Strategisch Omgevingsbeeld 01

2019/2020

Strategisch Omgevingsbeeld 01 2019/2020

-

­

­­

­ ­­

­­ ­

Colofon

Strategisch Omgevingsbeeld 01(2019/2020)

December 2019 Het Strategisch Omgevingsbeeld is een uitgave van de Centrale Eenheid Strategie van het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV).

Auteurs: Mark Lauriks en Wilrieke Korsten

Met medewerking van: Justyna van den Berg Pszkit, Monique Brok, Naomi Coldenhof, Martin Hagen, Irma Heidt, Romy Hendrix, Theo Jochoms, Otis Koningswijk, Erik Laan, Barbara van der Loo, Diederik van Luijk, Pedro Nobbe, Myrthe Wijnkoop, Huub Wilbrink, Steven Wiltjer, Richard de Wit.

Het Strategisch Omgevingsbeeld is een omgevingsanalyse die belangrijke maatschappe lijke ontwikkelingen in de omgeving van JenV in beeld brengt. Strategisch Omgevingsbeeld 01 kwam tot stand bij wijze van pilot met medewer king van een werkgroep bestaande uit professio nals uit verschillende organisaties binnen het JenV domein, zowel vanuit het bestuursdeparte ment als het veld. Voor Strategisch Omgevings beeld 01 is gebruik gemaakt van meer dan 100 recente publicaties in het domein van recht, veilig heid en migratie, media analyses en opiniepeilin gen, interviews met experts en verkenningen door de Centrale Eenheid Strategie.

Inhoud

Inleiding 8

Thema’s

Rechtsstaat en Opsporing 10

Maatschappelijke samenhang 12

Technologie 14

Internationaal en Migratie 16

Openbaar bestuur 18

Trends 20

Quotes 24

Bronnen 30

Strategisch Omgevingsbeeld 01 7

­

’

­

­

’

Inleiding

Strategisch Omgevingsbeeld 012019/2020

Eind 2017 publiceerde het ministerie van Justitie en Veilig heid (JenV) zijn strategische agenda ‘Samen werken aan recht en veiligheid . Die agenda beschrijf een wereld die complexer is geworden door elkaar versterkende, snelle, onvoorspelbare en onzekere maatschappelijke ontwikke lingen. Ontwikkelingen die JenV voor grote uitdagingen stellen: waarmaken dat de rechtsstaat de rechtvaardigheid dient, de weerbaarheid van de samenleving versterken, de kansen van technologie benuten, werken aan recht en veiligheid over de landsgrenzen heen en het in netwerken aanpakken van weerbarstige problemen.

Het speelveld van de Rijksoverheid verandert inmiddels ingrijpend. De toenemende relevantie van het mondiale podium en het lokale en regionale domein maken van de Rijksoverheid steeds meer een middenbestuur. Burgers en maatschappelijke organisaties eisen een plek op. Dat vraagt om een verandering van rollen. Dat is voor JenV niet anders.

Deze verandering van rol vindt plaats tijdens momen ten van maatschappelijke onrust en onzekerheid. Het Malieveld kan het aantal demonstraties maar net aan en mensen grijpen actuele thema s aan om hun al bestaande bredere onvrede te uiten. Steeds meer mensen vinden het moeilijker om sociaaleconomische achterstanden in te halen en bij de middenklasse is er angst om terug te vallen. Als het gaat om de maatregelen die worden genomen ten dienste van het klimaat, neemt het aantal mensen dat daar neutraal tegenover staat in rap tempo af.

Geopolitieke verhoudingen verschuiven verder, terwijl het wederzijds vertrouwen tussen lidstaten in de Europese Unie onder druk staat. Internationale afspraken rond

­

­

­

­

­

­

­

­­

­

migratie zijn kwetsbaar en het thema blijf voor lange tijd een internationaal politiek bestuurlijk hoofdpijndossier.

Technologische ontwikkelingen zijn niet alleen op zichzelf vernieuwend, maar zorgen ook voor een versnelling in innovatie en andere verande ringen. Ontwikkelingen op dit vlak gaan zo snel dat de overheid zich geen afwachtende houding kan permiteren.

Wat onze rechtsstaat en opsporing betref, zien we dat ondermijnende drugscriminaliteit meer en meer aan de oppervlakte verschijnt, met geweld dadige gevolgen. Ook is er een steeds grotere rol weggelegd voor burgers in de opsporing en lijken vooral niet traditionele rechtsprocedures kansrijk. Dit alles vraagt veel van JenV. De uitdagingen die de strategische agenda noemde, zijn verdiept en hebben zich verbreed. Dat dreigt het ministerie vrijwel voortdurend op achterstand te zeten. Voor de komende tijd stelt het JenV voor nieuwe vragen en zijn nieuwe handelingsperspectieven noodzakelijk.

In de zoektocht naar antwoorden en hande lingsperspectieven is JenV niet alleen. Tal van maatschappelijke coalities dienen zich aan, bijvoorbeeld om ondermijning tegen te gaan.

Voor elk risico van een nieuwe technologie is ook een kans te bedenken die veel maatschappe lijke problemen kan oplossen. Verschuivende internationale verhoudingen leiden ook tot nieuwe samenwerkingen.

Dit Strategisch Omgevingsbeeld brengt belang rijke en actuele maatschappelijke ontwikkelingen in beeld en geef een doorkijk naar de toekomst1. Dit zijn ontwikkelingen die relevant zijn voor JenV en nieuwe perspectieven bieden op het gebied van beleid, kennis, innovatie en strategie. Het is een omgevingsanalyse die aanknooppunten geef voor het verder onderzoeken en vormgeven van de veranderende rol van JenV en de samenwerking op een ingrijpend veranderend speelveld.

Bij de totstandkoming werd gebruik gemaakt van meer dan honderd recente publicaties van JenV, trendbureaus, wetenschap, kennisinstellingen en planbureaus. Verder is een (sociale) media analyse gemaakt en zijn in opdracht van JenV opinie peilingen verricht. Dit alles werd verdiept en ver breed met de inzichten van 15 experts2 van binnen en buiten JenV. Deze manier van werken leidde tot meervoudige en andere perspectieven en daarmee tot een beter en completer zicht op onszelf en onze omgeving, en de samenhang van het geheel.

1 De ontwikkelingen die dit Omgevingsbeeld benoemt zijn gebaseerd op publicaties uit 2019. Het kan vóórkomen dat deze publicaties gebaseerd zijn op cijfers uit 2018 en dus op het moment van lezen niet volledig actueel zijn. Daarnaast gaat het hier om een weergave van trends die zich over meerdere jaren op een bepaalde manier ontwikkeld hebben. Daardoor kan het het geval zijn dat een fenomeen in dit beeld beschreven wordt als over het algemeen stijgend of dalend, terwijl de cijfers enigszins fuctueren als men ze per jaar bekijkt.

2 Voor een overzicht van de geïnterviewde experts zie ‘Bronnen’ op pagina 30.

Strategisch Omgevingsbeeld 01 9

Rechtsstaat en Opsporing

Veranderende aard van criminaliteit en interventies Het wordt veiliger in Nederland en ook het gevoel van onveiligheid daalt. Er lijkt een verschuiving te zijn van punitieve interventies naar meer zorg en maatwerk. Tegelijk maken liquidaties in de openbare ruimte, geweld tegen hulpverleners en een toenemend aantal zware steekincidenten dat geweld heviger lijkt te worden. Dit is met name in de grote steden het geval. Ook stijgt de instroom in gevangenissen weer na meerdere jaren van daling. Experts waarschuwen dat we nog te weinig weten van de omvang van drugscriminaliteit. Daarnaast geven steeds meer Nederlanders aan te verwachten dat ze slachtofer worden van cybercriminaliteit.

Ondermijnende drugscriminaliteit meer aan de oppervlakte Ondermijnende drugscriminaliteit vindt een voedingsbodem in stadswijken, maar zorgt ook voor problemen op het plateland. De ontwrichtende werking van drugscriminaliteit en het criminele ecosysteem dat daarbij hoort, wordt zichtbaarder en hefiger. In dit licht is het opvallend dat een ruime meerderheid van de Nederlanders het gebruik van harddrugs onacceptabel noemt.

