

187

paars te worden aangegeven. Verharde wegen, routes voorfietsers, ruiters en wandelaars en allerlei symbolen voegen nogmeer rood toe. Dat is onvermijdelijk en onderscheidt dezekaart van de voor liefhebbers en de vakman onmisbaretopografische kaart. Daarvan is een uitgave 1986 beschikbaar,die de uitbreiding van Huizen voor het eerst accuraatweergeeft. De keerzijde van de Groene Kaart is geheelvernieuwd en voorzien van veel informatie. Anders dan menuit de summiere vermeldingen zou kunnen concluderen, is ergeen practische wijziging gekomen in detoegangsvoorwaarden voor de Vrienden. Bovendien doen wijopmerken, dat afgezien van enkele terreinen in particuliereigendom nauwelijks meer sprake is van surveillance.

De Warandebergen te Blaricum zijn het onderwerp van eenNota van Uitgangspunten, inleiding tot de langverwachte enuitgestelde bestemmingsplan procedure voor dit unieke envaak schromelijk verwaarloosde gebied. Wij hebben in eeneerste reactie gepleit voor het uitwerken van een beheersplanvoor de natuurlijke waarden alvorens over te gaan tot hetbepalen van de diverse bestemmingen. De Nota gaat uit vaneen compartimentering conform de huidige verkaveling.Daarin speelt uiteraard de door ons verfoeide VerlengdeBergweg, die het zeldzame heideschraal grasland doorsnijdt,een misplaatste hoofdrol. De nota geeft echter ook een goed

alternatief aan. Wij steunen dit tracé, dat langs de Slotweg ende Gooiersgracht naar de aansluiting op de A27 zal leiden.Wij vertrouwen, dat een toepasselijke verklaring van deNatuurbeschermingswet op de kern van het plangebied striktevoorwaarden zal verbinden aan de uiteindelijke inrichting.

Over het Streekziekenhuis Gooi- Noord en de daarmeeverbandhoudende verkeersproblemen en schade aan hetlandschap zijn slechts schermutselingen te melden.

Begin 1986 maakten wij bezwaar tegen de verlening van eenbouwvergunning voor een paardencomplex op De Limiten teHuizen, mede in verband met vrijstelling vanbestemmingsplan bepalingen en een bestemmingswijzigingvan de kliniek op hetzelfde terrein. Inmiddels, dat is anderhalfjaar later, is een nieuwe vergunning afgegeven voor eenenigszins gewijzigd ontwerp. Wij maken wederom bezwaar enLeefmilieu ageert voor de Raad van State om een voorzieningbij voorraad.

De administratrice van de Vrienden, Mevrouw J.B. Perry-Vlasveld is verhuisd en voortaan te bereiken op het adres:Braam 34, 1273 EA Huizen telefoon 02152-66848

188

f/>

Het bestuur van de Vereniging van Vrienden vanhet Gooi geeft met leedwezen kennis van hetoverlijden op 8 juni 1987 te Chesières(Zwitserland) van de heer ir Wiliam Burdet,eerste rentmeester van het Gooisch Natuur­reservaat, oprichter en eerste voorzitter van deVereniging.

Als bosbouwkundig ingenieur met een ruimebuitenlandse ervaring heeft de heer Burdet alsgeen ander vorm en inhoud gegeven aan dedoelstellingen van de Stichting Gooisch Natuur­reservaat. Als zoon van de bekende ornitholoogwas hij van jongsaf vertrouwd met de veelzijdigeeisen van landschapsbeheer en goed ingevoerd inde destijds overzichtelijke kring van natuur­beschermers. Om zijn voortvarend en deskundigoptreden werd hij algemeen gewaardeerd. Na eenhalve eeuw zijn de sporen van de ideeën en degoede smaak van de eerste rentmeester Vooringewijden nog duidelijk herkenbaar in bijvoorbeeld de aanleg van het Bikbergerbos, deruime opzet van de "Franse Kamp" en de aardigebetonnen paaltjes met de voetafdruk. Veel is doortijdsverloop, oorlogsschade en, helaas,verwaarlozing weer verloren gegaan. Ook in zijntijd werd veel aandacht gegeven aan het herstelen behoud van de heiden door het bestrijden vanopslag van de ingevoerde Grove Den enAmerikaanse Vogelkers. In samenwerking metdr W. Beijerink van het Biologisch Station te

