18 Dinsdag 22 mei 2012 |

Zin

19

Heilig schrift

Ontroerd door de historieDe Koran telt 114 soeras, de Bijbel telt 66 boeken. Stel: de tijd is rijp voor een nieuwe canon van wijsheidsliteratuur, voor een universele levensvisie. Welke teksten verdienen hierin dan een plek? Vandaag leggen we de vraag voor aan emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis Fik Meijer. Hij schreef onder meer De Middellandse Zee. Een persoonlijke geschiedenis. Meijer beveelt aan: The Decline and Fall of the Roman Empire (1776-1788) door Edward Gibbon.Religie, politiek, geschiedenis: alles komt in dit boek samen. Het is fascinerend om te lezen, schitterend geschreven allemaal. Ik heb de zes delen in een driedelige Penguinuitgave met in totaal 4.500 paginas. Een enorm werk, waarin Gibbon het verhaal van de ondergang van het Romeinse Rijk vertelt, tot aan de val van Constantinopel in 1453. Zoiets was toen nog nooit gedaan. Gibbon consumeerde volkomen de klassieke bronnen en schreef op grond daarvan zijn eigen verhaal, vol persoonlijke oordelen en met veel humor. En het mooie is, dat kon toen. Redmond OHanlon zei ooit dat hij het liefst in de 19de eeuw had geleefd, toen er nog zo veel te ontdekken was. Dat gevoel heb ik ook. Vroeger kon je nog grote verhalen vertellen. Nu moet dat in een boek vol voetnoten, om aan andere wetenschappers te laten zien dat je echt alles gelezen hebt. Dat begrijp ik wel, maar als verhalenverteller vind ik dat jammer. In de tijd van Gibbon was er niet eens secondaire literatuur! Ik durf in mijn eigen boeken nu meer dan vroeger, dat is het voordeel van de ouderdom. Gibbon kreeg het idee voor dit levenswerk toen hij op het Forum Romanum was, in 1764. Hij werd overvallen door de gedachte: hoe is deze immense beschaving ooit in puin gevallen? Die ontroering herken ik volkomen. Historische grond! Zo word ik geroerd in Delphi als ik daar het standbeeld van Antinos zie, de verdronken minnaar van keizer Hadrianus. Antinos moest als een god worden vereerd. Wat bezielde die Hadrianus, denk ik dan. Als oorzaak voor de ondergang zag Gibbon vooral de ontworteling van de Romeinse mentaliteit: doordat de christenen de oude goden niet meer eerden, maar ook door de nog veel oudere decadentie van de Praetoriaanse Garde, de lijfwacht van de keizer. Gibbon brengt de oudheid echt tot leven. Natuurlijk was hij naef in zijn bronnenkritiek. Hij geloofde gewoon wat er stond. Maar er was nog helemaal geen economische kennis, er was zelfs nog geen archeologie! Gibbon schreef ook gewoon alle roddels over van de Historia Augusta. Dat kan nu echt niet meer. En bijna zeg ik: jammer.

