Samengestelde woorden - Stilus · Web viewBASISWOORDENLIJST. LATIJN. Drs. J. K. L. Babeliowsky ....
Transcript of Samengestelde woorden - Stilus · Web viewBASISWOORDENLIJST. LATIJN. Drs. J. K. L. Babeliowsky ....
BASISWOORDENLIJSTLATIJN
Drs. J. K. L. Babeliowsky Drs. D. den Hengst Drs. W. Holtland Drs. W. van Lakwijk Drs. J. Th. K. Marcelis Dr. H. Pinkster Drs. J. J. L. Smolenaars
Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage 1975 ISBN 90 1200872 7
-------------------------------------
www.stilus.nl/woorden
-------------------------------------
Inleiding 2Samengestelde woorden 5Basisvocabularium 9Micro-lexica
Caesar 149Catullus 154Cicero 159Horatius 165Livius 174Lucretius 178Ovidius 182Sallustius 184Seneca 189Tacitus 192Vergilius 201
Woorden in micro-lexica 205
-------------------------------------
Inleiding
1 . De selektie van het materiaal
a. Het corpusBij het samenstellen van een basiswoordenlijst doet zich allereerst het probleem voor van de selektie van het materiaal. In principe is het mogelijk een woordenlijst te maken waarin met alle Latijnse auteurs rekening wordt gehouden, maar het is duidelijk dat een dergelijke lijst een onaanvaardbare omvang zou krijgcn en dat de leerlingen zouden worden belast met een grote hoeveelheid kennis waarvan ze bij hun lektuur geen profijt zouden hebben. Om die reden is deze basiswoordenlijst afgestemd op die Latijnse auteurs die in het Nederlandse onderwijs het meest gelezen worden. Welke auteurs dat zijn, is vastgesteld middels een in 1972 gehouden enquete onder alle bij het VWO werkzame classici.* Het meest werden de volgende tien auteurs genoemd: Caesar, Cicero (redevoeringen en filosofische werken), Sallustius, Livius, Seneca (brieven), Tacitus, Catullus, Vergilius, Horatius (oden) en Ovidius.Omdat de indruk bestaat, op grond van een aantal in voorbereiding zijnde en reeds voltooide schooledities, dat Lucretius de laatste jaren steeds meer op de scholen wordt gelezen, is ook deze auteur in het corpus opgenomen.
b. De frequentieVan deze auteurs behalve Lucretius, voor wie gebruik is gemaakt van J. Paulson Index Lucretianus, Leipzig 1926, zijn de woorden per computer naar frequentie geselekteerd bij het Laboratoire d'Analyse Statistique des Langues Anciennes te Luik. Daarbij is als norm aangehouden dat gemiddeld op elke 100 woorden die bij deze auteurs worden aangetroffen er ten minste 85 in de basiswoordenlijst moeten voorkomen.Die woorden die bij slechts één auteur zo dikwijls worden aangetroffen dat zij gegeven moeten worden om het vereiste dekkingspercentage te verkrijgen, zijn afzonderlijk gegroepeerd in zogenaamde micro-lexica per auteur. Alle overige woorden zijn bijeengeplaatst in het algemene gedeelte van de basiswoordenlijst.
2. De bewerking van het materiaal
a. De voorbeeldzinnenBij de bewerking van het materiaal is niet volstaan met het opgeven van de meest voorkomende betekenis(sen), maar is aan de grote meerderheid van de woorden een voorbeeldzin toegevoegd. Deze voorbeeldzinnen zijn ontleend aan authentieke teksten. De zinnen zijn zoveel mogelijk gekozen uit het werk van de auteurs die tot het corpus behoren.De overwegingen die hebben geleid tot het opnemen van voorbeeldzinnen zijn deels van taalkundige, deels van didaktische aard.Wat het taalkundige aspekt betreft, moeten de voorbeelden de leerlingen inzicht geven in de gebruikswijze van de woorden in de zin. Zo zal uit de voorbeelden bij preposities moeten blijken met welke naamval(len) zij verbondcn worden. Bij werkwoorden is het voor de leerling van belang te weten of hij te maken heeft met een eenplaatsig werkwoord (intransitivum), een tweeplaatsig werkwoord (transitivum, koppelwerkwoord) of een
*
? De resultaten van deze enquete zijn door de CML klassieke talen toegezonden aan alle leraren oude talen als appendix bij de nota getiteld "De funktie van een basiswoordenlijst en de eisen waaraan deze moet beantwoorden" .
drieplaatsig werkwoord (waarbij naast subjekt en objekt nog een derde komponent verplicht is, bijv. adimere alci alqd, afficere alqm alqa re). Verder is aangegeven welke konstruktie (Aci, bijzin ingeleid door ut e.d.) op een bepaald werkwoord pleegt te volgen. Behalve voorbeeldzinnen die dienen als illustratie van de wijze waarop het woord in de zin funktioneert, zijn ook veel voorkomende uitdrukkingen (res adversae, domi militiaeque) en idiomatische wendingen (ubi gentium) vaak als voorbeeld opgenomen.Didaktisch gezien kunnen de voorbeeldzinnen steun bieden doordat van een kontekst - hoe minimaal ook - een suggestieve werking kan uitgaan ten aanzien van de woordbetekenis. Met name is dat het geval waar een voorbeeld kon worden gevonden waarin woorden van verwante of juist tegengestelde betekenis naast elkaar voorkomen (bijv. frustra ac sine causa aliquid facere, exercitum fundere atque fugare, credo deos immortales sparsisse animos in corpora humana).Er is verder naar gestreefd de voorbeeldzinnen zo te selekteren dat daarin alleen woorden voorkomen die elders in de woordenlijst terugkeren. Ook door dezelfde voorbeeldzinnen bij verschillende woorden opnieuw te gebruiken is in de woordenlijst bewust een element van herhaling ingebracht.
b. De vertalingenHet leek noodzakelijk de voorbeeldzinnen vergezeld te doen gaan van vertalingen. De voorbeelden hebben, zoals gezegd, de taak de wijze waarop de woorden in zinsverband funktioneren te illustreren en behoeven niet tevens als vertaaloefening te dienen.Bij de vertaling is ernaar gestreefd verzorgd, hedendaags Nederlands te bezigen. Te dikwijls wordt in woordenlijsten en beginleergangen een Nederlands aangetroffen dat met de moderne omgangstaal weinig overeenkomst vertoont.Voor een groot deel van de Latijnse woorden biedt het Nederlands geen equivalent. In die gevallen is er niet naar gestreefd de leerlingen een reeks vertaalrecepten te geven, maar alleen de onmisbare grondbetekenissen. Uit de vertaling van de voorbeeldzinnen kan dan blijken hoe in een bepaalde kontekst een van de grondbetekenis afgeleide weergave moet worden gezocht. De konstatering dat de Nederlandse vertaling in bouw sterk afwijkt van het Latijnse voorbeeld zal de leerling ertoe dwingen langer na te denken over de manier waarop de mededeling in het Latijn is uitgedrukt dan wanneer hij gekonfronteerd wordt met een mot-à-mot vertaling. In veel gevallen zal de leraar of de leerling in staat zijn een andere, evenzeer acceptabele, vertaling van het voorbeeld te geven. Een en ander zal hopelijk de neiging van veel leerlingen tegengaan om woord voor woord Nederlandse "equivalenten" achter elkaar te plaatsen om vervolgens te zien hoe daarvan een Nederlandse zin kan worden gemaakt, en ertoe bijdragen dat zij eerst proberen de zin als geheel te begrijpen om daarna de daarin vervatte mededeling in korrekt Nederlands weer te geven.
3. Suggesties met betrekking tot het gebruik van de basiswoordenlijstDe term basiswoordenlijst moet niet in die zin opgevat worden dat al in het beginonderwijs deze lijst aan de leerlingen zou moeten of kunnen worden voorgelegd. De grote hoeveelheid woorden en de moeilijkheidsgraad van de syntaktische verschijnselen die in de voorbeelden terloops aan de orde komen, zouden ontmoedigend werken. Wel verdient het aanbeveling om al tijdens het beginonderwijs aan de hand van de basiswoordenlijst na te gaan welke woorden in de beginleergang wel en welke niet noodzakelijkerwijs gekend moeten worden om bij de lektuur van authentieke teksten een degelijke lexikale ondergrond te hebben.Wanneer de leerlingen authentieke teksten gaan lezen, kan de basiswoordenlijst dienen als woordenboekje waarop de leraar in zijn annotatie kan voortbouwen.
Iedere leraar zal voor zichzelf moeten beslissen of hij de woordenlijst door zijn leerlingen wil laten memoriseren. Als men daartoe besluit, verdient het aanbeveling niet voor de vijfde klas tot memoriseren over te gaan. De leerling heeft dan en door de woordenkennis opgedaan bij de beginleergang en door het gebruik dat hij van de lijst heeft gemaakt bij de eerste lektuur een gunstige uitgangspositie.Ook voor het eindonderwijs geldt dat het de leraar, c.q. de toekomstige vervaardiger van geannoteerde tekstedities, een aanzienlijke tijdsbesparing kan opleveren wanneer hij in zijn annotatie onvermeld kan laten wat in de basiswoordenlijst gegeven is.Wij zijn dank verschuldigd aan de heren drs. H. Chr. Albertz, dr. A. J. Kleywegt, dr. P. G. van der Nat en drs. S. van Oorde voor de kritische opmerkingen die wij van hen mochten ontvangen. Op- en aanmerkingen van gebruikers, waarvoor wij ons aanbevolen houden, kunnen worden toegezonden aan het bureau van de CML klassieke talen, Hinthamereinde 721, 's-Hertogenbosch.
Drs. J. K. L. Babeliowsky Drs. D. den Hengst Drs. W. Holtland Drs. W. A. van Lakwijk Drs. J. Th. K. Marcelis Dr. H. Pinkster Drs. J. J. L. Smolenaars
Samengestelde woorden
Veel Latijnse woorden zijn gevormd door toevoeging van voorvoegsels (prefixen) of achtervoegsels (suffixen) aan andere woorden of stammen van woorden. In de regel is de betekenis van dergelijke samengestelde woorden gemakkelijk af te leiden. Wanneer dat inderdaad het geval is, zijn deze woorden niet in de basiswoordenlijst opgenomen.
Substantiva
Van adiectiva kunnen substantiva worden gevormd door de suffixen -tas, -ia of -tia en -tudo.
Voorbeelden:
liber vrij libertas,-atis vrijheidceler,-is snel celeritas,-atis snelheidverus waar veritas,-atis waarheid
ignavus laf ignavia lafheidpotens,-tis machtig potentia machttristis bedroefd tristitia bedroefdheid
pulcher mooi pulchritudo,-inis schoonheidlongus lang longitudo,-inis lengtemagnus groot magnitudo,-inis grootte
Ook van werkwoorden worden substantiva gevormd, door de uitgang -um van het supinum te vervangen door -io of -tor.
Voorbeelden:
accusare aanklagen accusatio,-ionis aanklacht(sup.: accusatum)
dominari overheersen dominatio,-ionis overheersing(sup.: dominatum)
prodere verraden proditio,-ionis verraad(sup.: proditum)
accusare aanklagen accusator,-is aanklager(sup.: accusatum)
gubernare besturen gubernator,-is stuurman(sup.: gubernatum)
scribere schrijven scriptor,-is schrijver(sup.: scriptum)
Adiectiva
Het prefix in- geeft aan een adiectivum een betekenis die tegengesteld is aan die van het grondwoord (vgl. het nederlandse on-).
Voorbeelden:
dignus waardig indignus onwaardigfirmus sterk infirmus zwakmortalis sterfelijk immortalis onsterfelijk
In het laatste voorbeeld is te zien hoe de laatste letter van het prefix invloed ondergaat van de eerste letter van het grondwoord. Dit verschijnsel (assimilatie) doet zich bij samenstelling met prefixen heel dikwijls voor.Het prefix dis- geeft een betekenisverandering die veel lijkt op wat we hierboven bij in- zagen.
Voorbeelden:
similis gelijk dissimilis ongelijkfacilis makkelijk difficilis moeilijk
In het laatste voorbeeld is te zien dat er assimilatie optreedt, maar ook dat de klinker - a - van het grondwoord facilis verandert in - i -. Dergelijke klinkerwisselingen doen zich bij samenstelling dikwijls voor.Van werkwoorden kunnen adiectiva worden afgeleid met behulp van de suffixen -bilis en -ax.
Voorbeelden
amare beminnen amabilis beminnelijkhorrēre huiveren horribilis huiveringwekkendmirari bewonderen mirabilis bewonderenswaardigaudēre durven audax,-acis (over)moedigfugere vluchten fugax,-acis vluchtig, snelrapere roven rapax,-acis roofzuchtig
Van substantiva kunnen adiectiva worden afgeleid met behulp van de suffixen -lis en -osus.
Voorbeelden:
hostis,-is vijand hostilis vijandig, van de vijandvir man virilis mannelijknatura natuur naturalis van de natuur, natuurlijkumbra schaduw umbrosus schaduwrijkaestus,-us hitte aestuosus gloeiendpericulum gevaar periculosus gevaarlijk
Verba
Werkwoorden die eindigen op -scere geven het begin van een handeling aan. Zij worden inchoativa genoemd.
Voorbeelden:
gemere steunen, kermen ingemiscere beginnen te kermendormire slapen obdormiscere in slaap vallencreber veelvuldig percrebrescere zich algemeen verbreidensenex, senis oude man senescere oud worden
Zijn inchoativa afgeleid van andere werkwoorden, zoals in de eerste twee voorbeelden, dan is de vorm van het perfectum gelijk aan die van het grondwerkwoord. Dus: gemui - ingemui, dormivi - obdormivi.
Van veel werkwoorden kunnen andere werkwoorden gevormd worden door de uitgangen -are of -itare achter de stam (meestal de supinum-stam) te plaatsen. Deze werkwoorden
geven aan dat de handeling van het grondwerkwoord in versterkte mate (intensiva) of herhaalde malen (frequentativa) wordt verricht.
Voorbeelden:
ostendere tonen ostentare nadrukkelijk tonen,(sup.: ostentum) pronken met
quatere schokken quassare hevig schokken(sup.: quassum)
venire komen ventitare geregeld komen(sup.: ventum)
dicere zeggen dictitare bij herhaling zeggen(sup.: dictum)
en dictare nadrukkelijk zeggen,dicteren
Zeer talrijk zijn de werkwoorden die samengesteld zijn met een prepositie. Zij worden composita (samengestelde werkwoorden) genoemd ter onderscheiding van simplicia (enkelvoudige werkwoorden). In de onderstaande lijst zijn de meest voorkomende preposities in hun meest gangbare betekenis gegeven.
Voorbeelden:
Composita met re- (terug, opnieuw)
vocare roepen revocare terugroepenpellere drijven repellere terugdrijven
novare nieuw maken renovare herstellenvisere bezoeken revisere weer opzoeken
Composita met con- (bijeen)
loqui spreken colloqui samen sprekentrahere trekken contrahere samentrekkenvocare roepen convocare bijeenroepen
Composita met di(s)- (uiteen)
gradi lopen digredi uiteengaan(klinkerwisseling!)
iacere werpen disicere uiteenwerpen
Composita met e(x)- (uit, weg)
ferre dragen efferre naar buiten dragenrumpere breken erumpere een uitval doen
Composita met de- (naar omlaag)
ponere zetten deponere neerzetten, afleggeniacere werpen deicere neerwerpen
Composita met trans- of tra- (over heen)
gradi lopen transgredi overschrijdenducere leiden traducere overzetten
Composita met circum- (omheen)sistere gaan staan circumsistere er om heen gaan staanvenire komen circumvenire omsingelen
Composita met a-, ab-, abs (vanaf, weg)
ferre brengen auferre wegnemencedere gaan abscedere weggaan
Composita met ad- (naartoe, bij)
iungere verbinden adiungere toevoegenponere zetten apponere erbij zetten
Composita met pro- (naar voren, in het openbaar)
ferre brengen proferre naar voren brengenponere zetten proponere in de openbaarheid brengen
Composita met per- (door heen, door en door)
agere doen peragere voltooienterrēre verschrikken perterrēre doodsbang maken
Composita met prae- (vooruit)
mittere zenden praemittere vooruitzendenfigere bevestigen praefigere aan de voorzijde bevestigen
Composita met praeter- (voorbij)
ire gaan praeterire passerenvehi varen praetervehi varen langs
a(b)
abdere-didi, -ditum
abesseafui
abire-ii, -itum
abstinēre-tinui
ac, atque
accedere-cessi, -cessum
accendere-cendi, -censum
accidere-cidi
accipere-cipio, -cepi,-ceptum
van(af)
door
verbergen
afwezig -, verwijderd zijn
weggaan
afhouden van
en
naderen, erbij komen
in brand steken
aanvuren
gebeuren
ontvangen, krijgen
vernemen
venimus a theatrowe komen van het theater
ab urbe conditasinds de stichting van de stad
laudari ab aliquodoor iemand geprezen worden
penitus in Apuliam se abdidithij verborg zich in de binnenlanden van Apulië
querelae ab initio operis mei certe absintlaat ik althans aan het begin van mijn werk niet klagen
nos Danaos abiisse rati urbe exiimuswij kwamen de stad uit, omdat we dachten dat de Danai weggegaan waren
(se) cibo abstinerezich van voedsel onthouden, vasten
accedit quod; accedit uter komt nog bij dat
plebis animum oratione accendithij zette het volk door zijn toespraak in vuur en vlam
casu accidit ut id primus nuntiarethet kwam toevallig zo uit dat hij het als eerste berichtte
accipere pecuniamgeld in ontvangst nemen
aliquem benigne accipereiemand hoffelijk ontvangen
a maioribus sic accepimusvan onze voorouders hebben we het zo geleerd
acer, -ris
acies
acutus
hevig, fel vurig
slag
slaglinie
scherp
equus acereen vurig paard
multi in hac acie cecideruntvelen zijn in deze slag gesneuveld
copias in aciem instruerede troepen in slagorde opstellen
cacumen collis acutumeen spitse heuveltop
ad
addere-didi, -ditum
adducere-duxi, -ductum
adeo
adesse-fui
naar
tot
bij
toevoegen
brengen naar
brengen tot
zo(zeer)
aanwezig zijn
steunen
tendere manus ad caelumzijn handen uitstrekken naar de hemel
duae cohortes ad id ipsum instructaetwee cohorten speciaal hiertoe opgesteld
villa quae est ad Bauloseen villa bij Bauli
ea res multum animis eorum addiditdit maakte hun moed veel groter
feras gentes in Italiam adducereonbeschaafde volkeren Italië binnen brengen
his rebus adductidoor deze omstandigheden ertoe gebracht
adeone ignarus es ut haec nescias?ben je zo slecht op de hoogte dat je dit niet weet?
omnes qui aderantalle aanwezigen
si fortuna coeptis aderitals het geluk onze onderneming welgezind is
adhibēre-hibui, -hibitum
adhuc
adicere-icio, -ieci, -iectum
adimere-emi, -emptum
adipisci-eptus sum
adire-ii, -itum
er bij halen
gebruiken
tot nu toe
nog
toevoegen
ontnemen
verkrijgen
gaan naar
zich wenden tot
sive medicum adhibueris sive non adhibueris, convalescesof je er een dokter bijhaalt of niet, je zult beter worden
saevitiam in servos adhiberewreed optreden tegen slaven
si quis adhuc precibus locusals er nog plaats is voor smeekbeden
ad belli laudem doctrinae et ingenii gloriam adiecitaan zijn faam als militair voegde hij nog de roem van geleerdheid en intelligentie toe
alicui libertatem adimereiemand de vrijheid ontnemen
potentiam apud unum, odium apud omnes adeptus estinvloed verkreeg hij bij één man, gehaat maakte hij zich bij allen
abeam an maneam, adeam an fugiam?moet ik weggaan of blijven, er naar toe gaan of vluchten?
aditus, -us
adiungere-iunxi, -iunctum
adiuvare-iuvi, -iutum
administrare
admirari
toegang
toevoegen
helpen
beheren, besturen
bewonderen
zich verwonderen
aliquem scripto adirezich schriftelijk tot iemand wenden
aliquem aditu arcereiemand de toegang ontzeggen
Ciliciam ad imperium populi Romani adiunxithij voegde Cilicië toe aan het rijk van het Romeinse volk
fortes fortuna adiuvathet geluk is met de dapperen
rem familiarem administrarezijn vermogen beheren
eum admiror atque diligoik bewonder hem en mag hem graag
admiratus sum brevitatem epistulaeik heb me verwonderd over de kortheid van je brief
admonēre-monui, -monitum
adolescens, -tis
adstare-stiti
adventus, -us
adversus (adj)
adversus, adversum (prep)
adulterium
aedes, -is
wijzen op
aansporen
jonge man
erbij staan
aantocht, aankomst
toegewend, recht tegenover
tegen(over)
jegens
overspel
vertrek, tempel
Catilina alium egestatis, alium cupidinis suae admonebatCatilina herinnerde sommigen aan hun armoede, anderen aan hun begeerte
me admonuit ut scriberem ad tehij spoorde me ertoe aan jou te schrijven
adolescens vel puer potiuseen jonge man of, liever gezegd, een jongen
arrectis auribus adstantmet gespitste oren staan ze erbij
sub adventum triumvirorumkort voor de komst van de Driemannen
vulnus adversum accipereeen wond in de voorkant van het lichaam oplopen
adverso amnestroomopwaarts
res adversaetegenspoed
ubi nemo hostium adversus eum prodiittoen niemand van de vijanden op hem toe kwam
pietas est iustitia adversus deos`pietas' is gerechtigheid jegens de goden
in adulterio deprehendiop overspel betrapt worden
aegre
pl.: huis
met moeite
aedes Minervaede tempel van Minerva
bellum sumitur facile, aegerrime desiniteen oorlog breekt gemakkelijk uit, maar komt heel moeilijk tot een einde
aeque
aequare
aequor, -is
aequus
aër, aëris
aërius
aes, -aeris
aestas, -atis
aestimare
aestus, -us
ongaarne
net zo, even
evenaren, gelijk maken
zee
vlak
gelijk
billijk
gunstig
(beneden)lucht
van -, in de lucht
brons, geld
zomer
schatten, menen
deining
hitte
aegre ferre aliquidiets onaangenaam vinden
tibi sunt aeque noti ac mihije kent ze net zo goed als ik
aliquem caelo laudibus aequareiemand hemelhoog prijzen
vastum maris aequorde uitgestrekte oppervlakte van de zee
aequam memento rebus in arduis servare mentemdenk eraan in moeilijke omstandigheden je evenwichtigheid te bewaren
praetor aequus et sapienseen rechtvaardige en wijze praetor
oculis aspicere aequiswelwillend aanzien
Anaximenes aera deum statuitAnaximenes poneerde dat de lucht een god was
aerias carpere viasz'n weg afleggen door de lucht
aes alienumgeld van een ander, schuld
aestate ineuntebij het begin van de zomer
aliquid unius assis aestimareiets geen cent waard achten
delphines aestum secabantde dolfijnen doorkliefden de golven
solis aestusde hitte van de zon
aetas, -atis leeftijd
levenstijd
a prima aetatevan de vroegste jeugd af
reliqua aetas
aeternus
aether, -is
aevum
affectus, -us
afferreattuli, allatum
afficere-ficio, -feci, -fectum
age (imper. bij agere)
ager
periode
eeuwig
(boven)lucht, hemel
tijd
leven(sduur)
gemoedsgesteldheid, stemming
ergens heen brengen
melden
veroorzaken
iemand iets aandoen
vooruit!
akker, veld
de rest van zijn leven
aurea aetasde gouden eeuw
Roma aeternahet eeuwige Rome
Iuppiter aethere summo despicitJupiter ziet uit de hoge hemel neer
in omne aevumvoor altijd
aevum omne et breve et fragile estelk leven is kort en broos
diversos affectus exprimere, flentis et gaudentistegengestelde stemmingen uiten: huilen en lachen
epistulam ad aliquem afferreiemand een brief bezorgen
crebri rumores afferunturtal van geruchten worden overgebracht
alicui mortem afferreiemands dood veroorzaken
aliquem laetitia afficereiemand blij maken
eum magna difficultate afficiebathij bezorgde hem grote moeilijkheden
age, perge, quaeso!vooruit, ga door, alsjeblieft!
agereegi, actum
aggredi
drijven
doorbrengen
(be)handelen
zich wenden tot
praedam prae se agerebuit voor zich uit drijven
vitam agerehet leven doorbrengen
tua res agiturjouw belang staat op het spel
animus semper appetit aliquid agerede geest streeft er altijd naar iets te doen
agebant cum eo ut de ea mente desisteretzij probeerden hem er toe te bewegen die gedachte uit zijn hoofd te zetten
his praecepit omnes mortales pecunia aggrediantur
-gredior, -gressus sum
agitare
agmen, -inis
agnoscereagnovi, agnitum
agnus
agrestis
agricola
ondernemen, beginnen
aanvallen
opjagen, zich met iets bezig houden
stoet, kolonne
herkennen, inzien
erkennen
lam, jong schaap
tot de akker behorend
onbeschaafd
landbouwer, boer
hij beval hen te proberen alle mensen om te kopen
ea de re disserere aggrediorik ga een uiteenzetting geven over deze kwestie
res multum agitataeen zaak waarmee men zich uitvoerig heeft beziggehouden
agmen magis quam aciesmeer een kolonne dan een slaglinie
deos agnoscoik herken een goddelijk ingrijpen
aliquem ducem agnoscereiemand als aanvoerder erkennen
inter audaces lupus errat agnosde wolf zwerft tussen roekeloze lammeren
vita agrestishet leven op het platteland
animus agrestis ac duruseen lompe en ongevoelige geest
ait
ala
albus
alerealui, altum
ales, -itis
alienus
zeggen, beweren
vleugel (van een vogel)
vleugel (van een leger,waar de bondgenoten en/of de ruiterij zijn opgesteld)
wit
voeden, grootbrengen
gevleugeld, vogel
aan een ander toebehorend
vreemd
ut aiuntzoals men zegt
praefectus alaecommandant van de cavalerie
filiae eius publice alunturzijn dochters worden op staatskosten grootgebracht
civitatem alerehet welzijn van de burgerij bevorderen
equus aleshet gevleugelde paard
aes alienumgeld van een ander, schuld
homines alienissimiwildvreemde mensen
alioqui
aliquando
aliquis
ongunstig
overigens
eens, ooit
iemand, een of andere, 'n
alieno temporeop een ongunstig tijdstip
milites tantum defuerunt; alioqui magnificus triumphus fuitalleen de soldaten ontbraken; verder was het een schitterende triomftocht
erit aliquando ille dieseens zal die dag komen
aliquis dixeritiemand zou kunnen zeggen
si quis quid rumore acceperitals iemand iets bij geruchte heeft vernomen
aliter
alius
almus
alter, -ius
altus
amare
amarus
ambitio, -ionis
amboambae, ambo
amicitia
amittere
op een andere wijze, anders
(een) ander
voedend, weldadig
de een (c.q. de ander)
tweede
hoog, diep
liefhebben, houden van
bitter, grievend
politieke campagne
beide (tesamen)
vriendschap
verliezen
non aliter quam si ruat omnis Carthagonet alsof heel Carthago ineenstortte
illi sunt alio ingenio atque (ac) tuzij hebben een ander karakter dan jij
alius ... aliusde een ... de ander
alius alio fugitde een vlucht hierheen, de ander daarheen
almae nutricis blanda loquellahet liefkozend gepraat van de voedster
altera ex duabus legionibuséén van de twee legioenen
primus, alter, tertius ...de eerste, de tweede, de derde ...
nihil est tam angusti animi quam amare divitiasniets getuigt zó van bekrompenheid als (zijn) rijkdom lief te hebben
sermo amaruskrenkende woorden
per ambitionem probos se simulaverunttijdens hun kandidatuur deden zij zich fatsoenlijk voor
in amicitiam populi Romani venireeen vriendschapsverdrag sluiten met het Romeinse volk
duce amisso exercitus dilapsus est
-misi, -missum na het verlies van de aanvoerder viel het leger uiteen
amnis, -is
amor, -is
amplecti amplexus sum
amplus
an (vraagpartikel)
anguis, -is
angustus
anima
animadvertere-verti, -versum
stroom, rivier
liefde
omarmen
ruim, aanzienlijk
of
slang
nauw, eng, beperkt
adem, levensadem, leven, ziel
opmerken, aanmerkingen maken op, straffen
rapidus amniseen snelstromende rivier
difficile est longum subito deponere amoremhet is moeilijk een langdurige liefde ineens op te geven
genua amplectens effatur talia supplexzijn knieën omvattend spreekt hij smekend de volgende woorden
nox tellurem amplectiturde nacht omvat de aarde
amplissimo genere natusvan zeer aanzienlijke afkomst
nihil amplius dixitverder zei hij niets
dicam huic an non dicam?zal ik het hem vertellen of niet?
nescio an hoc futurum sitik weet niet of dit niet gebeuren zal (dit zou wel eens kunnen gebeuren)
latet anguis in herbaer schuilt een adder onder het gras
nihil est tam angusti animi quam amare divitiasniets getuigt zó van bekrompenheid als (zijn) rijkdom lief te hebben
animam ducereademhalen
animus est quo sapimus, anima, qua vivimus`animus' is dat waardoor wij redelijk denken, `anima', dat waardoor wij in leven zijn
institueras animadvertere in eosjij had besloten hen te straffen
animal, -is
animus
levend wezen
dier
ziel
geest
animal providum et sagax homo estde mens is een vooruitziend en intelligent wezen
rationi nullum animal obtemperatgeen dier gehoorzaamt aan de rede
credo deos immortales sparsisse animos in corpora humanaik geloof dat de onsterfelijke goden zielen in menselijke lichamen hebben ondergebracht
difficile est animum perducere ad contemptionem
annus
ante, antea (adv.)
ante (prep.)
antequam
antiquus
antrum
anxius
aper
gemoed
moed
jaar
tevoren
voor
voordat
oud
grot
bezorgd, angstig
wild zwijn
animaehet is moeilijk de geest tot minachting voor het leven te brengen
plebis animum oratione accendithij zette het volk door zijn toespraak in vuur en vlam
ea res multum animis eorum addiditdit maakte hun moed veel groter
ineunte annobij het begin van het jaar
multis annis anteveel jaren tevoren
Hannibal ante portas!Hannibal staat voor de poorten!
antiquissimis temporibusin de oudste tijden
anxius animibezorgd in zijn hart
aperireaperui, apertum
apertus
apis, -is
apparēre-parui
apparet
appellare
appetere-petivi, -petitum
openen
onthullen
open, openbaar
bij
verschijnen
het is duidelijk
toespreken, roepen, noemen
streven naar
portam aperitezet de poort open
occulta quaedam et quasi involuta aperuithij openbaarde bepaalde verborgen en, om zo te zeggen, verhulde zaken
invidia in occulto, adulatio in aperto erant de haat was verborgen, de vleierij voor ieder duidelijk
apes insidunt floribusde bijen strijken neer op bloemen
apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de wijde, kolkende zee
servum hunc domini pauperis esse apparethet is wel duidelijk dat dit de slaaf van een arme meester is
milites benigne appellavithij sprak de soldaten vriendelijk toe
animus semper appetit aliquid agerede geest streeft er altijd naar iets te doen
apponere-posui, -positum
aptus
apud
aqua
ara
begeren
zetten bij, - op
geschikt
bij
water
altaar
alieni appetensop andermans bezit uit
lumen in mensa appositumeen lamp die op de tafel is gezet
quod tuae aetati est aptissimumwat het best bij jouw leeftijd past
sedere apud aliquembij iemand zitten
Thales aquam dixit esse initium rerumThales zei dat alles uit water is ontstaan
pro aris et focis pugnarestrijden voor altaren en haardsteden
aratrum
arbitrium
arbitrari
arbor, -is
arcērearcui
arcessere arcessīvi,arcessītum
arcus, -us
ardērearsi
arduus
arena, harena
argutus
ploeg
oordeel, beslissing
menen
boom
weren
ontbieden, laten komen
boog
branden
steil, moeilijk
zand
scherp(zinnig)
sui arbitrii esseeigen baas zijn
ut ego arbitrornaar ik meen
nullam sacra vite prius severis arboremje moet geen boom eerder planten dan de heilige wijnstok
aliquem aditu arcereiemand de toegang ontzeggen
Gallos auxilio arcessivithij riep de Galliërs te hulp
non semper tendit arcum ApolloApollo houdt de boog niet altijd gespannen
tua res agitur paries cum proximus ardetals de muur van je buurman in brand staat, gaat het jou ook aan
omnes ardebant ad ulciscendumallen brandden van verlangen om zich te wreken
aequam memento rebus in arduis servare mentemdenk eraan in moeilijke omstandigheden je evenwichtigheid te bewaren
aestu miscentur arenaehet zand wordt door het kolkende water opgewoeld
dicta argutissimapuntige uitspraken
aridus droog, dor lignum aridumdor hout
arista
arma, -orum
armatus
armentum
arrigere-rexi, -rectum
arripere-ripio, -ripui, -reptum
ars, -tis
artus, -uum
arvum
arx, arcis
asper
(koren)aar
wapens
tuigage
gewapend
kudde
opsteken
aangrijpen
ambacht, techniek
wetenschap, kunst
ledematen
bouwland, akker
burcht, citadel
ruw
moeilijk
arma inferrede oorlog beginnen
arma navisde tuigage van het schip
armatisoldaten
arrectis auribus adstantzij staan er met gespitste oren bij
tempus arriperede gelegenheid aangrijpen
Ennius ingenio maximus, arte rudis eratEnnius bezat een geweldig talent, maar zijn techniek was onvolmaakt
ars ea quam Graeci philosophiam vocantdie wetenschap die de Grieken `philosophia' noemen
ars rhetoricaredenaarskunst, theorie van de welsprekendheid
somnus fessos artus complectiturde slaap komt over hun vermoeide ledematen
arva laetavruchtbare akkers
arcem Capitolii insidebantzij hielden het Capitool bezet
loca aspera et montuosaruw en bergachtig terrein
opinione asperiuslastiger dan men dacht
aspernari
aspicere-spicio, -spexi,-spectum
assequi-secutus sum
afwijzen
aanschouwen
bereiken
amicitiam alicuius aspernariiemands vriendschap afwijzen
Iuppiter haec oculis aspicit aequisJuppiter ziet dit welwillend aan
si Romae es, iam me assequi non potesals je in Rome bent, kun je me niet meer bereiken
assiduus
astrum
at
ater
atqui
atrox, -ocis
attingere-tigi, -tactum
auctor, -is
verkrijgen
onafgebroken
ster(rebeeld)
maar
zwart
(maar) toch
grimmig, dreigend
aanraken
(iemand die aan het begin van iets staat)
omnes honores assecutus estalle ereambten heeft hij verkregen
sidera assiduo sunt omnia motude sterren zijn allemaal onophoudelijk in beweging
sic itur ad astrazo verkrijgt men onsterfelijke roem
dies Cannensis dies aterde dag van Cannae is een zwarte dag
o rem difficilem et inexplicabilem! Atqui explicanda est.Wat is dat moeilijk en onverklaarbaar!Toch moet het verklaard worden.
atrox ingeniumeen grimmig karakter
proelium atroxeen verbitterd gevecht
ut primum forum attigizodra ik me met politiek ging bezighouden
auctor generisstamvader
auctor belliaanstichter van de oorlog
auctor (rerum)geschiedschrijver
auctoritas, -atis
audacia
audēreausus sum
audire
gezag
besluit (van de senaat)
(over)moed
(aan)durven, wagen
horen
plus apud me antiquorum auctoritas valethet gezag der ouden weegt bij mij zwaarder
patrum auctoritatekrachtens senaatsbesluit
una in audacia spes salutis estde enige kans op redding is in moed gelegen
locuti magis quam ausi sunt tantum facinusze spraken meer over zo'n grote misdaad dan dat ze hem aandurfden
non eum querentem quisquam audivitniemand hoorde hem ooit klagen
saepe hoc maiores natu dicere audivivaak heb ik ouderen dit horen zeggen
augēreauxi, auctum
augur, -is
aura
aureus
auris, -is
aurora
auspicium
vergroten, vermeerderen
ziener (van vogeltekens), voorspeller
wind, bries, lucht
gouden
oor
de dageraad, het oosten
waarneming van vogeltekens
voorteken
periculum in dies augeturhet gevaar neemt met de dag toe
dum flavit velis aura secunda meiszolang het mij voor de wind ging
aurea aetasde gouden eeuw
arrectis auribus adstantmet gespitste oren staan ze erbij
non omnes habent auspicium magistratusniet alle magistraten hebben het recht om de vogeltekens te raadplegen
bona auspicia augur rettulitde ziener meldde gunstige voortekenen
auster
aut
autem
autumnus
auxilium
avus
axis, -is
barbarus
opperbevel
zuidenwind, zuiden
of
maar, echterverder, namelijk
herfst
hulp
pl. hulptroepen
grootvader, voorvader
as
hemel(as)
adi. onbeschaafd, ruwsubst. vreemdeling
ductu Germanici, auspiciis Tiberiionder aanvoering van Germanicus, maar onder verantwoordelijkheid van Tiberius
aut vincemus aut moriemurwij zullen winnen of sterven
auxilio esse amicoeen vriend helpen
auxilia regis nullo ordine iter fecerantde hulptroepen van de koning hadden de tocht gemaakt zonder het gelid te bewaren
paene curru excussus est axe diffractobijna was hij uit de wagen geslingerd doordat de as brak
mundus versatur circum axem caelide wereld draait om de hemelas
homines feri atque barbariruige, onbeschaafde lieden
beatus ille qui procul negotiis...gelukkig is de man die ver van het drukke leven...
beatus
bellum
gelukkig, gezegend
oorlog
bene
beneficium
benignus
bestia
biberebibi
bis
blandus
bonus(melior, optimus)
bos, bovis
bracchium
brevi (adv)
brevis
cacumen, -inis
goed
weldaad, dienst
welwillend
beest, dier
drinken
tweemaal
innemend, lieflijk
goed, voornaam
pl. n. goederen
rund
arm
(in) korte tijd
kort
top, spits
tua beneficia erga mede door jou aan mij bewezen diensten
fortuna nunc mihi nunc alii benignahet lot, nu eens mij, dan weer een ander goedgezind
quid interest inter hominem et bestiam?wat is het verschil tussen een mens en een dier?
nunc est bibendumnu is het tijd om te drinken
bis terquemeermalen
almae nutricis blanda loquellahet liefkozend gepraat van de voedster
omnia mea bonamijn hele bezit
bracchio sinistro scutum miles teneteen soldaat houdt zijn schild links
brevi post Romam rediitkorte tijd later keerde hij naar Rome terug
via breviseen korte wegbreve tempus aetatisde korte levensduur
cacumen collis acutumeen spitse heuveltop
caderececidi, casum
caecus
caederececīdi, caesum
vallen
sneuvelen
blind
omhakken
praecipites cadunt in aquamzij vallen hals over kop in het water
multi in hac acie cecideruntvelen zijn in deze slag gesneuveld
Appius Claudius, cui cognomen Caeco fuitAppius Claudius, die de bijnaam de Blinde had
silvas caedere Caesar instituitCaesar begon de bossen te kappen
caedes, -is
caelestis
caelum
caeruleus
campus
candidus
canerececini
doden
slachting, bloedbad
hemels, goddelijk
godheid, god
hemel, lucht
blauw, groen
veld, vlakte
stralend wit
stralend
(be-)zingen
ille dies quo Tiberius Gracchus est caesusdie dag waarop Tiberius Gracchus is vermoord
caedes inde, non iam pugna fuitvanaf dat moment was het geen gevecht meer, maareen slachting
numen caelestegoddelijke macht
in numerum caelestium adscitus esthij is opgenomen onder de goden
mare et terrae et quod tegit omnia caelumde zee, het land en de alles overkoepelende hemel
caelum bonumeen gezond klimaat
Campus Martiushet Marsveld
toga candidade kleding van een candidaat voor een staatsambt
candidus et pulcher puereen wonderschone jongen
arma virumque canoik bezing de man en zijn krijgsdaden
canis, -is
cantare
cantus, -us
caperecapio, cepi, captum
capillus
voorspellen
hond
zingen
lied, gezang
pakken, nemen
haar
si non vana canunt mea somniaals de voorspellingen van mijn dromen iets inhouden
cave canem!pas op voor de hond!
avium citharaeque cantushet lied van vogels en cither
arma caperede wapens opnemen
castra hostium caperehet kamp van de vijand innemen
amore captusverliefd
capilli compositieen keurig kapsel
captivus
caput, -itis
carērecarui
carina
krijgsgevangeneadi. gevangen
hoofd
leider, hoofdstad
missen, niet hebben
kiel, schip
naves captivaebuitgemaakte schepen
capita Rhenide mondingen van de Rijn
poena capitisde doodstraf
pro capite atque arce Italiae, urbe Romanavoor de hoofdstad en de burcht van Italië, Rome
complures dies frumento milites carueruntde soldaten zaten verscheidene dagen zonder koren
quattuor carinas ex omni classe delegitvan de hele vloot koos hij vier schepen uit
carmen, -inis
carperecarpsi, carptum
carus
castellum
castra, -orum
castus
casus
causa
lied, gedicht
plukken
duur, geliefd
fort
kamp
kuis, rechtschapen
val, voorval
toeval, ongeval
zaak, proces
Salios per urbem ire canentes carmina iussithij beval de Salii door de stad te gaan onder het zingen van liederen
recentes flores carpsitzij plukte verse bloemen
aerias carpere viaszijn weg afleggen door de lucht
paucis carior fides quam pecunia fuitvoor weinigen was trouw dierbaarder dan geld
agros vastat, multa castella et oppida capithij verwoest de akkers en verovert veel forten en vestingsteden
castra bina muniri iussithij liet twee versterkte kampen opslaan
ea femina matronarum castissima putabaturdie vrouw werd beschouwd als de meest kuise van de getrouwde vrouwen
erat homo castus atque integerhij was een rechtschapen en onkreukbare man
celsae graviore casu decidunt turresals hoge torens vallen, vallen ze extra hard
propter incertos casus mors cotidie imminet nobisde dood bedreigt ons dagelijks als gevolg van onberekenbare gebeurtenissen
ibi casu erat rex Ptolemaeustoevallig was koning Ptolemaeus daar
Orgetorigem ex vinculis causam dicere coegeruntze dwongen Orgetorix zich geboeid te verdedigen
reden, oorzaak oppugnatio Sagunti causa belli Punici secundi fuitde belegering van Saguntum was de aanleiding tot de Tweede Punische Oorlog
dictator dictus est comitiorum causaer werd een dictator benoemd om verkiezingen te houden
cavērecavi, cautum
cavus
cederecessi, cessum
celare
celebrare
celer, -is
celsus
cena
censērecensui, censum
censor, -is
oppassen (voor)
hol
(weg)gaan
verbergen
vereren
vieren
snel
hoog
maaltijd
denken, vinden
besluiten
censor
cave canem!pas op voor de hond!
cavit ne qua nova consilia orirenturhij paste ervoor op dat er geen revolutionaire plannen werden gemaakt
cava trabe currimus aequorin het holle schip varen we snel over zee
Thesea cedentem celeri cum classe videtzij ziet Theseus met zijn snelle vloot wegvaren
maiorum natu auctoritati cessithij zwichtte voor het gezag van de ouderen
scelus dominum celare cupioik wil de misdaad verborgen houden voor mijn meester
Graeci Cyrum laudibus celebrantde Grieken vereren en prijzen Cyrus
Antonius ludos Apollinares celebravitAntonius vierde de spelen ter ere van Apollo
manu arcum celeresque sagittas tenetin zijn hand draagt hij de boog en de snelle pijlen
stabat celsa in puppihij stond op de hoge achtersteven
bonam atque magnam cenam paravithij maakte een goede en uitgebreide maaltijd klaar
ceterum censeo Carthaginem esse delendamverder ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden
censuerant patres ut praetor scriberet consulide senatoren hadden besloten dat de praetor de consul moest schrijven
censor penes quem iudicium senatorum de dignitate estde censor bij wie het oordeel berust over de waardigheid van de senatoren
centum honderd
centurio, -ionis
cera
cernerecrevi, cretum
certamen, -inis
certare
certe (adv)
certus
cervix, -icis
cervus
cessare
centurio (officier aan het hoofd van een centuria, een afdeling van honderd man)
was, schrijftafeltje
onderscheiden, zien
wedijver, gevecht
strijden
wedijveren
zeker
tenminste, althans
zeker, vast
nek
hert
onbenut blijven
nomen rettulit in cerashij noteerde de naam op de schrijftafeltjes
prima luce hostium acies cernebaturbij het aanbreken van de dag zag men de slaglinie van de vijanden
ita vario certamine pugnatum estzo werd er met wisselend succes gestreden
de principatu certavimus armismet de wapens streden wij om de hoogste macht
odio in Romanos certaveruntze haatten de Romeinen om het hardst
vir certe fuit dignus tanta gloriahij was een man die zo'n grote roem zeker verdiende
aut falsa aut certe obscura opinioeen opvatting die ofwel verkeerd of tenminste onduidelijk is
ad has suspiciones certissimae res acceduntbij deze verdenkingen komen volstrekt vaststaande feiten
gladius impendebat cervicieen zwaard hing boven zijn nek
saepe bona materia cessat sine artificedikwijls komt goed materiaal niet tot zijn recht zonder een bewerker
ceterum (adv)
ceterus
ceu
cibus
dralen
overigens, verder
overig
zoals
voedsel
quid mori cessas?wat aarzel je te sterven?
