Waste Space

33

38

4472

68

66

0

0

0

0

0

60

150

0

60

150

600

6060

60

20

37

37

66

63

62

62

63

52

55

44

49

45

56

56

150

150

150

150

40

38

Optimaliseringvan MilieubelasteLocaties, Amsterdam

S333 architecture + urbanismi.s.m. Dienst Ruimtelijke Ordening,

Coordinatieteam OptimaliseringGrondgebruik en

Dienst Milieu en BouwtoezichtAmsterdam

evolutieverstedelijkingverwijderen

aanpassen regelgevingfinancieringsport city

contextualisatiemarktwerkingdubbele gevel

broedplaats for kunstenaarssportpark

superdure woningenparkeren

bufferfunctieprogrammatische buffer

samenvoegen belasting in hinderzonesextensiviteit

grotere groenstructuurwoonboten

overstrominggrond verwijderenslim programmeren

programmatische doorsnedeafval toevoegentransformatie

programmatisch eilandinpakken vervuilde grond

kwaliteitsverhogingparasiterentolerantie

cultuurhistorische overwegingenduurzaam bouwen

geluidwerende walvogelbroedplaats

dove gevelparkruimtetimesharingvergroening

achtergrondruisflexibel programma

uitbuiten kwalitatieve lokatiegevel als spons

ondergronds programmapotentie voor centrum activiteit

toerismeevenementen

verplaatsen hinderniets veranderen

verplaatsingcamping

evenementruimteonder laten lopen

recreatieseizoensgebruik

faseringnieuw landschap

meervoudig gebruikhogere dichtheid van activiteit

add noisetijdelijke woningenonder water zetten

toevoegenextensivieren of intensiveren?

bereikbaarheiddure woningen

waterkant uitbuitenzon orientatiezichtlijnen

flexibel bouwentijdelijkheid

ecologische machineevolutie

verstedelijkingverwijderen


contextualisatiemarktwerking

WASTE SPACE / OPTIMALISERING VAN MILIEUBELASTE LOCATIES, AMSTERDAM

S333 ARCHITECTURE + URBANISM I.S.M. DRO.,COG EN DM&B, AMSTERDAM

Optimaliseringvan MilieubelasteLocaties, Amsterdam

'Waste Space'

S333 architecture + urbanismi.s.m. Dienst Ruimtelijke Ordening,

Coordinatieteam OptimaliseringGrondgebruik en

Dienst Milieu en BouwtoezichtAmsterdam

:

32

Welke stad of gemeente wordt niet

geconfronteerd met groeiende mobiliteit,

het verkeer van auto’s, treinen, vlieg-

tuigen, het lawaai en de veiligheids-

risico’s van grote wegen, treinsporen

en luchthavens?

32

Welke stad of gemeente wordt niet

geconfronteerd met groeiende mobiliteit,

het verkeer van auto’s, treinen, vlieg-

tuigen, het lawaai en de veiligheids-

risico’s van grote wegen, treinsporen

en luchthavens?

4 5

En welke stad probeert niet met veel

moeite de balans te vinden tussen de

economische voordelen van de aan-

wezigheid van lawaaiige en onveilige

functies en de daaruit voortvloeiende

gevolgen voor het milieu?

76

De gebieden die hierdoor beinvloed

worden, worden 'WASTE SPACE’ genoemd.

Hoe kunnen we leven naast grootschalige

infrastructuur, luchthavens en risico-

volle industrie die als gevolg van de

10 11

Inleiding0.0 Doel, leeswijzer en

optimalisatietools

Analyse1.0 Amsterdam in kaarten

2.0 Milieubelasting in Amsterdam

Confrontatie3.0 Problemen of kansen

Oplossingen4.0 Aanpak

5.0 Referenties voor kwaliteit

6.0 Proefgebieden

Conclusie7.0 oplossingen in plaats van

regelsuitgaveDienst Ruimtelijke Ordening, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam

i.s.m. Prototype EditionsRotterdam

ISBN 90-806012-2-5

12



toerismeevenementen


verplaatsingcamping














broedplaats voor kunstenaarssportpark






programmatische doorsnedeverticaliteittransformatie



cultuurhistorische overwegingenbouwen




13

INLEIDING

0: DOEL, LEESWIJZEREN OPTIMALISATIE-TOOLS

De gemeente Amsterdam wil in de periode tussen

2010 en 2030 nog 50.000 woningen bouwen en de

daarbij behorende voorzieningen. Daarvoor is het

nodig om de schaarse ruimte in de stad beter te

benutten. Intensivering dus, maar dan wel op een

manier die gepaard gaat met kwaliteits-

verbetering.

12



toerismeevenementen


verplaatsingcamping























cultuurhistorische overwegingenbouwen




13

INLEIDING

0: DOEL, LEESWIJZEREN OPTIMALISATIE-TOOLS

De gemeente Amsterdam wil in de periode tussen

2010 en 2030 nog 50.000 woningen bouwen en de

daarbij behorende voorzieningen. Daarvoor is het

nodig om de schaarse ruimte in de stad beter te

benutten. Intensivering dus, maar dan wel op een

manier die gepaard gaat met kwaliteits-

verbetering.

14

In de afgelopen jaren zijn verschillende studies

gedaan naar mogelijkheden om de ruimte in de stad

beter te benutten (optimalisering grondgebruik).

Een van die studies was Leren van zoneren (2001).

Deze studie beschreef de mogelijkheden om de

ruimte op milieubelaste locaties in Amsterdam

beter te gebruiken, onder meer aan de hand van

praktijkvoorbeelden en een handreiking met trucs

en tips. Omdat slechts drie specifieke locaties

behandeld werden, rees de vraag hoe ernstig het

probleem van milieubelaste lokaties nu werkelijk

was. Daarin lag de aanleiding voor deze studie.

Deze publicatie geeft een overzicht van locaties

in Amsterdam, waar milieubelasting een belangrijk

aandachtspunt is. En dat zijn er nogal wat.

In de praktijk worden deze gebieden vaak letter-

lijk als lelijke eendjes behandeld: de milieu-

belasting wordt in het beste geval als knellende

randvoorwaarde meegenomen en in een laat stadium

wordt het plan dan met lapmiddelen nog wat opge-

poetst. Het gevolg: minder kwaliteit, meer kosten

en vertraging van de planvorming. Deze studie

probeert duidelijk te maken dat een andere

benadering van deze gebieden misschien meer

resultaat oplevert. Niet de eend is de maatstaf

voor het lelijke eendje, maar de zwaan die zich

daaruit kan ontwikkelen. Milieukwaliteit is een

onderdeel van een locatie en staat daar niet

los van.

15

Belangrijk uitgangspunt is het streven naar een

integrale kwaliteitsverbetering, waarbij het

begrip ‘milieukwaliteit’ niet te technocratisch

moet worden behandeld. De kwaliteit van een

gebied zoals die door bewoners of gebruikers

wordt beleefd is meestal anders dan de afweging

die in de milieuwetgeving wordt gemaakt.

Als milieukwaliteit meer als een ontwerpuitdaging

wordt beschouwd bij de planvorming, ontstaat er

een nieuw perspectief: er blijkt meer mogelijk te

zijn dan in te zoomen op de beperkingen. Andere

strategieen komen naar voren waarbij bijvoorbeeld

compenserende kwaliteiten in ontwerp en gebruik

worden ingezet.

De intentie van deze publicatie is om voorbeelden

te laten zien van hoe dat kan. De voorbeeld-

gebieden zijn uitgewerkt door bureau S333. Dat

wil zeggen dat de idee n in deze publicatie niet

noodzakelijkerwijs overeenstemmen met het beleid

van de gemeente Amsterdam. Waar het vooral om

gaat is om aan te geven dat de gepresenteerde

werkwijze leidt tot nieuwe inspiratie zodat ook

op milieubelaste locaties hele aantrekkelijke

stukjes Amsterdam kunnen ontstaan. Het doel is te

ontsnappen aan de paradox van de intensieve stad

waarin toenemende ruimtebehoefte en toenemende

milieubelasting elkaar wederzijds in de houdgreep

hebben.

'

:

1716

LEESWIJZER EN OPTIMALISATIE TOOLS

Om een beeld te krijgen van de omvang van de

problematiek is in deze publicatie in beeld

gebracht waar zich in de stad kansrijke gebieden

voor vernieuwing en intensivering bevinden

(hoofdstuk 1). Voorts is gekeken waar milieuzones

beperkingen opleggen aan ruimtelijke ontwikke-

lingen (hoofdstuk 2). De confrontatie van deze

twee inventarisaties geeft in wezen de kern van

de problematiek weer (hoofdstuk 3). In hoofdstuk

4 wordt aangegeven hoe een meer integrale

gebiedsafweging kan plaatsvinden, die vervolgens

in hoofdstuk 5 en 6 wordt uitgewerkt.

Een waterval van optimalisatietools verschijnt in

dit boek en presenteert zich als een uitbarsting

van creatieve alternatieven in plaats van

gelimiteerde technocratische regels. De lijst

functioneert als een inventorisatie van mogelijke

strategie n in het kader van dit onderzoek. De

tools betreffen een benaderingswijze in plaats

van simpelweg een oplossing. Deze andere manier

van denken geeft de problematiek andere dimensie.

In plaats van het zoeken van een oplossing vanuit

debeperkingen een kwestie van keuzen maken uit

het scala van mogelijkheden. Dit is een

benaderingswijze die ons vraagt; “wat willen wij

hier” in plaats van “wat kan hier niet”.

1918

ANALYSE

1: AMSTERDAM

IN KAARTEN

De kaarten geven een beeld van de opbouw vanamsterdam, van de stedelijke structuur zoals die nu is en zoals die in de toekomst wordt voorzien(structuurplan). Duidelijk is dat bereikbaarheid en infrastructuur een belangrijke rol spelen inde ontwikkeling van de stad. Diezelfde bereik-baarheid en infrastructuur zorgen echter voor de

nodige overlast.

extensivieren of intensiveren?bereikbaarheiddure woningen






















toerismeevenementen


verplaatsingcamping






toevoegen

20 21

AMSTERDAM: KAART ANNO 2003

STRUCTUURPLAN 2010: STAD IN BEWEGING - EEN STERKERE VERBINDING MET INFRASTRUCTUUR

22 23

24

z

z

z

z

z z

H

H

H

KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN, 2001

OPTIMALISERING ROND INFRASTRUCTUUR, 2001BEREIKBAARHEID PER OPENBAAR VERVOER

BEREIKBAARHEID PER AUTO

25

2626







toerismeevenementen


verplaatsingkampeerplaats























27

ANALYSE

2: MILIEUBELASTINGIN AMSTERDAM

Deze studie beperkt zich tot vier categorieen van milieubelasting die ruimtelijk van belangzijn: Luchtverontreiniging, bodemverontreiniging,geluidoverlast en veiligheidsrisico’s. Voor dezevormen van belasting zijn afzonderlijk proceduresen normen opgesteld. In de praktijk overlappenverschillende vormen van milieubelasting elkaarvaak. In de ruimtelijke ordening is milieu-wetgeving gekoppeld aan milieuzonering. In bepaalde zones waarin milieubelasting speelt of wordt verondersteld, kunnen beperkingen aanruimtelijke ontwikkelingen worden gesteld. Letwel: Een milieuzone is een aandachtsgebied, hetwil niet altijd zeggen dat er daadwerkelijk sprakeis van milieubelasting.

Om inzichtelijk te maken hoe dit speelt in de stadzijn de beschreven milieu-aspecten gekoppeld aankleuren. Luchtverontreiniging is hierbij nietmeegenomen, omdat het lastig te cartograferen is.Wel zijn hoogtebeperkingen meegenomen. De overlapvan deze vier aspecten geeft al aan hoe intens deproblematiek in de stad is: De inventarisatiemaakt duidelijk dat tweederde van het Amsterdamsegrondgebied wordt bedekt door milieuzoneringenwaarbinnen ruimtelijke plannen moeten wordengetoetst op milieubelasting.