Wijster werd geexperimenteerd met afbranden,omploegen en inzaaien. Hoewel naaldhout-cultuur destijds nog economisch interessant was,werd juist het gemengd bos bevorderd. Ook metde veeleisende archaeoloog dr A.E. van Giffenwerden de beste betrekkingen onderhouden. Metde oprichting van de Vrienden beoogde de heerBurdet een ruim publiek bij de inspanningen vanhet Reservaat te betrekken. Hij leidde deexcursies zelf, organiseerde de financiering vande eerste schaapskudde en de schaapskooi naareen ontwerp Wouter Hamdorff. Ook de Natuur-wacht was zijn initiatief. In de notulen van debestuursvergaderingen van het GNR is te lezen,welke bijzondere positie de heer Burdet innam.In mei 1940 kreeg de heer Burdet, die deZwitserse nationaliteit bezat, verlof om zijngezin naar het buitenland over te brengen.Herhaaldelijk werd dit verlof verlengd, omdateen vergelijkbare opvolger niet denkbaar werdgeacht. Eerst in October 1941 werd op voordrachtvan de heer Burdet een nieuwe rentmeesterbenoemd, maar dat onder het toezicht vanStaatsbosbeheer. Als voorzitter van de Vriendenwas de heer Burdet inmiddels door de heer VanTijen opgevolgd.Vrienden van het Gooi zijn de heer Burdet veeldank verschuldigd voor de voortvarendheid en deexpertise, waarmee hij het reservaat en deVereniging gelanceerd heeft.

189

Varia

Auteurs

J. Daams, (geb. 1915). Tot 1975 werkzaam alsresearch-medewerker op landbouwkundig gebied.Geïnteresseerd in de historische ontwikkeling vanhet landschap. Publiceerde vooral op mycologischgebied. Redactielid van het TVE/VVG-tijdschrift.

A. J. Gorter-terPelkwijk, (geb. 1911). TuinarchitecteB. N.T., Biologie MO, Utrecht 1942. Woont teNaarden.

drs M.J.A. van der Heide, (geb. 1943). Classicus.Schreef artikelen in het kader van het honderdjarigjubileum van Toonkunst Bussum en is auteur van hetin 1984 verschenen werk ‘Bussum door schrijvers-ogen'. Woont te Bussum.

dr A.C.J. de Vrankrijker, (geb. 1907). Studeerdegeschiedenis en sociale geografie aan de Universiteitvan Amsterdam. Publicaties: veel op het terrein vande sociale geschiedenis van Nederland; boeken enartikelen over het Gooi. Sinds de oprichting lid vanhet Algemeen Bestuur van TVE en voorzitter van deredactie van het TVE/VVG tijdschrift. Woont teBussum.

J. Sneep, is voorzitter van de Stichting M enno van Coehoom .

Verantwoording illustraties

Coll. Tjebbes, Naarden: 145, 148. 149,152, 154, 158.Landbouwuniversiteit Wageningen: 161, 163, 164. 166.J.B.M . Frencken, Hilversum: 169, 171, 173, 175, 176.Coll. G ooisM useum , Hilversum: 150. 178 185

Jan Toeback ’s U urtjeHappy hour van half 6 tot half 7, dan is het goed toevenin de Jan Toeback’s Bar van GoldenTulip JanTabak.Dan zit het werk erop en zijn de borrelhapjes gratis.Alle reden om nog even te blijven plakken.

Op vrijdag en zaterdagLive pianomuziek

GOLDEN TULIP JAN TABAKIN THE GARDEN OF AMSTERDAM

Amersfoortsestraatweg 27. 1401 CV BUSSUM Telefoon 02159-59911 telex 73388.

Ja, want u hééft meer aan een geholpen kunt worden enbank die meer voor u doet waar ’t niet uitmaakt bij welkMeer service, meer aandacht, kantoor u langs gaatmeer advies. Bovendien is de Da’s nou de Bondsspaarbank.Bondsspaarbank de enige Kortom een bank voor jongbank, waar u dankzij een en oud.uniek komputersysteem, snel

Dus deBondsspaarbank

doet méérvoor mij?

MF

• kompleet dienstenpakket • altijd ’n kantoor in de buurt• minimale wachttijden • in vele plaatsen zelfs op• 150 jaar ervaring in sparen zaterdag open

Doe meer met de spaarbank die meer doet

bondsspaarbank 5Midden Noord en Oost Nederland spaarbank

ging als belegger

Wilt u als spaarder een hoog rendement?Dan is misschien de stap naar een beleggingsfondszo gek nog niet Laat u eens uitvoerig informeren opons kantoor. Dat maakt u inieder geval ’n ervaring rijker. ABN Bank

Stichting ‘Tussen Vecht en Eem’

Doelstellingen• Het bevorderen en verbreiden van de kennis op

historisch gebied betreffende de streek tussenVecht en Eem.

• Het bevorderen van de belangstelling voor hetbehoud van natuur- en cultuurhistorische enverdere karakteristieke waarden van de streek.

• Het bevorderen van samenwerking tussen deverschillende organisaties op voornoemd terrein.

TVE tracht haar doelstellingen te bereiken door:

Het uitgeven van een tijdschrift in samenwerking metde Vereniging van Vrienden van het Gooi.Het jaarlijks organiseren van een Open Dag in eenvan de gemeenten in de regio.Het bevorderen en doen publiceren van historischonderzoek.Het organiseren van lezingen en bijeenkomsten.Het pleiten voor instandhouding van karakteristiekeroerende en onroerende monumenten.