ceterum censeo Carthaginem esse delendamverder ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden
Haeduos ceterosque amicos populi Romani defendithij verdedigde de Haeduërs en de andere vrienden van het Romeinse volk
mater ad auditas stupuit ceu saxea vocesde moeder stond als versteend bij het horen van deze woorden
cibus in artus diditur omnes
cierecivi, citum
cingerecinxi, cinctum
cinis, -eris
circa, circum
circumdare-dedi, -datum
in beweging brengen
omringen
as
rondom, in de buurt van
omgeven met, omringen
het voedsel verspreidt zich door alle lichaamsdelen
aere civit virosmet het brons (de trompet) zette hij de mannen in beweging
bella cientzij doen gevechten ontbranden
Albam Longam muris cinxithij omgaf Alba Longa met muren
comam lauro cinctus erathij had zijn haar omkranst met een lauwerkrans
oro te per cinerem fratris tui mortuiik smeek het u bij de as van uw gestorven broer
circa Hennam lacus lucique sunt plurimiin de buurt van Henna liggen heel veel meren en bossen
pueri et matres paventes longo ordine stant circumkinderen en moeders staan er bevreesd in een wijde kring omheen
templum muro circumdederuntze omgaven de tempel met een muur
cervici eius bracchia circumdeditze sloeg haar armen om zijn hals
circumfundere -fudi, -fusum
circumvenireveni, -ventum
citus
civis, -is
civitas, -atis
clades, -is
clamor, -is
clarus
omringen
omsingelen
snel
burger
burgerij, staat
burgerrecht
nederlaag, ramp
(ge)schreeuw
helder
circumfundimur densis armiswe worden omringd door een dichte haag van wapens
cohortem a tergo circurmveniuntze omsingelen het cohort van achteren
timore perculsa erat civitasde burgers waren verlamd van schrik
toti Italiae civitatem pollicitus esthij beloofde heel Italië het burgerrecht
luxuria et ignavia rei publicae cladi suntoverdaad en slapheid zijn fataal voor een staat
signa canunt et tollitur clamorhet sein tot de aanval wordt gegeven en een geschreeuw wordt aangeheven
clara voce facta patefecitmet heldere stem maakte hij de daden bekend
classis, -is
claudereclausi, clausum
cliens, -tisclient
duidelijk
beroemd, vooraanstaand
vloot
(af)sluiten
(beschermeling, afhankelijk van een patronus), vazal
luce sunt clariora tua consiliaje adviezen zijn glashelder
Hippocrates clarus arte medicinaeHippocrates, beroemd om zijn kundigheid als arts
aures clauserat ad doctissimas voceshij had zijn oren gesloten voor de woorden van zeer geleerde mensen
clivus
coepisse, coeptus sum
coercērecoercui, coercitum
coëtus, -us
cogerecoëgi, coactum
cogitare
cognitio, -ionis
cognoscere-novi, -nitum
helling
beginnen
binnen grenzen houden
bedwingen
bijeenkomst, vergadering
bijeenbrengen
dwingen
(be)denken, zinnen op
kennis, inzicht
onderzoek
leren kennen, onderzoeken
vernemen
pontem instituere coeperuntzij begonnen een brug te slaan
pons institui coeptus estmen begon een brug te slaan
is amnis nullis ripis coercitus estdeze stroom wordt door geen oevers binnen de perken gehouden
vix iram coercebathet kostte hem moeite zijn woede te bedwingen
nox nefarios coetus obscuravitde nacht heeft hun misdadige bijeenkomsten verborgen
exercitus magnasque copias coegerathij had zijn legers en (andere) omvangrijke troepen bijeengebracht
Orgetorigem ex vinculis causam dicere coegeruntzij dwongen Orgetorix zich geboeid te verdedigen
caedem principis et res novas cogitathij zint op moord op de keizer en op revolutie
cognitionem iuris consequi cupioik wil kennis krijgen van het recht
cognitio rerum capitaliumhet onderzoek van halsmisdrijven
milites naturam montis cognoveruntde soldaten hebben onderzocht wat de natuurlijke gesteldheid van de berg was
Pomponius de adventu eius cognovitPomponius hoorde van zijn komst
cohibēre-hibui, -hibitum
vasthouden
in bedwang houden
se domi maestus cohibuitbedroefd bleef hij thuis
cohibere motus animi turbatosverstoringen van de gemoedsrust in bedwang houden
cohors, -tis
cohortari
colligere-legi, -lectum
collis, -is
colloquium
collum
colerecolui, cultum
colonia
colonus
color, -is
coma
comes, -itis
cohort, (leger)afdeling
aansporen
verzamelen
heuvel
onderhoud, gesprek
nek
verzorgen
eren
vestiging in den vreemde, provinciestad
kolonist
kleur, tint
(hoofd)haar
metgezel, vriend, volgeling
duae cohortes ad id ipsum instructaetwee cohorten speciaal hiertoe opgesteld
cohortatus est ut fortiter pugnarenthij spoorde hen aan om moedig te strijden
cacumen collis acutumeen spitse heuveltop
agros colueruntzij bebouwden de akkers
memoriam alicuius colereiemands nagedachtenis in ere houden
hos deos colere debemusdeze goden moeten wij vereren
Capuam coloniam deducere conatus esthij probeerde een kolonie te stichten in Capua
pudore rex colorem mutavitvan schaamte verschoot de koning van kleur
vere redeunt arboribus comaein de lente krijgen de bomen weer bladeren
comitemne sororem sprevisti moriens?heb je je zuster als metgezellin in de dood versmaad?
comitari
commeatus, -us
committere-misi, -missum
vergezellen, begeleiden
konvooi
(aanvoer van) proviand
(gevecht) aangaan
meum iter comitatus esthij heeft mij op reis vergezeld
praesidia commeatus nostros tuenturbewakingstroepen beschermen onze konvooien
inimicos commeatu prohibemuswij snijden onze vijanden van de voedselaanvoer af
cum equitatu Helvetiorum proelium commiseruntzij gingen een gevecht aan met de ruiterij der
commodum
commodus
communis
commutare
comparare
comperire-peri, -pertum
complecti-plexus sum
(misdaad) begaan
toevertrouwen
gemak, voordeel
passend, gunstig
gemeenschappelijk
verwisselen, veranderen
vergelijken
verwerven
te weten komen, ontdekken
omarmen
(be)grijpen
Helvetiërs
exquisivit numquid scelus commissum essethij onderzocht of er een misdaad gepleegd was
his consulibus salutem nostram committamuslaten wij ons welzijn aan deze consuls toevertrouwen
commoda sunt in vita et incommodaer zijn in het leven aangename en onaangename dingen
nulla lex satis commoda omnibus estgeen enkele wet stelt alle mensen helemaal tevreden
omnia cum amica communia habethij deelt alles met zijn vriendin
captivos commutarekrijgsgevangenen uitwisselen
et se mihi comparet Aiax?en Ajax zou zich met mij vergelijken?
ea, quae ad proficiscendum pertinebant, comparaveruntzij kochten de dingen die noodzakelijk waren voor het vertrek
per exploratores consilia hostium comperit door spionnen kwam hij achter de plannen van de vijanden
mediam mulierem complectiturhij slaat zijn armen om het middel van de vrouw
aliquid cogitatione et mente complectidoor na te denken iets begrijpen
complēre
complexus, -us
complures,-ium
componere-posui, -positum
comprehendere-prehendi, -prehensum
(ver)vullen
omarming
verscheidene, heel wat
bij elkaar plaatsen
opstellen, schrijven
tot rust brengen, bijleggen
(be)grijpen
sol terras larga luce complevitde zon overgoot de aarde met overvloedig licht
complures hostium necati suntverscheidene vijanden zijn gedood
si parva licet componere magnisals het geoorloofd is klein met groot te vergelijken
litteras ad aliquem componereeen brief aan iemand schrijven
omnes controversiae componunturalle geschillen worden bijgelegd
eadem mente res dissimillimas comprehendimusmet één en hetzelfde verstand begrijpen we zeer verschillende dingen
conari
concedere-cessi, -cessum
concidere-cidi
concilium
concipere-cipio, -cepi, -ceptum
trachten
wijken, weggaan
zwichten, toestaan
instorten
vergadering
opnemen
zich voorstellen
pontem reficere conatus esthij probeerde de brug te herstellen
ei ut idem conaretur persuasithij haalde hem over hetzelfde te ondernemen
concessit vitahij is overleden
Caesar mihi concedit ut absimCaesar staat me toe er niet bij te zijn
ingestis vulneribus concidithij bezweek aan de toegebrachte verwondingen
cuncto concepit corpore flammamzijn hele lichaam vloog in brand
concipere animo potes quam simus fatigati?kun je je voorstellen hoe moe we zijn?
concordia
concurrere-curri, -cursum
concutere-cutio, -cussi, -cussum
condemnare
condere-didi, -ditum
condicio, -ionis
conferre-tuli, collatum
eendracht
te hoop lopen, op elkaar instormen
hevig schudden, schokken
veroordelen
stichten
opbergen
voorwaarde
toestand, lot
bijeenbrengen
concordia res parvae crescuntdoor eendracht worden kleine dingen groot
ad arma milites concurruntde soldaten snellen te wapen
terra ingenti motu concussa ester vond een hevige aardschok plaats
condemnatus est iniuriarumhij is veroordeeld wegens onrechtmatige handelingen
capitis hominem innocentem condemnaveruntze hebben een onschuldige ter dood veroordeeld
ab urbe conditavanaf de stichting van de stad
se deserto in litore conduntze verbergen zich op het verlaten strand
his condicionibus pax composita estop deze voorwaarden is vrede gesloten
quae condiciones sunt amico meo?hoe is het met mijn vriend gesteld?
impedimenta in unum locum contuleruntze brachten de bagage op één punt bijeen
manum cum hoste conferuntzij leveren slag met de vijand
conficere-ficio, -feci, -fectum
vergelijken
(se-) zich begeven
afmaken
vernietigen
tempora praesentia temporibus praeteritis conferthij vergelijkt het heden met het verleden
se Romam contulithij begaf zich naar Rome
cursus annuos conficit solde zon volbrengt zijn jaarlijkse kringlopen
nihil est quod non conficiat vetustaser bestaat niets dat niet door ouderdom tot verval komt
confidere-fisus sum
confirmare
conicere-icio, -ieci, -iectum
coniugium
coniungere-iunxi, -iunctum
coniunx, -iugis
conscientia
conscius
conscribere-scripsi, -scriptum
vertrouwen
versterken, bevestigen
werpen, drijven
gissen
verbintenis, huwelijk
verbinden
echtgenoot, echtgenote
medeplichtigheid
bewustzijn
medewetend, betrokken bij
zich bewust van
inschrijven, recruteren
(be)schrijven
sibi confisi ex porta prodire ausi suntvol zelfvertrouwen waagden zij zich buiten de poort
amicitiam confirmantzij versterken hun vriendschap ófzij sluiten een hechte vriendschap
in vincula eum coniecerantzij hadden hem in de boeien geslagen
cito conieci Lanuvii te fuisseik heb al gauw geraden dat jij in Lanuvium was
consuetudine coniuncti inter nos sumuswij gaan geregeld met elkaar om
in somnis inhumati venit imago coniugisin mijn dromen verscheen het beeld van mijn onbegraven echtgenoot
asciscunt eum in conscientiamzij betrekken hem in de misdaad
conscientia suae infirmitatisbesef van eigen zwakte
interficiendi Agrippae conscius erathij was op de hoogte van de moord op Agrippa
sibi nullius culpae conscius essezich van geen schuld bewust zijn
cohortes veteranas conscripsithij riep cohorten van oud-gedienden onder de wapens
conscripsit qui esset optimus rei publicae statushij beschreef de ideale staatsvorm
consensus, -us eenstemmigheid, overeenstemming
omnium consensumet aller instemming
consequi-secutus sum
considere-sedi, -sessum
consilium
consistere-stiti
conspectus, -us
conspicere-spicio, -spexi, -spectum
constituere-stitui, -stitutum
volgen
inhalen, bereiken
gaan zitten
overleg
beleid
besluit, plan
gaan staan, blijven staan
aanblik, gezicht
ontwaren
opstellen
vaststellen, bepalen
besluiten
consecutus est me usque ad foreshij volgde mij tot aan de deur
aliquem in itinere consequiiemand onderweg inhalen
amplissimos honores consecutus esthij is opgeklommen tot de meest eervolle funkties
positis sedibus consederunter werden stoelen neergezet en zij gingen zitten
consiliis nocturnis adesseaanwezig zijn bij nachtelijke beraadslagingen
impetu magis quam consiliomeer in een opwelling dan weloverwogen
consilium cepi ut ante lucem exiremik heb besloten voor het aanbreken van de dag weg te gaan
ire modo ocius, modo consisterenu eens sneller gaan, dan weer stil houden
dare se in conspectum alicuiiemand onder ogen komen
eos ex nave egredientes conspexeruntzij kregen hen in het oog toen ze van boord kwamen
hominem ante pedes Manilii constituuntzij stellen de man op vlak voor Manilius
pretium frumento constituerede graanprijs vaststellen
his rebus constitutistoen deze besluiten genomen waren
constat-stitit
consuescere -suevi,-suetum
consuetudo, -inis
consul, -is
het staat vast
zich gewennen
gewoonte
vertrouwelijke omgang
consul
numerus legionum constathet aantal legioenen staat vast
eis non satis constabat, quid agerentze wisten niet goed wat ze moesten doen
in Brittanniam navigare consueveruntzij zijn gewoon naar Brittannië te varen
non est meae consuetudinis rationem redderehet is niet mijn gewoonte rekenschap af te leggen
consuetudine coniuncti inter nos sumuswij gaan geregeld met elkaar om
Cornelio Cosso Asinio Agrippa consulibustijdens het consulaat van Cornelius Cossus en Asinius
consularis
consulatus, -us
consulere consului, consultum
consumere -sumpsi, -sumptum
tot de consul behorend
oud-consul
het ambt van consul
beraadslagen
raadplegen
zorgen voor
verbruiken, opmaken
besteden
Agrippa
aetas consularisde minimumleeftijd voor het ambt van consul (43 j.)
egregios consules habemus, sed turpissimos consularesuitnemende consuls hebben we, maar volkomen eerloze oud-consuls
bello confecto de Rhodiis consultum estna afloop van de oorlog vond beraad plaats over de Rhodiërs
Apollinem de re consulueruntzij raadpleegden Apollo over de kwestie
qui parti civium consulunt, partem negleguntwie voor een deel van de burgers zorgt, verwaarloost een ander deel
bona paterna consumpsithij heeft het vermogen van zijn vader opgemaakt
pecunia in agrorum emptionibus consumpta esthet geld is besteed aan de aankoop van bouwland
contemnerecontempsi, contemptum
contendere-tendi, -tentum
continēre-tinui, -tentum
contingere-tigi, -tactum
contingit
contio, -ionis
verachten, van geen belang vinden
zich inspannen
zich haasten
strijden
(bijeen) houden
aanraken
het valt te beurt, het overkomt
bijeenkomst
aliorum iudicia contemnithij hecht geen waarde aan het oordeel van anderen
summa vi contendebantzij spanden zich met al hun kracht in
in provinciam contendithij haastte zich naar zijn provincie
magis virtute quam dolo contendebantzij streden meer dapper dan listig
vicus altissimis montibus undique contineturhet dorp ligt aan alle kanten ingesloten door zeer hoge bergen
non cuivis homini contingit adire Corinthumniet iedereen valt het te beurt een bezoek aan Corinthe te brengen
advocare populum in contionemhet volk ter vergadering bijeen roepen
contra (adv.)
contrarius
conubium
er tegenover
daarentegen, anderzijds
(prep.) tegenover, tegen
tegenovergesteld
huwelijk
reliqui contra consistere non audebantde overigen durfden zich er niet tegenover op te stellen
quae me amat, quam ego contra amozij die mij liefheeft en die ik van mijn kant liefheb
Carthago contra Italiam estCarthago ligt tegenover Italië
pugnare contra patriamstrijden tegen zijn vaderland
in contrarias partes fluerein tegengestelde richting stromen
convellere-velli, -vulsum
convenire-veni, -ventum
convertere-verti, -versum
cooriri-ortus sum
copia
cor, cordis
cornu, -us
losscheuren
aan het wankelen brengen
samenkomen
overeenkomen (meestal onpersoonlijk)
(om)draaien
veranderen
ontstaan
voorraad, overvloed
gelegenheid
(pl.) troepen
hart
vleugel (van een leger)
simulacrum Cereris convellendum curavithij liet het beeld van Ceres van het voetstuk losrukken
caede Messalinae convulsa principis domus estdoor de moord op Messalina raakte het keizerlijk hof in opschudding
erat edictum Pompei ut omnes convenirenter was een verordening van Pompeius dat allen bijeen moesten komen
non modo inter patres, sed ne inter consules quidem ipsos conveniebatniet alleen onder de senatoren, maar zelfs tussen de consuls zelf bestond geen overeenstemming
video in me omnium vestrum oculos esse conversosik zie dat de ogen van u allen op mij gericht zijn
hac oratione habita conversae sunt omnium mentesdoor het houden van deze redevoering zijn allen van gedachten veranderd
tum subito tempestates sunt coortaetoen staken er plotseling stormen op
abundare debet orator exemplorum copiaeen redenaar moet beschikken over een overvloed aan voorbeelden
mihi copiam dederunt fandizij gaven me de gelegenheid te spreken
copias in aciem instruerede troepen in slagorde opstellen
tibi magnopere cordi est, mihi vehementer displicetjou gaat het zeer ter harte, mij bevalt het helemaal niet
cornu dextro vel sinistro
corona
hoorn (van een dier)
krans
op de rechter- of de linkervleugel
corona civicaeen krans voor het redden van een Romeins burger
corpus, -oris
corripere-ripio, -ripui, -reptum
corrumpere-rupi, -ruptum
cortex, -icis
cotidie
creare
creber
crederecredidi, creditum
crescerecrevi, cretum
lichaam
lijk
(haastig) vastgrijpen
wegslepen, vernietigen
vernielen
bederven, omkopen
bast, schil
dagelijks
scheppen
kiezen
talrijk
geloven, vertrouwen
toevertrouwen
groeien
credo deos immortales sparsisse animos in corpora humanaik geloof dat de onsterfelijke goden zielen in menselijke lichamen hebben ondergebracht
corripit hastam et iacithij pakt zijn lans en slingert hem weg
morte subita correpti suntdoor een plotselinge dood zijn zij weggerukt
frumentum incendio corruperuntzij vernietigden het graan door het in brand te steken
aliquem pecunia corrumpereiemand met geld omkopen
effeta tellus vix animalia parva creatde uitgeputte aarde brengt met moeite kleine dieren voort
consulum utique alter ex plebe creaturtenminste één van de consuls wordt uit de plebs gekozen
virtuti militum credidithij had vertrouwen in de moed van zijn soldaten
vitam et fortunam alicui crederezijn leven en bezit aan iemand toevertrouwen
potentia paucorum paulatim crevitde macht van een kleine groep groeide geleidelijk
crines, -ium
crudelis
cruentus
haar
wreed
met bloed bevlekt
crinibus passismet loshangend haar
heu, Fortuna, quis deus te crudelior?ach, Fortuna, welke god is wreder dan gij?
sanguine fraterno cruentusbevlekt met het bloed van zijn broer
cruor, -is
cubile, -is
culpa
cultus, -us
cum ... tum
cum (prep.)
cum (voegwoord)
bloed
rustplaats, bed
schuld
verering, verzorging
levenswijze
zowel ... als
met
toen, wanneer
fluxit in terram Remi cruorhet bloed van Remus stroomde op de grond
culpam transtulit in alioshij schoof de schuld op anderen
cultu levi atque capite intectolichtgekleed en blootshoofds
Belgae a cultu atque humanitate provinciae longissime absuntde Belgen zijn het verst verwijderd van de beschaafde levenswijze van onze provincie
consilia cum patriae tum sibi inimica cepithij nam besluiten die ongunstig waren én voor het vaderland én voor hemzelf
cum clamore et tumultumet geschreeuw en rumoer
cenas hodie mecumvandaag eet je bij mij
dies haud multi intervenerant, cum venerunt legatier waren niet veel dagen voorbijgegaan, toen de gezanten kwamen
quidam vivere tunc incipiunt, cum desinendum estsommigen beginnen dan te leven wanneer ze ermee moeten ophouden
cunctari
cuncti, -orum
cuperecupio, cupīvi, cupītum
toen
omdatomdatomdat
hoewel, terw
hoewel
talmen, aarzelen
alle(n)
begeren
Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occiditAlexander is door zijn vrouw gedood, toen hij bij haar in bed lag
quae cum ita sintomdat dit zo is
Socrates, cum facile posset educi e custodia, noluithoewel Socrates gemakkelijk uit de gevangenis bevrijd kon worden, heeft hij dat niet gewild
inter metum et iram cunctatusaarzelend tussen vrees en toorn
cuncta simul egeruntalles deden ze samen
cognitionem iuris consequi cupioik wil kennis krijgen van het recht
cupīdo, -inis
cur
cura
curare
curia
begeerte, verlangen
waarom
zorg
verzorgen, zorgen voor
senaatsgebouw
auri cupidine captus esthij werd aangegrepen door begeerte naar goud
quid est cur irascaris?wat is de reden dat je je kwaad maakt?
haec mihi curae suntdeze dingen gaan mij ter harte
regina gravi iamdudum saucia curade koningin, al lang gewond door hevige liefde
nihil omnino curoik trek me helemaal nergens iets van aan
cura ut valeaszorg voor je gezondheid
pontem in flumine faciendum curavithij liet een brug slaan over de rivier
legatos in curiam introduxithij leidde de gezanten het senaatsgebouw binnen
currerecucurri, cursum
cursus, -us
curvus
custodia
custos, -odis
damnare
dapes, -ium
darededi, datum
rennen
het hardlopen
loopbaan
koers
krom, gebogen
bewaking
hechtenis, gevangenis
bewaker
veroordelen
offermaal, feestmaal
geven
lente currite, noctis equiloopt niet zo hard, paarden van de nacht
cursu cum aliquo certareeen wedstrijd doen met iemand in het hardlopen
cursus honorumpolitieke carrière
naves cursum tenere non poterantde schepen konden geen koers houden
curva litorade gebogen kustlijn
tribunus custodiae adposituseen officier aangesteld voor de bewaking
Socrates, cum facile posset educi e custodia, noluithoewel S. gemakkelijk uit de gevangenis bevrijd konworden, heeft hij dat niet gewild
aliquem capitis (capite) damnareiemand ter dood veroordelen
vitio mihi dant, quod mortem amici graviter ferozij rekenen het mij als een fout aan dat ik me de dood van een vriend erg aantrek
de
dea
vanaf
over
godin
de muro sese deieceruntzij stortten zich van de muur af
imprimis nobis sermo de te fuitwe hebben vooral over jou gesproken
debēredebui, debitum
decedere-cessi, -cessum
decem
decernere-crevi, -cretum
decetdecuit
decimus
decretum
decurrere-curri, -cursum
decus, -oris
deditio, -ionis
verschuldigd zijn
moeten
weggaan
tien
vaststellen
besluiten
toekennen
het past
tiende
besluit
omlaag rennen
eer
sieraad
overgave
Caesar grandem pecuniam debebatC. had grote schulden
homines qui te et maxime debuerunt et plurimum iuvare potueruntmensen die jou het meest hadden moeten en kunnen helpen
(de) vita decesseruntzij zijn overleden
tumultum esse decrevit senatusde senaat stelde vast dat er een oorlogstoestand was
decrevit senatus ut statim in Siciliam iretde senaat besloot dat hij direct naar Sicilië moest gaan
alicui praemia decernereiemand beloningen toekennen
oratorem irasci minime deceteen redenaar hoort beslist niet boos te worden
intra decimum diem quam Romam veneratbinnen tien dagen na zijn aankomst in Rome
druidum decretis iudiciisque parentzij gehoorzamen aan de besluiten en de uitspraken van de druïden
cum ardentibus facibus ad Tiberim decurreruntzij renden met brandende fakkels naar de Tiber
civitatis dignitatem atque decus sustinerede waardigheid en de eer van de staat hoog houden
imperii Romani decus esthij is een sieraad van het Romeinse rijk
in deditionem veneruntzij gaven zich over
dedere-didi, -ditum
deducere
overgeven, uitleveren
(omlaag) brengen,
multos mortales captivos dedideruntzij leverden veel mensen als krijgsgevangenen uit
aliquem mecum Romam deduxi
-duxi, -ductum
deesse-fui
defenderedefendi, defensum
deferre-tuli, -latum
deficere-ficio, -feci, -fectum
deicere-icio, -ieci,-iectum
deinde
delectare
delictum
meenemen
ontbreken, te kort schieten
verdedigen
(omlaag) brengen
(pass.) belanden
aanbrengen
afvallen
in de steek laten
opraken
omlaag werpen
vervolgens
vermaken
overtreding, wandaad
ik heb iemand meegenomen naar Rome
animus illis, non copiae defuerunthet ontbrak hun aan moed, niet aan troepen
gladio se a multitudine defenditmet een zwaard verdedigde hij zich tegen de menigte
Iri, decus caeli, quis te mihi detulitIris, sieraad des hemels, wie zond u omlaag naar mij?
huc delati portum intravimushier aangekomen voeren we de haven binnen
aliquem maiestatis deferreiemand aanklagen wegens majesteitsschennis
socii a nobis defeceruntde bondgenoten zijn ons ontrouw geworden
vox eum defecitzijn stem begaf het
ignem extremum deficere videbathij zag dat het laatste vuur uitging
de muro sese deieceruntzij stortten zich van de muur af
aut prodesse volunt aut delectare poetaedichters willen of van nut zijn of vermaken
deligere-legi, -lectum
demeredempsi, demptum
demittere-misi, -missum
demum
denique
(uit)kiezen
afnemen
laten vallen, naar beneden sturen
tenslotte, pas
tenslotte
kortom
locum castris delegithij koos een plek uit voor zijn kamp
nec partem solido demere de die sperniten hij ontziet zich niet een deel van de volle dag weg te nemen
omnes oculos demiseruntallen sloegen de ogen neer
tunc demum civitas libera eritdan pas zal de staat vrij zijn
quid mihi denique restat?wat blijft mij dan nog over?
Pergamum, Smyrna, Trallis, tota denique AsiaPergamum, Smyrna, Trallis, kortom heel Klein-Azië
dens, -tis
densus
depellere-puli, -pulsum
deponere-posui, -positum
descendere-scendi,-scensum
deserere-serui, -sertum
tand
dicht opeen
verdrijven
neerleggen
deponeren
afdalen
verlaten, in de steek laten
per medium densi populi incessitzij schreed voort midden door de opeengepakte menigte
patris inimicos depulithij joeg de vijanden van zijn vader weg
difficile est longum subito deponere amoremhet is moeilijk een langdurige liefde ineens op te geven
aurum apud me deposuithij heeft zijn goud bij mij in bewaring gegeven
e curru descendithij stapte van de wagen
se deserto in litore conduntze verbergen zich op het verlaten strand
desiderium
desinere-sii, -situm
destinare
deus
dexter
diceredixi, dictum
dictator, -is
dictum
dies
differredistuli, dilatum
verlangen
ophouden
vaststellen
aanstellen
god
rechter
zeggen, spreken
dictator
woord
dag, termijn
verspreiden
desiderium est libido eius, qui non adsit, videndi`desiderium' is het verlangen om iemand die er niet is te zien
quidam vivere tunc incipiunt, cum desinendum estsommigen beginnen dan te leven wanneer ze ermee moeten ophouden
tempus locumque ad certamen destinaveruntzij stelden tijd en plaats vast voor de strijd
consulem aliquem destinareiemand uitkiezen om consul te worden
hos deos colere debemusdeze goden moeten wij vereren
dextram (manum) alicui porrigereiemand de rechterhand toesteken
a dextera (parte)aan de rechterkant
dictatorem aliquem dicereiemand tot dictator benoemen
Iulia supremum diem obiitIulia stierf
venti vis nubes differtde kracht van de wind jaagt de wolken uiteen
uitstellen
verschillen
differre aliquem in aliud tempusiemand laten wachten tot een ander tijdstip
hi omnes lingua inter se differuntzij allen verschillen van elkaar in taal
digitus
dignitas, -atis
dignus
digredi-gredior, -gressus sum
dilabi-lapsus sum
dilectus, -us
diligere-lexi, -lectum
dimicare
dimittere-misi, -missum
diripere-ripio, -ripui, -reptum
vinger
waardigheid
waard, geschikt
uiteengaan
afdwalen
uiteenvallen, uiteengaan
recrutering, keuze
houden van
strijden
uiteenzenden
laten gaan
verscheuren
in rebus asperis dignitatem retinebatin moeilijke omstandigheden behield hij zijn waardigheid
summa laude dignus esthij is de hoogste lof waard
illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard opnieuw gelezen te worden
consules in provincias digrediunturde consuls gaan (uiteen) naar hun ambtsgebieden
ad id unde digressi sumus regrediamurlaten we terugkeren tot ons onderwerp
duce amisso exercitus dilapsus estna het verlies van de aanvoerder viel het leger uiteen
res publica dilabiturde staat raakt in verval
habuit dilectum in Umbriahij recruteerde soldaten in Umbrië
uxorem admodum dilexithij hield veel van zijn vrouw
nuntios in omnes partes dimisitnaar alle kanten stuurde hij boden
eos impunitos dimisithij liet hen ongestraft gaan
Pentheum diripuerunt BacchaePentheus werd door de bacchanten verscheurd
discederecessi, cessum
disceredidici
plunderen
uiteengaan, weggaan
leren, vernemen
Capuam militibus diripiendam permisithij gaf Capua aan zijn soldaten om het te plunderen
uxor a Dolabella discessitDolabella werd door zijn vrouw verlaten
magistri dum docent, discuntterwijl leraren lesgeven, leren ze zelf
discordia
discrimen, -inis
dispergere-spersi, -spersum
disponere-posui, -positum
disserere-serui, -sertum
dissimulare
diu
diversus
onenigheid
onderscheid
kritiek moment, gevaar
verspreiden
verspreid opstellen
ordenen
uiteenzetten
doen alsof niet, verbergen
lang(durig)
tegengesteld
uiteenlopend
discordia civilisverdeeldheid onder de burgers
omisso discriminezonder onderscheid te maken
opem mihi ultimo in discrimine tulithij heeft mij in het uiterste gevaar geholpen
in omnes partes dispersa est multitudode menigte verspreidde zich naar alle kanten
familiares suos in via disposuit hij stelde zijn vertrouwelingen overal langs de weg op
Homeri libros antea confusos disposuithij bracht in de boeken van Homerus een orde aan die er tevoren niet was
ea de re disserere aggrediorik ga een uiteenzetting geven over die kwestie
clarior res erat quam ut dissimulari possetde zaak was te duidelijk dan dat hij kon worden verborgen
diversos affectus exprimere, flentis et gaudentistegengestelde stemmingen uiten: huilen en lachen
ut par ingenio, ita morum diversuseven begaafd, maar geheel verschillend van karakter
dives, -itis
dividere-visi, -visum
divinus
divitiae, -arum
divus
docēredocui, doctum
rijk
scheiden
verdelen
goddelijk
rijkdom
goddelijk
onderwijzen
uiteenzetten
pauperes notabis nihilo tristiores aut sollicitiores divitibusje zult opmerken dat armen helemaal niet somberder zijn of rustelozer dan rijken
Italia Siciliaque parvo spatio inter se divisae suntItalie en Sicilië liggen niet ver van elkaar
divide et imperaverdeel en heers
magistri dum docent, discuntterwijl leraren lesgeven, leren ze zelf
haec ab nuntiis docebanturdit werd hun door boden verteld
doctus
dolēredolui
dolor-, -is
dolus
geleerd, kundig
pijn hebben
(be)treuren
pijn, verdriet
wrok
list, bedrog
doctus est et Graecis litteris et Latinishij is goed thuis in Grieks en Latijn
oculi spectando dolentde ogen doen pijn van het kijken
fratris mortem dolethij is bedroefd over de dood van zijn broer
iustus mihi dolor est adversus deosik heb een gerechtvaardigde wrok tegen de goden
magis virtute quam dolo contendebantzij streden meer dapper dan listig
domaredomui, domitum
domesticus
dominari
dominatio, -ionis
dominus
domus, -us
donare
donec
donum
dubitare
temmen, bedwingen
van het huis, binnenlands
meester zijn
maatschappij, tirannie
heer des huizes, heerser
huis, woonplaats
geven
zolang als
totdat
geschenk
onzeker zijn, aarzelen
(be)twijfelen
cupiditatem imperii non domuerathij had zijn begeerte naar macht niet bedwongen
domesticis opibus et externis auxiliismet steun van binnenuit en hulp van buiten
dominari illi volunt, vos liberi essezij willen uw meester zijn, u wilt vrij zijn
superba dominatio tandem oppressa ester is eindelijk een eind gemaakt aan de hooghartige onderdrukking
servum hunc domini pauperis esse apparethet is wel duidelijk dat dit de slaaf van een arme meester is
domi militiaequein Rome en te velde
domum eamuslaten we naar huis gaan
poeta laurea donatus estde dichter kreeg een lauwerkrans
donec eris felix, multos numerabis amicoszolang het je goed gaat, zul je veel vrienden hebben
silentium fuit, donec consul rediiter heerste stilte, totdat de consul terugkwam
timeo Danaos et dona ferentesik vrees de Grieken, ook als ze geschenken brengen
inter bellum et pacem dubitareaarzelen tussen oorlog en vrede
non dubito quin ad Pisonem scripseritik twijfel er niet aan of hij heeft Piso geschreven
dubius aarzelend
onzeker
dubius sum, quid faciamik weet niet goed, wat ik moet doen
dubium non est quin fuerint ante Homerum poetaeook vóór Homerus zijn er ongetwijfeld dichters geweest
ducenti, -ae, -a
ducereduxi, ductum
dulcis
dum
duo (duae, duo)
durare
durus
tweehonderd
leiden
doorbrengen
achten, beschouwen als
zoet, lieflijk
terwijl
zolang als
totdat
mits, als maar (+ coni.)
twee
hard maken
uithouden
(intr.) voortduren
hard
contra patriam exercitum duxithij liet zijn leger oprukken tegen zijn vaderland
ducunt volentem fata, nolentem trahuntde lotsbeschikkingen leiden de gewillige, de onwillige sleuren ze mee
sermonibus variis tempus ducemusmet allerlei gesprekken zullen we de tijd doorbrengen
eos idoneos duximuswij achtten hen geschikt
miscēre utile dulcihet nuttige met het aangename verenigen
dum haec geruntur, urbs capta estterwijl dit gebeurde, is de stad ingenomen
abeamus, dum sine periculo licetlaten we weggaan, zolang dat zonder gevaar kan
tu, dum redeo, pasce ovesweid mijn schapen, tot ik terugkom
exspectemus, dum veniatlaten we wachten, tot hij komt
oderint, dum metuantlaten ze mij maar haten, als ze me maar vrezen
ferrum ictibus duravithij hardde het ijzer met slagen
tantos labores durare non potuitzulke zware beproevingen kon hij niet verdragen
ad posteros gloria durabitzijn roem zal voortduren tot het nageslacht
dux, ducis
onbeschaafd
leider
animus agrestis ac duruseen boerse en ongevoelige geest
duce amisso exercitus dilapsus est
ecce, en
edereedi, esum
edere-didi, -ditum
edictum
efferreextuli, elatum
efficere-ficio, -feci, -fectum
effugere-fugio, -fugi
kijk!
eten
voortbrengen
bekend maken
verordening, edict
naar buiten dragen
uitspreken
verheffen
tot stand brengen
bewerken
wegvluchten
ontsnappen aan
na het verlies van de aanvoerder is het leger uiteengevallen
geminum edidit partumzij bracht een tweeling ter wereld
erat edictum Pompei ut omnes convenirenter was een verordening van Pompeius dat allen bijeen moesten komen
publico funere elatus esthij kreeg een staatsbegrafenis
easdem res aliis modis efferre possumuswe kunnen dezelfde dingen op verschillende manieren onder woorden brengen
summis laudibus eum extuleruntze prezen hem hemelhoog
pontem navibus effecithij bouwde een schipbrug
efficiebat ut commeatus sine periculo ad exercitum portari possethij zorgde ervoor dat de levensmiddelen zonder gevaar naar het leger gebracht konden worden
ex urbe effugeruntzij vluchtten weg uit de stad
res me effugithet ontschiet mij
effundere-fudi, -fusum
egēreegui
ego
egredi-gredior, -gressus sum
uitgieten, uitstorten
missen, behoefte hebben aan
ik
weggaan
omnis labor effusus estalle inspanning is verspild
in amorem se effunderezich aan de liefde overgeven
sapiens eget nulla rede wijze heeft aan niets behoefte
tacete! plus ego enim quam vos intellegozwijgt, want ik begrijp er meer van dan jullie
eos ex nave egredientes conspexeruntze kregen hen in het oog toen ze van boord kwamen
emereemi, emptum
enim
ensis, -is
eo
epistula
epulae, -arum
eques, -itis
kopen
immers, want
zwaard
daarheen
hierom
des te
brief
maaltijd, feest
ruiter, ridder
domum parvo emithij heeft het huis voor weinig geld gekocht
eo descensum erathet was zover gekomen
haec eo scripsi ut veniresik heb dit geschreven met de bedoeling dat jij zou komen
quo plus potestis, eo magis atroces vos praebetishoe meer macht jullie hebben, des te grimmiger gedragen jullie je
admiratus sum brevitatem epistulaeik heb me verwonderd over de kortheid van je brief
equus excussit equitemhet paard wierp zijn berijder af
equidem
equitatus, -us
equus
ergo
eripere-ripio, -ripui, -reptum
errare
error, -is
stellig, bepaald
ruiterij
paard
dus, dan
wegrukken, ontroven
dwalen
zich vergissen
zwerftocht
dwaling, misvatting
equidem me Caesaris militem dici volui; vos me imperatoris nomine appellavistisik wilde een soldaat van Caesar genoemd worden; jullie hebben mij begroet met de titel van imperator
equus acereen vurig paard
negat haec me filiam suam esse; non ergo haec mater mea estzij ontkent dat ik haar dochter ben; dan is zij dus mijn moeder niet
filium a morte eripuithij heeft zijn zoon aan de dood ontrukt
se hosti fuga eripueruntdoor te vluchten ontsnapten zij aan hun vijand
inter audaces lupus errat agnosde wolf zwerft tussen roekeloze lammeren
erras, si id credisje vergist je, als je dit gelooft
inducit imperitos in erroremhij veroorzaakt misvattingen bij leken
erumpere-rupi, -ruptum
essefui
(laten) uitbreken
bestaan
zijn (als koppelww)
erupit cella Iunonis maior humana speciesuit de tempel van luno kwam plotseling een gestalte, groter dan menselijk, te voorschijn
homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri suntvan alle schurken die er zijn, die er geweest zijn en die er nog zullen zijn, is hij de grootste
eiusdem aetatis fuithij was van dezelfde leeftijd
et
et ... et
etiam
etsi
Eurus
evadere-vasi, -vasum
evenire-veni, -ventum
e, ex
exagitare
excedere-cessi, -cessum
en, ook, zelfs
niet alleen ... maar ook,zowel ... als
ook, zelfs
hoewel
(zuid)oostenwind
te voorschijn komen
ontsnappen
gebeuren
uit
sinds
ten gevolge van, op grond van
opjagen, geen rust laten
uit-, -weggaan
tenebat non modo auctoritatem, sed etiam imperium in suoshij behield niet alleen het gezag, maar zelfs het bevel over de zijnen
etsi aliqua culpa tenemur, a scelere certe liberati sumushoewel enige schuld ons treft, van misdaad zijn we in elk geval vrijgesproken
nimia illa licentia evadet in aliquod magnum malumdie buitensporige vrijheid zal op een ramp uitlopen
e manibus hostium evasithij ontsnapte aan de handen van de vijanden
forte evenit ut Romae essemushet toeval wilde dat wij in Rome waren
si quid mihi eveniret ...als mij iets mocht overkomen ...
exibant ex navezij gingen van boord
ex eo temporesinds die tijd
ex hac maxima libertate tyrannis gigniturals reactie op die zeer grote vrijheid ontstaat dictatuur
rem publicam seditionibus exagitantzij veroorzaken onrust in de staat door opstootjes
e vita excedereuit het leven heengaan
overschrijden summam octoginta milium excessit
excipere-cipio, -cepi, -ceptum
excitare
excutere-cutio, -cussi, -cussum
exemplum
exercēreexercui, exercitum
exercitus, -us
exigere-egi, -actum
uitnemen, uitzonderen
opnemen
opvangen
in beweging brengen, opjagen
afstoten, afschudden
voorbeeld
precedent
intensief bezig houden, afmatten
leger
uitdrijven, verjagen
opeisen, verlangen
het ging een totaal van 80.000 teboven
excepi de antiquis praeter Xenophontem neminemvan de oudere schrijvers heb ik niemand uitgezonderd behalve Xenophon
aliquem hospitio excipereiemand gastvrij ontvangen
eum insidiis exceptum interfeceruntzij hebben hem vanuit een hinderlaag overvallen en gedood
dormientes spectatores e somno excitaveruntzij schudden de dommelende toeschouwers wakker
equus excussit equitemhet paard wierp zijn berijder af
nobis exemplo fuit ad imitandumhij was voor ons een voorbeeld ter navolging
parricidii exemplum esse intellegebat AgrippinaAgrippina begreep dat dit een precedent was voor verwantenmoord
armis iuventutem exercerede jonge mensen oefenen in het hanteren van de wapens
odium in aliquem exercerefelle haat koesteren jegens iemand
contra patriam exercitum duxithij liet zijn leger oprukken tegen zijn vaderland
anno post Tarquinios exactoseen jaar na de verdrijving van de Tarquinii
ad eas pecunias exigendas legatos misimuswij stuurden gezanten om dat geld op te eisen
exiguus
eximere-emi, -emptum
existimare
volbrengen, doorbrengen
klein, gering
ontnemen
oordelen, menen
ante exactam hiememvoor het einde van de winter
femina urbem exiguam pretio posuitde vrouw heeft voor geld een onaanzienlijk stadje gesticht
dissimulationem nox exemeratde nacht had hun onoprechtheid weggenomen
Druidum disciplina in Galliam translata esse existimaturmen neemt aan dat de leer van de Druïden overgebracht is naar Gallië
exitium
exitus, -us
expedire
expedit
expeditus
expellere-puli, -pulsum
experiri-pertus sum
ondergang, verderf
het uitgaan, uitgang
afloop, einde
losmaken, bevrijden
het is dienstig, bruikbaar
onbelemmerd, slagvaardig,lichtgewapend
uitdrijven, verdrijven
beproeven, proberen
ervaren, ondervinden
in exitium ruerezijn ondergang blindelings tegemoet gaan
septem exitus e domo fecerathij had zijn huis voorzien van zeven uitgangen
Catilina exitum rei publicae moliebaturCatilina probeerde de staat omver te werpen
expedior inter flammas et hostemik baan mij een weg tussen de vlammen en de vijanden door
omnibus bonis expedit salvam esse rem publicamhet welzijn van de staat is in het belang van alle goede burgers
hostes finibus expuleruntzij hebben de vijanden uit hun gebied verdreven
vim veneni in servo experti suntzij hebben de kracht van het gif op een slaaf getest
ut frequenter experti sumuszoals wij herhaaldelijk hebben ondervonden
expers, -tis
explēre
explorare
exponere-posui, -positum
exprimere-pressi, -pressum
exquirere-quisivi-, -quisitum
geen deel hebbend aan, zonder
vullen, voltooien
onderzoeken
eruit zetten
uiteenzetten
uitdrukken, afpersen
opsporen, onderzoeken
vis consilii expersredeloos geweld
ultione et sanguine se explebantzij verzadigden zich aan een bloedige wraak
apud se explorabat, an expediret sibi consiliumhij ging bij zichzelf na, of het advies nuttig voor hem was
mihi exploratissimum est Lentulum consulem futurumhet staat voor mij onomstotelijk vast dat Lentulus consul zal worden
milites ex navibus exposuithij zette zijn soldaten aan land
rem breviter exposuithij gaf een korte uiteenzetting van de zaak
confessionem cruciatu expresseruntzij dwongen door marteling een bekentenis af
exquisivit numquid scelus commissum essethij onderzocht of er een misdaad gepleegd was
exsequi-secutus sum
exsistere-stiti
exspectare
exstinguere-stinxi, -stinctum
volgen, nastreven
ten uitvoer brengen
te voorschijn komen
afwachten, verwachten
uitblussen, vernietigen
cur non omnes fatum illius exsecuti sumus?waarom volgden wij hem niet allen in zijn lot?