:

STUDIE S333

MILIEUBELASTE LOCATIES AMSTERDAM

VEILIGHEID GROND LUCHT GELUIDCATEGORIE

INFORMATIE C-TEAM

OVERLAPKAART STAP 1

OVERLAPKAART STAP 2

OVERLAPKAART STAP 3

LPG INSTALLATIES

CVR-PLICHTIGE BEDRIJVEN

VAARWEGEN

GEVAARLIJKESTOFFEN ROUTES

SPOORWEGEN

GASLEIDINGEN

HIINDERINSBEPERKING SCHIPOL

BOUWHOOGTES ONDER STRAALVERBINDINGEN

VUURWERKOPSLAG

3D HOOGTEBEPERKING

VERDACHTE GROND BEDIJVEN

VERDACHTE GROND STORTGEBIED

GEPLANDE WONINGBOUW (LIJST)

ZWARTE ROCK

BENZEEN

STIKSTOF DIOXIDE

KOOLSTOF MONOXIDE

WEGEN

30KM/UR ZONES

SPOORWEG LAWAAI

INDUSTRIETERREINEN

VERKEERSBELASTING DAG

VERKEERSBELASTING NACHT

RISICOTOETSING AANBEVOLEN

VEILIGHEIDSZONES TOETSINGPLICHT

NIEUWBOUW UITGESLOTEN

TOETSINGPLICHT NIEUWBOUW

GELUIDSGEVOELIGE BEBOUWING UITGESLOTEN

OVERLAPKAART VEILIGHEID OVERLAP KAART VERDACHTE GROND OVERLAP KAART GELUID

MILIEUATLAS STUDIE OMEGAN VERKEERS MONITOR '98 VERKEERS MONITOR/ ATLAS MILIEUBRONNEN

KAART MILIEUBELAST AMSTERDAM S333

NIET GEBRUIKT

VERWERKINGSPROCES EN HERKOMST VAN GEBRUIKTE GEGEVENS

28 29

30 31

66

60

60

37

37

42

3966

63

62

6252

55

44

49

45

56

56

57

150

150

150

BODEM

BODEMGELUID

BODEMVEILIGHEID

BODEMBODEM

HOOGTEBEPERKING VEILIGHEID

VEILIGHEIDGELUID

VEILIGHEID

VEILIGHEIDBODEM

VEILIGHEID

GELUID

GELUID

GELUIDVEILIGHEID

GELUIDBODEM

GELUID

HOOGTEBEPERKING

VEILIGHEIDGELUID

BODEM

OVERLAPPING VAN VERSCHILLENDE VORMEN VAN MILIEUBELASTING GECODEERD IN HET CMYK KLEURENSPECTRUM

SCHIPHOL + WEGEN + SPOORWEGEN + METRO +INDUSTRIETERREINEN = GELUID

BODEMVERONTREINIGING + VERVUILD OPPERVLAKTEWATER =BODEM

SCHIPHOL + LPG INSTALLATIES EN -DEPOTS + EVR-PLICHTIGE BEDRIJVEN + GEVAARLIJKE STOFFENROUTES +

VAARWEGEN + SPOORWEGEN + GASLEIDINGEN = VEILIGHEID

vrije zone schiphol + zendlijnen KPN = HOOGTEBEPERKING

VLIEGROUTES SCHIPHOL + VOGELVRIJE ZONE SCHIPHOL +ZENDLIJNEN KPN = HOOGTEBEPERKING

SCHIPHOL + WEGEN + SPOORWEGEN + METRO +INDUSTRIETERREINEN = GELUID

BODEMVERONTREINIGING + VERVUILD OPPERVLAKTEWATER =BODEM

SCHIPHOL + LPG INSTALLATIES EN -DEPOTS + EVR-PLICHTIGE BEDRIJVEN + GEVAARLIJKE STOFFENROUTES +

VAARWEGEN + SPOORWEGEN + GASLEIDINGEN = VEILIGHEID

vrije zone schiphol + zendlijnen KPN = HOOGTEBEPERKING

VLIEGROUTES SCHIPHOL + VOGELVRIJE ZONE SCHIPHOL +ZENDLIJNEN KPN = HOOGTEBEPERKING

3534

EEN RUIMTELIJK BEELD VAN DE IMPACT VAN ALLE BEKENDEMILIEUBELASTINGEN ONTSTAAT DOOR DEZE CUMULATIEF AF TE

BEELDEN OP EEN KAART.

37

MILIEUZONES BINNEN DE GEMEENTEGRENZEN VAN AMSTERDAM

66% VAN HET AMSTERDAMSE OPPERVLAK LIGT BINNEN MILIEUZONES

66%TIJD

BELASTING

%

1900 1990 2050

VEILIGHEIDSRISICO

GELUIDSOVERLAST

BODEMVERVUILING

LUCHTVERVUILING

SINDS DE LAATSTE EEUW ONTWIKKELT ZICH EEN TREND WAARIN DOOR TECHNOLOGISCHE, ECONOMISCHE EN SOCIALEVERANDERINGEN BODEM- EN LUCHTVERVUILING MINDER WORDT,TERWIJL GELUIDHINDER EN VEILIGHEID EEN STEEDS GROTEREROL GAAN SPELEN.

3938













toerismeevenementen


verplaatsingcamping

















CONFRONTATIE

3: PROBLEMENOF KANSEN

In opdracht van het coordinatieteam zijnkansrijke ontwikkelingslocaties geinventa-riseerd. Dit kaartbeeld wordt geconfronteerd met de belastingskaart. In totaal is 66% vanAmsterdam bedekt door milieuzones of aandacht-gebieden. Het resultaat is een nieuwe kaart met een overzicht van de kansrijke ontwikke-lingslocaties en de verschillende milieu-belastingen op deze locaties. In een tabel is een overzicht gemaakt van de verschillendetypen milieubelastingen per locatie.

De confrontatie van kansrijke ontwikkelings-gebieden en milieubelaste gebieden maakt deproblematiek helder. In bijna alle gebieden waar we iets willen, is een of andere vorm van milieubelasting een aandachtspunt. Voor 46 mogelijke ontwikkelingsgebieden is hetbelangrijkste milieu-aandachtspunt in kaartgebracht.

z

z

z

z

z z

H

H

H

86% VAN DE KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN LIGT BINNEN MILIEUZONES14% LIGT ER BUITEN

14% LIGT ER BUITEN

2: POTENTIELE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN: ACCUMULATIEKANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN EN OPTIMALISERINGROND INFRASTRUCTUUR, 2001

4: MILIEUBELASTE GEBIEDEN BINNEN POTENTIELEONTWIKKELINGSGEBIEDEN

1: SAMENVOEGING KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN ENOPTIMALISERING INFRASTRUCTUUR

3: OVERLAP VAN MILIEUBELASTE GEBIEDEN EN POTENTIELEONTWIKKELINGSGEBIEDEN

41

:

:

46 KANSRIJKE LOCATIES BINNEN MILIEUZONES42

GELUID VEILIGHEID

BODEM

LUCHT

43

VEILIGHEIDGELUID

BODEM

4544 INVENTARISATIE VAN DE 46 LOCATIES

46

financieringsport city

















toerismeevenementen


verplaatsingcamping












aanpassen regelgeving

47

OPLOSSINGEN

4: AANPAK

In de vorige hoofdstukken is een beeld geschetstvan milieubelaste locaties in Amsterdam. In dithoofdstuk stappen we over op de vraag die dezeanalyse oproept: wat staat ons te doen om hetruimtegebruik van milieubelaste locaties teoptimaliseren? Voordat we beginnen met eenantwoord op die vraag, schetsen we eerst detraditionele aanpak van milieubelaste locaties.

Tijdens ruimtelijke planprocessen wordt meestalpas vrij laat serieus aandacht besteed aanmilieuhinder. Gebruikelijk is dat eerst eenstedenbouwkundig programma wordt opgesteld, om dat vervolgens ruimtelijk uit te werken; pas daarna wordt getoetst of het programmavoldoet aan de wettelijke milieu-eisen. Als dat onverhoopt niet het geval blijkt te zijn,dan wordt doorgaans heil gezocht in eenvoudige‘reparatiemaatregelen’ die het ruimtelijkontwerp zo min mogelijk aantasten. Favoriet zijn het aankondigen van ZOAB of de zogehetendove gevel (zonder deuren of ramen die openkunnen), maar je kan je afvragen of milieu-belaste locaties daar nou aangenamer van worden.Toetsing aan milieu-eisen beperkt zich bovendiendoorgaans tot verkeerslawaai en de bodem-kwaliteit; aspecten als luchtverontreiniging,stof, stankhinder en externe veiligheid wordenslechts sporadisch onderzocht.

48

Kortom: de verbetering van de kwaliteit vanmilieubelaste locaties is in veel gevallen eenfiguurlijk (en in het geval van dove gevelszelfs letterlijk) sluitstuk van de ruimtelijkeplanvorming. Ten eerste wordt pas in een laatstadium van planvorming milieu-expertiseingeschakeld, waardoor kansen om met goedkopere,snellere en creatievere opties te voldoen aan de wettelijke milieu-eisen, over het hoofdworden gezien. Ten tweede gaat de aandachtmeestal niet verder dan bodemkwaliteit enverkeershinder. En dat laadt ten derde deverdenking op de gemiddelde stedenbouwkundigedat die de trits gevaar, schade en hinderbeschouwt als een onvermijdelijk en ookonveranderlijk gegeven van milieubelastelocaties; de enige (eveneens onvermijdelijke en onveranderlijke) opdracht waaraan moet wordenvoldaan, is het voldoen aan de minimale eisenaan wet- en regelgeving, niet met het oog op de toch al twijfelachtige kwaliteit van derge-lijke locaties, maar omdat het plan anders nietuitgevoerd kan worden.

Het moge duidelijk zijn dat een dergelijke visievan ruimtelijke ontwerpers op milieubelastinggeen bijdrage vormt aan de beide bedoelingen van optimalisering van het ruimtegebruik:intensiever gebruik n kwaliteitsverbetering.Maar welke benadering draagt daar dan wel toebij? Het antwoord dat we hier presenteren isgeen ingewikkelde methode of een lange lijst met maatregelen, maar een alternatieve "aanpak”,die in feite bestaat uit slechts drie eenvoudigte onthouden en toe te passen tips. Die tipsworden in de volgende hoofdstukken toegepast op voorbeelden van drie milieubelaste locatiesin Amsterdam. We schetsen dus een eenvoudig maar effectief alternatief voor de traditioneleaanpak van milieubelaste locaties, die gebaseerdzijn op de onderstaande drie statements:

1. VAN SERIEEL NAAR PARALLEL

Er is een onlosmakelijk verband - maar ook eenwisselwerking - tussen een locatie, de ambitiesdie we met die locatie hebben en de milieu-belasting. De gebruikelijke methode is dat paslaat tijdens de ruimtelijke planvorming wordtgekeken naar milieubelasting. En dat iseigenaardig, omdat milieubelasting beperkingenmet zich mee kan brengen voor ambities vanlocaties, op dezelfde manier als bijvoorbeeld de bereikbaarheid van een locatie medebepalendis voor die ambities. Het alternatief: er moetsprake zijn van regelmatige wisselwerking tussende verwachtingen die we van een locatie hebben,de milieubelasting van die locatie en deingrepen om hinder weg te nemen. Met anderewoorden: milieubelasting stelt randvoorwaardenaan het ruimtelijk ontwerp, maar een goedruimtelijk ontwerp schept randvoorwaarden voor verbetering van de milieukwaliteit voor de gebruikers van belaste locaties. Die kruis-bevruchting moet op verschillende momenten vanhet planproces tot uitdrukking komen, te beginnen bij de start daarvan.

