Inleiding Spaanse taalkundeFonetiek en Fonologie:Hualde pag. 45-95

Colleges• Eerste college: - Uitleg termen Fonetiek en Fonologie- Spraakketen- Fonetisch schrift- Articulatie van consonanten

• Tweede college:- Herhaling fonetisch schrift- Vocalen - Verschillende uitspraken in Spanje

fonetiek en fonologie

• Fonetiek en fonologie gaan over spraak (klanken): het gebruik van de stem om te communiceren.

• Spraak is het belangrijkste en meest gebruikte communicatiemedium tussen mensen.

• Fonetiek: beschrijft meetbare, fysieke eigenschappen van klanken

• Fonologie: bestudeert kennis en regels over klanken die mensen hebben

Spraakketen 1: De spreker bedenkt een boodschap en uit deze door middel van spierbewegingen

Spraakketen 2

De spierbewegingen veroorzaken trillingen (geluid).

Spraakketen 3

De geluiden worden gehoord door de luisteraar.

Spraakketen 4

De luisteraar decodeert de boodschap van de uiting.

McGurk effect

• http://www.youtube.com/watch?v=jtsfidRq2tw

Focus fonetiek in spraakketen

De fonetiek houdt zich bezig met de productie, akoestiek en waarneming van het spraakgeluid

[a]

Focus fonologie in spraakketen De fonologie houdt zich bezig met het coderen en

decoderen van de uiting

/a/

Fonetici

• Fonetici houden zich bezig met: • •productie van spraak • •akoestiek van spraak • •perceptie van spraak

• Vragen die een foneticus stelt zijn: • •Wat gebeurt er in de mond van de spreker wanneer hij het

woord "bal" zegt? • •Waarin klinkt de "a" van "bal" anders dan de "aa" van "baal"? • •Hoe horen we het verschil tussen een mannenstem en een

vrouwenstem?

Spreken doe je met:

• •je stembanden • •je longen • •de articulatoren: –tong

–lippen

–zacht verhemelte

–huig

Hoe ziet dat er eigenlijk uit?

http://www.youtube.com/watch?v=0-aEN2xHBCc

http://www.youtube.com/watch?v=G4QShGCr588&feature=related

lucht langs de stembanden

• je spreekt al “uitademend” • •er stroomt lucht langs je aangespannen

stembanden

http://www.youtube.com/watch?v=v9Wdf-RwLcs

Geluid bij uitademen:

• Om verschillende spraakgeluiden te maken gebruiken we o.a. onze tong en lippen om de vorm en van de "klankkast" te veranderen.

• Fonetici delen spraakgeluiden in twee soorten in: klinkers en medeklinkers.

• •Klinkers zijn spraakgeluiden waarbij de luchtstroom “vrije doorgang” heeft.

• •Medeklinkers zijn spraakgeluiden waarbij de luchtstroom geheel of gedeeltelijk “geblokkeerd” wordt

Medeklinkers

• “versperring van de luchtstroom” • Fonetici gebruiken drie distinctieve kenmerken om

medeklinkers te onderscheiden: • 1 Waar wordt de versperring gemaakt? (plaats) • 2 Hoe wordt de versperring gemaakt? (manier) • 3 Trillen de stembanden bij het maken van de

klank? (stemhebbendheid)

• Verschil in stemhebbendheid, bv. de eerste klanken van:

• •Nederlands pot (stemloos) versus bot (stemhebbend) • •Engels thing (stemloos) versus this (stemhebbend) • •Frans coûte (stemloos) versus goût (stemhebbend)

Klinkers

• Klinkers worden meestal beschreven aan de hand van drie distinctieve kenmerken:

• 1.Hoe hoog of laag is de tong? • 2.Ligt de tong meer voor of meer achter in de

mond? • 3.Zijn de lippen gerond of gespreid?

• Vb. "ie", "ee", "aa", "oo" en "oe“:

Nederlandse klinkers: schema toont dus mond met tongpositie

Spaanse klinkers (IPA)

22

nov.