Kansen bij burgerparticipatie in opsporing en beleid Nederlanders zien een rol voor zichzelf in de rechtsstaat en de opsporing. Meer dan driekwart van de Nederlanders is (waarschijnlijk) bereid om tips te geven aan de politie als zij iets merken van ondermijnende criminaliteit. Een deel van de Nederlanders zou ook meer invloed willen hebben op het beleid van JenV.

Niet-traditionele rechtsprocedures succesvol Experimenten zoals die met ‘buurtrechters’, waarbij rechtspraak dichtbij de burger staat, laten vooral baten zien zoals het snel doen beëindigen van conficten. Een grote uitdaging is: wat is ervoor nodig om meer mensen met een geschil voor deze vorm van confictbeslechting te laten kiezen?

Het zogenoemde strategic public interest litigation is groeiende: collectieven van burgers en organisa­ties kiezen ervoor om de overheid via de rechter te dwingen tot keuzes of beleidswijzigingen, zoals op het gebied van het klimaat en mensen­rechten.

37%van de Nederlanders vindt het gebruik van softdrugs onacceptabel

Strategisch Omgevingsbeeld 01

73%vindt het gebruik van XTC onacceptabel

86%vindt het gebruik van cocaïne onacceptabel

10

‘Ik kijk altijd Opsporing Verzocht

in de hoop dat ik iets weet’

Ook Linda Buitenweg, Landelijk Coördinator Opsporings­communicatie bij de Politie, ziet dat burgers betrokken willen zijn bij de opsporing. “Ze willen graag helpen. Sommigen laten weten altijd naar Opsporing Verzocht te kijken in de hoop iets te weten. Zo hebben ze het gevoel dat ze iets kunnen doen. In het verleden is ook gebleken dat veel zaken daadwerkelijk worden opgelost worden met behulp van burgers. Waarom zou je daar dan geen gebruik van maken als dat de opsporing uiteindelijk makkelijker én efciënter maakt?” Volgens Buitenweg is de terugkoppe­ling naar de meldende burger cruciaal. “Burgers moeten wel van begin tot eind meegenomen worden in een zaak, zodat ze zien dat hun hulp en betrokkenheid nut heef gehad. Daarom blikken we in Opsporing Verzocht wekelijks ook terug op zaken uit eerdere uitzendingen.”

Narcoterreur is aanval op de rechtsstaatDe Telegraaf, 19 september 2019

Aantal steekincidenten neemt toe: een mes op zak wordt steeds gewoner

BN DeStem, 30 augustus 2019

Agent neergeslagen bij controle trouw-stoet Rotterdam

RTL Nieuws, 30 augustus 2019

Bureau Brabant lost recordaantal zaken op, mede dankzij social media Omroep Brabant, 2 september 2019

Strategisch Omgevingsbeeld 01 11

Maatschappelijke samenhang

Maatschappelijke scheidslijnen verdiepen De kwaliteit van leven in Nederland is nog steeds relatief hoog en er is opnieuw sprake van eco­nomische groei. Toch blijf een groep Nederlan­ders achter. Zij halen hun sociaaleco nomische achterstand steeds moeilijker in en zijn (daar­door) minder tevreden over hun leven dan de gemiddelde Nederlander. Nederlanders ervaren de grootste verschillen tussen arm en rijk, allochtoon en autochtoon en hoog­ en laagop­geleid. De scheidslijnen zijn terug te zien in het vertrouwen in de rechtsstaat en de bijbehorende instituties: hoewel het vertrouwen in algemene zin hoog blijf, daalt het bij de groep ‘achterblij­vers’. Ook de groei en fysieke indeling van steden heef invloed op de sociale cohesie. Hoe kan de (groeiende) stad zo worden ingericht dat haar inwoners met elkaar in contact blijven?

Bestuurlijke uitdagingen door onrust in de samenleving Het is onrustig in Nederland. Mensen grijpen actuele thema’s aan om bestaande, bredere on­vrede te uiten. Het aantal demonstraties neemt

toe, met name gerelateerd aan het klimaat en bijbehorende maatregelen. Er is een risico op escalatie. Gemeenten gaan niet altijd gelijk­luidend om met het demonstratierecht. Waar de Nationale Ombudsman nog wijst op een te veel risicomijdende houding bij gemeenten, luiden burgemeesters de noodklok: zij kunnen steeds minder goed de openbare orde garanderen en beschikken over onvoldoende handhavings­capaciteit.

Extremisme en verandering in activisme op links en rechts Actiegroepen rondom windmolenparken, dieren­rechten en het klimaat balanceren tussen acti­visme en extremisme. De Zwarte Pietendiscussie leidt tot confrontatie, wat mede wordt versterkt doordat voetbalhooligans zich in de discussie mengen. Onverdraagzaamheid lijkt te zijn toe­genomen. Het aantal antisemitische incidenten neemt licht toe. Daarnaast organiseren activisten zich minder vaak in vaste groepen. Zij groepe­ren zich vaker ad hoc rond bepaalde thema’s en incidenten, via online platforms.

76%van de Nederlanders vindt dat de tegenstelling tussen arm en rijk de grootste tegenstelling is in Nederland

25%van de uitkeringsgerechtigden leeft onder de armoedegrens

43%heeft het idee dat er in Nederland (zeer) grote conflic ­ten bestaan tussen verschil­lende bevolkingsgroepen. In 2012 was dit nog 32%

Strategisch Omgevingsbeeld 01 12

Meer demonstraties = meer politie- inzet: ‘De rek is er wel een beetje uit’NOS, 30 oktober 2019

Hoeveel onvrede Salarissen hogerop-

kan het Malieveld geleiden stijgen,

nog aan? mbo’ers hebben het nakijken

NRC, 1 november 2019AD, 19 november 2019

Burgemeester Marcouch: “Ook Arnhem telt meer demonstraties. In 2017 waren dat er 34. Dit jaar tellen we er al 54. We blijven dit verworven recht met hand en tand verdedigen door het mogelijk te maken. Het drukt op de politiecapaciteit. Die piept en kraakt.”

Twitter, 30 oktober 2019

weerbaarheid.”

13Strategisch Omgevingsbeeld 01

‘Het moeilijker meekomen in de

samenleving is een voedingsbodem voor

maatschappelijk onbehagen’

“We zien steeds vaker dat er groepen mensen zijn die moeilijk meekomen, bijvoorbeeld door de digitalise­rende en steeds ingewikkelder wordende samenle­ving. Deze groepen worden ook vaker getrofen door de gevolgen van robotisering waardoor laagbetaalde banen verdwijnen. Dit is een voedingsbodem voor maatschappelijk onbehagen, maar ook voor crimi­naliteit,” zegt Lisete de Bie, directeur Beschermen, Aanpakken en Voorkomen bij Ministerie van Justitie en Veiligheid. “Persoonlijke aandacht en menselijke maat als uitgangspunt van beleid en handelen is wat mensen nodig hebben. Dán krijg je veerkracht en

Technologie

Kansen en risico’s van nieuwe technologieën De Rijksoverheid maakt stappen in de toepas­sing van nieuwe technologieën. Er liggen moge­lijkheden om technologieën zoals kunstmatige intelligentie (AI) te gebruiken om economische kansen te benuten en maatschappelijke uitda­gingen te adresseren. Zo kan AI van grote waarde zijn bij datagedreven werken, bijvoorbeeld om het selecteren van relevant beeldmateriaal voor opsporingsonderzoek makkelijker te maken. De toepassing van nieuwe technologie brengt ook risico’s met zich mee voor publieke waarden, zoals veiligheid, privacy en rechtsbescherming. De com­plexiteit en niet altijd even grote transparantie van algoritmen kan bijvoorbeeld onduidelijk maken op basis van welke keuzes een beslissing genomen wordt. Door het toenemende gebruik en de kop­peling van persoonlijke data, kan de privacy sneller in het geding komen. Grote techbedrijven hebben, mede door de enorme verzameling van persoon­lijke data, een maatschappelijke machtspositie die ze kunnen misbruiken (onder andere om mensen te beïnvloeden of informatie te flteren).