MILIEU-�

BELASTING�BEREIKBAARHEID�LOCATIE� AMBITIE� OPTIMALISATIE TOOLS�

SERIEEL DENKMODEL 49

48

Kortom: de verbetering van de kwaliteit vanmilieubelaste locaties is in veel gevallen eenfiguurlijk (en in het geval van dove gevelszelfs letterlijk) sluitstuk van de ruimtelijkeplanvorming. Ten eerste wordt pas in een laatstadium van planvorming milieu-expertiseingeschakeld, waardoor kansen om met goedkopere,snellere en creatievere opties te voldoen aan de wettelijke milieu-eisen, over het hoofdworden gezien. Ten tweede gaat de aandachtmeestal niet verder dan bodemkwaliteit enverkeershinder. En dat laadt ten derde deverdenking op de gemiddelde stedenbouwkundigedat die de trits gevaar, schade en hinderbeschouwt als een onvermijdelijk en ookonveranderlijk gegeven van milieubelastelocaties; de enige (eveneens onvermijdelijke en onveranderlijke) opdracht waaraan moet wordenvoldaan, is het voldoen aan de minimale eisenaan wet- en regelgeving, niet met het oog op de toch al twijfelachtige kwaliteit van derge-lijke locaties, maar omdat het plan anders nietuitgevoerd kan worden.

Het moge duidelijk zijn dat een dergelijke visievan ruimtelijke ontwerpers op milieubelastinggeen bijdrage vormt aan de beide bedoelingen van optimalisering van het ruimtegebruik:intensiever gebruik n kwaliteitsverbetering.Maar welke benadering draagt daar dan wel toebij? Het antwoord dat we hier presenteren isgeen ingewikkelde methode of een lange lijst met maatregelen, maar een alternatieve "aanpak”,die in feite bestaat uit slechts drie eenvoudigte onthouden en toe te passen tips. Die tipsworden in de volgende hoofdstukken toegepast op voorbeelden van drie milieubelaste locatiesin Amsterdam. We schetsen dus een eenvoudig maar effectief alternatief voor de traditioneleaanpak van milieubelaste locaties, die gebaseerdzijn op de onderstaande drie statements:

1. VAN SERIEEL NAAR PARALLEL

Er is een onlosmakelijk verband - maar ook eenwisselwerking - tussen een locatie, de ambitiesdie we met die locatie hebben en de milieu-belasting. De gebruikelijke methode is dat paslaat tijdens de ruimtelijke planvorming wordtgekeken naar milieubelasting. En dat iseigenaardig, omdat milieubelasting beperkingenmet zich mee kan brengen voor ambities vanlocaties, op dezelfde manier als bijvoorbeeld de bereikbaarheid van een locatie medebepalendis voor die ambities. Het alternatief: er moetsprake zijn van regelmatige wisselwerking tussende verwachtingen die we van een locatie hebben,de milieubelasting van die locatie en deingrepen om hinder weg te nemen. Met anderewoorden: milieubelasting stelt randvoorwaardenaan het ruimtelijk ontwerp, maar een goedruimtelijk ontwerp schept randvoorwaarden voor verbetering van de milieukwaliteit voor de gebruikers van belaste locaties. Die kruis-bevruchting moet op verschillende momenten vanhet planproces tot uitdrukking komen, te beginnen bij de start daarvan.

MILIEU-�

BELASTING�BEREIKBAARHEID�LOCATIE� AMBITIE� OPTIMALISATIE TOOLS�

SERIEEL DENKMODEL 49

5150

2. HOE EERDER, HOE BETER

De ontwerper die zich al vanaf het begin bewustis van de (on)mogelijkheden als gevolg vanmilieubelasting, heeft een rijker palet aanmaatregelen tot zijn beschikking om tot debeoogde kwaliteitsverbetering te komen. Wie (te) laat is, zal zich noodzakelijkerwijs veelalmoeten beperken tot end-of-pipe maatregelen in het overgangsgebied tussen bron en ontvangerof aan de gevels van bebouwing. Een slimmeontwerper die bijtijds signaleert dat hijrekening moet houden met milieuproblemen, heeftaanmerkelijk meer vrijheid om daar op in tespelen; bijvoorbeeld door maatregelen aan debron te nemen, door te kiezen voor een anderruimtelijk programma maar ook door - mitswettelijk toegestaan - een zekere mate vanmilieubelasting te accepteren en proberen denadelen daarvan door andere kwaliteiten tecompenseren.

3. MILIEUBELASTING SCHEPT KANSEN

Dit vloeit als vanzelfsprekend voort uit de twee vorige statements. Wie die namelijktoepast, zal merken dat er veel meer mogelijk is met milieubelaste locaties dan wordt gedacht.Wie tijdig en regelmatig rekening houdt metmilieubelasting tijdens het ruimtelijkinrichtingsproces, kan immers een betereafweging maken over de optimale inrichting vaneen gebied; daarnaast komen veel meeroptimalisatietools binnen handbereik en ontstaater dus meer ruimte voor verrassende oplossingen.Milieubelasting kan op die manier in plaats vaneen hinderlijke beperking een uitdagendeontwerp-opgave worden.

MILIEU-

BELASTINGBEREIKBAARHEIDLOCATIE AMBITIE OPTIMALISATIE TOOLS

GEBIEDSTYPOLOGIELOKATIE OPTIMALISATIETOOLSMILIEUBELASTING

��

FEEDBACK DENKMODEL FEEDBACK DENKMODEL MET OPTIMALISATIETOOLS


















toerismeevenementen


verplaatsingcamping













OPLOSSINGEN

5: REFERENTIES VOORKWALITEIT

Er is een groot arsenaal aan optimalisatietools.Vaak kan dit het treffendst worden ge llustreerdmet bestaande voorbeelden. Saillant detail isdat we hierbij vaak refereren aan historischgegroeide situaties, waarbij enige vorm van

overlast als vanzelfsprekend geaccepteerd is.

5352

OPTIMALISATIE TOOL: AFVAL TOEVOEGEN

OPTIMALISATIE TOOL: INTENSIFICATIE

5554OPTIMALISATIE TOOL: ECOLOGISCHE MACHINE

OPTIMALISATIE TOOL: NIEUWE PARKEN

56 57OPTIMALISATIE TOOL: PARASITEREN

OPTIMALISATIE TOOL: WATERKANT UITBUITEN

OPTIMALISATIE TOOL: OVERSTROMING

58 59OPTIMALISATIE TOOL: INDUSTRIEEL TOERISME

OPTIMALISATIE TOOL: DOVE GEVEL

OPTIMALISATIE TOOL: BUFFER FUNCTIEOPTIMALISATIE TOOL: SUPER DURE WONINGEN


















toerismeevenementen


verplaatsingcamping












6362

OPLOSSINGEN

6:PROEFGEBIEDEN

Uit de lijst van 46 locaties zijn drie proef-gebieden geselecteerd. De locaties zijngeselecteerd op de ligging in de stad, op het stedelijke karakter en typen aanwezigemilieuzones. Op deze manier is als het ware een dwarddoorsnede door amsterdam gemaakt die totaal verschillende benaderingswijzengenereert. Bij de aanpak van de milieubelastelokaties wordt de milieubelasting vanaf hetbegin betrokken in het proces. De impact vanmilieubelasting kan zo een actieve en positieveinvloed hebben voor de optimalisatie van delocaties. Het resultaat is een inspirerendeverzameling oplossingen, die niet reeds vanafhet begin is bepaald. De volgorde van de ambitieen beslissingen in het ontwerpproces wordtsteeds opnieuw geordend door te werken met de “feedback loop”. In Elk proefproject wordende “optimalisatie-tools“ in dit proces gebruikt.Deze werkwijze is zeer effectief bij deontwikkeling van complexe milieubelastestedelijke locaties.


















toerismeevenementen


verplaatsingcamping












6362

OPLOSSINGEN

6:PROEFGEBIEDEN

Uit de lijst van 46 locaties zijn drie proef-gebieden geselecteerd. De locaties zijngeselecteerd op de ligging in de stad, op het stedelijke karakter en typen aanwezigemilieuzones. Op deze manier is als het ware een dwarddoorsnede door amsterdam gemaakt die totaal verschillende benaderingswijzengenereert. Bij de aanpak van de milieubelastelokaties wordt de milieubelasting vanaf hetbegin betrokken in het proces. De impact vanmilieubelasting kan zo een actieve en positieveinvloed hebben voor de optimalisatie van delocaties. Het resultaat is een inspirerendeverzameling oplossingen, die niet reeds vanafhet begin is bepaald. De volgorde van de ambitieen beslissingen in het ontwerpproces wordtsteeds opnieuw geordend door te werken met de “feedback loop”. In Elk proefproject wordende “optimalisatie-tools“ in dit proces gebruikt.Deze werkwijze is zeer effectief bij deontwikkeling van complexe milieubelastestedelijke locaties.

64 65

2

3

1

PROEFLOKATIES

LOKATIE 1: STORKTERREINLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREINLOKATIE 3: NIEUWE MEER

Storkterrein

Geluid spoorverkeer

veiligheid spoorverkeer

Vervuilde grond

OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

transformeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen

uitbuiten kwalitatieve lokatie

nomadologie

verticaliteit

evolutie

nieuwe landschappen

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik

bereikbaarheid

Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer

Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen

veiligheid vliegverkeer

veiligheid wegverkeer

3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie

veiligheid industrie

veiligheid waterverkeer

Vervuilde grond

AMBITIE

Grootstedelijk kerngebied

Stedelijk centrum

Grootstedelijk wonen/werken

Stedelijk wonen/werken

Stedelijke bedrijventerreinen

Grootschalig werkgebied

Infrastructuur

hoofdgroenstructuur

27 Brettenzone langs Haarlemmerweg28 Groothandelsmarkt29 Koenhaven30 Vlothaven31 Minervahaven32 rangeerterrein zaanstraat33 Noorder IJ polder34 Sportpark Koentunnelweg35 Cornelis Douweterrein36 BUPA gebied37 Shell38 Stedelijk vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid39 Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot40 Stedelijk vernieuwingsgebied Oostzanerwerf41 Noord 242 Noord 643 Noord 744 Noord 945 Sportpark de Weeren46 Volgermeerpolder

1 Kop Javaeiland23 Zeeburgereiland4 Polderweggebied5 Science polder6 Amstelgebied7 Bedrijventerreinen Weespertrekvaart8 Amstel 19 Amstel 2

10 Volkstuinen Amstelglorie11 Middengebied Duivendrecht12 Amstel 313 Omgeving Diemen zuid14 Sportpark de Diemen15 Bijlmermeer16 Europaboulevard17 Zuidas18 Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg19 RID gebied20 Sportpark Riekerhaven21 Bedrijventerreinen Riekerhaven22 Nieuwe meer23 Omgeving Westrandweg24 Bos en Lommerplein25 Gebied Lelylaan26 St Lucasziekenhuis en omgeving

LOKATIE

Storkterrein

Geluid spoorverkeer


Vervuilde grond

OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

transformeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen


nomadologie

verticaliteit

evolutie

nieuwe landschappen

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik

bereikbaarheid

Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer




3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie



Vervuilde grond

AMBITIE


Stedelijk centrum





Infrastructuur

hoofdgroenstructuur




LOKATIE

1: STORK TERREINPROEFLOKATIE

DE RUIJTERKADE

IJ-TUN

NEL

PIET HEIN KADE

Pass. Terminal

OOSTELIJKE

HANDELSKADE

IJHAVEN

Oostelijkeproefdraaiplaats

Kompaspaal

Vrije ankerplaats oost

KNSM - LAAN

KNSM - LAAN

SURINAMEKADEMESSIN

A-

STRA

AT

BARCELONA-

PLEIN

SURINAMEKADE

NJI

R

SUMATRAKADE

JAVAKADE

JAVAKADE

SUMATRAKADE

BOGORTUIN

KRATONTUIN

TAMAN SAPITUIN

IMOGIRITUIN

BR

AN

TASG

RA

CHT

LAM

ON

GG

RA

CHT

MA

JAN

GG

RA

CHT

SER

AN

GG

RA

CHT

AZART-PLEIN

-4.00

-9.00

-10.50

-8.00

-10.30

-11.50

5.00 -4.50

-8.50

-0.40

TE

VE

E

OF

HIN

..

