Problematische Schulden in Nederland

Een analyse en structurele oplossing voor een maatschappelijk probleem en commercieel dilemma

Door: Marcel Wiedenbrugge en Marco van Katwijk

© 2017 / december

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

1

Whitepaper Problematische Schulden in

Nederland

een analyse en structurele oplossing voor een

maatschappelijk probleem en commercieel

dilemma

Door Marcel Wiedenbrugge en Marco van Katwijk, december 2017

Samenvatting

De schuldenproblematiek in Nederland is een complexe materie. Enerzijds omdat er veel partijen met

verschillende belangen bij betrokken zijn. Anderzijds omdat oplossingen om een integrale aanpak

vragen, waarbij alle betrokken partijen (schuldeisers, incassopartijen, (schuld)hulpverleners,

gemeenten en schuldenaren) in een vroegtijdig stadium met elkaar zullen moeten samenwerken,

Tevens zullen bestaande businessmodellen moeten worden bekeken en mogelijk worden aangepast.

En last but not least hebben we te maken met privacywetgeving, waarbij het delen en verwerken van

persoonsgebonden financiële data gevoelig ligt, ook maatschappelijk. De schuldenproblematiek is

daarom niet eenvoudig op korte termijn op te lossen, aangezien diverse perspectieven en belangen

zowel maatschappelijk als commercieel op elkaar moeten worden afgestemd. Duurzame oplossingen

kunnen enkel tot stand kunnen komen als er vanuit een eenduidige en realistische visie op landelijk en

lokaal niveau samengewerkt wordt.

In deze whitepaper gaan we in op de oorzaken en mogelijke (structurele) oplossingen voor mensen

die in Nederland in een problematische schuldensituatie terecht dreigen te komen. Daarvoor is naar

onze mening een omschakeling in het denken noodzakelijk, die meer integraal, preventief en

oplossingsgericht is. Ook zal educatie op alle niveaus meer aandacht moeten krijgen.

Wie in Nederland met schulden te maken krijgt, loopt in het huidige systeem een gerede kans dat

zaken escaleren. De kern van het probleem ligt besloten in het feit dat de huidige oplossingen vooral

gericht zijn op de achterkant van het incasso- en hulpverleningsproces. Het is ook voornamelijk de

achterkant van het proces waar het geld wordt verdiend en uitgegeven. Op het moment dat

incasserende en hulpverlenende partijen aan de achterkant actief worden is de economische en

sociale schade in veel gevallen al aanzienlijk opgelopen en is het vaak een kwestie van puinruimen. De

schade neemt bovendien toe door kostenverhogingen, zoals (bestuursrechtelijke) boetes,

gerechtelijke en buitengerechtelijke kosten en rentekosten, die soms (zeer) hoog kunnen oplopen.

Hierdoor worden de betalingsproblemen eerder verergerd dan opgelost. Verder nodigt het systeem

uit tot belangenverstrengeling tussen schuldeisers en incassopartijen (incassobureaus, deurwaarders)

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

2

enerzijds en schuldenaren en hulpverleners anderzijds. Dat bevordert de efficiëntie van het oplossen

en voorkomen van schulden niet. Als laatste worden de oorzaken van het ontstaan van schulden en de

rol van de schuldeisers onvoldoende belicht, waardoor in de media een onvolledig en eenzijdig beeld

is ontstaan over de oorzaken en gevolgen van de schuldenproblematiek in Nederland. De discussie die

hierover gevoerd wordt draagt naar onze mening niet bij aan een structurele oplossing van het

voorkomen van (problematische) schulden. Door de focus en beschikbare budgetten naar de voorkant

te verleggen, vroegtijdige gecoördineerde samenwerking tussen alle belanghebbenden na te streven

en te faciliteren en op landelijk en lokaal niveau een systeem op te zetten, kan er gewerkt worden aan

een structurele oplossing van de (potentiële) problemen die voortvloeien uit het hebben van

(problematische) schulden. Dat biedt uiteindelijk grote maatschappelijke, sociale en commerciële

voordelen voor alle betrokken partijen.