Afankelijkheid van digitale proces-sen kan de maatschappij ontwrichten De afankelijkheid van gedigitaliseerde processen en systemen is zo groot geworden dat aantas­ting kan leiden tot maatschappij ontwrichtende schade. Analoge alternatieven en terugvalopties zijn vrijwel afwezig. Voorbeelden hiervan zijn de onbereikbaarheid van noodnummer 112 na een

storing bij KPN en de problemen met het pin­be­taalverkeer bij verschillende supermarkten. Door­dat aanvalsmiddelen laagdrempelig beschikbaar zijn, is de verwachting dat dit de komende jaren een probleem zal blijven. Bovendien zijn aanval­len op en langs digitale infrastructuren inmiddels een gangbaar instrument in geopolitieke confic­ten. Bezorgdheid over digitale veiligheid op de werkvloer groeit. De verwachting voor 2020 is dat cybersecurity steeds vaker gezien wordt als vitaal onderdeel van de organisatie en dat bijbehorende professionals worden aangetrokken.

Bijna alles en iedereen is online: digitale criminaliteit kan toenemen Bijna iedereen in Nederland (93%) gebruikt het internet. Het aantal apparaten en diensten dat verbonden is met het internet overschrijdt naar verwachting in 2020 het aantal mensen op aarde met ongeveer 50 miljard ten opzichte van 7 miljard. In Nederland is in totaal 8,5% slacht­ofer van digitale criminaliteit. In verreweg de meeste gevallen gaat het om vermogensdelicten. Nederlanders denken dat ze veel sneller slachtof­fer kunnen worden van digitale criminaliteit dan ofine criminaliteit. Jonge internetgebruikers zijn vaker slachtofer dan oudere. Het is ook makkelijk om dader te worden: er zijn kant­ en klare cyber­crimepakketen te koop op het darkweb. Hiermee kan makkelijk en goedkoop schade aangericht worden. Toch blijf het aantal aangifen laag. In veel gevallen omdat Nederlanders de gepleegde feiten “niet ernstig genoeg” vinden.

40%treft meer maatregelen op het gebied van digitale veiligheid dan een jaar geleden

65%van de Nederlanders maakt zich wel eens zorgen over digitale veiligheid

48%van de Nederlanders denkt dat de politie onvoldoende is toegerust om digitale criminaliteit te bestrijden

Strategisch Omgevingsbeeld 01 14

‘Alleen in een hybride model, met menselijke inbreng,

blijf maatwerk mogelijk’

Kansen voor de overheid liggen vooral in een samen­spel tussen mensen en nieuwe technologieën. Dat stelt Diederik van Luijk, Analist bij het Nationaal Cyber Security Centrum: “Algoritmes zijn goed in wetmatigheden, maar niet in afwegingen. Je kunt algoritmes prima inzeten om opvallende zaken te selecteren, maar er is altijd nog een human supervisor nodig om de uiteindelijke beslissing te nemen. Alleen dan blijf maatwerk mogelijk.” De menselijke factor blijf volgens Van Luijk ook nodig om beslissingen transparant te houden. “Als de overheid met dit soort slimme technieken aan de slag gaat, mag verwacht worden dat ze er moeite voor doet om te begrijpen hoe het algoritme werkt. Want hoe zijn beslissingen te verantwoorden als je geen idee hebt van hoe ze tot stand komen?”

112 onder de loep na storing: ‘Het is niet handig om afhankelijk te zijn van één provider’ Omroep West, 6 augustus 2019

Ethische grenzen aan kunstmatige intelligentie: Willen we wel alles wat er kan?

Eindhovens Dagblad, 23 november 2019

Drie miljoen Nederlanders slachtoffer van cybercrime: ‘De impact is groot, de schaamte ook’ De Limburger, 25 september 2019

Strategisch Omgevingsbeeld 01 15

Internationaal en Migratie

Onderling vertrouwen EU-lidstaten onder druk In de Europese Unie is het vertrouwen tussen de verschillende lidstaten afgenomen. Dat heef onder meer te maken met de onderlinge kritiek op elkaars rechtsstaat en hoe wordt omgegaan met migratie. Dit leidt tot andere vormen van samenwerking. Landen zoeken elkaar vaker op in bi­, tri­ en multilaterale verbanden.

Verdere verschuivingen in geopolitieke verhoudingen De economische macht is aan het verschuiven van het westen naar het oosten. Internationale samenwerkingen verschuiven eveneens: we zien een langzame overgang van vaste samenwer­kingsverbanden naar dynamische netwerken. Er is een gevaar dat Europa economisch achterblijf ten opzichte van wereldmachten als China en de Verenigde Staten. Nederlanders maken zich zor­gen over internationale politiek, met name over het Midden­Oosten en landen als Rusland, China en Noord­Korea.

Migratie blijf voor langere tijd een vraagstuk Escalatie van internationale conficten en kwets­baarheid van internationale afspraken, zoals de Turkijedeal, kunnen (plotselinge) invloed hebben op migratiestromen. Hoewel de instroom het afgelopen jaar stabiel was, zijn nieuwe pieken in het aantal asielaanvragen niet ondenkbaar. Lessen uit het verleden over het belang van zo kort mogelijk verblijf in asielopvang voor zowel integratiekansen als terugkeerbereidheid blijven daarom relevant. Zaken zoals overlastgevende asielzoekers en problematiek rond de terugkeer van ‘veiligelanders’ kunnen efect hebben op het draagvlak voor migratie in de samenleving.

Ook als nieuwe pieken uitblijven, is de verwach­ting dat migratiebewegingen naar Europa zullen blijven aanhouden. Migranten trekken over het algemeen naar stedelijke gebieden, wat maakt dat lokaal bestuur een steeds grotere rol zal willen innemen als het gaat over het vormgeven van migratiebeleid.

49%vindt dat migratie een ne­gatieve impact heeft op de Nederlandse samenleving. 11% vindt de impact positief, 34% is neutraal en 5% heeft geen mening

Strategisch Omgevingsbeeld 01

50%van de Nederlanders vindt dat de overheid in het toelatings­beleid onvoldoende rekening houdt met de bijdrage die migranten kunnen leveren aan onze economie

70,8mln.miljoen mensen zijn wereld­wijd op de vlucht. Het meren­deel hiervan blijft binnen de eigen landsgrenzen

16

‘Het is niet in de mode, maar het is belangrijk

om te werken aan wederzijds

vertrouwen tussen EU-lidstaten’

Lucia Ling Ket On, hoofd van de afdeling Justitie en Veiligheid bij de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de EU, signaleert: ”Het vertrouwen tussen EU­lidstaten is fragiel, in sommige gevallen zelfs nauwelijks tot niet meer aanwezig. Terwijl dit vertrouwen toch de basis is voor de Europese samen­werking, bijvoorbeeld op het gebied van politiesa­menwerking en justitiële samenwerking.” Wat dat betref is er volgens Ling Ket On werk aan de winkel: “Verschillende landen hebben verschillende waarden en verschillende prioriteiten. Achter de schermen moeten we werken aan het wederzijds vertrouwen. Dat besef dringt inmiddels ook steeds meer door.” Ze ziet andere manieren van samenwerken binnen de EU: “Misschien werken we wel toe naar een ‘Europa van regio’s’, met ‘Benelux’jes’, de Nordics en de Balten. Zij zoeken in eerste instantie elkaar op, en dan pas de rest. Ook dat is een manier om te werken aan Europa.”

Europa eensgezind in Brexit maar verdeeld over al de rest

De Tijd, 1 november 2019

Europees migratiebeleid muurvast: ‘EU-leiders vechten elkaar de tent uit’NOS, 16 mei 2019

Erdogan dreigt miljoenen Syrische vluchtelingen door te latenRTL Nieuws, 10 oktober 2019

Strategisch Omgevingsbeeld 01 17

Openbaar bestuur

De rol van de Rijksoverheid verandert Brussel wint aan belang ten koste van Den Haag. Op tal van terreinen bepaalt niet meer het nati­onale maar het Europees parlement de kaders. Tegelijkertijd wint de regio aan terrein. Op het vlak van economische ontwikkeling ontstaan steeds meer regionale knooppunten waar ondernemers, overheden en onderwijsinstellingen de handen in­eenslaan. De Rijksoverheid wordt zo min of meer uit elkaar getrokken. Naast deze ‘glokalisering’ ervaart het Rijk dat zij bij het realiseren van haar beleidsdoelen afankelijk is van maatschappelijke organisaties, bedrijven en bewonersorganisaties. Aansluiting vinden bij deze ontwikkelingen wordt voor JenV bemoeilijkt doordat bij JenV de afgelo­pen jaren vaker sprake is geweest van centralisatie (Politie, Rechtspraak) dan decentralisatie.

