29 oktober 2019 - Haarlem

Regiosessie Noord-Holland

Expeditie RWS2050 Stel, het is 2050. Wat doet en maakt Rijkswaterstaat dan? Met wie? En hoe? Dat zijn de kernvragen van Expeditie RWS2050. Op initiatief van directeur-generaal Michèle Blom heeft het bestuur van Rijkswaterstaat besloten tot een toekomstverkenning die in de zomer van 2019 van start ging.

Tijdens de expeditie trok het expeditieteam het land door om met RWS’ers en partners uit het veld in gesprek te gaan over de toekomst in 2050.

Symbolen van de toekomst

Deelnemers

Rein Aarts, Breikers - Jasper Boesveldt, Gemeente Amsterdam - Geert Boosten, Hogeschool Amsterdam - Ton Bossink, provincie Noord Holland -Kauthar Bouchallikht, o.a. publicist - Marije Dijksma, TATA Steel - Bert van

Eekelen, VPR Consultants - Freddie Hagen, RWS - Kees Rutten, Prorail - Mark Smeets, RWS - Amelie Strens, NS - Koos Weits, RWS - Cristel de Zwaan, RWS

Onder begeleiding van Erna Ovaa, Hans Peter Benschop en Rebecca Joosten, Expeditie RWS2050

5

Studie 5e baan‘Bij andere besluiten toen had Schiphol ook zomaar in zee kunnen liggen. Bert kijkt graag opnieuw naar wat in de regio kan gebeuren als het tandje minder moet.’

- Bert van Eekelen

Eendje‘NH bezit grootste boezemgebied en krijgt de grootste zeesluis. Er moet wat gebeuren met de gemalen anders redden we het niet.’

- Freddie Hagen

Batterij‘Een symbool voor de energietransitie. Die zal veel impact hebben op de energienetwerken, het mobiliteitssysteem, het ruimtebeslag. RWS moet zelf in 2030 energieneutraal zijn.’ – Koos Weits

Ik zelf‘Ik sta voor een vergrijzende samenleving, mij telefoon voor de digitalisering van de samenleving en mijn fiets voor de vernieuwing van het mobiliteitssysteem.’ – Ton Bossink

Sleutels‘De veiligheid van data wordt een issue. Wat laat je achter en hoe ga je ermee om. Speelt dat hier specifiek in de regio? In zekere zin wel: er zijn belangrijke internetknooppunten in Noord Holland.’ – Mark Smeets

Telefoon‘Als symbool voor informatie voor de deur tot deur reiziger. Maar in de toekomst zullen er ook meer data zijn over milieu en gezondheid: Schiphol, TATA, geluid, meer meetapparatuur. Is meten weten?’ – Amelie Strens

Boekje over ondergronds logistiek systeem

‘Het is nooit van de grond gekomen. Door andere keuzes in het verleden had de provincie er heel anders uit kunnen zien. We moeten ons moeten afvragen is of organisaties in staat zijn vorm te geven aan plannen die we hebben. Langetermijnplannen voor bijvoorbeeld nog meer data en de energietransitie zijn prachtig, maar laten we vandaag kijken wat we morgen kunnen doen.’ – Geert Boosten

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie 7

‘De wereldbol als symbool voor

klimaatcrisis, maar ook van connectedness.

Welke impact heeft ons gedrag op andere

werelddelen. Sociale rechtvaardigheid is

belangrijk.’