485

TOSA

RI-

STRA

AT TOSARITUIN

Zwaaiplaats

ZwaaiplaatsLO

OPS

PAD

-6.00

-2.50-10.50

-5.00

NS

RAPENBURG

SCHIPPERS-

STRAAT

E OOSTERDOKSKADE

HT

PRINS HENDRIKKADE

KALKMARKT

RAPEN-

BURGWAL

LENBURGERSTRAAT

HANS

UILENBURGERGRACHT

VALKENBURGERSTRAAT

NIEUW

E HERENGRACHT

HERENGRACHT

PLANTAGE

PARK

LAANWERTHEIM

PARK

AS DANIEL

JERPLEIN

MUIDERSTRAAT

NIEUWE

HORTUS-PLANTSOEN

DR. D.M

SLUYSPAD

Hortus

Botanicus PLAN

TAGE

HENRI POLAKLAAN

NIEUWE

ACHTERGRACHT

TRAAT

NIEUWE ACHTERGRACHTNIEUWE ACHTER-

RO

ETERSSTR

AA

T

GRACHT

NIEUWE PRINSENGR.

PLANTAGE

MUIDERGRACHT

VALCKENIERSTRAAT

K. ©

S. GR

SAND

ES

SARPHATISTRAAT

PLANTAGEPLANTAGEPLAN

TAGE

BADL

AAN

MIDDENLAAN

PLAN

TAGE

LEPE

LLAA

N

WES

TERM

AN-

LAAN

PLAN

TAGE

PLANTAGE

Natura Artis Magistra

PLANTAGE DOKLAAN

HOOGTE KADIJK

NGRACHT

RINSENGRACHT

WEESPERSTRAAT

NIEUWE KEIZERSGRACHT

NIEUWE KEIZERS

NIEUWE KERKSTRAAT

GRACHT

NIEUWE PRINSENGRACHT

NIEUWE KEIZERS-GRACHT

PLANTAGE

MA

NEG

ESTR.

PLAN

TAGE

MUIDERGRACHT

RO

ETERSSTR

AA

T

MIDDENLAAN

KERK

LAAN

PLANTAGE DOKLAAN

PLANTAGEKADE

ENTREPOTDOK

ENTREPOTDOK

BINNENKADIJK

LAAGTE KADIJK

HOOGTE KADIJK

ENTR

EPOT

DOK-

SLUI

S

OVER

HAAL

S-

GAN

G

VAART

VAART

BIJLTJESPAD

KATTENBURGERKADE

WITT

ENBURGERKADE

RAVEN-

STRAAT

WITT

ENBURGERSTRAAT

POOLSTRAAT

TWEEDE

BOOTSTR.

J. BURG-

GRAAFSTR.

FORTUINSTRAAT

WITHEIJN-

STRAAT

WIN

D-ROOS-

PLEIN

3e WITTEN-

BURGER-

DW. STR.

KATTENBURGERKADE

RA

VEN

WER

F

LEEUWENW

ERF

OLIFANTSW

ERF

KATTENBURGER-

KRUISSTRAAT

MarineEtablissement

KATTENBURGERSTR

AAT

KATTENBURGER-

VAART

GROTE

WITT

ENBURGERSTRAAT

WITTENBURGERVAART

DIJKSGRACHT

MARINIERS-

KA

DE

WIN

DROOSKADE

OOSTENBURGER-

NWE OOSTEN-

BURG. DW. STR.

NWE O

OSTEN-

BURGERSTR.

OOST.B.

DW.STR.

OOSTENBURGERVAART

CZAAR

PETERSTR

AAT

EERSTE

TWEEDE

LEEGHWATERSTR.

KRAIJENHOFFSTR

AAT

CONRADSTRAAT

BLANKENSTRAAT

LIJNDENSTR.

IJ-

TUN

NEL

PRINS HENDRIKKADE

FOELIE

STRAAT

NIEUW

E FOELIE

STRAAT

FOELIE-DWSTR.

RAPENBURG

RAPENBURGER-PLEIN

SCHIPPERSGR.

KADIJKSPLEIN

LAAGTE KADIJK

KATTENBURGERGRACHT

WITTENBURGERGRACHT

NIEUWE VAART

DO

OR

GA

NG

OO

STERD

OK

S-

DIJKSGRACHT

DIJKSGRACHT

OOSTELIJKE

PIET HEINKADE

HANDELSKADE

BORNEOKADE

ENTREPOTKADE

CRUQUIUSWEG

VEEMARKT

VEEMARKT

VEEMA

RK

T

ZEEBURGERPAD

ZEEBURGERDIJK

LOM

BO

KSTR

AA

T

PA

DA

NG

STRA

AT

DJA

MB

ISTRA

AT

LAMPONGSTR.

TIMORSTR.

BORNEOSTRAAT

DELISTRAAT

BANKASTRAAT

MADURASTRAAT

JAVASTRAAT

BALISTRAAT

MADURASTRAAT

JAVASTRAAT

BALISTRAAT

SUM

ATR

ASTR

AA

T

EERSTE ATJEHSTRAAT

RIOUWSTRAAT

MO

LUK

KEN

STRA

AT

EERSTE

CERAMSTR.

JAVASTRAAT

BEN

KO

E-LEN

STR.

LAN

G-

KA

TSTR.

JAVA-PLEIN

BILLITONSTR.

SOEN

DA

STRA

AT

MO

LUK

KEN

STRA

AT

MADURASTR.

NIASSTRAAT

MENADO-STRAAT

STRA

AT

STRAAT

MAKASSAR- BO

ERO

ESTR

.

ZEEBURGERDIJK

GO

RO

NTA

LO- KRAMATWEG

TERNATESTR.

KR

AM

AT-

KRAMAT-

WEG

WEG

WEGKR

AM

AT-

NIASSTRAAT

BAWEANSTR.

BO

ETO

NST

RA

AT

KR

AM

ATW

EGKA

RIM

ATA

-ST

RA

AT

FLEV

OW

EG

2E CERAM-

STRAAT

SOEM

BA

WA

-ST

RA

AT

JAVA-PLANTSOEN

KO

HA

R

CERAM-PLEIN

STRAAT

EERSTE ATJEH

STRAATAAT

SWINDENSTRAAT

SWINDENSTRAAT

WAGENAARSTRAAT

WAGENAAR-STRAAT

TR

AA

T

LINN

AEU

SSTR

Kon. Instituutvoor de Tropen

COMMELINSTRAAT

VON ZESENSTRAAT DAPPERSTRAAT

VON ZESENSTRAAT

COMMELINSTRAAT

PIETER

VLAMINGSTR.

PONTANUSSTRAAT

ROOMTUINTJES

ZEEBURGERDIJK

CELE

BES

STR

AA

T

ZEEBURGERPAD

LOZINGSKANAAL

NIEUWE VAART

CRUQUIUSKADE

BLANKENSTRAAT

CONRADSTRAAT

OOSTENBURGERPARK

2E COE-HOORN-

STRAAT

EERSTECOEHOORN-

TEITS

TRAAT

COMPAGNIESTR

AAT

OOSTENBURGERVOORSTR

AAT

OOSTENBURGERGRACHT

KLEINE

PARELSTRAAT WAAIGAT

ZEEBURGER-

STRAAT

IR. JAKOBA

SARPHATISTR

AAT

ALEXANDERKADE

MAURITSKADE

SINGELGRACHT

ALEXANDERKADEALEXANDER-

PLEIN

MUIDERGRACHT

MUIDERGRACHT

KAZERNESTRAAT

ZEEBURGERPAD

LOZINGSKANAAL

BINNENH

CRUQUIUSWEG

H.A.J. BAANDERSKADE H.A.J. BAANDERSKADE

DICK

GR

EINER

STRA

AT

H.J.M

. WA

LENK

AM

PSTR

.

HILD

O K

RO

PP

LEIN

LAAN MEY-

J.M. VAN

LAAN

DER

JAN

BO

TEREN

BR

OO

DSTR

.

J.C. V. EPEN

STRA

AT

J.M. VA

N D

ER M

EYLAA

N

ZEEBURGERKADE

BORNEOKADE

ERTSKADE

LEVANTKADE

VERBINDINGSDAM

SPOORWEGBASSIN

ENTREPOTHAVEN

ERTSHAVEN

OOSTER-

DOK

LEPELSTRAAT

ACH

T

LEPEL-

KRUISSTR.

LEPELKR

UISSSTR

.

ANNE

FRANKSTRAAT

NIEUWE-

GRACHTJE

C. VAN

EESTEREN

LAA

N

VEELAA

N

VEEMA

RK

T

CRUQUIUSWEG

Voormalige

Br

NIEUWE

NIEUWE

OOSTENBURGERKADE

LEVANTKADE

LEVANT-PLEIN

PIRAEUS-PLEIN

BORNEOKADE

ENTREPOT-

POT

ENTR

EPO

TBRUG

BRUG

STEIGER

BO

RN

EO-

BORNEOLN

KRUI

THUI

S-

STRA

AT

KRUI

THUI

S-

STRAAT

BORNEO-

BLA

UW

-

BORNEO KADE

PIJP

STR.

VEEMKADE

Scheepvaart-museum

Gd

Gd

-4.00

-4.00

-4.00

-3.70

PEPERSTR.

-4.00

-3.50

-7.5

-4.00

-3.50

-3.50

HOF

ENTR

E-P

OTH

OF

kantoorStadsdeel-

PIET HEIN

MAKASSAR-PLEIN

Zeeburg

LEEGH- WATER- STR.

CRU- QUIUS- STR.

WITTEN- BURGERDW

.

STRAAT

STRAAT

J.W. OV ER LOOP-PAD

280

279

272

215P216P

217P

274487

278

277

270

91

1941

281

389

1914

163

445352

262

261328

332

353

78

354

1907

327

80

259

234

232

233238

239

50

258

116P

169P

264

240

252

257

260

196

472

212

Gd

Gd

Gd

Gd

Gd

114

1938

192

251

265

1939

213

1904

1940

1915

1916

461

459

462

TH. K

. VAN

LOH

UIZEN

LAA

N

MAT

ROZE

N-

HOF

©S-GRAVEN-

HEKJE

TUS-

SEN

KA-

DIJK

EN

BUIT

ENKA

DIJK

EN

BOULE-

VARDPAD

TOUW-

BAAN

PA

NA

MA

LAA

N

OOSTERDOK

OO

STER

DO

K

VEEMKADE

R.J

.H. F

ORTU

YNST

RAAT

R.J.H. FORTUYN-

PLEIN STOKERKADE

BU

FFER-

STR.

LAMPENISTEN-

STRAAT

PIET

C. V

AN

EES

TER

ENLA

AN

C. V

AN

EEST

EREN

LAA

N

LL0YD-PLEIN

RAPENBURGERSTRAAT

1957

TUN NEL HENDRIKALKEMAPLEIN

KRAMAT-

SEINWACHTERSTRAAT

KEES BRIJDE- PLANTSOEN

LAMPENISTENSTRAAT

RA

NG

EERD

ER- PANAMAKADE

BE

LAA

NP

AN

AM

A

HE IN

ADMIRALI-

KATTEN-

BURGER-

HOF

KATTEN-BURGER-PLEIN

NIEUWE-HOOFDHOF

WILHELMINA

BLOMBERG-

PLEIN

ALEXANDER-

STRAAT

ENTREPOT- DOK

MULDER-

PLEIN

LOUISE

WENTSTR

AAT

UL

ME

ENENPL

EIN

JOH

AN

NA

TER

KORTE

LEPEL-

STRAAT

PAN

CRA

S

STRA

AT

PARALLEE

GW

LINKADE

PIET HE

DAPPER-PLEIN

EERSTE VAN

TIMOR-PLEIN

SOEM

BA

-W

AST

R.