exsequi consulis officia et munerade plichten en taken van een consul vervullen
ex hac nimia licentia exsistit tyrannusuit deze al te grote vrijheid komt een tiran voort
Antonius exspectabat quidnam esset acturaAntonius wachtte af wat zij zou gaan doen
multis de causis maiorem Galliae motum exspectat om veel redenen verwacht hij ernstige onlusten in Gallië
ea quae antea scripserat, exstinxitwat hij vroeger geschreven had, heeft hij vernietigd
extemplo
externus
exterrere-terrui, -territum
exterus, exterior, extremus
extollereextuli, elatum
fabula
facerefacio, feci, factum
facies
terstond, meteen
uitwendig, uitheems
schrik aanjagen
zich buiten bevindend
superl.: buitenste, uiterste, laatste
opheffen, oprichten
ophemelen, prijzen
verhaal, toneelstuk
maken
doen
gedaante, uiterlijk
gezicht
domesticis opibus et externis auxiliismet steun van binnenuit en hulp van buitenaf
eo aspectu exterrita clamorem sustulitontsteld door die aanblik begon zij te schreeuwen
apud exteras nationesbij vreemde volkeren
in extrema fere parte epistulaevrijwel aan het eind van de brief
alte cruentum ensem extollithoog heft hij het bebloede zwaard op
aliquem ad caelum extollereiemand hemelhoog prijzen
illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard opnieuw gelezen te worden
aliquem heredem facereiemand tot erfgenaam benoemen
copiam facere dicendigelegenheid geven om te spreken
dubius sum quid faciamik weet niet goed wat ik moet doen
antequam Vesuvius faciem loci verteretvoordat de Vesuvius de aanblik van de streek veranderde
facies homini tantum; ceteris os aut rostraeen gezicht heeft alleen de mens; de overige wezens
facilis
facinus -oris
gemakkelijk
daad
hebben een bek of een snavel
facilis feminarum credulitas ad gaudiavrouwen hechten gemakkelijk geloof aan plezierige berichten
magnum et memorabile facinuseen grootse en gedenkwaardige daad
factio, -ionis
factum
fallerefefelli, falsum
falsus
fama
fames, -is
familia
familiaris
fari
wandaad
groep, groepsvorming
daad, feit
ontgaan
misleiden
ongegrond, onwaar
(wat men zegt), gerucht
reputatie
honger
huishouden
(slaven) personeel
(tot het huis behorend)
goede vriend
spreken
facinus est vincire civem Romanum, scelus verberare't is een wandaad een Romeins burger te arresteren, een misdaad hem te geselen
haec inter bonos amicitia est, inter malos factiobij goede mensen is dit vriendschap, bij slechte kliekvorming
maiorum bene factade grote daden van onze voorouders
fallit mehet ontgaat mij
Graecorum ingenia ad fallendum parata suntGrieken zijn van nature geneigd tot bedrog
falsis criminibus eum petivitmet ongegronde beschuldigingen probeerde hij hem te treffen
aliquid fama accipereiets bij geruchte vernemen
illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie
pater familiasheer des huizes
Orgetorix familiam suam coegitOrgetorix bracht zijn slaven bijeen
rem familiarem administrarezijn vermogen beheren
familiarisne est? Immo alienissimusis hij een goede vriend? Integendeel, een wildvreemde
mihi copiam dederunt fandizij gaven mij de gelegenheid om te spreken
fas (goddelijk) recht sicut ius fasque estzoals volgens menselijk en goddelijk recht geoorloofd is
fatērifassus sum
fatigare
fatum
fauces, -ium
fax, facis
felix, -icis
femina
fera
fere, ferme
ferox, -ocis
bekennen
vermoeien
(nood) lot
keel
fakkel
gelukkig, welvarend
vrouw
wild dier
ongeveer
bijna (altijd)
wild, strijdlustig
hooghartig
si hoc fas est dicereals het geoorloofd is dit te zeggen
se id amici causa fecisse fateturhij bekent dat hij het gedaan heeft voor een vriend
neque insomniis neque labore fatigabaturnoch door slaapgebrek noch door inspanning werd hij vermoeid
fatum appello ordinem seriemque causarumonder het lot versta ik een bepaalde volgorde en aaneenschakeling van oorzaken
Corinthus posita est in faucibus GraeciaeCorinthe ligt op de smalle doorgang naar Griekenland
cum ardentibus facibus ad Tiberim decurreruntmet brandende fakkels renden zij naar de Tiber
donec eris felix, multos numerabis amicoszolang het je goed gaat, zul je veel vrienden hebben
neque homini neque ferae parcuntze sparen mens noch dier
tertia fere vigiliaongeveer in de derde nachtwake
homines ferme libenter id quod volunt creduntde mensen geloven in het algemeen graag wat ze willen
Aequorum gens feroxde strijdlustige stam der Aequi
robore corporis stolide feroxop een stompzinnige manier trots op zijn lichaamskracht
ferretuli, latum
ferrum
fertilis
ferus
fessus
dragen, brengen
zeggen
ijzer, zwaard
vruchtbaar
wild, ruw
moe, uitgeput
quae fors feret, feremuswat het lot ons brengt, zullen wij dragen
is Amulium regem interfecisse ferturmen zegt dat hij koning Amulius gedood heeft
ferrum ictibus duravithij hardde het ijzer met slagen
homines feri atque barbariruwe en onbeschaafde mensen
somnus fessos artus complectitur
festinare
festus
fides
fidus
fierifio, factus sum
zich haasten
feestelijk
vertrouwen
betrouwbaarheid
trouw
bescherming
trouw, betrouwbaar
(gemaakt) worden
de slaap komt over hun vermoeide ledematen
dies noctesque festinaredag en nacht druk in de weer zijn
festus diesfeestdag
fidem maiorem tibi habui quam paene ipsi mihiik vertrouwde jou haast nog meer dan mezelf
exemplum antiquae probitatis et fideieen toonbeeld van oude degelijkheid en betrouwbaarheid
pro vetere ac perpetua erga populum Romanum fidevanwege de oude en ongeschonden trouw aan het Romeinse volk
se in fidem populi Romani permiseruntzij stelden zich onder de bescherming van het Romeinse volk
senatui suasit ne pax cum Poenis fierethij adviseerde de senaat geen vrede te sluiten met de Carthagers
figerefixi, fixum
figura
filia
filius
fingerefinxi, fictum
finire
gebeuren
vasthechten, doorboren
vorm, gedaante
dochter
zoon
vormen
verzinnen
(be)eindigen
begrenzen
ut fieri soletzoals het gewoonlijk gaat
fieri non potest, quin eos oderimhet kan niet anders, of ik haat hen (ik moet hen wel haten)
hunc hasta fixithij doorboorde hem met een speer
in plures transire figurasverschillende gedaanten aannemen
filium a morte eripuithij heeft zijn zoon aan de dood ontrukt
Alexander a Lysippo fingi volebatAlexander wilde dat Lysippus beelden van hem maakte
ficta loquiverzinsels vertellen
sic Tiberius finivitzo stierf Tiberius
senatusconsulto diebus XXX luctus est finitus
finis, -is
finitimus
eind, doel
grens
(pl) gebied
naburig, omwonend
krachtens 'n besluit van de senaat is de rouw tot 30 dagen beperkt
incertum est finem vitae sponte an fato impleverithet is onzeker of hij stierf door zelfmoord of door een natuurlijke oorzaak
haud procul Argivorum fine castra posuithij sloeg een kamp op niet ver van de grens der Argivi
hostes finibus expuleruntzij hebben de vijand uit hun gebied verdreven
firmus
flagitium
flamma
flavus
flectereflexi, flexum
flēre
fletus, -us
flos, floris
fluctus, -us
fluerefluxi
flumen, -inis
fluvius
foedus, -eris
stevig, sterk
schanddaad, wandaad
vlam
goudgeel, blond
buigen, veranderen
(be)wenen
geween, tranen
bloem, bloei
golf
(voort)stromen
rivier
rivier
verdrag
idem velle atque idem nolle, ea demum est firma amicitiahetzelfde willen en hetzelfde niet willen, dat is pas een hechte vriendschap
stupra et adulteria et omne tale flagitium verkrachtingen, overspel en al dergelijke schanddaden
cuncto concepit corpore flammamzijn hele lichaam vloog in brand
arva flavagoudgele akkers
desine fata deum flecti sperare precandohoud op te hopen dat de beschikkingen der godenveranderd worden door te bidden
amissum fratrem fleoik ween om het verlies van mijn broer
flore aetatisin de bloei van zijn leven
rerum fluctibus in mediismidden in het woelige leven
fluxit in terram Remi cruorhet bloed van Remus stroomde op de grond
flumine secundo aut adversostroomaf- of stroomopwaarts
pacem ac foedera faciamuslaten we een vredesverdrag sluiten
verbond foedus Venerisde liefdesband
foedus
folium
fons, fontis
fores, -ium
forma
formīdo, -inis
fors, fortis
fortasse
forte
fortis
fortuitus
afschuwelijk, schandelijk
blad
bron
deur
vorm, uiterlijk
schoonheid
angst
lot, toeval
misschien
toevallig
dapper
sterk, krachtig
toevallig(e)
foede perieruntzij zijn op een afschuwelijke manier omgekomen
spargite humum foliisbestrooit de grond met bladeren
is fons mali fuitdat was het begin van het kwaad
consecutus est me usque ad foreshij volgde mij tot aan de deur
animus me fert mutatas dicere formasmijn hart geeft mij in te schrijven over gedaante-verwisselingen
puer insigni formaeen opmerkelijk mooi gebouwde jongen
Stoici definiunt formidinem metum permanentemde Stoicijnen omschrijven `formido' als blijvende vrees
quae fors feret, feremuswat het lot ons brengt, zullen wij dragen
forte evenit ut Romae essemushet toeval wilde dat wij in Rome waren
fortes fortuna adiuvathet geluk is met de dapperen
fortuitos sermones iecithij maakte terloopse opmerkingen
fortuna
forum
fovērefovi, fotum
lot, toeval, geluk
(pl.) fortuin, bezit
markt, plein
het openbare leven
warmen, koesteren
steunen
heu, Fortuna, quis deus te crudelior?ach, Fortuna, welke god is wreder dan gij?
fortuna secunda et adversavoor- en tegenspoed
Forum Romanum(het centrale plein van Rome)
ut primum forum attigizodra ik me met de politiek ging bezighouden
res alicuius fovereiemand steunen
fragilis
frangerefregi, fractum
frater, -ris
fraus, fraudis
fremerefremui, fremitum
fremitus
frenum (pl. freni of frena)
breekbaar, teer
breken, vernietigen
broer
bedrog, misleiding
(een dof) geluid maken
(dof) geluid
bit, teugel
fragilem ratem pelago commisithij heeft zijn nietige scheepje aan de zee toevertrouwd
animos hostium frangerede vijand demoraliseren
fratris mortem dolethij is bedroefd over de dood van zijn broer
fraudi imponere aliquam speciem iurisbedrog een zekere schijn van gerechtigheid geven
fremunt venti, fremit marede winden huilen, de zee buldert
omnes fremueruntallen mompelden (instemmend of afkeurend)
frenos dare equo een paard de vrije teugel geven
frequens, -tis
fretum
frigidus
frigus, -oris
frons, frontis
frons, frontis
fruifructus sum
frumentum
frustra
talrijk
regelmatig (voor)komend
zee(straat)
koud, koel
kou, koelheid
loof, bladeren
voorhoofd, gezicht
voorzijde
genieten
koren, voedsel
tevergeefs
Drusi vocatu senatus frequens in curiam venitde senaat kwam op uitnodiging van Drusus voltallig naar het senaatsgebouw
erat ille Romae frequenshij was vaak in Rome
fretum Siciliaede straat van Messina
fons luce diurna frigidus et calidus nocturno temporeeen bron die overdag koel is en 's nachts warm
propter frigora frumenta matura nondum erantwegens de kou was het koren nog niet rijp
frondibus laeti collesrijk begroeide heuvels
a fronte atque ab utroque laterevan voren en op beide flanken
rure fruivan het buitenleven genieten
frumento exercitum intercluderehet leger van de voedseltoevoer afsnijden
frustra magistratum petebattevergeefs probeerde hij het ambt te verkrijgen
frux, frugis
fuga
zonder reden
(veld)vrucht
vlucht
verbanning
frustra ac sine causa aliquid facerezo maar, zonder reden iets doen
fruges in agris nondum maturae eranthet koren op de akkers was nog niet rijp
se fugae mandaveruntzij zochten hun heil in de vlucht
Themistoclis fuga et reditusThemistocles' verbanning en terugkeer
fugerefugi
fulgērefulsi
fulmen, -inis
funderefudi, fusum
fungifunctus sum
funus, eris
furere
furor, -is
gaudēregavīsus sum
gaudium
gelidus
vluchten
schitteren, blinken
bliksem
gieten, storten
uiteenslaan
vervullen
dood
begrafenis
bezeten zijn
razernij, hartstocht
blij zijn
blijdschap
ijskoud
fugit tempusde tijd gaat snel voorbij
fulgent in armiszij zijn in blinkende wapenrusting gehuld
ictu fulminis Phaethon periitPhaethon kwam om, getroffen door de bliksem
lacrimas funderetranen vergieten
exercitum fundere atque fugareeen leger uiteenslaan en op de vlucht drijven
officio functusna het vervullen van zijn taak
post tot funera vincona zo grote verliezen win ik
publico funere elatus esthij kreeg een staatsbegrafenis
insanit atque furithij is volkomen buiten zinnen
scelus ac furor Catilinaehet misdadige en fanatieke optreden van Catilina
aliquid magnum agere gaudethij verheugt zich er in iets groots te ondernemen
gaude quod spectant oculi te mille loquentemwees blij, dat duizend ogen op je zijn gericht terwijl je aan het woord bent
facilis feminarum credulitas ad gaudiavrouwen hechten gemakkelijk geloof aan plezierigeberichten
geminus tweeling-, dubbel, twee geminum edidit partumzij bracht een tweeling ter wereld
gemitus, -us
gemeregemui, gemitum
gener
genitor, -is
gens, -tis
genus, -eris
gereregessi, gestum
gigneregenui, genitum
glacies
gezucht, gekerm
zuchten, kermen
schoonzoon
vader
geslacht
volk, land
afkomst, geslacht
soort
dragen, (met se)zich gedragen
voeren
doen
voortbrengen
ijs
dat tellus gemitumde aarde slaakt een zucht
gens Iuliahet geslacht van de Iulii
ubi gentium?waar ter wereld?
nobili genere nati suntzij zijn van hoge geboorte
genus hominum mobile et infidumeen grillig en onbetrouwbaar slag mensen
quonam modo geram me adversus Caesarem?hoe moet ik me tegenover Caesar gedragen?
bellum gerereoorlog voeren
res gestae(krijgs)daden
dum haec geruntur, urbs capta estterwijl dit gebeurde, is de stad ingenomen
ex hac maxima libertate tyrannis gigniturals reactie op deze zeer grote vrijheid ontstaat dictatuur
sol glaciem dissolvitde zon doet het ijs smelten
gladius
glaeba
gloria
gradus, -us
zwaard
kluit, aarde
roem
stap, trede
rangorde
gladio se a multitudine defenditmet een zwaard verdedigde hij zich tegen de menigte
terra antiqua potens armis atque ubere glaebaeeen oud land, machtig door zijn mankracht envruchtbare grond
ad posteros gloria durabitzijn roem zal voortduren tot het nageslacht
omnes aetatis gradus recordor tuaeik herinner me elke fase van jouw leven
gramen, -inis
grandis
gratia
gratia + gen.
gratus
gravis
grex, gregis
gurges, -itis
kruid, gras
groot
gunst, charme
dank
omwille van
dankbaar, aangenaam
zwaar, ernstig
kudde, groep
draaikolk
prostrati in gramine molliliggend in het malse gras
Caesar grandem pecuniam debebatCaesar had grote schulden
Roscius gratia hominum multorum florebatRoscius stond bij veel mensen in de gunst
immortales ago tibi gratiasik betuig je mijn eeuwige dank
occisus est praedae gratiahij is een slachtoffer van roofmoord
donec gratus eram tibizolang ik bij jou in de gunst stond
vir graviseen man die respect afdwingt
apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de wijde, kolkende zee
habena
habērehabui, habitum
habitare
habitus, -us
haerērehaesi, haesum
haud
haurirehausi, haustum
teugel
hebben, houden
beschouwen
wonen, bewonen
toestand, houding
kleding
vast blijven zitten
niet
leegscheppen
doorboren
equo immisit habenashij gaf zijn paard de vrije teugel
nihil habeo quod ad te scribamik heb je niets te schrijven
scire cupio quomodo res se habeatik wil weten hoe het er mee staat
pericula vilia habere imperavithij beval de gevaren gering te achten
non prope me, sed paene mecum habitavithij woonde niet dichtbij mij, maar bijna bij mij thuis
morbus est habitus corporis contra naturamziekte is een onnatuurlijke toestand van het lichaam
vox faucibus haesitde woorden bleven hem in de keel steken
pectora ferro hausithij doorboorde zijn borst met een zwaard
hedera
herba
heros, -ois
hiberna, -orum
klimop
gras, kruid
held
winterkamp
caput hedera cinctumzijn hoofd bekranst met klimop
latet anguis in herbaer schuilt een adder onder het gras
tres legiones ex hibernis educithij leidt drie legioenen uit hun winterkamp
hic, haec, hoc
hic (bijw.)
hiems, -is
hinc
homo, -inis
honestus
honor, -is
hora
horridus
hortari
hospes, -itis
deze, dit
hier
winter, storm
hiervandaan
hierdoor
mens, man
eervol
aanzienlijk
eer, aanzien
hoger ambt
uur, seizoen
ruw, huiveringwekkend
aansporen
gastheer, gast
hic, quantum in bello fortuna possit, cognosci potuithier kon men goed zien, hoe een groot aandeel het toeval in een oorlog kan hebben
ante exactam hiememvoor het eind van de winter
hinc Romam profecti sumusvanhier vertrokken wij naar Rome
hinc accidit dubitatiohierdoor ontstond er twijfel
animal providum et sagax est homode mens is een vooruitziend en intelligent wezen
Aetoli latrocinari honestum putantde Aetoliërs vinden struikroverij iets eervols
honesto loco natusvan goede familie
medius ex tribus sedebat, quod apud Numidas honori duciturhij zat tussen beiden in, wat bij de Numidiërs als een eer wordt beschouwd
cursus honorumde politieke carrière
hora quarta reliquas legiones misitomstreeks tien uur stuurde hij de overige legioenen
dicam horrida bellaik ga over gruwelijke oorlogen spreken
hortatur eos ne animis deficianthij spoort hen aan de moed niet op te geven
non hospes ab hospite tutus eratgeen gastheer was veilig voor zijn gast
hostis, -is (staats)vijand fas est et ab hoste docerimen behoort ook van zijn vijand te leren
huc
huiusmodi
humanus
humilis
humus f.
iacēreiacui
iacereiacio, ieci, iactum
iactare
iam
hierheen
van deze aard, dergelijke
menselijk
beschaafd, ontwikkeld
laag, onaanzienlijk
grond
liggen
werpen
werpen, slingeren
pochen op
reeds
huc accedit quod Sulla exercitum luxuriose habuerathier komt nog bij dat Sulla zijn leger in de watten had gelegd
huiusmodi verba disseruithij sprak woorden van de volgende strekking
humano cultu digniora locaeen gebied dat meer geschikt is voor menselijke bewoning
Scipio, homo humanissimusScipio, een zeer ontwikkeld man
humiles laborant, ubi potentes dissidentwanneer de machthebbers het oneens zijn, lijden de gewone mensen daaronder
humi iacebantzij lagen op de grond
corripit hastam et iacit hij pakt zijn lans en slingert hem weg
fortuitos sermones iecithij maakte terloopse opmerkingen
inter spem metumque iactaritussen hoop en vrees heen en weer geslingerd worden
genus et proavos iactarepochen op zijn afkomst en zijn voorouders
iamne abis?ga je nu al weg?
caedes inde, non iam pugna erathierna was het een slachting, geen gevecht meer
ianua
ibi
ictus, -us
idem
weldra
deur
daar
stoot, slag
dezelfde
iam faciam quod vultisik zal gauw doen wat jullie willen
ubi non sum, ibi est animuswaar ik niet ben, daar zijn mijn gedachten
ictu fulminis Phaethon periitPhaethon kwam om, getroffen door de bliksem
vir fortis idemque philosophuseen dapper man en tevens een filosoof
ideo
idoneus
igitur
ignarus
ignavia
ignavus
ignis, -is
ignotus
ille
daarom
geschikt
dus
onwetend
lafheid, slapheid
slap, laf
vuur
onbekend
die
perferendis militum mandatis idoneus habebaturhij werd geschikt geacht om opdrachten van de soldaten over te brengen
ignarus litterarumongeletterd
socordiae sese atque ignaviae tradideruntzij gaven zich over aan laksheid en slapheid
rapidus ignishet alles verzengende vuur
Vergilius, ille summus poetaVergilius, die zeer grote dichter
illic
illuc
illustris
imago, -inis
imbellis
imber, -ris
immanis
immensus
imminēre-minui
daar
daarheen
helder, stralend
vooraanstaand
beeld, gestalte
weerloos
regen(bui)
ontzaglijk
onmetelijk
zich verheffen boven
nox sideribus illustriseen nacht verlicht door sterren
ex familia vetere et illustriuit een oude, voorname familie
imagines maiorumde beeltenissen van de voorouders
in somnis inhumati venit imago coniugisin mijn dromen verscheen het beeld van mijn onbegraven echtgenoot
maior exercitus erat, sed imbelliorhet leger was groter, maar minder krijgshaftig
tecto imbris vitandi causa successithij ging het huis in om de bui te ontlopen
vasta ac immanis beluaeen ontzaglijk groot beest
in mari immenso vehimurwij varen op de onmetelijke zee
caelum quod imminet orbide hemel die zich uitstrekt boven de aarde
immittere-misi, -missum
bedreigen
erop afsturen
laten gaan
imminent duo reges toti Asiaetwee koningen vormen een bedreiging voor heel Klein-Azië
corpus immisit in undashij sprong in de golven
equo immisit habenashij liet het paard de vrije teugel
immo
impedimentum
impedire
impellere-puli, -pulsum
imperare
imperator, -is
imperium
integendeel
liever gezegd, sterker nog
belemmering
pl.: bagage
belemmeren
in beweging brengen
bevelen
opperbevelhebber
keizer
heerschappij
opperbevel
familiarisne est? Immo alienissimusis hij een goede vriend? Integendeel, een wildvreemde
simulacra deorum, immo dei ipsi ablati suntde beelden der goden, sterker nog, de goden zelf zijn weggevoerd
pudor ad dicendum impedimento fuitschaamte maakte hem het spreken moeilijk
ad carros suos et impedimenta se contuleruntze gingen naar hun wagens en hun bagage
impediti sunt ne triumpharent invidia paucorumdoor de afgunst van enkelen is verhinderd dat ze een triomftocht hielden
aetas non impedit quominus litterarum studia teneamusde leeftijd verhindert ons niet onze wetenschappelijke studie voort te zetten
levis aura impulit ratem een lichte bries zette het schip in beweging
pericula vilia habere imperavithij beval de gevaren gering te achten
Caesar suis imperavit ne tela reicerentCaesar beval zijn soldaten de speren niet terug te gooien
equites civitatibus imperavithij beval de stammen ruiters te leveren
aliae sunt legati partes atque imperatorisde taak van een onderbevelhebber verschilt van die van een bevelhebber
sub imperium populi Romani redacti suntzij zijn onder de macht van het Romeinse volk gebracht
esse in imperioopperbevelhebber zijn
Ciliciam ad imperium populi Romani adiunxit
rijk hij voegde Cicilië toe aan het rijk van het Romeinse volk
impetus, -us
implēre
imponere-posui, -positum
impotens, -tis
imprimis
improbus
improvisus
impune (adv.)
in
inanis
aanval
aandrang, opwelling
(ver)vullen
plaatsen op, -in
opleggen
onbeheerst, hartstochtelijk
vooral, bij uitstek
slecht
onvoorzien
ongestraft
in, op (+ abl.)
naar (+ acc.)
jegens, tegen (+ acc.)
leeg
infestis signis impetum feceruntzij stormden dreigend met de veldtekens naar voren
impetu magis quam consiliomeer in een opwelling dan weloverwogen
implevit mero pateramhij vulde de offerschaal met wijn
haec super imposuit liquidum aetherahierboven plaatste hij de heldere hemel
stipendium victores victis imponere solentoverwinnaars leggen overwonnenen gewoonlijk schatting op
homo impotentissimus, ardens odioeen man zonder enige zelfbeheersing, brandend van haat
imprimis nobis sermo de te fuitwe hebben vooral over jou gesproken
improbi hominis est mendacio fallerehet is iets voor een slecht mens anderen met leugens te bedriegen
hostis improvisus adestonverwachts verschijnt de vijand
talia facinora impune suscepisse parum habueruntze vonden het nog niet genoeg dergelijke misdaden ongestraft te hebben gepleegd
in urbe habitarein de stad wonen
dein Capuam pervenit, in oppidum magnumvandaar kwam hij in Capua, een grote stad
Ciceronis orationes in VerremCicero's redevoeringen tegen Verres
naves inanes ad eum remittebanturde schepen werden leeg naar hem teruggezonden
incedere-cessi, -cessum
ijdel
voortgaan, binnengaan
inania verbawoorden die niets betekenen
homo inanis et regiae superbiaeeen ijdel man en hooghartig als een koning
incedunt per ora vestra magnificivoor uw ogen schrijden ze in al hun luister voort
incendere-cendi, -censum
incendium
inceptum
incestus
incidere-cidi
incipere-cipio, -cepi, -ceptum
incitare
includere-clusi, -clusum
incolere-colui, -cultum
in brand steken
brand
begin, onderneming
onkuis, onrein
vallen op
gebeuren
beginnen
aansporen
in-, opsluiten
bewonen
cura patribus incessitzorg maakte zich meester van de senatoren
iuventutem ad facinora incendithij hitste de jonge mensen op tot wandaden
frumentum incendio corruperuntzij vernietigden het graan door het in brand te steken
iuventus pleraque Catilinae inceptis favebatde meeste jongeren voelden veel voor Catilina's plannen
incidit in Scyllam qui vult vitare Charybdimwie de Charybdis vermijden wil, komt in de Scylla terecht
si quid tibi durius incideritmocht jou iets bijzonder ernstigs overkomen
priusquam incipias consulto opus estvoordat je begint is overleg nodig
multa Caesarem ad id bellum incitabantveel redenen dreven Caesar tot deze oorlog
Belgae ea loca incoluntde Belgen wonen in die streek
incolumis
incumbere-cubui, -cubitum
inde
indicium
ongedeerd
gaan liggen op
zich toeleggen op
daarvandaan, daarna, ten gevolge daarvan
teken, aanwijzing
aangifte
incolumes ad unum omnes in castra perveniunttot de laatste man komen ze ongedeerd in het kamp aan
Agrippina incolumizolang Agrippina nog leefde
remis incubueruntze stortten zich op de riemen
et animo et opibus in bellum incubuitmet heel zijn aandacht en al zijn middelen legde hij zich toe op de oorlog
caedes inde, non iam pugna erathierna was het een slachting, geen gevecht meer
insigne indicium meae erga te amicitiaeeen duidelijk teken van mijn vriendschap voor jou
servi indicio omnes damnati suntallen zijn veroordeeld op aangifte van de slaaf
inducere-duxi, -ductum
iners, -tis
inesse-fui
inferre-tuli, -latum
inferi, -orum
brengen naar
tot iets bewegen
traag, zwak
zijn in, - op
brengen naar
bezorgen
bewoners van de onderwereld
cohortem in medios hostes induxithij leidde zijn cohort naar het midden van de vijanden
regni cupiditate inductusgedreven door begeerte naar het koningschap
tendebat inertes moribundus palmasstervend strekte hij zijn krachteloze handen uit
in facie vultuque insania inerathij had een waanzinnige uitdrukking op zijn gezicht
milites ad inferenda in hostes signa hortabanturzij spoorden de soldaten aan om de vijand aan te vallen
maximum terrorem hostibus inferuntzij jagen de vijanden doodsangst aan
inferior, -is
infestus
ingenium
ingens, -tis
ingredi-gredior, -gressus sum
inimicus
lager
minder
vijandig
dreigend
aanleg, karakter
talent
reusachtig
binnengaan
beginnen
vijand(ig)
Belgae pertinent ad inferiorem partem fluminis Rhenihet gebied van de Belgen strekt zich uit tot aan de benedenloop van de Rijn
Brutus erat multo inferior navium numerowat het aantal schepen betreft was Brutus ver in de minderheid
gens infestissima nomini Romanoeen stam die de Romeinen zeer vijandig gezind is
infestis signis impetum feceruntzij stormden dreigend met de veldtekens naar voren
Graecorum ingenia ad fallendum parata suntGrieken zijn van nature geneigd tot bedrog
Ennius ingenio maximus, arte rudis eratEnnius bezat een geweldig talent, maar zijn techniek was onvolmaakt
Hannibale profecto Romae gaudium ingens ortum erattoen Hannibal vertrokken was, barstte een geweldige vreugde in Rome los
C. Gracchus vindicandae fraternae mortis gratiatribunatum ingressus estGaius Gracchus nam het tribunaat op zich om de dood van zijn broer te wreken
tum pater Anchises lacrimis ingressus obortistoen nam vader Anchises het woord met tranen in de ogen
insidias inimico paravithij bereidde een aanslag voor op zijn vijand
iniquus
inire
ongunstig
onrechtvaardig
binnengaan
iniquissimo nostris loco proelium commiseruntzij bonden de strijd aan op een voor onze soldatenzeer ongunstig terrein
novam rationem belli iniithij introduceerde een nieuwe strijdmethode
initium
iniuria
inopia
inquam, inquit
insequi-secutus sum
insidēre-sedi, -sessum
insidiae, -arum
insignis
instare-stiti
instituere-stitui, -stitutum
begin
onrecht
gebrek, armoede
ik zeg, hij zegt, - zei
volgen
zitten op, -in, bezet houden
hinderlaag
opvallend, bekend
op de hielen zitten, aandringen
instellen, oprichten
beginnen
onderwijzen
Thales aquam dixit esse initium rerumThales zei dat alles uit water is ontstaan
quaero iure an iniuria factum sitik vraag me af of dit terecht of ten onrechte gedaan is
Sulla inopia hostium occidendi finem fecitSulla hield op met moorden bij gebrek aan vijanden
tunc "facinus", inquit, "memorabile fecistis"toen zei hij: "jullie hebben een gedenkwaardigeprestatie verricht"
nox insecuta perfecit bellumhet invallen van de duisternis maakte een einde aan de oorlog
arcem Capitolii insidebantzij hielden het Capitool bezet
in silvis insidias disponuntzij leggen de soldaten in hinderlaag in de bossen
versibus insignem te pudet esse meisje geneert je ervoor dat iedereen je kent door mijn verzen
puer insigni formaeen opmerkelijk mooi gebouwde jongen
institi ut mihi responderet quis essetik stond erop dat hij mij antwoordde wie hij was
nullum periculum nobis ab Antiocho instatvan Antiochus dreigt voor ons geen enkel gevaar
consulatum L. Brutus instituitLucius Brutus stelde het ambt van consul in
Sallustius senex historias scribere instituitSallustius begon op hoge leeftijd geschiedwerken te schrijven
Ceres ferro mortales vertere terram instituitCeres heeft de mensen het ploegen geleerd
institutum gebruik vestem et instituta Persica adsumpsit
instruere-struxi, -structum
insula
integer
intellegere-lexi, -lectum
intendere-tendi, -tentum
inter
interdum
ordenen
voorzien van
eiland
niet aangeraakt, ongedeerd
onvermoeid, fris
bemerken, begrijpen
spannen, richten
tussen
tijdens
soms
hij nam de Perzische kleding en gewoonten aan
copias in aciem instruxithij stelde het leger in slagorde op
satis nos instruxit ratione naturade natuur heeft ons van voldoende inzicht voorzien
aditus insulae munitus erat mirificis molibusde toegang tot het eiland was beschermd door indrukwekkende havenhoofden
illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie
mulier aetate integraeen vrouw in de bloei van haar jeugd
Adherbal eo processum esse intellexit ut regnum relinquendum essetAdherbal begreep dat het zover was gekomen dat hij zijn rijk moest verlaten
omnium oculis animisque ad pugnam intentisterwijl de ogen en de aandacht van allen gericht waren op het gevecht
erat inter ingentes montes oppidum magnumtussen reusachtige bergen lag een grote stad
inter spem metumque iactaritussen hoop en vrees heen en weer geslingerd worden
quid illi locuti sunt inter se?wat hebben zij onderling besproken?
inter haec iam praemissi erant equitesintussen waren de ruiters al vooruitgezonden
pax interdum est, pacis fiducia numquamsoms is er vrede, de zekerheid van vrede nooit
interea
interesse-fui
interest
interficere-ficio,
intussen
liggen tussen, verschillen
aanwezig zijn
het maakt verschil, het is van belang
doden
quid interest inter hominem et bestiam?wat is het verschil tussen mens en dier?
funeri non interfuithij heeft de begrafenis niet bijgewoond
id ego et meā et reipublicae interesse arbitrorik meen dat dit van belang is zowel voor mij alsvoor de staat
omnes liberos interfici iussithij beval alle kinderen te doden
-feci,-fectum
interim
interior, -is
interire-ii, -itum
interitus, -us
interrogare
intervallum
intra
intuēri
intussen
meer naar binnen
te gronde gaan, sterven
ondergang, dood
(onder)vragen
tussenruimte
binnen
kijken naar
Gallia interiorhet binnenland van Gallië
non interire animas, sed ad alios transire creduntzij geloven dat de ziel niet vergaat, maar naar andere mensen overgaat
quo die nata esset, interrogata estze vroegen haar op welke dag ze was geboren
sine intervallo loquionafgebroken aan het woord zijn
intra decimum diem quam Romam veneratbinnen tien dagen na zijn aankomst in Rome
intus
invadere-vasi, vasum
invenire-veni, -ventum
invidēre-vidi, -visum
invidia
invisus
invitus
inultus
iocus
ipse
binnen
aanvallen, binnendringen
vinden, ontdekken
jaloers zijn, misgunnen
afgunst, haat
gehaat
niet willend
ongewroken
ongestraft
grap
zelf
intus trepidarevan binnen sidderen
ingens terror eos invasiteen geweldige vrees overviel hen
invenimus omnia prospera evenissewij hebben gemerkt dat alles voorspoedig is verlopen
fortuna mihi divitias invidethet lot misgunt mij rijkdom
invidia in occulto, adulatio in aperto erantin het verborgene leefde haat, openlijk uitte men zich vleiend
dis invitistegen de wil der goden
legiones neque me inultum neque vos impunitos patienturde legioenen zullen mij niet ongewroken laten, noch jullie ongestraft
hostes inultos abire sinuntzij laten de vijanden ongestraft vertrekken
iocone an serio haec dicat, nescioik weet niet of hij dit voor de grap zegt of in ernst
se ipsi omnes natura diligunt
ira
ireii, itum
juist, precies
woede
gaan
van nature houdt iedereen van zichzelf
ea ipsa causa belli fuitdit was nu precies de oorzaak van de oorlog
vix iram coercebathet kostte hem moeite zijn woede te bedwingen
sic itur ad astrazo verkrijgt men onsterflijke roem
irritus
is, ea, id
iste, ista, istud
ita
itaque
item
iter, itineris
iterum
iubēreiussi, iussum
iucundus
iudex, -icis
ongeldig, vergeefs
deze, dit
hij, zij, het
die, dat
zo
(en) daarom, dus
op dezelfde wijze
reis, mars
weg, route
weer
bevelen
aangenaam, aantrekkelijk
rechter
vana atque irrita legatio fuithet gezantschap was nutteloos en zonder effect
ut scias eum a me amari, ob eam rem tibi haec scriboopdat je weet dat ik erg op hem gesteld ben, daarom schrijf ik je dit
quae cum ita sint ...omdat dit zo is ...
non ita te amo ut sani solent hominesik houd waanzinnig veel van jou
fecisti item ut praedones solentje hebt op dezelfde wijze gehandeld als rovers altijd doen
quam maximis potest itineribus in Galliam contenditin zo lang mogelijke dagmarsen marcheert hij naar Gallië
tota vita nihil aliud quam ad mortem iter esthet hele leven is slechts een reis naar de dood
illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard opnieuw gelezen te worden
alter consul cum Boiis iussus est bellum gerere, alter ut Romam rediretde ene consul kreeg bevel oorlog te voeren tegen de Boii, de andere om naar Rome terug te keren
iucundum, mea vita, mihi proponis amoremmijn lief, je stelt mij een heerlijke liefde voor ogen
sanctissimus ac iustissimus iudexeen volstrekt onkreukbare en zeer rechtvaardige rechter
iudicare oordelen quam civitati carus fuerit, maerore funeris iudicatum est
iudicium
iugum
iungereiunxi, iunctum
ius, iuris
iusiurandum, iurisiurandi
iustus
iuvareiuvi, iutum
iuvat me
iuvencus
proces
oordeel
vonnis
juk
bergrug
verbinden
recht
eed
rechtvaardig
helpen
ik heb plezier in
jong(e stier)
hoe geliefd hij was bij de burgers kon men opmaken uit de rouw bij zijn begrafenis
Milo in iudicium vocatus estMilo is voor het gerecht gedaagd
aliorum iudicia contemnithij hecht geen waarde aan het oordeel van anderen
a cervicibus iugum servile deiecerantzij hadden het slavenjuk afgeworpen
Romani ponte Ticinum iunguntde Romeinen verbinden de oevers van de Ticinus door een brug
foedus cum eo amicitiamque iunxithij sloot een vriendschapsverdrag met hem
quaero iure an iniuria factum sitik vraag me af of dit terecht of ten onrechte gedaan is
iureiurando tenebanturzij waren door hun eed gebonden
sanctissimus ac iustissimus iudexeen volstrekt onkreukbare en zeer rechtvaardige rechter
fortes Fortuna iuvathet geluk is met de stoutmoedigen
haec olim meminisse iuvabiteens zullen wij ons dit met plezier herinneren
iuvenis, -is
iuventus, -utis
iuxta
labilapsus sum
jonge man (tussen 20 en 40 jaar)
jeugd
jonge mensen
naast (prep)
op dezelfde wijze (adv)
(weg)glijden
iuventus pleraque Catilinae inceptis favebatde meeste jongeren voelden veel voor Catilina's plannen
sepultus est iuxta viam Appiamhij is aan de via Appia begraven
me iuxta ac si frater meus esset sustinuithij heeft mij gesteund alsof ik zijn broer was
eheu fugaces labuntur anniach, vluchtig verglijden de jaren
labor, -is
laborare
lac, lactis
lacerare
lacesserelacessīvi, lacessītum
instorten
inspanning
beproeving
zich inspannen
het zwaar te verdurenhebben
melk
verscheuren
uitdagen
labentem rem publicam sustulithij hielp de staat, die in verval raakte, overeind
labore et patientia bellum confecitdoor zijn inspanning en volharding heeft hij de oorlog beëindigd
Iliacos audire labores exposcitzij vraagt erom de beproevingen (bij de inname) van Troje te horen
brevis esse laboroik span me in om beknopt te zijn
humiles laborant ubi potentes dissidentwanneer de machthebbers het oneens zijn, lijden de gewone mensen daaronder
vitulos leaenae lacerantde leeuwinnen verscheuren dc kalveren
proelio lacessitustot een gevecht uitgedaagd
lacrima
lacus
laederelaesi, laesum
laetus
laevus
lana
languidus
lapis, -idis
largus
latēre
traan
meer
kwetsen, beledigen
vrolijk
glanzend
linker
wol
loom
steen
overvloedig
verborgen zijn
laesus ab ingenio Naso poeta suode dichter Naso ondervond schade van zijn eigen talent
consulis oratio haud sane laeta fuitde woorden van de consul waren volstrekt niet vrolijk
laeta Tiberio Germanici mors eratde dood van Germanicus was verheugend voor Tiberius
arva laetavruchtbare akkers
ex alto laeva volavit avisvan links vloog een vogel neer uit de lucht
nox languida solverat armorum curasde lome nacht had de zorg om de strijd weggenomen
sol terras larga luce complevitde zon overgoot de aarde met overvloedig licht
latui
latus, -eris
latus
laudare
zijde, zijkant
ruim, uitgestrekt
prijzen
latet anguis in herba er schuilt een adder onder het gras
equites ad latera disposuithij stelde de ruiters op de flanken op
latus pontusde wijde zee
omnes mortales se laudari optantalle stervelingen willen graag geprezen worden
laus, laudis
legatio, -ionis
legatus
legerelegi, lectum
legio, -ionis
lentus
leo, leonis
lepos, -oris
letum
lof, roem
gezantschaphet ambt van legatus
onderbevelhebber
gezant
goeverneur van een keizerlijke provincie
verzamelen
kiezen, uitkiezen
lezen
legioen
langzaam, traag
soepel
leeuw
charme
(gewelddadige) dood
summis laudibus eum extuleruntzij prezen hem hemelhoog
vana atque irrita legatio fuithet gezantschap was nutteloos en zonder effect
aliae sunt legati partes atque imperatorisde taak van een onderbevelhebber verschilt van die van een bevelhebber
legatos in curiam introduxithij leidde de gezanten het senaatsgebouw binnen
mater ossa in sinum legitzijn moeder verzamelde zijn gebeente in de plooi van haar kleed
principes Albanorum in patres legithij koos de leiders van Alba Longa tot leden van de senaat
illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard om herlezen te worden
in legione sunt centuriae sexaginta, manipuli triginta, cohortes decemeen legioen bestaat uit zestig centuriae, dertig manipels en tien cohorten
ut sit magna, tamen certe lenta ira deorum estde woede van de goden is misschien wel groot, maar zeker erg traag
tuo lepore incensusdoor jouw charme in liefde ontbrand
liberi eorum leto dati sunt in bellohun kinderen zijn in de oorlog gesneuveld
levis
lēvis
levare
lex, legis
libare
libenter
liber, libri
liber, liberi
liberare
liberi, -orum
licht
gering
glad
oprichten, ondersteunen
verlichten, verminderen
wet(svoorstel)
voorschrift, regel
voorwaarde
plengen, offeren
graag
boek
vrij
bevrijden
kinderen
sit tibi terra levismoge de aarde niet zwaar op je drukken
levi causa atrox caedes orta estuit een onbetekenende aanleiding ontstond een gruwelijke slachting
levia poculagepolijste bekers
ales levavit se alisde vogel verhief zich op zijn vleugels
multa fidem promissa levantveel beloven vermindert het vertrouwen
lege lata eos exsules fecitdoor een wetsvoorstel in te dienen heeft hij hen verbannen
quis nescit primam esse historiae legem ne quid falsi dicere audeatwie weet niet dat het de eerste eis van geschiedschrijving is de waarheid geen geweld te durven aandoen?
redeat, sed ea lege ne umquam Romam revertaturlaat hij teruggaan, maar op voorwaarde dat hij nooit meer naar Rome komt
tristia dona cineri Hectoris libantzij offeren droevige geschenken aan de as van Hector
homines ferme libenter id quod volunt creduntde mensen geloven graag wat ze willen
Homeri libros antea confusos disposuithij bracht in de boeken van Homerus een orde aan die er tevoren niet was
omni metu liberi locuti sumuswij hebben zonder enige angst gesproken
populum metu liberavithij heeft het volk bevrijd van vrees
omnes liberos interfici iussithij beval alle kinderen te doden
libertus
libetlibuit, libitum est
libīdo, -inis
vrijgelaten slaaf
graag willen
begeerte
Ciceronis libertus Tiro estTiro is een vrijgelatene van Cicero
ego ibo pro te, si tibi non libetik zal voor jou in de plaats gaan, als jij geen zin hebt
mala libido Lucretiae per vim stuprandae Tarquinium
licentia
licetlicuit, licitum est
licet (voegwoord)
lictor, -is
lignum
limen, -inis
lingua
linquereliqui, lictum
willekeur
(onbeperkte) vrijheid
het is geoorloofd
het is mogelijk
ook al
dienaar van een (hoge)magistraat, drager van defasces
hout
drempel
tong, taal
(achter)laten
verlaten
cepiteen boze begeerte om Lucretia te overweldigen maakte zich meester van Tarquinius
instruitur acies ad libidinem militumde soldaten stellen zich op zoals ze zelf willen
ex hac nimia licentia exsistit tyrannusuit deze al te grote vrijheid komt een tiran voort
licet nemini contra patriam ducere exercitumniemand mag tegen zijn vaderland optrekken
subitam commutationem fortunae videre licuitmen kon een plotselinge omslag in het lot zien
vita brevis est, licet supra annos mille exeathet leven is kort, ook al zou het langer duren danduizend jaar
in silvam ligna ferrewater naar de zee dragen
hi omnes lingua inter se differuntzij allen verschillen van elkaar in taal
nil inausum linquamuslaten we niets onbeproefd laten
liquidus
lis, litis
littera
litus, -oris
locare
vloeibaar, helder
strijd, proces
letter, pl.: brief
pl. wetenschap, literatuur
strand, kust
plaatsen
haec super imposuit liquidum aetherahierboven plaatste hij de heldere hemel
adhuc sub iudice lis estde zaak is nog bij de rechter in behandeling
litteras ad aliquem componereeen brief aan iemand schrijven
sit mihi orator tinctus litteriseen redenaar moet volgens mij zeer belezen zijn
doctus est et Graecis litteris et Latinishij is goed thuis in Grieks en Latijn
se deserto in litore conduntzij verbergen zich op het verlaten strand
primos et extremos locaverat tribunoshij had de tribunen vooraan en achteraan opgesteld
locus
longe
longus
loquilocutus sum
plaats, positie
toestand
gelegenheid, ruimte
ver, lang
+ superl. verreweg
lang
spreken, noemen
honesto loco natus esthij is van goede familie
missi sunt nuntii quo loco res essenter werden boodschappers gezonden om te vertellen hoe de situatie was
nunc defendendi negandive est locusnu is er gelegenheid voor verdediging of ontkenning
longe mihi obviam processeruntzij trokken mij van verre tegemoet
Graecorum longe doctissimus esthij is verreweg de geleerdste van de Grieken
horae quibus exspectabam longae videbanturde uren waarin ik wachtte schenen lang
naves longas aedificandas curavithij liet oorlogsschepen bouwen
nil nisi classes et exercitus locuti suntzij spraken alleen maar over vloten en legers
lucrum
luctus, -us
lucus
luderelusi, lusum
lugēreluxi, luctum
lumen, -inis
luna
lupus
lustrare
winst
rouw(klacht)
(heilig) woud
spelen, zich amuseren
(be)treuren
licht
oog
maan
wolf
verlichten
ita varie laetitia, maeror, luctus atque gaudia agitabanturzo heerste er afwisselend blijdschap, droefheid, rouw en vreugde
Ennium sicut sacros vetustate lucos adoremuslaten we Ennius vereren als wouden geheiligd door ouderdom
illo tempore otiosi carmina lusimustoen hebben wij onbekommerd voor ons plezier gedichten gemaakt
mortem Trebonii populus lugebathet volk treurde om de dood van Trebonius
lumine quarto prospexi Italiamop de vierde dag zag ik Italië in de verte liggen
lumina defixa in solo tenebantzij bleven strak naar de grond kijken
inter audaces lupus errat agnosde wolf zwerft tussen roekeloze lammeren
lux, lucis
inspecteren
doorkruisen
licht, leven
sol omnia flammis lustrabatde zon verlichtte alles met zijn stralen
exercitum apud Brundisium lustrabathij inspecteerde het leger bij Brundisium
Aegyptum lustrabat GermanicusGermanicus bereisde heel Egypte
prima luce in hostes currebantbij zonsopgang stormden ze op de vijanden af
luxuria
lympha
maerēremaerui
maestus
magis
magister
magistratus, -us
magnusmaior, maximus
maiestas, -atis
maior (maximus) natu
maiores, -um
mallemalo, malui
(zucht naar) weelde
water
(be)treuren
bedroefd
meer
(leer)meester
ambt
magistraat
groot
belangrijk
gezag, aanzien
ouder, oudst
voorouders
liever willen
luxuria atque avaritia respublica peritdoor verlangen naar weelde en door hebzucht gaat de staat te gronde
vulnera lymphis abluebantzij wasten de wonden schoon met water
amici tuo dolore maerentje vrienden treuren om jouw verdriet
se domi maestus cohibebatbedroefd bleef hij thuis
quo magis haec cogito, eo maestior sumhoe meer ik hierover nadenk des te bedroefder word ik
natura artis magistrade natuur is de leermeesteres van de kunst
frustra magistratum petebattevergeefs probeerde hij het ambt te verkrijgen
isti homines magistratus creati sunt?zijn die mannen tot magistraat verkozen?