De volgende onderwerpen worden in deze whitepaper besproken:

Mensen met problematische schulden in Nederland - een overzicht ...................................................... 3

Onderzoek naar problematische schulden in Nederland .......................................................................... 5

Schaarste ................................................................................................................................................... 7

Oorzaken en escalatie van schulden ......................................................................................................... 7

Mensen met schulden: een interessante en lucratieve markt!? ............................................................. 11

Verwijtbare schulden ............................................................................................................................... 12

Schulden duurzaam oplossen – een dubbelzijdig geslepen zwaard ........................................................ 13

Transitie van schulden te laat oplossen naar betaalbare schulden en preventie van schulden ............. 15

Bestaande initiatieven voor landelijke databases ................................................................................... 22

De toekomst – een ‘schuldenvrij’ Nederland? ........................................................................................ 24

Gebruikte bronnen en nuttige verwijzingen ........................................................................................... 27

Auteurs .................................................................................................................................................... 39

Utrecht, december 2017

__________________________________________________________________________________

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

3

Mensen met problematische schulden in Nederland - een overzicht

De kerncijfers van het NVVK , de branchevereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren,

geven een goed inzicht hoe het gesteld is met het aantal mensen dat in Nederland met

problematische schulden te maken heeft. In de jaarverslagperiode 2012 tot en met 2016 kunnen we

de volgende ontwikkelingen aflezen:

Het aantal hulpaanvragen is gestegen van 84.000 in 2012 naar 89:300. In 2016 zet de trend van

een lichte daling – die in 2015 begon – zich voort.

De gemiddelde schuld in euro’s stijgt aanzienlijk van 33.500 in 2012 naar 40.300 in 2016. Ten

opzichte van 2015 zien we voor het eerst een daling

Het gemiddeld aantal schuldeisers is constant. Al jaren bedraagt dit aantal 14 en in 2016 is het

gemiddeld aantal schuldeisers van mensen met problematische schulden opgelopen naar 15.

Het aantal succesvol tot stand gebrachte regelingen kende een daling tot en met 2015, maar is

in 2016 inmiddels weer gestegen naar 41%. De recidive stijgt forst van 1300 in 2012 naar 5200 in

2015, maar laat in 2016 een daling zien naar 3400 gevallen. Met recidive wordt bedoeld: “Het

aantal mensen dat zich na afloop van een eerder traject opnieuw meldt bij de

schuldhulpverlening”

Hoewel de cijfers van 2016 een lichte verbetering laten zien, tekent zich toch een beeld af dat zorgen

baart. Marco Florijn, de nieuwe voorzitter van de NVVK , gaf in een artikel in Trouw (mei 2017) aan,

dat er in Nederland een schuldenonderklasse dreigt te ontstaan. In 2016 had bijna tweederde van de

mensen met problematische schulden een inkomen dat op of onder het minimum loon ligt. In 2014

was datzelfde percentage nog 44 procent. Tegelijkertijd ontstaat er een ongewenste perverse

financiële trend, waarbij laaggeschoolden werken voor nettolonen die in vergelijking met bijstands- en

WW gerechtigden (met meerdere toeslagen), financieel gezien soms minder goed af zijn. Dit wordt

ook wel de armoedeval genoemd, wat een onbedoelde maar ook ongewenste situatie is. In mei 2017

heeft de gemeente Rotterdam hier voor het eerst publiekelijk een positie op ingenomen door de

laagst betaalden 50 euro extra toe te kennen. Het op 26 juni 2017 verschenen rapport “Eenvoud loont

– Oplossingen om schulden te voorkomen” van RVS (Raad voor Volksgezondheid en Samenleving) legt

daarom ook de nadruk op preventie van schulden.

De complexiteit van de schuldenproblematiek in Nederland, kan uit onderstaand vereenvoudigd

overzicht worden afgeleid.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

4

Bron: WCMConsult

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

5

Onderzoek naar problematische schulden in Nederland

In Nederland wordt al jaren (heel) veel- met name beschrijvend - onderzoek gedaan naar

onderwerpen als armoede, problematische schulden en schuldhulpverlening in het algemeen, zowel

op landelijk als op lokaal niveau. Tal van instanties zijn hierbij betrokken, zoals:

Nibud,

NVVK,

RVS (Raad voor Volksgezondheid en Samenleving),

Kredietbanken,

Panteia,

Schuldhulpmaatje

Divosa,

WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid),

De Nationale Ombudsman,

Platform31 (Kennisdossier Schulden en Armoede)

SZW / Effectieve schuldhulp,

BKR,

Universiteiten, hogescholen

Non-profit initiatieven zoals:

Ethisch Manifest (Delta Lloyd Foundation),

Nationaal Initiatief Herstructurering Schulden en vrij recent het

Manifest Schuldvrij!.

Diverse rapporten van gemeenten (zie gebruikte bronnen).