OOSTERSE-

KADE

BUR-

FEBRU-

ARI-

PLEIN

KOERIER-

STERS

PLEIN

PLEIN

PLANTSOEN

ENT

RE

BORNEO- LAANSTR

AA

T

STUURMAN-

SCHEEPSTIMMERMAN-

FRED

PETTERSPOOR

J.F. VAN HE N GELSTR.

SEINWACHTERSTRAAT STR.

J.F. VAN HENGELSTRAAT

PIRAEUS- RIJNLOOD PADS

-6.00

POMAST

WIS-

SEL-STR

.

G.A. TINDAL-

PLEINBARONBARON

G.A.

TINDALSTR.

STR.

TEN-

DER

-

STRAAT

PANAMAKADE

C.J.K. VAN AALST-

STUURMANKADE

BORNEOKADE

FEIKE DE BOERLAAN

KW

AR

-

TIER-

MEES-

TERSTR

.

HO

F-

MEESTER

-

STRA

AT

:

D.L. HUDIG- STRAAT

LAND PARKRIET

RIETLANDPARK

HER

MA

N

AK

KER

-

MA

NPA

D

G. v. ER-KEL-STR.

RIET-LAND-TERRAS

BO

RN

EOLN

DIR

K

VR

EEK

EN-

MAR-

KEN-

LN

DERJ.M. VAN

MEY-

1982

1981

1966

1965

DWARSVAART

66 67

CONCLUSIES:

Het Stork-terrein wordt door een milieubelastingsgerelateerd programma gebruikt(Stadsreiniging) dat om logistieke redenen liever ziet dat het op een centrale plaatsblijft. Het optimaliseren van de locatie betekent ten eerste dat men zich concentreertop een aan lawaai en veiligheid gerelateerd programma; er word dubbel gebruikgemaakt van de treinsporen door eronder te bouwen, zodat het toevoegen van eenextra programma binnen de geluidszones (de bestaande stadsreiniging verplaatsen)niet ook extra problemen oplevert. In de tweede plaats betekent “add noise“ hetverplaatsen van het onveilige programma en het optimaliseren van de locatie aan de hand van een op vrijetijdsbesteding gebaseerd programma. In de derde plaatswordt de optimalisatie-tool contextualisering gebruikt om de locatie zo teorganiseren dat deze beter bereikbaar is op de schaal van de buurt en op de schaalvan de stad (introductie van openingen voor visuele transparantie/advertenties/-gemengd gebruik op hoogte van de passerende treinen en hoger).

OMSCHRIJVING:VOORMALIG SCHEEPSWERFTERREIN IN HET CENTRUM VANAMSTERDAM , TEGEN HET SPOOR TEN WESTEN VAN DE CZAARPETERSTRAAT

MILIEUPROBLEMATIEK:- GELUIDHINDER SPOOR- VEILIGHEID SPOOR- GELUIDHINDER BEDRIJVEN

AMBITIE:- LICHT INDUSTRIEEL, KLEINE BEDRIJVEN,

VRIJETIJDSPROGRAMMA, UITGAANSBUURT

OPTIMALISATIE-TOOLS:1. DUBBEL GEBRUIK2. “ADD NOISE“3. CONTEXTUALISATIE

50 m

200 m

50 m

200 m

50 m

400 m

50 m 200 m

50 m

200 m

400 m

400 m

zoneg

rens

55 dB

(A)

55 dB

(A)

zoneg

rens

7170

+60m

zonegrens

zonegrens

zonegrens

55 dB(A)

200 m

180 m

60 m

50 m

200 m

50 m

geluidszone wegverkeer (toetsing verplicht)

OMSCHRIJVINGAANDUIDING MET SPECIFICATIE VAN TOEPASSING

hoogtegrens aanvliegroute schiphol

geluidszone industrieterrein (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten)

geluidszone industrieterrein (akkoestisch onderzoek verplicht)

veiligheidszone spoorweg (berekening groepsrisico aanbevolen

veiligheidszone LPG installaties en depots (geen woonbebouwing�of bijzondere objecten categorie II)

veiligheidszone gasleidingen (vermijden woningbouw)

veiligheidszone gasleidingen (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing)

120 m

50 m

veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (groepsrisicoberekening aanbevolen)

veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing)

veiligheidszone spoorweg (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing)

35 Ke geluidszone schiphol (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten

geluidszone spoorweg (toetsing verplicht)

veiligheidszone binnenvaart (onderzoek groepsrisico voor risicogevoelige bebouwing)nautische veiligheidszone (bebouwing uitgesloten)

veiligheidszone binnenvaart (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing)

�

50 m vrijwaringszone schiphol (nieuwe woningen uitgesloten)�

�

100m 1000m500m

MILIEUBELASTING

•

••

••

PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN

50 m

200 m

50 m

200 m

50 m

400 m

50 m 200 m

50 m

200 m

400 m

400 m

zoneg

rens

55 dB

(A)

55 dB

(A)

zoneg

rens

7170

+60m

zonegrens

zonegrens

zonegrens

55 dB(A)

200 m

180 m

60 m

50 m

200 m

50 m










120 m

50 m








�


�

100m 1000m500m

MILIEUBELASTING

•

••

••

PROEFLOKATIE 1: STORKTERREINOPTIMALISATIETOOLS

OPTIMALISATIETOOL 2: ADD NOISE OPTIMALISATIETOOL 3: CONNTEXTUALISATIE

OPTIMALISATIETOOL 1: DUBBEL GEBRUIKSITUATIE

AMBITIE

PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN

74

STORKTERREIN BESTAAND

75 76

GEOPTIMALISEERDE LOKATIE STORKTERREIN

77

76

GEOPTIMALISEERDE LOKATIE STORKTERREIN

77

79

STORKTERREIN: KIJKEND VANUIT EEN TREIN DOOR EEN TRANSPARANTE SHOWROOM

STORKTERREIN: NIEUWE WINKELS EN BEDRIJFSRUIMTES ONDER HET SPOOR CREEREN EEN PASSAGE DIE TWEE BUURTEN VERBINDT

OPBOUW ONDER SPOOR AXONOMETRIE

DOORSNEDES

ONTWIKKELING PERSPECTIEVENPROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN

TRAAT

CENTA

UR

PLEJA

DENPLE

OOSTERTOCHT

ANDROMED

ASTR.

PLEJA

DENW

EG

METEORENWEGVEGASTRAAT

PLEJADENPLEIN

ORIONPLA

NTSOEN

MAAN-

STRAAT

ARGO-

GROTE BEER

ZONNE-

SIRIUS-ZONNE-PLEIN

STEE

N-BOK-

STR.

PLANE-

TEN-

STR.

STR.ST

ER-

REN-

REN-

TEPLE PLEIN

PLEIN

KREEFT

-ST

RAAT

STR.

STRAAT

STRAATSTRAAT

STRAAT

STRAAT

STRAAT

STRAAT

KO

METEN

SING

EL

ORION-

BETELGEUZE

ZONNEW

EG

POLLUX

STR.

POLLUX

PLEIN

POLLUX

STR.

RIGEL

ALDEB

ARANSTRAAT

ALDEB

ARAN-

PLEIN

STRAAT

CAST

OR- CAST

OR-

PLEIN

CAST

OR-ST

R.

MET

EOREN

-

Open-lucht-theater

SINGEL

PEGASU

S-

STRAAT

STRAAT

ANTARUS-

NIEUW

EM

AAN-ST

RAAT

KOMETENSINGEL

CORNELIS DOUWESWEG

CORNELIS DOUWESKANAAL-WEST

NIEUW

E ZO

NNEWEG

ALGOLS

TR.

VEGASTRAAT

OOSTERTOCHT

MET

EOREN

SINGEL

STENEN

DO

KW

EG

BO

OR

DER

-ST

RA

AT

KOTTERAARSTR.

FRA

MB

OZE

N-

STR

.

GU

TSER

STR

AA

T

N-

VEN

FOSF

AA

TKA

DE

OSF

FAAT

WEG

NOORDERHOOFD

PIER

AZIE

EUROPA

PAPI

ERW

EG

-15.50

-13.00

-10.50

-11.00

-4.00

-10.00

Gd

Gd

440

892

890

889

399

891

STER

-

GER

ZID

AN

BO

CHT

DAWEG

RIGAKADE

ARCHAN

GELKA

DE

HOUTVEEMKANAAL

NIEUWEHOUTHAVEN

MERCURIUSHAVEN

MIN

ERVA

-

HA

VEN

MIN

ERVA

HA

VENW

EG

DA

NZIG

ERK

AD

E

-4.00

-3.00

-7.00

-8.00

-10.50

-8.00

-7.00

-2.50

-3.00

-15.50

-6.50

-8.00

-0.40

KLAPROZENWEG

ER

JOHAN VAN HASSELTKA

PAPAVERKANAAL

POLI

JSTE

RWEG

garage Noord

METAALBEWERKERWEG

-0.40

VIKIN

GPAD

REGULATEURSTRAAT

LANDS

356

-0.4

0

-3.50

-4.00

STR.

PONSE

R-STREKKERWEG

T

KSLO

BUI

PAPAVERWEG

STADSREINIGING

HAVEN VAN DE

GVB

DRAA

IERW

EG

WOONSCHEPEN

VOOR

HAVEN

KOPP

ELIN

GPAD

MEL

OEN

ENST

R.

1.10

CILI

ND

ERST

R.TE

GEN

HO

UD

ERST

R.

KR

AA

ND

RIJ

VER

STR

.

MANDARIJNENSTRAAT

DRUIVENSTRAAT

1723

1746

-3.85

-0.10

-1.00

WEG

KLINKER-

JONGENSTR.

NAGEL-

STRAAT

SCHEE

PSBOUW

-

KABELGAST

STR.

WERKTUIGSTRAAT

KRASSEURSTRAAT

KRASSEURSTRAAT

STRAAT

MODEL

MAKER

-

NA

GEL

-

JO

NG

ENST

RA

AT

TUIGER-

IJZE

RW

ERK

ERST

R.

PLA

ATW

ERK

ERST

R.

SIN

AA

S-

BongerdDe

STREKKERWEG

VLAKKERWEG

KOPPELINGPAD

KOELMANTELSTR.

SPOELPOMPSTRAAT

COMPRESSORSTRAAT

CILI

ND

ERST

RA

AT

park

tuinen-

Volks-

DA

DEL

STR

.

STR.

BEI

EN-

MOER-

APP

ELST

R.

SIN

AA

S-

LEN

STR

.

MOREL-

STR.

REI

NET

-

GOUD-

AB

RIK

OZE

NST

RA

AT

BESSENPAD STRAAT

TOMATEN-

KERSE

NSTRAAT

PER

ENP

AD

WEG

ZIJKANAAL I

Oostzaan

Tuindorp-

Sportpark

WERKTUIGSTRAAT

SCH

EEPS

BO

UW

WEG

KLINKERWEG

NOTEN-

BA

NA

NEN

-

CITROE-

NEN

STR

.

AM

AN

DEL

-

ROZIJNEN-

BES

SEN

KRUIS-

STR

AA

T

STR.

STR

AA

T

STR

AA

T

STR

AA

T

PLEIN

ANANAS-

PRUIMENSTRAAT

PERZIKSTRAAT

AARDBEISTR.

POMONAST

RAAT

DRUIVENSTRAAT APP

ELST

R.

