Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen

Opleiding Lichamelijke Opvoeding en Bewegingswetenschappen

Academiejaar 2008-2009

SPORT EN ETHIEK: DOPING

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad Master in de Lichamelijke Opvoeding

Door Annelies Dom en Celine Pieters

Promotor: Prof. Dr. Marc Maes

Begeleider: Mw. Anne-Line Balduck

Inhoudsopgave

VOORWOORD

SAMENVATTING

1. LITERATUURSTUDIE 1

1.1. Geschiedenis 1

1.2. Definiëring en etymologische verklaring 2

1.3. Antidoping Organisaties 3

1.3.1. World Anti-Doping Agency (WADA) 3

1.3.2. Association of National Anti-Doping Organisations (ANADO) 5

1.3.3. Belgisch Antidopingbeleid 6

1.4. Absolute nultolerantie of doping onder medisch toezicht 7

1.4.1. Argumenten tegen doping 8

1.4.1.1. Het gezondheidsargument 8

1.4.1.2. Het argument van de belanghebbenden 9

1.4.1.3. Het fair play argument 9

1.4.1.4. Het argument van het schouwspel 11

1.4.2. Doping onder medisch toezicht 11

1.5. Ethiek 12

1.6. De dopingcontrole 13

1.7. Verklaringen voor dopinggebruik 15

1.7.1. Waarom nemen atleten doping? 15

1.7.2. Psychologische verklaringen voor dopinggebruik 16

1.7.2.1. Attitudes en dopinggedrag 16

1.7.2.2. De relatie tussen sportieve oriëntaties en dopingattitudes van atleten 18

1.8. Mogelijke oplossingen voor het dopingprobleem 20

1.9. Onderzoeksvragen en hypotheses 20

2. METHODE 22

2.1. Populatie 22

2.2. Procedure 23

2.3. Meetinstrumenten 23

2.4. Data analyse 25

3. RESULTATEN 27

3.1. Beschrijvende statistiek 27

3.2. Het verband tussen de variabelen dopingattitude, tolerantie en niet tolerant 29

3.3. Het verschil tussen studenten LO en andere studenten voor de variabelen 30

dopingattitude, tolerantie en niet tolerant

3.4. Het verschil tussen studenten die sporten en studenten die niet sporten voor de 31

variabelen tolerantie en niet tolerant

3.5. De interactie tussen richting en niveau voor dopingattitude 32

3.6. Het verschil tussen mannen en vrouwen op gebied van attitude en tolerantie 32

3.7. Dopingattitude naargelang de aanraking met dopingcontroles 34

4. DISCUSSIE 35

4.1. Interpretatie van de resultaten 35

4.1.1. Het verschil in attitude en tolerantie tussen studenten LO en andere 35

studenten

4.1.2. Het verschil in tolerantie tussen studenten die sporten en studenten 37

die niet sporten

4.1.3. Het verschil tussen mannen en vrouwen op gebied van attitude en 37

tolerantie

4.1.4. Dopingattitude naargelang de aanraking met dopingcontroles 38

4.2. Beperkingen van het onderzoek 38

4.3. Richtlijnen voor verder onderzoek 40

4.4. Besluit 40

BIBLIOGRAFIE 42

BIJLAGEN 49

1. Lijst met afkortingen 49

2. Uitbreiding van de literatuurstudie 50

2.1. Het genetisch paspoort 50

2.1.1. Het genetisch paspoort als detectiemethode voor dopinggebruik 50

2.1.2. De ontwikkeling van het genetisch paspoort 50

2.1.3. De taken van het WADA 50

2.1.4. Het genetisch paspoort versus de traditionele testen 51

2.2. Genetische doping 51

2.3. Gentechnologie 53

3. Vragenlijst 55

4. Interview met Philippe Rogge 61

VOORWOORD

Een thesis schrijven is een proces van trial and error: schrijven, verbeteren, herschrijven,

herwerken, aanpassen, … Het is een werk dat nooit af is aangezien het steeds bijgewerkt en

geactualiseerd kan worden. Zeker met het onderwerp dat wij gekozen hebben: doping. Bijna

dagelijks komt het in het nieuws. Het was immens leerrijk om zoveel over doping te lezen en

te schrijven.

Wij willen een neutraal standpunt innemen en willen met onze thesis op geen enkele wijze het

gebruik van doping in de sport promoten of afwijzen. Wij willen enkel een kritische kijk op

het dopingdebat weergeven en de ethische aspecten in een realistisch daglicht plaatsen.

“Doping is er altijd geweest en zal er ook wel blijven, zolang mensen grenzen proberen te

verleggen. Zeker wanneer daar grote financiële en maatschappelijke belangen mee gemoeid

zijn. Doping in de sport is wijdverbreid en soms lijkt het er wel eens op dat de strijd tegen

doping een onmogelijke opgave is. Hoewel doping niet volledig is uit te bannen, kan wel

getracht worden het dopingprobleem beter beheersbaar te krijgen.” (Hartgens en Kuipers,

2000, p.86).

“The use of doping agents in sport is both unhealthy and contrary to the ethics of sport, … it

is necessary to protect the physical and spiritual health of athletes, the values of fair play and

of competition, the integrity and unity of sport, and the rights of those who take part in it at

whatever level” (Mottram, 2003, p. 52-53).

Deze scriptie zou niet tot stand kunnen gekomen zijn zonder de hulp van heel wat mensen.

Daarom zouden wij hen graag willen bedanken. In de eerste plaats onze promotor, Prof. Dr.

Marc Maes, voor zijn deskundig advies tijdens het thesisproces. Wij willen ook graag Mw.

Anne-Line Balduck bedanken voor de tijd die zij in deze thesis gestoken heeft, ondanks haar

druk schema. Verder willen wij ook graag Dr. Jan Verstuyft bedanken voor de talrijke

informatie over doping. Dhr. Philippe Rogge verdient zeker ook een woord van dank voor het

interessante interview. Wij willen ook graag onze familieleden bedanken voor de steun tijdens

het schrijven van deze thesis.

SAMENVATTING

Doelstelling: Doping in de sport is een belangrijk probleem van deze tijd. Er bestaan enkele

organisaties, zoals het World Anti-Doping Agency en de Association of National Anti-

Doping Organisations, die strijden tegen doping. Mensen kunnen verscheidene standpunten

innemen in deze problematiek zoals ‘absolute nultolerantie’, ‘absolute tolerantie’ of ‘doping

onder medisch toezicht’. Er zijn enkele professoren zoals Parry en Savulescu die voor de

laatste optie kiezen. Het doel van de studie was het onderzoeken van de dopingattitude en

dopingtolerantie van de studenten van de Universiteit van Gent en het nagaan van een

mogelijk verschil tussen studenten LO en andere studenten.

Methodiek: 1114 studenten van de Universiteit van Gent hebben deelgenomen aan het

onderzoek. Dit onderzoek was beschrijvend met een cross-sectioneel design. De vragen van

de vragenlijst zijn enerzijds afkomstig van de ‘Performance Enhancement Attitude Scale’, een

schaal om dopingattitudes na te gaan. De overige vragen werden zelf opgesteld en zijn deels

gebaseerd op een artikel, geschreven door Vangrunderbeek en Tolleneer (2008). Er werd

gebruik gemaakt van drie variabelen: ‘dopingattitude’, ‘tolerantie’ en ‘niet tolerant’. De

vragenlijst werd zowel schriftelijk als elektronisch afgenomen.

Resultaten: Uit de resultaten blijkt er een significant verschil te zijn in dopingattitude tussen

studenten LO en andere studenten. Studenten LO vertonen een positievere attitude tegenover

dopinggedrag. Verder blijkt ook dat studenten die niet aan sport doen toleranter zijn dan

studenten die wel sporten. Mannen hebben een positievere attitude tegenover doping en zijn

toleranter dan vrouwen.

Besluit: Het is belangrijk om verder onderzoek te doen in verband met de positievere

dopingattitude van studenten LO. Uit het verleden bleek al dat steeds minder studenten LO

voor een nultolerantie pleiten. Studenten LO kunnen vergeleken worden met atleten. Zij

hebben ook die winnaarmentaliteit en voelen druk om te presteren. Mannen zijn toleranter

tegenover doping dan vrouwen. Dit kan een gevolg zijn van het gegeven dat zij meer

egogeoriënteerd zijn dan vrouwen. Het dopingprobleem zal steeds blijven bestaan, maar het is

belangrijk om te blijven strijden. Het geven van voorlichting en antidoping educatie zijn

belangrijke preventieve maatregelen.

1

1. LITERATUURSTUDIE

1.1. GESCHIEDENIS

Doping en het gebruik ervan zijn zeker geen recente fenomenen. Al sinds de Griekse oudheid

is er sprake van het gebruik van stimulerende middelen in de sport. Atleten dronken

kruidenthee en dierlijke extracten en aten paddenstoelen omdat ze dachten dat hun prestaties

hierdoor zouden verbeteren. In Zuid-Amerika gebruikte men cocaïne en strychnine,

onttrokken uit planten, om de prestaties te verbeteren. In Spanje gebruikten de Inca’s

cocabladeren om grote afstanden af te leggen (De Rose, 2008). Later gebruikten Romeinse

gladiatoren een combinatie van alcohol en stimulerende middelen. In 1865 werden de eerste

sporen van doping bij moderne atleten, namelijk de ‘Kanaalzwemmers’ in Amsterdam,

gevonden (Mottram, 2003). Vanaf dan kwam doping meer en meer voor in wedstrijdverband.

Thomas Hicks wordt in 1904 als de eerste dopinggebruiker van de moderne Olympische

geschiedenis gezien (Vriesacker, 2004). Wellicht waren de jaren dertig van de twintigste

eeuw dé doorbraak van het moderne dopinggebruik. In deze periode leerden atleten de

effecten van amfetamines kennen. Wetenschappers ontdekten rond 1935 hoe het mannelijk

geslachtshormoon testosteron uit cholesterol nagemaakt kon worden. Kort na de Tweede

Wereldoorlog begon de farmaceutische sector zich te mengen in de sportwereld en kwam de

synthesering van hormonen op gang, met als gevolg de eerste anabole steroïden. In 1954

gebruiken sporters uit de toenmalige Sovjet-Unie anabole steroïden. Deze waren aanvankelijk

zeer populair bij bodybuilders en gewichtheffers, maar al snel volgden ook andere sporten,

zoals zwemmen, sprinten en atletiek (De Rose, 2008). Vrouwen uit de Oostbloklanden en

Oost-Duitsland kregen beharing, werden onvruchtbaar en kregen in het ergste geval zelfs

kanker als gevolg van deze androgene anabole steroïden (Van der Auwera, 2006). In de jaren

1960-1970 vonden middelen als diuretica, bètablokkers en corticosteroïden hun weg naar de

sport. Tijdens de jaren 1980 was het dan de beurt aan de biotechnologie waarbij polymerase

kettingreacties en genetische modificaties leidden tot groeihormonen, insuline en

insulineafgeleiden, adrenocorticotropische hormonen en erythropoëtine (Vanderveene, 2007).

Het gevecht tegen doping kent echter een recentere geschiedenis. Rond 1960 introduceerden

verscheidene landen antidoping programma’s. Het Internationaal Olympische Comité besloot

zich in 1962 tegen het gebruik van doping te keren met als voorvechter Prins Alexander de

Merode. Hij was voorzitter van de medische commissie. In 1967 werd door het Internationaal

2

Olympische Comité de eerste lijst van verboden substanties gepubliceerd naar aanleiding van

de dood van wielrenner Tom Simpson op de Mont Ventoux tijdens de Ronde van Frankrijk.

Zijn dood was het gevolg van een combinatie van alcohol, hitte en stimulantia. In 1968

werden atleten voor het eerst getest tijdens de Olympische winterspelen in Grenoble en

tijdens de Zomerspelen in Mexico City (Fraser, 2004).

Rond 1988 heeft het Internationaal Olympische Comité de zogenaamde ‘out-of-competition

controles’ ingevoerd. In 1998 beseften velen dat het zo niet verder kon en besloot men een

wereldwijde georganiseerde strijd tegen doping te voeren. Er was nood aan een sterke,

onafhankelijke instantie. In 1999 werd het World Anti-Doping Agency opgericht (Fraser,

2004).

De jongste jaren is er meer en meer sprake van genetische doping. Professor Haisma,

hoogleraar Therapeutische Genmodulatie aan de Rijksuniversiteit van Groningen, voorspelde

dat de eerste genetisch gemanipuleerde atleet aan de Olympische Spelen in Beijing

deelgenomen zou hebben (Comer, 2005).

Doping komt voor in alle sporten en bestaat op alle niveaus. In de periode 1993-2000 waren

de sporten met het meest aantal dopingzondaars in Vlaanderen bodybuilding en powerliften

en was de meest gecontroleerde sport in Vlaanderen het wielrennen (Van Eenoo en Delbeke,

2003).

1.2. DEFINIERING EN ETYMOLOGISCHE VERKLARING

Doping kan op veel verschillende manieren gedefinieerd worden. Volgens het WADA wordt

doping als volgt gedefinieerd: “De aanwezigheid van een substantie behorende tot de lijst van

verboden middelen in het lichaam van de atleet, of het aanwenden van verboden middelen”

(http://www.wada-ama.org, geraadpleegd op 29/11/2008).

Volgens een andere bron wordt doping gedefinieerd als “Het gebruik van een

lichaamsvreemde stof, of elke fysiologische substantie die in abnormale hoeveelheden of via

een abnormale route het lichaam binnenkomt, met als bedoeling het op een kunstmatige en

oneerlijke wijze verhogen van de (wedstrijd)prestaties” (Williams, 2001).

3

Volgens het decreet inzake Medisch Verantwoorde Sportbeoefening van 19 maart 2004 wordt

dopingpraktijk gezien als (Belgisch Staatsblad, 2004):

1. Het gebruik van substanties en middelen die door de regering verboden zijn.

2. Het gebruik van substanties of de aanwending van middelen om het prestatievermogen

van de sportbeoefenaar kunstmatig op te voeren, wanneer hierdoor schade veroorzaakt

kan worden aan zijn fysieke of psychische integriteit.

3. De manipulatie van de genetische eigenschappen van de sportbeoefenaar om zijn

prestatievermogen kunstmatig op te voeren.

4. Het gebruik van substanties of het aanwenden van middelen die ertoe strekken

dopingpraktijken zoals bedoeld onder 1., 2., 3. te verdoezelen.

Een product of methode wordt op de dopinglijst geplaatst indien aan twee van de volgende

drie criteria wordt voldaan (Palsma, 2007):

1. De stof of methode is prestatiebevorderend.

2. Er kan schade optreden voor de gezondheid.

3. Het product is in strijd met waarden en normen van de sport, zoals fair play en ethiek.

Het woord ‘doping’ kan terugvallen op twee etymologische verklaringen. De eerste verklaring

gaat ervan uit dat het Engelse woord ‘dope’ afgeleid is van ‘dop’. Dit is een woord dat de

Zuid-Afrikaanse boeren gebruikten om een sterk alcoholisch drankje aan te duiden dat de

Bantoes (een belangrijke Afrikaanse taalgroep) dronken tijdens de cultusfeesten. Volgens de

tweede verklaring is ‘doping’ afgeleid van ‘doop’, een saus gemaakt volgens een Indiaans

recept die de vermoeidheid zou bestrijden en het uithoudingsvermogen verbeteren (De Rose,

2008).

1.3. ANTIDOPING ORGANISATIES

1.3.1. World Anti-Doping Agency (WADA)

In 1999 zaten alle betrokken partijen rond de tafel op een conferentie in het Zwitserse

Lausanne en kwamen tot de ‘Lausanne Declaration on Doping in Sport’, welke de

grondbeginselen bevatte voor een onafhankelijk internationaal antidopingagentschap dat

operationeel moest zijn tegen de Olympische Spelen van 2000 in Sydney. Op 10 november

1999 werd het World Anti-Doping Agency officieel opgericht (Fraser, 2004). Sinds 2001 is

4

het hoofdkwartier gevestigd in het Canadese Montreal. John Fahey werd in januari 2008 voor

de volgende drie jaar verkozen als voorzitter van deze organisatie (http://www.wada-ama.org,

geraadpleegd op 29/11/2008).

Het WADA is een onafhankelijke organisatie die voor de ene helft vertegenwoordigd is door

het Internationaal Olympisch Comité en voor de andere helft door overheden. Het WADA

wordt hoofdzakelijk gefinancieerd door de Olympische beweging en de overheden. Dit werd

in de decleratie van Kopenhagen beslist en verder uitgewerkt tijdens het ‘International

Convention Against Doping in Sport’ als onderdeel van de algemene UNESCO vergadering

in oktober 2005.

De Zwitserse private organisatie heeft een duidelijke visie. Het WADA wil een wereld

creëren waar dopingvrij sporten mogelijk is. Om deze visie te ondersteunen hebben ze een

missie uitgewerkt. Deze missie bestaat uit het promoten en het coördineren van het gevecht

tegen doping in alle sporten op alle niveaus. Om de missie te verwezenlijken hebben ze samen

met de overheden en sportbewegingen een dopinglijst gepubliceerd die elk jaar wordt

aangepast. Het gebruik van producten die op de lijst voorkomen, het niet instemmen met, het

misleiden van en zich verzetten tegen dopingcontroles is strafbaar. Het WADA heeft ook de

World Anti-Doping Code opgesteld. De Code is een universeel document dat geldt in alle

sporten en in alle landen (http://www.wada-ama.org, geraadpleegd op 29/11/2008).