Overigen/blogs van experts uit de schuldhulpsector zoals Martijn Schut en Schuldinfo.nl (André

Moerman)

De veelheid van rapporten en onderzoeken is overweldigend en tevens verwarrend, zowel voor de

buitenstaander als mogelijk ook voor de ingewijden. Een ding geeft de enorme onderzoeksproductie

wel aan: de schuldenproblematiek in Nederland is significant. Het is daarom ook wel schrijnend, dat er

al jaren allerlei onderzoeken gedaan worden, maar er ondanks deze inspanningen weinig verbetering

te bespeuren valt. Een vaak aangehaald rapport is “Huishoudens in de rode cijfers 2015” van

onderzoeksbureau Panteia. Volgens dit rapport hebben in 2015 ongeveer 650.000 Nederlandse

huishoudens problematische schulden en zijn er nog eens 735.000 huishoudens die het risico lopen

daarin terecht te komen. Op een totaal van bijna 7,7 miljoen huishoudens praten we over 18 procent

van alle huishoudens in Nederland, waar het financieel slecht tot zeer slecht mee gaat. Het onderwerp

schulden heeft enorm aan belangstelling en populariteit gewonnen sinds programma- en

documentairemaker Human de zesdelige tv-documentaire “Schuldig” eind 2016 uitzond. Nederland

leek plotseling ruw wakker geschud, want hoe kan het toch dat zoveel mensen zich in zulke

erbarmelijke financiële omstandigheden bevinden? De serie bracht het thema schulden, de gevolgen –

zowel financieel als persoonlijk - en daarbij betrokken instanties op een boeiende en inzichtelijke

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

6

manier in beeld. Een gedetailleerd en degelijk onderbouwd antwoord op de vraag hoe het komt dat

mensen zo moeilijk uit de schulden komen bleef echter onderbelicht. Er wordt in de media vaak

verkondigd, dat incassopartijen de belangrijkste veroorzakers van de problemen zijn, maar die stelling

wordt zelden cijfermatig onderbouwd. Verder wordt er weinig aandacht besteed hoe schulden

ontstaan en in welke mate de schuldenaar hier al dan niet verwijtbaar aan heeft bijgedragen. Ook de

rol van de schuldeisers komt amper in beeld.

De stelling in deze whitepaper is dat de diversiteit van het type schulden en variëteit van het type

beschikbare hulp voor mensen met (problematische) schulden te omvangrijk is om het probleem

binnen het huidige systeem effectief en structureel op te lossen. Met andere woorden: De financiële

wanorde bij de burger met schulden is meestal al aanzienlijk, en binnen die wanorde zijn sociale

wijkteams, vrijwilligersorganisaties, bewindvoering en schuldhulpverlening bezig om op verschillende

wijzen hulp te regelen en vaak tegen vergoedingen die uiteindelijk de burger en dus de maatschappij

geld kosten. Daarnaast gedraagt overheid zich als

schuldeiser dwingender en minder tolerant dan de private

sector. De overheid zorgt hiermee voor snel escalerende

financiële problemen bij burgers. Om Rick Terra, managing

director Intrum Justitia & Lindorff (Nederland), in een

recent interview op Credit Expo aan te halen:

“In Nederland is en blijft de overheid de belangrijkste

veroorzaker van schulden! In de media wordt met enige

regelmaat gesuggereerd dat incassobureaus (veel) geld

verdienen over de rug van mensen met problematische

schulden, maar daar ligt ons verdienmodel helemaal niet.

Sterker nog, wij verdienen geen geld aan mensen die

ernstig in de financiële problemen zitten. Zodra wij weten

dat een klant in de SHV en/of WSNP zit of gaat komen,

richten wij ons op de hulpverlenende instantie. “

Deze uitspraak geldt in het algemeen voor alle in

Nederland opererende incassobureaus, uitzonderingen daargelaten. Als we in Nederland de

schuldenproblematiek gestructureerd willen aanpakken, dan zal er een andere structuur, mentaliteits-

en cultuuromslag nodig zijn om zo het aantal “mensen dat kampt met (problematische) schulden”

terug te brengen, schulden beter beheersbaar te krijgen en nieuwe gevallen te voorkomen. Op die

manier kan het toekomstperspectief voor alle betrokkenen en in het bijzonder de schuldenaren

verbeterd worden.

Problematische schulden vs

risicovolle schulden.

Risicovolle schulden: iemand heeft

een risicovolle schuld als hij of zij een

of meer rekeningen niet op tijd

betaalt, rood staat of een

creditcardschuld heeft.

Problematische schulden: Bij een

problematische schuld kunnen

schulden aan een bedrijf of de

overheid niet meer betaald worden.

De schuldenlast is te hoog.

Bron: Algemene Rekenkamer

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

7

Schaarste

Er is behoorlijk wat onderzoek gedaan naar het fenomeen “schaarste”, en wat dit doet met mensen.