Weg met de natiestatenEls Duran en Evelien Vehof reisden rond de wereld om te zien hoe staatlozen leven. Vandaag in de laatste aflevering: een bewust staatloze man.burger meer was, samen met zijn ongeldig gemaakte paspoort. Mike was opgelucht. Ik was eindelijk niet meer verbonden met de staat die zulke vreselijke dingen doet in de wereld. Geen Amerikaan meer en burger van geen enkel land! Die natiestaten, daar moeten we sowieso vanaf. Noem me een anarchist. Hoe de wereld dan wel georganiseerd moet worden, weet hij nog niet. Ik zou het liefst zien dat er een staat voor ieder mens was. Maar mensen zouden zich ook kunnen organiseren per woonblok of wijk. Er is altijd wel een dokter, een klusjesman, een leraar binnen zon groep. Je draagt zorg voor elkaar zonder inmenging van een staat. Helaas voor Gogulski, moest hij toch een erkend identiteitsbewijs hebben om te kunnen overleven in deze wereld. Hij vroeg bij de Slowaakse vreemdelingendienst een paspoort voor staatlozen aan. Nu heb ik een officieel 1954 Convention reisdocument voor staatlozen, waarmee ik in ieder geval binnen het Schengen gebied vrij kan reizen. Daarbuiten moet ik een visum aanvragen, ook voor Amerika. Ik weet niet of ik ooit nog terug wil gaan naar mijn oude land, want ik vertrouw die staat voor geen cent. Stel dat ze me toch oppakken voor het feit dat ik hen de rug heb toegekeerd? In 2007, bij zijn besluit om staatloos te worden, heeft Mike direct een website opgericht. Ten eerste omdat ik graag wilde vertellen over mijn keuze en hoe het allemaal in zijn werk zou gaan, maar ook als een soort stok achter te deur. Ik kon niet meer terug, want de hele wereld kon op mijn website lezen dat ik het echt ging doen. Hij krijgt ook nu nog veel reacties via zijn website. Van Amerikanen die hun burgerschap willen opzeggen tot vragen van mensen die erover denken om staatloos te worden. Ik help ze zo goed als ik kan. Het eerste wat ik mensen adviseer is dat ze de situatie in hun land moeten onderzoeken. Kunnen ze bijvoorbeeld wel een reisdocument voor staatlozen krijgen? Zonder papieren ben je namelijk nergens in deze wereld, je moet wel realistisch blijven. Mike steekt de zoveelste sigaret op. Ik wil graag duidelijk maken dat je mijn situatie absoluut niet moet vergelijken met die van het gros van de 12 miljoen staatlozen. De meesten hebben er niet voor gekozen, worden heel slecht behandeld en kunnen geen kant op. In die zin ben ik wel bevoorrecht. Ik heb een verblijfsvergunning, een huis, ik werk als freelance vertaler en ik kan goed in mijn levensonderhoud voorzien. Het is voor mij een van de beste keuzes die ik ooit gemaakt heb.