“De Code is het fundamentele en universele document waarop het Wereld Antidoping-

programma voor sport is gebaseerd. Het doel van de Code is het effectiever maken van de

strijd tegen doping door universele harmonisatie van de belangrijkste antidopingreglementen.

Deze moet specifiek genoeg zijn om volledige harmonisering te bereiken in kwesties waar

uniformiteit vereist is en toch algemeen genoeg op andere gebieden om ruimte over te laten

voor flexibiliteit bij de implementatie van overeengekomen antidoping principes”

(http://www.wada-ama.org/rtecontent/document/code_v3.pdf, geraadpleegd op 29/11/2008).

Het WADA heeft enkele prioriteiten vooropgesteld. Het wil een goedkeuring, implementatie

en naleving van de code. Enerzijds wil het de goedkeuring krijgen van de overheden om een

antidopingbeleid in alle sporten en alle landen te verzekeren en anderzijds wil het de controle

en implementatie van de Code om er zeker van te zijn dat overal op dezelfde manier

gearbitreerd wordt.

5

Het WADA hecht veel belang aan de wetenschap en de geneeskunde. Het wil het onderzoek

bevorderen om het gebruik van substanties en methodes te ontdekken en te identificeren en

om een lijst met verboden middelen te ontwikkelen. Het WADA werkt enkel samen met

erkende antidopinglaboratoria. Ondertussen zijn dit er wereldwijd vierendertig. De aandacht

gaat ook uit naar het gecontroleerd en therapeutisch vrijstellen van het gebruik van verboden

middelen die door artsen worden verleend.

Met het Antidoping Development Management System (ADAMS) wordt het dopingbeleid

gecoördineerd. Het is een database met atleten hun dagelijkse activiteiten (http://www.wada-

ama.org, geraadpleegd op 29/11/2008).

1.3.2. Association of National Anti-Doping Organisations (ANADO)

De ‘Association of National Anti-Doping Organisations’ is een professionele vereniging van

Nationale Anti-Doping Organisaties (NADOs) met de bedoeling deze te promoten en bij te

staan. Het is een internationale, niet-politieke en niet-overheidsgebonden

lidmaatschapgebaseerde organisatie.

Het voornaamste doel van het ANADO is om samen te werken aan de ontwikkeling van

kwaliteitsvolle antidoping programma’s, om wereldomvattende inspanningen op gebied van

antidoping te versterken en om de fundamentele rechten van atleten te beschermen, zodat een

gezonde concurrentie mogelijk is, vrij van het gebruik van verboden producten en methodes.

Het ondersteunen van de ontwikkeling van begrijpbare nationale antidoping programma’s, het

optreden als hulpbron voor antidoping professionelen en -staf, alsook het versterken en

vergemakkelijken van regelmatige communicatie en uitwisseling van informatie tussen de

leden, zijn andere doelen van het ANADO. Het ANADO ondersteunt eveneens de doelen van

het WADA (http://www.anado.org, geraadpleegd op 29/11/2008).

Op 28 april 2003 werd het ANADO opgericht op een bijeenkomst waar er zeventien NADOs

aanwezig waren. De Anti-Doping Organisatie van Noorwegen werd gastheer van het

secretariaat. De eerste jaarlijkse algemene vergadering had plaats op 5 november 2003 in

Strasbourg in Frankrijk. Deze ‘Annual General Assembly’ werd bijgewoond door WADA-

vertegenwoordigers. Sindsdien zijn er twee workshops per jaar in verscheidene regio’s van de

wereld. De ‘Annual General Assembly’ wordt nu tijdens de eerste workshop van elk jaar

gehouden. Het uitvoerend comité, bestaande uit vijf NADOs, heeft regelmatige

6

teleconferenties en meetings. Vandaag de dag zijn er vijfenvijftig leden. Deze trekken

voordeel uit de mogelijkheid om elkaar te ontmoeten, zaken te bediscussiëren, informatie te

delen en samenwerkende acties te ondernemen om de antidoping verklaring te verbeteren.

Sinds januari 2007 is het hoofdkantoor van het ANADO in het Canadese Ottawa gevestigd

(http://www.anado.org, geraadpleegd op 29/11/2008).

1.3.3. Belgisch Antidopingbeleid

Sport in België is niet nationaal georganiseerd, maar is een gemeenschapsbevoegdheid, met

verschillende wetgevingen in de Nederlandstalige, Duitstalige, Franstalige en Brusselse

gemeenschappen. Hierdoor is het antidopingbeleid versnipperd binnen deze vier

gemeenschappen en is het Belgisch antidopingbeleid niet conform de WADA-code, dat een

eenvormig internationaal dopingbeleid over alle landen en sporten heen wil voeren. De

verschillende wetgeving binnen de vier gemeenschappen staat een goed en doeltreffend beleid

in de weg. Pierre-Olivier Beckers, voorzitter van het Belgisch Olympisch en Interfederaal

Comité (BOIC), pleit voor één gemeenschappelijk federaal antidopingagentschap om de

dopingstrijd in België efficiënter te organiseren (WLE, 2008).

Het WADA dreigt met sancties indien het beleid niet is aangepast tegen mei 2009, zoals: een

verbod om nog sportmanifestaties te organiseren, het annuleren van lopende competities en

het verliezen van de Belgische vertegenwoordiger in het WADA. Verder kan ook de

accreditatie van het Gentse antidopinglaboratorium van Professor Frans Delbeke, het enige

door het WADA geaccrediteerde laboratorium in ons land, ingetrokken worden (Van der

Auwera, 2008).

Dokter Jan Verstuyft, lid van de raad van bestuur van het BOIC, stelt eveneens een centraal

georganiseerd orgaan voor dopingbestrijding voor (Jabobs, 2008). Vlaanderen gaat alvast de

goede kant op. Sinds 28 augustus 2008 heeft Vlaanderen een eigen dopingtribunaal, opgericht

door de Gymnastiek Federatie Vlaanderen, de Koninklijke Belgische Voetbalbond, de

Vlaamse Atletiekliga, de Vlaamse Liga Gehandicaptensport, de Vlaamse Tafeltennisliga, de

Vlaamse Yachting Federatie en de Vlaamse Zwemfederatie. Het Vlaams Doping Tribunaal

vzw is opgericht naar aanleiding van het nieuwe Vlaamse decreet Medisch Verantwoorde

Sportbeoefening dat sportorganisaties verplicht zelf de disciplinaire procedures betreffende

dopingpraktijken te organiseren voor elitesporters die onder hun verantwoordelijkheid vallen

(JAV, 2008).

7

1.4. ABSOLUTE NULTOLERANTIE OF DOPING ONDER MEDISCH TOEZICHT

Jan Tolleneer, professor Bewegings- en Revalidatiewetenschappen aan de universiteiten van

Leuven en Gent, en Hans Vangrunderbeek, doctoraatsstudent aan de KU Leuven, hebben acht

jaar lang onderzocht welke standpunten eerstejaarsstudenten van de opleiding Lichamelijke

Opvoeding en Bewegingswetenschappen aan de Universiteit van Gent innemen tegenover de

dopingproblematiek. Er werd nagegaan hoeveel dopinggerelateerde artikels elke student

opnam in zijn of haar actualiteitsmap. De onderzoekers konden besluiten dat in de eerste vijf

jaar (1998-1999 tot 2002-2003) meer dan 80% van de studenten een artikel in de map had

over doping. Vanaf 2004 daalde het aantal tot 69%. Deze trend zette zich voort, waardoor

slechts 34% van de actualiteitsmappen een artikel rond doping bevatten in het academiejaar

2005-2006. Vangunderbeek en Tolleneer denken dat dit te maken heeft met de toegenomen

mediabelangstelling in 1998. Dit was immers het jaar van de zaak Festina in de Tour de

France (Mignon, 2003).

Als studenten een negatief antwoord gaven op de vraag: “Moet doping in de sport worden

toegelaten?”, dan werden ze in de categorie van ‘absolute nultolerantie’ geplaatst. Studenten

die pleitten voor een toelating onder strikte voorwaarden, werden onder de ‘tolerantie’

categorie geplaatst. De categorie ‘afzijdig’ was voor studenten die hun persoonlijke

bespreking gaven, maar geen duidelijk standpunt innamen.

In het academiejaar 1998-1999 pleitte 72% van de eerstejaarsstudenten voor nultolerantie,

10% voor tolerantie (bijvoorbeeld onder medische begeleiding) en 18% sprak zich niet uit. De

daaropvolgende jaren nam het aantal voorstanders van nultolerantie nog toe, tot 85% in 2002-

2003. Die trend werd plots helemaal omgebogen. In het academiejaar 2005-2006 is minder

dan de helft van de studenten voor nultolerantie. De meeste studenten die pleiten voor

nultolerantie, doen dit omdat doping schadelijk is voor de gezondheid en omdat doping

indruist tegen de regels van de fair play. De studenten die pleiten voor tolerantie, vinden dat

elke sporter het recht heeft om hierover zelf een keuze te maken (Vangrunderbeek en

Tolleneer, 2008).

Binnen het sportmilieu worden heel wat discussies gevoerd betreffende het al dan niet

tolereren van dopinggebruik. In de literatuur (Vangrunderbeek en Tolleneer, 2008) worden

een viertal argumenten aangehaald die ervoor pleiten om de absolute nultolerantie te blijven

8

doorvoeren, naar het voorbeeld van IOC-voorzitter Jacques Rogge en het World Anti-Doping

Agency. Maar zoals bij iedere discussie kan voor elk argument een tegenargument

geformuleerd worden.

1.4.1. Argumenten tegen doping

1.4.1.1. Het gezondheidsargument

Het belangrijkste argument in de strijd tegen doping is het gezondheidsargument. Doping tast

de medische ethiek aan. Dit argument heeft betrekking op het eigen ‘ik’ van de atleet. Het

gebruik van doping kan ernstige schade toebrengen aan de gezondheid van de atleet

(Vangrunderbeek en Tolleneer, 2008). Meestal worden doses gebruikt die vijf tot twintig keer

hoger zijn dan de therapeutisch toegestane dosis en beperken gedopeerde sporters zich niet tot

één dopingproduct, maar combineren ze verschillende producten (Vriesacker, 2004). Als

gevolg hiervan kunnen atleten zelfs sterven, zoals de Deense wielrenner Jensen die tijdens de

Olympische wegrit in 1960 overleed aan overmatig amfetaminegebruik en de Britse

wielrenner Simpson die bezweek aan een hartstilstand op de Mont Ventoux in 1967 als

gevolg van een combinatie van stimulantia, alcohol en hitte. Een ander voorbeeld van

gezondheidsschade kan teruggevonden worden in Oost-Duitsland, waar zwemsters androgene

anabole steroïden toegediend kregen door hun trainers zonder hiervan op de hoogte te zijn.

Overmatige beharing, een zware stem, onvruchtbaarheid, kanker, identiteitscrisissen en zware

depressies waren hiervan mogelijke gevolgen. Het gezondheidsargument wordt nog steeds als

het belangrijkste argument beschouwd. Sport wordt aanzien als een essentiële bron van

gezondheid (Vriesacker, 2004) en aangezien doping de gezondheid schaadt kunnen sport en

doping onmogelijk samengaan. De topsporter moet tegen zichzelf beschermd worden.

In de literatuur (Parry, 1999) worden echter een aantal tegenargumenten aangehaald. Volgens

critici is het gezondheidsargument paternalistisch en gaat de individuele vrijheid verloren

(Strauss, 1987). Er wordt in vraag gesteld of elke atleet niet verstandig genoeg is om zelf te

bepalen wat al dan niet goed voor hem is. De meeste topsporters zijn volwassen mensen die

verantwoordelijk zijn voor hun eigen keuzes.

Een tweede tegenargument is het feit dat topsport op zich ook niet gezond is en lichamelijke

schade kan toebrengen. Hierbij kan gedacht worden aan de talrijke aanhoudende blessures

9

binnen de competitiesport. Een ander voorbeeld is de lichamelijke schade die kan opgelopen

worden bij tal van risicosporten zoals gevechtssporten, motorsporten, schansspringen, …

1.4.1.2. Het argument van de belanghebbenden

Het tweede argument dat pleit voor nultolerantie heeft betrekking op alle belanghebbenden.

Dit is iedereen, naast de atleet zelf, die betrokken wordt bij het sportieve gebeuren, zoals: de

tegenstander, de ploegmaten, de trainer, de verzorger, de sportarts, de sponsors, … Een atleet

die doping neemt, verplicht onrechtstreeks de tegenstander, die de sport zuiver probeert te

houden, om eveneens doping te gebruiken. Door de verhoogde prestaties van de gedopeerde

atleten komt een verhoogde druk op de schouders van de niet-gedopeerde atleten te liggen. Ze

worden onrechtstreeks gedwongen om ook doping te nemen als ze niet verstoten willen

worden aan de top. Op die manier wordt hun gezondheid eveneens in gevaar gebracht

(Vangrunderbeek en Tolleneer, 2008).

Een ander voorbeeld is het berokkenen van schade aan de sponsor. Wanneer een atleet betrapt

wordt op doping, kan dit het imago van de sponsor schaden. Op die manier krijgt het bedrijf

negatieve publiciteit en wordt het gelinkt met dopinggebruik.

1.4.1.3. Het fair play argument

Het derde argument is het fair play argument. Dit heeft voornamelijk betrekking op het

ethische aspect. Dit onderdeel heeft te maken met ‘het spel’ (Vangrunderbeek en Tolleneer,

2008). Het gebruik van doping schaadt de ‘spirit’ van de sport en tast het imago aan. Deze

spirit bestaat uit allerlei waarden zoals ethiek, fair play, eerlijkheid, gezondheid, fun, vreugde

en respect voor de regels. Sport heeft een belangrijke maatschappelijke betekenis, namelijk:

sport heeft normaal gezien een gunstig effect op de gezondheid, kan zorgen voor de

individuele vorming en kan zorgen voor sociale cohesie. Doping tast de aard van het spel aan,

is tegen de regels en wordt beschouwd als vals spelen. Met dopinggebruik wordt ‘het wezen’

van de sport in het gedrang gebracht door de aantasting van de ‘natuurlijke prestatie’ en de

eerlijke competitie. Doping is in strijd met de fair play gedachte. “Alle atleten moeten kunnen

deelnemen aan competities die hen belonen voor en vergelijken op hun bekwaamheid, sterkte

en training onder gelijke omstandigheden” (Decroos, 2007). Wedstrijden moeten in

eerlijkheid en gelijkheid betwist kunnen worden. Met gelijkheid wordt bedoeld dat de ene

atleet geen voordeel heeft ten opzichte van de andere atleet.

10

Volgens critici echter zal volledige kansengelijkheid nooit wereldwijd gerealiseerd kunnen

worden (Vangrunderbeek en Tolleneer, 2008). Dit omwille van individuele variabelen en

omgevingvariabelen. Bepaalde atleten hebben van bij de geboorte genetische voordelen

tegenover andere, bijvoorbeeld een grotere basketballer, een wielrenner met een grotere

longinhoud en een grotere maximale zuurstofopname. De etnische afkomst kan hier ook een

rol bij spelen. Kenianen hebben bij de startlijn van een marathon natuurlijke voordelen

tegenover blanken. Genetische doping wordt verbannen uit de sportwereld, maar mensen die

van nature uit gemuteerd zijn, mogen wel deelnemen. Bijvoorbeeld: de Finse skiër Eero

Mäntyranta had een ongewoon hoge hoeveelheid rode bloedcellen en won goud op de

Olympische Spelen (Sweeney, 2004). Een jongen die geboren werd met een myostatine

dysfunctie heeft een grotere spiermassa dan andere atleten wat resulteerde in een grote

gewichtheffercapaciteit (Filip, 2007). Dit wordt voor sommigen aanschouwd als een oneerlijk

voordeel tegenover andere atleten. Men stelt in vraag of deze mensen nog wel mogen

deelnemen aan wedstrijden.

Omgevingsvariabelen zorgen er eveneens voor dat volledige kansengelijkheid nooit

gerealiseerd zal kunnen worden. De omgeving is bijvoorbeeld anders bij ontwikkelingslanden

dan bij rijkere landen. Atleten van ontwikkelingslanden zullen minder financiële en

technologische ondersteuning krijgen in hun carrière dan atleten die afkomstig zijn van een

economisch ontwikkeld land. Zo kan een rijke atleet gebruik maken van de recentste

sportmaterialen zoals: lichtere fietsen, mogelijkheden om in het buitenland op grotere hoogtes

te trainen, de mogelijkheid om in een zuurstofkamer te slapen, … Hierbij kan natuurlijk de

vraag gesteld worden in hoeverre men technologie in de sport mag gebruiken. Een voorbeeld

hiervan zijn de mechanische en biomechanische hulpmiddelen zoals gestroomlijnde,

aerodynamische pakken om de luchtweerstand en de waterweerstand te doen dalen. Er zal

echter altijd een ongelijke beschikbaarheid van middelen, methodes, materialen en

voorzieningen zijn. Topsport mag geen technologische of biologische competitie worden.