In het gelijknamige boek van Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar

Shafir gaan zij diep in op de logica (psychologie) en gevolgen van schaarste. Mensen met

problematische schulden ervaren schaarste in een extreme vorm. In een veldstudie onder Indiase

boeren tijdens een periode van schaarste kwam naar voren dat zij op een IQ test ongeveer13 punten

lager scoorden. Naast de impact van schaarste op kinderen die opgroeien in gezinnen waar ernstige

financiële problemen bestaan, kan het gevoel van schaarste mensen met problematische schulden

ernstig in hun persoonlijke ontwikkeling belemmeren en vaak brengen problematische schulden hen

in een (sociaal) isolement. Uit de praktijk blijkt dat mensen met problematische schulden hier in hun

hoofd vaak zo intensief mee bezig zijn, dat zij geestelijk minder ruimte hebben om

betalingsproblemen adequaat aan te pakken. Het gevolg is dat signalen en waarschuwingen niet of

onvoldoende opgepikt worden en (betalings)problemen en schulden daardoor verder verergeren. De

mogelijkheid en soms ook het gemak waarmee op krediet gekocht kan worden kunnen voor extra

problemen zorgen, zeker als leveranciers een soepel kredietbeleid hanteren.

In de huidige consumptiemaatschappij zijn veel mensen opgevoed met de gedachte of handelwijze

een lening af te sluiten als ze iets willen aanschaffen in plaats van ervoor te sparen. Deze handelwijze

wordt uiteraard door de kredietverstrekkers mogelijk gemaakt en kan gemakkelijk de bron van

toekomstige (betalings)problemen vormen. Naast schulden die voortvloeien uit het kopen op krediet

ontstaan eveneens veel schulden door zaken die onderdeel uitmaken van de primaire

levensbehoeften., Naast hypothecair en consumptief krediet, kunnen we ook denken aan huur,

energie, zorgkosten en water, maar ook lokale belastingen en (terugbetalen van) toeslagen. Een

on(der)belichte bron van de groeiende schuldenproblematiek is de online aankoop van diverse

producten en/of diensten.

Oorzaken en escalatie van schulden

Iedereen kan gedurende zijn leven met schulden te maken krijgen. De oorzaken van schulden kunnen

heel divers zijn en in veel gevallen is er sprake van een samenloop van omstandigheden. We kunnen

de meest voorkomende oorzaken van het ontstaan van schulden in de volgende zes categorieën

onderverdelen:

1. Aanpassing. Grote veranderingen in het leven, al dan niet in combinatie met een

inkomensterugval. Onvoldoende aanpassingsvermogen of je niet snel genoeg kunnen/willen

aanpassen aan gewijzigde omstandigheden. Voorbeelden: scheiding (al dan niet in combinatie

met kinderen), werkloosheid, ziekte / arbeidsongeschiktheid.

2. Compensatie. Geld uitgeven (wat je niet hebt) om je beter te voelen, vaak voortvloeiend uit een

laag zelfbeeld, stress of negatieve gevoelens.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

8

3. Overbesteding. Meer geld uitgeven dan je te besteden hebt. Niet goed met geld kunnen

omgaan, mede als gevolg van een gebrek aan educatie. Ook laaggeletterdheid kan hier een

belangrijke rol spelen.

4. Overleving. Langdurig een (te) laag inkomen hebben, vaak ook in combinatie met geen of een

zeer beperkte financiële buffer.

5. Gedrag. Niet goed met geld kunnen omgaan, voortvloeiend uit gedragsproblemen (diverse

vormen van verslavingen).

6. Overig, Tal van andere oorzaken, zoals het terugbetalen van toeslagen of psychische problemen

/ beperkingen. Ook kun je denken aan stijgende woonlasten* in de gereguleerde dan wel vrije

huursector (bij een gelijkblijvend – laag - inkomen). Mensen met een bepaald inkomen worden

immers verplicht een minimaal bedrag te verwonen aan huur, terwijl door het hebben van

schulden de vrije besteedbaarheid van dit inkomen in de praktijk lagerkan zijn. Bedenk daarbij

dat door de jaarlijkse stijging van de huur of woonlasten er mogelijk nog meer schulden kunnen

ontstaan.

Bron: bewerking van EHBS (Eerste Hulp bij Schulden)

*Mensen met koopwoningen hebben nauwelijks toegang tot georganiseerde hulp (zoals vastgelegd in gemeentelijke

convenanten).

In de praktijk kom je vaak allerlei combinaties van bovenstaande oorzaken tegen, want schulden staan

zelden op zichzelf. Iemand raakt bijvoorbeeld werkloos en komt thuis te zitten. Dit kan tot extra

spanningen in de privésfeer zorgen, wat in sommige gevallen in een scheiding kan uitmonden. De

persoon in kwestie ervaart in een dergelijke situatie niet alleen een significante daling van het

(gezamenlijk) besteedbaar inkomen, maar kan door de samenloop van omstandigheden ook psychisch

in zwaar weer terecht komen, waarvan depressie en burnout bekende voorbeelden zijn. De vaste

lasten lopen ondertussen gewoon door, terwijl aanpassingen in het uitgavenpatroon niet snel genoeg

doorgevoerd (kunnen) worden. Als er in die fase niet door de directe omgeving van de schuldenaar

ingegrepen wordt, kunnen problemen snel verergeren: van letterlijke stapels niet opengemaakte post

van leveranciers, incassobureaus en deurwaarders tot beslaglegging, executieverkoop en in het ergste

geval huisuitzetting.