– Kauthar Bouchallikht

Smartphone‘Het wordt allemaal nog veel slimmer. De agenda van de toekomst gaat adviseren waar ik moet afspreken, liefst buiten de spits. Tech gaat helpen met bestaande infra omgaan, omgaan met ruimte die er is. Gedragsverandering is heel belangrijk om met elkaar de ruimte beter te benutten.’ – Rein Aarts

Vulpotlood‘Dat is de werktool voor vandaag. Het is de tegenhanger van de pen. Het staat symbool voor buiten de lijntjes tekenen. Wat kunnen we uitwissen, uitvlakken, waar kunnen we verbinding maken?’ – Jasper Boesveldt

Paraplu‘Als symbool van wat er op ons af gaat komen qua klimaatverandering.’ – Cristel de Zwaan

‘Focus op regio’s m.n. IJmond, staal hebben we dagelijks nodig, volledig circulair, maar hoe produceer je dat duurzaam? TATA is bezig met de overgang op waterstofproductie. We hebben partners nodig voor productie energie. Hoe omgaan met de dichtbevolkte omgeving?’ – Marije Dijksma

Foto van buurman

‘Deze foto is een metafoor. Er wordt steeds meer binnenstedelijk gebouwd,, mensen willen dichtbij wegen en spoor wonen. Hierbij lopen we toch problemen op: zie de PAS- en PFAS-discussies, het protest tegen het kappen van bomen, meer geluid, etc. mensen pruimen het op een gegeven moment niet meer dat je natuurgebieden inpikt voor mobiliteit. De centrale vraag is dus: hoe ga je met je buren om?’ – Kees Rutten

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie 9

Quotes

‘Voor wie doen we wat? (Grand hotel Europa lezen)’

‘Britse toeristen komen voor een dag en nacht doordrinken naar Amsterdam, vliegen heen en weer. En wij zitten met een stikstofprobleem. En kunnen niet meer bouwen.’

‘Er zijn disruptieve innovaties waar we als maatschappij maar langzaam op reageren. Denk aan Uber en AirB&B. Het heeft enorme impact op de stad en de mobiliteit.’

‘Sociale norm wordt ook belangrijk. In hoever pikken we het, ook al mag het (mooi voorbeeld Formule1). Denk ook aan toerisme. Hoe ver kun je gaan?’

‘Er is polarisatie op veel dossiers (voorbeeld: Formule 1).‘

‘We moeten wederkerigheid opnieuw uitvinden.’

‘Er ontwikkelt zich van alles op mobiliteitsvlak, zoals elektrische steppen. Maar zijn we in staat om tijdig te reageren met regelgeving? Dat is een spannende. Het is een landelijk iets.’

‘Typisch voor NH: weinig referentie van buitenaf (Amsterdammers grijpen als ze de ring uitgaan al naar hun paspoort). Tunnelvisie in de regio. Arrogantie van de stad vs platteland.’

Quotes

‘Je ziet de platteland vs stad ook hier: ‘waarom moeten wij probleem van de stad oplossen (stikstof).’

‘De journalistiek takelt af. Het fake news komt op. Mensen nemen besluiten op basis van ondeugdelijke informatie.’

‘Veel landelijke partijen in de regio, zoals KLM, maken de provincie van belang voor heel NL.’

‘Er komt binnen nu en 50 jaar een correctie op de bevolkingsgroei via moeder aarde of door onszelf door derde wereld oorlog.’

‘Zijn we wel slim bezig met onze huidige infra-plannen? Gaan we niet te makkelijk uit van groei? De grenzen van groei lijken toch in beeld te komen.’

‘Klimaatkant: extreme hitte, extreme regen, hoe gaan we dat opvangen? Watermanagement.’

‘Je krijgt twee werelden naast elkaar als diesels niet meer de steden in mogen. Net zoals in Duitsland.’

‘In 2050 is digitalisering ouderwetse zorg. ICT roept dan niet nieuwe vragen op. Die drone is dan hopeloos verouderd.’

‘Shaming city.‘

‘Is bouwen boven de

weg wenselijk?’

Vrijdag 13 december 2019 RWS Expeditie 2050 12

Quotes

‘Er zijn echt grote verschillen in Noord Holland – en die worden alleen maar groter. Groot Amsterdam kent onwaarschijnlijk dynamiek en ruimtetekort. Het Noorden verzwakt.’

‘Alles wordt flexibeler, mensen worden steeds onzekerder over hun bestaan. Dat is een landelijk fenomeen. Maar toegankelijkheid van woningen speelt nadrukkelijk in de regio. Voor de kapper en slager is Amsterdam al onbetaalbaar.’