Stedelijke problematiek maakt belang van maatschappelijke coalities duidelijk Door demografsche ontwikkelingen en de grote woningbouwopgave na de crisisjaren staan vooral de steden onder druk. Veiligheid in de stad staat niet op zichzelf, maar heef raakvlakken met vele

andere beleidsterreinen. Het borgen van veilig­heid kan daarom niet alleen door justitie gereali­seerd worden. Rijk en steden moeten de handen ineenslaan. Dat is zeker het geval bij een weerbar­stig probleem zoals ondermijning. Ondermijnende criminaliteit heef altijd een lokale component en het is een vraagstuk waarin andere partijen dan de Rijksoverheid en de klassieke strafrechtketen een rol spelen. Maatschappelijke coalities zijn nodig.

Andere manieren van samenwerken zijn noodzakelijke randvoorwaarde Bij JenV krijgt ‘opgavegericht werken’ een steeds stevigere positie in de organisatie. Samen met partijen buiten het ministerie wordt in beeld gebracht wat er in de samenleving speelt en wat nodig is om maatschappelijke problemen aan te pakken. Dat is noodzakelijk omdat instanties op zowel decentraal als centraal niveau dezelfde betrokkenen (cliënten en partners) tegenkomen, bijvoorbeeld bij rechtsbijstand of schulden­aanpak. De complexiteit van privacyregels bij informatie­uitwisseling wordt nog steeds vaak als drempel in de samenwerking genoemd.

18,3mln.inwoners telt Nederland naar verwachting in 2035. Groei vindt vooral plaats in de grote en middelgrote steden en de randgemeenten eromheen

Strategisch Omgevingsbeeld 01

1 op de 5gemeenten zal krimpen, vooral aan de randen van Nederland. Deze gemeenten zullen ook sneller vergrijzen dan de steden

700.000woningen moeten er tot 2025 gebouwd worden, 75.000 nieuwe woningen per jaar

18

‘Iedereen gaat voor zich met hetzelfde probleem lopen’

Als Theo Weterings, burgemeester van Tilburg, gevraagd wordt naar knelpunten in de samenwerking tussen gemeente en Rijk, zegt hij: “Al die departe­menten waarin de Rijksoverheid is onderverdeeld en al die kolommen daarbinnen, dat is in de praktijk een grote drempel. Een goede samenhang mist, elk departement gaat voor zich met hetzelfde probleem lopen.” Wat Weterings betref is een kanteling nodig: “De gemeenten staan het dichtstbij. Wij doen graag de coördinatie, en nog gratis ook. Dat doen we nu meestal al, vaak moeten we een ministerie erop wijzen dat hun collega’s van een ander departement ook al met een onderwerp aan de slag zijn.”

19

Brandbrief ondernemers: privacywet beschermt crimineel AD, 12 november 2019

Woningmarkt in grote en middelgrote steden steeds meer op slot

BNR Nieuwsradio, 8 oktober 2019

Eén samenwerkende Twentse overheid in actie tijdens Week tegen Ondermijning Politie, 4 november 2019

Strategisch Omgevingsbeeld 01

Internationaal

Rechtsstaten in de wereld staan onder druk Wederzijds vertrouwen tussen landen in Europa laag Strategisch procederen rond klimaat­ en mensenrechten­thema’s groeit in populariteit

In Nederland

Gemiddeld veel vertrouwen in de rechtspraak; wel grote verschillen in vertrouwen binnen de samenleving Een groeiend hand­ havingstekort Positieve resultaten van experimenten in de recht­spraak Gang naar de rechter door belangengroepen dwingt de overheid tot het herzien van beleid

Betekenis voor JenV

Behoefe aan efectieve oplossingen in plaats van puur juridisch juiste uitkomsten Meerzijdige problematiek heef bredere benadering nodig dan alleen (straf)recht Als het handhavingstekort groeit, loont niet­naleving sneller en meer

- - -

-

- - -

- -

-

Trends

Rechtsstaat

Opsporing

Internationaal

Drugs­ en fnanciële stromen zijn grenzeloos Term ‘ondermijning’ is internationaal nog lastig uit te leggen Enorme toename cocaïneproductie in Colombia; lagere prijzen

In Nederland

In de basis veel vertrouwen in de opsporingsketen Twijfels bij Nederlanders over daadkracht van de politie Burgers positief over participatie in opsporing Doorwerking lagere prijzen; “nervositeit” cocaïnemarkt

Betekenis voor JenV

- - - Blijvende vraagstukken rondom politiecapaciteit Domeinoverstijgende systeembenadering nodig voor structurele aanpak van ondermijning Burgerparticipatie verder faciliteren en tegelijk beperken risico’s

- - -

- --

-

Strategisch Omgevingsbeeld 01 20

Nationale veiligheid

Internationaal

Na de val van het ‘kalifaat’ veel IS­aanhangers in detentie(kampen) in de regio, spanningen in Syrië Aantal aanslagen in het Westen is afgenomen, dreiging blijf bestaan Meer aandacht voor rechtsextremisme

In Nederland

Maatschappelijke discussie over het terughalen van uitreizigers Jihadistische beweging gefragmenteerd en onrustig Minder geweldsdreiging van rechtsextremisme dan in omringende landen

Betekenis voor JenV

- - - Extremistische dreigingen blijven aandacht van opsporings­ en veiligheidsdiensten vragen Mogelijk vaker rechtszaken rond IS­gangers

-- -

-

-

Maatschappelijke samenhang

Internationaal

Demonstraties en onrust in Zuid­Amerika, het Midden­Oosten en China Globalisering laat zich voelen omdat de nationale overheid voor veel mensen een identiteitsdrager is. Ze voelen zich Nederlander, Fransman of Pool

In Nederland

Mensen met bredere onvrede grijpen actuele thema’s aan om straat op te gaan Manier van samenleven, immigratie/integratie en inkomen worden gezien als grootste problemen van dit moment Vergrijzing en verstedelijking beïnvloeden sociale cohesie

Betekenis voor JenV

-

-

-

-

-

-

-

-

Risico op (verdere) polarisatie Demonstraties drukken op politiecapaciteit Bewaken openbare orde en waarborgen demonstratierecht soms in confict Behoud sociale cohesie is van belang voor gezonde rechtsstaat

-

Strategisch Omgevingsbeeld 01 21

Technologie

Internationaal

Aanvallen op digitale infrastructuren zijn een gangbaar instrument in geopolitieke conficten Dreiging voor cybersecurity afomstig uit landen als China, Iran, Rusland Technologische afankelijkheid van beperkt aantal landen en aanbieders vergroot kwetsbaarheid

In Nederland

Risico’s voor cybersecu­rity door afankelijkheid van digitale processen en laagdrempelige aanvals­middelen Deel klassieke criminaliteit lijkt te verplaatsen naar online Nederland huisvest een enorme digitale infrastruc­tuur Nepnieuws steeds moeilij­ker te onderscheiden van echt nieuws

Betekenis voor JenV

Nieuwe technologieën (o.a. AI, 5G, blockchain) brengen risico’s én kansen mee voor JenV Vraag is niet of ontwikkelin­gen technisch kúnnen, maar of we het (moeten) wíllen Belang van proactief om­gaan met nieuwe technolo­gische ontwikkelingen met grote impact op de samen­leving, zoals life sciences (DNA, genome editing, life extension) Door grote digitale infra­structuur kans op facilita­tors die niet beperkt blijven tot Nederland (bulletproof hosting) Betrouwbaarheid van data en informatie is van groot belang in veiligheidsdomein

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Migratie

Internationaal

Aantal mensen dat wereldwijd migreert zal waarschijnlijk toenemen. Deel daarvan zal naar Europa willen komen Internationale samenwerking op dit vlak wordt steeds complexer Migranten geven wereldwijd vaak de voorkeur aan stedelijke gebieden

In Nederland

Asielinstroom relatief sta­biel, maar blijf uitdaging Nieuwe pieken in aantal asielaanvragen niet ondenk­baar Nederland blijf populair bestemmingsland

Betekenis voor JenV

- - - Het creëren van fexibiliteit binnen het asielsysteem is cruciaal Samenwerking met lokaal bestuur wordt steeds be­ langrijker Maatschappelijk draagvlak voor migratie is een blijvend aandachtspunt

-

-

-

-

-

-

Strategisch Omgevingsbeeld 01 22

Brexit

Internationaal

Ontwikkelingen rond de Brexit in het Verenigd Koninkrijk (VK) en de EU laten zich het afgelopen jaar lastig voorspellen Aan de mate waarin verder uitstel nog mogelijk is, lijkt een eind te komen Het risico op een no deal lijkt afgenomen