Hierbij kan de ethische vraag gesteld worden: ‘Wanneer sportuitrustingen hét verschil tot al

dan niet winnen kunnen maken, moeten deze dan beschikbaar zijn voor elke

competitieatleet?’ (Williams, 1989). Financieel beter ondersteunde atleten kunnen ook

gebruik maken van de recentste dopinginnovaties en medische supervisie. Zij zullen altijd een

stap voor zijn op de dopingjagers. Terwijl atleten van armere landen teruggrijpen naar oudere

dopingproducten die gemakkelijker opspoorbaar zijn.

11

1.4.1.4. Het argument van het schouwspel

Het laatste argument heeft betrekking op het schouwspel. Dit is het spel zoals dat bekeken

wordt door toeschouwers. Sport is een spiegel van de maatschappij en doping berokkent

onrechtstreeks schade aan die maatschappij. Topsporters hebben een voorbeeldfunctie voor

kinderen, jongeren en volwassenen. Heel wat jonge beginnende atleten kijken op naar hun

idool. Wanneer deze betrapt zou worden op het gebruik van doping, zou dit de jeugd kunnen

aanzetten tot het gebruiken van bijvoorbeeld lifestyle drugs. Jongeren identificeren zich nauw

met sportfiguren en krijgen dan de boodschap dat ze zonder doping nooit de top kunnen

bereiken (Vangrunderbeek en Tolleneer, 2008).

1.4.2. Doping onder medisch toezicht

Ondanks het feit dat het World Anti-Doping Agency en het International Olympic Committee

voor een absolute nultolerantie pleiten, zijn er meer en meer wetenschappers en ethici die

vinden dat de argumenten om doping te verbieden niet overtuigend genoeg zijn en pleiten dan

ook voor een totaal andere aanpak.

Professor Julian Savulescu (2004) van de Universiteit van Oxford promoot in zijn artikel

“Why we should allow performance enhancing drugs in the sport” voor doping onder medisch

toezicht. Volgens hem moet een lijst van verboden producten en methodes blijven bestaan,

maar enkel met die producten en methodes die absoluut schadelijk zijn voor de gezondheid.

Veilige doping zou moeten toegelaten worden, doping die gevaarlijk is zou verder moeten

verboden worden. EPO zou toegelaten moeten worden tot op het niveau waarop er geen

schade voor de gezondheid is. Op die manier kunnen atleten hun natuurlijke ongelijkheid

corrigeren. Volgens Savulescu is het fair play argument geen geldig argument om doping te

verbieden. Als er fair play is in de sport, dan moeten alle deelnemers met dezelfde

winstkansen aan de start komen, maar de genetica bepaalt voor een groot deel de sportieve

prestaties dus is fair play onmogelijk volgens deze professor. Het gebruik van beter materiaal,

hoogtestages, speciale voeding en kledij zijn dan ook in strijd met de fair play gedachte.

Volgens Savulescu is er geen verschil tussen veilig gebruik van doping en hoogtestages,

voedingssupplementen, …

12

Professor Jim Parry bekritiseert in het congres over “Ethics and doping” (1999) het

gezondheidsargument. Volgens hem is het niet wetenschappelijk bewezen dat doping

schadelijk is voor de gezondheid en zelfs als het schadelijk is, is het nog niet overtuigend

genoeg om doping te verbieden. Heel veel sporten zijn schadelijk voor de gezondheid en

topsport op zich is ook ongezond. Het gebruik van doping is tegen de regels en dit is volgens

Parry de enige reden om doping te verbieden.

Rond 1998 heeft zelfs de Orde van geneesheren geprobeerd een liberalisering van doping op

de agenda te plaatsen. Sommigen, waaronder Ivo Uyttendaele, hoofdredacteur van het

‘tijdschrift van de Nationale Raad van de Orde der Geneesheren’, stellen dat het gebruik van

middelen, die enkel prestatieverhogend werken en de gezondheid van de sporter niet schaden,

niet langer als doping beschouwd kunnen worden (Artsenkrant, 1998).

1.5. ETHIEK

Het woord ‘ethiek’ is afgeleid van twee Griekse woorden, namelijk ‘Ethos’: het juiste gedrag

en ‘Itos’: de houding van de ziel. Voor de filosofen is ethiek dát deel van de filosofie dat de

fundamenten van de moraal bestudeert (Panathlon International, 2000).

Atleten komen continu oog in oog te staan met moeilijke ethische keuzes zoals: de keuze

tussen het gebruik van doping en andere prestatiehulpmiddelen of het aanvaarden van

bepaalde competitieve tekortkomingen (Strauss, 1987). Moeten atleten geforceerd worden

deze keuze te maken of moeten de overheden hen deze keuzes niet laten maken door het

gebruik van doping te verbieden? Als de keuze bij sommige atleten zou liggen, wordt de

individuele vrijheid geaccepteerd boven andere ethische beschouwingen. Wanneer doping in

de sport verboden wordt, wordt de atleet beschermd tegen de mogelijke schade van die eigen

keuze en wordt er paternalistisch opgetreden.

Ethische en morele kwesties zijn niet meer weg te denken uit het huidige antidopingbeleid.

Niet enkel geneesmiddelen zijn terug te vinden op de antidopinglijst, ook alcohol en cannabis

zijn verboden middelen. In onze westerse cultuur zijn ze een vorm van ‘sociale drug’. Dit

wordt de atleten ontnomen. Ze kunnen zelfs niet aanwezig zijn bij vrienden wanneer zij deze

sociale drug gebruiken. In de loop der jaren is de aanwezigheid van cannabis in dopingtests

gestegen, zowel bij topsporters als amateurs. Ze werden teruggevonden in alle sporten

wereldwijd (Campos, 2003).

13

Er bestaat ook een soort grijze zone in het dopinggebruik. Sommige middelen zijn toegestaan

wegens medische redenen. Waar ligt dan juist de scheidingslijn tussen wat mag en niet mag?

Schrijven artsen wel middelen voor die echt nodig zijn? In hoeverre wordt de medicatie

correct voorgeschreven? Kunnen atleten zich niet voordoen alsof ze een bepaalde aandoening

hebben en daardoor een medisch voorschrift krijgen voor bepaalde dopingproducten? Kan het

slapen in een zuurstofkamer beschouwd worden als doping? Renners liggen iedere avond van

de Tour De France aan een baxter om alle lichaamswaarden terug op peil te brengen. Kan dit

gezien worden als doping?

Een andere belangrijke kwestie is het feit dat doping niet meer sportspecifiek is. Doping is

een maatschappijspecifiek probleem geworden. Het komt voor onder veel vormen en wordt in

veel milieus genomen zoals in de muziekwereld om de plankenkoorts te bedwingen, in de

politiek om nachten aan een stuk te kunnen vergaderen, door jongeren om langer te kunnen

uitgaan, … “Afgaande op mijn ervaringen gebruikt 25 tot 30 procent van de muzikanten

regelmatig pillen en alcohol om hun podiumvrees te bezweren”, zei dokter Helmut Möller

(De Preter, 2008). De belangrijkste oorzaak zou de stijgende concurrentie zijn. Door de

groeiende druk krijgen muzikanten te maken met angstaanvallen, slaapstoornissen, depressies

en kortademigheid. Hierdoor grijpen meer muzikanten naar bètablokkers en antidepressiva.

1.6. DE DOPINGCONTROLE

Tegenwoordig pleiten heel wat onderzoekers voor een totaal andere aanpak op gebied van

dopingcontroles. Heel wat producten en methodes zoals genetische doping zullen steeds

moeilijker te detecteren zijn. De huidige manier van testen kan niet alle dopingproducten en

dopingmethodes opsporen. De atleten zijn de wetenschappers altijd een stap voor. Wanneer

wetenschappers een nieuwe detectiemethode voor een bepaald soort doping ontdekt hebben,

is de kans groot dat atleten deze doping al een tijd gebruiken. David Cowan, Britse professor

en dopingexpert, stelt voor om dopingcontroles helemaal anders aan te pakken (Adam, 2004).

In plaats van doping op te sporen, moet men naar de effecten van doping zoeken. Atleten

zouden maandelijks getest moeten worden zodanig dat wetenschappers een profiel van hun

normale hormoonniveau en andere niveaus van lichaamsstoffen kunnen ontwikkelen en op

die manier verdachte veranderingen kunnen zien als gevolg van dopinggebruik. Er wordt als

het ware een ‘genetisch profiel’ opgesteld. Wanneer er plotse verdachte veranderingen in dit

profiel optreden, kan er verder getest worden en kunnen atleten uitgesloten worden van

14

competitie. Op die manier zouden atleten zoals Rutger Beke niet meer positief testen en geen

jarenlange rechtszaak moeten aangaan.

Bij dit soort aanpak steken weer heel wat ethische vragen de kop op. Is het ethisch

verantwoord om atleten te verplichten zich iedere maand te laten testen? Het is misschien wel

beter dan het huidige beleid, waarbij internationale topsporters vooraf moeten melden waar ze

de volgende drie maanden zullen vertoeven om verrassingsbezoeken van de

dopingcontroleurs mogelijk te maken. Dopingspeurders testen momenteel zowel tijdens de

competitie als buiten de competitie (tijdens trainingen of buiten het seizoen).

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat er een significant verschil was tussen de

testen tijdens de competitie en buiten de competitie in de periode 1996-2000. Binnen

competitie werd er meer positief getest dan buiten competitie. Dit verschil is wellicht te

wijten aan het feit dat er tijdens de competitie op meer substanties getest werd (Van Eenoo en

Delbeke, 2003). Controles buiten de competitie worden gedaan omdat veel middelen tijdens

de training ingenomen worden en de voordelen nog doorwerken tijdens de wedstrijd. Deze

zijn op dat moment niet meer opspoorbaar.

Is het ethisch verantwoord om een profiel op te stellen van heel wat lichamelijke waarden? Is

dit geen inbreuk op de privacy? Er zijn tal van ethische kwesties en “schending van de

privacy” is er slechts één van. Een voorbeeld hiervan is het observeren van atleten terwijl ze

urineren. Er zijn echter nog heel wat andere problemen met dopingcontroles. Niet alle

producten zijn opspoorbaar en sommige substanties komen van nature voor in ons lichaam.

Dopingcontroles gaan gepaard met hoge kosten en er kan een soort van competitie optreden

tussen atleten en testers. Er zijn steeds atleten die trachten het urinestaal te vervalsen.

Bloedstalen en hair samples zijn alternatieven voor het urinestaal. Met bloedstalen wordt

getracht bloeddoping, EPO en groeihormoon op te sporen. Het werd algemeen gebruikt

tijdens de Olympische Spelen in Sydney in 2000 in alle Olympische sporttakken. Er zijn een

aantal medische en ethische problemen met bloedstalen, namelijk: het proces is invasief, het

betekent een risico tot infectie voor de atleet, het nemen van bloedstalen vereist speciaal

getraind personeel, het behandelen van bloedstalen betekent voor sampling officials en

laboratoriumpersoneel eveneens een risico tot infectie, het transporteren vereist (af)koeling of

andere speciale voorzorgen en er zijn significante problemen in verband met bloedtesten

gericht op het groot aantal minderjarige atleten. Er zijn ook bezwaren op het gebied van de

mensenrechten, namelijk het recht op de onaantastbaarheid van het lichaam (Mottram, 2003).

15

1.7. VERKLARINGEN VOOR DOPINGGEBRUIK

1.7.1. Waarom nemen atleten doping?

In de periode 1993-2000 bleef het aantal vastgestelde dopingovertredingen in Vlaanderen

rond de 4% schommelen (Van Eenoo en Delbeke, 2003). Niet enkel competitiesporters

gebruiken doping, ook amateursporters gebruiken het (Wanjek, 2007). Hoe komt het dat

dopinggebruik voor steeds meer sporters normaal lijkt, ondanks de toenemende inspanningen

van de sportwereld, het WADA, het IOC en de overheden?

De eerste factor die hiervoor verantwoordelijk kan zijn, is de prestatiemaatschappij (Hartgens

en Kuipers, 2000). De druk om te presteren is enorm groot. Citius, altius, fortius. Atleten

willen steeds sneller, hoger en sterker. Ze willen tot het uiterste gaan en meer en meer winnen.

Dit is ook te verstaan aangezien de roem en het geld dat met topsport te verdienen valt zeer

groot is. Enkel de eerste plaats telt; atleten verlangen om de beste in de wereld te zijn. Het

verschil tussen de eerste en de tiende plaats is heel klein (bijvoorbeeld op gebied van

seconden), maar eigenlijk wel heel groot op gebied van beloning en aanzien. Atleten proberen

hierdoor hun maximaal prestatievermogen tot de uiterste limiet te brengen (Hartgens en

Kuipers, 2000). Er rust een enorme druk van buitenaf en van de toeschouwers op de

schouders van de atleten. Het publiek is heel verwonderd en begint heel wat te insinueren als

de nummer één van het tennis eens een match verliest. Soms kunnen atleten niet anders dan

naar doping grijpen en worden ze zelf slachtoffer van de prestatiemaatschappij.

De tweede factor is de toenemende commercialisering van de sport. Hieronder wordt de

opgelegde druk door de sponsors verstaan. Deze verwachten hoge prestaties en nieuwe

records om hun sponsoring rendabel te maken (Comer, 2005).

De derde factor is de druk die ontstaat doordat andere sporters doping gebruiken (Hartgens en

Kuipers, 2000). Dit om gelijke kansen te hebben als de concurrenten die doping gebruiken.

Wanneer atleten vermoeden dat hun concurrenten voordeel halen uit het gebruik van doping,

hebben ze drie alternatieven: ze kunnen clean blijven en weten dat ze veel kans hebben te

verliezen van anderen die zich doperen, ze kunnen stoppen met competitie op eliteniveau of

ze kunnen dezelfde soort doping gebruiken die ze denken dat hun concurrenten gebruiken om

niet te verliezen (Murray, 2008).

16

De vierde factor is het onbedoelde effect van de dopinglijst. Het primaire doel van de

dopinglijst is om doping tegen te gaan. Maar deze kan een onbedoeld effect hebben, namelijk

atleten doen veronderstellen dat de producten die op deze lijst staan, prestatiebevorderend zijn

(Hartgens en Kuipers, 2000).

De laatste factor is de overvolle competitiekalender. Atleten moeten reizen van continent naar

continent in korte tijdspanne en continu goede prestaties leveren. Atleten zijn ook al eens

vermoeid en grijpen dan sneller naar doping (Mottram, 2003).

1.7.2. Psychologische verklaringen voor dopinggebruik

1.7.2.1. Attitudes en dopinggedrag

Volgens zelfrapporteringen gebruiken atleten prestatiebevorderende middelen ten eerste om

beter te presteren en ten tweede omdat ze een innerlijke drang voelen om steeds te willen

winnen (Petróczi en Aidman, 2008). Voor sommige atleten is dopinggebruik een normaal

gesteld gedrag, het is een routine, een gewoonte en behoort tot de legale prestatieverbeteraars,

zoals fysiotherapie en training. Dopinggedrag is geen geïsoleerd gedrag, maar wordt

beïnvloed door sociale, culturele en politieke factoren.

Volgens English (1987) zouden atleten doping gebruiken om één of meerdere doelen te

bereiken, zelfs indien deze onbereikbaar zijn of om als recreant naar een professionele status

op te klimmen. Lüschen (1993) beweert dat men doping zou nemen om een oneerlijk

voordeel te boeken ten aanzien van andere deelnemers, maar niet iedereen vindt dat dit

voordeel oneerlijk is.

Volgens de studie van Petróczi (2007) willen atleten steeds beter presteren. Door deze drang

zijn ze meer kwetsbaar om toe te geven aan de ‘verleiding’ van dopinggebruik. De

uiteindelijke beslissing tot het gebruik van doping is afhankelijk van hun persoonlijkheid

(principieel of naïef) en van de situatie (bijvoorbeeld ‘kan ik als atleet nog progressie

maken?’).

17

Petróczi (2007) stelt dat atleten eerst hun morele overtuigingen afwegen, gevolgd door het

afwegen van de gezondheidsrisico’s die dopinggebruik kan veroorzaken. Atleten denken

eveneens na over de gevolgen van doping, bijvoorbeeld welke straffen ze kunnen krijgen bij

een positieve dopingtest.

In enkele studies werden een aantal theoretische modellen gebruikt om dopinggedrag te

verklaren. Lucidi et al. (2004) gebruikten de ‘Theory of Planned Behaviour’ als een

theoretisch kader voor hun studie. Hieruit bleek dat de attitude tegenover doping de sterkste

voorspeller is voor dopinggedrag.

Donovan et al. (2002) gebruikten het ‘Health Belief Model’ om een theoretisch model voor

dopingcontroles te ontwikkelen. Het model erkent een soort van economische rationaliteit,

daar het een bepaalde voordelen/nadelen ratio in acht neemt. De balans tussen

afschrikking/aansporing en tussen beschikbaarheid/afwezigheid van doping werd onderzocht.

Volgens het model wordt het dopinggedrag van atleten bepaald door deze ratio’s, maar ook

door persoonlijkheid, moraliteit, sanctionerende organisaties, sociale context en

dopingattitudes.