si parva licet componere magnisals het geoorloofd is klein met groot te vergelijken
magnum opus et arduumeen belangrijk en lastig karwei
aliquem maiestatis deferreiemand aanklagen wegens majesteitsschennis
mores maiorumde zeden van de voorouders
mavult bonam vitam quam bonam opinionemhij prefereert een fatsoenlijke manier van leven boven een goede reputatie
malus slecht haec inter bonos amicitia est, inter malos factio
peior, pessimus
malum
manare
mandare
mandatum (meestal pl.)
manēremansi, mansum
manes, -ium
manifestus
manus, -us
mare, -is
marītus
slechte daad, ramp
stromen
opdragen, gelasten
toevertrouwen
opdracht, bevel
blijven, voortduren
te wachten staan
zielen van de overledenen, schimmen
tastbaar, duidelijk
hand
bende
zee
echtgenoot
bij goede mensen is dit vriendschap, bij slechte kliekvorming
mortem in malis ponithij beschouwt de dood als één van de slechte dingen
rumor tota urbe manavithet gerucht verbreidde zich over de gehele stad
Caesar militibus mandavit ut Ariovistum adirentCaesar droeg de soldaten op zich te wenden tot Ariovistus
se fugae mandaveruntze zochten hun heil in de vlucht
mandata eius exsecuti suntzij voerden zijn opdrachten uit
Priami regna manebanthet rijk van Priamus bestond nog
omnes una manet noxiedereen staat dezelfde nacht te wachten
nocturnos ciet manes DidoDido roept de nachtelijke schimmen op
manifestam defectionem virium tegebathij trachtte het kennelijk verval van zijn krachten te verbergen
manum cum hoste conferuntzij leveren slag met de vijand
cum praedatoria manu bellum gerebathij voerde de strijd met een bende bandieten
vastum maris aequorde uitgestrekte oppervlakte van de zee
mater, -ris
materia, materies
maturus
meditari
moeder
materie, materiaal
rijp
(vroeg)tijdig
overwegen
saepe bona materia cessat sine artificedikwijls komt goed materiaal niet tot zijn recht zonder een bewerker
nondum maturus imperio Ascanius eratAscanius was nog niet oud genoeg om de heerschappij over te nemen
tuo adventu nobis opus est maturoje komst is dringend gewenst
mecum quid dicerem meditatus sum
medium
medius
mel, mellis
membrum
meminisse
memor, -is
memorare
uitdenken
openbaarheid
in het midden
honing
lichaamsdeel
zich herinneren
denkend aan
melding maken van
ik dacht na over wat ik zou zeggen
Atreus meditatur poenam in fratrem novamAtreus denkt een ongehoorde straf uit voor zijn broer
quae scitis proferatis in mediummaakt bekend wat jullie weten
locum medium inter exercitus delegithij koos een plaats uit midden tussen de legers
mediam mulierem complectiturhij slaat zijn armen om het middel van de vrouw
tu, Romane, memento parcere subiectis et debellare superbosdenk eraan, Romein, de onderworpenen te sparen en de hooghartigen uit te schakelen
virtutis tuae memores non erantze dachten niet aan jouw capaciteiten
maiorum fortia facta memoravithij sprak over de dappere daden van de voorouders
memoria
mens, -tis
mensa
mensis, -is
mercator, -is
merces, -edis
geheugen
herinnering
tijd die men zich kan herinneren
geest, verstand
gedachte
tafel
maand
handelaar
loon, betaling
fuit in Caesare ingenium, ratio et memoriaCaesar was begaafd, theoretisch onderlegd en had een goed geheugen
recens memoria parentisde nog levendige herinnering aan zijn vader
usque ad meam memoriamtot mijn tijd
homines habent mentem acrem et vigentemde mensen hebben een scherp en krachtig verstand
permulta mihi in mentem veniebantik moest aan veel dingen denken
lumen in mensa appositumeen lamp die op de tafel is gezet
Verres mercede maiestatem rei publicae minuitVerres schaadde het aanzien van de staat door zich te laten omkopen
merēremerui, meritum
merērimeritus sum
merito
meta
verdienen
dienen
zich verdienstelijk maken
terecht
keerpunt
multorum odium meruithij haalde zich de haat van velen op de hals
equestria stipendia meruithij diende bij de ruiterij
vir de re publica optime merituseen man die zich buitengewoon verdienstelijk heeft gemaakt voor de staat
equi circum metam curruntde paarden rennen rond de keerpaal
metueremetui
metus, -us
meus
miles, -itis
militaris
militia
mille
minae, -arum
minax, -acis
minuereminui, minutum
mirari
eindpunt
bang zijn, vrezen
angst
mijn, van mij
soldaat
krijgs-, soldaten-
krijgsdienst
duizend
(be)dreiging
dreigend
verminderen
zich verwonderen
bewonderen
metas pervenit ad aevizijn leven kwam ten einde
metuo ne sero veniamik ben bang dat ik te laat kom
te suis matres metuunt iuvencismoeders zijn bang voor jou wegens hun zonen
Stoici definiunt formidinem metum permanentemde Stoicijnen omschrijven `formido' als blijvende vrees
ad arma milites concurruntde soldaten snellen te wapen
scientia rei militariskrijgskunde
domi militiaequein Rome en te velde
tria milia militum capti sunter zijn drieduizend soldaten gevangen genomen
minae Clodii modice me tanguntde dreigementen van Codius raken mij nauwelijks
Verres mercede maiestatem rei publicae minuitVerres schaadde het aanzien van de staat door zich te laten omkopen
eius temeritatem satis mirari non possumik blijf me verbazen over zijn driestheid
orationes tuas mirorik bewonder jouw redevoeringen
miscēre door elkaar mengen aestu miscentur arenae
miscui, mixtum
miser
miserari
miseria
misericordia
mitteremisi, missum
mobilis
modestia
modo
in beroering brengen
ongelukkig
beklagen
ellende
medelijden
werpen
zenden, laten gaan
beweeglijk
gematigheid, zelfbeheersing
slechts
zoëven
het zand wordt door het kolkende water opgewoeld
miscere utile dulcihet nuttige met het aangename verenigen
magno miscetur murmure caelumde lucht wordt onder luid gedonder in beroering gebracht
fortunam suam miserabaturhij jammerde over zijn lot
eis otium et divitiae oneri miseriaeque fuerunteen ambteloos leven en rijkdom waren voor hen een last en een bron van ellende
saxa certatim miseruntze gooiden om het hardst stenen
speculatores ad oppidum mittereverspieders naar de stad sturen
genus hominum mobile et infidumeen grillig en onbetrouwbaar slag mensen
neque modum neque modestiam victores habueruntde overwinnaars kenden maat noch zelfbeheersing
biduum modo laetati sunthun blijdschap duurde maar twee dagen
non modo reus improbus adductus est, sed etiam diligens accusator venitniet alleen werd er een schurkachtige beklaagde voorgeleid, maar er verscheen ook een nauwgezette aanklager
quos modo fugere credebant ad se ire videruntde mannen van wie ze kort te voren nog dachten dat ze vluchtten, zagen ze op zich af komen
modo ... modo
modo (voegw)
modus
nu eens ... dan weer
mits
maat
manier
ire modo ocius, modo consisterenu eens sneller gaan, dan weer stil houden
manent ingenia senibus, modo permaneat studiumoude mannen blijven bij de tijd, als ze maar bezig blijven
navium modum formamque demonstravithij gaf de grootte en de vorm aan van de schepen
easdem res aliis modis efferre possumuswij kunnen dezelfde dingen op verschillende manieren
moenia, -ium
moles, -is
moliri
mollis
monēremonui, monitum
mons, -tis
monstrum
monumentum
(stads)muren
grote last, moeite
groot voorwerp, massa
ondernemen
zacht, buigzaam
herinneren aan
waarschuwen
berg
wonderlijk verschijnsel
monument, gedenkteken
onder woorden brengen
moenia defensoribus erant vacuade muur was zonder verdedigers
tantae molis erat Romanam condere gentemzo een grote inspanning kostte het Rome te grondvesten
aditus insulae munitus erat mirificis molibusde toegang tot het eiland was beschermd door indrukwekkende havenhoofden
num montes moliri sede sua paramus?zijn we soms van plan bergen van hun plaats te duwen?
Falculam placidum mollemque reddidiik heb gemaakt dat Falcula kalm en meegaand werd
memorem monesje herinnert me aan iets dat ik al wist
te moneo ut tuum officium meminerisik wijs je erop dat je je plicht niet moet vergeten
milites naturam montis cognoveruntde soldaten hebben onderzocht wat de natuurlijke gesteldheid van de berg was
monstra et irae deum indicia cernebathij zag voortekens en aanwijzingen voor de toorn der goden
veterum monumenta virorumgedenktekens van mensen uit het verleden
mora
morari
morbus
morimorior, mortuus sum
mors, -tis
mortalis
vertraging, uitstel
vertragen, ophouden
talmen, treuzelen
ziekte
sterven
dood
sterfelijk, sterveling
periculum in morauitstel is gevaarlijk
misit equitatum qui agmen morareturhij zond de ruiterij om de kolonne tegen te houden
nec ultra moratuszonder verder te treuzelen
morbus est habitus corporis contra naturamziekte is een onnatuurlijke toestand van het lichaam
comitemne sororem sprevisti moriens?heb je je zuster als metgezellin in de dood versmaad?
tota vita nihil aliud quam ad mortem iter esthet hele leven is slechts een reis naar de dood
omnes mortales se laudari optantalle stervelingen willen graag geprezen worden
mos, moris
motus, -us
movēremovi, motum
mox
mulier, -ieris
multitudo, -inis
zede, gewoonte
beweging
bewegen
spoedig
vrouw
menigte
mores maiorumde zeden van de voorouders
terra ingenti motu concussa ester was een hevige aardbeving
loco moveri non poterathet kon niet verplaatst worden
una cura cor meum movetik word door één zorg gekweld
mediam mulierem complectiturhij slaat zijn armen om het middel van de vrouw
in omnes partes dispersa est multitudode menigte verspreidde zich naar alle kanten
multusplures, plurimi
mundus
municipium
munire
munus, -eris
murmur, -is
murus
musa
mutare
mutus
mutuus
veel
wereld
provinciestad
versterken
taak
geschenk
geluid
muur
muze
veranderen
verwisselen
geluidloos, stom
wederkerig
quamvis multos nominatim proferre possumik zou net zoveel mensen als men maar wil met name kunnen noemen
terra in medio mundo sita estde aarde bevindt zich in het centrum van het heelal
urbs munita terra mariqueeen stad die aan land- en zeezijde versterkt is
exsequi consulis officia et munerade plichten en taken van een consul vervullen
aliquem munere donareiemand een geschenk geven
magno miscetur murmure caelumde lucht wordt onder luid gedonder in beroering gebracht
de muro sese deieceruntzij stortten zich van de muur af
incussit suavem mi in pectus amorem musarumhij bracht de zoete liefde voor de muzen in mijn hart
una epistula totum mutaverat homineméén brief had de man volkomen veranderd
mutato equo evasithij ontsnapte na van paard verwisseld te zijn
amor mutuus
nam, namque want
wederkerige liefde
nancisci na(n)ctus sum
narrare
nascinatus sum
natio, -ionis
natura
natus, -us
nauta
navis, -is
-ne
nē
nē ... quidem
(ver)krijgen
vertellen
geboren worden
stam, volk
natuur
aard
geboorte, leeftijd
zeeman
schip
soms?
of
opdat niet, om niet
zelfs niet, niet eens
ook niet
nanctus est idoneam ad navigandum tempestatemhij trof goed weer om te varen
tibi soli ea narrare velimalleen aan jou zou ik dit willen vertellen
amplissimo genere natusvan zeer aanzienlijke afkomst
nationes natae servitutivolkeren geboren om slaaf te worden
satis nos instruxit ratione naturade natuur heeft ons van voldoende inzicht voorzien
milites naturam montis cognoveruntde soldaten hebben onderzocht wat de natuurlijke gesteldheid van de berg was
homo magno natueen man van hoge leeftijd
naves longas aedificandas curavithij liet oorlogsschepen bouwen
tune te esse militem dicere audes?wou jij soms beweren dat je een soldaat bent?
scisne Publiliusne iturus sit in Africam?weet jij soms of Publilius van plan is naar Afrika te gaan?
Caesar suis imperavit ne tela reicerentCaesar beval zijn soldaten de speren niet terug te gooien
eis rebus ne di quidem immortales pares esse possintzelfs de onsterfelijke goden zouden daar niet tegen op kunnen
si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquam als iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit
nec, neque
necare
en niet
noch
doden
mors nec ad mortuos pertinet nec ad vivosde dood raakt noch de doden noch de levenden
complures hostes necati suntverscheidene vijanden zijn gedood
necessarius
necesse
necessitas, -atis
necterenexui, nexum
nefas
negare
neglegereneglexi, neglectum
negotium
nemo, -inis
noodzakelijk, onvermijdelijk
nodig
noodzaak, dwang
knopen, verbinden
zonde
ontkennen
weigeren
verwaarlozen
bezigheid, zaak
moeilijkheid, moeite
niemand
necesse est mihi de me ipso dicereik moet nu over mezelf praten
tempori cedere, id est necessitati parere, sapientis estwijken voor de omstandigheden, d.w.z. gehoorzamen aan het noodlot, kenmerkt een wijs man
nectere dolumeen list beramen
ei nihil umquam nefas fuitin zijn ogen was alles altijd geoorloofd
ille negat se Numidam pertimescerehij ontkent dat hij bang wordt voor de Numidiër
patriae opem negathij weigert zijn vaderland te helpen
iram meam neglexithij trok zich van mijn woede niets aan
negotium municipii administrarede stadsaangelegenheden behartigen
in otio de negotiis cogitavitin zijn vrije tijd dacht hij nog aan zijn werkzaamheden
Cato Siciliam tenere nullo negotio potuitCato had zonder enige moeite Sicilië kunnen behouden
ita fit ut omnino nemo possit esse beatuszo komt het dat volstrekt niemand echt gelukkig kan zijn
nemus, -oris
nepos, -otis
nequirenequeo, nequivi, nequitum
nequiquam
nervus
nescirenesci(v)i
bos, woud
kleinzoon
niet in staat zijn
tevergeefs
pees
niet weten
consonat omne nemus strepituhet hele woud weerklinkt van het lawaai
Demosthenes rho dicere nequibatDemosthenes kon de rho niet zeggen
emicuit nervo penetrabile telumweg van de pees sprong de alles doorborende pijl
nescio an hoc futurum sitik weet niet of dit niet zal gebeuren, dit zou best wel eens kunnen gebeuren
nescius
neve, neu
nex, necis
ni (zie nisi)
nidus
niger
nihil
niet wetend
en niet
moord
nest
zwart
niets
nescius impendentis malizich niet bewust van de ramp die hem bedreigde
cohortatus est ne eos frumento neve alia re iuvarent hij drong er op aan om hen noch met koren noch met iets anders te helpen
in liberos vitae necisque potestatem habentzij hebben de macht over leven en dood van hun kinderen
nihil omnino curoik trek me helemaal nergens iets van aan
nimbus
nimis, nimium
nisi, ni
nitinisus, nixus sum
nitidus
niveus
nobilis
nocērenocui, nocitum
nocte, noctu
regenbui, wolk
te, te veel
als niet
behalve
steunen op
zich inspannen
glanzend, schitterend
sneeuwwit
aanzienlijk, beroemd
schaden, benadelen
's nachts
dea nimbo succinctaeen godin gehuld in een wolk
nimis iam dixiik heb reeds te lang gesproken
nimium diual te lang
memoria minuitur nisi eam exerceashet geheugen gaat achteruit als je het niet traint
stare respublica nisi uno regente non potestde staat kan geen stand houden tenzij één man de leiding heeft
consilio atque auctoritate Ciceronis nitebaturhij steunde op het advies en het gezag van Cicero
summa vi Cirtam irrumpere nititurhij spant zich tot het uiterste in om Cirta binnen te dringen
omnibus his nivea cinguntur tempora vittavan al dezen zijn de slapen omgeven door een sneeuwwitte wollen band
nobili genere nati suntzij zijn van hoge geboorte
non solum rei publicae sed etiam tibi ipsi nocebisje zult niet alleen de staat maar ook jezelf schaden
noctu vigilias agunt
nocturnus
nollenolo, nolui
nachtelijk
niet willen
zij staan 's nachts op wacht
nocturnos ciet manes DidoDido roept de nachtelijke schimmen op
noli putare quemquam meliorem fuissedenk niet dat iemand beter is geweest
nomen, -inis
nominare
non
nondum
nonnullus
nos
noscerenovi, notus
noster
novus
novissimus
nox, noctis
nuberenupsi, nuptum
nubes, -is
naam, titel
benoemen
niet
nog niet
enige
wij
leren kennen
onze
nieuw
laatste, achterste
nacht
trouwen
wolk
vos me imperatoris nomine appellavistisjullie hebben mij begroet met de titel van imperator
nondum maturus imperio Ascanius eratAscenius was nog niet oud genoeg om de heerschappij over te nemen
Rhodanus nonnullis vadis transiturde Rhone is op sommige plaatsen doorwaadbaar
linguam Etruscam probe noverathij kende uitmuntend Etruskisch
hostes impetum in nostros feceruntde vijanden deden een aanval op onze soldaten
homo novuseen man van niet-aanzienlijke afkomst
caedem principis et res novas cogitathij zint op moord op de keizer en op revolutie
agmen novissimumde achterhoede
ad multam noctem pugnatum esttot diep in de nacht is er gevochten
haec mulier ipsi Oppianico nupsitdeze vrouw is met die bewuste Oppianicus getrouwd
venti vis nubes differtde kracht van de wind jaagt de wolken uiteen
nudare
nudus
nullus, -ius
ontbloten
naakt
geen
agros populando nudavithij plunderde de akkers volkomen kaal
nullius apud me auctoritas maior est quam M. Lepidivan niemand weegt het gezag bij mij zo zwaar als van Marcus Lepidus
numen, - inis
numerus
numquam
nunc
nuntiare
nuntius
nuper
nuptiae, -arum
nympha
goddelijke kracht
getal, aantal
nooit
nu
berichten
koerier, bericht
niet lang geleden
huwelijk
nimf
di immortales numine et auxilio urbis tecta defenduntde onsterfelijke goden beschermen met hun kracht en hun steun de huizen van de stad
oppida omnia, numero ad duodecim, incenduntze steken al hun steden, ongeveer twaalf in getal, in brand
numquam minus solus sum quam cum solus sumnooit ben ik minder eenzaam dan wanneer ik alleen ben
tribuni plebis nunc fraudem, nunc neglegentiam consulum accusabantde volkstribunen legden de consuls nu eens bedrog, dan weer nalatigheid ten laste
casu accidit ut id primus nuntiarethet kwam toevallig zo uit dat hij het als eerste berichtte
de Quinto fratre tristes nobis nuntii veneruntover je broer Quintus hebben ons treurige berichten bereikt
ob
obicere-icio, -ieci, -iectum
obire-ii, -itum
obliquus
obliviscioblitus sum
obscurus
obsidēre
voor
wegens, omwille van
voor iemand (iets) neergooien
verwijten
tegemoet gaan
scheef
vergeten
duister
belegeren, bezet houden
mors ob oculos saepe versata estvaak stond ons de dood voor ogen
pecuniam accepit ob necem hospitis suihij ontving geld voor het vermoorden van zijn gast
quam ob remwaarom
cibum canibus obiecithij gooide voedsel neer voor de honden
ignobilitatem mihi obiecithij wees laatdunkend op mijn lage afkomst
Iulia supremum diem obiitIulia stierf
dum tu ades, virgines sunt oblitae suizolang jij aanwezig was, vergaten de meisjes zichzelf
aut falsa aut certe obscura opinioeen opvatting die of wel verkeerd of tenminste onduidelijk is
omnes aditus armati obsidebant
-sedi, -sessum
obstare-stiti, -statum
obstupescere-stupui
obtinēre-tinui, -tentum
staan voor, hinderen
verbaasd worden
bezet -, vast houden
in bezit nemen
gewapende soldaten hielden alle toegangen bezet
meis commodis obstitithij stond mijn belangen in de weg
eius aspectu obstupuibij het zien van hem was ik met stomheid geslagen
Hispaniam citeriorem cum imperio obtinebathij had Noord-Spanje als goeverneur onder zijn bevel
Romani rem obtinueruntde Romeinen behaalden de overwinning
obviam
obvius
occidere-cidi, -casum
occīdere-cīdi, -cīsum
occultare
occultus
occupare
occurrere-curri, -cursum
oceanus
oculus
odisse
odium
tegemoet
tegemoet
vallen
sneuvelen
vellen, doden
verbergen
verborgen
in bezit nemen
tegemoet komen, tegengaan
opkomen bij
oceaan
oog
haten
haat
se mihi obviam obtulithij kwam mij tegemoet
obvia ei Camilla occurritCamilla snelde hem tegemoet
ante solem occasumvoor zonsondergang
si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquam als iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit
Sulla inopia hostium occidendi finem fecitSulla hield op met moorden bij gebrek aan vijanden
se latebris occultavithij verborg zich in een schuilplaats
occulta quaedam et quasi involuta aperuithij openbaarde bepaalde verborgen en, om zo te zeggen, verhulde dingen
regnum occupavithij maakte zich meester van het koningschap
malevolentiae hominum occurrithij verzette zich tegen de kwaadwilligheid van de mensen
facilius eorum facta occurrent mentibus vestrishun daden zullen u gemakkelijker te binnen schieten
video in me omnium vestrum oculos esse conversosik zie dat de ogen van u allen op mij gericht zijn
oderint dum metuantlaten ze mij maar haten, als ze me maar vrezen
odi odioque sum Romanisik haat de Romeinen en word zelf door hen gehaat
odor, -is
offereobtuli, oblatum
officere-ficio, -feci, -fectum
officium
olim
omen, -inis
omittere-misi, -missum
omnino
omnis
onerare
geur
tonen
(aan)bieden
hinderen, afbreuk doen
taak, plicht
vroeger, later
voorteken
terzijde leggen
achterwege laten
volkomen, beslist
in totaal
ieder, elk (meervoud: alle)
(be)laden
se mihi obviam obtulithij kwam mij tegemoet
quod cuique promptum erat, obtuleruntze boden aan wat een ieder bij de hand had
timor animi auribus officithun angst maakt hen doof
exsequi consulis officia et munerade plichten en taken van een consul vervullen
forsan et haec olim meminisse iuvabitmisschien zullen we zelfs hieraan later met genoegen terug denken
omisso discriminezonder onderscheid te maken
innumerabiles viros omittoover talloze mannen wil ik het nu niet hebben
ita fit ut omnino nemo possit esse beatuszo komt het dat volstrekt niemand echt gelukkig kan zijn
erant omnino itinera duoer waren maar twee routes
ad unum omnes in castra pervenerunttot de laatste man kwamen ze in het kamp aan
me amoenitate oneravithij overlaadde me met charmante attenties
onus, -eris
opacus
opera
opinio, -ionis
oportet
last
beschaduwd, duister
moeite, inspanning
mening
naam, reputatie
het behoort
eis otium et divitiae oneri miseriaeque fuerunteen ambteloos leven en rijkdom waren voor hen een last en een bron van ellende
ibant per opaca locorumzij gingen door een schaduwrijk gebied
operam mihi reddidistije hebt mijn moeite beloond
fuerunt in hac opinione non pauciheel wat mensen waren deze mening toegedaan
summam habuit iustitiae opinionemhij had de reputatie een zeer rechtvaardig man te zijn
non quia necesse sit, sed quia oportet
oportuit
opperirioppertus sum
oppidum
opportunus
opprimere-pressi, -pressum
oppugnare
ops, opis
wachten
stad
gunstig
neerdrukken, overweldigen
aanvallen, bestormen
hulp
(pl.) hulpmiddelen, rijkdom, macht
niet omdat het noodzakelijk is, maar omdat het zo hoort
abi intro, ibi me opperirega naar binnen en wacht daar op me
dein Capuam pervenit, in oppidum magnumvandaar kwam hij in Capua, een grote stad
haec ei satis opportune accideruntdit kwam hem nogal gelegen
superba dominatio tandem oppressa ester is eindelijk een eind gemaakt aan de hooghartige onderdrukking
me pecunia oppugnavithij benaderde me met geld
opem mihi ultimo in discrimine tulithij heeft mij in het uiterste gevaar geholpen
in bonis numerabis divitias, honores, opesrijkdom, ambten en macht zul je rekenen tot de goede dingen
optare
opulentus
opus, -eris
ora
orare
oratio, -ionis
orbis, -is
ordo, -inis
wensen
rijk, machtig
kust, rand
(be)pleiten
smeken
taal
redevoering
kring, cirkel
(volg)orde
Zama, oppidum armis virisque opulentumZama, een stad rijk aan wapens en manschappen
oppidum natura et opere munitumeen stad verdedigd door zijn ligging en door zijn verdedigingswerken
tuo adventu nobis opus est maturoje komst is dringend gewenst
ipse pro se oravithij bepleitte zijn eigen zaak
oravit ab Artorio ne in castris remanerethij smeekte Artorius niet in het kamp te blijven
qualis homo, talis oratiozoals een man is, zo is zijn manier van spreken
hac oratione habita conversae sunt omnium mentesdoor het houden van deze redevoering zijn allen van gedachten veranderd
orbis terrarumde wereld
fatum appello ordinem seriemque causarum
orīgo, -inis
orde, gelid
rang, klasse
oorsprong
onder het lot versta ik een bepaalde volgorde en aaneenschakeling van oorzaken
auxilia regis nullo ordine iter fecerantde hulptroepen van de koning hadden hun tocht gemaakt zonder het gelid te bewaren
eum absentem in amplissimum ordinem cooptaveruntzij hebben hem tijdens zijn afwezigheid opgenomen in de aanzienlijkste (d.w.z. senatoren-) klasse
Thales originem rerum quaesivitThales zocht naar de oorsprong van alles
oririortus sum
os, oris
os, ossis
osculum
ostendereostendi, ostentum
otium
ovis, -is
pabulum
paene
palma
ontstaan
opkomen
mond
gezicht, uiterlijk
bot
kus
tonen
onder ogen brengen
vrije tijd
rust
schaap
voedsel, voer
bijna
(hand)palm
zegepalm
si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquamals iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit
in omnium ore estiedereen praat over hem
incedunt per ora vestra magnificivoor uw ogen schrijden ze in al hun luister voort
mater ossa in sinum legitzijn moeder verzamelde zijn gebeente in de plooivan haar kleed
aliis spem, aliis metum ostenditsommigen gaf hij hoop, anderen maakte hij bang
quid fieri vellet, ostendithij bracht hun onder ogen wat hij wilde dat er gebeurde
in otio de negotiis cogitavitin zijn vrije tijd dacht hij nog over zijn werkzaamheden
multitudo insolens belli diuturnitate otiide bevolking die oorlog ontwend was door de lange duur van de vrede
paene dixibijna had ik gezegd
tendebat inertes moribundus palmasstervende strekte hij zijn krachteloze handen uit
plurimarum palmarum gladiatoreen gladiator die zeer veel overwinningen behaald
heeft
palus, -udis
panderepandi, passum
par, paris
parare
parcerepeperci
parens, -tis
parēreparui
parerepeperi, partum
pars, -tis
moeras
uitspreiden
gelijk aan
opgewassen tegen
billijk
voorbereiden
voorbereidingen treffen
sparen
ouder (subst.)
gehoorzamen
voortbrengen, verwerven
deel
Caesar paludes siccare voluitCaesar wilde de moerassen droogleggen
crinibus passismet loshangend haar
viam alicui ad dominationem panderevoor iemand de weg effenen naar de alleenheerschappij
caritate non omnes pariter egemuswe hebben niet allemaal in dezelfde mate behoefte aan genegenheid
eis rebus ne di quidem immortales pares esse possintzelfs de onsterfelijke goden zouden daar niet tegen op kunnen
par est et ab hoste docerihet is goed ook van vijanden te leren
insidias inimico paravithij bereidde een aanslag voor op zijn vijand
in nemus ire parantzij maken aanstalten om het bos in te gaan
tu, Romane, memento parcere subiectis et debellare superbosdenk er aan, Romein, de onderworpenen te sparen en de hooghartigen uit te schakelen
pulchra faciet te prole parentemzij zal je vader maken van een mooi nageslacht
nulla fuit civitas quin Caesari parereter was geen stam die niet aan Caesar gehoorzaamde
amicos officio et fide peperithij maakte zich vrienden door hulpbetoon en trouw
Belgae pertinent ad inferiorem partem fluminis Rhenihet gebied van de Belgen strekt zich uit tot de benedenloop van de rivier de Rijn
partim
kant
partij (meestal pl.)
deels
a dextra parteaan de rechterkant
transire in partes Othonisde partij van Otho kiezen
amici partim deseruerunt me partim etiam prodideruntmijn vrienden hebben mij deels in de steek gelaten, deels zelfs verraden
parum
parvusminor, minimus
pascerepavi, pastum
passim
passus, -us
pastor, -is
patefacere-facio, -feci, -factum
pater, -ris
patērepatui
niet genoeg
klein
laten grazen, voeden
wijd en zijd
pas (± 1.50 m)
herder
openmaken
openbaar maken
vader
openstaan
talia facinora impune suscepisse parum habueruntze vonden het nog niet genoeg dergelijke misdaden ongestraft te hebben gepleegd
si parva licet componere magnisals het geoorloofd is klein met groot te vergelijken
viginti ventres pasco et canemtwintig magen voed ik plus een hond
boves pascuntur frondibusde runderen voeden zich met bladeren
passim vagabanturzij zwierven overal rond
milia passuum ducentatweehonderdduizend passen, tweehonderd mijl
odium suum in te patefecithij liet zijn haat jegens jou blijken
patrum auctoritatekrachtens senaatsbesluit
ne fugae quidem patebat locuser was zelfs geen gelegenheid om te vluchten
patipatior, passus sum
patria
patrius
patrare
pauci, -orum
verdragen
toestaan
vaderland
van de vader
traditioneel
tot stand brengen, voltooien
weinig
nec totam servitutem pati possunt, nec libertatemzij kunnen geen totale onderworpenheid verdragen, en ook geen totale vrijheid
liberos suos palam ad se adire non patiuntur Gallide Galliërs staan niet toe dat hun kinderen in het openbaar naar hen toe komen
dulce et decorum est pro patria morihet is zoet en eervol voor het vaderland te sterven
patria potestasde wettige macht van de vader
patrii moresde levensgewoonten van onze vaderen
uno die inter duos reges coeptum atque patratum bellum estop één dag is een oorlog tussen twee koningen begonnen en beëindigd
fuerunt in hac opinione non pauciheel wat mensen waren deze mening toegedaan
paulatim
paulum
pauper, -is
pavērepavi
pavor, -is
langzamerhand
weinig, een beetje
arm
angstig zijn
angst
paucorum potentia paulatim crevitde macht van een kleine groep werd geleidelijk groter
paulum requiescebantze rustten even uit
paulo postkorte tijd later
servum hunc domini pauperis esse apparethet is wel duidelijk dat dit de slaaf van een arme meester is
pueri et matres paventes longo ordine stant circumkinderen en moeders staan er bevreesd in een wijde kring omheen
alicui pavorem inicereiemand angst inboezemen
pax, pacis
peccare
pectus, -oris
pecus, -oris
pecus, -udis
pedes, -itis
pelagus n.
pellerepepuli, pulsum
penates, -ium
pendērepependi
vrede
een fout maken
borst
inborst, hart
vee
beest
infanterist
zee
voortdrijven, verdrijven
huisgoden, staatsgoden
hangen
in spanning verkeren
bello et pacein oorlog en vredestijd
pace tua dixerimmet uw goedvinden zou ik willen zeggen
peccatis veniam poposcithij vroeg vergeving voor zijn fouten
pectora ferro hausithij doorboorde zijn borst met een zwaard
nova pectore versat consilia VenusVenus zint in haar hart op nieuwe plannen
quid interest inter hominem et pecudem?wat is het verschil tussen een mens en een dier?
equites peditesqueruiters en infanteristen
fragilem truci commisit pelago ratemhij heeft zijn nietige scheepje aan de zee toevertrouwd
hostes pulsi fugatique suntde vijanden werden verdreven en op de vlucht gejaagd
Ilium in Italiam portat victosque penateshij brengt Troje en de overwonnen huisgoden over naar Italië
tui qui ex te pendentje familieleden die van jou afhankelijk zijn
animi spe et metu pendebant
penetrare
penitus
(diep) doordringen
diep
de mensen waren gespannen vervuld van hoop en vrees
id Tiberii animum alte penetrabatdit raakte Tiberius diep
penitus in Apuliam se abdidithij verborg zich in de binnenlanden van Apulië
penna
per
peragere-egi, -actum
percellere-culi, -culsum
percipere-cipio, -cepi, -ceptum
perdere-didi, -ditum
geheel
veer, vleugel
door ... heen
gedurende
door middel van
voltooien
behandelen
verpletteren
verbijsteren
in zich opnemen,waarnemen
begrijpen
te gronde richten
verliezen
penitus aliquid intellegereiets volkomen begrijpen
iter per provinciam multo facilius eratde weg door de provincie was veel makkelijker
per idem tempusgedurende diezelfde tijd
per exploratores consilia hostium comperitdoor spionnen kwam hij achter de plannen van de vijanden
per iram matrem necavitin drift vermoordde hij zijn moeder
inceptum peragereeen onderneming tot een eind brengen
sententiam de eo paucis peragammijn oordeel over hem zal ik in enkele woorden weergeven
Stymphalia monstra certa sagitta perculit HerculesHercules velde de Stymphalische monsters met zijn welgerichte pijl
timore perculsa erat civitasde burgers waren verlamd van schrik
id neque oculis neque auribus neque ullo sensu percipi potestdit kan niet met de ogen, oren of enig ander zintuig waargenomen worden
ad percipiendam virtutem adiuvarehelpen om de deugd te leren
civitatem perdidithij heeft de staat te gronde gericht
omnes fructus industriae perdidialle profijt van mijn toewijding heb ik verloren
perducere-duxi, -ductum
brengen door, - tot difficile est animum perducere ad contemptionemanimaehet is moeilijk de geest tot minachting van het leven te
perferre-tuli, -laetum
perficere-ficio, -feci, -fectum
perfidia
pergereperrexi, perrectum
periculum
perire-ii, -itum
permittere-misi, -missum
permovēre-movi, -motum
pernicies
overbrengen
verdragen
voltooien
trouweloosheid
(voort)gaan
gevaar
te gronde gaan
toevertrouwen
toestaan
tot iets bewegen
ondergang
brengen
perferendis militum mandatis idoneus habebaturhij werd geschikt geacht om opdrachten van de soldaten over te brengen
annuam oppugnationem pertuleruntzij hebben een belegering van een jaar doorstaan
susceptum perfice munusvolbreng de taak die je op je genomen hebt
perfidia me fefellitdoor woordbreuk heeft hij mij bedrogen
modo adversus hostes, interdum in solitudinesperrexitnu eens trok hij de vijanden tegemoet, dan weer ging hij de woestijn in
periculum in morauitstel is gevaarlijk
ictu fulminis Phaethon periitPhaethon kwam om, getroffen door de bliksem
se in fidem populi Romani permiserunt zij stelden zich onder de bescherming van het Romeinse volk
Capuam militibus diripiendam permisithij gaf Capua aan zijn soldaten om het te plunderen
sive dolore sive metu permotus gravius scripsiuit verdriet of vrees heb ik een nogal sombere brief geschreven
videbam meam perniciem cum magna calamitate rei publicae esseik zag dat mijn ondergang gepaard ging met een grote ramp voor de staat
perpetuus
persequi-secutus sum
persuadēre-suasi, -suasum
ononderbroken
volgen
overtuigen
overreden
nox est perpetua una dormiendaeen eeuwige nacht moeten wij slapend doorbrengen
fugientes usque ad flumen persequunturze achtervolgen de vluchtenden tot aan de rivier
imprimis hoc volunt persuadere Druides, non interire animasde Druïden willen vooral deze overtuiging bijbrengen dat de ziel niet sterft
ei magnis praemiis persuadet ut ad hostes transeathij overreedt hem met grote beloningen om naar de vijanden over te lopen
pertinēre-tinui, -tentum
pervenire-veni, -ventum
pes, pedis
pestis, -is
peterepetīvi, petītum
zich uitstrekken
betrekking hebben op,van belang zijn voor
aankomen
voet
dodelijke ziekte
trachten te bereiken
trachten te verkrijgen
Belgae pertinent ad inferiorem partem fluminis Rhenihet gebied van de Belgen strekt zich uit tot aan de benedenloop van de Rijn
nihil ad rem pertinethet doet niets ter zake
in maximam invidiam pervenithij heeft zich zeer gehaat gemaakt
se Caesari ad pedes proieceruntze wierpen zich aan Caesars voeten
alii alia peste absumpti suntze zijn aan allerlei ziekten bezweken
avaritia et luxuria quae pestes omnia magna imperia everterunthebzucht en behoefte aan overdaad, ziekten waardoor alle grote rijken ten val zijn gekomen
Romam petivithij ging naar Rome
falsis criminibus eum petivitmet ongegronde beschuldigingen probeerde hij hem te treffen
frustra magistratum petebattevergeefs probeerde hij het ambt te verkrijgen
pharetra
philosophia
pietas, -atis
pignus, -oris
pinguis
pinus, -us
piscis, -is
pijlkoker
filosofie
vroomheid
plichtsbetrachting
liefde
onderpand, bewijs
vet
pijnboom
vis
non quicquam aliud est philosophia quam studium sapientiaefilosofie is niets anders dan het streven naar wijsheid
pietas est iustitia adversus deos`pietas' is gerechtigheid tegenover de goden
pietas erga patriam aut parentes officium conservare monet`pietas' maant ons onze plicht jegens het vaderland of onze ouders in acht te nemen
felix nati pietategelukkig door de liefde van zijn zoon
pius
placēreplacui, placitum
placetplacuit
placidus
vroom, plichtsgetrouw, liefdevol
bevallen
het behaagt, men besluit
vredig, kalm
illa mihi placetik vind haar aardig
senatui placuitde senaat heeft besloten
Falculam placidum mollemque reddidiik heb gemaakt dat Falcula kalm en meegaand werd
plebs, -is
plenus
plerique
plerumque
poculum
poena
poeta
pollicēripollicitus sum
polus
pondus, -eris
ponereposui, positum
pons, -tis
de gewone mensen
vol
de meesten, zeer velen
meestal
beker
genoegdoening, boete
dichter
beloven
(hemel)pool
gewicht
leggen, plaatsen
neerleggen
brug
consulum utique alter ex plebe creaturtenminste één van de consuls wordt uit de plebs gekozen
Gallia est plena civium RomanorumGallië is vol Romeinse burgers
vita plena voluptatibuseen leven vol genietingen
plerique nostrum philosophiam obesse arbitranturde meesten van ons zijn van mening dat filosofie schadelijk is
ut plerumque fitzoals het meestal gaat
levia poculagepolijste bekers
morte poenas fortitudinis dedithij werd voor zijn moed met de dood gestraft
aut prodesse volunt aut delectare poetaedichters willen óf van nut zijn óf vermaken
pollicitus est sibi eam rem curae futuram essehij beloofde dat hij aan deze zaak aandacht zou geven
saxa magni ponderiszware stenen
corpus in litore ponuntzij leggen zich neer op het strand
mortem in malis ponithij beschouwt de dood als één van de slechte dingen
discordias ponite!houdt op met uw verdeeldheid!
pontem in flumine faciendum curavithij liet een brug slaan over de rivier
pontifex, -icis
pontus
popularis
populus
porrigereporrexi, porrectum
porta
portus, -us
poscerepoposci
possepotui
possidērepossedi, possessum
post, postea
priester
zee
van, voor het volk
van hetzelfde volk
volk
uitstrekken
poort
haven
eisen, vragen
kunnen
bezitten
daarna, later
pontifex maximusopperpriester, voorzitter van het priestercollege
caelum undique et undique pontusom hem heen was niets dan hemel en zee
senatus populusque Romanus (SPQR)senaat en volk van Rome
aciem latius porrexithij stelde de slaglinie over een grotere breedte op
dextram alicui porrigereiemand de rechterhand toesteken
portam aperitezet de poort open
huc delati portum intraverunthier aangekomen voeren zij de haven binnen
peccatis veniam poposcithij vroeg vergeving voor zijn fouten
Caesari te commendavi ut gravissime potuiik heb je zo dringend als ik kon bij Caesar aanbevolen
quo plus potestis, eo magis atroces vos praebetishoe meer macht jullie hebben, des te grimmiger gedragen jullie je
solum bello captum possidethij bezit grond die in de oorlog buitgemaakt is
non ita multo postniet zo lang daarna
post (prep)
posterus
postis, -is
postquam
achter
na
volgend, later
deur(post)
nadat
post montem se occultaveruntze verborgen zich achter een berg
anno post Tarquinios exactoseen jaar na de verdrijving van de Tarquinii
carpe diem, quam minime credula posteropluk de dag, zo min mogelijk rekenend op de volgende
eo postquam Caesar pervenit, arma et obsides poposcittoen Caesar daar was aangekomen, eiste hij wapens en gijzelaars
postulare
potarepotavi, potum
potens, -tis
potentia
potestas, -atis
potior potissimus
eisen
drinken
machtig
macht, invloed
macht, bevoegdheid
gelegenheid
liever, verkieslijker
postulabat magis quam petebathij eiste het meer dan dat hij het vroeg
domum bene potus redibathij ging flink aangeschoten terug naar huis
humiles laborant ubi potentes dissidentwanneer de machthebbers het oneens zijn, lijden de gewone mensen daaronder
potentia paucorum paulatim crevitde macht van een kleine groep groeide geleidelijk
tribunicia potestasde bevoegdheid van een volkstribuun
omnibus potestatem sui conveniendi fecithij gaf allen de gelegenheid hem te ontmoeten
illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie
adolescens, vel puer potiuseen jonge man of, liever gezegd, een jongen
praebērepraebui, praebitum
praeceps, -ipitis
praecipere-cipio, -cepi, -ceptum
praeclarus
praeda
praeesse-fui
praemium
aanbieden
(met se) zich betonen
hals over kop omlaag
overhaast
van te voren nemen
voorschrijven
schitterend, voortreffelijk
buit
de leiding hebben
beloning
aedilis spectaculum praebetde aedilis biedt het publiek een toneelvoorstelling aan
se dignum maioribus praebuithij heeft zich zijn voorouders waardig betoond
ab inimicis praeceps agorik word door mijn vijanden in het verderf gestort
animus ad flagitia praecepseen gezindheid die maar al te zeer geneigd was tot schanddaden
iam animo victoriam praecipiebantzij beschouwden zich al bij voorbaat als overwinnaars
his praecepit omnes mortales pecunia aggredianturhij beval hen te proberen alle mensen om te kopen
Livius, eloquentiae ac fidei praeclarusLivius, die uitblinkt in welsprekendheid en betrouwbaarheid
praedam prae se agerebuit voor zich uit drijven
omnibus Druidis praeest unuséén Druïde heeft de leiding over alle anderen
ei magnis praemiis persuadet ut ad hostes transeat
praesens, -tis
praesertim
aanwezig, tegenwoordig
vooral
hij overreedt hem met grote beloningen om naar de vijanden over te lopen
tempus tribus partibus constat, praeterito, praesente, futurode tijd bestaat uit drie delen: verleden, heden en toekomst
fortuna nos in praesens deseruithet geluk heeft ons voor het ogenblik in de steek gelaten
praesidium
praestare-stiti, -statum
praeter
praeterea
praeterire-ii, -itum
praetor, -is
pratum
precari
preces, -um
bescherming
bezetting, garnizoen
uitblinken, aan de dag leggen
voorbij
behalve
bovendien
voorbijgaan
praetor (magistraat, voornamelijk belast met de rechtspraak)
weide
bidden, smeken
smeekbede
duas legiones praesidio in castris reliquittwee legioenen liet hij in het kamp achter om het te bewaken
urbes praesidiis tenuithij hield de steden met bezettingstroepen onder controle
Cicero eloquentia ceteris praestatCicero overtreft de anderen in welsprekendheid
motos praestat componere fluctushet is beter de opgezweepte golven tot bedaren te brengen
praeter castra Caesaris suas copias transduxithij leidde zijn troepen langs het kamp van Caesar
praeter ceteros laborabisje zult het zwaarder te verduren krijgen dan de anderen
omnes praeter unumallen op één na
iam hos cursu, iam praeterit illosin snelle vaart passeert hij nu dezen, dan genen
silentio ea praetereoik ga hier zwijgend aan voorbij
praetor aequus et sapienseen rechtvaardige en wijze praetor
prata laetamalse weiden
desine fata deum flecti sperare precandohoud op te hopen dat de beschikkingen der goden veranderd worden door te bidden
omnibus precibus petivit ut in Gallia relinqueretur
hij drong er met de meeste klem op aan in Gallië achtergelaten te worden
premerepressi, pressum
pretium
primo
primus
princeps, -ipis
principatus, -us
principium
prior, -is
priscus
drukken
betaling
prijs, waarde
eerst
eerste
eerste, voornaamste
keizer
eerste plaats
keizerschap
begin
eerder, beter
uit oude tijden
vestigia alicuius premerein iemands voetspoor treden
premebat eum voce et vultuhij zette hem onder druk met zijn stem en zijn ogen
femina urbem exiguam pretio posuitde vrouw heeft voor geld een onaanzienlijk stadje gesticht
operae pretium est diligentiam maiorum recordarihet is de moeite waard de nauwgezetheid van onze voorouders in gedachten te houden
primo pecuniae, deinde imperii cupido creviteerst groeide de begeerte naar geld, daarna die naar macht
principes Albanorum in patres legithij koos de leiders van Alba Longa tot leden van de senaat
caede Messalinae convulsa principis domus estdoor de moord op Messalina raakte het keizerlijk hof in opschudding
Cingetorigi principatus atque imperium traditum estaan Cingetorix werd het leiderschap en de macht overgedragen
principatus et libertas dissociabiles suntalleenheerschappij en vrijheid zijn onverenigbaar
aetate et sapientia prior eratin leeftijd en wijsheid was hij de meerdere
priscos mores revocarede levenswijze van weleer in ere herstellen
pristinus
priusquam
privatus
pro
vroeger
voordat
van een gewoon burger, particulier
vóór
pristinus coniunxde vroegere echtgenoot
privato an publico consilio Saguntum oppugnavit Hannibal?heeft Hannibal op eigen gezag of krachtens staatsbesluit Saguntum aangevallen?