In Nederland

Nederland en het VK doen veel zaken met elkaar. Het VK is na Duitsland en België het belangrijkste exportlandvoor Nederland Bij een defnitieve Brexit wordt op de korte termijn reizen en ondernemen lastiger Nederland heef inmiddels enige tijd gehad om zich voor te bereiden

Betekenis voor JenV

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Situatie post­Brexit heef gevolgen voor samenwerking met het VK op het gebied van opsporing Ook zullen er efecten zijn voor wat betref onze buitengrenzen met het VK De juridische status van Nederlanders (langdurig) woonachtig in het VK en Briten in Nederland verdient aandacht

Openbaar bestuur

Internationaal

Groeiend belang van een mondiaal podium voor het aanpakken van grote opgaves zoals klimaat en migratie Brussel wint aan belang ten koste van Den Haag

In Nederland

Lokalisering en globalisering gebeuren tegelijkertijd: ‘glokalisering’ Grotere invloed van brede maatschappelijke coalities (‘horizontalisering’)

Betekenis voor JenV

-

-

-

-

-

-

-

Groeiend besef dat het borgen van veiligheid niet alleen door justitie gerealiseerd kan worden Opgavegericht werken krijgt een steeds stevigere positie in de organisatie Met de veranderende rol van de Rijksoverheid kan de rol van JenV als ‘hoeder van de rechtsstaat’ aan belang winnen

Strategisch Omgevingsbeeld 01 23

Quotes

Rechtsstaat en Opsporing

“Er is behoefe aan interventies die problemen écht oplossen. Zowel bij de Rechtspraak, als bij procespartijen. Maar juridische procedures hebben een dynamiek en een eigen logica die in een deel van de zaken het oplossen van het onderliggende probleem in de weg zit.”

– Rogier Hartendorp, Rechter, Rechtbank Den Haag, bijzonder hoogleraar, Universiteit Leiden

“Het oplossen van problemen lukt wel in experimenten, bijvoorbeeld bij burenzaken waarin direct na de dagvaarding een ziting ter plaatse plaatsvindt. Daar zie je ook echt de baten van. In plaats van de gewone 30% leiden deze experimenten in maar liefst 75% van de gevallen tot een schikking.”

– Rogier Hartendorp, Rechter, Rechtbank Den Haag, bijzonder hoogleraar, Universiteit Leiden

“Er is een groeiende concurrentie voor overheidsrechtspraak. Het monopolie van overheids-rechtspraak wordt de komende jaren minder vanzelfsprekend. Ze gaan liever naar een arbiter of ombudsman, zoeken een oplossing online, laten het maar ziten, of grijpen naar ruwere middelen.”

– Marc Hertogh, Hoogleraar Rechtssociologie, Rijksuniversiteit Groningen

“De vaak genoemde erosie van de rechtsstaat wordt door mij helaas ook herkend. Ik spreek goedwillende burgers, die denken: ‘ben ik de enige die zich nog aan de regels houdt?’, terwijl ze hun buurman in een dikke auto zien rondrijden die hij schijnbaar niet kan betalen.”

– Theo Weterings, Burgemeester van Tilburg

“Mensen willen graag meewerken om hun buurt veiliger te maken. Het aantal anonieme meldingen stijgt. En op een ander terrein: ik zie veel vrijwilligers voor buurtoezicht, en onze nieuwe wijken hebben de hoogste percentages buurtpreventie van het land.”

– Theo Weterings, Burgemeester van Tilburg

“Als het gaat om de betrokkenheid van burgers bij opsporing is één woord essentieel: terugkop-peling. Dat hoef helemaal niet groot te zijn, denk aan een kort online flmpje, met als doel te informeren over de afoop en tipgevers te bedanken.” – Linda Buitenweg, Landelijk Coördinator Opsporingscommunicatie, Politie

Strategisch Omgevingsbeeld 01 24

Maatschappelijke samenhang

“Het lijkt als ik om mij heen kijk, dat er een steeds grotere groep is die het allemaal niet meer kan bevaten. In de gevangenispopulatie, maar daarbuiten ook. Voor een bepaalde doelgroep is zelfredzaamheid gewoon te veel gevraagd.”

– Marie-Anne de Groot, Directeur Penitentiaire Inrichting Veenhuizen

“De meest kwetsbaren in de samenleving zijn vaak het landingsplatform voor de meest ingewikkelde wetgeving. Er is veel meer maatwerk nodig.”

– Henrike Karreman, Programmadirecteur Rechtsbijstand, JenV

“Alle beleidsterreinen zijn zo met elkaar verweven omdat het leven van mensen zo verweven is. Als je goed recht wil spreken, moet je naar alle aspecten van de casus kijken. Integrale uitspraken zijn nodig. Niet alleen voor een verdachte of betrokkene, maar voor het hele gezin.”

– Marco Pastors, Directeur Landelijk Programma Roterdam-Zuid

“De AVG is voor mensen die bekwaam zijn om hun informatie zelf te regelen uitstekend, maar als je wat minder mentaal bekwaam bent niet. Je weet dan niet waar je hulp kunt krijgen. Daarvoor is nodig dat de hulpverleningsweten regelen dat hulpverleners en instanties in aangewezen gebieden minder belemmerd informatie met elkaar kunnen delen.”

– Marco Pastors, Directeur Landelijk Programma Roterdam-Zuid

“Mensen met een lichte verstandelijke beperking zijn extra kwetsbaar voor online slachtofer-schap. Herhaald slachtoferschap is voor hen een groot risico, waar mensen zonder beperking een tweede keer wel oppassen als ze eenmaal slachtofer geworden zijn voor cybercrime.”

– Lisete de Bie, Directeur Beschermen, Aanpakken en Voorkomen, JenV

“In de kern komt het erop neer dat het nu in steeds grotere mate mogelijk wordt om persoons-gericht te werken. Meer oog en oor voor de mens: dat is winst voor iedereen. Het uitgangspunt is nog steeds dat boetes volledig geïnd worden. Maar heef iemand schulden, wordt de boete daardoor niet betaald en de schuld steeds hoger? Dan ontstaat een probleem voor de burger én voor ons. Dat wil het CJIB terugdringen door deze mensen tegemoet te komen.” – Nina Faber, Juridisch beleidsadviseur, CJIB

Strategisch Omgevingsbeeld 01 25

Technologie

“Naar de toekomst toe krijgt digitalisering een steeds grotere rol in overheidsdiensten, dus het is een kwestie van het nu tijdig anders inrichten van de organisatie. In een digitale organisa-tie komt informatie at the botom binnen, bovenin moet je een visie hebben hoe je daarmee omgaat.” – Willem Drost, Senior Advisor, TechLeap.nl

“Als het gaat om contrabande in gevangenissen, is er natuurlijk veel dat we echt niet kunnen toestaan. Maar wat betref technologie en mobiele apparatuur moeten we misschien de discussie voeren of we gevangenen niet te veel digibeet maken als ze binnen ziten.” – Marie-Anne de Groot, Directeur, Penitentiaire Inrichting Veenhuizen

“Wat als de consensus wordt dat computers betere beslissingen nemen dan mensen? Wie zegt dat de rechtspraak dan geen vertrouwen kan verliezen? En als met de rechter ‘het gezicht’ van het recht binnen onze waardengemeenschap verdwijnt, wie maakt dan de beslissingen?”

– Rogier Hartendorp, Rechter, Rechtbank Den Haag, bijzonder hoogleraar, Universiteit Leiden

“Online is er nog een groot gebrek aan interventies. Traditioneel leren kinderen van hun ouders dat je niet mag stelen in een winkel. Online is het een stuk minder duidelijk welke normen en waarden gelden. Als ze er al zijn, dan voelen ze een stuk minder echt.”

– Floor Jansen, Strategisch adviseur Team High Tech Crime, Politie

“Niet alleen klassieke daders verplaatsen zich naar het internet, maar er komen ook daders bij. Dit zijn de personen die willen laten zien wat ze kunnen en het een mooie bijkomstigheid vinden dat ze er geld mee kunnen verdienen. Dit zijn personen die niet snel betrokken zouden raken bij traditionele criminaliteit.”