‘Meest realistisch is dat bedrijven de kar moeten trekken van de energietransitie, maar zonder gedragsverandering gebeurt er niets. Als mensen klimaatbeleid zien als sociaal economisch ding gaat het niet lukken, als ze het zien als dat iedereen gelijke lasten draagt voelt het als een meer eerlijke verdeling. Mensen voelen zich onevenredig benadeeld, dat is de kern van het debat op dit moment.’

‘De ruimtedruk in de MRA is

gigantisch – en de bestuurlijke

drukte zo mogelijk nog groter.’

14Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

15

Groep 1

Technologische ontwikkelingen/

acceptatie veranderingen

Groep 1

16

De meest impactvolle ontwikkelingen voor de regio zijn volgens groep 1 toch vooral de dreigende klimaatverandering, de energietransitie en het gevoel dat het ‘zo niet verder kon’: er is een noodzaak tot een andere, meer duurzaam leefpatroon. De grote vraag was of we, en hoe we, die realiseren.

Als onzekere ontwikkelingen met grote impact kist de groep: 1) de mate van technologische ontwikkeling, en 2) de mate waarin verandering wordt geaccepteerd door de maatschappij. Als je die kruist krijg je:

Experimenteel Noord-Holland: er is veel technologische ontwikkeling en de mensen in de regio staan daar ook zeer open voor. Noord Holland Jutland: er is veel technologische ontwikkeling, maar die gaat aan ons voorbij. Lokaal Noord-Holland: er is weinig technologische ontwikkelingen en mensen willen ook geen verandering Verbonden Noord-Holland: er is weinig technologische verandering; mensen zoeken het vooral in sociale innovatie.

De groep vindt Experimenteel Noord-Holland het spannendst. Als je de deuren opzet voor alle ontwikkelingen, dan komen er veel internationale vestigingen erbij. Noord-Holland wordt een groot praktijklab. Er zal klimaatverandering optreden, maar we halen alles uit de kast om daar alleen maar beter uit te komen – waarbij de markt in de lead is. De expertise wordt van over de hele wereld gehaald. Er zijn veel expats, bijvoorbeeld IT-ers.

Er zijn meerdere risico’s aan het scenario. Ontwikkelingen kunnen heel ongebreideld zijn. De krapte aan ruimte is nu al enorm – die wordt alleen maar groter. Er zijn sommige veranderingen zijn die je wel wilt, maar niet kunt terugdraaien. Vraag: hoe houd je het leefbaar in dit scenario? Daar heb je weer een technologie voor. Moreel geweten is daarbij van belang: hoe ver ben je bereid te gaan?

17Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

18

Groep 2

Energietransitie / gedragsverandering

Groep 2Groep 2 ziet klimaatverandering als grootste en meest impactvolle trend voor de regio. Maar ook populisme, activisme en de aftakeling van de journalistiek kregen veel aandacht. Het gist in de samenleving, en dat is belangrijk voor Noord-Holland.

Als onzekere ontwikkelingen ziet de groep vooral de vraag of we de energietransitie wel of niet realiseren, en de vraag in welke mate daarbij sprake zal zijn van gedragsverandering van de burgers.

De groep vindt een paar scenario’s daarbij niet zo spannend: wel gedragsverandering en wel energietransitie: dat is een duurzame samenleving. Ook het tegendeel, geen gedragsverandering en ook geen energietransitie, is een consistente wereld.

Spannender is: wel energietransitie, maar geen gedragsverandering bij de burgers. Dat is denkbaar op het moment dat bedrijven vol aan de bak gaan. De overheid kan daarbij actieve bedrijven ondersteunen. Daar zit wel een grens aan. Op het moment dat kostenafwenteling te heftig bij de burger aankomt, leidt dat tot weerstand t.o.v. overheid en politiek.

