Ondersteuning bij verlies en rouw bij bewoners

met een ernstig meervoudige handicap.

Maria ter Engelen, Klerken

INDELING

InleidingEnkele uitgangspuntenSoorten verlieservaringenDoelgroep 1 : ontwikkelingsleeftijd 0-18 maanden

Uitgangspunten Voorbeelden Hoe gaan we hier als team mee om ?

Doelgroep 2 : ontwikkelingsleeftijd 18-36 maanden Uitgangspunten Voorbeeld Hoe gaan we hier als team mee om : stappenplan

Ons ondersteuningsmateriaalContactgroep ‘ondersteuning bij verlies en rouw’

INLEIDING

Een tijd geleden is mijn mama gestorven.

Ik kan het niet verwoorden, alleen laten aanvoelen hoe verdrietig ik mij voel.

Wil je zoeken hoe je mij door deze periode heen kunt helpen?

ENKELE UITGANGSPUNTEN

Vuistregel bij bewoners met een beperking: Laat ze alles meebeleven.

Maar er bestaan geen kant-en-klare recepten voor het begeleiden van een bewoner met een verlieservaring.

Iedere situatie moet individueel bekeken worden. Dit blijft moeilijk.

ENKELE UITGANGSPUNTEN

ZoektochtHoe kunnen wij als begeleiders de bewoner

uit die doelgroepen ondersteunen? GroeiprocesNaast de theoretische kennis is leren uit

ervaring heel belangrijk.RemmingenNiet alle neuzen in dezelfde richtingOnbegrip van ouders of familie

Soorten verlieservaringen

Ouder/grootouder/familielidMedebewonerAndere verliessituaties (veranderen van

leefgroep, wegvallen van een vertrouwde begeleider, veranderen van vertrouwde kamer, een nieuwe bewoner in de leefgroep, dier)

DOELGROEP 1

Ontwikkelingsleeftijd 0-18m : uitgangspunten

Rekening houden met de emotionele ontwikkeling naast de cognitieve leeftijd

De betekenins van de hechtingsrelatieEr is geen doodsbesefBegrijpen niet wat dood en sterven isReageren schijnbaar niet of weinig op het

verliesReageren op spanning is mogelijk

VOORBEELDEN

Verlies van een medebewoner: Mieke, een bewoner uit een belevingsgerichte leefgroep, is

gestorven. De begeleiders uit de leefgroep zijn door het verlies zeer aangedaan. Door hun ontwikkelingsniveau begrijpen de andere bewoners niet dat Mieke gestorven is. Toch zijn er bewoners die de spanning in de leefgroep ervaren.

Andere verliessituatie: Sofie verandert van leefgroep. Bieke, de maatschappelijk

werker, komt binnen en ziet dat Sofie hevig weent. Zij wil haar troosten maar het lukt haar niet. Plots schiet het haar te binnen dat Sofie vrijdag naar huis gaat. Bieke zegt: mama komt jou vrijdag naar hier halen. Sofie houdt op met wenen!

Verlies van een ouder: Mama komt Marijke wekelijks de vrijdagavond halen. Plots

sterft mama. Als de vrijdagavond de deur van de leefgroep opengaat, kijkt Marijke in de richting van de deur.

Hoe gaan we daar als team mee om ?

In team overleggen: individueel bekijken aandacht voor hebben erkennen van de signalen en ze benoemen ruimte scheppen voor emoties warme, liefdevolle aandacht en zorg troosten nabijheid knuffelmoment sfeersituatie scheppen herinneringshoekje maken

DOELGROEP 2

Ontwikkelingsleeftijd 18-36m : uitgangspunten

Rekening houden met de emotionele ontwikkeling naast de cognitieve leeftijd

De betekenis van de hechtingsrelatieEr is geen doodsbesefBegrijpen niet wat dood en sterven isMogelijk ervaren zij het gemis pas veel

later. Uitgestelde rouwDit kan gepaard gaan met een verandering

in gedrag.

VOORBEELD

Tineke heeft een hechte relatie met haar ouders. Zij gaat elke week naar huis. Papa is niet meer zo jong en wordt ernstig ziek. Hij wordt opgenomen in het ziekenhuis en na enkele weken sterft hij. Daardoor gaat Tineke onregelmatig naar huis. De vrijdagavond hangt de foto van naar huis gaan niet meer elke week op het communicatiebord. De laatste maanden toont Tineke aan dat ze het jammer vindt om niet meer naar huis te gaan. Dit door “onopvallend” te wenen, het communicatiebord goed in de gaten te houden.

Hoe gaan we daar als team mee om ?

StappenplanSTAP 1 : Boodschap meedelen aan de

bewoner In overleg met de familie. Wie deelt de boodschap mee? Waar deel je dit mee? In overleg met de logo voor visuele

ondersteuning.STAP 2 : Boodschap meedelen aan de

medebewonersSTAP 3 : Boodschap meedelen aan het

netwerk van de bewoner.

STAP 4 : Bezoek aan het funerarium In overleg met de familie: indien nodig motiveren. In overleg met de begrafenisondernemer:

Tijdstip: (evt. buiten de openingsuren) Zien van de kist en de kisting Afspraken maken over crematie of begrafenis

In overleg met de logo voor visuele ondersteuning In overleg met het team: wie gaat mee met de bewoner? Hoe gaan we dat doen? (bloemetje, een tekening...) foto’s nemen Indien de bewoner daarvoor kiest: ga nog eens naar het

funerarium Ga eventueel nog eens langs bij de familie

STAP 5 : Bijwonen van de begrafenis of crematie In overleg met de familie In overleg met de logo voor visuele

ondersteuning Indien haalbaar en aangewezen, aanwezig zijn

wanneer de kist wordt toevertrouwd aan de aarde of bij het plaatsen van de urn

Foto’s nemen Rouwmaaltijd bijwonen

STAP 6 : Nazorg : aandacht voor uitgestelde rouw

Ons belangrijk ondersteuningsmateriaal

Verliescirkel voor de begeleiders Foto’s Via de logo: visualisaties van het gebeuren (met daarbij het gebruik van de smoggebaren) Herinneringen van de overledene. Herinneringen uit het ouderlijk huis Ontwikkelen van een herinneringsdoos Werken met een herinneringsboek Persoonlijke ondersteuning aan de hand van het ondersteuningsmateriaal. Verdrietkoffer Branden van een troostkaarsje Aanwezigheid bij de ziekenzalving Laten leegstaan van de kamer Lege stoel in de leefgroep De “Stille Plek” waar de naam van de gestorven bewoner of een personeelslid

in dienst toen hij stierf een plaats krijgt. Een herinneringsmoment na de uitvaart in de kapel. Kerkhofbezoek Indien mogelijk de structuur van het naar huis gaan van de bewoner

behouden UIT DIT MATERIAAL KAN GEKOZEN WORDEN EN INDIVIDUEEL AFGESTEMD

WORDEN

Contactgroep ondersteuning bij verlies en rouw

Wie ? Frequentie van samenkomen ? Doelstelling :

Informeren van elkaar Evalueren Verbeterpunten vastleggen

Hiermee gaan we aan de slag, het zijn hulmiddelen bij het ondersteunen van bewoners met een ernstig meervoudige beperking die afscheid moeten nemen en dit in de ruime zin van het woord.

We hebben zeker de waarheid niet in pacht, het is een moeilijke opdracht waarbij we ons soms heel onmachtig voelen…