Het ‘Drugs in Sport Detterence Model’, ontwikkeld door Strelan en Boeckmann (2003)

brengt eveneens de voordelen en de nadelen in rekening. Deze omvatten: materiële en sociale

consequenties en individuele effecten (zoals gezondheid, schuld en tevredenheid).

Situationele factoren (zoals professionele status, soort doping en ervaring met controles)

hebben eveneens een effect op de finale beslissing over dopinggebruik.

Deze drie modellen hebben een gemeenschappelijk element, namelijk: de subjectieve norm

die een belangrijke rol speelt bij dopinggedrag, waarbij personen zich afvragen wat de

anderen zullen denken van hun gedrag.

Petróczi (2007) onderzocht in haar studie of er een relatie bestaat tussen atleten hun attitudes,

sportieve oriëntaties en dopinggedrag. Het is belangrijk om na te gaan hoe het komt dat

bepaalde atleten sneller naar doping grijpen dan anderen. Op die manier kunnen er effectieve

en efficiënte antidoping politieken en opsporingsmethodes ontwikkeld worden. In de studie

werden bepaalde gedragsmodellen, attitudes en oriëntaties onderzocht.

Sportieve oriëntaties (‘win and goal orientation’ en competitiviteit), dopingattitudes,

dopinggeloof en zelfrapporteringen over vroeger of huidig dopinggebruik werden onderzocht.

18

Op basis hiervan werd een Structural Equation Model (SEM) ontwikkeld door de sterktes van

de onderlinge relaties tussen deze outcomes te bepalen.

De sportieve oriëntaties en de attitudes over doping werden gekwantificeerd en gemeten door

middel van een “Performance Enhancement Attitude Scale (PEAS)” en een “Sport

Orientation Questionnaire (SOQ)”. Naast de PEAS en de SOQ vragenlijsten heeft men ook

een “Doping Use Belief Statements (DUBS)” gebruikt. Deze vragen gaan twee stellingen na:

‘doping moet toegelaten worden op topniveau’ en ‘doping moet toegelaten worden op alle

niveaus’.

Uit de resultaten bleek dat atleten hun sportieve oriëntaties geen significante rol spelen in het

dopinggedrag maar dat de winnaarmentaliteit, of de winoriëntatie, wel een effect heeft op de

dopingattitude. De SEM analyse gaf evidentie aan dat sportieve oriëntaties en dopinggedrag

niet direct gerelateerd zijn.

De relatie tussen dopinggeloof en het gedrag was eveneens significant. Dit suggereert dat

individuele attitudes of acties niet juist te interpreteren zijn zonder rekening te houden met de

omgeving en de context waarin atleten zich bevinden zoals: cultuur, subcultuur,

maatschappelijke normen, invloed van andere mensen en alternatieve keuzes.

Petróczi stelt dat er nog veel andere factoren zijn die een belangrijke rol spelen bij de

beslissing om al dan niet naar doping te grijpen. Het is belangrijk voor antidoping organisaties

om deze factoren te onderzoeken.

1.7.2.2. De relatie tussen sportieve oriëntaties en dopingattitudes van atleten

In een studie van Sas-Nowosielski en Swiatkowska (2008) was het doel de relatie tussen

‘achievement goal orientations” van atleten en hun attitudes tegenover doping te onderzoeken.

Volgens Nicholls (1989) zijn er twee “achievement goals”. Er zijn enerzijds de

taakgeoriënteerde individuen. Zij nemen succes hoofdzakelijk waar in zelfverwijzende termen

en ervaren competentiegevoelens wanneer ze hun best doen om hun prestaties te verbeteren.

Ze zijn niet zo begaan met hoe anderen presteren op dezelfde taken, hebben interne

doelstellingen en bevelen moraal gedrag in de sport aan. Ze respecteren de regels. Anderzijds

zijn er de egogeoriënteerde individuen. Zij voelen zich competent wanneer ze beter presteren

19

dan anderen. Ze willen hun beste prestatie aan zichzelf en aan hun sociale omgeving tonen.

Zij hebben de neiging om de regels te verbreken en vals te spelen.

Deze oriëntaties zijn niet bipolair maar orthogonaal, wat wil zeggen dat individuen meestal

eigenschappen van de twee karakters vertonen. Hierdoor wordt er gesproken van High Task-

Low Ego / High Task-High Ego / Low Task-Low Ego / Low Task-High Ego.

De studie werd uitgevoerd aan de hand van vragenlijsten bij competitieve atleten. Voor het

meten van de “Achievement Goal Orientation” werd er beroep gedaan op de Perception of

Success Questionnaire (POSQ). De attitudes tegenover doping werden gemeten met een

vragenlijst “Attitudes toward doping-free sport and anti-doping policy”. Er werden vier

attitudes gemeten: Attitude towards anti-doping control (controls), Attitude towards sanctions

for violating anti-doping rules (sanctions), Attitude towards ethical rationale of anti-doping

policy (ethics) en Behavioural dispositions (behaviour).

Uit het onderzoek bleek dat mannen meer egogeoriënteerd zijn en vrouwen meer

taakgeoriënteerd. De verschillende profielen van de ‘Goal Orientations’ beïnvloeden de

attitudes tegenover doping verschillend. Individuen die High Task-Low Ego zijn, vertonen de

meest gunstige attitudes tegenover doping. Individuen die Low Task-High ego zijn, vertonen

de minst gunstige attitudes tegenover doping. Deze resultaten zijn belangrijker bij mannen

(waar er significantie is) dan bij vrouwen (waar er een trend tot significantie is).

Hoe atleten succes definiëren beïnvloedt significant hun attitudes tegenover doping. Dit is

voornamelijk bij mannen zo. Wanneer atleten succes definiëren in termen van de prestaties

van anderen, is er een grotere kans dat ze doping gaan gebruiken en minder gunstig gezind

zijn tegenover de antidoping politiek dan individuen die succes definiëren in termen van

zelfverwijzende criteria. Het is dus belangrijk dat de coaches, ouders en opvoeders bijdragen

tot een antidoping educatie en tot het creëren van een motiverend klimaat dat taakoriëntatie

promoot om doping te helpen tegengaan. Het is belangrijk om de psychosociale processen te

begrijpen die aan de basis liggen van de dopingpraktijken.

20

1.8. MOGELIJKE OPLOSSINGEN VOOR HET DOPINGPROBLEEM

Het geven van voorlichting en antidoping-educatie over de schadelijke werking aan

wedstrijdsporters en recreatieve sporters is een belangrijke manier om doping tegen te gaan

volgens Richard Pound, de vorige voorzitter van het WADA (Sas-Nowosielski en

Swiatkowska, 2008). Atleten moeten voorzien worden van up-to-date informatie over de

verboden substanties en methodes, moeten voorgelicht worden over de

gezondheidsconsequenties van doping, moeten informatie krijgen over de procedure van

dopingcontroles en moeten weten wat hun rechten en verantwoordelijkheden zijn. Kinderen

zouden op school voorgelicht moeten worden over de schadelijke effecten van doping. Ze

zouden getraind moeten worden in het nemen van de juiste beslissingen zoals het al dan niet

nemen van doping indien ze (top)sporter worden. Kinderen moeten getraind worden in het

kiezen tussen dilemma’s om op die manier dopinggedrag te voorkomen. Andere mogelijke

manieren van preventie zijn het verplichten van overheden om sportbonden te ondersteunen

bij het bestrijden van doping en het opleggen van sancties aan bonden als ze onvoldoende

actief zijn bij het tegengaan van doping. Een andere mogelijke oplossing is het effectief

tegengaan van de illegale productie en handel (beschikbaarheid). Uit onderzoek van het

Netherlands Center for Dopingaffairs blijkt dat in Nederland de meeste dopingmiddelen via

illegale kanalen naar de gebruiker gaan. Men wil de illegale productie en handel bestrijden

door de strafmaat te verhogen en de opsporing en vervolging te intensiveren (Hartgens en

Kuipers, 2000).

1.9. ONDERZOEKSVRAGEN EN HYPOTHESES

In heel wat onderzoeken werden de attitudes van atleten tegenover doping onderzocht. Er

werd dan gekeken of die dopingattitudes een voorspeller waren voor hun dopinggedrag (dus

het al dan niet nemen van doping). Vandaag de dag zijn er nog niet veel studies gedaan die

peilen naar de dopingattitudes van andere doelgroepen. Tolleneer en Vangrunderbeek (2008)

onderzochten welke standpunten studenten Lichamelijke Opvoeding innemen tegenover

doping. Zij halen in het besluit van hun studie aan dat de representativiteit van hun studie

beperkt is en dat het interessant zou zijn om in een volgende studie te onderzoeken of er een

verschil is tussen studenten Lichamelijke Opvoeding en Bewegingswetenschappen en andere

studenten. Daarom werden in deze scriptie alle universiteitsstudenten betrokken en werd er

gekeken of er een verschil is tussen studenten LO en andere studenten.

21

In deze scriptie werd onderzocht hoe studenten Lichamelijke Opvoeding en andere

universiteitsstudenten van de Universiteit van Gent staan tegenover het al dan niet tolereren

van doping. Met tolerantie wordt bedoeld ‘verdraagzaamheid’ of ‘de mate waarin men

accepteert dat gedrag of opvatting afwijkt’ (Geerts en Den Boon, 1999). Nultolerantie is net

het tegenovergestelde, dus een ‘totaalverbod, waarop geen enkele uitzondering is toegelaten’

(http://www.encyclo.nl, geraadpleegd op 29/11/2008).

Hypotheses:

1. Er is een verschil in attitude tegenover doping tussen studenten Lichamelijke Opvoeding en

andere universiteitsstudenten van de Universiteit van Gent.

2. Studenten LO zijn minder tolerant dan andere universiteitsstudenten omdat zij veel in

contact komen met sport en doping en de risico’s van doping veel beter kennen.

3. Er is een verschil in tolerantie tussen studenten die wel aan sport doen en studenten die niet

aan sport doen.

22

2. METHODE

2.1. POPULATIE

De populatie zijn alle studenten van de Universiteit van Gent. De Universiteit van Gent

bestaat uit 11 faculteiten.

1. Letteren en Wijsbegeerte

2. Diergeneeskunde

3. Rechtsgeleerdheid

4. Wetenschappen

5. Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

6. Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen

7. Farmaceutische Wetenschappen

8. Bio-Ingenieurswetenschappen

9. Ingenieurswetenschappen

10. Economie en Bedrijfskunde

11. Politieke en Sociale Wetenschappen

1114 Studenten hebben deelgenomen aan het onderzoek. Alle studenten van de Universiteit

van Gent mochten deelnemen aan het onderzoek (zowel mannen als vrouwen, van alle

leeftijden). De doelstelling was om ongeveer evenveel studenten van elke faculteit te

bevragen.

Aangezien er gewerkt werd met vragenlijsten, was het onmogelijk om een drop-out analyse te

doen. Er werd zowel met schriftelijke als met elektronische vragenlijsten gewerkt. Er kan niet

gecontroleerd worden hoeveel studenten de vragenlijst via de link op de infosite van hun

faculteit of per e-mail hebben gezien en hoeveel deze dan ook effectief ingevuld hebben. Bij

de schriftelijke vragenlijsten was er een respons van ongeveer 60 procent. Er werden

ongeveer 360 vragenlijsten uitgedeeld en 214 vragenlijsten terug ontvangen. Missing values

werden eveneens gedetecteerd en opengelaten in het databestand.

23

2.2. PROCEDURE

Er werd gebruik gemaakt van een beschrijvend onderzoek met een cross-sectioneel design:

één groep mensen werd eenmalig bevraagd. Het nadeel hiervan is dat de data zeer

gemakkelijk te beïnvloeden zijn door plotse gebeurtenissen die in verband staan met het

onderzoek. Dit zijn “time of measurements effects”. Bijvoorbeeld wanneer een atleet net

betrapt werd op doping vlak voor het moment dat de studenten de vragenlijst invulden, kan

hun mening hierdoor beïnvloed worden. De gebruikte steekproefstrategie is de Convenience

Sample (de gemakkelijkheidsteekproef).

De data werden verzameld door beroep te doen op twee verschillende manieren.

Enerzijds werd de vragenlijst schriftelijk afgenomen bij de respondenten. Er werden 3

studentenhomes bezocht: Home Astrid – Home Boudewijn – Home Bertha De Vriese. De

respondenten werden ad random uitgekozen. Er werden eveneens twee studentenrestaurants

bevraagd: Studentenrestaurant De Brug – Studentenrestaurant Overpoort. De respondenten

werden opnieuw ad random uitgekozen. 164 studenten vulden de vragenlijst in. Er werden

ook 50 vragenlijsten afgenomen door kennissen, die een korte training ondergingen in het

afnemen van de vragenlijst.

Anderzijds werd de vragenlijst online afgenomen via de website www.surveymonkey.com.

De vragenlijst werd op deze website geplaatst en werd via een link doorgemaild naar de

respondenten. De vragenlijst werd naar elke student die Lichamelijke Opvoeding en

Bewegingswetenschappen studeert aan de Universiteit van Gent doorgemaild. De kans dat

deze studenten de vragenlijst invulden was groter aangezien de meesten ons persoonlijk

kennen. De link naar de vragenlijst werd eveneens op de infosite van iedere faculteit

geplaatst. 900 studenten vulden de vragenlijst online in.

2.3. MEETINSTRUMENTEN

Als meetinstrument werd er tijdens het onderzoek een vragenlijst gebruikt. De vragenlijst

bestond uit een aantal algemene vragen zoals: geslacht, leeftijd, faculteit, studiejaar,

studierichting, sporten, sportniveau, of ze al in aanraking waren gekomen met een

dopingcontrole en of ze zelf al eens getest waren op doping. Een ander deel bestond uit 38

24

stellingen over doping. Om de vragen te beantwoorden werd gebruik gemaakt van een

Likertschaal gaande van helemaal niet akkoord tot helemaal akkoord. Helemaal niet akkoord

kreeg een waarde van 1 en helemaal akkoord een waarde van 5.

De vragen van de vragenlijst zijn afkomstig uit twee verschillende bronnen.

Enerzijds werd er gebruik gemaakt van vragen die afkomstig zijn uit een studie om

dopinggedrag na te gaan. Hierbij werd gebruik gemaakt van de “Performance Enhancement

Attitude Scale (PEAS)” (Petróczi, 2007).

De Performance Enhancement Attitude Scale (PEAS) is een vragenlijst die algemene

dopingattitudes meet. Dopingattitude wordt gedefinieerd als “De neiging van een individu

naar het gebruik van verboden prestatieverbeterende substanties en methodes” (Petróczi,

2007). De PEAS bestaat uit 17 stellingen over doping, bijvoorbeeld ‘doping is noodzakelijk

om te kunnen concurreren’. Er werd gebruik gemaakt van een zespunten Likertschaal, gaande

van helemaal niet akkoord tot helemaal akkoord. Alle 17 items zijn in dezelfde richting

gescoord. De PEAS is unidimensionaal en uit vorig onderzoek bleek dat ze betrouwbaar is,

met een goede interne consistentie (Cronbach Alpha boven 0,70. Petróczi, 2007).

In het huidige onderzoek werden 11 items van de 17 items gebruikt met een vijfpunten

Likertschaal, gaande van helemaal niet akkoord (score 1) tot helemaal akkoord (score 5). De

overige 6 vragen werden niet gebruikt aangezien deze niet relevant waren voor het onderzoek.

De 11 vragen werden vertaald en opgenomen in de vragenlijst. In de datafile in SPSS werden

deze 11 items samengenomen tot 1 factor (factor PEAS) met een Cronbach Alpha van 0,67.

Volgens Howitt en Cramer (2005) wijst een Cronbach alpha vanaf 0.60 op een matige interne

consistentie. Hoe hoger de PEAS-score, hoe positiever de attitude ten opzichte van doping.

De overige vragen werden door ons opgesteld en zijn deels gebaseerd op een artikel,

geschreven door Prof. Dr. Jan Tolleneer en doctoraatsstudent Hans Vangrunderbeek (2008).

Dit artikel is gebaseerd op een onderzoek waarbij gebruik gemaakt werd van

actualiteitsmappen van eerste bachelorstudenten Lichamelijke Opvoeding en

Bewegingswetenschappen in verband met hun tolerantie ten opzichte van doping.

Deze overige vragen werden gereduceerd tot 2 verschillende factoren. Enerzijds werden er

vragen samengenomen die pleiten voor ‘tolerantie’ (met een Cronbach Alpha van 0,76) en

25

anderzijds werden er vragen samengenomen die pleiten voor ‘geen tolerantie’ (met een

Cronbach Alpha van 0,67). Voor de factor ‘tolerantie’ betekent een hoge score een hoge

tolerantie en voor de factor ‘geen tolerantie’ betekent een hogere score een mindere tolerantie

tegenover doping.

Na het opmaken van de vragenlijst werd een pretest afgenomen bij een kleine groep

proefpersonen, om te kijken of alle vragen duidelijk en verstaanbaar opgesteld waren. Hierna

werden enkele vragen veranderd of weggelaten. Er werd ook rekening gehouden met de

negatieve lading, het vakjargon en het leesniveau van de vragen.

