SPACE-SCrEAtE your own

PowErEd bywoonbEdrijf& vEStidE

StEdEnbouwkundig PlAn

Colofon

urhahn urban designTess Broekmans

Maarten Lankester

Northon Flores Troche

Jasmin Baltzert

Wouter Ter Heijden

Stedenbouwkundig plan Space-S

Urhahn Urban Design in opdracht van Woonbedrijf1 november 2013

inhoud

1. Context Wat is jouw ideale woonomgeving?

Strijp-S: stedelijke ambitie

2. het proces: samen werken aan een plan voor Space-SOntwerpsessies met bewoners

Collected I - DNA

Collected II - buitenruimte

Collected III - programma

Collected IV - ruimtelijk ontwerp

3. Principes stedenbouwkundig ontwerpDe hoofdlijn van het ontwerp

De route van straat naar woning naar hof

Intermezzo: excursie Rotterdam en Amsterdam

Programma

Intermezzo: excursie Parijs

Buitenruimte: de 8 hoven van Space-S

Sfeer en architectuur

bijlage: plattegronden schetsontwerp

7

15

23

67

5

6

1. ContExt

7

wAt iS jouw idEAlE woonomgEving?

Woonbedrijf is een belangrijke partij als het gaat om sociale

woningbouw in de regio Eindhoven. Strijp is een stadsdeel waar

Woonbedrijf van oudsher veel bezit heeft: het voormalig Philips

woningbureau is eigenaar van grote delen van Philipsdorp, Drents

Dorp en Lievendaal, de voormalige dorpen voor de werknemers.

De dorpen bestaan vooral uit laagbouw, echte arbeidersbuurten

met kleine huisjes. Op Strijp-S bouwde Woonbedrijf al SAS3,

een gemengd stedelijk blok met koop - en huurwoningen. De

huurwoningen op Strijp-S zijn populair. Toch vindt Woonbedrijf dat

bewoners meer invloed moeten hebben op het ontwerpproces.

Een complex dat met de bewoners is ontwikkeld sluit beter aan op

de woonvraag. En tijdens het ontwerpproces ontwikkelt zich een

community: als je hebt meegedaan heb je je toekomstige buren al

leren kennen. Dat blijkt meer en meer een belangrijke bijvangst: de

community ontstaat niet als het gebouw er staat, dat gebeurt nu al.

De vraag die centraal staat in het ontwerpproces is hoe je wilt

wonen. Wat zoek je in een woning? Wat maakt een buurt meer

dan een verzameling woningen? Wat hoort er bij een aantrekkelijk

woonmilieu? En zijn er dingen die je wilt delen met je buren? De

zoektocht is hoe sociale woningbouw er in deze tijd op deze plek

uitziet. Die zoektocht begint met de plek en met de mensen.

8

9

torenallee

Schootsestraat

beukenlaan

10

De locatie van Space S tussen Torenallee en Schootsestraat.Op deze oude luchtfoto is het Natlab te zien met een open hof structuur aan de Schootsestraat.

11

StrijP-S: StEdElijkE AmbitiE

Strijp-S, de voormalige Philips campus, is een stedelijk gebied

in wording, waarbij centrum stedelijk wonen in appartementen

centraal staat. De loftgebouwen Gerard en Anton trekken creatieve

stedelingen aan. Het woonmilieu dat zich hier ontwikkelt is van een

stedelijkheid die bijna on-Nederlands is. Met Strijp-S, maar vooral

met een dynamische stedelijke bevolking, ontwikkelt Eindhoven

zich steeds meer tot een complete stad met de bijbehorende

mix en dynamiek. De wat ruige context van de oude industriële

Philipsgebouwen zorgt voor stedelijke schaal, bijzondere winkel

en horeca formules worden aangetrokken door de industriële

uitstraling.

De kavel van Space-S grenst aan de Torenallee en de Schootsestraat.

Aan de Torenallee is de hogere bebouwing gedacht, met twee

torens. Dit staat in verhouding tot de hoge rug aan de overkant

van de Torenallee en past bij het brede profiel van de Torenallee.

Aan de Schootsestraat is de bebouwing lager, meer passend bij de

bebouwing aan de overkant die overwegend 2 lagen met kap is. Aan

de westzijde is de punt van Space-S de entree van de Torenallee. Hier

grenst Strijp-S aan de Beukenlaan, de verhoogde ring van Eindhoven.

Aan de andere kant ligt Space-S naast het voormalige Natlab, dat

met het filmhuis en een school een belangrijke culturele trekker

wordt voor Space-S. Een spannende en diverse context.

Inpassing van Space S (in zwart) in Strijp S. In lichtgrijs zijn de toekomstige

bouwblokken aangeduid.

12

Torenallee

ir. K

alffs

traa

t

Beukenlaan

Schootsestraat

Kastanjelaan

Hoge Rug

Videolab

SAS3

Natlab

Space S

Klokgebouw

13

14

2. hEt ProCES: SAmEn wErkEn AAn EEn

PlAn voor SPACE-S

15

ontwErPSESSiES mEt bEwonErS

De weg naar samen een plan maken is nog redelijk onontgonnen.

