Overlegcentrum voor Ethiek

WetenschapsweekMedia, muziek en identiteit

Medewerkers: Tim Smits, Jelle Zeedijk,

Thomas Nys, Bart Pattyn (Overlegcentrum voor Ethiek)

Overlegcentrum voor Ethiek

Overzicht

• Inleiding (Bart Pattyn)

• Onderzoek• De theorie van smaakpatronen

(Jelle Zeedijk)

• PAUZE• Wie ben ik?

(Thomas Nys)

• Psychologie van smaakvoorkeuren(Tim Smits)

Inleiding

Welkom aan de universiteit

Inleiding

Wat gebeurt er aan de universiteit ?

Inleiding

Onderzoek en onderwijs

Inleiding

Wetenschappelijk onderzoek

exacte wetenschappen

humane wetenschappen

Inleiding

humane wetenschappenmens wetenschappen

studie van de mens

Inleiding

Wat is de mens?

“Wie waren we? Wat is er nu van ons geworden? Waar waren we? Waar heeft men ons gebracht? Waar haasten we ons naar toe? Waar zijn we afhankelijk van?”[1]

Gnonsticisme ±100 nChr.[1]. Clemens Alexandrinus, Excerpta ex Theodoto, 4.78.2.3‑5.

Inleiding

Wat is de mens?

Methode om die vraag te beantwoorden is geëvolueerd…

Wat is de mens?

Inleiding

Inleiding

Wat is de mens?

Inleiding

Wat is de mens?

theoretisch

observeerbaar

Inleiding

observeerbaar

hoe mensen zijn

wat mensen doen

Inleiding

hoe mensen zijn

wat mensen doen

achtergrondvariabelen: leeftijd, geslacht, opleiding, opleiding van de ouders, inkomen, inkomen van de ouders, intelligentie quotiënt

overtuigingen, consumentengedrag, muziekkeuze, politieke voorkeur, medicatiegebruik, alcoholgebruik, of men lid is van een vereniging, sportactiviteit

Inleiding

Tijd voor het onderzoek…

Vervolg van het onderzoek

Onderzoek: Muziekfragmenten

Jelle Zeedijk

II.

De theorie van smaakpatronen

Inleiding

1. Pierre Bourdieu (1930-2002) en de smaaksociologie

2. Smaakpatronen in Frankrijk eind ’60

3. Smaakpatronen in Vlaanderen 2000

1 Bourdieu en de smaaksociologie

Bourdieu veronderstelt een parallel tussen klasse en levensstijl.

Vanuit de positie die je in de maatschappij inneemt (het veld)

- beroep- opleiding- leeftijd- ...

ontwikkel je al naargelang je persoonlijkheid- fysiek- talent- persoonlijke geschiedenis- ...

een verstand-houding (habitus).

1 Bourdieu: habitus

Die ‘habitus’ of verstand-houding is de letterlijk de houding van waaruit je je leven vorm geeft:

1 De houding als mentaliteit of algemene opvattingen- bijvoorbeeld verschillen tussen Duitsers en Fransen,

supporters van Anderlecht of Brugge.

2 De houding als praktisch oordeel is lichamelijk- leren eten (roken/drinken)- sport beoefenen- muziek luisteren

Deze verstandhouding kunnen we niet van de een op de andere dag inruilen voor een andere. We hebben haar ons eigen moeten maken (trainen).

1 Bourdieu: parallel

De parallel tussen sociale klasse en levensstijl volgens Bourdieu:

hoge sociale klasse = hoge cultuur (‘ernstig’)

lage sociale klasse = lage cultuur (‘populair’)

De klasse of sociale status is afhankelijk van de hoeveelheid kapitaal:

- klassiek onderscheid tussen rijk en arm (economisch kapitaal)

- Bourdieu wijst ook op het belang van opleiding, training (cultureel kapitaal)

1 Bourdieu: theoretisch model

Het VeldVerstandhouding

(Habitus) Levensstijl

Praktijken

Smaken

1 Bourdieu: theoretisch model

Het Veld Habitus 1 Levensstijl 1elementen: X, Y, Z

Praktijken

Smaken

Het Veld Habitus 2 Levensstijl 2elementen: A, B, Z

Praktijken

Smaken

Veel Kapitaal

Weinig Kapitaal

1 Bourdieu: conclusies

Vanuit Bourdieus habitustheorie begrijpen we:

1. Hoe de betekenis, of de waarde van een werk of voorwerp niet voor altijd vaststaat:

- paars-wit in Brugge of in Brussel

2. Hoe de eigen smaak altijd het meest ‘natuurlijk’ lijkt.- de muziek van jongeren en hun ouders

3. Hoe mensen onbegrijpelijk voor elkaar zijn (verschillende habitus), en hoe de smaak maar moeilijk verandert (habitus is geïncorporeerd).