– Floor Jansen, Strategisch adviseur Team High Tech Crime, Politie

“De kansen voor het betrekken van burgers bij de opsporing blijven niet beperkt tot Opsporing Verzocht. Het heef soms meer impact om een gerichte advertentie op Facebook uit te zeten, omdat je je dan op een specifeke doelgroep kunt richten.”

– Linda Buitenweg, Landelijk Coördinator Opsporingscommunicatie, Politie

Strategisch Omgevingsbeeld 01 26

Internationaal en Migratie

“In de EU staan we nog in de kinderschoenen wat betref het debat over inmenging van buiten-landse partijen in de vorm van fnanciering, spionage en infrastructuur. In de VS is inmenging van China al langer één van de belangrijkste onderwerpen. Wij gaan dit ook in Nederland zien.” – Kati Piri, Turkijerapporteur voor het Europees Parlement

“Migratie blijf een politiek hoofdpijndossier voor de komende 50 jaar. Europees zit het vast, standpunten zijn alleen maar meer gepolariseerd. De 6 miljard die tot nu toe is betaald voor de opvang van vluchtelingen in Turkije is bijna op, maar er is geen besluit over nieuwe bijdragen.”

– Kati Piri, Turkijerapporteur voor het Europees Parlement

“We hebben de luwte na de migrantencrisis gebruikt om lessen te trekken en zijn gestart met fexibilisering, betere regie en een doorvertaling naar regio en gemeenten. Maar we zijn nog niet klaar, er zijn finke slagen te maken. Hopelijk net op tijd voor een volgende crisis.”

– Theo Weterings, Burgemeester van Tilburg

“Veiligheid en recht zijn in de Europese Unie randvoorwaarden in de economische focus. Met de nieuwe prioriteiten van de commissie die vooral green, economisch en digitaal zijn, is er een reële kans dat veiligheid en - vooral - recht achterblijven. Als JenV, met het werkterrein in de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht, moeten wij ervoor zorgen dat dit niet gebeurt.”

– Lucia Ling Ket On, Afdelingshoofd JenV, Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging bij de EU

“Het ‘vluchtelingenprobleem’ wordt door de groeiende hoeveelheid mensen aan de buitengrenzen van de EU in de toekomst steeds meer een ‘migratieproject’. Buiten Europa is informatie, kennis en middelen om een betere toekomst in Europa te zoeken. Dit zorgt voor mixed fows, waarbij de welvaartsmigranten moeilijk te onderscheiden zijn van asielzoekers.”

– Daan Huisinga, Plaatsvervangend directeur-generaal internationale migratie, JenV

“Toenemende migratie en diversiteit gaat gepaard met verliesgevoelens bij de meerderheid van de Nederlanders en druk op infrastructuur en de verzorgingsstaat, met name in de Randstad. Het gesprek daarover en hoe we met migratie om willen gaan in Nederland, moet nu eindelijk eens worden gevoerd.”

– Marco Pastors, Directeur Landelijk Programma Roterdam-Zuid

Strategisch Omgevingsbeeld 01 27

Openbaar bestuur “Omgaan met nieuwe technologie gaat niet werken als je in kolommen georganiseerd blijf zoals ministeries in Nederland. Start ups meenemen in je strategie is een goede stap. JenV is wat dat betref één van de voorlopers. Zo bouw je aan een omgeving waar jong, tech minded talent wil gaan werken en haal je een manier van denken binnen die veel beter aan technologische oplossingen gewend is.”

– Willem Drost, Senior Advisor, TechLeap.nl

“Het is een mooie ontwikkeling dat er steeds meer goeie initiatieven in de maatschappij zijn die je zou willen ondersteunen. Maar hoe fnancier je dat? Je wil de goede dingen doen, partijen bij elkaar brengen, maar fnanciën en het daarbij behorende systeem ziten in de weg.”

– Marie-Anne de Groot, Directeur, Penitentiaire Inrichting Veenhuizen

“Het laatste anderhalf jaar wordt prangend duidelijk dat de decentralisaties schijnbaar voorbij zijn gegaan aan de rechtsstaat. Toch zien we dat we steeds dezelfde cliënten tegenkomen als gemeenten. – denk aan rechtsbijstand en schuldenaanpak. We moeten ons ervan bewust zijn dat ‘ons’ juridische aspect slechts een klein aspect is van iemands problematiek.”

– Henrike Karreman, Programmadirecteur Rechtsbijstand, JenV

“Alle partijen rondom schuldenaanpak werken nu nog voor een groot deel in hun eigen kolom, zonder informatie uit te wisselen, terwijl de doelgroepen van die partijen sterk overlappen. De wil om samen te werken is er wel, maar partijen weten niet hoe om te gaan met privacyvraagstukken.”

– Nina Faber, Juridisch beleidsadviseur, CJIB

“Mensen zijn kritischer, niet alleen op het JenV-terrein, maar ook in bredere zin. Kritiek is van alle tijden. Wat nieuw is, is dat kritiek zichtbaarder is, makkelijker is. Maar het systeem beweegt daarin niet mee. Artsen bijvoorbeeld kunnen hier al veel beter mee omgaan: second opinions, mensen vertellen wat ze te wachten staat, terugbellen, etc. Die instituties zijn al veel beter ingericht op kritiek.”

– Marc Hertogh, Hoogleraar Rechtssociologie, Rijksuniversiteit Groningen

“Preventie, bijvoorbeeld door investeringen in het onderwijs, kunnen JenV uiteindelijk geld schelen, omdat minder jongeren in de criminaliteit belanden. Maar onze begrotingen zijn niet zo ingericht. We denken nog teveel op de oude manier.”

– Lisete de Bie, Directeur Beschermen, Aanpakken en Voorkomen, JenV

Strategisch Omgevingsbeeld 01 28

29Strategisch Omgevingsbeeld 01

Bronnen

Geïnterviewde experts

Lisete de Bie ­ Directeur Beschermen, Aanpakken en Voorkomen, JenV

Linda Buitenweg ­ Landelijk Coördinator Opsporingscommunicatie, Politie

Willem Drost ­ Senior Advisor, Techleap.NL Nina Faber ­ Juridisch beleidsadviseur, CJIB Marie­Anne de Groot ­ Directeur, Penitentiaire

Inrichting Veenhuizen Rogier Hartendorp ­ Rechter, Rechtbank Den Haag,

bijzonder hoogleraar Maatschappelijke Efectiviteit van de Rechtspleging, Universiteit Leiden

Daan Huisinga ­ Plaatsvervangend directeur-generaal internationale migratie, JenV

Marc Hertogh - Hoogleraar Rechtssociologie, Rijksuniversiteit Groningen

Floor Jansen ­ Strategisch adviseur Team High Tech Crime, Politie

Henrike Karreman - Programmadirecteur Rechtsbijstand, JenV

Lucia Ling Ket On - Afdelingshoofd Justitie en Veiligheid, Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging bij de EU

Diederik van Luijk ­ Analist, Nationaal Cybersecurity Centrum

Marco Pastors - Directeur Landelijk Programma Roterdam-Zuid

Kati Piri - Turkijerapporteur voor het Europees Parlement Theo Weterings - Burgemeester van Tilburg

Internetpagina’s

htps://www.cbs.nl/nl­nl/cijfers htps://www.cbs.nl/nl­nl/nieuws/2019/37/ sterke­groei­in­steden­en­randgemeenten­verwacht htps://data.politie.nl/ htps://www.justis.nl/overjustis/cijfers/ htps://www.pwc.nl/nl/themas/megatrends.html htps://www.springwise.com/ htps://www.trendhunter.com/ htps://www.wgsn.com/en/ htps://www.wodc.nl/cijfers­en­prognoses/

Publicaties

Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken: Op weg naar 2030. Migratie: een toekomstverkenning. Den Haag: ACVZ 2018.

Alert Online: Nationaal Cybersecurity Bewustzijns-onderzoek 2019. Den Haag: Alert Online 2019.

Autoriteit Persoonsgegevens: AP doet handreikingen om registratie datalekken te verbeteren. Den Haag: Autoriteit Persoonsgegevens 2019.

Autoriteit Persoonsgegevens: Jaarverslag 2018. Den Haag: Autoriteit Persoonsgegevens 2019.

Autoriteit Persoonsgegevens: Verkennend onderzoek Gegevensbeschermingsbeleid. Den Haag: Autoriteit Persoonsgegevens 2019.