Bewoners kunnen toch geen stedenbouwkundig plan maken? Maar

ze weten wel heel goed wat ze verwachten van hun woonomgeving.

Iedereen woont al ergens en weet wat wel en niet werkt. Door

gezamenlijke ontwerpsessies en een levendige Facebook pagina

delen mensen ideeën. Zo wordt duidelijk welke ideeën door

veel mensen worden gedragen en wat minder belangrijk is.

De ontwerpsessies zijn verdeeld over 3 thema’s: het DNA, de

buitenruimte, het programma. Dit komt samen in het 3D ontwerp, de

vierde ontwerpsessie.

CollECtEd i – dnA

Begin 2013 is de Space-S community gestart. De eerste vraag

waar de bewoners zich over hebben gebogen is: wat is het DNA van

Space-S? Wat maakt het wonen op deze plek? Drie begrippen-paren

zijn hiervoor de basis. De begrippen lijken elkaars tegenstelling,

maar het gaat juist om de combinatie van de twee tegengestelde

begrippen.

groen-stedelijkIedereen ziet dat de dichtheid in Strijp-S hoog is. Wonen op Strijp-S

betekent wonen in een appartement. Maar dat betekent niet dat het

niet groen kan zijn. Beelden van hofjes, daktuinen, groene balkons,

groene gevels worden ingebracht om te laten zien dat stedelijk

wonen ook groen kan zijn.

Samen-zelfEen eigen huis is de basis. Er zijn mensen die een groepswoning

prettiger vinden, bijvoorbeeld studenten of een groep jongeren met

een lichte handicap, maar ook voor hen geldt dat je een plek moet

hebben waar je je terug kunt trekken. Maar juist een kleine woning

wordt groot door de ruimtes die je kunt delen: een dakterras, een

logeerkamer. Rijk zijn door te delen.

flex-kaderFlexibiliteit klinkt als ultieme vrijheid. Maar ultieme vrijheid kan een

belemmering zijn voor je buurman. Door duidelijke kaders weet je

wat je krijgt, en kun je daarbinnen vrijheid organiseren. Zo is het wel

prettig als je weet hoeveel huur je gaat betalen, en wat de regels zijn

voor de gemeenschappelijke ruimtes. En ook het stedenbouwkundig

plan zelf moet hieraan voldoen: duidelijk wat vast ligt, flexibel waar

het kan.

16

CollECtEd ii – buitEnruimtE

Uit het DNA werd duidelijk dat de buitenruimte een belangrijk

onderdeel is van de leefomgeving. Waar je woont en waar je

binnenkomt, hoe je elkaar tegenkomt op straat. Drie schema’s

vormen de basis voor de discussie: 2 blokken, 1 groot blok met

tuin of een stelsel van hofjes. De hofjes blijken op de meeste bijval

te kunnen rekenen. Meer verschillende ruimtes, rust en reuring

kunnen naast elkaar bestaan, verschillende smaken naast elkaar.

Dit gecombineerd met elementen uit het DNA: groene daktuinen,

gemeenschappelijke plekken. Openbaar en privé gaan samen: de

hofjes zijn openbaar toegankelijk, maar je voelt je wel te gast. Je

bent welkom, maar komt wel in een privé omgeving. Aan de kant van

de Torenallee is er een meer publiek karakter. Binnenin wordt het

karakter meer privé en rustiger.

CollECtEd iii - ProgrAmmA

Door elkaar, of toch: samen, maar wél apart? Welke gedachten

zijn er over de indeling van de woongebieden? Moet het een

mix van mensen worden, zonder vaststaande aanwijzing over

welke doelgroep wáár woont? De Space-S community bestaat uit

verschillende mensen. Samen en zelf zijn hier weer kernbegrippen.

De conclusie van de avond is geen totale scheiding van woningtypes,

maar menging op basis van levensstijl. Er bestaan ook rustige

studenten en appartementbewoners die er een druk nachtleven op

na houden. De hoven kunnen hiervoor een leidraad zijn, maar ook

de menging op één vloer. De mix is nog niet vastgesteld, maar de

leidraad voor het ruimtelijk ontwerp is dat er op een vloer meerdere

woningtypes mogelijk zijn.

17

CollECtEd iv - ruimtElijk ontwErP

De drie Collected sessies en al het materiaal op Facebook vormen

de start voor het stedenbouwkundig ontwerp. Aangezien wij pas in

deze fase zijn aangesloten organiseren we een paar kleinere ontwerp

sessies om het goede gevoel te krijgen. De hofjes vormen een

duidelijk startpunt voor het ontwerp. We maken een aantal varianten

en leggen die voor aan de groep. Wat sluit het beste aan bij de hofjes

zoals jullie je voorstellen?

model A: losse blokjes aaneengeschakeld tot een serie van hovenIn dit model, het latere voorkeursmodel, zijn blokjes aan elkaar

gekoppeld zonder de omtrek van het blok precies te volgen. Hiervoor

ontstaan diverse ruimtes, zowel aan de straat als in het blok.

model b: collectieve tuinEen superblok met daarnaast een openbaar hof om de boom.

Bewoners vinden dit hof te groot, er zitten te weinig verschillende

plekken in het plan.

18

model C: dubbelblokIn het brede deel van de kavel is een blok in het midden toegevoegd.