- de slechte acteur

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60

Cultureel kapitaal Economisch kapitaal

Veel kapitaal

Weinig kapitaal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: beroepen

Cult.kap. +Econ. kap. -

Econ. kap.+Cult. kap. -

Veel kapitaal

Weinig kapitaal

professor

vrije beroepen

secundair onderwijzeringenieur wer

kgev

er

basisschool leerkracht

klein

e ze

lfsta

ndig

e

bediende

geschoolde arbeider

ongeschoold werkboeren

kunstenaar

indus

triële

n

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: sporten



Veel kapitaal

Weinig kapitaal

professor

vrije beroepen

secundair onderwijzeringenieur wer

kgev

er


klei

ne z

elfs

tand

ige

bediende

geschoolde arbeider


kunstenaar indus

triële

n

jagen

zwemmen

vissen

voetbal

schaken

wandelen

tenniszeilen

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60:muziekinstrumenten



Veel kapitaal

Weinig kapitaal

professor

vrije beroepen

Secundair onderwijzeringenieur wer

kgev

er


klei

ne z

elfs

tand

ige

bediende

geschoolde arbeider


kunstenaar indus

triële

n

piano

jagen

accordeondansen

gitaar

schaken

wandelen

tenniszeilen

vissen

voetbal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60:zangers



Veel kapitaal

Weinig kapitaal

professor

vrije beroepen


kgev

er


klei

ne z

elfs

tand

ige

bediende

geschoolde arbeider


kunstenaar indus

triële

n

piano

Brassens

Brel

jagen

accordeondansen

Aznavour

gitaar

schaken

wandelen

tenniszeilen

vissen

voetbal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60:componisten



Veel kapitaal

Weinig kapitaal

professor

vrije beroepen


kgev

er


klei

ne z

elfs

tand

ige

bediende

geschoolde arbeider


kunstenaar indus

triële

n

piano

BachBoulez

Brassens

Brel

Vivaldijagen

accordeon

TsjaikovskyBizet

dansen

Aznavour

gitaar

schaken

wandelen

tenniszeilen

vissen

voetbal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60:muziektheater



Veel kapitaal

Weinig kapitaal

professor

vrije beroepen


kgev

er


klei

ne z

elfs

tand

ige

bediende

geschoolde arbeider


kunstenaar indus

triële

n

pianoopera

BachBoulez

Brassens

Breloperette

Vivaldijagen

accordeon

TsjaikovskyBizet

music-hall

variété

dansen

Aznavour

gitaar

schaken

wandelen

tenniszeilen

vissen

voetbal

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60:beeldende kunst



Veel kapitaal

Weinig kapitaal

professor

vrije beroepen


kgev

er


klei

ne z

elfs

tand

ige

bediende

geschoolde arbeider


kunstenaar indus

triële

n

pianoopera

BachBoulez

Van GoghBrassens

Breloperette

Vivaldi

Renoir

kunstcollectie

jagen

accordeon

TsjaikovskyBizet

music-hall

variété

dansen

Aznavour

gitaar

schaken

wandelen

tenniszeilen

vissen

voetbal

Warhol

2 Smaakpatronen in Frankrijk ’60: conclusies

• Je laat door je levensstijl anderen kijken wie je bent, bij welke klasse je hoort.

• Het onderwijs bevestigt de ‘ernstige’ smaak direct, en indirect de kapitaalsverhoudingen in de maatschappij; ‘goede smaak/goede manieren’ worden beloond.

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000

De inhoud van Bourdieus schema is afhankelijk van de culturele situatie:

- tijd

- plaats

- inrichting van de maatschappij

Maar de vorm (de parallel) kunnen we in alle samenlevingen aantreffen. Zo ook in de Vlaamse. We bekijken de (media)smaakvoorkeuren van Vlaamse ouders in 2000 (bron: TOR2000).