Het scenario kan leiden tot gentrificatie: groene wijken, maar wie kunnen dat betalen? Grotere verschillen doen ook iets met hoe mensen met elkaar omgaan. Het verschil tussen stad en regio kan groter worden. De Kop van Noord-Holland is nu al heel anders dan de dynamiek in Amsterdam. En daar waar de windmolens worden geplaatst is meer weerstand.

Vrijdag 13 december 2019 RWS Expeditie 2050 20

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

21

Groep 3

Economische groei / politieke stabiliteit NL

Groep 3Als zekere en invloedrijke trends worden genoemd: SMART, de ruimtedruk en grotere tegenstellingen. De zeepspiegelstijging en de mogelijkheid van onsterfelijkheid worden als onzekere impactvolle ontwikkelingen gezien.

Als assen voor de scenario’s kiest de groep voor: de mate van economische groei – waarbij de groep twee mogelijkheden ziet: geen groei of sterk negatieve groei. En als tweede de mate waarin het volk de heersende klasse accepteert (‘gaat de macht naar de gele hesjes?’). De groep werkt meerdere scenario’s uit. In hoeverre is groei het streven? Hoe zit het met basisinkomen? Is het niet beter om slimmer om te gaan met wat je hebt, bijvoorbeeld slimme infrastructuur? ‘Slim verarmen’: het klinkt negatief, maar is eigenlijk heel selectief ontwikkelen. Keuzes maken, bepaalde investeringen doe je dan niet meer.

Je moet nu slim ontwikkelen, om straks slim te kunnen verarmen. Doortrekken Noord-Zuid lijn: is dat nou slim om te doen gezien scenario linksonder. Als je denkt na 2040 daalt het aantal inwoners: is het wellicht verstandig om het nu niet te doen. Of bijvoorbeeld lightrail in plaats van zware infrastructuur. We moeten durven af te wijken van huidige vaste waarden.

Heb je transferpassagiers echt nodig? Minder vluchten naar London betekent niet dat je minder kunt verdienen. Lef hebben om die vragen te stellen. Je moet ruimte krijgen om selectiviteit op tijd in te voeren.

Kapitalisme is een rijdende trein, maar we weten niet meer goed hoe het werkt. Misschien moeten we van trein afstappen en nieuwe bouwen. Welke kaders gebruik je voor de vraag?

Linksonder is een scenario dat dicht bij Nederland komt: een combinatie van stabiele economische (nul)groei en vertrouwen in de overheid. Links boven is Frankrijk: vertrouwen in de overheid bij duidelijke krimp.

Rechtsonder is een ‘Italië-scenario’: weinig vertrouwen in de overheid en nulgroei. Het is er conservatief: we houden wat we hebben – inclusief de drugslabs op het platteland.

Als meest spannende scenario wordt ‘Venezuela’ gezien: een combinatie van sterke economische krimp en toenemende onmacht van de staat. Dan is situatie: ieder voor zich. In Amsterdam vervalt Jordaan weer naar achterbuurt met eigen burgerwachten, de polder loopt onder of wordt benut als zelfvoorzienend, Schiphol heeft het moeilijk en werkt alleen voor een kleine groep rijken.

(zie foto assenstelsel op volgende pagina)

23

24Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

Woensdag 1 januari 2020 Titel van de presentatie

25

Groep 4

Groep 4Als belangrijke en invloedrijke trends noemt deze groep: steeds grotere bestuurlijke complexiteit/veel bestuurlijke platforms, de urbanisatie en daarmee de grotere verschillen tussen de MRA en de rest van de provincie, en de toenemende connectiviteit met de rest van de wereld.

Als belangrijke onzekere ontwikkeling wordt gezien: private toegang tot publieke diensten, de vormgeving van een circulaire economie, de globalisering van het bedrijfsleven en het feit dat de rechter de overheid steeds meer aanspreekt op het behalen van milieudoelstellingen (de groep werkte niet met een traditioneel assenkruis, maar verkende een grotere diversiteit aan werelden).