In de praktijk ontstaan vaak meer betalingsproblemen door relatief kleine aankopen, die niet betaald

(kunnen) worden. Denk aan de kapotte wasmachine die zonder spaargeld toch vervangen moet

worden. Al gauw wordt een kredietfaciliteit gebruikt om deze wasmachine aan te schaffen. Maar

zonder aanbetaling (met bijvoorbeeld spaargeld) kan aan een consumptief krediet een stevig

rentepercentage gekoppeld zijn.

Als gevolg hiervan is het aflossen van een consumptief krediet meestal een langdurig traject. In het

geval van betalingsachterstand op de (maandelijkse) aflossing kunnen door extra kosten zoals rente-,

en incassokosten, de achterstanden snel oplopen. Dit geldt uiteraard ook voor diverse andere

consumentengoederen. Denk bijvoorbeeld aan het afsluiten van een telefoonabonnement in

combinatie met een mobiele telefoon. In de telefoniesector is het per 1 mei 2017 via de Wet op het

financieel toezicht (Wft) als volgt geregeld: als je een mobiele telefoon vanaf 250 euro (mee)koopt bij

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

9

het afsluiten van een telecomabonnement, wordt dit feitelijk als een lening gezien. Daarbij is een BKR

toets en BKR registratie verplicht. De gevolgen van deze BKR registratie kunnen voor de consument

nadelig uitpakken, immers het op afbetaling aanschaffen van de nieuwste telefoon van 900 euro kan

zomaar betekenen dat je bij een hypotheekaanvraag 9000 euro minder kunt lenen.

Escalatie van schulden

Hoe financiële problemen in een kort tijdsbestek kunnen escaleren laat het volgende (fictieve)

voorbeeld zien. Stel dat iemand 1000 euro netto in de maand verdient (exclusief toeslagen) en na

aftrek van vaste lasten 100 euro per maand vrij te besteden heeft. Voor iedere aanmaning die hij of zij

via een incassobureau binnenkrijgt moet de schuldenaar minimaal 40 euro aan incassokosten

bovenop de hoofdsom betalen. Als we deze incassokosten met 15 vermenigvuldigen (“15” is volgens

de laatste cijfers (2016) van het NVVK het gemiddeld aantal schuldeisers van iemand met

problematische schulden), dan praten we alleen al over minimaal 600 euro (15 x 40) aan

incassokosten. Als er op aanmaningen vervolgens niet (of niet op tijd) gereageerd wordt, dan neemt

de kans significant toe dat de schuldenaar richting het juridische traject gaat, waardoor de

incassokosten verder toenemen. In het gerechtelijke of juridische traject komt niet alleen de

deurwaarder, maar eventueel ook de rechtbank in beeld en krijgt de schuldenaar met bijkomende

(hoge) tarieven te maken, zoals deurwaarderskosten (Btag tarieven) en gerechtelijke kosten (met

name relatief hoge griffiekosten). Op dat moment is de situatie qua kosten feitelijk al geëscaleerd, wat

uiteindelijk kan uitmonden in beslaglegging, executoriale verkoop en in het ergste geval huisuitzetting.

Dat laatste brengt enorme financiële, sociale en maatschappelijke kosten met zich mee. Financieel,

omdat de hoge kosten verbonden aan een huisuitzetting meestal niet door de huurder betaald

kunnen en/of zullen worden. In dat geval draait in eerste instantie de verhuurder, vaak een

woningcorporatie, voor de kosten op. De directe kosten van een huisuitzetting kunnen tussen de 4000

en 8000 euro liggen, afhankelijk van de omstandigheden waaronder een uitzetting plaatsvindt. Sociaal

is een huisuitzetting eveneens onwenselijk, omdat de bewoner dan immers geen vaste verblijfplaats

meer heeft. Als er tevens kinderen in het spel zijn, kan een huisuitzetting een (zeer) traumatische

ervaring zijn voor zowel de direct als de indirect betrokkenen. Als laatste zijn de maatschappelijke

kosten van een uitzetting hoog, omdat ondanks alle problemen mensen toch gewoon door moeten

gaan met hun leven en er soms tal van instanties en hulpverleners nodig zijn om dergelijk mensen (en

de eventuele gezinsleden) op te vangen en de bijkomende problemen in goede banen te leiden. De

kosten hiervan kunnen een veelvoud zijn van de kosten van een huisuitzetting, die feitelijk door de

maatschappij worden gedragen.