OrganisatieBinnen het Algemeen Bestuur (AB) van TVE zijnca. 25 lokale en regionale organisaties op historischen aanverwant gebied vertegenwoordigd. Voortskent het AB leden die daarin op persoonlijke titelzitting hebben. Uit en door het AB is een DagelijksBestuur gekozen dat op dit moment uit 6 personenbestaat.

Historie

TVE is opgericht op 22 mei 1970. TVE vormt echterin feite de voortzetting van de in 1934 opgerichteStichting ‘Museum voor het Gooi en omstreken',later Vereniging van Vrienden van het GooisMuseum, welke in 1969 werd opgeheven en waarvande bezittingen zijn ondergebracht in de historischeafdeling van het Cultureel Centrum de Vaart inHilversum.

Werkgebied

Het werkgebied van TVE omvat het Gooi, deNoordelijke Vechtstreek en het Oostelijk randgebieden beslaat de gemeenten: Baarn, Blaricum, Bussum,Eemnes, ’s-Graveland, Hilversum, Huizen, Laren,Loosdrecht, Muiden, Naarden, Nederhorst denBerg, Nigtevecht en Weesp.

Dagelijks bestuurvoorzittermr F. Le Coultre, Koningin Wilhelminalaan 1,1261 AG Blaricum, 02153-83013secretarisP.A.C. Scholten-van der Laan, Turfpoortstraat 44,1411 EH Naarden, 02159-49132penningmeestermr P. de Jong, Enghlaan 4,1261 CC Blaricum, 02153-13191ledenK. Kool, Jagerspad 31,1251 ZW Laren, 02153-15680drs. F.J.L. van Duim, Gerard Doulaan 30,1412 JC Naarden, 02159-41197E.W.M. Witteveen-Brenninkmeijer, Brediusweg14a, 1401 AG Bussum, 02159-13630

Losse nummers

Tot 1983 zijn van het TVE-tijdschrift 64 nummersverschenen met in totaal ca. 400 artikelen, 2275pagina’s en 500 illustraties.Van 1983 tot 1986 zijn van het TVE/VVG-tijdschrift12 nummers verschenen met ca. 100 artikelen, 860pagina’s en 375 illustraties.Als bijzondere nummers zijn verschenen (en nogverkrijgbaar):van het TVE-tijdschrift: Het vijftigste TVE-nummer(1979 nr.1), Erfgooiers (1980 nr.1), Laren (1980nr.2), Jongere architectuur in het Gooi (1981 nr.2),Weesp (1982 nr.2).Van het TVE/VVG-tijdschrift: Bussum (1983 nr.2),’s-Graveland, Kortenhoef en Ankeveen (1984 nr.2),50 jaar Goois Museum (1984 nr.4), Blaricum (1985nr.2), 50 jaar Vrienden van het Gooi (1985 nr.3).Prijs ƒ4 ,- voor normale nummers en ƒ 10,- voorbijzondere nummers, excl. portokosten. BestellenbijK. Kool (02153-15680).Donateurschap

U kunt zich als donateur van TVE aanmelden doorovermaking van minimaal ƒ 20,— op rek.nr.47.62.75.199 Amro-Bank Laren (gironr. van de bank32750) t.n.v. TVE. Nieuwe donateurs ontvangen allein het kalenderjaar dat men lid wordt verschenennummers gratis.

/, wstércAf

tmn <Wf SyptrtU ri-

r E X /

h t ï iT I E X H O I E X

wI 'nn c u t/j ('jehirm err - - __

' V

r&/? cftn& H oM em tcr v.

A r / m x x i i o v x xA* 0 2 5 ;

ss.jyi ■" Ilc*i if //e3

-4 -

v \ ' ■

' V? ■■:.- . ■ ■ V '.:>^-,;=;t, ■ *"■ ■*■ * " * .....' ' i1: , . ? C

Tv.</<r/>t*

• la /t ?«</s JVanuns 1Vc/strde

A

. # . -■• ; - - - r

m fsm/ .* — * * * r r * :., ^S & fa /u / . ' ' / / < . > w > ~ v * ~ *

~*oe.e. • - v« ^ i

k A A H T

V A N

G O O I L A N I' 'N A D E H E I D E V E R D E E L I N G T A N 1 8 4 3 .

ï / S E i

a a n w g z e n d e

d e a o o r t r a n b e b o u w i n g e n a l l e r e r a n d e -

r i n g e n t o t op g e m e l d t g d s t i p .

Met t o e s t e m m i n g v a n Zi jne E x c e l l 5* d e n M i n i s t e r v a n^ / ^ ^ ^ F i n a n e i e n o p a a n v r a g e en m e t m e d e w e r k i n g v a n

\ A P e r k . A g e n t v a n h e t D o m e i n t e H i l v e r s u m .

^ _