Rolf

Zelfoverschattingseffectmarge van het aantal minnaars van de tsarina, maar je moet met je schatting voor 98 procent goed en maar voor 2 procent fout zitten. Een dergelijke marge is bijvoorbeeld van 20 tot 70. Dat betekent dat je schatting is dat Catharina niet minder dan 20 en niet meer dan 70 minnaars had. Nassim Taleb, die mij een keer precies dezelfde opgave gaf, heeft honderden mensen op die manier ondervraagd. Nu eens vroeg hij hen naar de lengte van de Mississippi, dan weer naar het kerosineverbruik van een Airbus of het inwonertal van Burundi. Daarbij mochten ze de marge zelf kiezen, waarbij ze er, zoals gezegd, hoogstens 2 procent naast mochten zitten. Het resultaat was verbazingwekkend: niet slechts 2 procent, maar wel 40 procent van de ondervraagden zat er met de door hen geschatte marge naast. Onderzoekers Marc Alpert en Howard Raiffa, die als eersten op dit verbazingwekkende verschijnsel zijn gestuit, noemden het overconfidence zelfoverschatting dus. Hetzelfde geldt voor prognoses. Bij schattingen van beurskoersen voor het komende jaar of van de verwachte omzetten in het driejarenplan van een bedrijf treedt hetzelfde effect op. We overschatten systematisch onze kennis en onze vaardigheid in het voorspellen en niet zon beetje ook. Bij het zelfoverschattingseffect kijken we niet of een afzonderlijke schatting klopt. Het effect van zelfoverschatting meet het verschil tussen wat mensen werkelijk weten en dat wat ze denken te weten. Pas echt verrassend is dat deskundigen nog meer last hebben van het zelfoverschattingseffect dan niet-deskundigen. Een hoogleraar economie zit er bij een schatting van wat de olieprijs de komende vijf jaar doet net zo naast als een niet-econoom. Over zelfoverschatting gesproken! Het effect doet zich ook voor bij an84 procent van de dere vaardigheden. In enqutes zegt Franse mannen zegt 84 procent van de Franse mannen een bovengemiddeld goede minnaar te een bovengemiddeld zijn. Zonder het zelfoverschattingsefgoede minnaar te zijn fect moet het precies 50 procent zijn logisch, want gemiddeld betekent nu eenmaal in het midden en dus moet 50 procent erboven liggen en 50 procent eronder. Ondernemers zijn net als trouwlustigen: ze zijn ervan overtuigd buiten de statistiek te vallen. De economische activiteit lag lager als er geen sprake was van zelfoverschatting. Iedere restauranteigenaar droomt ervan een driesterrenrestaurant te exploiteren en de meesten sluiten hun zaak na drie jaar alweer. Er bestaat nauwelijks een miljoenenproject dat sneller en goedkoper wordt afgeleverd dan voorzien. Legendarisch zijn de vertraging en de kostenoverschrijding bij de Airbus A400M, bij het operagebouw van Sydney en bij alle drie de Gotthardtunnels. De lijst is naar believen uit te breiden. Waarom is dat zo? Hier spelen twee effecten tegelijk. In de eerste plaats het klassieke zelfoverschattingeffect. In de tweede plaats een onderschatting van de kosten door mensen die direct belang hebben bij het project. Consultants hopen op vervolgopdrachten, bouwondernemingen en leveranciers idem dito, opdrachtgevers voelen zich gesterkt door de optimistische cijfers en politici kunnen er stemmen mee winnen. Drie opmerkingen ter afsluiting. A. Het tegendeel, een zelfonderschattingseffect, bestaat niet. B. Bij mannen is het zelfoverschattingseffect uitgesprokener dan bij vrouwen vrouwen overschatten zichzelf minder. C. Niet alleen optimisten lijden onder het zelfoverschattingeffect, ook zelfverklaarde pessimisten overschatten zichzelf alleen minder. oeveel in onze eigen kennis Daarvoor H geefomvertrouwen kunnen weminnaars kronkeldenhebben?bed. Geefniet ik je een kleine opgave: Tsarina Catharina II van Rusland stond bekend haar kuisheid. Talloze in haar de

I

n de afgelopen twee jaar interviewden we zon vijftig staatlozen. Stuk voor stuk mensen die graag burgerschap zouden willen hebben. Tijdens het onderzoek stuitten we ook op het opmerkelijke verhaal van Mike Gogulski, voormalig Amerikaan in Slowakije. Via zijn weblog kwamen we met hem in contact. Gogulski wil zijn verhaal graag delen en we zoeken hem op in Bratislava. Hij haalt ons op bij een caf in het centrum. Het is 15 graden onder nul, er is bijna niemand op straat, zo koud is het. Op weg naar zijn appartement koopt hij nog een voorraadje sigaretten. Mike is in 2008 bewust staatloos geworden. Ik kan het iedereen aanraden, echt, vertelt hij te midden van ronkende computers en volle asbakken in de kleine huiskamer. Waarom zou je onderdeel willen zijn van de grootste en meest criminele organisaties ter wereld? Want dat zijn natiestaten in mijn ogen. In 1997 bedacht Mike voor het eerst dat hij uit Amerika weg wilde. Ik was van plan om te emigreren, een andere nationaliteit aan te vragen en vervolgens mijn Amerikaans burgerschap op te zeggen. Toen de VS in 2003 voor de tweede keer Irak binnenviel, wist ik het zeker: Ik wilde mijzelf in elk opzicht losmaken van het Amerikaanse rijk. Ik wilde mijn burgerschap kwijt, ongeacht of ik van een ander land burgerschap zou krijgen. Mike verdiepte zich in de procedures en nationaliteitswetgeving. Hij had na een rondreis door Europa besloten niet terug te gaan naar de Verenigde Staten en vestigde zich in Slowakije. In de VS zelf was het simpelweg onmogelijk geweest om zijn burgerschap op te zeggen. Met alle ingevulde papieren onder mijn arm ben ik naar de Amerikaanse ambassade hier in Bratislava gegaan. Ze vroegen mij natuurlijk of ik wel zeker was van mijn besluit en ze onderzochten of ik gek was, of onder invloed. Ik ben alle tests goed doorgekomen, gelukkig. Twee weken na zijn bezoek ontving Mike een certificaat dat verklaarde dat hij geen Amerikaans staats-