Problematische schulden

Schulden worden pas een probleem op het moment dat iemand structureel over te weinig geld

beschikt om aan zijn of haar periodieke contractuele betalingsverplichtingen te kunnen voldoen. De

schulden worden dan niet meer ingelopen en lopen verder op, mede door bijkomende kosten. In het

algemeen geldt dat hoe eerder een schuldenaar met met zijn/haar leverancier of schuldeiser contact

opneemt over uitstaande vorderingen , hoe groter de kans dat problemen in de kiem gesmoord

kunnen worden (bijvoorbeeld door middel van een betalingsregeling). Vanuit het perspectief van de

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

10

schuldeiser is het in contact treden met de “schuldenaar” één van de fundamentele uitdagingen.

Ondanks de ernst van betalingsachterstanden overzien klanten vaak niet wat de implicaties zijn als ze

de achterstand niet tijdig (kunnen) inlopen. Een veel gehoorde reactie is: ” Hoezo een probleem? Ik

heb een keer niet betaald, maar er is echt nog geen sprake van een probleem! Waarom valt u mij

hiermee lastig?”. Daar komt nog bij dat het hebben van schulden voor veel mensen een taboe is:

mensen praten er liever niet over en steken niet zelden de kop in het zand totdat schulden

onhoudbaar worden.

De consequentie van het uitblijven van contact tussen klant (schuldenaar) en de leverancier

(schuldeiser) of incassopartij (incassobureau, deurwaarder) is dat de kosten hard kunnen oplopen.

Denk daarbij aan te betalen boeterente, incassokosten en gerechtelijke kosten in de (eventuele)

juridische fase van het incassoproces. Ook moeten we de gevolgen van registratie bij meerdere

instanties niet uitvlakken, zoals BKR, Preventel en andere soortgelijke initiatieven. Dit kan soms

vergaande financiële consequenties hebben, zoals hogere kosten voor identieke diensten of

waarborgen die vooraf betaald moeten worden. Ook worden regelmatig in diverse (toegestane)

vormen aanvullende voorwaarden opgeworpen als een schuldenaar eenmaal geregistreerd is. Als de

klant/schuldenaar dan niet over voldoende financiële reserves beschikt, kan hij/zij al gauw in een

neerwaartse spiraal terecht komen.

Hoewel we moeten oppassen niet alles op een grote hoop te gooien, geeft de beschreven situatie aan

dat een schuldenaar zonder snel ingrijpen makkelijk in een neerwaartse spiraal terecht kan komen.

Werkloosheid, het verlies van een partner of een scheiding zijn life changing events, die tijdelijk en

soms structureel een grote invloed kunnen hebben op het leven van de betrokken persoon/personen.

Zowel persoonlijk (psychisch) als financieel. Mensen die met een sterke daling van inkomen te maken

krijgen en tegelijkertijd ook met privéproblemen geconfronteerd worden, moeten sterk in hun

schoenen staan. Is dat niet het geval, dan is de kans op verval en escalatie reëel aanwezig. Het

patroon van schulden en daaruit voortvloeiende betalingsproblemen begint meestal klein. Het vervolg

kenmerkt zich door een fase waarin aanmaningen of betalingsherinneringen niet worden opgevolgd of

(on)bewust vergeten, mede als gevolg van stress. Vervolgens komt er een tweede (meestal

schriftelijke) aanmaning, die ongeopend op de vaak letterlijke stapel met post blijft liggen. Als we alle

herinneringen en aanmaningen van gemiddeld 15 schuldeisers (leveranciers) in gedachten nemen en

iemand maakt een paar maanden zijn post niet meer open, dan is er weinig fantasie voor nodig om je

voor te stellen hoe betalingsproblemen in een kort tijdsbestek kunnen escaleren, mede door de

bijkomende kosten. Vandaar ook, dat een mentaliteitsverandering in de gehele keten noodzakelijk is,

waarin vroegsignalering en preventie centraal dienen te staan. De vraag hoe een identificatie en

(vroeg)signaleringssysteem opgezet moet worden, trachten we in deze whitepaper te beantwoorden.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

11

Mensen met schulden: een interessante en lucratieve markt!?

In de discussie over schulden en mogelijke oplossingen staat de schuldenaar centraal, maar te weinig

wordt gekeken naar hoe andere belanghebbende partijen bij het proces van het ontstaan van

schulden betrokken zijn. Hierbij kunnen we denken aan de schuldeisers (en de opdrachten die zij

verstrekken aan de incassobureaus en deurwaarders) en tal van hulpverlenende instanties.