20

12

ICT

O p

roje

ct

Carm

en

Lie

Tabel 4. Indeling van klinkers / Clasificación de las vocales

voor/ anterior centraal / central achter / posteriorhoog /alta i u

midden /media e o

laag / baja a

Niet gerond / no redondeada gerond / redondeada

Drs

. C

arm

en

Lie

- L

ah

uert

a

Klanken ≠ letters!

1.andere letters voor zelfde klank.

2.soms twee letters, 1 klank

3.veel letters voor weinig…

letters - fonemen• ideaal: één-op-één verhouding tussen letters

en fonemen• Spaans:

• van schrift naar foneem vrijwel perfect: er is meestal maar één manier om een bepaalde reeks letters te lezen

• van foneem naar letter niet helemaal perfect: er zijn een aantal klanken die je op verschillende manieren kunt schrijven: /k/: queso, casa, kilo

IPA (Oefening pag. 49-1)

• Internationaal Fonetisch Alfabet, het IPA: preciezer tekensysteem

• om kleine uitspraakverschillen weer te geven wordt het uitgebreide IPA gebruikt (broad phonetic transcription)

fonologie: fonemen• betekenisonderscheidende klanken sopa

• sopa betekent ‘soep’, maar elk apart (/s/, /o/, /p/, /a/) betekenen de klanken niets

• met deze klanken kun je ook sopa, paso, posa, sapo maken - dezelfde vier klanken, maar hun betekenis heeft niks met elkaar te maken

• /s/ op zichzelf betekent niets, alleen in combinatie met andere klanken; als we de s op een andere plaats zetten, verandert de betekenis

• deze klanken zijn fonemen: betekenisonderscheidend, dus als we een foneem veranderen hebben we niet meer hetzelfde woord

Fonologie

• Fonologen kijken naar de regels waarmee klanken in een taal gebruikt worden om een boodschap te coderen.

• Vragen die fonologen bijvoorbeeld stellen, zijn:

1.Hoeveel verschillende klanken gebruikt een bepaalde taal om woorden mee te maken?

2.Hoe leert een Nederlands kind dat het meervoud van hond niet honten is, maar honden?

3.Waarom wordt de laatste t in Frans petit soms wel uitgesproken (un petit ami) en soms niet (un petit garcon)?

4.Waarom spreekt een Spanjaard Spanje uit als España?

Een testje

• Wat is het meervoud van deze onzinwoorden? • Voorbeeld: Een kluk, twee klukken. • •Een kluus, twee ...? • •Een kes, twee ...? • •Een guif, twee ...? • •Een tif, twee ...?

• Het lijkt erop dat we bepaalde regels toepassen op de klanken van woorden, zelfs als we die woorden nog nooit hebben gezien of gehoord!

minimale paren• je komt erachter of een bepaalde klank een

betekenisonderscheidende functie heeft met behulp van minimale paren

• Spaanse voorbeelden: pero/perro; peso/beso

• Nederlandse voorbeelden:peren/beren; boom/bom; kous/kuis

• vergelijk: Eng. wing/win; Nds. bang/ban; Sp. banco/van

Samenvattend:

• Fonologen proberen de regels, die mensen lijken te hebben, te vinden.

Een voorbeeld van zo'n regel in het Nederlands is: “eindklankverscherping” / “ final devoicing” Stemhebbende klanken worden stemloos aan het

eind van een lettergreep. Dus: z wordt s, d wordt t... “roos” in lexicon als “rooz” net zo “bed” als “bed” EN

• De fonetiek houdt zich bezig met de productie, akoestiek en waarneming van het spraakgeluid

Enkele termen:

1. Segmentele en suprasegmentele fonemen.

2. Fonemen – Allofonen

1. segmentele versussuprasegmentele fonemen• segmentele fonemen: klinkers, medeklinkers• suprasegmentele fonemen: bv. klemtoon,

(beklemtoond- niet beklemtoond [hard-zacht]), toonhoogte (hoog – laag – midden – stijgend – dalend) Chinees), lengte (tijdsduur: lang/ kort)

• naast segmentele fonemen heeft het Spaans suprasegmentele fonemen: ook beklemtoning is fonemisch (betekenis-onderscheidend):paso-pasó

2. fonen - fonemen: vb. /r/• de foon /r/ wordt in het Nederlands op

verschillende manieren uitgesproken:• tongpunt-r• één keer gerolde r • huig-r wrijfklank• huig-r trill

maar dit zijn geen fonemen – ze zijn niet betekenisonderscheidend.