Hierdoor ontstaat een binnenhof waar ook voorkanten aan liggen. Het

hof wordt daardoor meer straat, minder tuin. Bewoners vinden deze

variant te stenig.

model d: open hof aan de SchootsestraatMet hoogteverschil in het hof, dat ontstaat door een parkeerbak,

worden meer verschillen gemaakt. Maar ook hier voelt de opzet te

groot, en te veel in twee delen.

19

20

keuzemodelModel A is al snel de variant waar de meeste affiniteit mee is:

verschillende soorten buitenruimte, geen groot gebouw maar

verschillende losse gebouwen, ruimte voor groen, ook aan de

straat. Het model wordt verfijnd om te onderzoeken of de hofjes

waar maken wat de wens is. In de tweede bijeenkomst onderzoeken

we de maat van de hoven door een aantal foto’s op schaal te

vergelijken met het plan. Dit geeft een goed beeld van de maat

van de hoven: ze zijn redelijk klein, maar bieden wel verschillende

inrichtingsmogelijkheden.

Tijdens de Collected IV sessie is een grotere groep aanwezig die

de maquettes beoordeelt en de referentiebeelden van de openbare

ruimte keurt. Vooral plekken met water en groen doen het goed. Er

worden vragen gesteld over de hoogte van de torens, de kwaliteit van

de buitenruimte, de plint. Over de hoofdlijnen van het plan is iedereen

het eens. De maquette wordt feestelijk onthuld. Dit is het startsein

voor de uitwerking van het plan.

21

22

3. PrinCiPES StEdEnbouwkundig ontwErP

23

dE hoofdlijn vAn hEt ontwErP

De hoven zijn omsloten, maar niet gesloten. Er is zicht op de

omgeving, je maakt deel uit van Strijp-S.

Dwars door het blok loopt een route voor voetgangers en ontmoeting.

Fietsers zijn hier te gast. De plataan die er al staat vormt de basis

voor dit hof.

24

Variatie aan buitenruimtes: openbaar en besloten, groen en stenig,

spelen en ontspannen.

Vanuit alle woningen zijn de hoven goed bereikbaar; de entrees zijn

meer dan een functionele toegang tot het gebouw.

25

De bebouwing aan de Torenallee bestaat uit verschillende gebouwen:

2 torens en 3 lagere delen. Door openingen tussen de gebouwen en

verspringing in de gevellijn ontstaat geen dichte wand. De schaduwen

van deze bebouwing vallen over de Torenallee.

Aan de Schootsestraat ontstaat een afwisselend beeld met lagere

bebouwing en groen aan de straat. Duidelijk anders dan de overkant,

meer in de traditie van de industriële bebouwing die er stond. Op een

informele manier wordt de overgang straat-hof gemarkeerd.

26

De bouwhoogte varieert van 64 meter aan de Torenallee tot 10 meter

aan de Schootsestraat.

globale bouwhoogte in meters

27

eerste verdieping (dekniveau)

principe verdieping 2 en hoger

begane grond

28

Plankaart

29

referentie overgang hoog - laag: Massena Parijs

30

31

32

Aan de hand van de volgende thema’s wordt het plan uitgelegd:

• buitenruimte, de acht hoven van Space-S: openbaar en privé, de

relatie tussen woning en buitenruimte

• de route van straat naar woning naar hof: hoe kom je het

gebouw binnen, hoe kom je van je woning naar het hof, wat kan er

op de begane grond van het gebouw?

• Programma: welke woningtypen komen er in hoofdlijnen, hoe is

het parkeren en de bergingen opgelost, hoe flexibel is de invulling

van het gebouw?

• Sfeer en architectuur: wat is de sfeer van Space-S, welke

architectuur hoort daar bij?

Impressie dwarsroute vanuit de Schootsestraat richting Torenallee.

33

buitEnruimtE: dE 8 hovEn

De buitenruimte bestaat uit 8 hoven. Twee geschakelde openbare

hoven in het midden, een kleine aan de Torenallee (1) en een grote

rondom de plataan aan de Schootsestraat (2). Twee hoven vormen

de entree van de woonblokken, één aan de Schootsestraat (3) en

een tegenover het Natlab (4). Beide hoven zijn een soort voortuin,

een plek waar je binnenkomt, deels openbaar, maar wel op bezoek.

De derde categorie of zijn de vier collectieve omsloten hoven

(5,6,7,8) waarvan er twee op een parkeerdek liggen (5 en 8). Hier zijn

bezoekers welkom, maar zijn de bewoners de primaire gebruikers en

beheerders. Het ontwerp van de hoven wordt in samenspraak met de

toekomstige bewoners gemaakt.

openbaar > de verbinding voor voetgangers door Space S (hof 1 en 2)openbaar > collectieve entreegebieden (hof 3 en 4)collectief > de hoven zijn primair voor bewoners, maar toegankelijk voor bezoekers (hof 5-8)

hierarchie openbare ruimte

1

2

3

4

7

8

5

6

34

referentie voor het openbare hof: Hackesche Höfe, Berlijn

35

Impressie van de Torenallee

36

Aan de straatDe buitenkant en het centrale hof aan de plataan zijn de voorkanten.