pro castris dimicaverunt
probare
procedere-cessi, -cessum
procul
prodere-didi, -ditum
voor
in de plaats van, als
in verhouding tot
goedkeuren
aannemelijk maken
voortgaan
op enige afstand
tonen, openbaar maken
verraden
ze streden vóór het kamp
dulce et decorum est pro patria morihet is zoet en eervol voor het vaderland te sterven
ego ibo pro te, si tibi non libetik zal voor jou in de plaats gaan, als jij geen zin hebt
proelium atrocius quam pro numero pugnantium fuithet gevecht was heviger dan men op grond van het aantal strijdenden kon verwachten
quaeris quod eloquentiae genus maxime probemje vraagt me voor welke stijl ik de meeste waardering heb
perfacile factu esse illis probavithij maakte hun aannemelijk dat het heel gemakkelijk was
Adherbal eo processum esse intellexit ut regnum relinquendum essetAdherbal begreep dat het zover was gekomen dat hij zijn rijk moest verlaten
est procul in pelago saxumver in zee ligt een rots
memoriae prodereoverleveren, vermelden
amici partim deseruerunt me partim etiam prodideruntmijn vrienden hebben mij deels in de steek gelaten, deels zelfs verraden
prodesseprofui
proelium
profecto
proficisci-fectus sum
profugere-fugi
profundus
progredi-gredior, -gressus sum
prohibēre
voordelig zijn
gevecht
stellig
vertrekken
vluchten
diep
voortgaan
afhouden van
aut prodesse volunt aut delectare poetaedichters willen óf van nut zijn óf vermaken
proelium atroxeen verbitterd gevecht
non est ita, iudices, non est profectozo is het niet, heren rechters, zo is het beslist niet
Romam supplices profecti suntzij zijn als smekelingen naar Rome vertrokken
ex proelio profugit in provinciamhij ontvluchtte de strijd en begaf zich naar de provincie
quo amentiae progressi sunt?tot welke mate van waanzin zijn zij gekomen?
inimicos commeatu prohibemus
-hibui, -hibitum
proicere-icio, -ieci, -iectum
proinde
proles, -is
promittere-misi, -missum
verhinderen
(naar voren) werpen
net zo
daarom
nageslacht
beloven
wij snijden onze vijanden af van de voedselaanvoer
prohibere quominus in unum coirent non potuithij kon niet verhinderen dat zij zich verenigden
se Caesari ad pedes proieceruntze wierpen zich aan Caesars voeten
proinde quasi nostram mentem videre possimusnet alsof we onze geest kunnen zien
proinde aut exeant aut quiescantdaarom moeten ze óf weggaan óf zich rustig houden
pulchra faciet te prole parentemzij zal je vader maken van een mooi nageslacht
ex voluntate Sullae omnia se facturum esse promisithij beloofde alles te zullen doen overeenkomstig de wens van Sulla
promptus
pronus
prope (adv)
prope (prep)
properare
propere
propinquus
openbaar
beschikbaar
snel
geneigd tot
voorover
geneigd tot
dichtbij, bijna
dichtbij
zich haasten
haastig doen
haastig
nabij
aliud clausum in pectore, aliud promptum in lingua habebatwat hij in zijn hart verborgen hield, was heel anders dan wat hij in het openbaar zei
quod cuique promptum erat, obtuleruntze boden aan wat een ieder bij de hand had
promptior lingua quam manuvlugger met zijn mond dan met daden
homines ad vim promptimensen die licht geneigd zijn tot geweld
prona viaeen weg die omlaag liep
in obsequium plus aequo pronusal te zeer geneigd tot volgzaamheid
non prope me, sed paene mecum habitavithij woonde niet alleen dichtbij mij, maar bijna bij mij thuis
Caesar in Italiam properavitCaesar haastte zich naar Italië
deditionem properarezich haastig overgeven óf de overgave verhaasten
domus foro propinqua
propior, -is
proponere-posui, -positum
dichterbij
openbaar maken
een huis vlakbij het forum
vero est propiushet is dichterbij de waarheid
quod ante tacuerat, proposuithij maakte openbaar wat hij vroeger verzwegen had
propositum
proprius
propter
propterea
prorsus
prosperus
prospicere-spicio, -spexi, -spectum
protinus
providēre-vidi, -visum
provincia
voor ogen stellen
voornemen
eigen
wegens
daarom
helemaal
voorspoedig, gunstig
in de verte kijken, - zien
voorzien
voorzieningen treffen
direct
voorzien
zorgen voor
ambtsterrein
iucundum, mea vita, mihi proponis amoremmijn lief, je stelt mij een heerlijke liefde voor ogen
propositum nostrum est secundum naturam viverehet is onze stelregel te leven in overeenstemming met de natuur
proprium id Tiberio fuitdit was een typisch trekje van Tiberius
propter frigora frumenta matura nondum erantwegens de kou was het koren nog niet rijp
nullo modo prorsus assentiorik ben het er beslist helemaal niet mee eens
invenimus omnia prospera evenissewij hebben gemerkt dat alles voorspoedig is verlopen
prospexi Italiam summa sublimis ab undahoog op de top van een golf, zag ik Italië in de verte liggen
prospicere futuros casus rei publicaede toekomstige lotgevallen van de staat voorzien
consulite vobis, prospicite patriaedenk om uzelf, zorg voor het vaderland
hostes protinus ad flumen contenderuntde vijanden haastten zich onmiddellijk naar de rivier
tempestates gubernator provideteen stuurman ziet stormen van te voren aankomen
cura et provide ne quid ei desitzie er zorgvuldig op toe dat het hem aan niets ontbreekt
Hannonis cis Hiberum provincia fuithet gebied aan deze zijde van de Ebro was het ambtsterrein van Hanno
prudens, -tis
provincie
op de hoogte
Sicilia prima omnium provincia est appellatade term `provincie' is het allereerst voor Sicilië gebruikt
animorum provinciae prudens
pubes, -is
publicus
pudicus
pudor, -is
puella
puer
pueritia
pugna
pugnare
pulcher
verstandig
volwassenheid
van het volk, openbaar
kuis, ingetogen
schaamte
eergevoel
meisje
jongen
kinderjaren
gevecht
vechten
mooi
goed op de hoogte van de gevoelens in zijn provincie
Romana pubesde volwassen mannen van Rome
privato an publico consilio Saguntum oppugnavit Hannibal?heeft Hannibal op eigen gezag of krachtens staatsbesluit Saguntum aangevallen?
erubescunt pudici etiam loqui de pudicitiakuise mensen blozen al bij de gedachte over kuisheid te spreken
pudorem rubor, terrorem pallor consequiturop schaamte volgt blozen, op angst verbleken
adolescens vel puer potiuseen jonge man of, liever gezegd, een jongen
a pueritiavan jongs af aan
caedes inde, non iam pugna erathierna was het een slachting, geen gevecht meer
pro aris et focis pugnarestrijden voor altaren en haardsteden
nimis pulchra muliereen femme fatale
pulvis, -eris
purpureus
purus
putare
qua
stof
purperen
zuiver
menen
waar (langs)
Romani pulveris magnam vim animadverteruntde Romeinen merkten een grote stofwolk op
purpurea Aurorade purperen dageraad
purae a civili sanguine manushanden die niet bezoedeld zijn door het bloed van medeburgers
noli putare quemquam meliorem fuissedenk niet dat iemand beter is geweest
eadem qua ceteri fugere noluiik heb niet langs dezelfde weg willen vluchten als de anderen
qua prospici poteratzover men kon zien
quaererequaesīvi, quaesītum
quaeso
quaestio, -ionis
quaestor, -is
qualis
zoeken
vragen
zo vraag ik
onderzoek
rechtbank
quaestor (magistraat voornamelijk belast met financiële zaken)
hoedanig?
Thales originem rerum quaesivitThales zocht naar de oorsprong van alles
multa ex eo saepe quaesiviik heb hem dikwijls veel vragen gesteld
tu, quaeso, crebro ad me scribeschrijf me alsjeblieft vaak
verberibus et tormentis quaestionem haberemet geseling en foltering een onderzoek instellen
quaestio perpetua de repetundispermanent gerechtshof voor zaken van afpersing
doce me quales sintvertel mij hoe ze zijn
quam
quamquam
quamvis
quando
zodanig als
hoe(zeer)
zoals
(na compar.) dan
hoewel
hoe ... ook (adv.)
hoewel (voegw.)
wanneer?
eens, ooit
omdat
qualis homo, talis oratiozoals een man is, zo is zijn manier van spreken
id quam iniustum esset, non videbathij zag niet in hoe onrechtvaardig dat was
quam verissime poterozo waarheidsgetrouw als ik zal kunnen
numquam minus solus sum quam cum solus sum nooit ben ik minder eenzaam dan wanneer ik alleen ben
Romani quamquam fessi erant, tamen ei obviam procedebanthoewel de Romeinen moe waren, trokken ze hem toch tegemoet
quamvis multos nominatim proferre possumik zou net zo veel mensen als men maar wil met name kunnen noemen
quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptanthoewel ze zich onder water bevinden, proberen ze toch nog te schelden
quando ego te aspiciam?wanneer zal ik je zien?
exsistit quaestio num quando amici novi veteribus anteponendi sinthet probleem doet zich voor of nieuwe vrienden ooit boven oude gesteld mogen worden
id omitto, quando ita vobis placet
quantus
quare
quartus
hoe groot?
zo groot als
waarom?
vierde
ik laat dit weg, omdat jullie dat prettig vinden
quanta esset insulae magnitudo reperire non poterathij kon niet te weten komen hoe groot het eiland was
est alienum tanto viro, quantus es tu, desperarehet past zo'n groot man als jij bent niet te wanhopen
quasi
quatere-, quassum
-que
quemadmodum
querela
queriquestus sum
quiquae, quod
quia
quicumque quaecumque,quodcumque
quidam
alsof
doen trillen
beuken
en
hoe?
zoals
klacht
klagen
pron.interrogativum: welke
relativum: die, dat
omdat
wie ook maar, wat ookmaar
ieder(e) willekeurige
iemand, een zekere
proinde quasi nostram mentem videre possimusnet alsof we onze geest kunnen zien
horror membra quatitde angst doet zijn ledematen trillen
muros arietibus quatiuntze beuken de muren met stormrammen
senatus populusque Romanus (SPQR)senaat en volk van Rome
querelae ab initio operis mei certe absintlaat ik althans aan het begin van mijn werk niet klagen
fatum suum milites querebanturde soldaten klaagden over hun lot
scribis te velle scire, qui sit rei publicae statusje schrijft dat je wilt weten, hoe de toestand in de staat is
qui talia audet, summa laude dignus estwie zoiets durft, verdient de hoogste lof
non quia necesse sit, sed quia oportetniet omdat het noodzakelijk is, maar omdat het zo hoort
omnia quaecumque loquimuralles wat we ook maar zeggen
laeti quamcumque condicionem pacis acceperuntgretig accepteerden zij elke vredesvoorwaarde
quodam dieop zekere dag
quidem (benadrukt voorgaand woord)
Caesar sibi quidem persuasum esse dixitCaesar zei dat hij ervan overtuigd was
ne quidem (zie ne)
quies, -ietis
quietus
quin
quin etiam
quinque
quippe
quirequivi, quitum
quis, quid
zie aliquis
quisquam, quicquam
althans
rust, slaap
rustig
waarom niet?
(na ontkennende hoofdzin)dat, of
die/dat niet
ja zelfs
vijf
immers
kunnen
wie, wat, welke
unius diei quietem fessis militibus dedithij liet de vermoeide soldaten één dag rusten
quin conscendimus navem?waarom gaan we niet aan boord?
dubium non est, quin fuerint ante Homerum poetaeer zijn ongetwijfeld ook vóór Homerus al dichters geweest
nemo est quin haec sciater is niemand die dit niet weet
non credere quiviik kon het niet geloven
quis Cicerone clarior?wie was beroemder dan Cicero?
non quicquam aliud est philosophia quam studium sapientiaefilosofie is niets anders dan het streven naar wijsheid
(unus)quisque
quisquis
quivis
quo
ieder(een)
willekeurig wie, wie ook maar
een willekeurig iemand
waarheen
naarmate
(+coni.) opdat (daardoor)
suum cuique reddegeef iedereen waar hij recht op heeft
optimus quisquejuist de besten
per quidquid deorum estbij alle goden die er zijn
non cuivis homini contingit adire Corinthumniet iedereen valt het te beurt Corinthe te bezoeken
quo se verteret, non habebathij wist niet waar hij heen moest
quo plus potestis, eo magis atroces vos praebetishoe meer macht jullie hebben, des te grimmiger gedragen jullie je
adiuva me quo fiat facilius
quod (voegw.)
quondam
quoniam
quoque
omdat
dat
eens
aangezien
ook
help me opdat het des te gemakkelijker gaat
Torquatus filium suum, quod is contra imperium in hostes pugnaverat, necari iussitTorquatus liet zijn zoon doden, omdat die tegen zijn bevel in tegen de vijand gestreden had
certissima res accedebat quod per fines Sequanorum Helvetios traduxeranter kwam een volstrekt zeker feit bij, namelijk dat zij de Helvetiërs door het gebied van de Sequani hadden doen trekken
non est quod multa loquamurer is geen reden voor ons om veel te zeggen
magnae quondam urbis tenue vestigiumde onbeduidende resten van een eens grote stad
quotiens
rabies
radius
ramus
rapererapio, rapui, raptum
rapidus
rarus
ratio, -ionis
hoe vaak?
zo vaak als
razernij
spaak, straal
tak
meesleuren
roven
meesleurend, snel
verspreid
zeldzaam, schaars
(be)rekening
heu, quotiens mutatos deos flebitach, hoe vaak zal hij er nog om treuren dat de goden nu tegen hem zijn!
in rabiem ira versa estzijn woede sloeg om in razernij
radii solisde stralen van de zon
carinas venti rapueruntde winden hebben de schepen meegesleurd
rapto vivuntzij leven van roof
rapidus ignishet alles verzengende vuur
rapidus amniseen snel stromende rivier
apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de wijde, kolkende zee
optimum quidque rarissimum estde beste dingen komen zeer zelden voor
non sui solum, sed etiam aliorum ratio habenda est
rekenschap, verantwoording
verstand
handelwijze, plan
men moet niet alleen met zichzelf rekening houden, maar ook met anderen
non est meae consuetudinis rationem redderehet is niet mijn gewoonte rekenschap af te leggen
in his rebus neque ratio neque consilium valetin deze zaken helpt noch verstand, noch beleid
novam rationem belli iniithij introduceerde een nieuwe strijdmethode
ratis, -is
recedere-cessi, -cessum
recens, -tis
reciperecipio, -cepi,-ceptum
rector, -is
rectus
reddere-didi, -ditum
redire-ii, -itum
vlot, schip
teruggaan
weggaan
vers, nieuw
terugnemen, terugtrekken
opnemen, ontvangen
(met se) zich herstellen
leider, stuurman
recht
goed, juist
(terug)geven
maken
teruggaan, -komen
terecht komen
fragilem truci commisit pelago ratemhij heeft zijn nietige scheepje aan de grimmige zee toevertrouwd
loco recesserunt copiaede troepen gaven terrein prijs
ab armis recedamuslaten we de strijd staken
recens memoria parentisde nog levendige herinnering aan zijn vader
intra muros se receperuntzij trokken zich binnen de muren terug
hos tutissimus portus recepitzij vonden een toevlucht in een zeer veilige haven
ex timore se recipithij komt weer bij van de schrik
recto itinererechtstreeks
iudex constans et rectuseen standvastige en rechtschapen rechter
operam mihi reddidistije hebt mijn moeite beloond
suum cuique reddegeef iedereen waar hij recht op heeft
Falculam placidum mollemque reddidiik heb gemaakt dat Falcula kalm en meegaand werd
vere redeunt arboribus comaein de lente krijgen de bomen weer bladeren
summa imperii ad Caesarem rediithet oppergezag is in handen van Caesar gekomen
reditus, -us
referrerettuli, relatum
refert
reficere-ficio, -feci, -fectum
regererexi, rectum
regina
regio, -ionis
regius
regnare
regnum
terugkeer
(terug)brengen
berichten, rapporteren
het is van belang
vernieuwen, herstellen
leiden, sturen
regeren
koningin
richting
streek
koninklijk
koning zijn, heersen
koningschap, koninkrijk
Themistoclis fuga et reditusThemistocles’ verbanning en terugkeer
gratiam ei pro meritis referemuswij zullen hem dank betuigen voor zijn verdiensten
Romam sese rettuleruntzij keerden terug naar Rome
magna referre mihi in animo estik ben van plan grootse daden te beschrijven
meā referthet is voor mij van belang
assiduo labore reficiendae urbis fessi erantzij waren uitgeput door het onafgebroken werken aan de wederopbouw van de stad
stare respublica nisi uno regente non potestde staat kan geen stand houden tenzij één mande leiding heeft
regina gravi iamdudum saucia curade koningin, al lang gewond door hevige liefde
iuventutem de recta regione deflexithij bracht de jonge mensen van het goede pad af
in quattuor regiones divisit Macedoniamhij heeft Macedonië in vier districten verdeeld
homo inanis et regiae superbiaeeen ijdel man en hooghartig als een koning
in variis voluntatibus omnes tamen regnari volebantondanks hun uiteenlopende bedoelingen wilden allen toch door een koning geregeerd worden
Ti. Gracchus regnum occupare conatus estTiberius Gracchus heeft geprobeerd koning te worden
religio, -ionis
relinquere-liqui, -lictum
reliquus
geloof, bijgeloof
achterlaten
over(gebleven), overig
religione animos, corpora morbo levavithij bevrijdde de geesten van angstgevoelens en de lichamen van ziekte
haec religio dictatori impedimento ad rem gerendam fuitdit (religieuze) verschijnsel belette de dictator om stappen te ondernemen
duas legiones castris praesidio reliquittwee legioenen liet hij achter ter bewaking van het kamp
remittere-misi, -missum
removēre-movi, -motum
renidēre-nidui
repente
reperirerepperi, repertum
repetere-petivi, -petitum
reponere-posui, -positum
terugsturen
doen verslappen
verwijderen
stralen, glanzen
plotseling
vinden, te weten komen
terugverlangen (etc. zie petere)
terugzetten, weer plaatsen
reliqua aetasde rest van zijn leven
litteras Ciceroni remisithij stuurde Cicero een antwoord
naves inanes ad eum remittebanturde schepen werden leeg naar hem teruggezonden
animos a contentione remiseruntzij ontspanden zich na de inspanning van de strijd
remoti Britannide ver weg wonende Brittanniërs
domus argento auroque renidethet huis glanst van zilver en goud
quanta esset insulae magnitudo reperire non poterathij kon niet te weten komen hoe groot het eiland was
quaestio perpetua de repetundispermanent gerechtshof voor zaken van afpersing
repete temporis illius memoriamdenk nog eens terug aan die tijd
ruptos vetustate pontes reposuithij herstelde de door ouderdom ingestorte bruggen
reputare
requiescere-quievi, -quietum
requirere-quisivi, -quisitum
reriratus sum
res
wegzetten
overdenken
rusten, tot rust komen
opzoeken, verlangen, eisen
menen
zaak
cibus in hiemem reposituseen voedselvoorraad voor de winter
paulum requiescebantzij rustten even uit
magnam res diligentiam requisivitde zaak eiste grote zorgvuldigheid
nos Danaos abiisse rati urbe exiimuswij kwamen de stad uit, omdat we dachten dat de Danai weggegaan waren
omnem rem familiarem perdidiik heb het hele familiebezit verkwist
res publicahet algemeen belang, de staat
res secundae aut adversaevoorspoed of tegenspoed
resistere-stiti
resolvere-solvi, -solutum
gebeurtenis
ding, geval
stil staan
weerstand bieden
losmaken
verzwakken
res populi Romani perscriberede geschiedenis van het Romeinse volk schrijven
his rebus adducti abierunthierdoor (gedreven) gingen ze weg
re verain werkelijkheid, echt
restiterunt Romani tamquam voce caelesti iusside Romeinen stonden stil alsof het hun door de stemvan een god bevolen was
dolori vix resistere possumik kan het verdriet bijna niet aan
ignis aurum resolvitvuur doet goud smelten
resolutus fatigationeuitgeput door vermoeidheid
resonare-sonui, -sonitum
respicere-spicio, -spexi, -spectum
respondēre-spondi, -sponsum
restituere-stitui, -stitutum
retinēre-tinui, -tentum
retro
reverti-versus sumenrevertere
(doen) weerklinken
omkijken naar
zorgen voor
antwoorden
beantwoorden, vergelden
herstellen
teruggeven
tegenhouden
vasthouden
achteruit, terug
terugkeren
domus resonat magno clamorehet huis weergalmt van het luide geroep
frustra absentem respexit amicumhij keek om naar zijn vriend, maar tevergeefs, wanthij was er niet
di homines respiciuntde goden bekommeren zich om de mensheid
institi ut mihi responderet quis essetik stond er op dat hij mij antwoordde wie hij was
amori amore respondithij beantwoordde haar liefde
res perditas restituithij heeft de hopeloze situatie opgelost
agrum Veientibus restituamuslaten we de inwoners van Veii hun land teruggeven
vix retineri possum quin aggrediarik kan er met moeite van weerhouden worden aan te vallen
memoria retinemuswe herinneren ons nog
domum reversi ea nuntiaveruntbij hun thuiskomst berichtten zij dit
-verti
rex, regis
ridērerisi, risum
ripa
koning
lachen
oever
urbem Romam a principio reges habueruntin het begin is Rome door koningen geregeerd
dum ridet Fortunazolang het geluk ons toelacht
is amnis nullis ripis coercitus estdeze stroom wordt door geen oevers binnen de perken gehouden
rite
rivus
robur, -oris
rogare
rogatio, -ionis
ros, roris
rota
ruererui, rutum
ruina
volgens (godsdienstig) gebruik, naar behoren
beek
hard hout
kracht
het sterkste deel
vragen
(wets)voorstel aan de volksvergadering
dauw
wiel
instorten
zich in iets storten
instorting, val, ondergang
propter aquae rivumvlakbij een beekje
naves factae e roboreschepen van eikenhout
robore corporis stolide feroxop een stompzinnige manier trots op zijn lichaamskracht
robur militumkeurtroepen
legatos ad Caesarem mittunt auxilium rogatumzij sturen gezanten naar Caesar om hulp te vragen
sententiam rogatus dixit ...toen hem naar zijn mening gevraagd werd, zei hij ...
rogo, unde veniasik vraag waar je vandaan komt
rogationem tulithij diende een wetsvoorstel in
non aliter quam si ruat omnis Carthagonet alsof heel Carthago ineenstortte
in exitium ruerezijn ondergang blindelings tegemoet gaan
ruina Cannensisde verpletterende nederlaag bij Cannae
rumpererupi, ruptum
breken ferro nobis rumpenda per hostes est viawij moeten ons met het zwaard een weg banen tussen de vijanden door
rupes, -is
rursus
rus, ruris
sacer
sacerdos, -otis
sacramentum
saeculum
saepe
saeviresaevii
rots
opnieuw, terug
land
heilig, gewijd
priester
eed van trouw
generatie
tijdperk, eeuw
dikwijls
woedend zijn
razen
foedera ruperuntzij hebben de verdragen geschonden
rure fruivan het buitenleven genieten
rura paternade van zijn vader geërfde landerijen
insula Delus Apollinis sacra esthet eiland Delos is aan Apollo gewijd
Tiberio sacramentum dixerunt copiaede troepen legden de eed van trouw aan Tiberius af
ea saecula hominum abstulit aetasde tijd heeft die generaties doen verdwijnen
saeculum spatium annorum centum vocaveruntzij noemden een periode van honderd jaar een`saeculum'
mors ob oculos saepe versata estvaak stond ons de dood voor ogen
in obsides innoxios saevieruntzij koelden hun woede op onschuldige gijzelaars
mare ventis saevitde zee gaat tekeer door de winden
saevus
sagitta
salsus
saltus, -us
salus, -utis
woest, hardvochtig
pijl
zout
bergwoud, bergpas
behoud
gezondheid
leone saeviorwoester dan een leeuw
saeva necessitashet wrede noodlot
Stymphalia monstra certa sagitta perculit HerculesHercules velde de Stymphalische monsters met zijnwelgerichte pijl
longa sulcant vada salsa carinamet hun lange schip doorklieven zij het zoute water
Pyrenaeos saltus occupari iussithij beval de passen over de Pyreneeën te bezetten
haec nobis saluti fueruntdat was onze redding
Cicero Attico suo s.d.p. (salutem dicit plurimam)
sanctus
sane
sanguis, -inis
sapiens, -tis
satiare
onschendbaar
eerbiedwaardig
zeker, inderdaad
bloed
wijs, verstandig
verzadigen
Cicero groet zijn vriend Atticus hartelijk (aanhef van een brief)
Germani hospites sanctos habentde Germanen beschouwen gasten als onschendbaar
veteres et sancti virioude, eerbiedwaardige mannen
res sane difficiliseen zaak die zeker niet gemakkelijk is
consulis oratio haud sane laeta fuitde woorden van de consul waren volstrekt niet vrolijk
purae a civili sanguine manushanden die niet bezoedeld zijn door het bloed vanmedeburgers
tempori cedere, id est necessitati parere, sapientis estwijken voor de omstandigheden, d.w.z. gehoorzamen aan het noodlot, kenmerkt een wijs mens
desiderium suum satiavithij heeft zijn begeerte bevredigd
satis
saxum
scelestus
scelus, -eris
scientia
scilicet
scire
scopulus
genoeg
nogal, tamelijk
rots(blok)
misdadig
misdaad
kennis
vanzelfsprekend, zeker
weten
klip, rotspunt
satis superquemeer dan genoeg
haec ei satis opportune accideruntdit kwam hem nogal gelegen
templa saxo structa vetustotempels met oude stenen gebouwd
scelere velandum est scelusde ene misdaad moet met de andere verhuld worden
scientia atque usu nauticarum rerum reliquosanteceduntzij overtreffen de anderen in kennis en ervaring op het gebied van de zeevaart
scilicet ita res estzo is het natuurlijk
haud scio an hoc futurum sitik weet niet of dit niet zal gebeuren, dit zou wel eens kunnen gebeuren
scire cupio quomodo res se habeatik wil weten hoe het er mee staat
scriberescripsi, scriptum
secaresecui, sectum
secretus
secundus
schrijven
snijden
afgezonderd
volgende, tweede
non dubito quin ad Pisonem scripseritik twijfel er niet aan of hij heeft Piso geschreven
medios Aethiopas Nilus secatde Nijl verdeelt het land van de Aethiopiërs in tweeën
abductus in secretumterzijde genomen
secundo fluminestroomafwaarts
sed
sedēre
sedes, -is
seditio, -ionis
seges, -etis
semel
semen, -inis
semper
senator, -is
senatus, -us
gunstig
maar
zitten
(zit)plaats
opstand
gewas
eenmaal
zaad
altijd
senator
(toegang tot de) senaat
res secundae aut adversaevoorspoed of tegenspoed
non modo ... sed etiamniet alleen ... maar ook
quid sedes, quid moraris?wat zit je daar, wat treuzel je?
nunc mihi sedet iudiciumnu staat mijn oordeel vast
priores sedes tenet HomerusHomerus neemt de eerste plaats in
num montes moliri sede sua paramus?zijn we soms van plan bergen van hun plaats te duwen?
verebatur ne qua in castris seditio orireturhij vreesde dat er muiterij zou uitbreken in het kamp
seges prope iam matura erathet koren was al bijna rijp
hoc semel ille iterumque neglexithij heeft deze slordigheid meer dan eens begaan
stirps ac semen omnium malorumde bron en oorsprong van al het kwaad
animus semper appetit aliquid agerede geest streeft er altijd naar iets te doen
senatus populusque Romanus (SPQR)senaat en volk van Rome
legatis eodem die senatus datus estde gezanten werd nog diezelfde dag toegang tot de senaat verleend
senex, -is oud nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivereniemand is zo oud dat hij niet nog een jaar denkt te
sensus, -us
sententia
sentiresensi, sensum
sepeliresepelivi, sepultum
septem
sepulchrum
sequisecutus sum
oude man
waarnemingsvermogen
gevoel
mening
waarnemen
merken
oordelen
begraven
zeven
graf
volgen
najagen
kunnen leven
manent ingenia senibus, modo permaneat studium oude mannen blijven bij de tijd, als ze maar bezig blijven
sensus videndihet gezichtsvermogen
vultus sensus animi indicathet gezicht weerspiegelt de innerlijke gevoelens
quot homines tot sententiaezoveel hoofden zoveel zinnen
meā quidem sententiānaar míjn mening
varios rerum colores sentiunt oculide ogen zijn in staat verschillende kleuren waar te nemen
quid cogitent me scire sentiuntze merken dat ik weet wat ze van plan zijn
quod sentio scribere mihi in animo estik ben van plan te schrijven wat ik ervan vind
sepultus est iuxta viam Appiamhij is aan de via Appia begraven
septem exitus e domo fecerathij had zijn huis voorzien van zeven uitgangen
amicitiae causa Caesarem secuti erantze waren uit vriendschap met Gaesar meegegaan
plerique sententiam Scipionis sequunturde meesten sluiten zich aan bij het voorstel van Scipio
gratiam eius multi sequebanturvelen probeerden bij hem in de gunst te komen
sereresevi, satum
sermo, -onis
zaaien, planten
verwekken
gesprek
(spreek)taal
nullam sacra vite prius severis arboremje moet geen boom eerder planten dan de heilige wijnstok
sate sanguine divumzoon, geboren uit het geslacht der goden
imprimis nobis sermo de te fuitwe hebben vooral over jou gesproken
sapientes Graeco sermone ea tractaveruntfilosofen hebben dat in het Grieks behandeld
sertum
serus
servare
servire
servitium
servitus, -utis
servus
seu, sive
bloemenkrans
laat
behouden, redden
bewaren
in het oog houden
slaaf zijn, dienen
slavernij, de slaven
slavernij, onderworpenheid
slaaf
of, hetzij
spe omnium serius bellumeen oorlog die later uitbrak dan iedereen had verwacht
Caecuba centum clavibus servataCaecubische wijn, bewaard achter honderd sloten
Palinurus dum sidera servat, excidit naviPalinurus is, terwijl hij naar de sterren tuurde,overboord gevallen
nulli cupiditati servire oportethet is niet goed de slaaf te zijn van enige begeerte
servitia ad inflammandam urbem incitavithij hitste de slaven op om de stad in brand te steken
nec totam servitutem pati possunt, nec libertatemzij kunnen geen totale onderworpenheid verdragen en ook geen totale vrijheid
saevitiam in servos adhiberewreed optreden tegen slaven
sive medicum adhibueris sive non adhibueris,convalescesof je er een dokter bijhaalt of niet, je zult beter worden
sex
si
sic
siccus
sicut
sidus, -eris
signum
zes
voor het geval dat, als
of (misschien)
zo
droog
(net) zo als
ster, sterrebeeld
teken
abire nullo modo possim etiam si velimik zou op geen enkele manier weg kunnen, ook al zou ik willen
si aliter accidissetals het anders gelopen zou zijn
e castris exierunt si quid frumenti reperire possentzij gingen het kamp uit om te zien of ze wat graankonden vinden
sic se res habetzo staat de zaak er voor
sicut filium me accepithij heeft mij ontvangen als was ik zijn zoon
nox sideribus illustriseen nacht verlicht door sterren
signum proelii committendi dedit
silentium
silva
silvestris
veldteken
beeld
stilte
bos
van het bos, bosrijk
hij gaf het sein de strijd te beginnen
signa inferre hostibusde vijanden aanvallen
e Pario formatum marmore signumeen beeld vervaardigd uit marmer van Paros
silentium eius in superbiam accipiebaturzijn zwijgen werd als hooghartigheid uitgelegd
timore perterriti in silvas fugeruntin panische angst zijn ze de bossen ingevlucht
similis
simul
simulacrum
simulare
sin (voegw.)
sine
sineresivi, situm
singuli
gelijk
gelijkend
tegelijk
zodra
beeld, afbeelding
schijnbeeld
doen alsof
maar als
zonder
(toe)laten
een voor een
afzonderlijk
simili ratione atque ipse fecerit se defendere eos imperavithij droeg hen op zich net zo te verdedigen als hij zelf had gedaan
quid illi simile bello fuit?wat was met die oorlog te vergelijken?
simul omnibus portis eruperuntzij deden een uitval uit alle poorten tegelijk
simul procul conspexit armatos, recessitzodra hij de soldaten in de verte zag, trok hij zich terug
simulacrum Cereris e sacrario convellendum curavithij liet het beeld van Ceres van het voetstuk in haarheiligdom losrukken
simulacrum libertatisschijnvrijheid
deditionem ac metum simulabantzij deden net of ze zich overgaven en bang waren
sine dubioongetwijfeld
non feram, non patiar, non sinamik zal het niet verdragen, ik zal het niet dulden, ikzal het niet toestaan
crescit in dies singulos hostium numerushet aantal vijanden neemt met de dag toe
singuli singulos aggressi sumuswe vielen ieder één man aan
sinister linker
ongunstig
cornu dextro vel sinistroop de rechter- of de linkervleugel
sinistros sermones de Tiberio habuisse incusaturhij wordt ervan beschuldigd ongunstige verhalen over Tiberius te hebben verteld
sinus, -us
sitis, -is
situs, -us
situs
sive (zie seu)
socius
socordia
sodalis, -is
sol, solis
solēresolitus sum
welving, boezem (kleed)
binnenste
baai
dorst
ligging
geplaatst, gelegen
bondgenoot
deelgenoot
zorgeloosheid, achteloosheid
kameraad
zon
gewoon zijn
mater ossa in sinum legitzijn moeder verzamelde zijn gebeente in de plooi van haar kleed
in urbis sinu sunt hostesde vijanden bevinden zich in het hart van de stad
in eo sinu Carthago sita estaan die baai ligt Carthago
minime sitim aestumque tolerantzij kunnen erg slecht tegen dorst en hitte
terra in medio mundo sita estde aarde bevindt zich in het centrum van het heelal
socii a nobis defeceruntde bondgenoten zijn ons ontrouw geworden
omnium laborum, periculorum meorum socius fuithij heeft al mijn inspanningen en gevaren gedeeld
socordiae sese atque ignaviae tradideruntzij gaven zich over aan laksheid en slapheid
eum veretur ut deum, amat vero ut sodalemhij ziet tegen hem op als tegen een god, hij houdt echter van hem als van een vriend
sol oriens atque occidenszonsopgang en zonsondergang = Oosten en Westen
ut fieri soletzoals het gewoonlijk gaat
Germanico ne soliti quidem honores contigeruntGermanicus kreeg zelfs niet de gebruikelijke eerbewijzen
solidus
sollicitudo, -inis
stevig, vast
ongerustheid
crateres auro solidimengvaten van massief goud
solida ac perpetua fideshechte en blijvende trouw
magna sollicitudine me affecistije hebt me erg ongerust gemaakt
solum
solum
solus, -ius
solveresolvi, solutum
somnus
sonaresonui, sonitum
sonitus, -us
sonus
sordidus
bodem, grond
slechts, alleen
alleen
losmaken
betalen
slaap
geluid geven, klinken
klank, geluid
klank, geluid
smerig, verachtelijk
lumina defixa in solo tenebantzij bleven strak naar de grond kijken
non solum rei publicae sed etiam tibi ipsi nocebisje zult niet alleen de staat schaden maar ook jezelf
tibi soli ea narrare velimalleen aan jou zou ik dit willen vertellen
numquam minus solus sum quam cum solus sum nooit ben ik minder eenzaam dan wanneer ik alleen ben
primis tenebris solvit navembij het invallen van de duisternis voer hij uit
somno vinoque solutusversuft door slaap en wijn
aes alienum solvere oportetmen behoort zijn schulden te betalen
dormientes spectatores e somno excitaveruntzij schudden de dommelende toeschouwers wakker
Iuppiter ingentem caelo sonitum deditluppiter liet uit de hemel een luide donder weerklinken
loco non humili solum sed etiam sordido ortusafkomstig uit een niet alleen eenvoudig, maar zelfsordinair milieu
soror, -is
sors, -tis
spargeresparsi, sparsum
zuster
lot
orakel
(be)strooien
ei provincia Sicilia sorte evenerathij had door loting de provincie Sicilië toegewezengekregen
nescia mens hominum fati sortisque futuraede menselijke geest kent het lot niet noch wat hemin de toekomst te wachten staat
responsa sortiumorakeluitspraken
credo deos immortales sparsisse animos in corporahumanaik geloof dat de goden onsterfelijke zielen in menselijke lichamen hebben ondergebracht
spargite humum foliisbestrooit de grond met bladeren
spatium
species
spectare
ruimte
afstand
tijdsduur
aanblik
schijn
(be)kijken
het oog hebben op
sparsam tempestate classem vidithij zag dat de vloot door de storm uiteengeslagen was
solis lux per totum caeli spatium sese diffundithet licht van de zon verspreidt zich door het hele hemelruim
reliquae legiones magnum spatium aberantde overige legioenen waren op grote afstand
quantum fuit diei spatiumzoveel als er nog van de dag over was
doloris speciem ferre non possuntzij kunnen het lijden niet aanzien
fraudi imponere aliquam speciem iurisbedrog een zekere schijn van gerechtigheid geven
spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsaede meisjes komen om te kijken, maar ook om zich telaten bekijken
nihil spectat nisi fugamhij is maar op één ding uit: de vlucht
quo spectat haec oratio?waar wil dit betoog heen?