Dit is het laatste verhaal in de serie over staatloosheid. Kijk voor meer info op www.citizensofnowhere.net

Mike Gogulski 39 jaar Bratislava, Slowakije Officieel staatloos Wil bij geen enkele staat horen. SLOWAKIJEe Stemmen in de verkiezingen, vrij reizen naar zijn oude vce vaderland de VS, volledige burgerrechten. HONGARIJE 50 km Is er een oplossing?: Mike heeft zijn doel bereikt. Hij is geen burger meer, van geen enkel land ter wereld. POLEN

Naam: Leeftijd: Woonplaats: Nationaliteit: Reden: Heeft geen recht op:

De Zwitserse schrijver Rolf Dobelli schrijft wekelijks over denkfouten. Binnenkort verschijnt bij De Bezige Bij van zijn hand De kunst van het heldere denken. 52 denkfouten die u beter aan anderen kunt overlaten

Denkbeeld

HENDRIK SPIERING

KUN JE STAATLOOS WORDEN ALS JE DAT ZELF WILT?nationaliteit hebt aangenomen. Dus staatloos worden kan niet als je Nederlander bent.

ik@nrc.nlVoor mijn huis zijn wat speeltoestellen geplaatst. Een meisje hangt verveeld tegen de schommel. Vraagt een jongetje zullen we verstoppertje spelen? Nee, zegt het meisje. Zullen we dan tikkertje doen? Nee. Zullen we dan dit of zullen we dan dat? Nee, nee, nee. Maar wat wil je dan?, vraagt het jongetje wanhopig. Niks, zegt het meisje, ik wil helemaal niks, ik wil me vervelen.

. In Nederlandverliezen als je een andere . Als bewust staatloze is het handig om kun je alleen de Nederlandse nationaliteit wel een 1954 Convention reisdocument, . Wil je toch net als Mike Gogulski je Dan burgerschap kwijt en staatloos worden?

speciaal voor staatlozen, te hebben. Er zullen immers altijd momenten zijn dat je je moet kunnen identificeren. Dit document is voor zover bekend nog nooit in Nederland afgegeven.

zul je een omweg moeten maken: je moet eerst een nationaliteit van een land zien te krijgen dat jou toestaat om je weer te ontdoen van die nationaliteit; daarna moet je je Nederlanderschap opzeggen en vervolgens die nieuwe nationaliteit ook nog eens ongeldig laten maken.ILLUSTRATIE TOMAS SCHATS

. Er zijn beroemde gevallen bekend van bewuste staatlozen zoals Albert Einstein,

die bij zijn aankomst in Amerika zijn Duitse staatsburgerschap opzegde. Ook Adolf Hitler, geboren in Oostenrijk, zegde zijn nationaliteit op. Alleen zij verworven wel burgerschap van een nder land.

Deze week een citaat van Griekse wijsgeer Herakleitos (540-480 v. Chr.): Tijd is een kind dat zetten doet in een spel. De foto is van Jeanine Jordaan, Heemstede.

JOYCE DANKERS

Heb je een foto bij dit citaat, mail dan je foto met naam en woonplaats naar klik@nrc.nl onder vermelding van denkbeeld Herakleitos