2.4. DATA ANALYSE

Allereerst werd er een correlatieanalyse uitgevoerd om te kijken naar de sterktes van de

correlaties tussen de verschillende variabelen: de dopingattitude (PEAS), tolerantie en niet

tolerant.

Het eerste doel van deze studie was om een verschil na te gaan in attitude tegenover doping

tussen studenten Lichamelijke Opvoedingen en Bewegingswetenschappen en andere

studenten van de universiteit van Gent. Om deze eerste hypothese te onderzoeken, werd de

variabele ‘richting’ gehercodeerd naar een groep studenten Lichamelijke Opvoeding en een

groep studenten die geen Lichamelijke Opvoeding studeren. Op die manier was er één

kwalitatieve variabele LO (1) of GEEN LO (0) en één kwantitatieve variabele PEAS. Hierna

werd de gemiddelde score op dopingattitude (factor PEAS) berekend. Vervolgens werd er een

Independent-Samples t-test uitgevoerd om het verschil in gemiddelde na te gaan.

Als tweede hypothese werd er verondersteld dat studenten Lichamelijke Opvoeding minder

tolerant zijn tegenover doping dan andere universiteitsstudenten aangezien zij meer in contact

komen met sport en doping en hierdoor de risico’s van doping beter kennen. Om deze

hypothese te onderzoeken, werd opnieuw de kwalitatieve variabele LO (1) of geen LO (0)

gebruikt met ‘tolerantie’ en ‘niet tolerant’ als kwantitatieve variabelen. De gebruikte analyse

was een Independent-Samples t-test. De gemiddelde scores voor de variabelen ‘tolerantie’ en

‘geen tolerantie’ werden berekend.

26

Als laatste werd het verschil in tolerantie tussen studenten die wel aan sport doen en studenten

die niet aan sport doen onderzocht. Hiervoor werd de variabele ‘niveau’ gehercodeerd tot

studenten die wel aan sport doen (1) en studenten die niet aan sport doen (0). Studenten die

wel aan sport doen zijn deze studenten die ingevuld hebben dat ze sporten op recreatieniveau,

competitieniveau of topsportniveau. Om het verschil tussen sportende studenten en niet-

sportende studenten op het gebied van tolerantie ten aanzien van doping na te gaan, werden de

kwantitatieve variabelen ‘tolerantie’ en ‘niet tolerant’ onderzocht met een Independent-

Samples t-test.

Naast de vooropgestelde hypotheses werden er eveneens een aantal analyses uitgevoerd om

na te gaan of er verschillen zijn in geslacht en aanraking met dopingcontroles op gebied van

attitude (variabele PEAS) en tolerantie (variabelen ‘tolerantie’ en ‘niet tolerant’) tegenover

doping. Om de verschillen in geslacht na te gaan, werd een One-Way ANOVA uitgevoerd.

De eventuele verschillen tussen studenten op gebied van de aanraking met dopingcontroles

werden univariaat onderzocht.

Tot slot werd er onderzocht of er een interactie-effect bestond tussen het al dan niet studeren

van Lichamelijke Opvoeding en het sportniveau (recreatieniveau-competitieniveau-

topsportniveau-geen sport) met de attitude ten opzichte van doping (variabele PEAS) als

kwantitatieve variabele. Deze interactie werd onderzocht met een Two-Way ANOVA.

De data werden univariaat verwerkt in het statistisch verwerkingsprogramma SPSS met een

significantieniveau van p<0,05.

27

3. RESULTATEN

3.1. BESCHRIJVENDE STATISTIEK

Aan de studie hebben 1114 studenten deelgenomen, waarvan 464 mannen (42%) en 647

vrouwen (58%). De gemiddelde leeftijd van de deelnemers bedraagt 21.5 jaar met een

standaarddeviatie van +/-2. De grootste respons kwam van de faculteit Geneeskunde en

Gezondheidswetenschappen. Deze groep bestaat uit 315 participanten en vertegenwoordigt

28.3% van de totale sample. Het kleinste aantal deelnemers zijn de studenten van de faculteit

Farmaceutische wetenschappen. Deze groep bestaat uit 36 participanten en vertegenwoordigt

3.2% van de totale sample. De grootste respons kwam van de studenten 1e master (327

studenten of 29.4%) en de kleinste respons kwam van de studenten 2e master (102 studenten

of 9.2%). Aan het onderzoek namen 132 (11.8%) studenten Lichamelijke Opvoeding en 982

(88.2%) andere universiteitsstudenten deel. Zie tabel 1.

De grootste groep zijn de studenten die op recreatief niveau sporten. Deze groep bestaat uit

637 studenten (57.2%), gevolgd door de competitiesporters (280 studenten of 25.2%) en de

studenten die niet aan sport doen (166 studenten of 14.9%). Er hebben ook 30 topsporters

(2.7%) deelgenomen.

47 studenten (4.2%) zijn reeds getest op doping en 1062 studenten (95.8%) zijn nog nooit

getest op doping. 918 studenten (83.1%) beweren nog nooit in aanraking gekomen te zijn met

een dopingcontrole. 184 studenten zijn reeds in aanraking gekomen met een dopingcontrole

waarvan 80 studenten via hun sportclub (7.2%) en 63 studenten via vrienden (5.7%).

Zie tabel 2.

Bij de variabelen geslacht, leeftijd, faculteit, jaar, niveau, reeds getest en het al dan niet in

aanrakingen gekomen zijn met een dopingcontrole, bedragen de percentages van de missing

values minder dan 1% van de totale sample.

28

Tabel 1: Beschrijvende statistiek van de variabelen geslacht, leeftijd, faculteit en

studiejaar (n=1114)

Variabele Percentage (%) Aantal

Geslacht

Man Vrouw

41.7 58.2

464 647

Leeftijd

18 jaar 19 jaar 20 jaar 21 jaar 22 jaar 23 jaar 24 jaar 25 jaar 26 jaar 27 jaar >27 jaar

14.3 16.8 15.4 24.0 15.1 7.6 2.2 1.8 0.9 0.6 1.3

159 187 172 267 168 85 24 20 10 7 14

Faculteit

Letteren & wijsbegeerte Rechtsgeleerdheid Wetenschappen Ingenieurswetenschappen Economie & bedrijfskunde Politieke & sociale wetenschappen Diergeneeskunde Psychologie & pedagogische wetenschappen Geneeskunde &gezondheidswetenschappen Farmaceutische wetenschappen Bio-ingenieurswetenschappen

9.4 10.5 10.3 8.5 5.8 5.5 6.7 5.8 28.3 3.2 6.0

105 117 115 93 64 62 74 64 315 36 67

Studiejaar

1e Bachelor 2e Bachelor 3e Bachelor 1e Master 2e Master Andere

21.0 18.5 18.1 29.4 9.2 3.7

233 205 200 327 102 42

Studenten Lichamelijke Opvoeding

Andere universiteitsstudenten

11.8 88.2

132 982

29

Tabel 2: Beschrijvende statistiek van de variabelen sportniveau, reeds getest op doping

en de aanraking met een dopingcontrole (n=1114)

3.2. HET VERBAND TUSSEN DE VARIABELEN DOPINGATTITUDE, TOLERANTIE

EN NIET TOLERANT

Uit de correlatieanalyse blijkt dat de drie gebruikte kwantitatieve variabelen (‘Dopingattitude

PEAS’ – ‘tolerantie’ – ‘niet tolerant’) op het significantieniveau p<0.001 met elkaar

correleren. Zie tabel 3. Uit deze tabel blijkt dat de Performance Enhancement Attitude Scale

(PEAS), bedoeld om de attitude van studenten tegenover doping na te gaan, positief correleert

met de variabele ‘tolerantie’ (r=0.66, p<0.001). Dit betekent dat hoe hoger studenten scoren

op attitude (dus hoe positiever de attitude tegenover doping), hoe hoger ze scoren op

tolerantie en omgekeerd. Verder blijkt er een significante negatieve correlatie (r=-0.38,

p<0.001) te zijn tussen attitude en ‘niet tolerant’. Hoe hoger studenten scoren voor attitude,

hoe lager ze scoren op de variabele ‘niet tolerant’ en omgekeerd. Er is eveneens een

significante negatieve correlatie (r=-0.46, p<0.001) tussen de variabelen ‘tolerantie’ en ‘niet

tolerant’. Het negatieve verband toont aan dat hoe toleranter de studenten zijn, hoe lager hun

score op de variabele ‘niet tolerant’ en omgekeerd.

Variabele Percentage (%) Aantal

Niveau Recreatieniveau Competitieniveau Topsporterniveau Geen sport

57.2 25.2 2.7 14.9

637 280 166 30

Reeds getest op doping

Ja Neen

4.2 95.8

47 1062

De aanraking met dopingcontroles

Ja, via: Vrienden Familie Sportclub School Andere Neen, nog nooit

5.7 1.2 7.2 0.9 1.9 83.1

63 18 80 10 13 918

30

Tabel 3: Correlatiematrix (r) tussen de variabelen dopingattitude (PEAS), tolerantie en

niet tolerant

Variabele 1 2 3

1. Dopingattitude (PEAS)

2. Tolerantie

3. Niet tolerant

1.000 0.66***

1.000

-0.38***

-0.46***

1.000

***p<0.001

3.3. HET VERSCHIL TUSSEN STUDENTEN LO EN ANDERE STUDENTEN VOOR DE

VARIABELEN DOPINGATTITUDE, TOLERANTIE EN NIET TOLERANT

Om de eerste hypothese te testen werd gebruik gemaakt van een Independent-Samples t-test.

Na het uitvoeren hiervan bleek er een significant verschil (p=0.013) te zijn tussen studenten

Lichamelijke Opvoeding en andere universiteitsstudenten van de Universiteit van Gent op

gebied van hun attitude tegenover doping. Studenten Lichamelijke Opvoeding (Gem.=2.16)

vertonen een positievere attitude tegenover doping dan andere universiteitsstudenten

(Gem.=2.05). Zie tabel 4.

Om de tweede hypothese te testen, werd eveneens gebruik gemaakt van een Independent-

Samples t-test. Om deze hypothese te toetsen, werd zowel de variabele ‘tolerantie’ als de

variabele ‘niet tolerant’ getest. Na het uitvoeren van deze analyses bleek dat er geen

significant verschil (p=0.156 voor de variabele ‘tolerantie’ en p=0.788 voor de variabele ‘niet

tolerant’) is tussen studenten Lichamelijke Opvoeding en andere universiteitsstudenten van de

Universiteit van Gent op gebied van hun tolerantie tegenover doping. Zie tabel 4.

Studenten Lichamelijke Opvoeding hadden een gemiddelde van 2.19 voor ‘tolerantie’, terwijl

andere universiteitsstudenten een gemiddelde waarde van 2.13 hadden.

Studenten LO scoorden een gemiddelde van 3.64 voor de variabele ‘niet tolerant’, terwijl de

andere studenten een gemiddelde hadden van 3.65. Zie tabel 4.

31

Tabel 4: Het verschil tussen studenten LO en andere studenten voor de variabelen

dopingattitude (PEAS), tolerantie en niet tolerant

Variabele Gem. Sd Sig. (p) t

Dopingattitude (PEAS)

Studenten LO

Andere studenten

2.16

2.05

0.45

0.46

<0.05 -2.49

Tolerantie

Studenten LO

Andere studenten

2.19

2.13

0.47

0.49

n.s. -1.42

Niet tolerant

Studenten LO

Andere studenten

3.64

3.65

0.48

0.46

n.s. 0.27

3.4. HET VERSCHIL TUSSEN STUDENTEN DIE SPORTEN EN STUDENTEN DIE NIET

SPORTEN VOOR DE VARIABELEN TOLERANTIE EN NIET TOLERANT

Om de derde en laatste hypothese te testen, werden eveneens de variabelen ‘dopingattitude

(PEAS), ‘tolerantie’ als de variabele ‘niet tolerant’ getest met een Independent-Samples t-test.

Na het uitvoeren van deze test met ‘tolerantie’ als kwantitatieve variabele, bleek dat er een

significant verschil (p=0.032) is in tolerantie tussen studenten die niet aan sport doen en

studenten die wel aan sport doen. Studenten die niet aan sport doen (Gem.=2.21), zijn

toleranter dan studenten die wel sporten (Gem.=2.12).

Na het uitvoeren van dezelfde analyse met ‘niet tolerant’ als kwantitatieve variabele, bleek dat

er een trend tot significant verschil (p=0.069) is in ‘niet tolerant’. Studenten die aan sport

doen (Gem.=3.66), zijn minder tolerant tegenover doping dan studenten die niet sporten

(Gem.=3.59). Zie tabel 5.

32

Tabel 5: Het verschil tussen studenten die sporten en studenten die niet sporten voor de

variabelen tolerantie en niet tolerant

Variabele Gem. Sd Sig. (p) t

Tolerantie

Studenten die sporten

Studenten die niet sporten

2.12

2.21

0.49

0.47

<0.05 2.14

Niet tolerant

Studenten die sporten

Studenten die niet sporten

3.66

3.59

0.46

0.44

0.069 -1.82

3.5. DE INTERACTIE TUSSEN RICHTING EN NIVEAU VOOR DOPINGATTITUDE

Na het uitvoeren van een Two-Way ANOVA, bleek er een significant interactie-effect te zijn

tussen de kwantitatieve variabelen LO*Niveau voor de variabele dopingattitude (F=3.83,

df=3, p=0.010). Dit interactie-effect is eveneens significant voor de variabele ‘tolerantie’

(F=2.85, df=3, p=0.036).

Uit grafiek 1 kan afgeleid worden dat Studenten LO die sporten op recreatieniveau en

competitieniveau een positievere attitude tegenover doping vertonen dan andere

universiteitsstudenten die sporten op recreatieniveau en competitieniveau, terwijl studenten

LO die sporten op topsportniveau een duidelijk negatievere attitude vertonen dan andere

studenten die sporten op topsportniveau. De grafiek voor de variabele ‘tolerantie’ vertoont

een gelijkaardig verloop.

3.6. HET VERSCHIL TUSSEN MANNEN EN VROUWEN OP GEBIED VAN ATTITUDE

EN TOLERANTIE

Er is een significant verschil tussen mannen en vrouwen, zowel voor de variabele

‘Dopingattitude (PEAS)’, als voor de variabelen ‘tolerantie’ en ‘niet tolerant’. Zie tabel 6.

33

Uit de Independent Samples t-test blijkt dat er een significant verschil (p<0.001) is tussen

mannen en vrouwen op gebied van hun attitude tegenover doping. Mannen (Gem.=2.15)

hebben een positievere attitude tegenover doping dan vrouwen (Gem.=2.00).

Uit tabel 6 blijkt ook dat er een significant verschil (p=0.003) is tussen mannen en vrouwen

op gebied van hun tolerantie tegenover doping. Mannen (Gem.=2.19) zijn toleranter dan

vrouwen (Gem.=2.10).

Verder is er ook te zien dat er een significant verschil (p=0.047) is tussen mannen en vrouwen

op gebied van ‘niet tolerant’. Vrouwen (Gem.=3.67) zijn minder tolerant dan mannen

(Gem.=3.62).

___________________________________________________________________________

Noot: een dopingattitude van 1.80 wijst op een negatievere attitude en een dopingattitude van

2.30 wijst op een positievere attitude.

___________________________________________________________________________

Grafiek 1: interactie-effect tussen LO*Niveau voor dopingattitude

34

Tabel 6: het verschil tussen mannen en vrouwen op gebied van dopingattitude (PEAS)

en tolerantie

Variabele Gem. Sd Sig. (p) t

Dopingattitude (PEAS)

Man

Vrouw

2.15

2.00

0.50

0.42

<0.001 5.11

Tolerantie

Man

Vrouw

2.19

2.10

0.56

0.42

<0.01 3.02

Niet Tolerant

Man

vrouw

3.62

3.67

0.49

0.43

<0.05 -1.99

3.7.DOPINGATTITUDE NAARGELANG DE AANRAKING MET DOPINGCONTROLES

Verder werd er ook nog univariaat onderzocht of er een verschil in dopingattitude is tussen

studenten die reeds in aanraking gekomen zijn met een dopingcontrole (via vrienden, via de

sportclub, op school …) en studenten die nog nooit in aanraking gekomen zijn met een

dopingcontrole.

Er blijkt een trend tot significant verschil (F=3.30, p=0.070) in attitude te zijn tussen

studenten die reeds in aanraking gekomen zijn met een dopingcontrole en studenten die nog

nooit in aanraking gekomen zijn met een dopingcontrole.

Studenten die reeds in aanraking gekomen zijn met een dopingcontrole (Gem.=2.12), hebben

een positievere attitude tegenover doping dan studenten die nog nooit in aanraking gekomen

zijn met een dopingcontrole (Gem.=2.05).