sperare
sperneresprevi, spretum
spes
spirare
spiritus, -us
sponte
hopen
verachten
hoop
blazen, ademen
adem
geest
hoogmoed
uit eigen beweging
desine fata deum flecti sperare precandohoud op te hopen dat de beschikkingen der goden veranderd worden door te bidden
non respondit, nos sprevit et pro nihilo putavithij gaf geen antwoord, negeerde ons en deed alsof wij lucht waren
inter spem metumque iactaritussen hoop en vrees heen en weer geslingerd worden
lacrimae spiritum ac vocem intercluseruntde tranen benamen hem adem en stem
spiritum Phoebus mihi deditPhoebus heeft mij geïnspireerd
tantos spiritus sibi sumpserat ut ferendus non videreturhij had zoveel verbeelding gekregen dat hij vooranderen onuitstaanbaar werd
id mihi suades quod sponte iam fecije raadt me datgene aan wat ik uit mezelf al heb gedaan
spumare
stabulum
staresteti, statum
schuimen
stal
staan
blijven bij
praeter spem stare muros videruntze zagen dat de muren boven verwachting nog overeind stonden
stare res publica nisi uno regente non potestde staat kan niet stand houden tenzij één man de leiding heeft
condicionibus non stabantzij hielden zich niet aan de voorwaarden
statim
statio, -ionis
statuerestatui, statutum
stella
sternerestravi, stratum
stipendium
stirps, stirpis
meteen, direct
wachtpost
plaatsen
vaststellen
besluiten
ster
uitspreiden, ter aarde werpen
effenen
belasting
loon, soldij
diensttijd
stam
oorsprong
statim curia, deinde Italia exactus esthij werd op staande voet uit de senaat gezet en later uit Italië verbannen
pro portis castrorum in statione erantzij stonden voor de poorten van het kamp op wacht
super tumulum noluit quidquam statui nisi columellamhij wilde alleen een zuiltje op zijn graf laten aanbrengen
Anaximenes aëra deum statuitAnaximenes poneerde dat de lucht een god was
statuitur ne sit provincia Cretaer wordt besloten dat Creta geen provincie meerzal zijn
per stratos caede hostestussen de gevelde vijanden door
placidi straverunt aequora ventide zee was spiegelglad doordat de wind was gaan liggen
stipendium victores victis imponere solentoverwinnaars leggen overwonnenen gewoonlijk eenschatting op
pecunia data in stipendiumgeld dat gegeven was om er soldij van te betalen
equestria stipendia meruithij diende bij de ruiterij
stirps ac semen omnium malorumde oorsprong en de kiem van alle kwaad
strenuus flink
stirpe divina satusvan goddelijke afkomst
vir fortis ac strenuuseen dapper en energiek man
strepitus, -us
stridēre
struerestruxi, structum
studērestudui
studium
stultus
stuprum
suadēresuasi, suasum
sub
lawaai
een scherp geluid maken
bouwen
opstellen
in elkaar zetten
aandacht wijden aan
steunen
inzet, ijver
toewijding, sympathie
dom
ontucht
aanraden
+ abl onder
+ acc (tot) onder
consonat omne nemus strepituhet hele woud weerklinkt van het lawaai
serpens stridenseen sissende slang
templa saxo structa vetustotempels met oude stenen gebouwd
copias ante frontem castrorum struxithij stelde zijn troepen aan de voorzijde van het kamp op
crimina struxithij construeerde aanklachten
Germani agriculturae non studentde Germanen doen niet aan landbouw
Catilinae Caelius studuitCaelius stond aan de kant van Catilina
non quicquam aliud est philosophia quam studium sapientiaefilosofie is niets anders dan het streven naar wijsheid
Pompeius significat studium erga me non mediocrePompeius geeft blijk van bijzonder grote sympathievoor mij
stultum est stulto aures praeberehet is dom naar een stommeling te luisteren
filiae eius stupro violatae erantzijn dochters waren verkracht
senatui suasit ne pax cum Poenis fierethij adviseerde de senaat geen vrede te sluiten met de Carthagers
sub ipsis Numantiae moenibusvlak onder de muren van Numantia
sub eodem temporenog in diezelfde tijd
sub iugum missi victi suntde verslagenen werden onder het juk doorgedreven(tot slaaf gemaakt)
subicere-icio, -ieci, -iectum
subigere-egi, -actum
subire-ii, -tum
subito
subitus
sublimis
subsidium
kort vóór of na
brengen onder
in de plaats stellen van
onderwerpen
onderwerpen
dwingen
naderen
in gedachten komen
plotseling
plotseling, onverwacht
hoog
verheven
hulp
sub noctemtegen de nacht
sub adventum praetorisonmiddellijk na de aankomst van de praetor
ignem tectis et moenibus subieceruntzij staken de huizen en de stadsmuren in brand
copias integras vulneratis defessisque subiciebathij verving de gewonde en vermoeide troepen door verse
tu, Romane, memento parcere subiectis et debellare superbosdenk eraan, Romeinen, de onderworpenen te sparen en de hooghartigen uit te schakelen
Gallia devicta et subacta eratGallië was definitief verslagen en onderworpen
ut ederet socios subigi non potuithij kon er niet toe gedwongen worden zijn medeplichtigen te noemen
hostes muro subibantde vijanden naderden de muur
subeunt illi fratresque parensquezijn broers en vader komen in zijn gedachten op
difficile est longum subito deponere amoremhet is moeilijk een langdurige liefde ineens op te geven
ut sunt Gallorum subita et repentina consiliaondoordacht en overijld als de besluiten van Galliërs nu eenmaal zijn
prospexi Italiam summa sublimis ab undahoog, op de top van een golf, zag ik Italië in de verte liggen
sublime genus dicendiverheven stijl
his difficultatibus duae res subsidio eranttwee dingen hielpen om deze moeilijkheden op te lossen
subvenire-veni, -ventum
succedere
versterking, reserve
te hulp komen
gaan onder, naderen
subsidia submitti non poteranter konden geen reserves ingezet worden
subvenisti homini iam perditojij kwam de man te hulp, toen hij al niet meer te redden was
tecto imbris vitandi causa successit
-cessi, -cessum
sui, sibi, se
sumeresumpsi, sumptum
summa
super (adv)
super (prep)
superare
opvolgen
zichzelf
nemen
hoofdzaak
totaal
(er)boven
boven (op)
behalve
overtreffen, overwinnen
over blijven
hij ging het huis in om de bui te ontlopen
post eius mortem frater regno successitna zijn dood volgde zijn broer hem als koning op
nemo non benignus est sui iudexiedereen heeft een mild oordeel over zichzelf
distat sumasne pudenter an rapiasof je iets in alle bescheidenheid aanneemt of weggrist, maakt wél verschil
diem ad deliberandum sumpsithij nam een dag om zich te beraden
eius rei satis erit summam dicerehet zal voldoende zijn daarvan alleen het allerbelangrijkste te zeggen
summam octoginta milium excessithet ging een totaal van 80.000 teboven
purpureas super vestes coniciunter bovenop leggen zij purperen kleden
super tumulum noluit quidquam statui nisi columellamhij wilde alleen een zuiltje op zijn graf laten aanbrengen
exercitum super morbum etiam fames affecithet leger werd behalve door ziekte ook nog doorhonger geteisterd
numero hostis, virtute Romanus superabatin aantal waren de vijanden de meerdere, in moed de Romeinen
pars quae sola mei superabit corporis, ossahet enige dat van mijn lichaam zal overblijven, mijngebeente
superbus
superesse-fui
superus, superior, supremus
hoogmoedig, tiranniek
over blijven
zich bevindend boven
comp.: hoger, vroeger,beter
superl.: laatst
superba dominatio tandem oppressa ester is eindelijk een einde gemaakt aan de hooghartige onderdrukking
non multum ad occasum solis temporis supererater was tot zonsondergang niet veel tijd over
omnes di deaeque superialle hemelgoden en -godinnen
anno superiorein het vorige jaar
Iulia supremum diem obiitlulia stierf
supplex, -icis
supplicium
supra
surgeresurrexi, surrectum
suscipere-cipio, -cepi, -ceptum
suspicio, -ionis
smekend, nederig
smeekbede
(dood)straf
(er)boven
zich oprichten
op zich nemen
ondernemen
verdenking, wantrouwen
genua amplectens effatur talia supplexzijn knieën omvattend spreekt hij smekend de volgende woorden
suppliciis deos fatigaveruntzij lieten met hun smeekbeden de goden geen rust
aliquem supplicio afficereiemand ter dood brengen
toto vertice supra esthij steekt er met kop en schouders boven uit
multo ante lucem surrexitlang voor de dag aanbrak, stond hij op
susceptum perfice munusvolbreng de taak die je op je genomen hebt
talia facinora impune suscepisse parum habueruntze vonden het nog niet genoeg dergelijke misdadenongestraft te hebben gepleegd
in suspicionem incidit regni appetendihij kwam onder de verdenking te staan een greepnaar de macht te willen doen
sustinēre-tinui, -tentum
suus
tabula
tacitus
talis
tam
omhoog houden
uithouden, verdragen
zijn, haar, hun eigen
schrijfplankje, register
zwijgend
verzwegen, onbesproken
dergelijke, zulke
zo (zeer)
civitatis dignitatem atque decus sustinerede waardigheid en de eer van de staat hoog houden
senatus eos querentes non sustinuitde senaat ging door de knieën voor hun klachten
suum cuique reddegeef ieder het zijne
leges duodecim tabularumde Wetten der twaalf Tafelen
contumeliam tacitus tulithij verdroeg de belediging zonder iets te zeggen
aliquid tacitum relinquereiets onvermeld laten
qui talia audet, summa laude dignus estwie zoiets durft, verdient de hoogste lof
nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivereniemand is zo oud dat hij niet nog een jaar denkt tekunnen leven
non tam praeclarum est scire Latine quam turpenescirehet is niet zo geweldig Latijn te kennen, maar eerder
tamen
tametsi
tamquam
toch, echter
hoewel
zoals
schandelijk het nièt te kennen
si iure posses eum accusare, tamen id pie facere non possesal zou je hem formeel kunnen beschuldigen, toch zou het niet loyaal zijn als je het deed
quae tametsi Caesar intellegebat, tamen quammitissime potest legatos appellathoewel Caesar dit begreep, sprak hij de gezanten toch zo minzaam mogelijk toe
hi vivunt, qui e corporum vinculis tamquam e carcere evolaveruntzíj leven die uit de boeien van hun lichaam als uit een kerker weggevlogen zijn
tangeretetigi, tactum
tantum
tantummodo
tantus
tardus
taurus
tectum
tegeretexi, tectum
tellus, -uris
telum
alsof, als het ware
aanraken
zoveel
slechts
alleen maar, slechts
zo groot, zo veel
langzaam
stier
dak
bedekken, verbergen
beschermen
aarde
werptuig, speer
ceteri, tamquam ita necesse sit, sequunturde overigen volgen, alsof dat onvermijdelijk is
minae Clodii modice me tanguntde dreigementen van Clodius raken mij nauwelijks
tantum temporiszoveel tijd
notus est mihi nomine tantumik ken hem alleen van naam
tantummodo velisje hoeft alleen maar te willen
tantae molis erat Romanam condere gentemzo een grote inspanning kostte het Rome te grondvesten
nemo erat adeo tardus aut fugiens laborisniemand was zo traag of gemakzuchtig
ille taurus qui vexit Europamdie stier die Europa wegvoerde
di immortales suo numine et auxilio urbis tectadefenduntde onsterfelijke goden beschermen met hun kracht en hun steun de huizen van de stad
manifestam defectionem virium tegebathij trachtte het kennelijk verval van zijn krachten te verbergen
aliquem tegere ac tueriiemand beschermen en behoeden
tellus, quae est media, non moveturde aarde, die zich in het centrum bevindt, beweegt niet
tela proprie dicuntur ea quae missilia sunt
men spreekt van `tela' in de strikte zin bij die (wapens) die geworpen worden
temere
temeritas, -atis
temperare
tempestas, -atis
templum
tempora,-um
temptare
tempus, -oris
zo maar, doelloos
roekeloosheid
in de juiste verhouding brengen, regelen
maat houden
tijd
weer, storm
gewijd domein, tempel
slapen
onderzoeken, proberen
aanvallen
tijd
forte, temere, casu pleraque fiuntde meeste dingen gebeuren toevallig, zo maar, zonder aanleiding
numquam temeritas cum sapientia misceturonberaden gedrag en wijsheid gaan nooit samen
venenum temperaregif mengen
civitates temperare legibusgemeenschappen besturen met wetten
temperare ab iniuriazich onthouden van onrecht
linguae temperarezich matigen in zijn taalgebruik
fuerunt ea tempestate, qui haec crederenter waren er in die tijd die dit geloofden
tempestates gubernator provideteen stuurman ziet stormen van te voren aankomen
templum deo statuithij liet een tempel voor de godheid bouwen
omnibus his nivea cinguntur tempora vittavan al dezen zijn de slapen omgeven met een sneeuwwitte wollen band
quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptanthoewel ze zich onder water bevinden, proberen ze toch nog kwaad te spreken
gravis autumnus omnem exercitum valetudinetemptaveratslecht herfstweer had het hele leger door ziekte aan-getast
alieno temporeop een ongunstig tijdstip
tempori cedere, id est necessitati parēre, sapientis estwijken voor de omstandigheden, d.w.z. gehoorzamen aan het noodlot, kenmerkt een wijs mens
tenderetetendi, tentum
spannen, uitstrekken
streven
manus ad caelum tendens deos testes invocabathij hief zijn handen ten hemel en riep de goden als getuigen aan
unde venis et quo tendis?waar kom je vandaan en waar wil je heen?
tener
tenēretenui, tentum
tenuis
ter
tereretrivi, tritum
tergum
terra
terrēreterrui, territum
terror,-is
fijn, teer
vasthouden
dun, fijn
nietig, armzalig
driemaal
wrijven, verslijten
rug
land
aarde
grond
bang maken
angst
vento intermisso cursum tenere non potuitdoor het wegvallen van de wind kon hij geen koershouden
animae defunctorum tenuesde ijle schimmen van de doden
magnae quondam urbis tenue vestigiumde onbeduidende resten van een eens grote stad
omnem aetatem in his discendis rebus trivithij heeft al zijn tijd verspild met het leren van dezedingen
omnes hostes terga verteruntalle vijanden sloegen op de vlucht
terra mariquete land en ter zee
terra in medio mundo sita estde aarde bevindt zich in het centrum van het heelal
saxa de terra sustuleruntzij raapten stenen van de grond op
totam urbem caede incendiisque terrebatdoor moord en brandstichting zaaide hij paniek in de hele stad
maximum terrorem hostibus inferuntzij jagen de vijanden doodsangst aan
tertius
testari
testis, -is
thalamus
tibia
tigris, -is
timēretimui
derde
getuige zijn, verklaren,als getuige aanroepen
getuige
slaapkamer, huwelijk
fluit
tijger
bang zijn
id Cicero pluribus epistulis testaturCicero getuigt daarvan in verscheidene brieven
manus ad caelum tendens deos testes invocabathij hief zijn handen ten hemel en riep de goden alsgetuigen aan
foedus thalamiechtverbintenis
timebant ne circumvenirenturzij waren bang dat ze omsingeld werden
timidus
timor, -is
tingeretinxi, tinctum
tolerare
tolleresustuli, sublatum
+ dat.
angstig, schuchter
angst
bevochtigen
verdragen
opheffen
rebus suis timebantzij waren bezorgd voor hun bezit
timore perterriti in silvas fugeruntin panische angst zijn ze de bossen ingevlucht
in alto Phoebus aequore tingit equosPhoebus laat zijn paarden ondergaan in de diepe zee
minime sitim aestumque tolerantzij kunnen erg slecht tegen dorst en hitte
corpus laboris toleranseen lichaam dat bestand is tegen zware inspanning
eo aspectu exterrita clamorem sustulitontsteld door die aanblik begon zij te schreeuwen
tormentum
torquēretorsi, tortum
torrēretorrui, tostum
tot
totus, -ius
trabs, trabis
tractare
tradere
wegnemen
beëindigen
pijnbank, foltering
geschut
draaien
slingeren
martelen, kwellen
roosteren
zoveel
geheel
balk, boom
behandelen
overdragen, overgeven
mensam tolli iubethij laat de tafel weghalen
memoriam alicuius rei tollerede herinnering aan iets vernietigen
verberibus ac tormentis quaestionem haberemet geseling en foltering een onderzoek instellen
tormentis hostes propuleruntzij verdreven de vijanden met hun geschut
terra circum axem se convertit et torquetde aarde draait en wentelt zich om zijn as
hastam torquereeen lans slingeren
quot homines, tot sententiaezoveel hoofden, zoveel zinnen
imminent duo reges toti Asiaetwee koningen vormen een bedreiging voor heel Klein-Azië
sapientes Graeco sermone ea tractaveruntfilosofen hebben dat in het Grieks behandeld
ei testamentum legendum tradidit
-didi, -ditum
traheretraxi, tractum
trekken
hij liet hem zijn testament lezen
traditur memoriaede overlevering luidt
ducunt volentem fata, nolentem trahuntde lotsbeschikkingen leiden de gewillige, de onwillige sleuren ze mee
transferre-tuli, -latum
tremeretremui
trepidare
tres
tribueretribui, tributum
tribunus
tributum
triduum
triginta
tristis
rekken
overbrengen
trillen
angstig, gejaagd zijn
drie
verlenen, toekennen
leider (van een tribus)
officier
belasting
een drietal dagen
dertig
onvriendelijk
rem de industria trahebantze traineerden de zaak opzettelijk
sed, si placet, sermonem alio transferamusmaar laten we, als u het goed vindt, het gesprek op een ander onderwerp brengen
totus tremo horreoqueik sidder en huiver over al mijn leden
totis trepidatur castrishet hele kamp verkeert in rep en roer
tria milia hominumdrieduizend mensen
tribuere suum cuiqueieder het zijne geven
id valetudini tribuithij deed dit ter wille van zijn gezondheid
tribuni plebis nunc fraudem, nunc neglegentiamconsulum accusabantde volkstribunen legden de consuls nu eens bedrog, dan weer nalatigheid ten laste
tribunus militum, - militariskrijgstribuun
tridui viam processerathij was drie dagmarsen opgerukt
in legione sunt centuriae sexaginta, manipuli triginta, cohortes decemeen legioen bestaat uit zestig centuriae, dertig manipels en tien cohorten
tristis vultuseen norse gelaatsuitdrukking
triumphus
droevig
zegetocht
tristia dona cineri Hectoris libantzij plengen droevige geschenken aan de as van Hector
senatus triumphum Africano decrevitde senaat besloot Africanus een triomftocht toe te
tu
tuēri
tum, tunc
cum ... tum
tumultus, -us
turba
turbo, -inis
turma
jij, u
beschouwen, kijken
beschermen
toen, op dat ogenblik
vervolgens, verder
zowel ... als
rumoer
oproer, rebellie
verwarring, verwarde massa
draaiing, wervelwind
ruiterafdeling
kennen
nil aliud nisi aquam caelumque tuenturzij zien niets anders dan water en lucht
aliquem tegere ac tueriiemand beschermen en behoeden
tum demum civitas libera eritdan pas zal de staat vrij zijn
tum mittendi legati fuissent, cum Perseus urbes obsiderettoen had men gezanten moeten sturen, toen Perseus de steden belegerde
consilia cum patriae tum sibi inimica cepithij nam besluiten die ongunstig waren én voor hetvaderland én voor hemzelf
magno cum tumultu castris egressi suntmet veel rumoer gingen zij het kamp uit
tumultum esse decrevit senatusde senaat stelde vast dat er een oorlogstoestand was
urgeris turba circum te stanteje wordt door de massa om je heen in het nauw gedrevenin maximis turbinibus rei publicae navem gubernaviin de zwaarste stormen heb ik aan het roer gestaanvan het schip van staat
inter equitum turmastussen de ruiterafdelingen
turpis
turris, -is
tus, turis
tutus
tuus
lelijk
schandelijk
toren
wierook
veilig
jouw, uw
aspectus deformis atque turpiseen wanstaltige, lelijke aanblik
illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie
pauperum tabernae regumque turresde stulpjes van de armen en de paleizen van de rijken
ducere tura naribusde geur van wierook opsnuiven
tutus ab insidiis inimiciveilig voor de aanslagen van zijn vijand
tua res agitur paries cum proximus ardet
tyrannus
uber, -is
ubi
udus
ullus, -ius
ulmus
tiran
borst, uier, vruchtbaarheid
waar
zodra, wanneer
nat
enig, iemand
olm
als de muur van je buurman in brand staat, gaat het jou ook aan
tyrannorum ingeniis mors est remediumtegen de intriges van tirannen is de dood de oplossing
terra antiqua potens armis atque ubere glaebaeeen oud land, machtig door zijn mankracht en vruchtbare grond
ubi non sum, ibi est animuswaar ik niet ben, daar zijn mijn gedachten
ubi gentium?waar ter wereld?
ubi de eius adventu certiores facti suntzodra ze van zijn komst op de hoogte gesteld zijn
sine ulla dubitationezonder enige aarzeling
ulterior, -is
ultra
ultro
umbra
umerus
umidus
umquam
unā
aan de andere kant gelegen, verder weg liggend
verder, langerbovendien, sterker nog
uit eigen beweging, ongevraagd
schaduw
schim van de dode
schouder
vochtig
ooit
samen
Gallia ulteriorGallië aan de overzijde van de Alpen
nec ultra moratuszonder verder te aarzelen
non debui tibi pecuniam, ultro a me mutuatus esik was jou geen geld schuldig, integendeel, jij hebt van mij geleend
ultro aliquid offerreiets ongevraagd aanbieden
colles afferunt umbram vallibusde heuvels werpen schaduw over de dalen
ne reamur umbras inter vivos volitarelaten wij niet denken dat er schimmen temidden van de levenden rondfladderen
nox umida caelo praecipitatde vochtige nacht daalt af uit de hemel
si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquamals iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit
unda
unde
undique
tegelijkertijd
golf, water
waarvandaan
overal vandaan
pugnatur una omnibus partibuser wordt op alle fronten tegelijk gestreden
prospexi Italiam summa sublimis ab undahoog, op de top van een golf, zag ik Italië in de verte liggen
unde venis et quo tendis?waar kom je vandaan en waar wil je heen?
caelum undique et undique pontusom hem heen was niets dan hemel en zee
unicus
universus
urbanus
urbs, urbis
urereussi, ustum
urg(u)ēreursi
usque
usus, -us
enig
uniek
geheel, alle tezamen
van de stad
verfijnd, beschaafd
stad
verbranden
verteren, kwellen
in het nauw drijven
met kracht betogen
helemaal
gebruik
praktijk
unicus filiuszijn enige zoon
vir unicus in omni fortunaeen man zonder weerga in alle omstandigheden
crudelitate unius oppressi erant universiallen gingen zij gebukt onder de wreedheid van één man
rustica et urbana vitahet leven op het platteland en in de stad
homo non solum sapiens, verum etiam, ut nuncloquimur, urbanusniet alleen een wijs mens, maar ook, zoals wij nuzeggen, een man van de wereld
urbem Romam a principio reges habueruntin het begin is Rome door koningen geregeerd
urendo populandoque gesserunt bellaplunderend en brandschattend voerden zij oorlog
uritur infelix Didode ongelukkige Dido wordt verteerd door liefde
urgeris turba circum te stanteje wordt door de massa om je heen in het nauw gedreven
urgebat hominum esse istam culpam, non deorumhij bleef erop hameren dat dat de schuld was vanmensen, niet van goden
ab imis unguibus usque ad verticem summumvan de nagels aan zijn tenen tot het topje van zijn kruin
usque a pueritiasinds de kinderjaren
ferreus assiduo consumitur anulus usueen ijzeren ring slijt door onophoudelijk gebruik
scientia atque usu nauticarum rerum reliquosanteceduntzij overtreffen de anderen in kennis en ervaring op het gebied van de zeevaart
ut
uterque, utriusque
utiusus sum
utilis
utinam (inleiding van wenszin)
utique
nut
zoals
zodra
opdat, om te
zodat
beide(n)
gebruiken
hebben
nuttig, geschikt
hoe dan ook, tenminste
magno usui rei publicae fuithet was van groot nut voor de staat
sed, ut plerumque fit, maior pars meliorem vicitmaar, zoals meestal gebeurt, de grootste groep wonhet van de beste
ut primum loqui posse coepi, inquam ...zodra ik weer kon spreken, zei ik ...
Romani ab aratro adduxerunt Cincinnatum, utdictator essetde Romeinen haalden Cincinnatus van achter de ploeg weg, opdat hij dictator zou worden
tanta tempestas coorta est, ut nulla navis cursumtenere posseter stak zo'n harde storm op dat geen enkel schipkoers kon houden
densis ictibus heros utraque manu pulsat Daretamet een regen van slagen beukt de held met beidehanden op Dares los
oratione utar alienaik zal gebruik maken van de woorden van iemand anders
severitas qua tu in iis rebus usus esde strengheid die jij in die kwesties aan de dag hebtgelegd
valetudine bona utieen goede gezondheid hebben
miscere utile dulcihet nuttige met het aangename verenigen
utinam lex esset eadem, quae uxori est, viro!(och) gold voor de man maar dezelfde wet als voorzijn vrouw!
consulum utique alter ex plebe creaturtenminste één van de consuls wordt uit de plebs gekozen
utrum(inleiding van een tweeledige vraag)
utrum defenditis an impugnatis plebem?verdedigt u het volk of bestrijdt u het?
di utrum sint necne quaeriturde vraag luidt of er goden bestaan of niet
uva
uxor, -is
vacuus
vadum
vagus
valērevalui
valetudo, -inis
druif
echtgenote
onbezet, leeg
ondiepte
water
zwervend
onbestendig
gezond, krachtig zijn
in staat zijn
waard zijn
gezondheid
ziekte
uxorem ducereeen vrouw trouwen
moenia defensoribus erant vacuade muur was zonder verdedigers
animus ab odio vacuus estzijn geest is vrij van haatgevoelens
Rhodanus nonnullis locis vado transiturde Rhone is op sommige plaatsen doorwaadbaar
longa sulcant vada salsa carinamet hun lange schip doorklieven zij het zoute water
vagus et exsul errabathij doolde rond als een zwerver of een balling
vaga volubilisque fortuna esthet lot is onbestendig en grillig
didici ex tuis litteris te valereik heb uit je brief vernomen dat je het goed maakt
non valuerunt manus educere telumzijn handen misten de kracht om de pijl eruit te trekken
plus apud me antiquorum auctoritas valethet gezag der ouden weegt bij mij zwaarder
optima valetudine utieen uitstekende gezondheid hebben
gravis autumnus omnem exercitum valetudinetemptaveratslecht herfstweer had het hele leger door ziekte aangetast
validus
vallis, -is
vallum
vanus
varius
krachtig
dal
wal
leeg
onbetekenend, bedrieglijk
afwisselend
valida urbs et potenseen sterke en machtige stad
colles afferunt umbram vallibusde heuvels werpen schaduw over de dalen
oppidum vallo fossaque circumdederuntzij omgaven de vesting met een wal en een gracht
vanior erat iam hostium acieser vielen al gaten in de vijandelijke linie
vana quaedam et inania pollicebanturzij deden loze beloften, die op niets berustten
ita varie laetitia, maeror, luctus atque gaudiaagitabantur
vastare
vastus
vates, -is
-ve
vehemens, -tis
verwoesten
woest, verlaten
wijd, ontzaglijk
waarzegger
dichter
of
onstuimig, heftig
zo heerste er afwisselend blijdschap, droefheid, rouw en vreugde
omnia igni ferroque vastabantzij verwoestten alles te vuur en te zwaard
apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de kolkende, uitgestrekte zee
vastum maris aequorde uitgestrekte oppervlakte van de zee
Cicero quae nunc usu veniunt cecinit ut vatesCicero heeft als een ziener voorspeld wat zich nu infeite voordoet
sola tuum vates Lesbia vincit opusalleen de dichteres van Lesbos stelt jouw werk in deschaduw
duabus tribusve horisin een uur of twee, drie
vehemens feroxque naturēonstuimig en wild van aard
veherevexi, vectum
vel
velare
vellevolo, volui
velox, -ocis
vervoeren
(pass) varen, rijden
of
(bij superlativus ter versterking)
bedekken
willen
snel
ille taurus qui vexit Europamdie stier die Europa wegvoerde
(in) equo vehiturhij rijdt op een paard
cornu dextro vel sinistroop de rechter- of de linkervleugel
eius auctoritas eo tempore vel maxima eratzijn gezag was in die tijd het allergrootst
velatus togagehuld in een toga
scelere velandum est scelusde ene misdaad moet met een andere verhuld worden
idem velle atque idem nolle, ea demum est firmaamicitiahetzelfde willen en hetzelfde niet willen dat is paseen hechte vriendschap
ducunt volentem fata, nolentem trahuntde lotsbeschikkingen leiden de gewillige, de onwillige sleuren ze mee
nihil est animo velociusniets is sneller dan de geest
velum
velut
vena
venenum
venireveni, ventum
zeil
zoals
alsof, als het ware
ader
vergif
komen
dum flavit velis aura secunda meiszolang het mij voor de wind ging
velut si coram adessetalsof hij persoonlijk aanwezig was
vim veneni in servo experti suntzij hebben de werking van het gif op een slaaf getest
mihi auxilio venithij kwam mij te hulp
venter, -ris
ventus
venus, -eris
ver, veris
verbum
verēriveritus sum
vero
versare
buik
wind
(godin van de) liefde
schoonheid, charme
lente
woord
vrezen
werkelijk, inderdaad
echter
wentelen
behandelen, bezig zijn
mihi venit in mentemhet kwam in mij op
viginti ventres pasco et canemtwintig magen voed ik plus een hond
mare ventis saevitde zee gaat tekeer door de winden
alma Venusde weldadige Venus
fabula nullius veneriseen toneelstuk zonder enige aantrekkelijkheid
vere redeunt arboribus comaein de lente krijgen de bomen weer bladeren
haec plurimis a me verbis dicta suntik heb deze zaken uitvoerig besproken
vereor ne turpe sit timereik vrees dat het schandelijk is bang te zijn
eum verebantur liberizijn kinderen hadden ontzag voor hem
Marius ubi, quae Ligus egerat, cognovit, tum veromilites cohortatus esttoen Marius vernam wat de Liguriër gepresteerd had, heeft hij zijn soldaten pas goed aangespoord
eum veretur ut deum, amat vero ut sodalemhij ziet tegen hem op als tegen een god, hij houdtechter van hem als van een vriend
Sisyphus versat saxumSisyphus wentelt het rotsblok voort
sic fortuna utrumque versavit
versari zich bevinden
zo speelde het lot zijn spel met beiden
mors ob oculos saepe versata estvaak stond ons de dood voor ogen
versus, -us
vertereverti, versum
vertex, -icis
verum (voegw)
verus
vester
vestigium
vestis, -is
zich bezig houden met
(vers)regel
wenden
(pass.) zich bevinden
draaikolk
kruin, top
maar
waar, werkelijk
juist, behoorlijk
uw, jullie
(voet)spoor
kleed, kledingstuk
versabor in re difficiliik zal me bezig houden met een moeilijke zaak
versibus insignem te pudet esse meisje geneert je ervoor dat iedereen je kent door mijnverzen
omnes hostes terga verteruntalle vijanden sloegen op de vlucht
ea quae gloriae esse debent mihi in crimen vertiswat mij tot eer moet strekken, reken je mij als een misdaad aan
omnia in unius potestate vertenturalles zal in de macht van één man zijn
navem rapidus vorat aequore vertexeen snelle draaikolk verzwelgt het schip
ab imis unguibus usque ad verticem summumvan de nagels van zijn tenen tot het topje van zijnkruin
non modo agendo verum etiam cogitandoniet alleen door te handelen, maar ook door na tedenken
notionem veri et falsi nullam habethij heeft geen enkel besef van waar en onwaar
verum est agrum habere eos, quorum sanguine acsudore partus sithet is billijk dat zij het land bezitten door wier bloed en zweet het verworven is
vestrum est dare, vincere nostrumaan jullie is het te geven, aan ons te overwinnen
magnae quondam urbis tenue vestigiumde onbeduidende resten van een eens grote stad
arte laboratae vesteskunstig bewerkte gewaden
vetarevetui, vetitum
vetus, -eris
vexare
verbieden
oud
teisteren, kwellen
ridentem dicere verum quid vetat?wat is er tegen om lachend de waarheid te zeggen?
veteres ac moris antiqui memoresde ouderen die nog weten hoe het vroeger ging
conscientia mentem vexabat
via
vicinus
vicis (gen.; nom. komt niet voor)
victima
victor, -is
victoria
victus, -us
weg, straat
reis
methode
naburig
afwisseling, beurt
positie, rol
offerdier, slachtoffer
overwinnaar, overwinnend
overwinning
levensonderhoud
levenswijze
schuldgevoel kwelde zijn geest
viae latitudo ex lege octo pedes habeteen weg moet volgens de wet acht voet breed zijn
tridui viam processerathij was drie dagmarsen opgerukt
ratione et vivolgens een weldoordachte methode
sedes vicina astriseen plaats nabij de sterren
habet vices condicio mortaliumhet menselijk bestaan heeft zijn ups en downs
vestram meamque vicem expletevervult uw en mijn taak
exercitus victoreen zegevierend leger
iam animo victoriam praecipiebantzij beschouwden zich al bij voorbaat als overwinnaars
maior pars victus eorum in lacte et carne consistithun voedsel bestaat voor het grootste deel uit melk en vlees
victus regiuseen koninklijke stijl van leven
vidērevidi, visum
videri(visus sum)
vigērevigui
vigilare
vigilia
zien
erop toezien
schijnen
goed toeschijnen
krachtig zijn
wakker, waakzaam zijn
het wakker zijn
waakzaamheid, nachtwake
sparsam tempestate classem vidithij zag dat de vloot door de storm uiteengeslagen was
videant consules ne quid respublica detrimenti capiatlaten de consuls erop toezien dat de staat geen schade lijdt
satis dixisse mihi videorik geloof dat ik genoeg gezegd heb
nobis visum est responderewij hebben besloten te antwoorden
homines habent mentem acrem et vigentemde mensen hebben een scherp en krachtig verstand
patiens vigiliaeniet veel slaap nodig hebbend
nox in quattuor vigilias dividitur
viginti
villa
vincerevici, victum
vincirevinxi, vinctum
vinculum
vindicare
twintig
hoeve, landgoed
overwinnen, te boven komen, overtreffen
binden, omwikkelen
band, boei
aanspraak maken op
de nacht is verdeeld in vier nachtwaken
viginti ventres pasco et canemtwintig magen voed ik plus een hond
vestrum est dare, vincere nostrumaan jullie is het te geven, aan ons te overwinnen
post terga manus vinxerathij had hun de handen op de rug geboeid
hi vivunt, qui e corporum vinculis tamquam e carcere evolaveruntzij leven die uit de boeien van hun lichaam als uit een kerker weggevlogen zijn
victoriae decus sibi vindicavithij eiste de eer van de overwinning voor zichzelf op
vinum
violare
vir, viri
virgo, -inis
viridis
virtus, -utis
vis (acc. vim, pl. vires)
straffen, wreken
beschermen
wijn
geweld aandoen
man
maagd, meisje
groen, jeugdig
moed, voortreffelijkheid
deugd
geweld, kracht
macht, invloed
menigte, hoeveelheid
C. Gracchus vindicandae fraternae mortis gratia tribunatum ingressus estGaius Gracchus nam het tribunaat op zich om de dood van zijn broer te wreken
ab hac necessitate vos fortuna vindicathet lot behoedt jullie voor deze nood
filiae eius stupro violatae erantzijn dochters waren verkracht
vir fortis ac strenuuseen dapper en energiek man
senex, sed viridis animo ac vigenseen oude man, maar nog fris en krachtig van geest
emortuus est per virtutemhij is de heldendood gestorven
virtute iustitiae ornatus esthij is getooid met de deugd van de rechtvaardigheid
vis consilii expersredeloos geweld
vis divina oratorisde mysterieuze invloed van de redenaar
Romani pulveris vim magnam animadverteruntde Romeinen zagen een grote stofwolk
viscera, -um
viserevisi
ingewanden, vlees
bezoeken Aegypti visendae causa profectus esthij is vertrokken om Egypte te bezoeken
visus, -us
vita
vitare
vitis, -is
vitium
vitulus
viverevixi, victum
vivus
vix
vocare
het zien
verschijning, gestalte
leven
vermijden
wijnstok
ondeugd
vergrijp, fout, gebrek
kalf
leven
levend
auwelijks
roepen
noemen
visus mortales reliquithij onttrok zich aan de blikken der stervelingen
nocturni visusnachtelijke verschijningen
in liberos vitae necisque potestatem habentzij hebben de macht over leven en dood van hunkinderen
incidit in Scyllam qui vult vitare Charybdimwie de Charybdis vermijden wil, komt in de Scyllaterecht
nullam sacra vite prius severis arboremje moet geen boom eerder planten dan de heiligewijnstok
virtus est vitium fugerehet is een deugd ondeugd te vermijden
vitulos leaenae lacerantde leeuwinnen verscheuren de kalveren
quidam vivere tunc incipiunt, cum desinendum estsommigen beginnen dan te leven wanneer ze ermeemoeten ophouden
mors nec ad mortuos pertinet nec ad vivosde dood raakt noch de doden noch de levenden
vix ea fatus erat, geminae cum forte columbae caeloadvolaveruntnauwelijks had hij dat gezegd, of er kwam juist eenkoppel duiven aanvliegen uit de hemel
auxilio deos vocabantzij riepen de goden te hulp
certabant urbem Romam Remoramne vocarentzij streden erom de stad Roma dan wel Remora tenoemen
Italiam in exitium vocasje brengt de ondergang over Italië
volare
volucer, -ris
vliegen
vliegend, gevleugeld
ex alto laeva volavit avisvan links vloog een vogel neer uit de lucht
volucrum cantus
voluntas, -atis
voluptas, -atis
volverevolvi, volutum
vos
votum
vox, vocis
vulgare
vlug
wil
gezindheid
lust, genoegen
wentelen
overwegen
jullie, u
gelofte
gebed, wens
stem
woord, uitlating
algemeen maken
het gezang van de vogels
volucris fortunahet ongrijpbare lot
ex voluntate Sullae omnia se facturum esse promisithij beloofde alles te zullen doen overeenkomstig dewens van Sulla
voluntas erga Caesaremsympathie voor Caesar
omne id quo gaudemus voluptas estalles wat ons genoegen doet, is voluptas
amnis volvit sub undis grandia saxade rivier wentelt grote rotsblokken voort onder zijngolven
multa secum volvebatvele gedachten gingen in hem om
multi votis vim tempestatis effugeruntvelen zijn aan het geweld van de storm ontkomen door geloften af te leggen
audiverunt di mea votade goden hebben mijn gebeden verhoord
magna voce clamaremet luide stem roepen
nulla vox est audita populi Romani maiestate indignageen woord werd gehoord dat niet in overeenstemming was met de grootheid van het Romeinse volk
contagio vulgabant morbosdoor besmetting verbreidden zij de ziekten
vulgus, n.
vulnus, -eris
bekend maken
het volk, de mensen
wond
schade, ongeluk
vulgatur rumorhet gerucht doet de ronde
ea non probantur in vulgusdat valt niet goed bij de mensen
accidit ut vulgo milites ab signis discederenthet gebeurde dat soldaten en masse de vaandels in de steek lieten
vulnus adversum accipereeen wond in de voorkant van het lichaam oplopen
fortunae gravissimo percussus est vulnerehij is door een zeer zware slag van het lot getroffen
vultus, -us
zephyrus
gezicht, gelaatstrekken
westenwind, wind
imago animi vultus esthet gezicht is het beeld van de geest
Caesar
adoririadortus sum
aedificium
agger, -is
appropinquare
attribuere-tribui, -tributum
calamitas, -atis
circuitus, -us
circumsistere-steti
communicare
aanvallen
gebouw
aarde, puin
wal, dam, schans
naderen
toewijzen, onder bevelstellen van
verlies, ramp
rondweg, omvang
omheen gaan staan, omsingelen
delen (met)
novissimos adoriebanturzij vielen de achterhoede aan
omnibus vicis aedificiisque incensisna alle gehuchten en hoeven in brand gestoken te hebben
aggere paludem expleveruntze dempten het moeras met aarde
Haeduos finibus Bellovacorum appropinquarecognoverantzij hadden vernomen dat de Haedui het gebied van de Bellovaci naderden
gladiatoribus equos attribuithij wees de gladiatoren paarden toe
mollis ac minime resistens ad calamitates ferendasmens Gallorum estde Galliërs zijn mentaal niet hard en allerminst bestand tegen het incasseren van verliezen
collem propter magnitudinem circuitus operecircumplecti non poterantzij konden de heuvel vanwege de enorme omvang niet met belegeringswerken insluiten
circumsistunt hominem atque interficiuntzij omsingelen de man en doden hem
petunt a Vercingetorige, ut rationes belli gerendicommunicetzij vragen Vercingetorix gezamenlijk de strategie tebespreken
comparare
conspicari
continens, -tis
gereed maken
verwerven
waarnemen, zien
aangrenzend
ononderbroken
fugam compararezich op een vlucht voorbereiden
magnam auctoritatem sibi comparaverathij had zich groot gezag verworven
procul equitatum Caesaris conspicatus esthij zag de ruiterij van Caesar van verre
pars in continentes paludes profugiteen deel nam de wijk naar de aangrenzende moerassen
continens omnium dierum labor
controversia
defectio, -ionis
demonstrare
desistere-stiti
desperare
diligentia
discessus, -us
distribuere-tribui, -tributum
geschil, twist
rebellie
aanwijzen, uiteenzetten
afzien van
ophouden
wanhopen
zorgvuldigheid
vertrek, afmars
verdelen
werk dat ononderbroken dag in dag uit voortduurt
per colloquia omnes controversiae componunturdoor gesprekken worden alle geschillen bijgelegd
initium defectionis ortum est ab Ambiorigede rebellie begon bij Ambiorix
ad ea castra quae supra demonstravimus, contendithij haastte zich naar dat kamp waarover ik eerdergesproken heb
hoc conatu destiteruntzij gaven deze poging op
sub occasum solis sequi destiterunttegen zonsondergang staakten zij de achtervolging
de omni salute desperantzij hebben geen enkele hoop op redding
magnam res diligentiam requirebatde zaak vereiste grote zorgvuldigheid
de Germanorum discessu per exploratores certioresfacti suntzij werden door verkenners van het wegtrekken van de Germanen op de hoogte gebracht
copias in tres partes distribuithij verdeelde zijn troepen in drieën
equester, -ris
eruptio, -ionis
evocare
explorator, -is
expugnare
facultas, -atis
tot de ruiterij behorend
uitval
oproepen
uitdagen
verkenner
veroveren
mogelijkheid, gelegenheid
proelium equestreeen ruitergevecht
ex oppido eruptionem feceruntzij deden een uitval vanuit de vesting
mercatores undique ad se evocavithij riep de kooplieden van alle kanten bij zich
magna cum contumelia verborum nostros ad pugnam evocantmet veel beledigende woorden dagen zij onze mensen uit tot een gevecht
de Germanorum discessu per exploratores certioresfacti suntzij werden door verkenners van het wegtrekken van de Germanen op de hoogte gebracht
id oppidum oppugnare conatus expugnare non potuit bij zijn poging die vesting te bestormen slaagde hij er niet in hem te veroveren
reliquis fugae facultas daturde overigen wordt de gelegenheid gegeven te vluchten
fossa
frumentarius
hiemare
voorraad
gracht, loopgraaf
tot het koren behorend
de winter doorbrengen
onmium rerum quae ad bellum usui erant summa erat in eo oppido facultaser was in die stad een overvloed van alles wat voor de oorlog nodig was
castra vallo fossaque muniri iubethij gaf opdracht het kamp met een wal en een gracht te versterken
re frumentaria comparata ad Ariovistum contenditna de korenvoorziening geregeld te hebben marcheerde hij op Ariovistus af
tres legiones quae circum Aquileiam hiemabant exhibernis educitde drie legioenen die rond Aquileia overwinterden voerde hij uit hun winterkwartier
impeditus
impetrare
incommodum
intercedere-cessi, -cessum
intercludere-clusi, -clusum
intermittere-misi, -missum
maritimus
munitio, -ionis
necessario (adv)
gehinderd
verkrijgen, gedaan krijgen
ongemak, verlies
er tussen komen, -zijn
afsluiten, afsnijden
onderbreken
tot de zee behorend
versterking, bolwerk
noodzakelijk
impeditos hostes propter ea quae ferebant onera adorti suntzij deden een aanval op de vijanden, die gehinderd werden door de lasten die zij droegen
omnium animis impeditistoen ieders aandacht in beslag genomen was
a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios irepatianturhij weet van de Sequani gedaan te krijgen dat dezen de Helvetiërs toestaan door hun gebied te trekken
ea res magnum nostris attulit incommodumdie omstandigheid bracht onze mensen groot ongemak
silvae paludesque intercedebanter lagen wouden en moerassen tussen
frumento commeatuque Caesarem interclusithij sneed de aanvoer van graan en andere benodigdheden naar Caesar af
milites hortabatur ne quod tempus ab opere intermittereturhij spoorde zijn soldaten aan het werk geen ogenblik te onderbreken
maritimae civitatesvolkeren die aan zee wonen
Helvetii operis munitione et telis repulsi suntde Helvetiërs werden door de aangelegde versterkingen en de speren teruggedreven
funibus abscisis antemnae necessario concidebanttoen de kabels doorgehakt waren, moesten de ra's wel naar beneden vallen
obses, -idis gijzelaar obsides uti inter se dent perficithij weet te bereiken dat zij gijzelaars uitwisselen
pagus
peditatus, -us
permanēre-mansi, -mansum
perspicere-spicio, -spexi, -spectum
pilum
praeficere-ficio, -feci, -fectum
producere-duxi, -ductum
pronuntiare
quindecim
redigere-egi, -actum
district, kanton
infanterie
volharden
kijken naar, inspecteren
doorzien
speer
aan het hoofd stellen
naar voren, -buiten leiden
verlengen, rekken
openlijk bekend maken
vijftien
terugbrengen tot
omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa estde hele Helvetische stam is verdeeld in vier kantons
equitatum peditatumque cogere instituithij besloot de cavalerie en de infanterie samen te trekken
hortatus est uti in officio permanerethij spoorde hem aan zijn plichten trouw te blijvenvervullen
operis perspiciendi causa venerathij was gekomen om het werk te inspecteren
eorum in se fidem perspexerathij had hun trouw jegens hem opgemerkt
huic legioni M. Crassum quaestorem praefecithij maakte de quaestor M. Crassus commandant van dit legioen
praefectus equitumkommandant van de cavalerie
copias produxithij liet zijn troepen uitrukken
rem in hiemem producerede zaak tot de winter rekken
iusserunt pronuntiari, ut impedimenta relinquerentzij gelastten aan iedereen bekend te maken dat hijzijn bagage moest achterlaten
civitatem Biturigum se in potestatem redacturumconfidebathij vertrouwde erop de stam van de Bituriges weeronder zijn gezag te zullen brengen
remanēre-mansi, -mansum
repellerereppuli, repulsum
maken tot
(achter)blijven
terugdrijven
Gallia in provinciam redacta estGallië werd tot een provincie gemaakt
Romae remanserantzij waren in Rome achtergebleven
nostros repellit a castrishij drijft onze mensen weg van het kamp
ab hac spe repulsi sunt
repentinus
scutum
septimus
sexaginta
submittere-misi, -missum
subsequi-secutus sum
trans
plotseling
schild
zevende
zestig
zenden
op de voet volgen
over ... heen
aan de overzijde van
zij werden in deze verwachting teleurgesteld
ut sunt Gallorum subita et repentina consiliaondoordacht en overijld als de besluiten van de Galliërs zijn
submittit cohortes equitibus subsidiohij stuurt cohorten om de ruiters te steunen
Caesar equitatu praemisso subsequebatur omnibuscopiisCaesar stuurde zijn ruiterij vooruit en volgde onmiddellijk met al zijn troepen
hominum multitudinem trans Rhenum in Galliamtraduxithij heeft een menigte mensen de Rijn over gezet naar Gallië
Germani trans Rhenum incoluntDe Germanen wonen aan de overzijde van de Rijn
vicus
vulnerare
dorp, gehucht
verwonden
omnibus vicis aedificiisque incensisna alle gehuchten en hoeven in brand gestoken te hebben
L. Cotta in adversum os saxo vulneraturLucius Cotta wordt door een steen midden in zijn gezicht gewond
Catullus
amictus, -us
arca
as, assis
basiare
basium
bellus
cachinnus
caelicola
canus
charta
bedekking, kleed
(geld)kist
(kleinste munteenheid)
kussen, zoenen
kus
aardig, aantrekkelijk
schaterend gelach
hemelbewoner
grijs
papier, geschrift
Bij de samenstelling van het mikrolexikon Catullus is geen rekening gehouden met de gedichten 61, 62, 63, 65, 66 en 67, aangezien deze gedichten weinig gelezen worden en zij de omvang van dit mikrolexikon onevenredig zouden doen toenemen.
non contecta pectus amictu erathaar borst was niet door haar kleed bedekt
nec servum ille habet neque arcamhij heeft geen slaven en geen geld
rumores omnes unius aestimemus assislaten we alle praatjes geen cent waard achten
da mi basia millegeef mij duizend kussen
quis nunc te adibit? cui videberis bella?wie zal je nu opzoeken? wie zal je aantrekkelijk vinden?
o rem ridiculam, Cato, dignam tuo cachinnoeen komisch voorval, Cato, jouw schaterlach waard
ausus es omne aevum tribus explicare chartisjij hebt het aangedurfd de hele geschiedenis in drieboeken te ontvouwen
cinaedus
clamare
codicilli, -orum
constans, -tis
culus
deliciae, -arum
disertus
“nicht”, homo
schreeuwen
boekje
standvastig
kont
genot, lieveling
welbespraakt
pulchre convenit inprobis cinaedis Mamurrae Caesariquede schaamteloze flikkers Mamurra en Caesar kunnen het uitstekend samen vinden
passer, deliciae meae puellaehet musje, de lieveling van mijn meisje
disertissime Romuli nepotum, Marce Tulli
disperire-ii, -itum
elegans, -tis
erus
excruciare
filum
flamen, -inis
omkomen
smaakvol, sierlijk
gebieder, bezitter
martelen
draad
het waaien
meest welbespraakte van Romulus' nakomelingen,Marcus Tullius (Cicero)
Lesbia me dispeream nisi amatik mag doodvallen als Lesbia niet van mij houdt
caelestes eride hemelse gebieders
te cur amplius excrucies?waarom zou je jezelf nog meer kwellen?
regens tenui vestigia filomet behulp van een dunne draad zijn richting bepalend
ventorum flaminedoor het blazen van de winden
furtum
fusus
gemellus
gremium
iambus
imbuere-bui, -butum
ineptus
infacetus
insulsus
invenustus
invisere-visi, -visum
irrumare
labellum
lectus
diefstal
spoel van het spinrokken
tweeling
schoot
jambische versvoet
indompelen, bevochtigen
dwaas
humorloos
smakeloos
niet elegant
iets gaan zien
in de mond steken
lip
bed
currite ducentes subtegmina, currite, fusihaast u voort, spoelen, de draden spinnend, haast u voort
nec sese a gremio illius movebathij week niet van haar schoot
tellus scelere est imbuta nefandode aarde is bezoedeld met ontzaglijke misdaden
infacetior est infaceto rurehij heeft nog minder humor dan een botte boer
non illepidum neque invenustum esthet is heel geestig en elegant
quam te libenter inviso!hoe graag kom ik je opzoeken!
cui labella mordebis?wiens lippen zal jij bijten?
lepidus geestig, charmant cui dono lepidum novum libellum?
libellus
linteum
medulla
mellitus
mentula
nurificus
mirus
misellus
moecha
molestus
mordēremomordi, morsum
mundus
nasus
boekje
linnen, zeil
merg
honingzoet
penis
verbazend
wonderbaarlijk
ongelukkig
echtbreekster
lastig
bijten
schoon, zindelijk
neus
aan wie schenk ik dit charmante nieuwe boekje?
inflati conspexit lintea velihij zag het linnen van het gebolde zeil
ignis mollibus ardet in medulliseen vuur brandt diep in mijn weerloos hart
non homo, sed mentula magna minaxgeen man, maar een grote, agressieve lul
mirifice sperabat se esse locutumhij dacht dat hij verbazend mooi gesproken had
nec mirum!geen wonder!
o miselle passerarm klein musje!