1011 1110 1101 0111rechtstreekse sport Kleinkunst Hitparademuziek ka2

sportmagazines 444 OUDERS 606 OUDERS Regionale televisie

Radio 1 DiscoRock Horrorfilms366 OUDERS 67 OUDERS

1010 0011 1100 0101

529 OUDERS praatprogramma’s 801 OUDERS Vtm

folk/wereldmuziek Vlaamse seriesFilmmuziek quizprogramma’s

Franse chansons 0110 368 OUDERS

Komische films 155 OUDERS

Tekenfilms

OorlogsfilmsCultfilms234 OUDERS

0010 1000 0100

Canvas Tv1 Radio 2

klassieke muziek klein nieuws Radio donnaFilms soc probl sixties muziek Romantische films

Politieke films seventies muziek 417 OUDERS

608 OUDERS Avonturen/actiefilms

716 OUDERS

0000

journaal, actua

Psychol. films

ThrillersMisdaad/politiefilms

1341 OUDERS

Veel kapitaal; ‘ernstig’ Weinig kapitaal; ‘populair’


1011 1110 1101 0111rechtstreekse sport Kleinkunst Hitparademuziek ka2

sportmagazines 444 OUDERS 606 OUDERS Regionale televisie

Radio 1 DiscoRock Horrorfilms366 OUDERS 67 OUDERS

1010 0011 1100 0101

529 OUDERS praatprogramma’s 801 OUDERS Vtm


Franse chansons 0110 368 OUDERS

Komische films 155 OUDERS

Tekenfilms

OorlogsfilmsCultfilms234 OUDERS

0010 1000 0100

Canvas Tv1 Radio 2

klassieke muziek klein nieuws Radio donnaFilms soc probl sixties muziek Romantische films

Politieke films seventies muziek 417 OUDERS

608 OUDERS Avonturen/actiefilms

716 OUDERS

0000

journaal, actua

Psychol. films


1341 OUDERS


1101Hitparademuziek

606

0011 0101

praatprogramma’s Vtm


Franse chansons 368

Komische films

Tekenfilms

OorlogsfilmsCultfilms

234

0010 0100

Canvas Radio 2

klassieke muziek Radio donnaFilms soc probl Romantische films

Politieke films 417

608

0000

journaal, actua

Psychol. films


1341


1101Hitparademuziek

606

0011 0101



Franse chansons 368

Komische films

Tekenfilms


234

0010 0100

Canvas Radio 2


Politieke films 417

608

0000

journaal, actua

Psychol. films


1341

Gemiddeld- ses: 0,55


1101Hitparademuziek

606

0011 0101



Franse chansons 368

Komische films

Tekenfilms


234

0010 0100

Canvas Radio 2


Politieke films 417

608

0000

journaal, actua

Psychol. films


1341

Gemiddeld- ses: -0,586

3 Smaakpatronen in Vlaanderen 2000: conclusies

We zien dezelfde parallel tussen sociale status en levensstijl als in het Frankrijk van Bourdieu.

• Het is in de smaak niet om het even.

• De kapitaalbezitters (gemeten in Ses) distingeren zich nog steeds door ‘ernstige’ media en muziek te smaken.

• We kunnen veronderstellen dat er ook verschillende ‘verstandhoudingen’ zijn, maar vraagt nog nader onderzoek.

Thomas Nys

III.

Wie ben ik ?Een kleine filosofie van de identiteit

Een ‘stomme’ vraag

• Naam

• Lichaam

• Hobby’s, interesses, preferenties

• Ideeën, overtuigingen

• Eigenschappen, kenmerken

Particularisme - Essentialisme

• Het ‘unieke’ zelf• Het geheel van

preferenties, overtuigingen, eigenschappen en kenmerken

• Het ‘ik’ toont zich in mijn keuzes & gedrag

• PROBLEEM: toeval en verandering

• Het ‘diepe’ zelf• De ziel (onsterfelijk)• De rede• Het permanente, het

onveranderlijke• De kern die kiest, beslist,

verlangt, etc.• PROBLEEM: vage

uniformiteit

Het ‘ik’ in de ogen van de ander

• J.-P. Sartre: - géén essentie, het ‘ik’ is Niets absolute vrijheid- de objectiverende blik- voorbeeld: de gluurder (“L’enfer c’est les autres”)

• J. Lacan: - “ik verlang het verlangen van de ander” afhankelijkheid

• De strijd om erkenning- De ander geeft ons onze identiteit: we zien onszelf in de ogen

van de ander

• De dynamiek van conformisme en anti-conformisme

Gevaar

• Verlangen triomfeert op kritisch vermogen- massapsychologie - ‘peer group pressure’ - proeven van Asch (1951) en Zimbardo (1971)

• Beperkte keuzevrijheid- de heersende idealen zijn in zekere zin gegeven- een levensstijl is een pakket

Probleem met erkenning

• Liberalisme: - “Jij bent degene die kiest (~ universalisme) en wat je kiest (~

particularisme) is goed omdat jij ‘t bent die kiest”

PROBLEEM- Geen échte erkenning: als iedereen gelijkwaardig is dan kan ik

me niet meer onderscheiden- ‘dubbel spel’: eigenlijk is niet iedereen evenwaardig, er zijn wel

degelijk winners en losers

Terugkoppeling

• De gevonden clusters tonen aan dat het individu niet zo vrij is als wordt aangenomen- erkenning gebeurt volgens een beperkt aantal idealen- de drang om ergens ‘thuis te zijn’ vertroebelt het kritisch

vermogen

• Rol van marketing

IV.