35

4. DISCUSSIE

4.1. INTERPRETATIE VAN DE RESULTATEN

4.1.1. Het verschil in attitude en tolerantie tussen studenten LO en andere studenten

Er werd begonnen met het onderzoeken van de eerste hypothese, namelijk ‘er is een verschil

in attitude tegenover doping tussen studenten Lichamelijke Opvoeding en andere

universiteitsstudenten van de Universiteit van Gent’. Uit de resultaten blijkt dat er inderdaad

een significant verschil is en dat studenten Lichamelijke Opvoeding een positievere attitude

tegenover doping vertonen dan andere universiteitsstudenten. Studenten Lichamelijke

Opvoeding staan dus positiever tegenover doping dan andere studenten. Dit is eigenaardig

want oorspronkelijk werd gedacht dat studenten Lichamelijke Opvoeding een negatievere

attitude zouden vertonen tegenover doping. Dit omdat zij veel meer in contact komen met

sport en doping en hierdoor de risico’s van doping wellicht veel beter kennen en meer kennis

hebben van de waarden en normen in de sport zoals fair play.

Uit het onderzoek van Tolleneer en Vangrunderbeek (2008) bleek dat in het academiejaar

1998-1999 72% van de eerstejaarsstudenten Lichamelijke Opvoeding voor een nultolerantie

pleitte, 10% voor tolerantie (bijvoorbeeld onder medisch toezicht) en 18% sprak zich niet uit.

De daaropvolgende jaren nam het aantal voorstanders van nultolerantie nog toe, tot 85% in

2002-2003. Die trend werd plots helemaal omgebogen. In het academiejaar 2005-2006 is

minder dan de helft van de studenten voor nultolerantie. Steeds minder studenten pleitten dus

voor een absolutie nultolerantie. Indien deze trend zich voortgezet heeft tot dit academiejaar,

zou dat een mogelijke verklaring kunnen zijn waarom er weinig studenten LO voor een

absolute nultolerantie pleitten en dus positiever staan tegenover doping dan andere studenten.

Studenten Lichamelijke Opvoeding kunnen op één of andere manier vergeleken worden met

atleten. Studenten LO weten hoe het voelt om onder druk sportexamens af te leggen en om

bepaalde limieten te halen. Ze hebben ergens onbewust inzicht in de redenen waarom atleten

doping gebruiken. Ze kennen de grondgedachte van de sport, maar voelen ook de

onweerstaanbare druk om steeds beter te presteren. Dit is de winnaarmentaliteit (Petróczi,

2007) die zowel studenten LO als atleten in zich hebben. Ze moeten “winnen” (bepaalde

limieten halen) om te slagen voor een bepaalde sport. Uit het onderzoek van Petróczi (2007)

36

bleek dat de winnaarmentaliteit een effect heeft op de dopingattitude Misschien denken

studenten dat er door het gebruik van doping gelijke kansen kunnen ontstaan in de sport. Dit

zou mogelijk een verklaring kunnen zijn voor het verschil in attitude tussen studenten

Lichamelijk Opvoeding en andere Universiteitsstudenten.

Tolleneer en Vangrunderbeek (2008) denken dat studenten LO misschien twijfelen aan de

correcte ethische houding door de overvloedige opeenvolging van dopingfeiten het laatste

decennium en de toenemende weerstand van steeds meer personen uit het sportmilieu tegen

het gevoerde nultolerantiebeleid. De laatste jaren pleitten steeds meer professoren (zoals

Parry, 1999 en Savulescu, 2004), ethici, medici en sportwetenschappers voor doping onder

medisch toezicht. Zij proberen aan te tonen dat doping onder correcte medische begeleiding

de gezondheid van de sporters zelfs kan bevorderen.

Het is belangrijk om verder te onderzoeken wat de redenen kunnen zijn dat studenten LO een

positievere dopingattitude vertonen dan andere studenten omdat, zoals Tolleneer en

Vangrunderbeek (2008) het reeds aanhaalden in hun onderzoek, de standpunten van studenten

LO de toekomstige ontwikkelingen in de sportwereld in niet onbelangrijke mate zullen

bepalen. Heel wat studenten LO worden leerkracht in het onderwijs en hebben een belangrijke

opvoedende taak. Zij worden verondersteld de leerlingen waarden en normen bij te brengen

en hen duidelijk te maken dat doping niet kan.

Hierna werd de tweede hypothese onderzocht, namelijk ‘studenten LO zijn minder tolerant

dan andere universiteitsstudenten omdat zij veel in contact komen met sport en doping en de

risico’s van doping veel beter kennen’. Uit de resultaten blijkt dat er geen significant verschil

is en dat deze hypothese te verwerpen valt, ondanks het feit dat studenten LO wellicht een

grotere kennis hebben over doping dan andere studenten. Uit de resultaten kan geconcludeerd

worden dat de gemiddelde scores van de studenten LO en van de andere studenten meer naar

geen tolerantie dan naar wel tolerantie neigen, wat dus positief is. De meest voor de hand

liggende redenen hiervoor zijn wellicht het gezondheidsargument en het fair play argument.

Dit bleek ook zo te zijn in de actualiteitsmappen van 2005-2006 (Vangrunderbeek en

Tolleneer, 2008).

37

4.1.2. Het verschil in tolerantie tussen studenten die sporten en studenten die niet

sporten

Als derde hypothese werd gesteld dat er een verschil in tolerantie is tussen studenten die wel

aan sport doen en studenten die niet aan sport doen. Uit de resultaten kwam er een significant

verschil tussen beide groepen. Studenten die niet aan sport doen, zijn toleranter tegenover

doping dan studenten die wel aan sport doen. Studenten die niet aan sport doen hebben

misschien minder interesse voor het antidoping verhaal en hechten misschien minder belang

aan het fair play argument, omdat ze er geen ervaring mee hebben. Deze studenten weten

wellicht niet welke schade dat ongecontroleerd dopinggebruik kan toebrengen aan het

menselijk lichaam. Ze kennen de emoties van de sport niet en voelen die drang niet om te

winnen of te presteren. Het zou kunnen dat zij de dopingproblematiek minder complex

voorstellen dan ze is. Ze denken misschien dat heel de dopingproblematiek opgelost kan

worden door doping toe te laten.

Volgens de studie van Wanjek et al. (2007) zouden niet sportende studenten meer

dopingproducten nemen dan studenten die op recreatieniveau of competitieniveau aan sport

doen. Competitieve studenten zouden minder doping gebruiken, omdat ze angst hebben voor

de sancties wanneer ze betrapt worden. Deze onderzoekers stelden ook dat de kennis over

doping kleiner was bij recreanten dan bij competitiesporters.

Andere mogelijke verklaringen zouden verder onderzocht kunnen worden.

4.1.3. Het verschil tussen mannen en vrouwen op gebied van attitude en tolerantie

In het onderzoek werd ook nagegaan of er een verschil is tussen mannen en vrouwen op

gebied van attitude en tolerantie. Mannen hebben een positievere attitude tegenover doping

dan vrouwen en zijn toleranter. Dit zou kunnen verklaard worden door het onderzoek van

Sas-Nowosielski en Swiatkowska (2008). Hieruit blijkt dat mannen meer egogeoriënteerd zijn

en vrouwen meer taakgeoriënteerd. Egogeoriënteerde individuen voelen zich enkel competent

wanneer ze beter presteren dan anderen. Ze willen hun beste prestatie aan zichzelf en aan hun

sociale omgeving tonen. Zij hebben de neiging om de regels sneller te verbreken en vals te

spelen. Taakgeoriënteerde individuen nemen succes hoofdzakelijk waar in zelfverwijzende

termen en ervaren competentiegevoelens wanneer ze hun best doen om hun prestaties te

verbeteren. Ze zijn niet zo begaan met hoe anderen presteren op dezelfde taken, hebben

interne doelstellingen en bevelen moraal gedrag in de sport aan. Ze respecteren de regels.

38

Hoe atleten succes definiëren beïnvloedt dus hun attitudes tegenover doping. Dit is

voornamelijk bij mannen zo. Wanneer atleten succes definiëren in termen van de prestaties

van anderen, is er een grotere kans dat ze doping gaan gebruiken en minder gunstig gezind

zijn tegenover de antidoping politiek dan individuen die succes definiëren in termen van

zelfverwijzende criteria. Mannen willen zichzelf meer vergelijken met elkaar dan vrouwen

wat zou kunnen leiden tot een snellere overgang naar dopinggebruik. Dit zou het verschil in

attitude en tolerantie tussen mannen en vrouwen kunnen verklaren. Het is belangrijk om een

motiverend klimaat te creëren dat taakoriëntatie promoot.

Er werd aangetoond in een studie van Van Eenoo en Delbeke (2003) dat mannelijke atleten

meer doping gebruikten dan vrouwelijke atleten in Vlaanderen.

4.1.4. Dopingattitude naargelang de aanraking met dopingcontroles

Uit het onderzoek kwam het resultaat dat studenten die reeds in aanraking gekomen zijn met

een dopingcontrole een positievere dopingattitude hebben dan studenten die nog nooit in

aanraking gekomen zijn met een dopingcontrole. Dit is een heel eigenaardig resultaat dat

moeilijk te verklaren is. Dit moet zeker verder onderzocht worden.

4.2. BEPERKINGEN VAN HET ONDERZOEK

Een eerste ‘beperking’ van het onderzoek is het feit dat de literatuurstudie eerder beschrijvend

is. De nadruk ligt meer op de ethische kwesties in verband met doping dan op

wetenschappelijke onderzoeken. Het was heel interessant om te lezen over doping, antidoping

organisaties, verklaringen waarom atleten doping nemen, wat er aan het dopingprobleem kan

gedaan worden enzovoort. Het is dan ook de bedoeling om de lezer hier iets meer over te

informeren dan om droge resultaten uit onderzoeken weer te geven. In de literatuur waren

nauwelijks artikels te vinden over de attitudes van studenten tegenover doping. Er is wel reeds

veel geschreven over de attitudes van atleten tegenover doping. Men wou telkens

onderzoeken in welke mate de dopingattitudes van atleten hun dopinggedrag konden

verklaren. In heel wat onderzoeken bestond de steekproef uit studenten-atleten. Dit is een

typisch Amerikaans fenomeen, waarbij de leerlingen studeren, maar tegelijkertijd ook

sportieve prestaties moeten leveren en hier dan ook voor betaald worden. De bedoeling van

het huidige onderzoek was het onderzoeken van dopingattitudes van studenten en het verschil

39

te onderzoeken tussen studenten Lichamelijke Opvoeding en andere universiteitsstudenten.

Dit leek dan ook een interessant onderzoek aangezien hier nog zo weinig over geweten is.

Er deden heel wat studenten van de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen

(315 studenten) mee aan het onderzoek en heel weinig studenten van de faculteit

Farmaceutische Wetenschappen (36 studenten). Hierdoor kunnen de resultaten misschien een

wat vertekend beeld geven. De reden dat zoveel studenten van de faculteit Geneeskunde en

Gezondheidswetenschappen deelnamen, kan te maken hebben met het feit dat zij een grotere

interesse hebben voor het onderwerp doping, daar dit onderwerp deze studenten wellicht het

meest interesseert. Dit onderzoek was te kleinschalig om ervoor te zorgen dat er evenveel

studenten van elke faculteit deelnamen.

In het onderzoek worden ook een aantal uitspraken gedaan door topsporters. Het is belangrijk

om weten dat dit maar 30 studenten van de 1114 zijn. Er moet dus voorzichtig omgesprongen

worden met deze conclusies.

Er werd enkel gewerkt met Universiteitsstudenten, waardoor onze resultaten en conclusies

niet generaliseerbaar zijn naar andere populaties. Hiermee wordt bedoeld dat er

mentaliteitsverschillen kunnen zijn tussen hogeschoolstudenten, ongeschoolden of

laaggeschoolden en de onderzochte doelgroep. Het is aan te raden om bij volgende

voortbouwende studies ook de sociale gelaagdheid in rekening te brengen.

Verder werd er ook geen factoranalyse uitgevoerd om te kijken welke items samengenomen

mochten worden. De reden hiervoor is dat het onderzoek geen valideringstudie is. Via het

berekenen van de Cronbach Alpha werd gekeken welke vragen samengenomen konden

worden tot één factor. Hierbij werd geconcludeerd dat de Cronbach Alpha’s eerder op een

matige interne consistentie wezen dan op een goede interne consistentie.

Bij het opstellen van de vragenlijst werd er deels gebruik gemaakt van zelf opgestelde vragen.

Bij nader inzien blijkt dit niet zo een goede strategie te zijn aangezien er dan problemen

kunnen optreden bij het samennemen van de vragen. Aan te raden is het gebruik van reeds

bestaande schalen. Het probleem bij dit onderwerp is dat hier nog niet zo veel schalen voor

bestaan.

40

4.3. RICHTLIJNEN VOOR VERDER ONDERZOEK

Het is aan te raden om in een verder onderzoek de redenen na te gaan waarom studenten

Lichamelijke Opvoeding een positievere dopingattitude vertonen dan andere studenten. De

standpunten van studenten LO zouden de toekomstige ontwikkelingen in de sportwereld

kunnen bepalen. Volgens Richard Pound, de vorige voorzitter van het WADA, is het geven

van voorlichting en antidoping educatie een belangrijke manier om doping tegen te gaan (Sas-

Nowosielski en Swiatkowska, 2008). Leerkrachten LO moeten de leerlingen waarden en

normen bijbrengen en duidelijk maken dat doping niet kan.

Verder is het ook eigenaardig dat er een significant verschil is tussen studenten LO en andere

studenten op gebied van dopingattitude, maar dat er geen significant verschil is tussen

studenten LO en andere studenten op gebied van tolerantie. Dit moet eveneens verder

onderzocht worden.

In verder onderzoek zou ook nog kunnen gezocht worden naar verklaringen voor het feit dat

studenten die niet aan sport doen toleranter tegenover doping staan dan studenten die wel aan

sport doen. Het eigenaardige resultaat dat studenten die reeds in aanraking gekomen zijn met

een dopingcontrole een positievere dopingattitude hebben dan studenten die nog nooit in

aanraking gekomen zijn met een dopingcontrole, moet zeker ook verder onderzocht worden.

4.4. BESLUIT

Volgens Jacques Rogge, voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité, is een absolute

nultolerantie de enige manier om doping tegen te gaan. Het is eveneens het gemakkelijkste

beleid om te voeren. Bij doping onder medisch toezicht is het moeilijk om een grens te

trekken tussen wat wel en niet mag. Op die manier zouden atleten ook rechtstreeks verplicht

worden om doping te nemen. Atleten moeten beseffen dat het dopingverbod een regel is, net

zoals er niet door het rode licht mag gereden worden.

Het dopingprobleem zal steeds blijven bestaan, maar het is belangrijk om hiertegen te blijven

strijden. De finale overwinning is onmogelijk zolang er verleiding is en er centen te verdienen

zijn in de sport. Maar het aantal dopingcontroles neemt fenomenaal toe, er is nog nooit zoveel

gecontroleerd als nu. Het probleem is dat sporters altijd een stapje voor zijn op de

41

dopingcontroleurs. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de atleten voldoende afgeschrikt

worden om doping te nemen (straffen, geldboetes, gevangenisstraffen, prijzen inleveren, …).

Rond het onderwerp doping is er in het verleden reeds heel veel gediscussieerd en zal er in de

toekomst blijven gediscussieerd worden. Het is een heel complex probleem dat niet als een

zwart-wit discussie mag gezien worden. Voor veel argumenten die tegen doping pleiten

kunnen tegenargumenten aangehaald worden en voor veel argumenten die voor doping

pleiten eveneens.

42

BIBLIOGRAFIE

Adam, D. (2004). Anti-doping expert calls for monthly drug tests for sport stars. The

Guardian.

Alaranta, A. et al. (2006). Self-reported attitudes of elite athletes towards doping: differences

between type of sport. International Journal of Sports Medicine, 27, 842-846.

Azzazy, H.M., Mansour, M.M.H. (2007). Rogue athletes and recombinant DNA technology:

challenges for doping control. Analyst, 132, 951-957.

Balduck, A-L., Buelens, M., Maes, M. (2007). Handboek sportmanagement. Leuven, Lannoo

Campus.

Browne, A., Lachance, V., Pipe, A. (1999). The ethics of blood testing as an element of

doping control in sport. Medicine and science in sports and exercise, 31(4), 497-501.

Campos, R.D. et al. (2003). Marijuana as doping in sports. Journal of Sports Medicine, 33(6),

395-399.

De Rose, E. (2008). Doping in athletes. Clinics in Sports Medicine, 27(1), 109-118.

De Wachter, F. (2000). De sportdroom bedreigd: doping als filosofische kwestie. Ethische

perspectieven, 10, 157-162.

Decroos, K. (2007). Genetische doping: science-fiction of realiteit? Literatuuronderzoek.

Donovan, R.J. et al. (2002). A conceptual framework for achieving performance enhancing

drug compliance in sport. Sports Medicine, 32(2), 269-284.

Filip, F. (2007). Is science killing sport? European molecular biology organization, 8(5), 433-

435.

43

Fraser, A.D. (2004). Doping control from a global and national perspective. Ther drug monit,

26(2), 171-174.

Geerts, G., Den Boon, C.A. (1999). Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. 13e

uitgave. Utrecht/Antwerpen, Van Dale Lexicografie BV.

Hackford, D. Doping in de sport. Sociaal-wetenschappelijke aspecten. 132-143. Elmar sport.

Haisma, H.J. et al. (2004). Gene doping. Capelle aan den Ijssel, Netherlands Centre for

Doping Affairs.