Hier zitten de voordeuren aan, zowel de centrale entrees als

voordeuren voor de begane grond. Je woont of werkt hier echt aan

de straat. De centrale openbare hoven zijn meer verhard, rondom

de boom is ruimte voor beplanting. Op dit hof is ook ruimte voor

fietsnietjes. De inrichting is robuust, passend bij de industriële

uitstraling van Strijp S. In het hof aan de Torenallee is wellicht een

luifel nodig om windhinder te beperken.

De kop aan de Beukenlaan is een plek die goed in het zicht ligt. Een

Paviljoen op de kop is alleen een bijzonder ruimtelijk element, maar

zorgt ook voor levendigheid. De buitenruimte is eenvoudig en sluit

aan op de stoepen van Strijp-S. Naast het parkeerdek aan westzijde

is ruimte voor een boom. Dit groen straalt uit naar het dek en naar de

Schootsestraat , en sluit het dek wat meer af.

De buitenruimtes aan de Schootsestraat en tegenover het Natlab zijn

de voortuinen van de blokken met gemeenschappelijke entree. Deze

ruimtes zijn uitnodigend en groen. Ze vormen het visitekaartje van

Space-S naar buiten en laten zien dat het hier bijzonder wonen is.

De overgang van buitenkant naar hof geeft duidelijk het gevoel dat je

ergens binnenkomt, een soort deurmat. De entree tussen de blokken

B2 en B4 aan de Schootsestraat is het meest open. Met een lage heg

of border kan de overgang naar de straat worden gemarkeerd.

De verbinding naar de collectieve hoven verloopt altijd via het

openbare hof of een entreehof. Zo wordt een geleidelijke overgang

gemaakt. Het is bijvoorbeeld niet wenselijk een trap aan de

Schootsestraat te maken die direct toegang geeft tot het oostelijke

parkeerhof, dat zou te veel anonieme inloop veroorzaken. Er zijn twee

trappen bij het hof met de Plataan die toegang geven naar de beide

parkeerdeks. De trap zorgt voor een natuurlijke overgang tussen

openbaar en collectief. Aan de westzijde is het mogelijk het grote

parkeerdek met de straat te verbinden via het entree hof.

de straat, openbare hoven en entreehoven

C1

C3

C2A1

A2A3

B1

B3

B2

B4

37

in de hovenIn de hoven zijn de woningen op de begane grond verbonden met het

hof. Doel is een prettige woning aan het hof, geen dichte plint. Dit

kan met een tuindeur of voordeur, maar een voordeur kan bij kleine

eenzijdig georiënteerde woningen problemen op te leveren met de

plattegrond. De begane grond woningen hebben geen tuin: het hof is

van iedereen. Er kan een kleine overgangszone zijn van 1- 2 meter

waar plek is voor een bankje of een plantenbak. Dit kan ook op het

dek aan de achterkant van A1 tot en met 3.

De sfeer en inrichting van de hoven is afhankelijk van de bewoners.

Er lijkt in ieder geval veel vraag naar groen, maar er moeten dan ook

tuiniers zijn die zich over de hoven willen bekommeren. Ook is ruimte

voor kinderen gewenst, maar dat hoeft geen klassieke speeltuin

inrichting te zijn. De hoven tussen de B blokken lijken hier de meeste

ruimte voor te bieden.

Op de parkeerdekken kan ook veel met groen. Geen kaal houten dek

dat veel herrie maakt als je er overheen loopt en glad wordt bij regen,

maar zachte bestrating en beplanting. De parkeergarages worden

natuurlijk geventileerd. Dat betekent ventilatieroosters in de gevel en

wellicht openingen in het dek. De gevels kunnen met groen worden

verzacht. Zeker in het hof waar het parkeerdek voor een muur van

2,5 meter hoog zorgt is een aantrekkelijke groene wand nodig om het

hofje niet somber te maken.

Water in de hoven kan een mooie toevoeging zijn, maar werkt

alleen als het deel uit maakt van het watersysteem en het water

kan stromen, bijvoorbeeld door het hemelwater aan de bassins te

koppelen.

de collectieve hoven

impressie collectief hof aan de Schootsestraat

C1

C3

C2 A1 A2

A3B1

B3

B2

B4

38

39

Referentie daktuin met kas: Vrijburcht Amsterdam

40

daktuinenIn de twee hoge torens wonen veel mensen en door de hoogte is

het niet altijd aantrekkelijk helemaal naar beneden te gaan. Twee

daktuinen bieden hier extra buitenruimte. De tuinen zijn direct

toegankelijk vanuit het trappenhuis. Bij de oostelijke toren zorgt de

daktuin voor een betere overgang van de toren naar het naastgelegen

blok. Het is goed voorstelbaar dat hier ook weer collectieve ruimtes

aan gekoppeld worden.