M. Bakker, M. Katab, M. van Duin & V. Wijkhuijs: Inventarisatie inzet NL-Alert 2013-2017. Arnhem: Instituut Fysieke Veiligheid 2018.

E. Bauw, S. Voet, E.G.D. van Dongen, J. van Mourik, M.A. Simon Thomas & E. Mak: Naar een nabijheids-rechter? Een onderzoek naar de inpasbaarheid van de vrederechter in België en Frankrijk in het Nederlandse rechtsbestel. Utrecht: Universiteit Utrecht ­ Mon­

30 30 Strategisch Omgevingsbeeld 01

taigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechts­pleging 2019.

C. van Beekhof, C. Boland, F. van Duijne, T. Knies­meijer, B. Kragtwijk, K. Patipilohy, M. de Roo, H. Roothart & F. Tabarki: De TrendRede 2019. Amster­dam: Pakhuis de Zwijger 2019.

F. Bekkers, B. Schermers, P. Sinning & R. Bergema: Op de naden ontstaan scheuren. Over polarisatie in de samenleving en wat dat kan betekenen voor de politie. Den Haag: HCSS 2019.

F. Boerman, M. Grapendaal, F. Nieuwenhuis, E. Stofers: Nationaal dreigingsbeeld 2017: Georganiseerde criminaliteit. Driebergen: Dienst Landelijke Informatieorganisatie 2017.

H. Boutellier, M. Boelens & N. Hermens: Weerbare wijken tegen ondermijning: Contouren van een nieuwe strategie. Utrecht: Verwey Jonker Instituut 2019.

Capgemini: Trends in Veiligheid 2019: Slimmer samenwerken aan een veiliger Nederland. Succesvol in-noveren in het veiligheidsdomein. Utrecht: Capgemini Nederland 2019.

Centraal Bureau voor de Statistiek: Digitale Veiligheid & Criminaliteit 2018. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek 2019.

Centraal Bureau voor de Statistiek: Trends in Nederland 2019. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek 2019.

Centraal Orgaan opvang asielzoekers: Vreemde-lingenVisie 18 t/m 21. Den Haag: COA 2019.

Centraal Orgaan opvang asielzoekers: Jaarverslag 2018: Veerkracht. Den Haag: COA 2019.

Centraal Orgaan opvang asielzoekers: Mensen cen-traal. Den Haag: COA 2015.

College voor de Rechten van de Mens: Jaarlijkse Rap-portage Mensenrechten in Nederland 2018. Utrecht: College voor de Rechten van de Mens 2019.

Dialogic innovatie & interactie: Arbeidsmarktanalyse Rijk 2018-2025. Utrecht: Dialogic innovatie & interactie 2019.

K. van Dijken, M. Fokkema, J. van Hoorn, S. van Klaveren, F. Lustenhouwer, L. Sterrenberg & F. Wassenberg: Coalitieakkoorden G4-steden: Rubricering, duiding, refectie en discussie. Den Haag: Platform31 2019.

K. van Dijken & R. Ghauharali: Trendanalyse Stedelijke verdichting en veiligheid. Den Haag: Platform31 2019.

M. van Duin, V. Wijkhuijs, T. Eikenaar, J.M. Elbers & O. Koebrugge: GRIP op de sluiting en ontruiming van camping Fort Oranje. Arnhem: Instituut Fysieke Veiligheid 2019.

T. Eikenaar, J. Domrose, K. Haverhoek & M. Ruiter: Maatschappelijke onrust en de rol van gemeenten: Een inventariserend onderzoek. Arnhem: Instituut Fysieke Veiligheid 2018.

European Strategy and Policy Analysis System: Glo-bal Trends to 2030: Challenges and Choices for Europe. ESPAS 2019.

Europese Raad: Een nieuwe strategische agenda 2019-2024. Brussel: Europese Raad 2019.

M. Fokkema, R. Ghauharali & A. Ramsodit: Investe-ren in vertrouwen bij maatschappelijke onrust en span-ning: Een verkenning naar succesvolle handelwijzen van gemeenten. Den Haag: Platform31 2019.

M. van Gammeren­Zoeteweij, S.L. Peters, L. Combrink­Kuiters & A.E. Smit: Monitor Gesubsi-dieerde Rechtsbijstand 2017. Oisterwijk: Wolf Legal Publishers 2018.

B. van Gestel & R.F. Kouwenberg: Update liquidaties 2019. Den Haag: WODC 2019.

S. Huberts, S. Kluf, S. van der Veen & P. Wilms: In-zicht in forensisch onderzoek naar dierenmishandeling. Den Haag: APE Onderzoek & Advies 2019.

Inspectie Justitie en Veiligheid: Incidentenonderzoek dodelijk steekincident Amsterdamse metro. Den Haag: Inspectie JenV 2019.

Inspectie Justitie en Veiligheid: Internationale Rechts-hulp Gewogen. Den Haag: Inspectie JenV 2019.

Inspectie Justitie en Veiligheid: Jaarbeeld politieon-derwijs 2018 - Politieonderwijs voor de opsporing. Den Haag: Inspectie JenV 2019

Inspectie Justitie en Veiligheid: Kwetsbare kinderen onvoldoende beschermd. Den Haag: Inspectie JenV 2019.

Inspectie Justitie en Veiligheid: Rapport continuïteit van meldkamers. Den Haag: Inspectie JenV 2019.

Ipsos MORI: Trust: the Truth? London: Ipsos MORI 2019.

Strategisch Omgevingsbeeld 01 31

Kansspelautoriteit: Jaarverslag 2018. Den Haag: Kansspelautoriteit 2019.

Kansspelautoriteit: Strategie 2016-2020. Den Haag: Kansspelautoriteit 2016.

Kantar: J&V Monitor. Den Haag: Ministerie van Justi­tie en Veiligheid 2019.

Kjaer Global: 8 Key Trends 2020: Shaping People, Cities & Businesses. London: Kjaer Global 2015.

L. Klein Kranenburg & P. Kanne: Draagvlak voor afsteken vuurwerk. Enschede: I&O Research 2019.

M. El Maach: Verder bouwen aan het huis van de rechtspraak: Scenarioplanning Rechtspraak 2030. Den Haag: Raad voor de Rechtspraak 2017.

L. Martens, H. Kruizenga & J.M. Weijs: Gezondheids-profel justitiabelen. Amsterdam: Amsterdam UMC 2019.

E. Miltenburg, J. Dagevos & W. Huijnk: Opnieuw beginnen: Achtergronden van positieverschillen tussen Syrische statushouders. Den Haag: SCP 2019.

B. Mols: Internationaal AI-beleid: Domme data, slimme computers en wijze mensen. Den Haag: WRR 2019.

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks­relaties (Algemene Inlichtingen­ en Veiligheids­dienst): AIVD Jaarverslag 2018. Den Haag: AIVD 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Centraal Justi­tieel Incassobureau): Overtredingen 1e tertiaal 2019 Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeers-voorschrifen (Wahv). Den Haag: CJIB 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Centraal Justi­tieel Incassobureau): Overtredingen 2e tertiaal 2019 Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeers-voorschrifen (Wahv). Den Haag: CJIB 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Centrale Eenheid Strategie): Samen werken aan Recht en Veiligheid. Den Haag: Ministerie van Justitie en Veiligheid 2017.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Centrale Een­heid Strategie): Technologiescan JenV. Den Haag: 2018.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Justitië­le Inrichtingen): DJI in getal 2013-2017. Den Haag: DJI 2018.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Justitië­

le Inrichtingen): 3e Tertaalrapportage 2018. Den Haag: DJI 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Justitië­le Inrichtingen): Forensische Zorg. Den Haag: DJI 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Justitië­le Inrichtingen): Gevangeniswezen. Den Haag: DJI 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Justitië­le Inrichtingen): Justitiële Jeugdinrichtingen. Den Haag: DJI 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Justi­tiële Inrichtingen): Tbs inzichtelijk. Den Haag: DJI 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Dienst Justitië­le Inrichtingen): Vreemdelingenbewaring. Den Haag: DJI 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Directo­raat­Generaal Migratie, Directie Migratiebeleid): Integrale migratieagenda. Den Haag: Ministerie van Justitie en Veiligheid 2018.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Immigratie en Naturalisatiedienst): Asylum Trends 2019: Monthly Report on Asylum Applications in The Netherlands. Den Haag: Immigratie­ en Naturalisatiedienst 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Immigratie en Naturalisatiedienst): Cijfers Jaaroverzicht 2018. Den Haag: Immigratie­ en Naturalisatiedienst 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Immigratie en Naturalisatiedienst): Dé toelatingsorganisatie van Nederland. Den Haag: Immigratie­ en Naturalisa­tiedienst 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Immigratie en Naturalisatiedienst): Openbare samenvating Migra-tieradar Tertaal 1 2019. Den Haag: Immigratie­ en Naturalisatiedienst 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Immigratie en Naturalisatiedienst): Openbare samenvating Migra-tieradar Tertaal 2 2019. Den Haag: Immigratie­ en Naturalisatiedienst 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid): Een perspectief op de transformatie van ISIS na de val