• Spaans: /ɾ/ en /ř/ twee verschillende fonemen: pero/perro; quería/querría; vara/barra; moro/morro; caro/carro

allofoon

• een foneem wordt niet altijd op dezelfde manier uitgesproken

• afhankelijk van: klanken waar ze mee in contact staan, snel/langzaam spreken, formeel/informeel

allofoon: varianten van een foneem• preciezer gezegd: systematische varianten van

een foneem die geen betekenisverschil met zich meebrengen

• schrijfwijze: foneem /d/; allofoon [d]

foneem - allofoonfoneem allofonen context/d/ [d] na een pauze, /l/ en /n/

[đ] elders

• de /d/ wordt op verschillende manieren uitgesproken:• als occlusief (plosive), d.w.z. articulatie begint met sluiting

(oclusion) – tongpunt tegen tandwortel (bv. in director, aldea, con dos)

• als approximant: tongpunt raakt tanden niet, komt wel in de buurt (bv. in nada, Granada)

• het fonetisch verschil tussen [d] en [đ] is niet betekenisonderscheidend: sprekers van het Spaans vatten deze verschillende realisaties op alsof ze hetzelfde waren; ze ‘horen hetzelfde woord’

• de ene allofoon komt voor in de context waar de andere niet voorkomt: complementaire distributie

• Oefening 2 pag. 52

Medeklinkers (consonantes)• voor de classificatie en beschrijving van medeklinkers zijn drie parameters nodig:• articulatieplaats• articulatiewijze• stemgebruik

articulatiepunten (medeklinkers)puntos de articulación (consonantes)

• bilabiaal: onderlip tegen bovenlip: [p], [b], [β], [m]

• labiodentaal: onderlip tegen boventanden: [f]

• interdentaal: tongpunt tegen rand boventanden: [θ]

• dentaal: tongpunt tegen boventanden: [t], [d], [đ]

• alveolair: tongpunt/blad tegen tandkassen: [n], [l], [r], [ř], [s], [n]

• palato-alveolair (prepalataal): tongblad tegen gebied ts. tandkassen en harde verhemelte: [ʧ]

• palataal: contact tussen tong en harde verhemelte: [ʎ], [ɲ]

• velair: achterkant tong richting zachte verhemelte: [k], [g], [x], [ɣ], [ŋ]

• Oefening p. 57- 4órganos articulatorios

stemgebruik

• trillen de stembanden of niet?• stemloos: sordo • stemhebbend: sonoro

• voorbeelden stemloos - stemhebbend:[p] versus [b][t] versus [d][k] versus [g]

articulatiewijzen (medeklinkers)modos de articulación (consonantes)

• occlusieven (plofklank: sluiting & explosie; kun je niet aanhouden)• stemloos [p], [t], [k] pan, tan, can• stemhebbend [b], [d], [g] con barro, con dos, con gana

• fricatieven (wrijfklank, ‘frictie’: lucht schuurt door nauwe opening)• stemloos [f], [θ], [s], [x] feo, cena, sal, ajo• stemhebbend [j] playa

• africaat (combinatie van occlusief & fricatief; stemloos)[ʧ] hacha (vgl. zeit, mezzo, tsaar, tsjakka)

• approximanten (er is nauwelijks sprake van contact)[β], [đ], [ɣ] sabe, cada, lago

• nasalen (lucht gaat door neusholte naar buiten; stemhebbend)[m], [n], [ɲ], [ŋ] cama, cana, caña, tengo