Het dak van de hoogste biedt een spectaculair uitzicht,

toegankelijkheid van het dak is hier door de bewoners als grote

wens geuit. Een tuin is hier lastiger vanwege de wind, maar een

uitkijkpunt is mogelijk. De andere daken zijn groen: een duurzaam

dak dat bovendien een prettig uitzicht biedt. De daktuinen zijn alleen

voor bewoners. Het is niet wenselijk als vreemden door de gebouwen

gaan zwerven.

fietsenVoor studenten zijn drie gezamenlijke fietsenstallingen gedacht. De

andere bewoners hebben een berging, maar veel van hen zullen hun

fiets op straat willen stallen. Aan de Torenallee en de Schootsestraat

zijn fietsnietjes voorzien, maar die zijn niet toereikend voor alle

bewoners van Space-S. in het openbare hof en in de entreehoven

kunnen nietjes worden toegevoegd. Dit zal in het buitenruimte

ontwerp worden meegenomen.

dakterrassen naast de torens

41

6. terras aan het hof

5. gemeenschappelijke tuin

4. spelen, verblijven1. stedelijk plein

2. wonen aan de straat

3. entree zone met hoogwaardig groen

42

schets openbare ruimte voordeuren aan de straat aan de torenallee en de dwarsroutetuindeuren aan de hoven

1.

3.

5.

6.

4.

2.

43

dE routE vAn StrAAt nAAr woning nAAr hof

Als bewoner moet je je welkom voelen zodra je het gebouw

binnenkomt. De centrale entree en de stoep voor de deur zijn

belangrijke onderdelen van je woonomgeving: hier kom je elkaar

tegen, hier moet het uitnodigend zijn om even te blijven staan en een

praatje te maken.

EntreesDe twee woontorens bevatten een groot deel van het

woonprogramma. Voor beide torens geldt dat de entree goed

verbonden moet zijn met de straat en met de hoven. De hoogste toren

staat aan het openbare hof. De voordeur zit aan het hof: in de zon, bij

de boom, waar je elkaar tegenkomt, en door de route goed verbonden

met de Torenallee. Bovendien is de Torenallee de beste plek voor

commerciële ruimte. Bij de entree kunnen een aantal elementen

gecombineerd worden: de verbinding naar het hoger gelegen hof, een

ontmoetingsruimte die aan het openbare hof staat. De uitbouw van de

toren is een belangrijke schakel tussen de twee hoven. Omdat deze

ruimte zowel vanaf het hof als vanaf de Torenallee zichtbaar is, is het

een uithangbord voor de woontoren en ontmoetingsplek ineen. Een

ideale plek voor een koffiebarretje met terras op het hof, waar je als

bewoner een feestje kunt geven maar ook kunt vergaderen.

De lagere toren ligt met de achterkant tegen het parkeerdek. Hier

vormt de entree de schakel tussen buiten en binnen, tussen straat

en hof. Op het dekniveau is een ruimte in de toren mogelijk als

gemeenschappelijke ontmoetingsruimte. Dit kan een overdekt terras

of een huiskamer zijn.

Ook in de kleinere blokken is de entree en de koppeling met de hoven

belangrijk. Het blok in de punt is via het trappenhuis direct verbonden

met het terras op het parkeerdek. Aan dit dek staat ook een klein

blokje van drie lagen hoog. Dit blokje grenst direct aan het centrale

hof met de plataan. Ondanks de kleine footprint is het een belangrijk

blokje. Het zorgt voor een goede voorkant aan het hof en maakt de

ruimte op het parkeerdek meer besloten.

De andere blokken aan de Schootsestraat vormen een open blok met

voorkanten aan het centrale hof en tegenover het Natlab. Daartussen

ligt een schakeling van hoven die deels op een parkeerdek liggen.

Ieder blok heeft daarmee een meer openbare en een meer besloten

kant. De entreehal ligt steeds tussen twee blokken, zodat een ruime

entree met zicht op het hof mogelijk is. Eventuele corridors in de

gebouwen lopen niet dood, maar eindigen op de gevel zodat licht

naar binnenkomt.

de entrees vormen de verbinding tussen straat en hof

44

Referentie entree met doorzicht naar de tuin: Vrijburcht Amsterdam

45

Referentie gemeenschappelijke ruimte op de punt: NDSM Amsterdam. Een andere hoekoplossing met een paviljoen op maaiveld is ook denkbaar.

46

gemeenschappelijke ruimtesVoor de gemeenschappelijke programma’s staat nog niets vast. Wat

zou je met elkaar willen delen? En hoe doe je dat met een project van

400 woningen? Er lijkt grofweg sprake te zijn van 3 niveaus van delen

en ontmoeting: kleinschalig op je verdieping tot circa 10 huishoudens,

iets groter per gebouw of hof met ongeveer 30 huishoudens, en voor

het project als geheel.

In deze fase van het project worden allereerst de plekken rond de

entrees op de begane grond en het dekniveau, omdat dit de plekken

zijn waar iedereen komt. De beide torens hebben een ruimte

gekoppeld aan de entree en aan het hof. Op het hof is ook ruimte voor

een gemeenschappelijke functie, bijvoorbeeld een kas. Een vieirde

special zit juist aan de openbare kant, op de kop bij de Beukenlaan.

Dit kan een commerciële ruimte zijn of een uithangbord voor

Space-s.

Naast de gemeenschappelijke ruimtes op de begane grond zal

er ook vraag zijn naar ruimtes op de anderen 2 niveaus, van een

gezamenlijke bezemkast op de verdieping tot een wasmachineruimte

voor 25 studentenwoningen. In het plan zit voldoende ruimte om

gezamenlijke plekken te realiseren.