Men verkende uiteindelijk vooral de wereld ‘linksboven’, een ongereguleerde, lokale wereld waarin Noord-Holland een circulaire proeftuin is voor de rest van de wereld. Men gaat ervan uit dat er nog transport hubs waren. Centrale vraag: hoe kunnen we lokaal kennis ontwikkelen die we expertoren? Je ziet dat we gebruikmaken van krachten die we nu hebben. Of omvang Schiphol zelfde moet zijn is de vraag. Maar wordt vooral met behulp van data ondernemerschap ingezet. Net als in jaren ‘90 airportcity (in 16e eeuw ook trouwens).

Donut economie. Ecologie drijfveer laten zijn van afwegingskader.

Er is veel kennis in Amsterdam, meeste docenten uit Nederland halen (hva); daar leren we veel van. Lastiger voor Twente, netwerk in Amsterdam en Noord-Holland is juist heel internationaal. Dit scenario is juist hier dus heel kansrijk.

Onzekerheid: gaan we echt circulair doen (we praten er veel over), dan moeten we ook andere afspraken met elkaar maken.

Spannende balans: moeten we zaken afremmen of juist alles vrijlaten. Is er iets van tweedeling in de maatschappij? Als je niet uitkijkt is dit scenario een enorme bom onder tweedeling. Bij circulaire economie hoort ook dat je alle actoren uit de economie betrekt.

Vrijdag 13 december 2019 RWS Expeditie 2050 27

Tijdens het gesprek in Haarlem is een aantal onderwerpen opvallend aanwezig:

Ten eerste: de buurman. Die stond voor de ruimtedruk. Elke activiteit, zeker als het om infrastructuur gaat, heeft in steeds grotere mate te maken met de grote hoeveelheid mensen en functies die in de regio een plek moeten hebben. Dat schuurt steeds meer.

Een gedachtenlijn die op meerdere momenten naar voren komt tijdens het gesprek: moeten we niet rekening houden met minder economische groei? Is dat wellicht niet zelfs wenselijk uit duurzaamheids- en leefbaarheidsoverwegingen? En: zijn onze huidige plannen nog slim als we de mogelijkheid van minder groei in beschouwing nemen?

Dominant in het gesprek in zijn de grote verschillen tussen de Kop van Noord-Holland en de MRA. Daarbij speelde de gedachte een rol dat de MRA voor ‘normale mensen’ niet meer te betalen zal zijn – en er dus regionale uitsortering zal plaatsvinden.

Bijzonder is ook het thema van bestuurlijke complexiteit en het onvermogen om plannen uit te voeren: dat kwam in andere regio’s minder naar voren.

Interessant is ook de gedachte van ‘globale lokalisering’: we kunnen in WNN de circulaire economie innovatief vormgeven – en die kennis exporteren.

Bijzondere kenmerken van het gesprek

Slim verarmen of ‘selectief ontwikkelen’ zou wel eens de opdracht van de toekomst kunnen zijn: vroeger produceerde boer 300.00 liter en nu miljoen, maar verdient hetzelfde. We zijn doorgeschoten in het ‘meer’. Maar we zouden naar ‘anders’ moeten. Niet stoppen met investeren, maar keuzes anders afwegen. Dat is volgend mij de transitie waarin we zitten.

Observatie: 10 jaar geleden gingen toekomstverkenningen over technologie, nu meer op basis van maatschappelijke waarden. Wat is eigenlijk van waarde? Wat is belangrijk? Hoe passen we dat toe op de keuzes die we maken over indeling van de ruimte?

Zoals het nu gaat, gaat het ergens vastlopen. Misschien doet dat het ook. Stilleggen van ontwikkelingen van de Zuidas is mooi voorbeeld. Wereld is echt anders dan keuze 7 jaar geleden in 2012. Geldt nog meer voor investeringen die RWS voor staat.

Enkele algemene slotnotities: wat betekent dit wellicht voor RWS?

Meer weten over Expeditie RWS2050?

Ga naar www.expeditieRWS2050.nl

of mail expeditieRWS2050@rws.nl