De leveranciers of schuldeisers (inclusief overheden) staan feitelijk aan de basis van het ontstaan van

schulden en zouden hier tot op zekere hoogte ook hun verantwoordelijkheid in moeten nemen. In de

commerciële wereld moet de leverancier de discussie met de klant over leveringsvoorwaarden niet

schuwen. De vraag of het verstandig of financieel verantwoord is om een product of dienst op krediet

aan te schaffen, moet goed onderbouwd worden. In de praktijk wordt dit uit concurrentie- of

commerciële overwegingen soms achterwege gelaten. Dit kan op termijn ten koste kan gaan van de

financiële positie van de schuldenaar als blijkt dat de schuldenaar niet aan zijn of haar financiële

verplichtingen kan voldoen.

Als we echter vanuit een commercieel oogpunt naar mensen met schulden kijken, dan ontstaat een

heel ander beeld. Mensen met (problematische) schulden vormen feitelijk ook een (grote) markt,

waar diverse hulpverlenende instanties en professionals verschillende, soms zelfs tegenstrijdige

belangen hebben, zoals:

1) De leveranciers / schuldeisers zelf. Zij staan aan de bron van de schuldenproblematiek en

ervaren als eerste wanneer het misgaat;.

2) Schuldhulpverleners en beleidsmakers (zowel lokaal als landelijk);

3) Adviesorganisaties (schuldhulp);

4) Budgetcoaches;

5) Bewindvoerders;

6) Incassobureaus;

7) Deurwaarders;

8) Consultancy / onderzoek- & advies bureaus (zoals Panteia).

En dan spreken we nog niet over alle mensen die zich op landelijk, regionaal en gemeentelijk niveau

direct en/of indirect bezighouden met de uitvoering en controle van tal van maatregelen en wetgeving

rondom schuldhulpverlening, armoedebeleid en alles wat daarmee samenhangt. Kortom, er zijn in

Nederland - naast veel vrijwilligers - veel mensen actief, die een boterham verdienen aan mensen die

(problematische) schulden hebben. Behalve de leveranciers en in zekere zin ook incassopartijen,

hebben al deze professionele partijen er in meer of mindere mate financieel belang bij dat deze

‘markt’ in stand blijft.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

12

Verwijtbare schulden

Tegelijkertijd moeten we niet vergeten dat er ook een groep mensen met schulden is, die het niet zo

nauw nemen met betalingsmoraal en de verplichtingen die voortvloeien uit het aangaan van zakelijke

( juridisch bindende) overeenkomsten. Deze groep komt – al dan niet terecht - ook in aanraking met

hulpverlenende partijen. Voor commerciële bedrijven die te goeder trouw producten en/of diensten

op rekening leveren, maar daarvoor door de klant niet betaald worden, kan dit grote verliezen

opleveren, die uiteindelijk worden doorbelast aan wel betalende klanten. Hoewel exacte cijfers

ontbreken zijn zijn er in Nederland ook veel mensen met betalingsproblemen, die het gevolg zijn van

een slordige administratie of omdat ze zich weinig aantrekken van het nakomen van

betalingsverplichtingen. Een groot gedeelte van deze groep valt buiten de categorie ‘problematische

schulden’. Een probleem daarbij is dat er voor mensen met problematische schulden geen integrale

oplossing bestaat, waarmee je zou kunnen beoordelen wanneer er ergens in de tijd een fout of

verkeerde keuze door de schuldenaar gemaakt is. Het gevolg is dat daardoor vaak uitzichtloze situaties

ontstaan, die veel tijd, inspanning en discipline van alle betrokken partijen vergen om ze op te lossen.

Toetsingskader voor kopen op krediet

Een antwoord op de ’zorgplicht’ van bedrijven en instanties is een toetsingskader voor de gehele

markt. Iedereen mag tegen gelijke condities diensten en producten kopen als er op een aantal criteria

onafhankelijk getoetst is. Als het toch misgaat kan een schuldenaar naast de normale arbeid (tegen

betaling van loon), zijn of haar schuld aflossen door bijvoorbeeld maatschappelijk werk te verrichten

tegen een bepaald tarief om de opgebouwde schuld(en) in te lopen.. Minder mensen met schulden en

betalingsproblemen betekent ook minder of ander werk voor de vermelde beroepsgroepen. Voor

commerciële partijen betekent minder schulden, minder incasso-opdrachten en dus minder omzet en

winst en minder werkgelegenheid. Je zou derhalve kunnen stellen dat de ‘markt’ van mensen met

(problematische) schulden in Nederland te groot en daarom commercieel of qua werkverschaffing cq

inkomensverwerving te aantrekkelijk is om zonder financieel gelijkwaardig alternatief om te vormen.

Zolang het probleem niet bij de wortel wordt aangepakt en geherstructureerd, is het niet

waarschijnlijk dat het NVVK in de komende jaren significante verbeteringen van de kengetallen zal

laten zien.