Het lijkt daarbij handig om het plan flexibel te houden: een

gezamenlijke ruimte wordt niet weggestopt, maar heeft goede

lichttoetreding en een heldere entree. Op die manier is het een

ruimte die altijd kan worden omgezet naar een reguliere woning,

groot of klein, en geen tussenruimte die ongebruikt blijft en daarmee

onprettig wordt.

mogelijk publiek paviljoen op de kopgemeenschappelijke ruimte aan de entreepaviljoen voor bewoners ( kas)

specials

47

de plintOp de begane grond zijn verschillende type ruimtes te onderscheiden,

afhankelijk van de plek in het plan. De meeste publieke kant is de

Torenallee, hier is ruimte voor commerciële functies, maar ook een

woon-werkwoning is hier op zijn plek. De plint aan de Torenallee is

dubbel hoog. Hierdoor krijgen de entrees allure en ontstaat een plint

die zowel voor commercieel gebruik als voor wonen-werken geschikt

is. De plint kan aan de achterzijde verbonden worden met het

parkeerdek, zodat een woning mogelijk is met een rustige kant aan

het hof en een meer publieke kant aan de straat. Het is aantrekkelijk

als de plint niet overal hetzelfde is: ook in de plint herken je dat er

sprake is van verschillende gebouwen. De torens hebben zeker een

hoge plint, de andere gebouwen kunnen een lagere plint hebben.

Aan het centrale hof en tegenover het Natlab zijn woon-

werkwoningen aantrekkelijk, die naast het wonen ook een atelier

of werkplaats hebben, eventueel met verkoop. Maar hier kan ook

‘gewoon’ gewoond worden. De ruimtes zijn uitwisselbaar met het

andere wonen op de begane grond.

Aan de openbare kanten zijn voordeuren aan de straat, zowel de

centrale entrees als de entrees naar de plint. Aan de hoven ligt de

nadruk op wonen. In de delen van het plan die onzichtbaar zijn en in

een tweede laag van de plint kunnen het parkeren en de bergingen

worden opgelost.

Programma begane grond

commercieelwoon-werk/maatschappleijkwonen

48

referentie open plint: Zurich West

49

ExCurSiE rottErdAm En AmStErdAm

Eind augustus gingen de betrokkenen van Space-S op excursie

naar Rotterdam en Amsterdam. Het thema van de excursie

was collectiviteit: welke ruimtes kun je delen? Hoe werkt

de organisatie van een gebouw met gedeelde ruimtes? De

studentenhuisvesting in Rotterdam en wooncomplex Vrijburcht in

Amsterdam laten zien wat gezamenlijkheid kan opleveren.

In Rotterdam wordt zichtbaar dat de collectieve ruimtes niet

bovenaan de prioriteitenlijst stonden. Verblijfskwaliteit staat niet

voorop. De les: als je wilt dat de collectieve ruimtes werken, neem

de ruimtes dan vanaf het begin mee in het ontwerp.

In Vrijburcht is te zien wat een bewonersgestuurde ontwikkeling

kan opleveren. Het project heeft naast een eigen theater een

kinderdagverblijf, een omsloten tuin, een kas. Alle ruimtes zijn

gedeeld, voor sommige moet je inschrijven of betalen bij gebruik.

Een prachtig voorbeeld, maar kan dit ook met 400 huishoudens in

plaats van 30?

50

51

ProgrAmmA

Het programma voor Space-S ligt alleen op hoofdlijnen vast

en bestaat uit circa 400 appartementen, waarvan circa 190

studentenwoningen in zelfstandige eenheden en groepswoningen van

vier studenten per groep. Uitgangspunt is dat er veel verschillende

woningtypes een plek moeten kunnen krijgen, van studentenwoning

tot woon-werkwoning, van standaard appartement tot loft. De

gebouwplattegronden moeten flexibel zijn om deze diversiteit aan

woningtypes te kunnen realiseren. Ook als de woningen gerealiseerd

zijn is het mogelijk woningen samen te voegen, bijvoorbeeld als er

minder vraag is naar studentenwoningen.

De andere appartementen zijn verdeeld in kleine woningen (60 m²),

standaard woningen (80 m²), lofts met een hoge verdiepingsvloer (50

m²), grote woningen (100 m²) en woon-werkwoningen. Tenslotte zijn

er nog kleine woningen van 50 m², waarvan er 10 worden geclusterd

voor een groep beschermd wonen. De anderen zijn zelfstandige

units. Het is mogelijk alle types door elkaar te mengen. De woon-

werkwoningen zijn met name op de begane grond gedacht. Enkele

toekomstige bewoners zijn geïnteresseerd in het combineren van een

atelier/werkplaats/winkel met een woning.

52

ParkerenStrijp-S is een stedelijk woonmilieu. Parkeren wordt daarom op

een stedelijke manier opgelost: niet iedereen kan voor of onder zijn

huis parkeren. Er zal ook een groet groep zijn die geen auto heeft.

In Space-S zelf is plaats voor een beperkt aantal plaatsen, circa

70 stuks. Anderen kunnen een parkeerplek huren binnen 250 m

loopafstand op Strijp-S in parkeergebouwen op een aantal centrale

locaties, zoals in het Veemgebouw en langs het spoor.