Strategisch Omgevingsbeeld 01 32

van het ‘kalifaat’. Den Haag: NCTV 2018. Ministerie van Justitie en Veiligheid (Nationaal

Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid): Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 50. Den Haag: NCTV 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Nationaal Cyber Security Centrum): Cyberkompas 2019. Den Haag: NCSC 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Nationaal Cy­ber Security Centrum): Cybersecuritybeeld Nederland 2019. Den Haag: NCSC 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Nederlands Forensisch Instituut): Informatieblad Drugs in het verkeer. Den Haag: NFI 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Raad voor de Kinderbescherming): Factsheet schoolverzuim. Den Haag: Raad voor de Kinderbescherming 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Raad voor de Kinderbescherming): Factsheet seksueel misbruik. Den Haag: Raad voor de Kinderbescherming 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Raad voor de Kinderbescherming): Instroomontwikkeling 2018. Den Haag: Raad voor de Kinderbescherming 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (Raad voor de Kinderbescherming): Samenvating audit wachtlijs-ten RvdK. Den Haag: Raad voor de Kinderbescher­ming 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid: Kerncijfers asiel en migratie. Den Haag: Ministerie van Justitie en Veiligheid 2019.

Ministerie van Justitie en Veiligheid: Rapportage Vreemdelingenketen: Periode januari-december 2018. Den Haag: Ministerie van Justitie en Veiligheid 2019.

MuConsult: Efect van handhaving in het verkeer: Snel-heid, roodlichtnegatie, alcohol en afeiding. Amers­foort: MuConsult 2019.

Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen: Dadermonitor mensenhan-del 2013-2017. Den Haag: Nationaal Rapporteur 2019.

Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel

Geweld tegen Kinderen: Dadermonitor seksueel ge-weld tegen kinderen 2013-2017. Den Haag: Nationaal Rapporteur 2018.

Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksu­eel Geweld tegen Kinderen: Slachtofermonitor mensenhandel 2013-2017. Den Haag: Nationaal Rapporteur 2018.

Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen: Slachtofermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2016. Den Haag: Nationaal Rapporteur 2018.

Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen: Tiende Rapportage Men-senhandel. Den Haag: Nationaal Rapporteur 2017.

Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen: Jaarverslag 2018. Utrecht: Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen 2019.

Openbaar Ministerie: Jaarbericht 2018. Den Haag: OM 2019.

Platform31: Jaarplan 2019. Den Haag: Platform31 2019.

Politie: Het jaar in vogelvlucht. Den Haag: Politie 2019. Politie: Jaarverantwoording 2018. Den Haag: Politie

2019. Politieacademie: Strategische Agenda Politieacademie

2018-2022. Apeldoorn: Politieacademie 2018. Politie­Eenheid Amsterdam: Trendbeeld 2019: Voorbij

de cijfers. Amsterdam: Nationale politie, eenheid Amsterdam, Dienst Regionale Informatie Organisatie 2019.

J.E.J. Prins: Rondetafelgesprek Tweede Kamer ‘drones en killerrobots’. Den Haag: WRR 2019.

Raad voor de rechtshandhaving: Jaarplan 2019. Raad voor de Rechtspraak: Jaarverslag 2018. Den

Haag: Raad voor de Rechtspraak 2019. Raad voor de Rechtspraak: Rechtspraak in cijfers. Den

Haag: Raad voor de Rechtspraak 2019. Raad voor het Openbaar Bestuur: De Rijksover-

heid als middenbestuur: Over hoe de positie van de Rijksoverheid verandert en wat dat betekent voor haar functioneren. Den Haag: Raad voor het Openbaar Bestuur 2019.

Reclassering Nederland: Jaarverslag 2018. Utrecht: Reclassering Nederland 2019.

Strategisch Omgevingsbeeld 01 33

Schadefonds Geweldsmisdrijven: Jaarverslag 2018. Den Haag: Schadefonds Geweldsmisdrijven 2019.

M. Schellekens, E. Tjong Tjin Tai, W. Kaufmann, F. Schemkes & R. Leenes: Blockchain en het recht: Een verkenning van de reguleringsbehoefe. Tilburg: Uni­versiteit van Tilburg ­ Tilburg Institute for Law, Technology, and Society (TILT) 2019.

H. Schmeets: Verblijfsduur immigranten: migratierede-nen en herkomstgebieden. Den Haag: WRR 2019.

A. Scholtens, M. Helsloot, I. Helsloot: Politiestraat-gezag en (on)gehoorzaam burgergedrag. Den Haag: Politie & Wetenschap 2019.

E. Silfversten, E. Frinking, N. Ryan, M. Favaro: Cybersecurity: A state-of-the-art review. Brussels/ Cambridge: Rand Europe 2019.

B. van der Sloot & S. Schendel: De modernisering van het Nederlands procesrecht in het licht van big data: Procedurele waarborgen en een goede toegang tot het recht als randvoorwaarden voor een data-gedreven samenleving. Tilburg: Universiteit van Tilburg ­ Tilburg Institute for Law, Technology, and Society (TILT) 2019.

Sociaal en Cultureel Planbureau: Continu Onderzoek Burgerperspectieven 2019|1. Den Haag: SCP 2019.

Sociaal en Cultureel Planbureau: Continu Onderzoek Burgerperspectieven 2019|2. Den Haag: SCP 2019.

Sociaal en Cultureel Planbureau: Continu Onderzoek Burgerperspectieven 2019|3. Den Haag: SCP 2019.

Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2019. Den Haag: SCP 2019.

T. Sweijs & D. Pronk: Strategische Monitor 2018-2019. Den Haag: HCSS & the Clingendael Institute 2019.

The Hague Centre for Strategic Studies: Grote bewe-gingen, grote impact: Eerste verkennende studie naar belangrijke trends en maatschappelijke vraagstukken voor de politie. Den Haag: HCSS 2017.

P. Tops & J. Tromp: De achterkant van Amsterdam: Een verkenning van drugsgerelateerde criminaliteit. Am­sterdam: Gemeente Amsterdam 2019.

United Nations High Commissioner for Refugees: Global Trends: Forced Displacement in 2018. Geneva: UNHCR 2019.

J. de Waard: What Works?: A systematic overview of recently published meta evaluations / synthesis studies

within the knowledge domains of Situational Crime Prevention, Policing, and Criminal Justice Interventions, 1997-2019. Den Haag: Ministerie van Justitie en Veiligheid 2019.

Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid: Voorbereiden op digitale ontwrichting. Den Haag: WRR 2019.

V. Wijkhuijs & M. van Duin: Vluchtelingencrisis 2015: Lessen uit de crisisnoodopvang. Arnhem: Instituut Fysieke Veiligheid 2017.

B. de Wilde, A. de Hingh & A.R. Lodder: Digitale informatie in het strafproces: De noodzaak van aanpas-sing van strafvorderlijke wetgeving. Amsterdam: Vrije Universiteit ­ Faculteit der Rechtsgeleerdheid 2019.

WODC: Rechtspraak om de hoek. Den Haag: Boom Juridisch 2019.

S. Zouridis: De institutionele crisis van de rechtsstaat. Den Haag: Boom Bestuurskunde 2018.

Strategisch Omgevingsbeeld 01 34

­ ­

Verder praten over de maatschappelijke ontwikkelingen in Strategisch Omgevingsbeeld 01 en hun relevantie voor bestuur, beleid en uitvoering?

Geïnteresseerd in een ‘Omgevingsbeeld op maat’ of een andere toepassing van Strategisch Omgevingsbeeld 01?

De Centrale Eenheid Strategie biedt workshops aan op basis van dit Strategisch Omgevingsbeeld. Neem daarvoor contact op met ces@minjenv.nl.