Hartgens, F., Kuipers, H. (2000). Verboden middelen in de sport, 86-92. Houten, Bohn

Stafleu Van Loghum.

Howitt, Cramer. (2005). Reliability and validity.

Kayser, K., Mauron, A., Miah, A. (2007). Current anti-doping policy: a critical appraisal.

BMC Medical Ethics, (8)2, 1-10.

Lamendin, H. (1997). Dopage des sportifs: opinions d’étudiants. Médecine du sport. 71(3),

156-157.

Lasne, F. et al. (2004). “Genetic doping” with erythropoietien cDNA in primate muscle is

detectable. Molecular Therapie, 10(3), 409-410.

Lippi, G., Franchini, M., Guidi, G.C. (2008). Doping in competition or doping in sport?

British Medical Bulletin, 86(1), 95–107.

Loland, S., Murray, T.H. (2007). The ethics of the use of technologically constructed high –

altitude environments to enhance performances in sport. Medicine and science in sports, 17,

193-195.

44

Lucidi, F. et al. (2004). Determinants of the intention to use doping substances: an empirical

contribution in a sample of Italian adolescents. International Jounral of Sport Psychology,

35(1), 133-148.

Lumpkin, A., Stoll, S.K., Beller, J.M. (1994). Sport ethics. Applications for fair play, 107-

119. Mosby-Year Book, Inc., St. Louis, Missouri.

Lüschen, G. (1993). The social structure of deviant subculture. Sports science revieuw, 2, 92-

106.

Maes, M., Zintz, T. (2003). Vademecum sportmanagement, 2e editie. 312-313. Belgisch

Olympisch en Interfederaal Comité.

Mary, St., Adward, W. (1998). Legal and ethical dilemmas in drug management for team

psysicians and athlete trainers. Southern Medical Journal, 91(5), 421-426.

Mottram, D.R. (1999). Banned drugs in sport. Does the International Olympic Committee List

need updating? Sports Medicine, 27(1), 1-10.

Mottram, D.R. (2003). Drugs in sport, 3e ed., London, Routledge.

Murray, T.H. (2008). Doping in sport: challenges for medicine, science and ethics. Journal of

Internal Medicine, 264, 95-98.

Niggli, O., Sieveking, J. (2006). Selected case law rendered under the world anti-doping code.

Jusletter. 1-7.

Parry, J. Ethics and doping. (Proceedings of the Conference: 'The Limits of Sport'; Institute of

Catalonian Studies; Barcelona, June 1999).

Petróczi, A. (2007). Attitudes and doping: a structural equation analysis of the relation

between athletes’ attitudes, sport orientation and doping behaviour. Substance Abuse

Treatment, Prevention, and Policy, 2(34), 1-15.

45

Petróczi, A., Aidman, E. (2008). Psychological drivers: The Life-Cycle model of performance

enhancement. Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy, 3(7), 1-12.

Savulescu, J., Foddy, B., Clayton, M. (2004). Why we should allow performance enhancing

drugs in sport. British Journal of Sports Medicine, 38, 666-670.

Sas-Nowosielski, K., Swiatkowska, L. (2008). Goal orientations and attitudes toward doping.

International Journal of Sports Medicine, 29, 607-612.

Sport, Éthique, Jeunes, la ligne d’ombre du dopage. 12e Congrès International du Panathlon,

Palerme, 29 Avril – 1e Mai 1999. Panathlon International 2000, Rapallo (GE).

Strauss, R.H. (1987). Drugs and performance in sports, 11-21. W.B. Saunders Company,

Philadelphia.

Strelan, P., Boeckmann, R.J. (2003). A new model for understanding performance-enhancing

drug use by elite athletes. Journal of Applied Sport Psychology, 15(1), 176-183.

Striegel, H., Rössner, D., Simon, P., Niess, A.M. (2005). The world anti-doping code 2003 –

consequences for physicians associated with elite athletes. Sports medicine. 26, 238-243.

Sweeney, H.L. (2004). Gene doping. Scientific American, 63-69.

Unal, M., Unal, O.D. (2004). Gene doping in sports. Sports medicine. 34, 357-362.

Van Eenoo, P., Delbeke, F.T. (2003). The prevalence of doping in Flanders in comparison to

the prevalence of doping in international sports. International Journal of Sports Medicine, 24,

565-570.

Van Hilvoorde, J., Pasveer, B. (2005). Beter dan goed. Over genetica en de toekomst van

topsport. Diemen, Veen Magazines B.V.

Van Kernebeek, E. (1993). Drugs and sports. A health education approach in the

Netherlands, 9. The Netherlands, Netherlands Centre for Doping Affairs.

46

Vangrunderbeek, H., Tolleneer, J. (2008). Naar meer tolerantie voor doping de sport? Een

onderzoek bij eerstejaarsstudenten (1998-2006). Ethische perspectieven, 18(1), 86-100.

Videman, T., Forsythe, K. The ethics of nog testing in athletic competition. Official Journal

of the American College of Sports Medicine, 1361-1362.

Vriesacker, T. (2004). Doping en ethiek. Een nadere kijk op het dopingverbod in sport.

Eindverhandeling ingediend tot het verwerven van de graad van Licentiaat in de

Moraalwetenschappen, Universiteit Gent. Promotor: Prof. Dr. Freddy Mortier.

Wanjek, B. et al. (2007). Doping, drugs and drug abuse among adolescents in the state of

Thuringia (Germany): Prevalence, knowledge and attitudes. International Journal of Sports

Medicine, 28, 346-353.

Wells, D.J. (2008). Gene doping: the hype and the reality. British Journal of Pharmacology,

154, 623-631.

Williams, M.H. (2001). Maximale sportprestaties: endrogene middelen en methoden.

Rijswijk, Elma.

Williams, M.H. (1989). Beyond training. How athletes enhance performance legally and

illegaly, 165-190. United States of America, Leisure Press.

47

WEBSITES

Comer, E. (2005). Sport en ethiek. Geraadpleegd op 10/07/2008,

http://www.demaakbaremens.org

Jacobs, H. (25/11/2008). België heeft zes maanden tijd om eenvormig dopingbeleid te voeren.

Geraadpleegd op 29/11/2008, http://www.sportwereld.be.

JAV. (29/09/2008). Vlaams Doping Tribunaal garandeert uniforme rechtspraak.

Geraadpleegd op 29/11/2008, http://www.destandaard.be.

Van der Auwera, K. (2006). Dossiers: Doping. Geraadpleegd op 11/10/2008,

http://www.knack.be/dossiers/11/1599/doping-dossiers.html

Van der Auwera, K. (24/11/2008). Kritiek op dopingbeleid: BOIC wil federaal agentschap.

Geraadpleegd op 29/11/2008, http://www.knack.be.

WLE. (22/11/2008). Dopingagentschap hekelt Belgisch beleid. Geraadpleegd op 29/11/2008,

www.destandaard.be

http:// www.wada-ama.org (Geraadpleegd op 18/10/2008)

http:// www.anado.org (Geraadpleegd op 29/11/2008)

http://www.encyclo.nl (Geraadpleegd op 29/11/2008)

48

ANDERE

Artsenkrant nr. 1133 (1998). Artsenkrant nr. 1134 (1998).

Daems, W. Doping: vandaag epo, morgen genen. Eos Magazine, 6-13.

De Huisarts. (2008). Geneesmiddelen verboden voor sporters. Roularta Medica, Brussel.

Hartgens, F. (1999). Dossier: doping. Bodytalk, No. 201, 9-16.

De Preter, J. (05/06/2008). Ook wereld van klassieke muziek kampt met dopingprobleem, De

Morgen.

Palsma, A. (2007). Doping: een beknopt overzicht. Sportgericht, 61(6), 23-27.

Ruidant, L. (2006). “Genetisch gewijzigde atleten zijn voor morgen”. Artsenkrant, 1723, 14.

Van Gestel, J. (2001). Doping in de sport: de ethische kwestie. Bodytalk, No. 228, 1-5.

Vanderveene, J. (2007). Dopingcontrole: een technologisch puzzelwerk. De huisarts, No 815,

26.

VDY. (24/11/2008). Politici wijzen kritiek WADA van de hand. De Standaard Online. Belga

49

BIJLAGEN

1. Lijst met afkortingen

ADAMS = Anti-Doping Administration and Management System

ANADO = Association of National Anti-Doping Organisations

BOIC = Belgisch Olympisch Internationaal Comité

DUBS = Doping Use Belief Statements

EPO = Erythropoïetine

FIS = Fédération Internationale de Ski

IAAF = International Association of Athletics Federations

IBU = International Biathlon Union

IOC = International Olympic Committee

ISU = International Skating Union

LO = Lichamelijke Opvoeding

NADO = National Anti-Doping Organisation

PEAS = Performance Enhancement Attitude Scale

POSQ = Perception Of Success Questionnaire

SEM = Structural Equation Model

SOQ = Sport Orientation Questionnaire

UCI = Union Cycliste International

UNESCO = United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

WADA = World Anti-Doping Agency

50

2. Uitbreiding van de literatuurstudie

2.1. HET GENETISCH PASPOORT (www.wada-ama.org, geraadpleegd op 13/12/2008)

2.1.1. Het genetisch paspoort als detectiemethode voor dopinggebruik

Het paspoort wordt geconstrueerd door een aantal parameters. Deze worden opgesteld na een

bloedafname. Het gaat om normale waarden van het lichaam, zoals bijvoorbeeld de

hematocrietwaarde. Wanneer een atleet doping gebruikt, zullen deze parameters veranderen.

Op basis daarvan is er een indirecte opsporingsmethode mogelijk. Het genetisch paspoort

wordt niet alleen gebruikt om doping op te sporen, maar ook om de gezondheid van de atleet

te beschermen. Wanneer er een ziekte aanwezig is in het lichaam van de atleet, zal zijn

genetisch paspoort veranderen. Door deze veranderingen kan een arts de ziekte vaststellen.

2.1.2. De ontwikkeling van het genetisch paspoort

Het concept is bedacht in 2002. Het idee heeft een verdere impuls gekregen na de

winterspelen van 2006, waar atleten met een te hoge hematocrietwaarde niet mochten starten

aan de winterspelen in overleg met hun federatie. Het WADA begreep dat er een verschil kon

zijn in bloedwaarde bij de verschillende sporten en daarom werd er een vergadering

georganiseerd om het idee van een biologisch paspoort te bespreken. De deelnemers aan de

vergadering (vertegenwoordigers van internationale sportfederaties met inbegrip van FIS,

IBU, ISU, UCI en IAAF) waren het ermee eens dat de analyse van bloedparameters als deel

van het antidoping proces zou moeten worden overwogen. Het kan helpen om abnormale

profielen te identificeren. Het WADA nam het initiatief om verdere vergaderingen met

relevante deskundigen op het gebied van hematologie bijeen te roepen. Na veel vergaderingen

werd een consensus bereikt. De longitudinale analyse van parameters van het bloedstaal van

een atleet zou in een database moeten worden geregistreerd. Abnormale waarden in het bloed

zouden moeten worden gesanctioneerd.

2.1.3. De taken van het WADA

Het is niet de taak van het WADA om zich te bemoeien met de specificiteit van de sport,

maar juist om de antidoping organisaties harmonieuzer te laten samenwerken, bijvoorbeeld

universeel protocol, transport van stalen en universele ontledingen en bewaring van stalen.

51

De resultaten van de erkende WADA laboratoria moeten ingegeven worden in ‘the Anti-

Doping Administration & Management System’ (ADAMS). De data worden ontleed in het

laboratorium van Lausanne door een expert van het WADA. Zijn vaststellingen worden

vergeleken met de Code en vervolgens wordt de betreffende atleet gesanctioneerd.

2.1.4. Het genetisch paspoort versus de traditionele testen

De urinestalen en bloedtesten zullen niet verdwijnen door de komst van het genetisch

paspoort. Ze zullen een aanvullende controle zijn naast het genetische paspoort.

2.2. GENETISCHE DOPING

Duizenden jaren geleden presteerden atleten net zoals nu voor de eer en veel geld. Vandaag

de dag worden atleten vaak gesponsord door bedrijven. Het geld dat ze van hun sponsors

krijgen, is dan ook afhankelijk van hun prestaties. Alle technologische innovaties zijn goed

om slechts een honderdste van een milliseconde beter te presteren dan hun huidig record.

Sommige atleten zoeken verder dan de legale middelen. Ze misbruiken biomedische

methoden, zoals genetische doping. Dit om een oneerlijk voordeel te verkrijgen ten opzichte

van andere atleten.

Vroeger gebruikte men voornamelijk psychomotorische stimulantia zoals cafeïne en cocaïne,

sympathicomimetica zoals amfetamines, narcotische analgetica zoals pijnstillende middelen,

anabole middelen, groeihormonen en glycoproteïnehormonen zoals EPO en bloeddoping. Nu

wagen atleten zich aan genetische doping.

Het World Anti-Doping Agency definieerde genetische doping in 2001 als “het niet-

therapeutische gebruik van genen, genetische bouwstenen en/of cellen die de mogelijkheid

hebben de sportprestaties te verbeteren” (Haisma et al., 2004). Sinds 2003 heeft het WADA

genetische doping op de lijst van verboden middelen geplaatst.

De oorsprong van genetische doping vindt zijn wortels in de geneeskunde zoals vele andere

dopingproducten en middelen. Genen hebben nog andere functies binnen het lichaam dan

alleen maar de prestatie te verhogen. Ze vervangen defecte cellen, doden of wekken

kankercellen en maken lichaamseigen stoffen aan.

52

Het principe van genetische doping berust op gentherapie waarbij een therapeutisch gen in

een cel wordt gebracht die een afwezig of afwijkend gen kan compenseren. Het DNA van de

mens wordt dus doelbewust gemanipuleerd. Bij genetische doping worden gemanipuleerde

genen in het lichaam van de atleet gebracht of wordt de activiteit van bestaande genen

gemanipuleerd, waardoor ze bijvoorbeeld meer spiermassa gaan produceren. Het menselijk

genoom wordt onomkeerbaar gemodificeerd. De transfer van genetisch materiaal kan op

verschillende manieren gebeuren: met behulp van virale vectoren (virussen worden genetisch

gewijzigd en brengen genen in geselecteerde doelcellen) en via het injecteren van DNA.

Een voorbeeld van genetische doping is het onderdrukken van het gen dat het eiwit

myostatine aanmaakt. Myostatine is een negatieve regulator van de spiervorming, met een

enorme spiergroei als gevolg van die onderdrukking. De meest relevante genen zijn

erythropoëtine, groeifactoren (zoals het insuline like groei hormoon), myostatine en

endorfines (Sweeney, 2004).

Genetische doping kan (nog) niet opgespoord worden aan de hand van bloed- of urinetesten

aangezien de meeste genetische dopingproteïnes lokaal in de spieren aangemaakt worden.

Daarenboven zijn de meeste eiwitten, geproduceerd door transgenen of genetisch

gemanipuleerde cellen identiek aan de lichaamseigen eiwitten. De enige betrouwbare test is

een invasieve spierbiopsie. Maar topsporters zullen er hoogstwaarschijnlijk niet mee akkoord

gaan dat hun spieren beschadigd worden. Momenteel zijn er nog geen officieel goedgekeurde

en gebruikte controletesten ontwikkeld om deze ‘recentere’ manier van doping op te sporen.

Er worden heel wat opsporingsstrategieën onderzocht, maar deze zitten nog in een testfase.

Voorbeelden hiervan zijn: het opsporen van structurele verschillen in eiwitten geproduceerd

door transgenen (apen die gedopeerd werden met het EPO gen in de Franse Nationale Doping

Laboratoria produceerden EPO dat een enigszins verschillend glycosylation patroon van het

endogene had, Lasne et al., 2004), het onderzoeken van een immuunrespons tegen virale

vectoren, non-invasieve moleculaire beeldvorming, DNA microarrays en proteomic

profilering, de unieke barcode en detectie van transgenetisch DNA (Decroos, 2007).

Wetenschappers stellen voor om genetische doping vast te stellen aan de hand van het

herhaaldelijk bepalen van een proteïneprofiel en/of een expressieprofiel zodat veranderingen

in eiwitniveaus kunnen worden vastgesteld.

Het lijkt erop dat genetische doping reeds aanwezig is in het sportmilieu. Om dit te kunnen

bevestigen zal er nog enkele jaren gewacht moeten worden op officiële opsporingstesten

53

goedgekeurd door het WADA en andere instanties. Het WADA streeft ernaar dat genetische

doping zo snel mogelijk kan opgespoord worden daar deze de prestaties van de atleet enorm

kan opkrikken en de hiermee gepaarde gezondheidsrisico’s zeer hoog zijn. EPO toegediend

via gentherapie zou kunnen leiden tot een verhoogde kans op een beroerte of een hartaanval

aangezien het de viscositeit van het bloed en het aantal rode bloedcellen enorm verhoogt. Het

misbruik van genen door gezonde atleten kan hun gezondheid schade toebrengen.

2.3. GENTECHNOLOGIE

Gentechnologie kan gebruikt worden voor vier mogelijke toepassingen, namelijk: preventie,

selectie, gentherapie en prestatiebevordering (Van Hilvoorde en Pasveer, 2005).