Het parkeren binnen het plan bestaat uit twee parkeerbakken: één

in de punt, half verdiept, en één in het oostelijk deel, achter de toren.

Uitgangspunt is dat er geen parkeren onder de torens zit en dat het

parkeren beperkt zichtbaar is, zowel aan de straat als aan de hoven.

De parkeerbak in de punt wordt daarom half verdiept: het oppervlak

van de punt is zo klein dat het niet mogelijk is de plint vrij te houden.

Aan de Torenallee ontstaat een verhoogde plint, waarbij de eerste 1,5

meter parkeren is.

De oostelijke parkeerbak ligt niet aan de straat, maar achter de

toren. Aan de Torenallee is de plint 5 meter hoog, daar achter is

het mogelijk 2 lagen te maken waarvan de onderste laag gevuld

wordt met bergingen naast het parkeren. De ruimte daarboven

sluit aan op het dek. Hierdoor ontstaat een split level woning of

werkruimte: hoog aan de straat, gewone hoogte aan het dek. De

entrees van de parkeergarages liggen tegenover het Natlab en aan

de Schootstestraat.

parkeerprogramma begane grond

parkerenparkeren half verdieptbergingen

-1/2

-1/2

53

flexibiliteit van de plattegrondDe basismaat van de blokken is een stramien van 3,9 meter en een

gebouwdiepte van 16 meter. Binnen deze maat zijn verschillende

types mogelijk. Het basistype is een corridor met aan beide zijden

woningen. Bij dit type zijn vluchtwegen op de koppen nodig, de

corridors zijn dan ook niet doodlopend maar hebben ramen op

de kopse kant. De basismodule van 3,9 meter bij 7 meter levert

de kleinste woning: een studenten unit van circa 27 m². Deze kan

verdubbeld worden tot een kleine woning of verdriedubbeld tot een

standaard woning van circa 80 m². Dit corridor type is van toepassing

bij C1 en de B blokken. Beide blokken kunnen ook anders worden

verkaveld, bijvoorbeeld met een galerij, maar de hoofdmaat ligt vast.

De torens zijn in principe 20,5 meter breed , waarbinnen een

brandwerende kern met omloop gerealiseerd kan worden. Hier

omheen passen 6 woningen per laag, waarbij in het midden

een verdeling in kleinere woningen kan worden gemaakt. Het

bestemmingsplan geeft aan dat de footprint van de toren niet groter

worden dan 600 m². De huidige toren past daar in. Het is zelfs

mogelijk dat de torens nog iets breder worden, tot 21,5 meter. Voor

de hoge toren is dat mogelijk door de toren naar het oosten toe te

verbreden. Het plein wordt dan iets smaller. Voor de lagere toren

is het mogelijk de toren aan de achterzijde te verdiepen. Hierbij zal

alles een meter naar het zuiden opschuiven, aangezien de toren niet

over het parkeren heen kan staan.

Er zijn twee punten waarop de torens confronteren met de

naastgelegen bebouwing. De hoge toren heeft aan de westzijde blok

C1 als buur. De ruimte tussen de toren en het blok ernaast is 5 meter.

De aangrenzende bebouwing is 4 lagen hoog en eindigt met een

dakterras. Hierdoor is een deel van de westgevel van de toren voor de

onderste 3 lagen lastiger indeelbaar. Het zelfde doet zich voor bij de

lagere toren aan de achterzijde, waar het blokje op het parkeerdek

op 5 meter van de gevel staat. Hierbij wordt over 2 lagen het zicht

belemmert. In beide gevallen gaat het om zijgevels, de confrontatie

levert dus geen privacy problemen op en is alleen voor de torens

lastig.

Bij de lagere gebouwen aan de Torenallee speelt de bezonning

een belangrijke rol. Het is mogelijk een corridor type te maken,

maar door de ligging zal de helft van de woningen een noord-oost

oriëntatie hebben. Voor het middendeel is daarom gekozen voor

een ondieper blok met galerij. De galerij kan aan beide zijden van

het gebouw liggen. In het blok tegenover de hoogste toren is het

stramien gedraaid, zodat de woningen ook een oost en zuid-oost

oriëntatie hebben. De plattegrond is zo gekozen dat het stramien ook

gedraaid kan worden of de toren versmald. Vast punt is de koppeling

van de entree naar het hof.

bergingenVoor de appartementen is een berging van 6 m² vereist. Dit betekent

dat het plan moet voorzien in circa 210 bergingen. Voor de studenten

is geen aparte berging vereist, maar wel een gemeenschappelijke

fietsenstalling. De bergingen zijn met name op de begane grond en

de eerste verdieping gesitueerd, aansluitend op het dek. Daarmee

zijn ze eenvoudig te bereiken met de fiets. In de B blokken zijn de

bergingen op de verdieping gedacht, omdat de begane grond hier

goed moet aansluiten op de hoven.