VLIERW

913

Gd

KLIM

OPW

EG

HULS

TWEG

WEGSL

OTER

-

BUIK

-

EEK

RB

KL

W EGRA

FLO

VUUR

WER

KERW

EG

BUIKSLOTERBREEK

SLIJPERWEG

906

905

BARKPAD

BLAZERPAD HOFKOTTER

-

LOODS-

SCHOENERSTRAA

HOEKE

VISBUIK

SLOT

ERDI

JK

VER

STU

IVER

STR

AA

T

DIJK

DER

MEER

KADO

ELEN

WEG

uitvaartcDieren-

K

..

STREKKER-

WEG

WEG

444

ATATU

RK

KLAPROZENWEG

CORN. DOUWESKANAAL-OOST

-6.50

-10.50

-11.50

-9.50

-13.0

0

-10.00

-7.50

-5.50

-9.50

-8.50

-3.50

-7.00-8.00

ZIJK

ANAA

L I

-8.50

HET IJ

-8.50

Dok 1

TT. M

ELIS

SAW

EG

TT. MELISSAWEG

Dok 4Dok

3

Dok 2

TT. VASUMWEG

TT. M

ELIS

SAW

EG

MONIT

ORSTRAAT

COMPUTERWEG

PRINTE

RSTRAAT

MT.

LINCO

LNW

EG

MS. OSLOFJORDWEG

TT. VASUMWEG

DISPLA

YSTR

AAT

PLOTT

ERST

RAAT

MODEM

STRAAT

KL

APTT. VASUMWEG

KS. IB

ISW

EG

TT. M

ELANIA

-W

EG

MS.

VAN R

IEM

SDIJ

KWEGMT. ONDINAWEG

MT. ONDINAWEG

MS.

VA

N R

IEM

SDIJ

KW

EG

TT. NEVERITAWEG

MT. ONDINAWEG

MS. OSLO-

FJORDWEG

TT. NEVE-

RITAWEG

TT.N

EVER

ITA

WEG

frans

TT. NEVERITA-

WEG

ONDI

NAWEG

VAN

RIE

MSD

IJKW

EG

TT. VASUMWEG

KLAPROZENWEG

ROZE

N

WEG

SCANNER

STRAAT

COMPUTERWEG

81

35 Cornelis Douweterrein

OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

transformeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen


nomadologie

verticaliteit

evolutie

nieuwe landschappen

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik

bereikbaarheid

Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer




3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie



Vervuilde grond

AMBITIE


Stedelijk centrum





Infrastructuur

hoofdgroenstructuur




LOKATIE


OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

transformeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen


nomadologie

verticaliteit

evolutie

nieuwe landschappen

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik

bereikbaarheid

Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer




3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie



Vervuilde grond

AMBITIE


Stedelijk centrum





Infrastructuur

hoofdgroenstructuur




LOKATIE

80

2: CORNELIS DOUWESTERREIN

CONCLUSIES:

De lokatie is spectaculair en daarom moeten milieubelaste problemen in verhouding wordengebracht met de enorme potentie die “de goede kant “ van het IJ met zich meebrengt.Verplaatsing van industrie is voor een deel overbodig; de compenserende kwaliteit van delokatie maakt het mogelijk met het probleem “samen te leven”. De eerste optimaliseringstoolis het faseren van de renovatielokatie in westelijke richting. Ten tweede wordt een tijdelijkestrategie toegepast door onmiddellijk gebruik te maken van het meest oostelijke deel in devorm van “BoatCity”: Met de realisatie van een intensieve concentratie van tijdelijke drijvendewoningen wordt tegemoet gekomen aan het directe huizentekort in Amsterdam. In de derdeplaats kunnen mogelijkheden worden onderzocht voor industrieel toerisme en attracties.Grote ondergebruikte delen kunnen hiervoor gedurende de weekenden en vakantieperiodengebruikt worden of als een permanente ruimte voor evenementen. Ten slotte kunnen erhuizen van enorm hoge kwaliteit worden gebouwd die compenseren voor het probleem doorhun uitzichten, aanlegfaciliteiten voor schepen en jachten en een goede bereikbaarheid.

OMSCHRIJVING:Industrieterrein aan noordelijke IJ oever ter hoogtevan de Cornelis Douwesweg

MILIEU PROBLEMATIEK:- geluidhinder havenindustrie- veiligheid scheepvaart- veiligheidszones gasleidingen

AMBITIE:Korte termijn: hoge dichtheid van woonboten/-appartementen/hotels, evenementen/toerisme Lange termijn: hoge kwaliteitswoningen / woontorensmet uitzicht over het IJ

OPTIMALISATIE TOOLS:1. fasering2. tijdelijk gebruik3. evenementen/toerisme4. hoge kwaliteitswoningen

PROEFLOKATIE

+150 m

zonegrens

zone

gren

s

55dB(A

)

zonegrens

50 m

55dB(A)

60 m

180 m

60 m

180 m

85

Josta na 2002

60 m

180 m

60 m

120 m

zone

g

55dB

(A)

50 m

50 m

84

100m 1000m500m

+60m

zonegrens

zonegrens

zonegrens

55 dB(A)

200 m

180 m

60 m

50 m

200 m

50 m










120 m

50 m








�


�

MILIEUBELASTING

•

•

•

•

•••

PROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN

8786

OPTIMALISATIETOOL 1: FASERING OPTIMALISATIETOOL 2: TIJDELIJK WONEN

OPTIMALISATIETOOL 3: EVENEMENTEN OPTIMALISATIETOOL 4: HOGE KWALITEITS-WONINGEN

AMBITIESOPTIMALISATIETOOLS


8786

OPTIMALISATIETOOL 1: FASERING OPTIMALISATIETOOL 2: TIJDELIJK WONEN

OPTIMALISATIETOOL 3: EVENEMENTEN OPTIMALISATIETOOL 4: HOGE KWALITEITS-WONINGEN



8988

CORNELIS DOUWESTERREIN BESTAAND

9190

GEOPTIMALISEERDE LOKATIE CORNELIS DOUWESTERREIN

9392

“BOATCITY” TYPOLOGIEËN

PARKEERSCHIP /BOTEL

PARKING

PARKING

HOTELZWEMMEN

CORNELIS DOUWESTERREIN: AANKOMST IN “BOATCITY” EEN LEVENDIGE PLEK VOORTIJDELIJK LEVEN

CORNELIS DOUWESTERREIN: UITZICHT OP AMSTERDAM IN DE OCHTENDZON OVERZICHTSTEKENING

ONTWIKKELING PERSPECTIEVENPROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN

9392

“BOATCITY” TYPOLOGIEËN

PARKEERSCHIP /BOTEL

PARKING

PARKING

HOTELZWEMMEN

CORNELIS DOUWESTERREIN: AANKOMST IN “BOATCITY” EEN LEVENDIGE PLEK VOORTIJDELIJK LEVEN

CORNELIS DOUWESTERREIN: UITZICHT OP AMSTERDAM IN DE OCHTENDZON OVERZICHTSTEKENING

ONTWIKKELING PERSPECTIEVENPROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN

OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

slim programmeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen


nomadologie

verticaliteit

evolutie

extensieviteit

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik

maximale bereikbaarheid

Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer




3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie



Vervuilde grond

AMBITIE


Stedelijk centrum





Infrastructuur

hoofdgroenstructuur

27 Brettenzone langs Haarlemmerweg

28 Groothandelsmarkt

29 Koenhaven

30 Vlothaven

31 Minervahaven

32 rangeerterrein zaanstraat

33 Noorder IJ polder

34 Sportpark Koentunnelweg


36 BUPA gebied

37 Shell

38 Stedelijk vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid

39 Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot

40 Stedelijk vernieuwingsgebied Oostzanerwerf

41 Noord 2

42 Noord 6

43 Noord 7

44 Noord 9

45 Sportpark de Weeren

46 Volgermeerpolder

1 Kop Javaeiland

2 Gebied Oostenburgerstraat

3 Zeeburgereiland

4 Polderweggebied

5 Science polder

6 Amstelgebied

7 Bedrijventerreinen Weespertrekvaart

8 Amstel 1

9 Amstel 2

10 Volkstuinen Amstelglorie

11 Middengebied Duivendrecht

12 Amstel 3

13 Omgeving Diemen zuid

14 Sportpark de Diemen

15 Bijlmermeer

16 Europaboulevard

17 Zuidas

18 Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg

19 RID gebied

20 Sportpark Riekerhaven

21 Bedrijventerreinen Riekerhaven

22 Nieuwe meer

23 Omgeving Westrandweg

24 Bos en Lommerplein

25 Gebied Lelylaan

26 St Lucasziekenhuis en omgeving

LOKATIE

OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

slim programmeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen


nomadologie

verticaliteit

evolutie

extensieviteit

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik


Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer




3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie



Vervuilde grond

AMBITIE


Stedelijk centrum





Infrastructuur

hoofdgroenstructuur



29 Koenhaven

30 Vlothaven

31 Minervahaven





36 BUPA gebied

37 Shell




41 Noord 2

42 Noord 6

43 Noord 7

44 Noord 9


46 Volgermeerpolder

1 Kop Javaeiland


3 Zeeburgereiland

4 Polderweggebied

5 Science polder

6 Amstelgebied


8 Amstel 1

9 Amstel 2



12 Amstel 3



15 Bijlmermeer

16 Europaboulevard

17 Zuidas


19 RID gebied



22 Nieuwe meer



25 Gebied Lelylaan


LOKATIE

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

slim programmeren

onder laten lopen

Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer


Geluid spoorverkeer

Geluid industrie



Stedelijk centrum



Kop Javaeiland

Gebied Oostenburgerstraat

Zeeburgereiland

Polderweggebied

Science polder

Amstelgebied

Bedrijventerreinen Weespertrekvaart

Amstel 1

Amstel 2

Volkstuinen Amstelglorie

Middengebied Duivendrecht

Amstel 3

Omgeving Diemen zuid

Sportpark de Diemen

Bijlmermeer

Europaboulevard

Zuidas

Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg

RID gebied

Sportpark Riekerhaven

Bedrijventerreinen Riekerhaven

ANTHONY FOKKERWEG

S

OVE

RSC

HIE

STR

AA

T

AN

THO

NY

FOK

KER

WEG

WES

TLA

ND

GR

ACH

T

LUCHTVAARTSTRAAT

LABORATORIUMSTR.

PR

O-

PEL

LER

-ST

RA

AT

WIN

D-

TUN

NEL

-K

AD

E

VETTER

STR

AA

T

GENERAAL

GEN

ERA

AL

VETT

ERST

RA

AT

OLYMPIA

S

VALSCHERMKADE

STR

AA

T

HEL

ICO

PTE

RST

RA

AT

KA

DE

JAA

GP

AD

RIEKERHAVEN

JACH

THA

VENW

EG

IJSBA

-5.50

-0.4

0

504

532

508

531

548

551

1513

550

549

A 10

670665

173P

A 10

Gd

Gd

307

OSD

OR

PERW

EG

VRIJ

E GE

ER

DITLAAR

E GE ER

Volkstuinenpark

Ver. Amateur

Tuinders

SLOTEN

CHRISTOFFEL PLANTIJNPAD

Sportpark

NIEUWE MEER(Gemeente Haarlemmermeer)

KOEKOEKSLAAN

NIE

UW

EMEER

DIJK

KOENENKADE

MEID

OORNW

EG

VLIERSTRAAT

NWEAKER-WEG

AKER

-PO

LDER

STR

.