Psychologie van Media en Muziekvoorkeuren

Tim Smits

hoe mensen zijn

wat mensen doen

Vrije keuze … of sociologische kenmerken (afkomst, geslacht) en psychologische kenmerken

Smaken, voorkeuren :•hobby’s, cultuursmaken•televisiezenders, televisieprogramma’s•muziek- en radiovoorkeur

Maar ook … houdingen•Racisme•Individualisme•…

Uitgangspunt

• Media- en muziekvoorkeuren- Die blijken een sterke relatie te hebben met

o.a. belangrijke maatschappelijke attituden

496 jongeren:Canvas – Journaal & Actua1372 jongeren:Techno

290 JONGEREN

1101 0111 1011 1110Canvas rechtstr sport radio contact techno

Journaal, actua misdaad/advocatenr hitparademuziek 1372 JONGEREN

496 JONGEREN tekenfilmreeks 1024 JONGEREN

sportmagazines

rap/hip hop

hard rock

soul/R&BAvontuur/actiefilms

375 JONGEREN

0101 0011 1010 0110tv1 radio donna ka2 SF/fantasyreeks

klein nieuws 449 JONGEREN vt4 reality tv

studio brussel top radio horrorfilmsrock house gevechtsfilms

politieke films komische films 546 JONGEREN

cultfilms 467 JONGEREN

649 JONGEREN

0010

tmf

mtveng. Comedy/family

332 JONGEREN

0000

thrillersmisdaad/politiefilms

974 JONGEREN

HIClas analyseTOR2000

Jongeren

racisme

harde repressie

antidemocratisch

individualisme

0

10

20

30

40

50

60

1

0

10

20

30

40

50

60

10

10

20

30

40

50

60

1

0

10

20

30

40

50

60

10

10

20

30

40

50

60

1

0

10

20

30

40

50

60

10

10

20

30

40

50

60

1 0

10

20

30

40

50

60

10

10

20

30

40

50

60

1

0

10

20

30

40

50

60

1

0

10

20

30

40

50

60

1

0

10

20

30

40

50

60

10

10

20

30

40

50

60

1

Onderzoeksvragen


o.a. maatschappelijk belangrijke houdingen zoals racisme

- Vanwaar die samenhang?• Toevallige samenhang in vrije keuze?

cultuur-smaken

houdingen

wat mensen doen

Onderzoeksvragen



- Vanwaar die samenhang?• Toevallige samenhang in vrije keuze?• Gemeenschappelijke oorzaak?

cultuur-smaken

Verklaring

houdingen

hoe mensen zijn wat mensen doen

Onderzoeksvragen



- Vanwaar die samenhang?• Toevallige samenhang in vrije keuze?• Gemeenschappelijke oorzaak?• Muziek oorzaak van bepaalde houdingen?

cultuur-smaken

Verklaring

houdingen


Samenhang:Persoonlijkheid & media/marketing

Media Muziek

Media-marketing

Persoonlijkheid


Samenhang: Persoonlijkheid & media/marketing

Media Muziek

Media-marketing

Denken

“Ernstige”Radio & Muziek


Samenhang: Persoonlijkheid & media/marketing

Media Muziek

Media-marketing

Besluiten

“Populaire” Media & Muziek

“Populaire” Media & Muziek

“Ernstig”

Affectieve marketing


Ter verduidelijking

Samenhang: Persoonlijkheid, Media / Marketing en Racisme

Media Muziek

Media-marketing

Racisme

“Populaire”

“Ernstig”

Affectievemarketing

Kenmerken vanindividu


Wat we doen …?

=

Media Muziek

Media-marketing

Racisme

“Populaire”

“Ernstig”

Affectievemarketing

Kenmerken vanindividu


Stelling

Door voortdurende blootstelling aan bepaalde media en muziek kan een levensstijl ontstaan die niet toevallig

samenhangt met ongewenste houdingen

Overlegcentrum voor Ethiek

Documents

Transcript of Overlegcentrum voor Ethiek