Paris abducta gavisus moechaParis, gelukkig met de vrouw die hij geschaakt had
otium, Catulle, tibi molestum estnietsdoen, Catullus, is jouw grote probleem
cui labella mordebis?wiens lippen zal jij bijten?
nefandus
nonus
obdurare
ocellus
paedicare
passer
pathicus
misdadig
negende
volharden
oog(appel)
homosexuele omgang hebben met
mus
homosexueel, “nicht”
tellus scelere est imbuta nefandode aarde is bezoedeld met ontzaglijke misdaden
tu, Catulle, destinatus obdurajij, Catullus, houd vastberaden vol
meae puellae flendo turgiduli rubent ocellide lieve ogen van mijn meisje zijn gezwollen en rood van het huilen
passer, deliciae meae puellaehet musje, de lieveling van mijn meisje
poëma, -atis
putidus
quandoquidem
quot
roseus
sal, salis
gedicht
stinkend
aangezien
hoeveel, zoveel als
rood
zout
hoc, iucunde, tibi poema fecilieveling, ik heb voor jou dit gedicht gemaakt
quandoquidem fortuna mihi tete abstulitomdat het lot jou van mij heeft weggenomen
quaeris quot mihi basiationes tuae, Lesbia, sint satisje vraagt mij, Lesbia, hoeveel kussen van jou voor mij voldoende zijn
rosea labellarode lippen
fluctus salisde golven van de zee
saliva
salvēre
satur, -a, -um
subtegmen, -inis
supinus
surripere-ripio, -ripui, -reptum
taberna
tacēretacui, tacitum
trecenti, -ae, -a
tremulus
trux, trucis
tunica
geestigheid
speeksel
gezond zijn
verzadigd
draad, weefsel (van het Lot)
achterover leunend
heimelijk ontnemen
kroeg
(ver)zwijgen
driehonderd
bevend
wild, grimmig
tunica, onderkleed
versiculi habent salem ac leporemde gedichtjes zijn geestig en charmant
salve, o venusta Sirmiogegroet, mijn lieflijk Sirmio
currite ducentes subtegmina, currite, fusihaast u voort, spoelen, de draden spinnend, haast u voort
numquam iam posthac basia surripiamnooit meer zal ik voortaan kussen van jou stelen
Lesbia mi dicit semper male nec tacet umquam de meLesbia scheldt altijd op mij en raakt over mij nietuitgepraat
simul complexa tenet trecentos moechoszij houdt honderden echtbrekers tegelijk in haar armen
fertur valle sub alarum trux habitare capermen zegt dat onder jouw oksels een woeste bok woont
venustus
versiculus
lieflijk
versje
salve, o venusta Sirmiogegroet, mijn lieflijk Sirmio
castum esse decet poetam ipsum, versiculos nihil
vorare verslinden
necesse esteen dichter hoort zelf kuis te zijn, zijn verzen hoeven dat helemaal niet te zijn
Cicero
abundare
alacer, -ris
anteponere-posui, -positum
anulus
apparatus, -us
approbare
barba
in overvloed hebben
opgewekt, levendig
de voorkeur geven aan
ring
voorbereiding
toebehoren, praal
goedkeuren
aannemelijk maken, bewijzen
baard
abundare debet orator exemplorum copiaeen redenaar moet beschikken over een overvloed aan voorbeelden
repente ex alacri atque laeto erat humilis atquedemissusvan opgewekt en blij was hij ineens onderdanig enterneergeslagen
mors servituti turpitudinique anteponenda estliever de dood dan slavernij en schande!
belli apparatus refrigescuntde oorlogsvoorbereidingen verflauwen
regio apparatu accepti sumuswij zijn met koninklijke luister ontvangen
quae si approbatis, pergam ad reliquaals jullie het hiermee eens zijn, ga ik door met watnog rest
bellicus
carcer, -is
commemorare
commutare
compensare
oorlogs-
gevangenis
in herinnering brengen
vermelden
veranderen
ruilen voor
compenseren, goed maken
vir abundans bellicis laudibuseen man overladen met krijgsroem
includuntur in carcerem condemnatide veroordeelden worden in de gevangenis opgesloten
haec tibi nota sunt, mihi ad commemorandumnon necessariajij kent deze dingen, zodat ik er niet aan hoef te herinneren
commemorabo id quod egomet vidiik zal vermelden wat ik zelf gezien heb
hic primus instituta omnium convellere et commutare ausus esthij is de eerste geweest, die het waagde de gewoonten van allen te ondermijnen en te veranderen
fidem suam et religionem pecunia commutavithij heeft zijn trouw en zijn scrupules voor geld opzij gezet
senectutis vitia diligentia compensanda sunt
comprobare
confitēri-fessus sum
conservare
goedkeuren, rechtvaardigen
bewijzen
bekennen, toegeven
bewaren, redden
in acht nemen
men moet door precisie de gebreken van de ouderdom compenseren
meam voluntatem vestra existimatio comprobet moge uw oordeel mijn streven goedkeuren
crimen hoc testibus multis comprobaturdeze misdaad wordt door vele getuigen bewezen
habes confitentem reumhier heb je een verdachte die bekent
ante collectam famam conservathij houdt zijn tevoren opgebouwde reputatie intact
nihil est ad officia conservanda accommodatiusniets draagt meer bij tot het in acht nemen van onzeplichten
constitutio, -ionis
conversio, -ionis
declarare
deinceps
diligens, -tis
disciplina
discipulus
disputare
distinguere
inrichting, systeem
het bepalen
het draaien
verandering, omwenteling
bekend-, duidelijk maken
benoemen
daarna
één voor één
nauwkeurig
leer, wetenschap, systeem
leerling
uiteenzetten
onderscheiden
civitas quae est constitutio populieen staat, dat wil zeggen een georganiseerd volk
haec est regula philosophiae, constitutio veri falside basis van de filosofie is het vaststellen van wat waar en niet waar is
solis et lunae conversiode omloop van zon en maan
novos motus et conversiones in republica quaerunt zij zijn uit op revolutionaire vernieuwingen in de staat
hoc verum esse declaravithij heeft duidelijk gemaakt dat dit waar is
consul est declaratushij is tot consul benoemd
reliqua deinceps persequemurde rest zullen we daarna behandelen
deinceps omnes magistratus nominavitachtereenvolgens noemde hij alle ambten op
de hac re alio loco diligentius dictum estover deze zaak is elders nauwkeuriger gesproken
a Zenone disciplina Stoicorum estde leer van de Stoïcijnen stamt van Zeno
a Carneade multa contra Stoicos disputata suntCarneades heeft veel argumenten tegen de Stoïcijnen naar voren gebracht
verum a falso distinguere
-stinxi, -stinctum
divinatio, -ionis (gave der) voorspelling
waar van onwaar onderscheiden
ab Apolline divinationem habere videturhij schijnt de gave der voorspelling van Apollo te hebben
dominatus, -us
emori-morior, -mortuus sum
evanescere-vanui
explicare
fanum
fremitus, -us
fructus, -us
globus
gloriari
gubernare
haruspex, -icis
hereditas, -atis
(alleen)heerschappij
sterven
verdwijnen, vergaan
uiteenzetten
heiligdom
geraas, lawaai
vrucht
bol, (hemel)sfeer
zich beroemen
besturen
ziener (die de toekomst opmaakt uit de ingewanden van offerdieren)
erfenis
respublica dominatu regio liberata estde staat is bevrijd van de heerschappij der koningen
pictura egregia, sed iam evanescens vetustateeen prachtig schilderij, maar reeds verblekend door ouderdom
de republica quid sentias explicazet uw mening over de staat uiteen
ex fano Apollinis signa sustulithij stal beelden uit de tempel van Apollo
fremitus murmurantis marishet geraas van de ruisende zee
Epicurus gloriabatur se magistrum habuisse nullumEpicurus ging er prat op dat hij geen leermeester had gehad
deus mundum gubernatde wereld wordt door god bestuurd
hereditatem non adiithij heeft de erfenis niet aanvaard
historia
ignorare
improviso
inscriberescripsi, -scriptum
interimere-emi, -emptum
geschiedenis
niet kennen, niet weten
onverwachts
van een opschrift voorzien
doden
historia magistra vitaede geschiedenis is de leermeesteres van het leven
morbus eum improviso oppressiteen ziekte heeft hem onverwachts overvallen
liber qui inscribitur De amicitiahet boek getiteld `De vriendschap'
Priamum hostilis manus interemitPriamus kwam door vijandelijke hand om
interpretari
iurare
locuples, -etis
magus
mentiri
migrare
molestia
navigare
verklaren, uitleggen
zweren
rijk
betrouwbaar
magiër, tovenaar
liegen
verhuizen
ergernis, onbehagen, ellende
varen
paene divina in legibus interpretandis scientiaeen bijna goddelijke kennis in het uitleggen van de wetten
iuro per deos me verum dixisseik zweer bij de goden de waarheid gesproken te hebben
in provincia tam locupletein een zo rijke provincie
locupletissimi testeszeer betrouwbare getuigen
magorum disciplina scientiaquede leer en wetenschap van de magiërs
mentiri nefas habebaturliegen gold als zonde
sapiens non dubitat, si ita melius sit, migrare de vitaeen filosoof aarzelt niet uit het leven te stappen, alsdit het beste is
animum et corpus molestia liberaregeest en lichaam bevrijden van narigheden
his navibus Flaccus ex Asia in Macedoniam navigavitmet deze schepen is Flaccus van Klein-Azië naar Macedonië gevaren
nonne
nonnumquam
num
optimates, -ium
oraculum
ornare
parumper
niet? (verwacht bevestigend antwoord)
soms
toch niet? (verwacht ontkennend antwoord)
of (in afhankelijke vraag)
optimaten (leden van de senaatspartij)
orakel, voorspelling
uitrusten met, versieren
korte tijd
nonne satius est mutum esse quam quod nemo intellegat dicere?is het niet beter niets te zeggen dan iets te zeggen, wat niemand begrijpt?
ingemescere nonnumquam viro concessum esteen man mag soms een zucht slaken
num nostra culpa est?het is toch onze schuld niet?
mihi respondeas, num quis sit aususantwoord me op de vraag, of (soms) iemand hetgewaagd heeft
contra voluntatem omnium optimatium legemagrariam ferebattegen de wil van alle optimaten diende hij de akkerwet in
virtute ornatus adulescenseen deugdzame jonge man
parumper conticuit
pervertere-verti, -versum
plane
portentum
omverwerpen, vernietigen
duidelijk
helemaal
voorteken, wonderteken
monster
even zweeg hij
ius libertatemque perverterehet recht en de vrijheid vernietigen
ut planius dicamom het nog duidelijker te formuleren
plane assentiorik ben het er volkomen mee eens
portentis di immortales nobis futura praedicuntdoor voortekenen voorspellen de onsterfelijke godenons de toekomst
duo rei publicae portentatwee staatsgevaarlijke individuen
possessio, -ionis
praedicere-dixi, -dictum
praeditus
quintus
quisnam
quoad
renovare
repugnare
salvus
het in bezit nemen, bezit
voorspellen
voorzien van, begiftigd met
vijfde
wie dan? wie eigenlijk?
voorzover
zolang (als)
totdat
vernieuwen, herstellen
zich verzetten
in strijd zijn met
gezond, ongedeerd
quis est cui non possessio libertatis sit cara?voor wie is de vrijheid geen dierbaar bezit?
non omnia eveniunt, quae praedicta suntniet alles wat voorspeld is gebeurt ook werkelijk
vir summo ingenio praedituseen rijk getalenteerd man
quisnam tuebitur memoriam mortui?wie zal de herinnering aan de overledene levendighouden?
id quod suscepi, quoad potero, perferamwat ik op me genomen heb, zal ik, voorzover ik kan,volbrengen
consul ea quae statueritis, quoad vivet, defendetde consul zal, zolang hij leeft, de besluiten die ugenomen hebt verdedigen
Siculi expulsi Romae fuerunt, quoad L. Metellus inprovinciam profectus estde verdreven Siciliërs verbleven te Rome, totdatLucius Metellus naar de provincie vertrok
Virtutis templum renovatum estde tempel van Virtus is hersteld
omnibus meis opibus repugnavi crudelitatimet alle middelen die mij ten dienste stonden heb ik mij tegen wreedheid verzet
simulatio amicitiae repugnat maximehuichelarij is absoluut onverenigbaar met vriendschap
Iuppiter vos omnes salvos esse voluit
sempiternus altijddurend, eeuwig
Iuppiter heeft gewild, dat u allen behouden bleef
patria vobis illum ignem Vestae sempiternumcommendathet vaderland vertrouwt u dat altijdbrandende vuur van Vesta toe
sitire
somnium
status, -us
suspicari
vendere-didi, -ditum
vetustas, -atis
dorst hebben
droom
stand, houding
rang, positie
toestand
vermoeden
verkopen
ouderdom
oudheid, oude tijd
estne sitienti in bibendo voluptas?geniet de dorstige, wanneer hij drinkt?
quis dicere audeat vera omnia esse somnia?wie zou durven beweren, dat alle dromen waar zijn?
status oratoris erit rectus et celsusde houding van de redenaar moet zijn: recht en hoog opgericht
bonorum statum oderuntzij haten de sociale positie van de aanzienlijken
optimus longe status civitatis est is, quem maioresnostri reliqueruntverreweg de beste staatsvorm is die, welke onzevoorouders ons hebben overgeleverd
nec Protagoras quicquam videtur de natura deorumsuspicarihet schijnt, dat Protagoras zich geen enkele voorstelling maakte van het wezen der goden
vendo meum non pluris quam ceteri, fortasse etiam minorisik verkoop mijn waar niet duurder dan anderen, misschien zelfs goedkoper
pictura egregia, sed iam evanescens vetustateeen prachtig schilderij, maar reeds verblekend door ouderdom
historia nuntia vetustatisde geschiedschrijving is de berichtgeefster van de oude tijd
Horatius
acuereacui
aeneus
amoenus
amphora
animosus
apiun
apricus
arbiter
arcanum
arrogans, -tis
scherpen
van brons
lieflijk
kruik, vat
moedig, fier
eppe, selderij
zonnig
scheidsrechter
heerser
geheim
trots, verwaand
In de micro-lexica op Horatius, Lucretius, Ovidius en Vergilius worden et en -que aan het begin van een citaat niet vertaald
iuventus audiet cives acuisse ferrumde jeugd zal vernemen dat burgers het zwaard hebben gewet
turris aeneaeen met brons beslagen toren
nimium brevis flores amoenae rosaede lieflijke bloemen van de te kort bloeiende roos
rebus angustis animosus atque fortis adparebetoon u in benauwende omstandigheden fier en dapper
nectendis apium coroniseppe voor het vlechten van kransen
cur apricum odit Campum?waarom mijdt hij het zonnig (Mars-)veld?
arbiter pugnaekamprechter
quo non arbiter Hadriae maioreen sterker gebieder van de Hadria dan wie ook
Iovis arcanis admissustot de geheime beraadslagingen van Juppiter toegelaten
sublimi flagello tange Chloen semel arrogantemtref Chloë nog eenmaal met opgeheven zweep, verwaand als ze is
aula
avarus
avitus
barbitos
belua
hof, groot huis
hebzuchtig, gierig
van voorvaderen geërfd
(griekse) lier
monster, beest
semper avarus egetde hebzuchtige komt altijd te kort
avitus funduseen geërfd landgoed
age dic Latinum, barbite, carmenwel, zing, mijn griekse lier, nu een Latijnse zang
saevis inimica virgo beluisde maagd die voor de wilde dieren een vijand is
cadus
caespes, -itis
calērecalui
callidus
caprea
catena
caterva
catulus
wijnvat
graszode
warm zijn
slim
ree
keten
grote schare
jonge hond, jong
non posthac alia calebo feminavoor een andere vrouw zal ik niet meer in liefde ontvlammen
callidus, quicquid placuit, iocoso condere furtohandig in het voor de grap wegkapen en verstoppen van wat hij maar wil
sed prius Apulis iungentur capreae lupisnog eerder zullen de reeën zich met Apulische wolven verenigen
hunc frenis, hunc tu compesce catenabedwing hem met teugels, bedwing hem met een keten
visast catulis cerva fidelibuser is een hinde gezien door de trouwe meute
chorea
cithara
columba
compescere-pescui
contrahere-traxi, -tractum
cornix, -icis
cras
credulus
cupressus
cyathus
reidans
cither, luit
duif
bedwingen
samentrekken
kraai
morgen
goedgelovig
cypres
beker
non avium citharaeque cantus somnum reducentgezang van vogels noch klanken van de luit zullen hem de slaap weer brengen
neque imbellem feroces progenerant aquilae columbamevenmin brengen grimmige adelaars een vreedzameduif voort
hunc frenis, hunc tu compesce catenabedwing hem met teugels, bedwing hem met een keten
sapienter idem contrahes vento nimium secundo turgida velaeveneens zul je er goed aan doen bij al te gunstigewind de bolle zeilen te reven
aquae nisi fallit augur annosa cornixals de bejaarde kraai, die regen voorspelt, mij nietbedriegt
quid sit futurum cras, fuge quaererevraag niet wat de dag van morgen brengen zal
carpe diem quam minimum credula posterogeniet van elke dag, zo min mogelijk rekenend op de volgende
praeter invisas cupressosbehalve de gehate cypressen
sume, Maecenas, cyathos amici sospitis centum
damnum
decens, -tis
schade
bekoorlijk, passend
drink, Maecenas, honderd roemers op de redding van je vriend
flagitio additis damnumjullie voegen aan de schande nog schade toe
decens Venusbevallige Venus
decidere-cidi
decorus
deripere-ripio, -ripui, -reptum
devius
dimovēre-movi, -motum
divellere-velli, -vulsum
divum
divus
duellum = bellum
equitare
exsul, -is
extendere-tendi, -tentum
neervallen
eervol, getooid
ontrukken
afgelegen
verwijderen
wegrukken
open lucht
godheid
paardrijden
balling
uitbreiden, verbreiden
quid verum atque decenswat oprecht en passend is
celsae graviore casu decidunt turresals hoge torens vallen, vallen ze extra hard
dulce et decorum est pro patria morihet is zoet en eervol voor het vaderland te sterven
merita decorus frondemet een verdiende lauwerkrans getooid
dimovit obstantes propinquoszijn naasten die hem wilden tegenhouden duwde hij opzij
an pauper sub divo morerisof dat je arm op dit ondermaanse verblijft
permitte divis ceteralaat de rest aan de goden over
agros extenderezijn gebied uitbreiden
fervidus
fidelis
gloeiend, onstuimig
trouw, betrouwbaar
cum te neque fervidus aestus demoveat lucro neque hiemsdaar jou noch gloeiende hitte van winst kan afhouden noch ijzige kou
est et fideli tuta silentio merces
fiderefisus sum
fundus
genae, -arum
gestire
heres, -edis
iaculari
iecur, -inoris
igneus
impiger
infamis
inicere-icio, -ieci, -iectum
vertrouwen
landgoed
wangen
hunkeren
erfgenaam
werpen, treffen
lever
vuurspuwend, gloeiend heet
ijverig
berucht
leggen op, opleggen
ook een betrouwbaar zwijgen wacht een veilig loon
nil pictis timidus navita puppibus fiditde bange zeeman vertrouwt niet op zijn mooibeschilderde schepen
avitus funduseen geërfd landgoed
cur manat rara meas lacrima per genas?waarom stromen er soms tranen over mijn wangen?
fuge quo descendere gestisga waarheen je zo graag wilt afdalen
exstructis in altum divitiis potietur hereseen erfgenaam zal zich over je hoog opgestapelde rijk-dommen ontfermen
igneam aestatemde zengende zomerhitte
quidquid arat impiger Apulusal wat de nijvere Apuliër met ploegen verzamelt
Danai genus infameDanaus' beruchte nageslacht
frena licentiae iniecithij legde de losbandigheid de teugels aan
insanire
insanus
inserere-serui, -sertum
insolens,-tis
intactus
waanzinnig, uitgelaten zijn
uitzinnig
voegen bij
trots, onmatig
ongerept, onbeproefd
aut insanit aut versus facitdie man is òf waanzinnig òf hij is verzen aan het maken
insanos amoresuitzinnige liefde
quodsi me lyricis vatibus inseresmaar als ge mij bij de lyrische dichters wilt indelen
prius insolentem serva Briseis movit Achillemvóór u heeft het slavinnetje Briseis de trotse Achilles voor zich gewonnen
insolens laetitiabuitensporige vreugde
intactae Palladis urbemde stad van de ongerepte Pallas
quid intactum nefasti liquimuswat hebben wij aan zonden onbeproefd gelaten?
invidus
iracundus
iterare
iugerum
lar, laris
lascivus
lavere, lavarelavi, lautum
jaloers
driftig
herhalen
oppervlaktemaat(¼ hectare)
huisgod
dartel
wassen
invidus alterius macrescit rebus opimiseen jaloers mens wordt mager bij de welvaart van een ander
cras ingens iterabimus aequormorgen zullen wij opnieuw de onmetelijke zee bevaren
immolet aequis hic porcum Laribushij kan gerust aan de genadige Laren een varken offeren
puella dives et lascivaeen rijk en levenslustig meisje
villa, flavus quam Tiberis lavithet landhuis, dat door de blonde Tiber bespoeld wordt
lenis
lividus
lucerna
lucidus
ludus
lugubris
lustrum
lyra
marinus
marmor, -is
matrona
zachtaardig
loodkleurig
olielamp
helderschijnend
spel, scherts
rouwbrengend
tijd van 5 jaar
lier
zee-
marmer
getrouwde vrouw, dame
tu cede potentis amici lenibus imperiisgeef toe aan de zachtmoedige geboden van een machtig vriend
nos lividus odithij verafschuwt ons uit jaloezie
Phoebe silvarumque potens Diana, lucidum caeli decusPhoebus en Diana, die over de bossen heerst, lichtend sieraad van de hemel
vertere seria ludoernst in scherts doen overgaan
noluit in Flavi ludum me mitterehij wilde mij niet naar Flavius' school sturen
flumina lugubris ignara bellirivieren, onbekend met de rouwbrengende oorlog
filius Thetidis marinaede zoon van de zeegodin Thetis
ut matrona meretrici dispar eritzoals een dame verschilt van een hoer
merum onversneden wijn
merx, -cis
mitis
nardus
natalis
nebula
nectar, -is
nitērenitui
nodus
nota
obstrepere-strepui, -strepitum
ocior
koopwaar
zachtaardig
nardus (kruid)
geboorte-
nevel, mist
nectar, godendrank
helder schijnen, glanzen
knoop
merkteken
bij iets geluid maken, overstemmen
sneller
condito mitis placidusque telo supplices audi pueros, Apolloberg uw pijlen op, Apollo, en hoor ons, smekendeknapen, mild en genadig aan
natalis horahet geboorteuur
quod latus mundi nebulae malusque Iuppiter urgetwelk deel van de wereld door nevels en een slechtklimaat geteisterd wordt
neque uno luna rubens nitet voltude rosse maan schijnt niet altijd met hetzelfde gelaat
nodo cohibere crinemde haren in een wrong samenbinden
sive puer furens impressit memorem dente labrisnotamhetzij een hartstochtelijke jongen met zijn tanden een blijvend teken in je lippen achterliet
omnium versatur urnā serius ocius sors exituravan alle mensen wordt het lot in de urn geschud,bestemd om er vroeger of later uit te vallen
opimus
opprobrium
ordinare
ornus
parcus
rijk
schande
scheldwoord
ordenen
wilde es
zuinig, bescheiden
invidus alterius macrescit rebus opimiseen jaloers mens wordt mager bij de welvaart van een ander
magnum pauperies opprobriumde grote schande die de armoe is
quaelibet in quemvis opprobria fingere saevusmeedogenloos in het vinden van alle mogelijkescheldwoorden tegen wie dan ook
nec veteres agitantur ornien roerloos staan de oude essen
parcus deorum cultor
patiens, -tis
pavidus
pauperies
periurus
placare
plectrum
plorare
procella
gehard
angstig
armoede
niet te vertrouwen
gunstig stemmen
plectrum
bewenen
storm
een karig vereerder der goden
patiens pulveris atque solisgehard tegen het stof en de hitte van de zon
magnum pauperies opprobriumde grote schande die armoe is
periurum fuit in parentem splendide mendaxzij wist haar vuige vader schitterend te bedriegen
carmine di superi placanturdoor een lied worden de goden gunstig gestemd
promereprompsi, promptum
protervus
purpura
querimonia
recidere-cidi, -cisum
recludere-clusi, -clusum
recreare
reicere-icio, -ieci, -iectum
religare
reparare
rigidus
risus, -us
te voorschijn halen
wellustig, driest
purper
klacht
afsnijden
ontsluiten
op krachten laten komen
verwerpen
vastbinden
herstellen
stijf, hard
gelach
alme Sol, curru nitido diem qui promiszegenrijke Zon, die op Uw glanzende wagen de dag doet verschijnen
adhuc protervo cruda maritonog te jong voor een onstuimig echtgenoot
si non supplicio culpa reciditurals niet door een straf de schuld gedelgd wordt
aequa tellus pauperi recluditur regumque puerisde aarde opent zich evenzeer voor de arme als voorkoningskinderen
ubi nulla arbor aestiva recreatur aurawaar geen boom door een zomerbriesje wordt verkwikt
reiectae patet ianua Lydiaede deur staat open voor de versmade Lydia
Pyrrha, cui flavam religas comam?Pyrrha, voor wie bind jij je blonde haren op?
ne avitae tecta velint reparare Troiaedat ze niet de huizen van het voorvaderlijk Troje weer willen opbouwen
ritu op de manier van verba tempestatis ritu mobiliawoorden veranderlijk als het weer
rixa
rosa
scanderescandi, scansum
securis, -is
senecta
severus
silēresilui
simplex, -icis
sollicitus
sospes, -itis
spissus
splendēresplendui
twist
roos
beklimmen
bijl
ouderdom
ernstig, streng
zwijgen
eenvoudig, oprecht
onrustig, bezorgd
behouden
dicht opeen
schitteren
nimium brevis flores amoenae rosaede lieflijke bloemen van de te kort bloeiende roos
dum Capitolium scandet pontifexzolang de opperpriester de trappen van het Capitoolbeklimt
Latoe, dones non turpem senectam degereZoon van Latona, geef dat ik geen beschamendeouderdom zal beleven
dona praesentis cape laetus horae ac linque severagrijp vol vreugde de geschenken van het ogenblik en ga aan de zorgen voorbij
si chartae sileant quod bene feceris, non mercedemtulerisals boeken jouw prestaties zouden verzwijgen, dan zou jij niet beloond zijn
te pauper ambit sollicita prece ruris colonusuw steun zoekt de arme pachter met zijn bekommerdgebed
vix una sospes navis ab ignibusnauwelijks één schip aan de vlammen ontkomen
spissae nemorum comaehet dichte gebladerte van de wouden
Glycerae nitor splendentis Pario marmore puriusde glanzende huid van Glycera, die zuiverder schittert dan Parisch marmer
splendidus
sponsus
submovēre-movi, -motum
superstes, -itis
taciturnus
schitterend, stralend
bruidegom
verwijderen
(nog) in leven
zwijgend
o fons Bandusiae splendidior vitroo bron van Bandusia, stralender dan kristal
si parcent puero fata superstitials het lot de jongen in leven zal laten
terminus
testa
testudo, -inis
truncus
turbidus
turgidus
tutela
grens
kruik
schild van een schildpad, lier
boomstam
onstuimig
gezwollen
bescherming
quicumque mundo terminus obstititalle grenzen die aan de wereld zijn gesteld
dictus et Amphion saxa movere sono testudinismen zegt dat ook Amphion door het geluid van zijn lier de stenen bewoog
Auster, dux inquieti turbidus Hadriaede zuidenwind, de onstuimige heerser over de onrustige Adriatische zee
sapienter idem contrahes vento nimium secundoturgida velaeveneens zul je er goed aan doen bij al te gunstigewind de bolle zeilen te reven
o tutela praesens Italiae dominaeque Romaeo gij die in eigen persoon Italië en het heersende Rome beschermt
uber, -is
ultra
ung(u)ereunxi, unctum
unguentum
unguis, -uis
urna
utcumque
uvidus
virēre
vruchtbaar, overvloedig
over, verder
insmeren
parfum, reukwerk
nagel
kruik
wanneer ook maar
nat
groen zijn, bloeien
tua, Caesar, aetas fruges agris rettulit uberesUw tijd, Caesar, heeft aan de akkers weer overvloedige vruchten gegeven
nihil ultra nervos atque cutem morti concesserat atraehij had aan de zwarte dood niets afgestaan dan zijn spieren en huid
arma nondum expiatis uncta cruoribuswapens besmeurd met bloed waarvoor nog geen boete is gedaan
huc vina et unguenta ferre iubelaat wijn en reukwerk hierheen brengen
omnium versatur urnā serius ocius sors exituravan alle mensen wordt het lot in de urn geschud,bestemd om er vroeger of later uit te vallen
ibimus, utcumque praecedeswij zullen gaan, wanneer jij ook maar zult voorgaan
dumque virent genuazolang de knieën krachtig zijn
Livius
aliquot
augustus
circa
collega
comitia, -orum
communire-munii, -munitum
compellere-puli, -pulsum
concitare
concursus, -us
confestim
enige, tamelijk veel
verheven
rondom
ambtgenoot, collega
verkiezingen
versterken
bijeendrijven
opwekken
het slaags raken
ijlings, haastig
M. Volscius Fictor ante aliquot annos tribunus plebis fueratMarcus Volscius Fictor was een paar jaar daarvoorvolkstribuun geweest
miscendo humana divinis primordia urbiumaugustiora facitdoor menselijke daden te koppelen aan goddelijke daden geeft hij meer cachet aan de vroegste geschiedenis van steden
infesta omnia circa erantalles om hen heen was angstaanjagend
comitiis consularibus habitis in hiberna rediitna het houden van de consulsverkiezingen keerde hij terug naar het winterkamp
spatium castra communiendi non erater was geen tijd om een versterkt kamp aan te leggen
in castra pavidi compellunturangstig worden zij in het kamp bijeengedreven
iras hominum concitavithij wist de woede van de mensen op te wekken
primo concursu res Romana superior fuitbij de eerste botsing bleek de kracht van de Romeinen het grootst
confestim consul Tiberim transithaastig steekt de consul de Tiber over
decemviri, -orum
delēre
edicere-dixi, -dictum
efferare
een kollege van tien man
verwoesten
bekend maken, afkondigen
wild maken
buiten
nepos eius decemvir legibus scribendis fueratzijn kleinzoon was lid geweest van het kollege belast met het opstellen van wetten
omnes ad delendam stimulabat Carthaginemhij drong bij allen aan op de verwoesting van Carthago
censoribus creandis comitia edicta sunter zijn verkiezingen afgekondigd voor het kiezen van censoren
promissa barba et capilli efferaverant speciem orishun lange baard en lange haren hadden hun gelaateen woeste uitdrukking gegeven
omnia tranquilla foris erant
foris
indignari
inquirere-quisivi, -quisitum
insuper
intestinus
iumentum
militare
verontwaardigd zijn, zich verongelijkt voelen
onderzoeken
bovendien
inwendig, binnenlands
lastdier
soldaat zijn, dienst doen
buiten Rome was alles rustig
Romani indignabantur quod victoribus victi inferrentarmade Romeinen waren verontwaardigd over het feit dat de overwonnenen de wapenen opnamen tegen hun overwinnaars
inquirendo cognovit ad Volturnum hostes sederedoor navraag kwam hij er achter dat de vijanden bij de rivier de Volturnus gelegerd waren
hiems etiam insuper rebus gerendis intervenitbovendien verhinderde ook de winter nog deoorlogvoering
bello intestino bellum externum propulsaturi estis?denken jullie door een burgeroorlog een oorlog met de vijanden te kunnen vermijden?
paucos dies ad requiem iumentorum moratus esthij pauzeerde enige dagen om de lastdieren rust te geven
militanti in Hispania pater ei moriturterwijl hij dienst doet in Spanje overlijdt zijn vader
momentum
montanus
nequāquam
occasio, -ionis
occasus, -us
onerarius
orator, -is
patricius
gewicht, overwicht
ogenblik
berg-
geenszins
(gunstige) gelegenheid
ondergang
vracht-
woordvoerder, redenaar
tot de patriciërs behorend
id tum maximum momentum ad victoriam fuitdit gaf toen de doorslag voor de overwinning
intra vallum momento temporis compellunturin korte tijd worden ze binnen de wal bijeengedreven
captivos montanos vinctos in medio statuithij plaatste de gevangen bergbewoners geboeid in het midden
bellum nequaquam contemnendum in Sicilia orta estop Sicilië brak een bepaald niet onbetekenende oorlog uit
numquam talis occasio liberandae Hispaniae fuitnooit was er zo'n goede gelegenheid om Spanje tebevrijden
sub occasum solis urbem ingressi sunttegen zonsondergang trokken ze de stad binnen
naves onerariae ad octoginta captae sunter werden ongeveer 80 vrachtschepen buitgemaakt
oratores de pace ad consulem miseruntze zonden vredesonderhandelaars naar de consul
cavebant ne cui patricio plebei magistratus patebant
peregrinus
perinde
plebeius
prae
vreemd, buitenlands
evenzeer
tot de plebs behorend
voor
ze zagen er op toe dat voor een patriciër geen ambten openstonden die voor de plebs waren gereserveerd
urbana Sergio, peregrina iurisdictio Minucio obtigitde rechtspraak over de Romeinen viel toe aan Sergius, die over Romeinen en vreemdelingen aan Minucius
perinde ac victo ei leges dixeruntze legden hem wetten op alsof hij een overwonnene was
duos plebeios consules creari liceter mogen twee consuls uit de plebs gekozen worden
cultrum manantem cruore prae se tenuithij hield een mes dat droop van bloed in zijn uitgestrekte hand
praeterquam
prodigium
prolabi-lapsus sum
promulgare
proripere-ripio, -ripui, -reptum
provocatio, -ionis
provocare
raptim
receptus, -us
sacratus
secessio, -ionis
wegens
behalve
voorteken, wonder
naar voren vallen, -glijden
bekend maken
wegrukken
(recht op hoger) beroep
een beroep doen
ijlings
terugtocht
geheiligd
afscheiding
silentium prae metu ceterorum fuituit angst hielden de anderen zich stil
praeterquam quod Romanis suo nomine auxiliapollicitus eratafgezien van het feit dat hij op eigen verantwoording de Romeinen hulp beloofd had
eodem anno prodigia aliquot visa nuntiataque suntin hetzelfde jaar zijn nogal wat voortekens gesignaleerd en gerapporteerd
signum sponte sua prolapsum esthet beeld viel vanzelf voorover
legem agrariam promulgaveruntze maakten een akkerwet bekend
accensus ira domo sese proripuitin woede stormde hij zijn huis uit
plebem provocatione firmaveruntzij versterkten de macht van de plebs door het rechtvan provocatio in te stellen
provoco ad populumik vraag het volk om steun
copias raptim eduxithij liet de troepen ijlings uitrukken
receptui cani iussithij gaf het bevel om de terugtocht te blazen
per secessionem plebis consulatum inieruntze konden het consulaat bekleden dank zij het feit dat
de plebs de samenwerking met de patriciërs verbrak
sedare
spectaculum
strages, -is
suffragium
tabes, -is
transfuga
tribunicius
kalmeren
schouwspel
slachting, stapel
stem, stemming
verrotting, etter
overloper
tribuun-
sedabant tumultuszij maakten een eind aan de onlusten
ingentem stragem dederuntze richtten een reusachtige slachting aan
tribus in suffragium misithij stuurde de tribus weg om hun stem uit te brengen
cadavera intacta a canibus tabes absumebatde lijken die de honden niet hadden aangeraakt rotten weg
tribunicia potestasde bevoegdheid van de tribuun
Lucretius
animans, -tis
arbustum
avēre
bini, -orum
calidus
calīgo, -inis
cassus
caulae, -arum
cluēre
conciliare
confundere-fudi, -fusum
levend wezen
boom
begeren
(telkens) twee
warm
duisternis
leeg
openingen
genoemd worden
verbinden
bijeengieten, in verwarring brengen
dissipat in corpus sese cibus omne animantumhet voedsel verspreidt zich over het gehele lichaam der levende wezens
plane res exponere avemuswij wensen de feiten duidelijk uiteen te zetten
fons luce diurna frigidus et calidus nocturno temporeeen bron die overdag koel is en 's nachts warm
in noctis caeca caliginein de ondoordringbare duisternis van de nacht
verborum copia cassaeen inhoudsloze veelheid van woorden
in cassumtevergeefs
per caulas corporis omnesdoor alle poriën van het lichaam
quaecumque cluentalle dingen die een naam hebben, alles wat er is
corpora materiae conciliantur ita ut debent animaliagignide stoffelijke bestanddelen verbinden zich op dezelfde wijze als waarop levende wezens van nature ontstaan
corporis atque animi pergit confundere sensushet verstoort de waarnemingen van lichaam en ziel
continuo
crassus
degere
didere-didi, -ditum
discutere-cussi, -cussum
distare
onmiddellijk
dicht, dik
doorbrengen
verspreiden
uiteenslaan, vernietigen
gescheiden zijn
caligo crassaeen dichte duisternis
placidum degunt aevum vitamque serenamzij leiden een vredig bestaan en een rustig leven
cibus in artus diditur omneshet voedsel dringt door in alle lichaamsdelen
discussis erroribusna de dwalingen van zich afgeschud te hebben
color et facies hominum distare videntur
elementa, -orum
exoriri-ortus sum
exstare
extrinsecus
foramen, -inis
funditus
letters
elementen
te voorschijn komen, ontstaan
(aanwezig) zijn
van buiten af
opening
geheel en al
we zien dat huidskleur en uiterlijk van de mensenverschilt
multa elementa vides multis communia verbisje ziet dat veel woorden veel letters gemeen hebben
impia rationis elementade beginselen van een goddeloze leer
terris exoriunturzij komen te voorschijn uit de aarde
aqua quaecumque in nubibus exstatal het water dat zich in de wolken bevindt
vox per flexa foramina rerum incolumis transire potesthet stemgeluid kan ongehinderd doordringen door de bochtige openingen in de dingen
perspicere res gestas funditus omnesalle gebeurtenissen geheel en al doorzien
genitalis
gestus, -us
gutta
icereici, ictum
imus
inane, -is
insinuare
latex, -icis
liquor, -is
meare
tot de geboorte behorend
levenwekkend
gebaar
druppel
treffen
onderste
leegte
binnendringen
sap, vocht
vocht
gaan
genitalis origo terrarum et caelihet begin, toen hemel en aarde ontstonden
genitali concilio arceri tempore iniquovan een levenwekkend samengaan weerhouden worden, omdat de tijd daarvoor niet geschikt is
vocibus et gestu significaremet woord en gebaar te kennen geven
equus pinnigeri saevit calcaribus ictus Amorishet paard gaat wild te keer, getroffen door de sporen van de gevleugelde Amor
pectore ab imouit de grond van zijn hart
lumenque serenum non per inane meat vacuumhet heldere licht gaat niet door een lege ruimte
multa per ipsas insinuant nares infestazelfs door de neus dringen veel schadelijke stoffen binnen
interea perpotat amarum absinthi laticemintussen drinkt hij de bittere alsem
lumenque serenum non per inane meat vacuumhet heldere licht gaat niet door een lege ruimte
nares, -ium
nativus
nimirum
neusgaten
door geboorte ontstaan
zeker, natuurlijk
multa per ipsas insinuant nares infestazelfs door de neus dringen schadelijke stoffen binnen
haec mortalia cernimus esse et nativa simulwij zien dat dit sterfelijk is en eveneens ooit geboren
nimirum quia non cognovit quae sit habendi finisuiteraard omdat hij niet heeft begrepen wat de grens is aan het bezit
notare
opinari
pactum
peremere-emi, -emptum
perpetuo
plaga
porro
primordia, -orum
privare
privus
replēre
restare-stiti
sapor, -is
scinderescidi, scissum
aanduiden
menen
manier
wegnemen, vernietigen
voor altijd, onophoudelijk
slag
verder
allereerste begin
beroven
elk apart
vervullen
overblijven
smaak
verscheuren
varia res voce notavithij gaf de dingen verschillende namen
verum, ut opinor, ita estde waarheid is, naar ik meen, aldus
quo pactohoe
genus humanum iam tum foret omne peremptumhet menselijk geslacht zou toen al geheel en al uitgeroeid zijn
perpetuoque fluunt ab rebus odoresvoortdurend scheiden de dingen geur af
fugiunt summisso corpore plagasineengedoken ontwijken zij de slagen
rerum primordiade deeltjes waaruit de dingen zijn opgebouwd
pereunt aevo privata futurozij komen om, beroofd van enig verder leven
in dies privoselke dag opnieuw
montes gemitu silvasque replebathij vervulde bergen en bossen met zijn gejammer
vitae minus et minus undique restater blijft overal steeds minder leven over
scindunt hominem curaezorgen verscheuren de mens
secernere-crevi, -cretum
serenus
scheiden
helder
terras ac mare secernuntzij scheiden het land en de zee
lumenque serenum non per inane meat vacuumhet heldere licht gaat niet door een lege ruimte
speculum
sucus
suppeditare
suavis
tactus, -us
umor, -is
vagari
vas, vasis
rustig
spiegel
sap
in overvloed verschaffen
in overvloed voorradig zijn
aangenaam, zoet
aanraking
vocht
zwerven
vat
placidum degunt aevum vitamque serenamzij leiden een vredig bestaan en een rustig leven
nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse queunter kan in hout geen bloed en in stenen geen sap zitten
omnia suppeditat naturade natuur verschaft alles in overvloed
neque cur faciant dicere suppeditathet is niet mogelijk te zeggen waarom ze die maken
incussit suavem mi in pectus amorem musarumhij bracht de zoete liefde voor de muzen in mijn hart
tactus enim leti satis esset causawant alleen de aanraking al zou een doodsoorzaak zijn
umorem quicumque putarunt fingere res ipsum per seallen die dachten dat uitsluitend vocht de dingen vormt
quare mors immatura vagatur?waarom waart de dood voortijdig rond?