Het eerste luik omvat de preventie. Af en toe sterft een jonge (top)sporter ten gevolge van een

hartstilstand. Misschien kon dit telkens vermeden worden indien men op basis van bepaalde

genen dit risico kon opsporen en voorkomen. Op basis van de genetica zouden gezonde

sporters en sporters waarbij er een genetische afwijking in de familie zit, gescreend kunnen

worden. Voorlopig is dit echter nog niet mogelijk. Dergelijke screening heeft voor- en

nadelen. Op die manier zou plotselinge sterfte kunnen ingeperkt worden. Maar soms is het

beter dat voorlopig gezonde sporters dit risico niet te weten komen. Hier komen heel wat

ethische vragen bij kijken.

De tweede toepassing van gentechnologie is selectie. Op deze manier kan talent opgespoord

worden aan de hand van een genetisch profiel. Door onderzoek kan dan bepaald worden

welke dragers van DNA-sequentievariaties wenselijk zijn voor sportieve prestaties.

Momenteel ontbreekt echter de kennis over de belangrijke genen op basis waarvan de

sportieve genotypen kunnen worden gedefinieerd en embryo’s kunnen worden geselecteerd.

Het derde luik binnen gentechnologie omvat de gentherapie. “Gentherapie kan worden

gedefinieerd als de overdracht van genetisch materiaal naar menselijke cellen voor de

behandeling of preventie van een ziekte of afwijking. Het principe van gentherapie berust op

het inbrengen van een therapeutisch gen in een cel waardoor een afwezig of afwijkend gen

kan worden gecompenseerd” (Van Hilvoorde en Pasveer, 2005). Een mogelijke toepassing

hiervan is het verbeterd en versneld herstel van sportblessures.

54

De vierde toepassing van gentechnologie, namelijk prestatiebevordering door genetische

doping, is afgeleid uit de gentherapie. Hierbij kan de ethische vraag gesteld worden welke

ingrepen in geest en lichaam al dan niet aanvaardbaar zijn in een ‘eerlijke competitie’. Is het

bijvoorbeeld ethisch verantwoord om na een in vitro fertilisatie dat embryo uit te kiezen dat

drager is van een gen dat leidt tot een toegenomen aanleg voor spierontwikkeling? Op de duur

is er een nieuwe ethiek voor topsport nodig, aangepast aan de veranderende tijden en

technologieën.

55

3. Vragenlijst

Beste student,

Wij zijn masterstudenten Lichamelijke Opvoeding en Bewegingswetenschappen aan de

Universiteit van Gent. Dit jaar maken wij een thesis die de problematiek rond ethiek en

doping zal behandelen. De bedoeling is om een vergelijkende studie te maken tussen

studenten Lichamelijke Opvoeding en andere universiteitsstudenten. We willen het verschil in

mening op gebied van doping onderzoeken.

Wij zouden graag beroep doen op uw persoonlijke medewerking en u vragen om onze

vragenlijst in te vullen. Deze is volledig anoniem. Op basis van uw antwoorden kunnen wij

kijken hoe u staat tegenover doping. Het invullen van de vragenlijst neemt ongeveer 10

minuten in beslag.

Veel succes en alvast bedankt voor uw medewerking!

Celine Pieters en Annelies Dom

Gegevens Celine Pieters: Gegevens Annelies Dom:

E-mail: Celine.Pieters@UGent.be E-mail: Annelies.Dom@Ugent.be

GSM: 0474/62 72 26 GSM: 0495/49 26 31

56

VRAGENLIJST SPORT EN ETHIEK: DOPING

1. Wat is jouw geslacht?

O Man

O Vrouw

2. Wat is jouw leeftijd?

O 17 jaar O 20 jaar O 23 jaar O 26 jaar

O 18 jaar O 21 jaar O 24 jaar O 27 jaar

O 19 jaar O 22 jaar O 25 jaar O Andere: …………

3. Tot welke faculteit behoort jouw richting?

O Letteren en Wijsbegeerte O Diergeneeskunde

O Rechtsgeleerdheid O Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

O Wetenschappen O Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen

O Ingenieurswetenschappen O Farmaceutische Wetenschappen

O Economie en Bedrijfskunde O Bio-Ingenieurswetenschappen

O Politieke en Sociale Wetenschappen

4. In welk jaar zit je? (GIT-studenten vullen het hoogste jaar in)

O 1e bachelor O 1e master

O 2e bachelor O 2e master

O 3e bachelor O Andere: …………………………………..

57

5. Welke richting volg je aan de Universiteit van Gent?

…………………………………………………………………………………………………...

6. Welke sport(en) beoefen je?

………………………………………………………………………………………………

7. Op welk niveau doe je aan sport?

O Recreatieniveau

O Competitieniveau

O Topsportniveau

O Ik doe niet aan sport

8. Ben je zelf reeds getest geweest op doping?

O Neen

O Ja

9. Ben je reeds in aanraking gekomen met dopingcontroles?

O Ja, via vrienden

O Ja, via familie

O Ja, via mijn sportclub

O Ja, via school

O Ja, via andere:……………………………………………………………………………

O Ik ben nog nooit in aanraking gekomen met een dopingcontrole

58

Helemaal niet

akkoord

Niet akkoord

Soms wel, soms niet akkoord

Akkoord Helemaal akkoord

1. Doping is noodzakelijk om te kunnen concurreren.

2. Doping is niet vals spelen als iedereen het doet.

3. Doping is nooit volledig uit de sport te bannen.

4. Enkel de kwaliteit van prestatie is van belang, niet

de manier waarop atleten het bereiken.

5. Atleten zouden zich niet schuldig moeten voelen

als ze prestatieverbeterende producten nemen en op

die manier de regels breken.

6. Recreatieve drugs (vb. cocaïne, XTC) geven de

motivatie om te trainen.

7. Doping is een onvermijdelijk aspect van de

competitiesport.

8. Er is geen verschil tussen doping, snelle

zwempakken en lichte fietsen, allemaal gebruikt om

de prestatie te verbeteren.

9. Atleten grijpen naar doping omdat de

wedstrijdkalender te zwaar is.

10. De strijd tegen doping is een onmogelijke

opgave.

11. Recreatieve drugs (vb. cocaïne, XTC) zouden

naast het competitieterrein toegelaten moeten

worden.

12. Atleten zouden toegelaten moeten worden om

doping te nemen om verlost te worden van de

prestatiedruk.

13. Atleten nemen doping omdat hier zo grote

financiële belangen mee gepaard gaan.

14. Doping kan niet tot een beheersbaar probleem

worden teruggebracht.

15. Kenianen hebben een natuurlijk voordeel

tegenover blanken bij marathons. Blanken mogen

deze ongelijkheid corrigeren door het nemen van

doping.

59

Helemaal niet

akkoord

Niet akkoord

Soms wel, soms niet akkoord

Akkoord Helemaal akkoord

16. Door doping te verbieden gaat de individuele

vrijheid verloren. Elke atleet is verstandig genoeg om

zelf te bepalen wat al dan niet goed voor hem is.

17. De media blazen het dopingprobleem buiten

proportie op.

18. Atleten die nu reeds doping nemen, zullen in de

toekomst gemakkelijker gendoping (= het

manipuleren van genen, genetische bouwstenen en/of

cellen om op die manier de sportprestaties te

verbeteren) gebruiken.

19. Ik vind dat doping onder medische begeleiding

toegestaan moet worden. Er moet een lijst bestaan

met de toegestane middelen en dosering hiervan.

20. Ik vind dat doping altijd toegestaan moet worden.

21. Topsporters hebben een voorbeeldfunctie.

Wanneer een atleet betrapt wordt op doping, zou dit

de supporters kunnen aanzetten tot het gebruik van

deze producten.

22. Sport is een spiegel van de maatschappij en

doping berokkent onrechtstreeks schade aan die

maatschappij.

23. Doping moet verboden worden omdat het de

gezondheid van de atleet schaadt.

24. Doping moet verboden worden omdat het indruist

tegen de fair play van de sport.

25. Het WADA (World Anti-Doping Agency) speelt

een onmisbare rol in de strijd tegen doping.

26. Een atleet die doping neemt, verplicht

onrechtstreeks de tegenstander, die de sport zuiver

probeert te houden, om eveneens doping te

gebruiken.

60

Helemaal niet

akkoord

Niet akkoord

Soms wel, soms niet akkoord

Akkoord Helemaal akkoord

27. Ik ben voor een absolute nultolerantie op gebied van doping. Er kan niets door de vingers gezien worden.

28. Gezondheidsproblemen door doping zijn even slecht als gezondheidsproblemen gerelateerd aan harde training en blessures.

29. De gezondheidsrisico’s die in verband staan met doping, zijn overdreven.

30. Atleten verliezen vaak tijd te wijten aan blessures en doping kan helpen om de verloren tijd in te halen.

31. Het is een atleet zijn/haar eigen lichaam, en wat deze atleet inneem, is zijn/haar eigen zaak.

32. Doping zou toegelaten moeten worden tot op het niveau waarop er geen schade voor de gezondheid is. Op die manier kunnen atleten hun natuurlijke ongelijkheid corrigeren.

33. De regels in verband met dopinggebruik moeten variëren naargelang het niveau van competitie (jeugd, school, college, elite amateur of professional).

34. Het geven van voorlichting en educatie over de schadelijke gevolgen van doping en druggebruik (vb. op school) helpt doping tegen te gaan.

35. Intensiveren van de opsporing en vervolging van illegale productie en handel helpt doping te voorkomen.

36. Het zou efficiënter zijn om een genetisch profiel (atleten zouden maandelijks getest moeten worden zodanig dat wetenschappers een profiel van hun normale hormoonniveau en andere niveaus van lichaamsstoffen kunnen ontwikkelen en op die manier verdachte veranderingen kunnen zien als gevolg van dopinggebruik) van de atleten op te stellen in plaats van ze onregelmatig te testen.

37. Het is ethisch verantwoord om atleten te verplichten zich iedere maand te laten testen.

38. Het is een inbreuk op de privacy om een profiel op te stellen van de bloedwaarden van een atleet.

61

4. Interview met Philippe Rogge

1. Wat is uw standpunt ten opzichte van doping? Bent u, net zoals uw vader

Jacques Rogge, voor een absolute nultolerantie of bent u eerder tolerant (doping

onder medisch toezicht)?

“Nultolerantie is de enige manier om doping tegen te gaan. Voor mij is vooral de ethiek van

belang.”

2. Denkt u dat we een goede strijd tegen doping aan het voeren zijn of kan deze nog

beter?

“Ik denk het wel. Het WADA bestond reeds voor mijn vader Jacques Rogge voorzitter van

het IOC werd. Het aantal controles neemt fenomenaal toe, er is nog nooit zoveel

gecontroleerd als nu. Maar sporters hebben altijd een stapje voor op de dopingcontroleurs.

8000 stalen van atleten die deelnamen aan de Olympische Spelen in Peking worden opnieuw

onderzocht. De afschrikmiddelen zijn momenteel groot voor de atleten (veel controles, het

inleveren van prijzengeld, niet meer naar de Olympische Spelen mogen gaan,

gevangenisstraffen, …)”

3. Denkt u dat de strijd tegenover doping een onmogelijke opgave is?

“De strijd is er. De finale overwinning is onmogelijk zolang er verleiding is en er centen te

verdienen zijn in de sport. Criminaliteit is iets dat ook steeds zal blijven bestaan. Je moet

blijven vechten.”

4. Denkt u dat doping tot een beheersbaar probleem kan worden teruggebracht?

“Dat is het doel, het is wellicht beheersbaar. Het zal nooit weg zijn, we moeten realistisch

zijn.”

62

5. Hoe staat u tegenover het antidopingbeleid op wereldniveau? Denkt u dat het

beleid van het WADA volstaat?

“Ik heb het idee dat er door het WADA goed werk geleverd wordt. Er zijn veel wijzigingen en

verbeteringen buiten vroeger. Vroeger in Amerikaanse baseball werd er bijna niet

gecontroleerd en stilletjes aan sluiten die sporttakken zich ook aan bij het beleid van het

WADA. Het gaat de goede richting uit. Ik zie geen gaten in het WADA, het werkt goed

momenteel. Enkel de reglementering rond whereabouts is niet efficiënt volgens mij. Het is

een goed systeem, maar de uitvoerbaarheid is onwerkbaar. Veel atleten klagen erover. Het

zou een beetje menselijker gemaakt moeten worden.”

6. Hoe staat u tegenover het antidopingbeleid op Belgisch niveau? Bent u voor één

gemeenschappelijk federaal antidoping agentschap (in plaats van de verdeeldheid

tussen de 4 gemeenschappen)?

“Het probleem in België is dat we niet in lijn zijn met de WADA code, we hebben twee

verschillende regimes in ons land. Het probleem in België is de politiek. Een federaal

antidopingbeleid gaat niet, we kunnen het niet ‘federaal’ noemen aangezien sport een

gemeenschapsbevoegdheid is. Het beste zou zijn dat we twee gemeenschapsbeleiden voeren

die identiek zijn aan elkaar en in lijn met WADA. We kunnen het niet federaal noemen, maar

zouden het gewoon moeten afstemmen op elkaar.”

7. Hoe staat u tegenover de grens doping – zuurstofkamers, gestroomlijnde

zwempakken, … Hoe ver kunnen deze technologieën gaan volgens u?

“Dit is een evolutie die niet tegen te gaan is. In mijn vader zijn tijd werd er gezeild met

masten van hout, daarna werd er staal gebruikt en nu zijn de masten van carbon. Rijkere

landen hebben een enorm voordeel, vooral in de materiaalsport. Maar een lichtere fiets is

echter wel beter voor iedereen. Zuurstofkamers zijn niet toegelaten in het Olympisch dorp.

Zuurstofkamers zijn ook prestatiebevorderend, maar niet zo ongezond als doping. Het is

moeilijk te verbieden aangezien het moeilijk op te sporen is.”

63

8. Hoe staat u tegenover deze stelling: “Kenianen hebben een natuurlijk voordeel

tegenover Europeanen bij marathons. Europeanen mogen deze ongelijkheid

corrigeren door het nemen van doping.”

“Absoluut neen. Iemand die geboren wordt met korte spierweefsels heeft ook bepaalde

voordelen tegenover andere atleten. Als al de anderen dit zouden mogen compenseren, dit

gaat niet. De basisfilosofie is: met eigen middelen en hoe en wie je bent, er het beste uithalen.

Niet iedereen kan een goede marathonloper worden. In materiaalsporten hebben wij,

Europeanen, een stukje voor op Kenianen. Zij mogen ook niet stelen en roven om dat

materiaal te kunnen gebruiken.”

9. Denkt u dat gendoping reeds gebruikt wordt?

“Geen idee.”

10. Denkt u dat het merendeel van het peloton van de Tour de France doping neemt?

“Vroeger was dit zeker het geval. Het moet echter wel mogelijk zijn om 3 weken lang zoveel

kilometers te rijden. Doping in de tour is vandaag beperkt tot een minderheid, vroeger was dit

meer dan de helft.”

11. Denkt u dat het dopinggebruik zou verminderen indien de wedstrijdkalenders

minder zwaar zouden gemaakt worden?

“Dit hangt af van sport tot sport. Armstrong besefte dat hij maar 1 koers per jaar kon pieken,

en hij legde zich daarbij neer.”

12. Denkt u dat de Belgische bevolking onverschilliger geworden is tegenover doping

dan bijvoorbeeld 10 jaar geleden?

“Mensen schrikken er niet meer van, maar de kranten staan er wel nog vol van. Dus het

interesseert mensen nog steeds. Het lijkt of niemand er kwaad om is. Als iemand een winkel

overvalt, is dit heel erg! Als iemand zich dopeert, is niemand daar kwaad om. Kim Gevaert

64

ergert zich eraan dat ze meer had kunnen winnen omdat anderen zich dopeerden en haar dus

voor waren.”

13. Doping wordt niet enkel gebruikt in de sport, maar ook bij muzikanten, bij

studenten, bij politici, … Bij hen blijft het momenteel nog ongestraft. Hoe staat u

hier tegenover?

“Politici moeten blijkbaar altijd ’s nachts vergaderen. Ze zouden zich beter wat efficiënter

organiseren. Overal waar er een competitief element is, zal er oneerlijkheid zijn. We moeten

hopen dat concurrentie niet vervalst wordt.”

14. Denkt u dat het geven van voorlichting en educatie over de schadelijke gevolgen

van doping en druggebruik (vb. op school) zou helpen om doping tegen te gaan?

“Voorlichting over schadelijke gevolgen en de straffen zeker. De enige manier om jonge

sporters van de doping te houden, is te zwaaien met straffen. De verleiding is te groot. Het is

hetzelfde probleem met roken. Mensen weten dat ze er longkanker van kunnen krijgen, maar

doen het toch.”

15. Vindt u het ADAMS systeem een goed systeem ter preventie en controle van

dopinggebruik binnen en buiten competitie (het ADAMS systeem is een datafile

om de verblijfsgegevens van atleten tot in het detail op te volgen)?

Indien ja: Vindt u dit dan geen inbreuk op de privacy van de atleten?

“De informatie wordt enkel gebruikt tot doel van de controles. Op zich is dit niet zo een

probleem voor de privacy. De leefbaarheid voor de atleten wordt best wel verbeterd.