• lateralen (lucht gaat langs zijkanten naar buiten)[l], [ʎ] lado, llora

• vibranten (trillers: tongpunt gaat op en neer en maakt contact met de tanden)

[ɾ], [ř] toro, torre

Tabel 3. Wijzen van articulatie van medeklinkers / Modos de articulación de las consonantes

occlusive / oclusivas (oclusión + explosión)

[p], [t], [k], [b], [d], [g]

fricatieven / fricativas (turbulencia o fricción)

[f], [s], [θ], [ʃ],[x], [ʝ]

affricaten / africadas (oclusión + fricción)

[ʧ]

approximanten / aproximantes [β], [ð], [ɣ]

nasalen / nasales [m], [n], [ɲ], [ɳ]

lateralen / laterales [I] [ʎ]

vibraten / vibrantes [ɾ], [ṝ] Drs

. C

arm

en

Lie

- L

ah

uert

a

Tabel 1. Tabel van medeklinker fonemen van de Spaanse /Cuadro de fonemas consonánticos del español

bilabiaal/ bilabial

labiodentaal/labiodental

interdental dentaal/dental

alveolair/alveolar

pre palataal / prepalatal

palataal / palatal

Velaar / velar

occlusieve / oclusivas

p b t d k g

fricatieven /fricativas

f (θ) s x

approximanten / aproximantes

ʆ

affricaten / africadas

ʧ

nasales m n ɲ laterale /laterales

l (ʎ )

vibrantessimples

ɾ

vibrantesmúltiples

ṝ Drs

. C

arm

en

Lie

- L

ah

uert

a

liquidae

• lateralen [l] en vibranten [r]: beide klanken met een vloeiend karakter en weinig obstructie

• oefenen ‘rondende’ invloed uit op klank van voorafgaande klinker

• Nl: keel versus keet; kool versus koot• Spaans: consonantclusters aan het

begin v.e. woord/lettergreep hebben als tweede lid altijd een liquida (/pɾ/, /pl/ etc.)

• Japans: [l] en [r] zijn varianten van hetzelfde foneem

Andere medeklinkers:

• Resonanten = nasalen en liquidae

• Obstruyent = occlusieven, fricatieven en africaten

• Oefeningen p. 73 – 5,6,7• Huiswerk: p. 79-8; p. 80-9; 86- 12; p.87-13,14; p.

94-15,16,17; p. 95-18,19

noord-midden peninsulair Spaans• fonologisch contrast tussen /θ/ en /s/ (casa

≠ caza)• traditioneel: fonologisch contrast tussen

/j/ en [ʃ] (cayó ≠ calló, valla ≠ vaya); echter aan het toenemen (‘yeísmo’)

• apico-alveolaire /s/: tongpunt tegen rand tandkas, fluitend effect. (i.t.t. grote delen Andalusië en Spaans Amerika)

• /θ/ voor de -d aan het eind van een woord/lettergreep: [mađríθ], [θiuđáθ], [salúθ]

• /d/ valt weg in -ado (m.n. participia): [kansao], [peskao]; is in andere gebieden minder geaccepteerd

zuidelijk peninsulair Spaans• geen fonologisch contrast tussen /θ/ en /s/

(casa=caza, rosa=roza; masa=maza, tasa=taza) (‘seseo’) (echter niet overal)

• aspiratie of verlies van /s/ aan het eind v.e. woord en voor een medeklinker: [éhte], [lahkása], [no aβlámo]

• aspiratie van /x/: [muhé]• velarisering of verlies van eind /n/: [paŋ] of [pa]• neutralisatie van /r/ en /l/ voor een andere

medeklinker: [karma]• /r/, /l/ vallen weg aan het eind ve woord: [ohpitá],

[kantá]• /d/ valt weg tussen klinkers: [komío], [kaéna], [pasá]

(voor pasada)• afzwakking van affricaat /t/ tot fricatief []: [muao]