Ovidius
admovēre-movi, -motum
atrium
captare
conciēre-civi, -citum
emicare-micui
fulvus
fumare
infra
instabilis
lacertus
laniare
limes, -itis
brengen naar, erbij halen
(belangrijkste vertrek van het huis)
grijpen naar
in beroering brengen
wegspringen, opspringen
goudgeel, rossig geel
roken, walmen
beneden
wankel, onvast
(boven)arm
stukscheuren
grenslijn, pad, spoor
his promissis spes est admota recursusdoor deze beloften werd de hoop op terugkeer gewekt
ignibus atria fumanthet huis is vol rook door de vlammen
poma fugacia captat TantalusTantalus reikt naar de steeds wijkende vruchten
verba, quae concita flumina sistantwoorden, die opgestuwde rivieren kunnen stuiten
emicuit nervo penetrabile telumweg van de pees vloog de alles doorborende pijl
fulvos vehit unda leonesde golf sleurt rossige leeuwen mee
ignibus atria fumanthet huis is vol rook door de vlammen
sol non admittitur infrade zon dringt daaronder niet door
inque patris blandis haeret cervice lacertiszij slaat de armen vleiend rond haar vaders nek
laniata comasterwijl zij zich de haren uit het hoofd trok
trahens spatioso limite crinem stella micatover een brede baan zijn staart meeslepend schittertde komeet
lorum
madēremadui
mollire
orbus
procus
rudis
leren riem, teugel
doordrenkt zijn
zacht maken
beroofd
huwelijkskandidaat
ruw, ongevormd
lora remisithij liet de teugels schieten
lacrimis madent genaehaar wangen zijn nat van tranen
lavam pollice ceram mollibathij maakte de gele was zacht met zijn duim
a totidem natis orba est aque virozij is beroofd van evenveel kinderen én van haar man
Helena non pluribus est sollicitata prociszelfs naar Helena's hand is niet door meer aanbidders gedongen
non exacta satis rudibusque simillima signis
sceleratus
stupērestupui
subdere-didi, -ditum
totidem
virga
nog beginnend, niet kennend
misdadig
verstijfd zijn
ergens onder zetten
evenveel
tak, staf
nog niet af, lijkend op beelden in wording
artis adhuc rude vulgus erathet volk was nog onbekend met technische vaardigheden
facto pius et sceleratus eodemdoor een en dezelfde daad tegelijk goed en slecht
mater ad auditas stupuit ceu saxea vocesde moeder stond als versteend bij het horen van deze woorden
se attollit, modo subdit aquishij verheft zich boven het water, dan weer duikt hij onder
ingenio stimulos subdere fama soletgewoonlijk prikkelt roem het talent
cum matre est totidem, totidem cum coniuge mensesze is evenveel maanden bij haar moeder als bij haar man
tetigit summos virga dea dira capillosde wrede godin raakte onze kruin aan met haar staf
Sallustius
abunde
acceptus
advocare
antecapere-capio, -cepi, -ceptum
antevenire-veni, -ventum
cadaver, -is
citerior, -is
conflare
coniurare
considerare
in overvloed
geacht, geliefd
oproepen, bijeenroepen
van te voren nemen
vóór zijn
eerder komen
te vlug af zijn
lijk
meer aan deze zijde gelegen
aanwakkeren, tot standbrengen
samenzweren
beschouwen, overdenken
homines quibus mala abunde omnia erantmensen die overstelpt waren door alle mogelijkemoeilijkheden
carus acceptusque semper ei fuerathij was hem altijd dierbaar geweest en had bij hemin de gunst gestaan
contione advocata orationem habuitnadat hij een vergadering bijeengeroepen had, hield hij een toespraak
Rutilium praemisit uti locum castris antecaperethij zond Rutilius vooruit om alvast een plaats tebezetten voor een kamp
noctem antecaperede nacht niet afwachten
exercitum Metelli antevenithij kwam eerder aan dan het leger van Metellus
consilia et insidias antevenithij was hun plannen en hinderlagen voor
cadaveribus omnia complenturalles ligt vol met lijken
Hispania citerior(het gedeelte van Spanje dat dichterbij Rome ligt)
aes alienum grande conflaverathij had enorme schulden gemaakt
contra rempublicam coniuraveruntzij zetten een samenzwering op tegen de staat
pericula considerarede gevaren overwegen
consultum
convincere-vici, -victum
deprehendere-prehendi, -prehensum
desidia
besluit
schuldig bevinden
overvallen, arresteren
het niets doen
senatus consultum (SC)een besluit van de senaat
homines tanti facinoris convictimensen die aan een zo zware misdaad schuldig zijn bevonden
praetoribus imperat ut Allobrogum comitatusdeprehenderenthij beval de praetoren om de Allobrogen met hunbegeleiders te arresteren
bonum otium desidia conterere
designare
diffidere-fisus sum
egestas, -atis
eminus
exsilium
formidolosus
fretus
fugare
aanwijzen
geen vertrouwen hebben
armoede
van een afstand
ballingschap
angstwekkend
vertrouwend
op de vlucht drijven
zijn kostbare vrije tijd in ledigheid verdoen
consul designatusde consul, gekozen voor het volgende jaar
Iurgurtha diffidere suis rebusIurgurtha had geen vertrouwen in zijn positie
Catilina alium egestatis, alium cupiditatis admonebatC. herinnerde sommigen aan hun armoede, anderenaan hun begeerte
milites tela eminus missa remiseruntde soldaten wierpen de speren, die van een afstandnaar hen geworpen waren, terug
Catilina Massiliam in exsilium profectus estCatilina vertrok als balling naar Marseille
talibus viris non armatus hostis formidolosus eratzulke mannen boezemde een gewapende vijand geenvrees in
Adherbal fretus multitudine armatorum parabatarmis contenderevertrouwend op het grote aantal soldaten, trof Adherbal voorbereidingen om slag te leveren
Numidas caedere, fundere atque fugarede Numidiërs doden, uiteenslaan en op de vlucht jagen
funditor, -is
ignoscere-novi, -notum
imitari
immoderatus
immutare
indicare
industria
slingeraar
vergeven
navolgen
uitzonderlijk
veranderen
inlichtingen geven
toewijding, energiek optreden
accepta iniuria ignoscere quam persequi malebantwanneer hun onrecht was aangedaan, vergaven zij dat liever dan dat zij daarvoor wraak namen
maiores nostri, Graecum morem imitati, verberibusanimadvertebant in civesonze voorouders bestraften, in navolging van de Griekse gewoonte, hun medeburgers met zweepslagen
ille egregius adulescens immoderatae fortitudinis morte poenas deditdie voortreffelijke jonge man heeft met de dood geboet voor zijn buitengewone dapperheid
res publica paulatim immutata ex pulcherrima atqueoptima pessima ac flagitiosissima facta estde staat is door een geleidelijke verandering van zeer schoon en goed zeer slecht en verdorven geworden
de coniuratione indicavithij gaf inlichtingen over de samenzwering
Metellus naturam ipsam ceteris imperitantemindustria vicerat
inermus, inermis
insolitus
iugulare
ongewapend
ongewoon
niet gewend aan
kelen, doden
Metellus had de natuur zelf, die anderen de wet voor-schrijft, door zijn energiek optreden overwonnen
talibus viris non labor insolitus eratvoor dergelijke mannen was geen inspanning ongewoon
pars civitatis insolita rerum bellicarum libertati timebateen deel van de burgerij, dat niet vertrouwd was met oorlogsaangelegenheden, maakte zich zorgen om de vrijheid
kalendae
largiri
liberalis
magnificus
mansuetudo, -inis
mature (adv)
maturare
misererimiseritus sum
munimentum
necessitudo, -inis
nihilominus
de eerste dag van de maand
schenken
vrijgevig
luisterrijk
mildheid
haastig
zich haasten
medelijden hebben
bolwerk, bescherming
nood
familierelatie
niettemin
ante diem sextum kalendas Novembres27 oktober
Caesar dando, Cato nihil largiundo gloriam adeptusestCaesar verwierf zich groot aanzien door geschenken te geven, Cato door nooit iets cadeau te doen
laudis avidi pecuniae liberales erantzij waren begerig naar roem, vrijgevig met geld
incedunt per ora vestra magnificivoor uw ogen schrijden zij in al hun luister voort
Caesar mansuetudine et misericordia clarus factus estCaesar is beroemd geworden door zijn mildheid en zijn mededogen
Albinus commeatum maturat in Africam portareAlbinus haast zich voedselvoorraden naar Africa over te brengen
Umbrenum oraverunt ut sui miserereturzij smeekten Umbrenus om medelijden met hen te hebben
rati noctem sibi munimento forein de veronderstelling dat de nacht hun bescherming zou bieden
necessitudo me hortatur, quae etiam timidos fortesfacitde nood, die zelfs vreesachtigen dapper maakt, vormt voor mij een aansporing
obnoxius
obtestari
obtruncare
oppidanus
pactio, -ionis
parricida
paulisper
paululum
penderepependi, pensum
penes
penuria
onderhevig aanafhankelijk van
dringend verzoeken, bezweren
vermoorden
stedeling
overeenkomst
(verwanten) moordenaar
korte tijd, even
een weinig, een beetje
wegen, betalen
bij, in handen van
gebrek
eis obnoxii fuimus, quibus, si res publica valeret, formidini essemuswij waren afhankelijk van die mensen aan wie wij, als de staat gezond was, angst zouden inboezemen
monet atque obtestatur eos uti se defendanthij spoort hen aan en bezweert hen om hem teverdedigen
cum hostibus pactiones fecerantzij hadden met de vijanden overeenkomsten gesloten
sua parvi pendere, aliena cuperehet eigen bezit van weinig waarde achten, dat van anderen begeren
nihil pensi haberezich nergens iets van aan trekken
divina et humana omnia penes paucos erantalle goddelijke en menselijke zaken waren in handen van weinigen
Adherbal intellegit penuria rerum necessariarumbellum trahi non posseAdherbal ziet in dat de oorlog niet langer voortgezet kan worden door het gebrek aan levensbenodigdheden
perfuga
planities
pravus
privatim
probrum
overloper
vlakte
verkeerd
particulier
schande, schanddaad
a bono honestoque in pravum abstractus estnadat hij aanvankelijk goed en respectabel geweest was, raakte hij op het slechte pad
Allobroges publice privatimque aere alieno oppressierantde Allobrogen gingen gebukt zowel onder persoonlijke als onder staatsschulden
censores eum probri gratia senatu moverantde censors hadden hem wegens schandelijk gedrag uit de senaat gezet
publice (tgov. privatim)
rapinae, -arum
sagittarius
secus (adv)
solitudo, -inis
spoliare
van de overheid, openbaar
roof
boogschutter
anders
verlatenheid, woestijn
beroven
plerosque ad bellum spes rapinarum inlexeratzeer velen waren door hoop op plundering tot deoorlog verlokt
secus procedithet pakt anders uit
modo adversum hostes, interdum in solitudinespergerenu eens trok hij op tegen de vijanden, dan weer trok hij de woestijn in
Iurgurtha armis virisque et pecunia spoliatus estIugurtha werd beroofd van wapens, manschappen en geld
sumptus, -us
thesaurus
transversus
tugurium
tutari
ubique
utrimque
venalis
videlicet
vinea
uitgaven, verkwisting
schatkamer
dwars, schuin
hut
beveiligen
overal
van-, aan weerszijden
te koop
natuurlijk
schutdak
divitiis et sumptibus cum maioribus suis contendunt in rijkdom en verkwisting wedijveren zij met hun voorouders
hostes transversis proeliis iter remorati suntde vijanden vertraagden de opmars door aanvallen in de flank
fines meos adversum armatos armis tutatus sumik heb mijn gebied tegen gewapenden gewapenderhand verdedigd
Romae omnia venalia suntin Rome is alles voor geld te koop
vineas agereschutdaken naderbij brengen
Seneca
admittere-misi, -missum
argumentum
artifex, -icis
cito
concupiscere-cupivi
contentus
desiderare
etiamnunc
extra
toelaten
aanwijzing, bewijs
vakman, kunstenaar
snel
begeerte opvatten voor
tevreden
missen
verlangen
nog (steeds)
buiten
non sunt di fastidiosi, non invidi, admittunt etascendentibus manum porriguntde goden zijn niet hooghartig, niet afgunstig, zij laten ons toe en reiken ons, wanneer wij opklimmen, de hand
quocumque me verti argumenta senectutis meae videowaarheen ik me ook wend, zie ik aanwijzingen voor mijn ouderdom
saepe bona materia cessat sine artificedikwijls komt goed materiaal niet tot zijn recht zonder een bewerker
nullius uxorem non concupivithij vatte begeerte op voor ieders echtgenote
paupertas contenta est desideriis instantibus satisfacerede armoede stelt zich ermee tevreden de onmiddellijke behoeften te bevredigen
fortiter desiderare suoshet gemis van de zijnen dapper dragen
an sapiens sapienti prosit scire desiderasje wilt weten of de ene wijze iets aan de andere kanhebben
quae extra virtutem posita sunt neque minuereeam neque augere possuntzaken die buiten de deugd liggen kunnen haar nietkleiner of groter maken
fiducia
formare
incommodum
medicus
mehercules
numerare
(zelf)vertrouwen
vormen
ongemak
arts
bij Hercules
tellen, rekenen
iam de te spem habeo, nondum fiduciamik heb wel al hoop ten aanzien van jou, maar nog niet echt vertrouwen
hic formandus tibi erit instituendusque ad intellectum tuideze man zal door u gevormd en onderwezen moeten worden om u te kunnen beprijpen
commoda sunt in vita et incommoda, utraque extra noser zijn in het leven aangename en onaangename zaken en beide raken ons niet
numquid
perfectus
perseverare
proficere-ficio, -feci, -fectum
quamdiu
soms (in vraagzinnen)
volmaakt
volharden
vorderingen maken
hoe lang?
zo lang als
mala sua virtutum loco numerantzij beschouwen hun slechte eigenschappen als deugden
numquid aeger laudat medicum secantem?prijst de zieke de arts soms terwijl die hemopereert?
quaerere debes aut perfectum virum aut proficientem vicinumque perfectoje moet zoeken naar iemand die of volmaakt is of die op de goede weg is en de volmaaktheid benadert
persevera ut coepistiga door zoals je begonnen bent
ideo fruar vita quia quamdiu futurum hoc sit non nimis pendeohierom zal ik van het leven genieten, omdat ik niet al te zeer in spanning verkeer hoe lang dit nog duren zal
propositum
quidni
quomodo
rationalis
remedium
sanus
saperesapio
secundum (prep.)
securus
voornemen
waarom niet?
hoe?
zoals
redelijk, rationeel
geneesmiddel
gezond
verstandig zijn
in overeenstemming met
vrij van zorgen
propositum totius operishet doel van het gehele werk
virtus in parte nostri meliore, id est rationali, positaestde deugd bevindt zich in het beste, dat is het rationele, deel van ons
philosophiam in remedium suum exercerede filosofie beoefenen om zichzelf te genezen
sapere audedurf verstandig te zijn
propositum nostrum est secundum naturam viverehet is onze stelregel te leven in overeenstemmingmet de natuur
cui vita sua cotidie fuit tota, securus estdiegene voor wie het eigen leven elke dag een afgerond geheel is geweest, is vrij van zorgen
senectus, -utis
sollicitus
ouderdom
onrustig, ongerust
quocumque me verti, argumenta senectutis meae videowaarheen ik me ook wend, zie ik aanwijzingen voor mijn ouderdom
pauperes notabis nihilo tristiores aut sollicitioresdivitibusje zult opmerken dat armen helemaal niet somberder zijn of rustelozer dan rijken
subinde
supervacuus
supra
vacare
vilis
herhaalde malen
volstrekt overbodig
boven
vrij zijn
goedkoop
supervacua discere in tanta temporis egestate dementia estin zo'n grote tijdnood volstrekt nutteloze dingen te leren is waanzin
ut supra memoravimuszoals wij hierboven vermeld hebben
non vaco ad istas ineptiasvoor die onzin heb ik geen tijd
Tacitus
abnuere-nui, -nutum
absolvere-solvi, -solutum
accire
accusare
acerbus
adigere-egi, -actum
adoptio, -ionis
adulatio, -ionis
adulter
aemulatio, -ionis
weigeren
ontkennen
vrijspreken
ontbieden
aanklagen
scherp, wrang
(toe)brengen
dwingen
adoptie
vleierij
overspelige, minnaar
wedijver
neque provinciae illum statum rerum abnuebantook de provincies hadden vrede met deze toestand
se victos abnuebantzij ontkenden dat zij overwonnen waren
absens accusatus, absens absolutus esthij is aangeklaagd én vrijgesproken, terwijl hijer niet bij was
ob accusatam Messalinam ultio timebaturmen was bang voor wraak, omdat men Messalina had aangeklaagd
acerbissima captivitaseen bittere gevangenschap
vulnus per galeam adegithij verwondde hem door zijn helm heen
edere conscios adigiturhij wordt gedwongen zijn medeplichtigen te noemen
invidia in occulto, adulatio in aperto erantin het verborgene leefde haat, openlijk uitte men zich vleiend
erumpit aemulatio feminarumer ontstaat hevige rivaliteit tussen de vrouwen
aemulus
affligere-flixi, -flictum
ambiguus
ancilla
anteire-ii, -itum
mededinger
slaan, zwaar beproeven
dubbelzinnig, twijfelachtig
onzeker
dienares
voor(af)gaan, vóór zijn
overtreffen
nihil aeque quam fames afflixitniets was zo'n beproeving als de honger
belli ambigua fortunade onzekere krijgskans
Agrippina an crederet ambiguaAgrippina was in tweestrijd of ze het moest geloven
damnationem anteiithij was zijn veroordeling voor
Neronem fama anteibat
appellere-puli, -pulsum
arguereargui, argutum
aspectus, -us
asseverare
attinere-tinui, -tentum
avia
ergens heen brengen
bewijzen, beschuldigen
(uit)zicht
uiterlijk
ernstig verzekeren
vasthouden
betrekking hebben op
grootmoeder
hij had een betere reputatie dan Nero
navem tumulo Caesarum appulerathij was geland bij het graf van de keizerlijke familie
verba mea arguuntur, adeo factorum innocens sumde beschuldigingen richten zich tegen mijn woorden,zó weinig schuldig ben ik aan daden
arcebantur aspectu Veledaezij werden buiten Veleda's gezichtsveld gehouden
maris gravis aspectusde benauwende aanblik van de zee
nihil se audivisse asseverathij verzekert dat hij niets gehoord heeft
armatos castris attinebathij hield de soldaten in het kamp
id ad me attinetdit gaat mij aan
avunculus
biduum
capesserecapessivi, capessitum
comis
comitatus, -us
compositus
congregare
contumelia
convivium
coram
oom
(periode van) twee dagen
ter hand nemen
vriendelijk
gezelschap
geordend, beheerst
verzamelen
smadelijke behandeling
maaltijd
(adv.) persoonlijk aanwezig
(prep.) in aanwezigheid
biduo posttwee dagen later
capessendae rei publicae habilis videturhij lijkt geschikt de regering op zich te nemen
multo comitatu ventitabathij kwam er vaak met een groot gevolg
vultu compositomet een strak gezicht
legati pericula et contumelias conquerebanturde gezanten klaagden over de gevaren en devernederingen
magis expediat me coram interrogarihet zou beter zijn dat ik persoonlijk ondervraagd werd
patribus coram respondithij antwoordde ten overstaan van de senatoren
crimen, -inis
cubiculum
van
aanklacht
misdaad
slaapkamer
crimen maiestatiseen aanklacht wegens majesteitsschennis
cumulare
declinare
defigere-fixi, -fixum
deflēre
defungi-functus sum
degredi-gredior, -gressus sum
dehinc
demovēre-movi, -motum
desciscere-scivi, -scitum
deterior, -is
devincire-vinxi, -vinctum
devotio, -ionis
opstapelen
afbuigen
vasthechten
bewenen
sterven
omlaag gaan, weggaan
hiervandaan, hierna, vandaar
verwijderen
ontrouw worden
slechter
(vast)binden
vervloeking
virtutem militum laudibus cumulabathij prees de moed van de soldaten uitbundig
adversa in inscitiam Paeti declinathij schuift de schuld van de tegenspoed af op deondeskundigheid van Paetus
omnibus pavore defixisterwijl allen van angst aan de grond genageld waren
degrediuntur et inter patres considuntzij gaan naar beneden en nemen plaats tussen desenatoren (in het theater)
Tiberius demoverat Syria SilanumTiberius had Silanus ontheven van het bestuur over Syrië
haec versa in deterius Senecae deferebantdit brachten zij aan Seneca over, terwijl ze het nogslechter voorstelden
largitionibus iuvenilem animum devinciebatzij bond de jongen aan zich door geschenken
devotiones ei in principem obiectabathij beschuldigde hem van magische handelingen gericht tegen de keizer
dignatio, -ionis
discernere-crevi, -cretum
discors, -dis
waardering, achting
onderscheiden
onenig, tegenstrijdig
dignatione eius magistratus omnes anteibathij stond boven allen door het aanzien van dit ambt
discumbere-cubui, -cubitum
duplex, -icis
effigies
elicere-licio, -licui, -licitum
eloquentia
epulari
erga
erigere-rexi, -rectum
exinde
exposcere-poposci
gaan liggen
dubbel
beeld, afbeelding
naar buiten lokken, ontlokken
welsprekendheid
dineren
ten opzichte van, jegens
oprichten, opwekken
daarvandaan, daarna, daardoor
dringend verlangen
discubuit ultra solitumhij bleef langer aan tafel dan gewoonlijk
delatores per praemia eliciebanturde informanten werden door een beloning aangelokt
caritas erga parentesliefde ten opzichte van je ouders
tali oratione metuentes erexitdoor zulke woorden gaf hij de angstigen weer moed
vulgus praesentiam Pisonis exposcuntde massa eist Piso's aanwezigheid
exsolvere-solvi, -solutum
exsurgere-surrexi, -surrectum
exuereexui, exutum
favor, -is
fecunditas, -atis
firmare
flagrare
florēre
losmaken, vrij maken
betalen
opstaan
uitkleden, beroven, zich ontdoen van
gunst, bijval
vruchtbaarheid
versterken
met zekerheid zeggen
in vuur en vlam staan
bloeien
catenas Caecinae exsolvithij verloste Caecina van zijn ketenen
mercedem centurioni exsolvithij betaalde de centurio zijn loon
Brittannico iussit exsurgeret, cantum inciperethij beval Britannicus op te staan en een liedje te zingen
moriturum potius dixit quam fidem exuerethij zei dat hij liever stierf dan dat hij zijn woord brak
favor plebisde volksgunst
cunctos alloquio firmabathij sterkte allen door zijn woorden
de comitiis vix quicquam firmare ausimover de verkiezingen zou ik haast niets met zekerheid durven beweren
flagrantior in dies amore Poppaeaemet de dag werd zijn liefde voor Poppaeahartstochtelijker
florui
gnarus
gratari
bekend met
bekend
geluk wensen
augebat metum gnarus Romanae seditionis hostishet feit dat de vijand op de hoogte was van de onlusten in Rome verhoogde de angst
gnarum hoc principidit was de princips bekend
hactenus
histrio, -ionis
incalescere-calui
inclinare
incusare
indere-didi, -ditum
infantia
infensus
innocentia
innoxius
insectari
insitus
intercipere-cipio, -cepi,-ceptum
tot hier toe, in zoverre
toneelspeler
warm worden
neigen, overhellen
beschuldigen
aandoen
kindertijd
verbitterd, vijandig
onschuld
onschadelijk
achtervolgen
ingeplant, aangeboren
onderscheppen
hactenus Vitellius voluitmeer wilde Vitellius niet
favor populi inclinabat in Vitelliumhet volk voelde het meest voor Vitellius
indita sunt vincla, ut quis reperiebaturwie werd gevonden, werd in de boeien geslagen
natio Frisiorum infensa aut male fidahet volk der Friezen is ons vijandig gezind ofonbetrouwbaar
cuncta proferat quibus innocentia eius appareatlaat hij alles vertellen waardoor zijn onschuld kan blijken
innoxia adhuc potio traditur Brittannicode nog onschadelijke drank wordt aan Brittannicusovergereikt
Lepida crebris criminibus maritum insectata estLepida achtervolgde haar man met talrijkebeschuldigingen
insita mortalibus potentiae cupidode begeerte naar macht is in de mens geworteld
interceptis epistulisna de brieven onderschept te hebben
intrare
irrepere-repsi, -reptum
naar binnen gaan
binnensluipen irrepsit militares animoshij veroverde zich een plaats in de harten van desoldaten
irritare
irrumpere-rupi, -ruptum
iuxta (adv.)
laetari
lixa
luerelui, lutum
luxus, -us
maeror, -is
matrimonium
minister
prikkelen
binnendringen
evenzo
blij zijn
zoetelaar
boeten
overdaad
verdriet
huwelijk
dienaar, handlanger
litterae suspiciones militum irritaverede brief wekte de achterdocht van de soldaten
an parum quod Veneti curiam irruperint?is het nog niet genoeg dat zelfs Veneti zich in de senaat hebben ingedrongen?
ubi bellum ingruit, innocentes ac noxii iuxta caduntals de oorlog begint, vallen onschuldigen en schuldigen gelijkelijk
poenas lueregestraft worden
iuvenem urbano luxu lascivientem melius in castrishaberi rebaturhij meende dat een jonge man die zich te buiten ging aan de genietingen van de stad, maar beter in een legerkamp kon verblijven
parari venenum iubet ministro Pollionehij liet een vergif bereiden, waarbij Pollio als handlanger optrad
minitari
mitigare
modicus
muliebris
munia, -ium
navigatio, -ionis
nedum
dreigen
mild stemmen
matig, niet te groot
vrouwelijk
(ambtelijke) verplichtingen
scheepvaart, zeereis
laat staan (dat)
abeuntibus exitium minitabaturhij bedreigde hen die weggingen met de ondergang
misit praefectos ad mitigandas iras militumhij stuurde officieren om de woede van desoldaten tot bedaren te brengen
legiones modicis intervallis sequebanturde legioenen volgden met niet te grote onderlingeafstand
de iuventa sua pauca et modica disseruitover zijn jeugd zei hij slechts een paar pretentielozedingen
uxoris consilium adsumpserat muliebre et deteriushij had de raad van zijn vrouw opgevolgd, een typisch vrouwelijke, slechtere raad
Silius ad munia fori digrediturSilius gaat weg om zijn taken op het forum te vervullen
Brittannicus sobrios convictus nedum temulentos
nurus, -us
obsequium
obsidium
schoondochter
volgzaamheid
belegering
ignoransBrittannicus was niet gewend aan feesten waarbij matig gedronken werd, laat staan aan dronkemanspartijen
quo obsequio florentem Soranum celebraverat,labentem non deseruitmet dezelfde aanhankelijkheid waarmee hij Soranusgediend had in zijn goede tijd, bleef hij hem trouwbij zijn neergang
obsistere-stiti
offensio, -ionis
ordiriorsus sum
oriens, -tis
paenitentia
palam
parricidium
percussor, -is
perpeti-petior, -pessus sum
pompa
praecipuus
in de weg gaan staan, zich verzetten
belediging, ergernis
beginnen (te spreken)
het oosten
spijt
openlijk
moord op een verwant
moordenaar
verdragen, uithouden
plechtige optocht
bijzonder belangrijk
milites Agrippinam orant, obsistunt, maneretde soldaten versperren Agrippina de weg en smeken haar te blijven
accedebant muliebres offensionesdaar kwam haat en nijd tussen vrouwen bij
veniam dicendi ante alios exposcit orditurquehij vraagt toestemming vóór de anderen te sprekenen begint
Nero tamquam paenitentia flagitii coniugem revocabatalsof hij spijt had van zijn daad riep Nero zijn vrouw terug
inferius maiestate sua rati, si palam lamentarenturzij vonden het beneden hun waardigheid om openlijk hun verdriet te tonen
funus imaginum pompa maxime illustre fuitde begrafenis was bijzonder indrukwekkend door destoet beelden van voorouders
praecipua rerumde hoofdpunten
praecipui ad scelerade hoofddaders
praefectus
praeferre
kommandant
tonen
praefectus praetorii/praetoriode kommandant van de keizerlijke garde
oratio multum cultus praeferebat
-tuli, -latum
praescribere-scripsi, -scriptum
praetendere-tendi, -tentum
praetorium
prorumpere-rupi, -ruptum
prosequi-secutus sum
protegere-texi, -tectum
provehere-vexi, -vectum
provenire-veni, -ventum
questus, -us
de voorkeur geven
voorschrijven, bevelen
voorwenden
de keizerlijke garde
te voorschijn stormen, losbarsten
uitgeleide doen
bedekken
verder brengen
te voorschijn komen, lukken
klacht
de redevoering gaf blijk van grote verzorgdheid
ad hoc tantum praelatus est, ut prius occidereturslechts hierin werd hij voorgetrokken dat hij het eerst gedood zou worden
abnuentibus cunctis, cum diversa praetendebantterwijl allen weigerden, ieder met een andervoorwendsel
praefectus praetorii/praetoriode kommandant van de keizerlijke garde
victo silentio prorupithij verbrak de stilte en barstte los
Nero matrem abeuntem prosequiturNero doet zijn moeder uitgeleide bij haar vertrek
provecta iam senectus aegro et corpore fatigabaturop zijn toch al hoge leeftijd werd hij bovendien nogdoor ziekte gekweld
Seianus, quia prima provenerant, volutare secummaioraomdat de eerste stappen goed gegaan waren, begonSeianus ambitieuzere plannen te koesteren
recitare
redintegrare
regimen, -inis
remex, -igis
reus
rumor, -is
sacrare
seponere-posui, -positum
solacium
voorlezen
opnieuw beginnen
leiding, regering
roeier
verdachte
gerucht
wijden
apart houden
troost
principatum Nervae senectuti seposuide beschrijving van Nerva's regering bewaar ik voor mijn oude dag
sollertia
suboles, -is
subvertere-verti, -versum
tenebrae, -arum
totiens
slimheid
kind(eren)
omverwerpen, vernietigen
duisternis
zo dikwijls
Germanici illa reliqua suboles virilis erathij was de enig overgebleven mannelijke nakomeling van Germanicus
transmittere-misi, -missum
tribunal, -is
triremis, -is
ultio, -ionis
usurpare
veneficium
vetustus
vocabulum
overbrengen, doorgeven
doorlaten, (laten) oversteken
podium, rechterstoel
schip (met drie rijen roeiers)
wraak
gebruik maken, zich toeëigenen
uitoefenen
gifmengerij
oud
benaming, woord
poma intacta ore servis tramisitzij gaf de vruchten zonder ervan te eten aan de slaven door
steterunt ante tribunal diversi, pater contra filiam daar stonden vader en dochter tegenover elkaar voor de rechter
mihi ultione neque solaciis opus estik heb geen behoefte aan wraak en evenmin aan troost
transgressi in morem eorum idem usurpantals ze eenmaal tot hun denkwijze zijn overgegaan,doen ze hetzelfde (als zij)
Claudius munera censoria usurpavitClaudius kweet zich van zijn taak als censor
Vergilius
accingere-cinxi, -cinctum
advertere-verti, -versum
adytum
aetherius
affari
argentum
attollereattuli, allatum
avellere-velli, -vulsum
caestus, -us
aangorden
richten naar
het heiligste gedeelte van een tempel
hemel-
toespreken
zilver
optillen
afhakken, losrukken
boksriem met lood versterkt
laterique accinxerat ensemhij had het zwaard aan de zijde gegord
fidoque accingitur ensehij gordt zich het trouwe zwaard aan
terraeque advertere prorasde voorstevens naar de kust richten
et huc advertite mentemricht hier de aandacht op
aetheriis delapsus ab astrisvan de sterren des hemels neerglijdend
ad aetherium Olympumnaar de hemelhoge Olympus
hostem supplex affare superbumspreek de trotse vijand smekend toe
ab humo miserans attollit amicumhij tilt vol mededogen zijn vriend van de grond
oculos attollerede ogen opslaan
complexu avulsus Iulizich uit de omhelzing van Iulus losrukkend
manibusque inducere caestusde boksriemen aan de handen doen
clipeus
cognomen, -inis
compellare
culmen, -inis
demens, -tis
schild
benaming, naam
toespreken
hoogste punt, dak
dwaasspreken
clipeoque sinistram insertabamik stak mijn linkerhand in (de riemen van) het schild
cui nunc cognomen Iulo additurdie nu de naam Iulus erbij krijgt
Hesperiam Grai cognomine dicuntde Grieken geven het de naam Hesperia (Avondland)
ex alto delubri culminevanaf het hoge tempeldak
effari
exanimis, exanimus
fari
foedare
funis, -is
furens, -tis
galea
ontzield, dood
spreken
verminken
bezoedelen
touw, kabel
razend
helm
haec effata siletna deze woorden zwijgt zij
decidit exanimisontzield viel hij neer
sic fatusna deze woorden
unguibus ora foedanshaar gelaat met haar nagels toetakelend
sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignesmet zijn bloed de heilige vuren bezoedelend die hij zelf ontstoken had
ab litore funem rumpitemaakt het touw van de oever los
totaque vagatur urbe furenszij zwerft buiten zinnen door de ganse stad
germana
gressus, -us
hasta
horrendus
hospitium
immotus
infandus
ingeminare
instaurare
zuster
schrede
speer
huiveringwekkend
gastvriendschap
onbeweeglijk
onuitsprekelijk
afschuwelijk, onzalig
verdubbelen, herhalen
hernieuwen
germanam amplexahaar zuster omarmend
gressumque in castra ferebathij richtte zijn schreden naar het kamp
horrendum dictuafschuwelijk om te vermelden
iungi hospitiovriendschap sluiten
immota undahet roerloze water
mens immota manetzijn geest blijft onvermurwbaar
infandum, regina, iubes renovare doloremu verzoekt mij, koningin, een onuitsprekelijke smartopnieuw te doorleven
infandum bellumde onzalige oorlog
ingeminant curaede zorgen nemen toe
inceptos instaurat honoreshij stelt de eens begonnen verering weer in
lacrimare
longaevus
wenen
hoogbejaard
instaurati sunt animiwij kregen nieuwe moed
lacrimansque gemensquewenend en kermend
mactare
mergeremersi, mersum
monstrare
omnipotens, -tis
ostium
ovare
patera
penetralis
procumbere-cubui, -cubitum
prora
puppis, -is
offeren, slachten
onderdompelen
wijzen
almachtig
monding
ingang
juichen
offerschaal
in het binnenste (adj)
heiligdom
voorover vallen
zich voorover buigen
voorsteven
achtersteven
septem mactare iuvencoszeven jonge stieren offeren
pandere res alta terra et caligine mersasdingen die diep onder de aarde in nevel gehuld zijn,openbaren
matre dea monstrante viamterwijl mijn moeder, de godin, de weg wees
ostia Nilide mondingen van de Nijl
aditus centum, ostia centumhonderd ingangen, honderd poorten
dicto paremus ovanteswij gehoorzamen juichend zijn bevel
vinaque fundebat paterishij goot de wijn uit de offerschalen
aeternumque adytis effert penetralibus ignemhij draagt het eeuwige vuur naar buiten uit hetheiligdom in het binnenste van het huis
canae penetralia Vestaehet heiligdom van de eerbiedwaardige Vesta
exanimisque tremens procumbit humi bosontzield valt het rund sidderend ter aarde
obvertunt pelago proraszij richten de stevens naar zee
ancora de prora iacitur, stant litore puppeshet anker wordt van de voorplecht geworpen, deachterstevens staan op het strand
reliquiae, -arum resten
et litora praetexunt puppesschepen omzomen het strand
reliquias Danaum atque inmitis Achilliwat de Danaërs en de meedogenloze Achilles nog
remus
sisterestiti, statum
spolia, -orum
suspensus
tumidus
vaderevasi, vasum
vitta
volutare
roeiriem
doen staan
gaan-, blijven staan
(wapen)buit
zwevend
in spanning
gezwollen
gaan, schrijden
wollen band
zich wentelen
overgelaten hadden
terno consurgunt ordine remiin drie rijen rijzen de riemen omhoog
siste gradumhoud je schreden in
tutum patrio te limine sistamik zal je veilig thuis brengen
ubi sistere deturwaar men zou kunnen rusten
me sonus excitat omnis suspensumelk geluid doet mij, gespannen als ik ben, schrikken
tumida ex ira tum corda residuntdan komt zijn van woede gezwollen hart tot bedaren
haud timidis vadentem passibusmet ferme passen schrijdend
omnibus his nivea cinguntur tempora vittavan al dezen zijn de slapen omgeven door een sneeuwwite wollen band
genibusque volutans haerebathij klampte zich, kronkelend in het stof, aan mijn knieën vast
voortrollen
overdenken
consonat omne nemus vocemque inclusa volutant litorageheel het woud weerklinkt en de omzoomde kusten doen het geluid voortrollen
caecosque volutat eventus animi secumhij overdenkt bij zichzelf de duistere afloop
Woorden die voorkomen in de micro-lexica
_______________________________________________________________________________________
Ca = Caesar, p. 149, Cat = Catullus, p. 154, Ci = Cicero, p. 159, H = Horatius, p. 165, Li = Livius, p. 174, Lu = Lucretius, p. 178, O = Ovidius, p. 182, Sa = Sallustius, p. 184, Se = Seneca, p. 189, T = Tacitus, p. 192, V = Vergilius, p. 201._______________________________________________________________________________________
abnuere Tabsolvere Tabunde Saabundare Ciacceptus Saaccire Taccusare Tacerbus Tacuere Hadigere Tadmittere Seadmovēre Oadoptio Tadoriri Caadulatio Tadulter Tadvenire Catadvertere Vadvocare Saadytum Vaedificium Caaemulatio Taemulus Taeneus Haetherius Vaffari Vaffligere Tagger Caalacer Cialiquot Liambiguus Tamictus Catamoenus Hamphora Hancilla Tanimans Luanimosus Hantecapere Saanteire Tanteponere Ciantevenire Saanulus Ciapium Happaratus Ciappellere Tapprobare Ci
appropinquare Caapricus Harbiter Harbustum Luarca Catarcanum Hargentum Varguere Targumentum Searrogare Hartifex Seas Cataspectus Tasseverare Tatrium Oattinēre Tattollere Vaugustus Laula Havarus Havellere Vavēre Luavia Tavitus Havunculus Tbarba Cibarbitos Hbasiare Catbasium Catbellicus Cibellus Catbelua Hbiduum Tcachinnus Catcadaver Sacadus Hcaelicola Catcaespes Hcaestus Vcalamitas Cacalēre Hcalidus Lucaligo Lucanus Catcapessere Tcaprea H
captare Ocarcer Cicatena Hcaterva Hcatulus Hcaulae Lucharta Catchorea Hcinaedus Catcirca Licircuitus Cacircumsistere Caciterior Sacithara Hcito Seclamare Catclipeus Vcluēre Lucodicilli Catcognomen Vcollega Tcolumba Hcomis Tcomitatus Tcomitium Licommemorare Cicommunicare Cacommunire Licommutare Cicomparare Cacompellare Vcompellere Licompensare Cicompescere Hcompositus Tcomprobare Ciconcidere Tconciēre Oconciliare Luconcitare Liconcupiscere Seconcursus Liconfestim Liconfitēri Ciconflare Saconfundere Lu
congregare Tconiurare Saconservare Ciconspicari Caconstans Catconstitutio Ciconsultum Sacontentus Secontinens Cacontinuo Lucontrahere Hcontroversia Cacontumelia Tconversio Ciconvincere Saconvivium Tcoram Tcornix Hcras Hcrassus Lucredulus Hcrimen Tculmen Vculus Catcumulare Tcupressus Hcyathus Hdamnum Hdecemviri Lidecens Hdecidere Hdeclarare Cideclinare Tdecorus Hdefectio Cadefigere Tdeflēre Tdefungi Tdegere Ludegredi Tdehinc Tdeinceps Cidelēre Lideliciae Catdemens Vdemonstrare Ca
demovēre Tdeprehendere Saderipere Hdesciscere Tdesiderare Sedesidia Sadesignare Sadesistere Cadesperare Cadeterior Tdevincire Tdevius Hdevotio Tdidere Ludiffidere Sadignatio Tdiligens Cidiligentia Cadimovēre Hdiscernere Tdiscessus Cadisciplina Cidiscipulus Cidiscors Tdiscumbere Tdiscutere Ludisertus Catdisperire Catdisputare Cidistare Ludistinguere Cidistribuere Cadivellere Hdivinatio Cidivum Hdominari Sadominatus Ciduellum Hduplex Tedicere Lieffari Vefferare Lieffigies Tegestas Saelegans Catelementum Luelicere Teloquentia Temicare Oeminus Saemori Ciepulari Tequester Caequitare Herga Terigere Teruptio Ca
erus Catetiamnunc Seevanescere Cievocare Caexanimis, -us Vexcruciare Catexinde Texoriri Luexplicare Ciexplorator Caexposcere Texpugnare Caexsilium Saexsolvere Texstare Luexsul Hexsurgere Textendere Hextra Seextrinsecus Luexuere Tfacultas Cafanum Cifari Vfavor Tfecunditas Tfervidus Hfidelis Hfidere Hfiducia Sefilum Catfirmare Tflagrare Tflamen Catflorēre Tfoedare Vforamen Luforis Liformare Seformidolosus Safossa Cafremitus Cifretus Safructus Cifrumentarius Cafugare Safulvus Ofumare Ofunditor Safunditus Lufundus Hfunis Vfurens Vfurtum Catfusus Catgalea Vgemellus Cat
genae Hgenitalis Lugermana Vgestire Hgestus Luglobus Cigloriari Cignarus Tgratari Tgremium Catgressus Vgubernare Cigutta Luhactenus Tharuspex Cihasta Vhereditas Ciheres Hhiemare Cahistoria Cihistrio Thorrendus Vhospitium Viaculari Hiambus Caticere Luiecur Higneus Hignorare Ciignoscere Saimbuere Catimitari Saimmoderatus Saimmotus Vimmutare Saimpeditus Caimpetrare Caimproviso Ciimus Luinane Luincalescere Tinclinare Tincommodum Caincommodus Seincusare Tindicare Saindignari Liindere Tindustria Saineptus Catinermus, -is Sainfacetus Catinfamis Hinfandus Vinfantia Tinfensus Tinfra O
ingeminare Vinicere Hinnocentia Tinnoxius Tinquirere Liinsanus Hinscribere Ciinsectari Tinsinuare Luinsitus Tinsolitus Sainstabilis Oinstaurare Vinsulsus Catinsuper Li intercedo Caintercipere Tintercludere Cainterimere Ciintermittere Cainterpretari Ciintestinus Liintrare Tinvenustus Catinvisere Catirrepere Tirritare Tirrumare Catirrumpere Tiugulare Saiumentum Liiurare Ciiuxta adv Tkalendae Salabellum Catlacertus Olacrimare Vlaetari Tlaniare Olargiri Salatex Lulectus Catlepidus Catlibellus Catliberalis Salimes Olinteum Catliquor Lulividus Hlixa Tlocuples Cilongaevus Vlorum Olucerna Hlucidus Hludus Hluere T
lugubris Hlustrum Hluxus Tlyra Hmactare Vmadēre Omaeror Tmagnificus Samagus Cimansuetudo Samarinus Hmaritimus Camarmor Hmatrimonium Tmatrona Hmaturare Samature Sameare Lumedicus Semedulla Catmehercules Semellitus Catmentiri Cimentula Catmergere Vmerum Hmerx Hmigrare Cimilitare Liminister Tminitari Tmirificus Catmirus Catmisellus Catmisereri Samitigare Tmitis Hmodicus Tmoecha Catmolestia Cimolestus Catmollire Omomentum Limonstrare Vmordēre Catmuliebris Tmundus Catmunia Tmunimentum Samunitio Canardus Hnares Lunasus Catnatalis Hnativus Lunavigatio Tnavigare Ci
nebula Hnecessitudo Sanectar Hnedum Tnefandus Catnequāquam Linihilominus Sanimirum Lunitēre Hnodus Hnonne Cinonnumquam Cinota Hnotare Lunum Cinumerare Senumquis Senurus Tobnoxius Saobsequium Tobses Caobsidium Tobsistere Tobstrepere Hobtestari Saobtrunco Saoccasio Lioccasus Liocellus Catocior Hoffensio Tofficere Saomnipotens Vonerarius Liopimus Hopinari Luoppidanus Saopprobrium Hoptimates Cioraculum Ciorator Liorbus Oordinare Hordiri Toriens Tornare Ciornus Hostium Vovare Vpactio Sapactum Lupaedicare Catpaenitentia Tpagus Capalam Tparcus Hparricida Sa
parricidium Tparumper Cipasser Catpatera Vpathicus Catpatiens Hpatricius Lipaulisper Sapaululum Sapauperies Hpavidus Hpeditatus Capendere Sapenes Sapenetralis Vpenuria Sapercussor Tperegrinus Liperemere Luperfectus Seperfuga Saperiurus Hpermanēre Caperpeti Tperpetuo Luperseverare Seperspicere Capervertere Cipilum Caplacare Hplaga Luplane Ciplanities Saplectrum Hplorare Hpoema Catpompa Tporro Luportentum Cipossessio Cipraecipuus Tpraedicere Cipraeditus Cipraeferre Tpraeficere Capraescribere Tpraetendere Tpraetorium Tpravus Saprimordium Luprivare Luprivatim Saprivus Luprobrum Saprocella Hprocumbere Vprocus O
producere Caproficere Sepromere Hpronuntiare Capropositum Seprora Vprorumpere Tprosequi Tprotegere Tprotervus Hprovehere Tprovenire Tpublice Sapuppis Vpurpura Hputidus Catquamdiu Sequandoquidem Catquerimonia Hquestus Tquidni Squindecim Caquintus Ciquisnam Ciquoad Ciquomodo Sequot Catrapinae Sarationalis Serecīdere Hrecitare Trecludere Hrecreare Hredigere Caredintegrare Tregimen Treicere Hreligare Hreliquiae Vremanēre Caremedium Seremex Tremus Vrenovare Cireparare Hrepellere Carepentinus Careplēre Lurepugnare Cirestare Lureus Trigidus Hrisus Hritus Hrixa Hrosa Hroseus Cat
rudis Orumor Tsacrare Tsagittarius Sasal Catsaliva Catsalvēre Catsalvus Cisanus Sesapere Sesapor Lusatur Catscandere Hsceleratus Oscindere Luscutum Casecernere Lusecundum Sesecuris Hsecurus Sesecus Sasempiternus Cisenecta Hsenectus Seseponere Tseptimus Caserenus Luseverus Hsexaginta Casilēre Hsimplex Hsistere Vsitire Cisolacium Tsolitudo Sasollertia Tsollicitudo Sesollicitus Hsomnium Cisospes Hspeculum Luspissus Hsplendēre Hsplendidus Hspolia Vspoliare Sasponsus Hstatus Cistupēre Osuavis Lusubdere Osubinde Sesubmittere Casubmovēre Hsuboles Tsubsequi Casubtemen Cat
subvertere Tsucus Lusuffragium Lisumptus Sasuperstes Hsupervacuus Sesupinus Catsuppeditare Lusupra adv Sesurripere Catsuspensus Vsuspicari Citaberna Cattabes Litacēre Cattaciturnus Htactus Lutenebrae Tterminus Htesta Htestudo Hthesaurus Satotidem Ototiens Ttrans Catransfuga Litransmittere Ttransversus Satrecenti Cattremulus Cattribunal Ttribunicius Litriremis Ttruncus Htrux Cattugurium Satumidus Vtunica Catturbidus Hturgidus Htutari Satutela Huber adj Hubique Saultio Tultra Humor Luungere Hunguentum Hunguis Hurna Husurpare Tutcumque Hutrimque Sauvidus Hvacare Sevadere V
vagari Luvas Luvenalis Savendere Civeneficium Tvenustus Catversiculus Catvetustas Civetustus Tvicus Cavidelicet Savilis Sevinea Savirēre Hvirga Ovitta Vvocabulum Tvolutare Vvorare Catvulnerare Ca