54

C1

C3

C2

A1

A2

A3

B1

B3

B2

B4

principe vloer met vaste stijgpunten en flexibele indeling op basis van een stramien van 3,9 meter

55

16 m

27,3

m

3,9 m

20,5 m

mogelijke plattegronden blok C

Deze plattegrondstudies geven de flexibiliteit van maatvoering en constructie van de bouwblokken weer. De toets geeft aan dat de bouwblokken op diverse manieren ingedeeld kunnen worden, wat in de volgende fase door architect verder uitgewerkt wordt. Ook op lange termijn geeft de maatvoering ruimte voor aanpassingen van programma en plattegrond.

56

27,3

m

3,9 m

20,5 m16

m

57

3,9

m

20,5

m

15,6 m

27,3 m

mogelijke plattegronden blok A

58

16 m

3,9

m

mogelijke plattegronden blok B

59

60

A

B

Lengtedoorsnede A

Dwarsdoorsnede B

61

ExCurSiE PArijS

Begin september vertrok een bus met bewoners en professioneel

betrokkenen naar Parijs voor een excursie over buitenruimte

in hoge dichtheid. Kun je aantrekkelijke hoven maken als de

bebouwing er omheen heel dicht is? In Massena is een nieuwe

woonwijk gerealiseerd die gebaseerd is op een open bouwblok,

waarbij de blokken zijn opgebouwd uit verschillende gebouwen en

het groen in het blok de sfeer van de straat meebepaalt.

De les die we hier hebben geleerd is dat een blok niet te smal

moet zijn om een geslaagde hof te maken. Het beste blok is het

eerst gerealiseerde blok, dat breder is dan de latere en met een

mooie mix van gebouwen en buitenruimtes. Het groen is zichtbaar

vanaf de straat, maar niet toegankelijk. Ook zijn de hoven meer

kijkgroen dan gebruiksgroen. Dat kan in Space-S beter.

62

63

SfEEr En ArChitECtuur

Strijp-S is stedelijk, industrieel, ruig, niet aangeharkt. Het is geen

pandjesstad met een historische sfeer. Juist de charme van de Hoge

Rug, met wit en glazen gevels, het Klokgebouw en het Natlab maken

de sfeer van Strijp-S. Door Space-S op te bouwen uit een aantal

gebouwen ontstaat vanzelf een verschil met de grote maat van de

Hoge Rug.

De volgende kernwaarden vormen de basis. Deze moeten nog worden

afgestemd met het beeldkwaliteitplan van Strijp S.

industrieel• Materiaalgebruik:beton,staal,glas

• Gevelindeling:groteopeningenmetduidelijkeomlijsting,ramen

niet te veel staand.

• Kleur:licht,grijs,natuurlijkekleurenvandematerialen

familie van gebouwen• Nietéénarchitectuur,maareenfamilievangebouwen.Ieder

gebouw een eigen voordeur en verschillend van de buurman door

hoogte, plint, rooilijn, gevelindeling

rauw, niet af • Robuustmateriaal,nietteglad

• Eenvoudige,goededetails

• Draagconstructieeninstallatiesmogeninhetzicht

Plastische gevel• Balkonsnietweggestopt,maarechtebuitenruimtekwaliteit

• Aangehangenbalkonsgebruikenomdieptetegeven,metname

aan de Torenallee als contrast met de vlakke gevels van de Hoge

Rug

Eerlijk• Jezietwatjekrijgt,transparant

• Parkerennietwegstoppen,groeneofindustriëlegevelsvoorde

garage

groen• Aantalgrotebomenwaardatkan

• Groenegevels,bijvoorbeeldvoorhetparkeren

• Groenedaken,ookwaardieniettoegankelijkzijn

64

65

66

bijlAgE: PlAttEgrondEn

SChEtSontwErP

67

begane grond

68

indicatie programma begane grond

commercieel 500 m2wonen/ werken/maatschappelijk 500 m2wonenparkeren 70 ppbergingen: 108 stuksfietsenberging inpandig 250 m2fietsen op straatbegane grond

69

eerste verdieping (dekniveau)koppeling van de kernen aan de deks

70

indicatie programma eerste verdieping

commercieel 200 m2 ( gekoppeld aan bg)wonenbergingen: 1e verd. 75 stuks dek

71

principe verdieping 2 en hoger ontsluitingstypes:centrale kern A1 A3 C3corridor B1 t/m 4 C1galerij A2

A1

C3

A2

B3

B1

B2

B4

C1

C2

A3

72

A18 lagen3.015 m2

C317 lagen9.788 m2

A26 lagen (4 lagen tpv

dakterras)2.237 m2

bvo (m²) totaal

bvo (m²) woning aantal m² totaal bergingen

A1 3000 klein 60 50 3000 50A2 2230 standaard 80 60 4800 60A3 6470 groot 100 10 1000 10B1 1930 wo-we 120 17 2040 17B2 1560 loft 60 50 3000 50B3 1200 wonen plus 50 50 2500 40B4 2500 student groeps 24 90 2160C1 2440 student zelfst 30 91 2730C2 540 418 21230 227C3 9780

totaal 31650

B33 lagen1200 m2

B15 lagen1933 m2

B24 lagen1560 m2

B45 lagen 2500 m2

indicatie programma totaal (ex. parkeren)

C16 lagen (4 lagen tpv

dakterras)2.445 m2

C23 lagen545 m2 A3

11 lagen6.477 m2

73