KOENENKADE

BOSBAAN

DE DUIZ

ENDM

ET ER WEG

DEDUI ZEN

TER WEG

DME

LOU

IS A

RM

STR

ON

GST

R. COUNT BASIE-

STRAAT

JOHN COLTRANE-STRAAT

BOY EDGAR-STRAAT

CHET BAKER-STRAAT

DU

KE

ELLI

NG

TON

STR

AA

T

WEESSEL ILCKEN-

STRAAT

CHARLIE PARKER-

STRAAT

BEN WEBSTER-

STRAAT

BLA

NK

KORTRIJK

KO

RTR

IJK

LAAN VAN VLAANDEREN

HAGELANDHOF

GILLES-

BASTE

N

NST

RA

AT

AKE

WAN NE PAD

PAD

NE

WAN

TEBE

KOR

RG

-PA

D

OOSTAKKER- ST RA AT

STRAAT

BIER

BEEK

-H

OF

RUISBEEK-

HOF

LINTER-HOF

MELS-BROEK-HOF

HOFDEM

ER-NAM

EN-

HOF

SPA

HO

F

KO

RTE-

STRA

AT

PAD

SINT-

HUBERT-

NA

KEN

-

HEU

SDEN

- STRA

AT

LUIK

SING

EL

BASTENAKENSTRAAT

LUIK

- SING

EL

AN

DER

- LECHTLA

AN

HEVER- LEESTRAAT

TIENEN- PAD

SINT- TR

UID

EN- STR

AA

T

SCHAARBEEKSTRAAT

TERVUREN- PAD

HEN

E- GO

UU

WEN

- STRA

AT

BR

USSEL- SIN

GEL

BR

USSEL- SIN

GEL

STRAAT

OVERSCHIESTRAAT

ANTW ERPE NBAAN GERAARDSBERGENSTRAAT

BEVERENSTRAAT

WILLEBROEKSTRAAT

TERVURENPAD

SCHAARBEEKSTRAAT

WATERMAALPADDILBEEKPAD

MA

AR

KED

ALP

AD

DIJLEH

OF

IJZERH

OF

PLA

NT-

SOEN

LIEDE- K

ER-

DUFFELHOF

UKKELHOFHOF

DEN

DER

-H

OF

ZENN

E-H

OF

DORPS-PLEIN

RINGVAARTDIJK

-5.75

-1.40

-2.20

-2.20

-4.50

KN

OK

KESTR

AA

T

37

GRIMBERGENSTR.VILVOO

RD

E- STRA

AT

704

730

734

732

735

1514

514

512

516

500

502

526

525

527

18401841

1841

18561855

1862

1867

1849

18451844

1843

1815

1866

1861

731

735

736

529

530A 9

VLIEG- TUIGSTRAAT

PIL

OTE

N-

VALS

CHER

M-

SportparkJaagpad

IJSBA

AN

PA

D

Schinkelbrug

176P21

738

park

V.t.

737

-1.90

Eigen Hof

NIEUWEMEERDIJK

MEIDOORNW

EG

KOEKOEKSLAAN

Bosbaan-sluis

Koenen-sluis HOORNSLOOT

-1.75

-4.50

507

592

591

513

Oeverlandenreservaat

1826

-2.20

18471846 STRAATBILLIE HOLIDAY-

1868

158P

JOH

AN

HU

IZIN

GA

LAA

N

1

58

MEE

RP

AD

NIE

UW

E

SLOTERWEG

Wielercircuit Sloten

152P

A 4

RINGVAART

-0.60Polder Meerzicht15

16

1515

1518

1519

1520

1517

KOENENKADE

573 506

BOEIER S PAD

578

552

1541

JOLLENPAD

-0.60

(Dieper dan 20m)

NIEUWE MEER

JACHTHAVENWEG

PUNTERSPAD

176P

7

KNOOPPUNTDE NIEUWE MEER

-4.25

EINSTEIN

WEG

AN

THO

NY

FOK

KER

WEG

154P

Rieker-

haven

-0.70

155P

229P

156P

OUDE HAAGSEWEG

Rijks

Luchtvaart

Dienst

NIEUWE H

AAGSEWEG

Sportpark Sloten

AND

ERLECHTLAAN

LAAN

AND

ERLECHT-

-0.60

-0.60

3

167P

722

1864

1863

1865

ANTON SCHLEPERSPAD

NIEUWE HAAGSEWEG

OUDE HAAGSEWEG

-1.90

-1.20

2

157P

A 4

ANTON SCHLEPERSPAD

RIEKERWEG

Volkstuinenpark

Lissabon

V.t. park

Bijen-

park

SLOTERWEG

Volkstuinenpark

Ons Buiten

RIEKERWEG

JAAGPAD

-1.90

-1.90

1869

RIEK

ERW

EG

NIEUWE MEER PAD

JAAGPAD

94 95

CONCLUSIES:

Hoewel de lokatie enorm onder milieubelasting lijdt, lijkt het probleem al te zijn opgelost doormiddel van sportvelden, volkstuinen, begraafplaatsen en commerciële activiteiten op grote enkleine schaal binnen een verzameling programmatische clusters. Dit is een situatie waariniemand zou kunnen zeggen: “probleem, welk probleem?” De eerste stap bestaat daaromsimpelweg uit de optimalisering van de lokatie door deze te versterken als een park. Door delokatie in een grotere context te plaatsen, als onderdeel van het Amsterdamse Bos, kan meerextensief potentieel worden gegenereerd . In de tweede plaats kan door toevoeging van slimprogramma, de functionaliteit van het park worden verhoogd. Dit betreft kleinschalig cultureelprogramma zoals recreatieplekken en geïntegreerde gebouwen als passages door debestaande bruggen onder de sporen en de grote wegen. Ten derde kan de bereikbaarheidworden gemaximaliseerd door meer paden, wegen en een nieuwe kabelbaanverbinding overde Nieuwe Meer te maken.

3: NIEUWE MEER

OMSCHRIJVING:- Gebied aan de Nieuwe Meer tussen Schiphol en de Zuidas langs de A4, naast het Amsterdamse bos

MILIEUPROBLEMATIEK (BEHANDELD):- geluidshinder spoor en snelweg- geluidshinder schiphol- veiligheid snelweg en scheepsvaart- hoogtebeperkingen

AMBITIE:- nieuwe stedelijke park als extensie van het

Amsterdamse Bos.

OPTIMALISATIE TOOLS:1. Extensief (nieuwe landschappen)2. Slim programmeren3. Bereikbaarheid maximaliseren4. Bebossing

PROEFLOKATIE

OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

slim programmeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen


nomadologie

verticaliteit

evolutie

extensieviteit

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik


Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer




3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie



Vervuilde grond

AMBITIE


Stedelijk centrum





Infrastructuur

hoofdgroenstructuur



29 Koenhaven

30 Vlothaven

31 Minervahaven





36 BUPA gebied

37 Shell




41 Noord 2

42 Noord 6

43 Noord 7

44 Noord 9


46 Volgermeerpolder

1 Kop Javaeiland


3 Zeeburgereiland

4 Polderweggebied

5 Science polder

6 Amstelgebied


8 Amstel 1

9 Amstel 2



12 Amstel 3



15 Bijlmermeer

16 Europaboulevard

17 Zuidas


19 RID gebied



22 Nieuwe meer



25 Gebied Lelylaan


LOKATIE

OPTIMALISATIETOOLS

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

slim programmeren

onder laten lopen

toevoegen

verwijderen

bufferfunctie

timesharing

flexibel bouwen

duurzaam bouwen


nomadologie

verticaliteit

evolutie

extensieviteit

vergroening

tijdelijkheid

hoge dynamiek

tolerantie

toerisme

evenementen

meervoudig gebruik


Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer




3D beperking

Luchtkwaliteit

Geluid spoorverkeer


MILIEUBELASTING

Geluid industrie



Vervuilde grond

AMBITIE


Stedelijk centrum





Infrastructuur

hoofdgroenstructuur



29 Koenhaven

30 Vlothaven

31 Minervahaven





36 BUPA gebied

37 Shell




41 Noord 2

42 Noord 6

43 Noord 7

44 Noord 9


46 Volgermeerpolder

1 Kop Javaeiland


3 Zeeburgereiland

4 Polderweggebied

5 Science polder

6 Amstelgebied


8 Amstel 1

9 Amstel 2



12 Amstel 3



15 Bijlmermeer

16 Europaboulevard

17 Zuidas


19 RID gebied



22 Nieuwe meer



25 Gebied Lelylaan


LOKATIE

marktwerking

uitzichten

parkeren

kwaliteitsverhoging

dure woningen

contextualisatie

woonboten

verplaatsing

dove gevel

dubbele gevel

water


financiering

verstedelijking

slim programmeren

onder laten lopen

Geluid vliegverkeer

Geluid wegverkeer


Geluid spoorverkeer

Geluid industrie



Stedelijk centrum



Kop Javaeiland

Gebied Oostenburgerstraat

Zeeburgereiland

Polderweggebied

Science polder

Amstelgebied

Bedrijventerreinen Weespertrekvaart

Amstel 1

Amstel 2

Volkstuinen Amstelglorie

Middengebied Duivendrecht

Amstel 3

Omgeving Diemen zuid

Sportpark de Diemen

Bijlmermeer

Europaboulevard

Zuidas

Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg

RID gebied

Sportpark Riekerhaven

Bedrijventerreinen Riekerhaven

ANTHONY FOKKERWEGS

OVE

RSC

HIE

STR

AA

T

AN

THO

NY

FOK

KER

WEG

WES

TLA

ND

GR

ACH

T

LUCHTVAARTSTRAAT

LABORATORIUMSTR.

PR

O-

PEL

LER

-ST

RA

AT

WIN

D-

TUN

NEL

-K

AD

E

VETTER

STR

AA

T

GENERAAL

GEN

ERA

AL

VETT

ERST

RA

AT

OLYMPIA

S

VALSCHERMKADE

STR

AA

T

HEL

ICO

PTE

RST

RA

AT

KA

DE

JAA

GP

AD

RIEKERHAVEN

JACH

THA

VENW

EG

IJSBA

-5.50

-0.4

0

504

532

508

531

548

551

1513

550

549

A 10

670665

173P

A 10

Gd

Gd

307

OSD

OR

PERW

EG

VRIJ

E GE

ER

DITLAAR

E GE ER

Volkstuinenpark

Ver. Amateur

Tuinders

SLOTEN

CHRISTOFFEL PLANTIJNPAD

Sportpark

NIEUWE MEER(Gemeente Haarlemmermeer)

KOEKOEKSLAAN

NIE

UW

EMEER

DIJK

KOENENKADE

MEID

OORNW

EG

VLIERSTRAAT

NWEAKER-WEG

AKER

-PO

LDER

STR

.

KOENENKADE

BOSBAAN

DE DUIZ

ENDM

ET ER WEG

DEDUI ZEN

TER WEG

DME

LOU

IS A

RM

STR

ON

GST

R. COUNT BASIE-

STRAAT

JOHN COLTRANE-STRAAT

BOY EDGAR-STRAAT

CHET BAKER-STRAAT

DU

KE

ELLI

NG

TON

STR

AA

T

WEESSEL ILCKEN-

STRAAT

CHARLIE PARKER-

STRAAT

BEN WEBSTER-

STRAAT

BLA

NK

KORTRIJK

KO

RTR

IJK

LAAN VAN VLAANDEREN

HAGELANDHOF

GILLES-

BASTE

N

NST

RA

AT

AKE

WAN NE PAD

PAD

NE

WAN

TEBE

KOR

RG

-PA

D

OOSTAKKER- ST RA AT

STRAAT

BIER

BEEK

-H

OF

RUISBEEK-

HOF

LINTER-HOF

MELS-BROEK-HOF

HOFDEM

ER-NAM

EN-

HOF

SPA

HO

F

KO

RTE-

STRA

AT

PAD

SINT-

HUBERT-

NA

KEN

-

HEU

SDEN

- STRA

AT

LUIK

SING

EL

BASTENAKENSTRAAT

LUIK

- SING

EL

AN

DER

- LECHTLA

AN

HEVER- LEESTRAAT

TIENEN- PAD

SINT- TR

UID

EN- STR

AA

T

SCHAARBEEKSTRAAT

TERVUREN- PAD

HEN

E- GO

UU

WEN

- STRA

AT

BR

USSEL- SIN

GEL

BR

USSEL- SIN

GEL

STRAAT

OVERSCHIESTRAAT

ANTW ERPE NBAAN GERAARDSBERGENSTRAAT

BEVERENSTRAAT

WILLEBROEKSTRAAT

TERVURENPAD

SCHAARBEEKSTRAAT

WATERMAALPADDILBEEKPAD

MA

AR

KED

ALP

AD

DIJLEH

OF

IJZERH

OF

PLA

NT-

SOEN

LIEDE- K

ER-

DUFFELHOF

UKKELHOFHOF

DEN

DER

-H

OF

ZENN

E-H

OF

DORPS-PLEIN

RINGVAARTDIJK

-5.75

-1.40

-2.20

-2.20

-4.50

KN

OK

KESTR

AA

T

37

GRIMBERGENSTR.VILVOO

RD

E- STRA

AT

704

730

734

732

735

1514

514

512

516

500

502

526

525

527

18401841

1841

18561855

1862

1867

1849

18451844

1843

1815

1866

1861

731

735

736

529

530A 9

VLIEG- TUIGSTRAAT

PIL

OTE

N-

VALS

CHER

M-

SportparkJaagpad

IJSBA

AN

PA

D

Schinkelbrug

176P21

738

park

V.t.

737

-1.90

Eigen Hof

NIEUWEMEERDIJK

MEIDOORNW

EG

KOEKOEKSLAAN

Bosbaan-sluis

Koenen-sluis HOORNSLOOT

-1.75

-4.50

507

592

591

513

Oeverlandenreservaat

1826

-2.20

18471846 STRAATBILLIE HOLIDAY-

1868

158P

JOH

AN

HU

IZIN

GA

LAA

N

1

58

MEE

RP

AD

NIE

UW

E

SLOTERWEG

Wielercircuit Sloten

152P

A 4

RINGVAART

-0.60Polder Meerzicht15

16

1515

1518

1519

1520

1517

KOENENKADE

573 506

BOEIER S PAD

578

552

1541

JOLLENPAD

-0.60

(Dieper dan 20m)

NIEUWE MEER

JACHTHAVENWEG

PUNTERSPAD

176P

7

KNOOPPUNTDE NIEUWE MEER

-4.25

EINSTEIN

WEG

AN

THO

NY

FOK

KER

WEG

154P

Rieker-

haven

-0.70

155P

229P

156P

OUDE HAAGSEWEG

Rijks

Luchtvaart

Dienst

NIEUWE H

AAGSEWEG

Sportpark Sloten

AND

ERLECHTLAAN

LAAN

AND

ERLECHT-

-0.60

-0.60

3

167P

722

1864

1863

1865

ANTON SCHLEPERSPAD

NIEUWE HAAGSEWEG

OUDE HAAGSEWEG

-1.90

-1.20

2

157P

A 4

ANTON SCHLEPERSPAD

RIEKERWEG

Volkstuinenpark

Lissabon

V.t. park

Bijen-

park

SLOTERWEG

Volkstuinenpark

Ons Buiten

RIEKERWEG

JAAGPAD

-1.90

-1.90

1869

RIEK

ERW

EG

NIEUWE MEER PAD

JAAGPAD

94 95

CONCLUSIES:

Hoewel de lokatie enorm onder milieubelasting lijdt, lijkt het probleem al te zijn opgelost doormiddel van sportvelden, volkstuinen, begraafplaatsen en commerciële activiteiten op grote enkleine schaal binnen een verzameling programmatische clusters. Dit is een situatie waariniemand zou kunnen zeggen: “probleem, welk probleem?” De eerste stap bestaat daaromsimpelweg uit de optimalisering van de lokatie door deze te versterken als een park. Door delokatie in een grotere context te plaatsen, als onderdeel van het Amsterdamse Bos, kan meerextensief potentieel worden gegenereerd . In de tweede plaats kan door toevoeging van slimprogramma, de functionaliteit van het park worden verhoogd. Dit betreft kleinschalig cultureelprogramma zoals recreatieplekken en geïntegreerde gebouwen als passages door debestaande bruggen onder de sporen en de grote wegen. Ten derde kan de bereikbaarheidworden gemaximaliseerd door meer paden, wegen en een nieuwe kabelbaanverbinding overde Nieuwe Meer te maken.

3: NIEUWE MEER

OMSCHRIJVING:- Gebied aan de Nieuwe Meer tussen Schiphol en de Zuidas langs de A4, naast het Amsterdamse bos

MILIEUPROBLEMATIEK (BEHANDELD):- geluidshinder spoor en snelweg- geluidshinder schiphol- veiligheid snelweg en scheepsvaart- hoogtebeperkingen

AMBITIE:- nieuwe stedelijke park als extensie van het

Amsterdamse Bos.

OPTIMALISATIE TOOLS:1. Extensief (nieuwe landschappen)2. Slim programmeren3. Bereikbaarheid maximaliseren4. Bebossing

PROEFLOKATIE

96 97

120 m

50 m

00 m

50 m

zonegrens

200 m

50 m

00 m

+60 m

+45 m

50 m

200 m

50 m

120 m

50 m

+60 m

zonegrens

zone

gren

s

35 Ke

vrijwaringszone

99

50

200

55 dB(A)

50

20

60 m

180 m

60 m

180 m

60 m

180 m

zonegrens

120 m

50 m

200 m

50 m

200 m

50 m

120 m

50 m

50 m

200 m

zonegrens

zonegrens

98

+60m

zonegrens

zonegrens

zonegrens

55 dB(A)

200 m

180 m

60 m

50 m

200 m

50 m










120 m

50 m








�


�

100m 1000m500m

MILEUBELASTING

•••••••••••••

••

•

PROEFLOKATIE 3: NIEUWE MEER

101100

TOOL 1: EXTENSIVITEITTOEVOEGING AMSTERDAMSE BOS

TOOL 2: SLIM PROGRAMMEREN

TOOL 3: MAXIMALE BEREIKBAARHEID

CYCLODROMEOPEN MARKT

FITNESSCENTRUM

SAUNADE JONGEONDERZOEKERS-CENTRUM

HAVEN VOOR RADIOGRAFISCHE BOTEN

KABELBAAN EN CAFE

HOTELCAFÉRESTAURANT

MOSKEE

JACHTHAVEN

KABELBAAN PICKNICK MET UITZICHT

POPPENTHEATER

VISLOKATIE

VOGELKIJKSPOT

BINNEN- ENBUITENZWEMBAD

HAVEN 2

LUNCHCAFE

TOOL 4: BEBOSSING



101100

TOOL 1: EXTENSIVITEITTOEVOEGING AMSTERDAMSE BOS

TOOL 2: SLIM PROGRAMMEREN

TOOL 3: MAXIMALE BEREIKBAARHEID

CYCLODROMEOPEN MARKT

FITNESSCENTRUM

SAUNADE JONGEONDERZOEKERS-CENTRUM

HAVEN VOOR RADIOGRAFISCHE BOTEN

KABELBAAN EN CAFE

HOTELCAFÉRESTAURANT

MOSKEE

JACHTHAVEN

KABELBAAN PICKNICK MET UITZICHT

POPPENTHEATER

VISLOKATIE

VOGELKIJKSPOT

BINNEN- ENBUITENZWEMBAD

HAVEN 2

LUNCHCAFE

TOOL 4: BEBOSSING



103102

NIEUWE MEER BESTAAND

104 105

GEOPTIMALISEERDE LOKATIE NIEUWE MEER

104 105

GEOPTIMALISEERDE LOKATIE NIEUWE MEER

107106

NIEUWE MEER: NIEUWE VERBINDINGEN EN EEN FIETSENSTALLING

NIEUWE MEER: EEN NIEUW RECREATIEF GEBIED

PROGRAMMATISCHE AXONOMETRIE

BEBOSSING

GEOPTIMALISEERD PARK

SLIM PROGRAMEREN

ONTWIKKELING PERSPECTIEVEN


107106

NIEUWE MEER: NIEUWE VERBINDINGEN EN EEN FIETSENSTALLING

NIEUWE MEER: EEN NIEUW RECREATIEF GEBIED

PROGRAMMATISCHE AXONOMETRIE

BEBOSSING

GEOPTIMALISEERD PARK

SLIM PROGRAMEREN

ONTWIKKELING PERSPECTIEVEN


109


















toerismeevenementen


verplaatsingcamping













CONCLUSIE

7: OPLOSSINGEN IN PLAATS VAN REGELS

108

111110

CONCLUSIE

Een studie naar milieubelaste lokaties inAmsterdam die in aanmerking komen vooroptimalisering heeft geleid tot een manier vandenken over de mogelijkheden van intensieverruimtegebruik op deze lokaties. Uitganspunt ishet ontwerpproces TE BEGINNEN met de uitdagingdie het probleem van milieubelasting met zichmeebrengt, in plaats van aan het eind van hetontwerpproces tot de conclusie te komen dat er ook een problem bestaat. Het op een anderemanier nadenken over het probleem heeft geleidtot een reeks nieuwe impulsen.

MILIEUBELASTING ALS GENERATIEVE KRACHTEr bestaat er een paradoxale relatie tussen het economisch potentieel van een gebied en de bijbehorende milieubelasting (Schiphol, de haven, grote wegen, gestapeld programma) in plaats van hier alleen de problemen van te onderkennen zou dit gegeven juist als een generatieve kracht moeten worden gebruikt.

COMPENSERENDE KWALITEITENDe feitelijke lokaties bieden, in combinatie met ingebouwde voorzieningen in de gebouwenzelf, specifieke kwaliteiten die vaak eencompenserend element vormen voor beter wonen. De milieubelaste lokaties kunnen daarombuitengewoon geschikt blijken voor het bouwenvan een groot aantal van de 50.000 nieuwbouw-woningen die in de komende jaren zullen wordengebouwd.

DUBBEL GEBRUIK DOOR TIJD GEBASEERD PROGRAMMAMilieubelaste lokaties hoeven niet alleen doorbestemmingsstrategie n te worden opgelost; hetmengen van bepaalde soorten programma behoortzeker tot de mogelijkheden. Het gebruik van optijd gebaseerde programma’s (nieuwe vormen vanamusement) en tijdelijke strategieen om lokatieste optimaliserenis zijn hiervan goedevoorbeelden.

CREEER CONTRASTENHet bestemmen zelf niet het probleem en kan het maximaliseren van bestemmingsmogelijkhedenin een ontwikkelingsgebied de kwaliteiten opandere lokaties verbeteren. Dit kan wordenbereikt door een groter contrast te cre erentussen stedelijke gebieden en de “periferie.”

BEDENK OPLOSSINGEN IN PLAATS VAN REGELSTen slotte moet een minder technocratische engenerieke verzameling regels en voorschriftenopnieuw worden overwogen (top down) in plaatsvan de stedelijke specificatie van de lokatie.Soms bevindt de oplossing zich “onder uw neus”(bottom up).

:

:

112

Architect:S333 Architecture + UrbanismOvertoom 1971054 HT Amsterdamwww.s333.orgBurton Hamfelt, Christopher Moller, Dominic Papa, Jonathan Woodroffe met Gimill Mual, Alice Fung en Thomas Van Arman

© 2003 S333 Architecture + Urbanism

Opdrachtgever:Dienst Ruimtelijke Ordening, Amsterdam,Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruiken Dienst Milieu en BouwtoezichtPostbus 27581000 CT [email protected] Jacobs, Leon de Laat, Rob Luca,Martijn Simons

Fotografie:Introductie en Lokatie:

© 2003 S333 Architecture + UrbanismReferenties:

© 2003 Diverse fotografen.

Samenstelling en vormgeving:Graphic Language, RotterdamBaan 1773011 CA Rotterdamwww.prototype-editions.comPaul Ouwerkerk met Oliver Schutte

© 2003 Graphic Language

:

:

Waste Space

Documents

Transcript of Waste Space