Financiële belangen incassopartijen

Het grootste deel van de inkomsten in de incassosector bestaat uit verdiensten door met slordige

schuldenaren betaalafspraken te maken, betalingsregelingen te treffen of bij kleinere bedragen een

volledige betaling van de uitstaande schuld af te dwingen. Als dergelijke afspraken succesvol zijn,

wordt de (slordige) schuldenaar voor zijn of haar wanprestatie een ‘premie’ of vergoeding in rekening

gebracht in de vorm van rente, wettelijke incassokosten en eventuele andere bijkomende kosten.

In deze kosten zitten feitelijk ook de kosten van de diverse belangengroepen en/of vrijwilligers

verwerkt. Ondanks hun vaak oprecht goede intenties, nemen deze belangengroepen extra tijd van

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

13

Wet Incassokosten (WIK)

Incassokosten voor consumenten zijn in

Nederland wettelijk geregeld via de Wet

Incassokosten, ook wel in het kort “WIK” genoemd

(zie www.consuwijzer.nl/thema/incassokosten ).

In de praktijk betekent dit dat de schuldenaar of

debiteur voor een achterstallige vordering

(exclusief rentekosten) via een incassobureau

maximaal 15% van de hoofdsom als boete moet

betalen, met minimum bedrag van 40 euro voor

vorderingen tot 2500 euro. Een uitvoerig artikel

over berekeningen met betrekking tot

incassokosten kunt u hier lezen:

www.schuldinfo.nl/index.php?id=50

instanties en bedrijven in beslag en die tijd wordt uiteindelijk in kosten vertaald. Belangengroepen,

vaak in samenwerking met vrijwilligers, zijn meestal aangewezen op inkomsten uit donaties van

bijvoorbeeld kerkelijke genootschappen maar ook wordt er gebruik gemaakt van subsidies en

daarmee dus indirect belastinggeld , die worden gebruikt voor begeleiding van mensen met

aankomende of reeds bestaande problematische schulden. Uiteindelijk draait in het huidige systeem

de belastingbetaler op voor de kosten van het oplossen van problemen die voortvloeien uit het

hebben van schulden, ongeacht of deze schulden al dan niet door nalatig handelen van de

schuldenaar ontstaan zijn.

Schulden duurzaam oplossen – een dubbelzijdig geslepen zwaard

De kern van het probleem rondom problematische schulden is tweeledig. Ten eerste is er het

probleem dat veel mensen met

problematische schulden relatief hoge

incasso- en rentekosten moeten opbrengen in

verhouding tot hun vrij beschikbare

aflossingscapaciteit en vermogen. De incasso-

en rentekosten zijn wettelijk gemaxi-

maliseerd. Wat de inkomsten betreft gaat het

niet alleen om de al dan niet vaste

maandelijkse inkomsten, maar ook om

spaargeld en/of andere vermogens-

bestanddelen, die op korte termijn in

contanten kunnen worden omgezet. Met

name als zaken richting het juridisch traject

gaan, kunnen schulden en de daarmee

samenhangende betalingsachterstanden al

snel problematisch worden. Dit is vrijwel

zeker het geval wanneer er sprake is van een (langdurig) laag inkomen en er betalingsachterstanden

van enkele maanden over een breed front van leveranciers ontstaan. De kans op escalatie kan

daarnaast vrij snel toenemen wanneer je te maken hebt met mensen die beperkt of volledig niet

zelfredzaam zijn, maar in het incassotraject wel als zodanig behandeld worden. Hierbij kun je denken

aan verslaafden, verwarde personen of personen met een psychische stoornis, laaggeletterden en

mensen met een (zeer) laag IQ. Uiteraard kunnen ook andere ‘normale’ mensen in een

schuldensituatie terechtkomen door life changing events zoals ontslag, ziekte, het verlies van een

partner, een scheiding of een andere negatieve samenloop van omstandigheden.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

14

Ten tweede is er het probleem dat schulden een verdien- of inkomstenmodel vormen voor diverse

dienstverlenende partijen, zowel profit als non-profit. Qua verdiensten zijn er tal van voorbeelden,

zoals:

subsidies voor non- profit hulpverlenende organisaties/instanties,

financiële drempels (denk aan borgstellingen in de vrije huursector),

hoge zorgverzekeringpremies met in veel gevallen minimale ondersteuning bij wanbetaling,

de kosten van bewindvoering (variërend tussen de 80 en 175 euro per maand),

subsidies, (lokale) belastingen en de (inflexibele) invorderingsaanpak indien bedragen zoals

toeslagen (terug)betaald moeten worden.

Incassokosten (WIK),

Juridische kosten, zoals griffierecht, Btag (deurwaarderstarieven).

Binnen deze context is de incassomarkt de enige markt die niet oneindig de kosten van invordering

kan en mag verhogen. Incassobureaus worden immers door de WIK (Wet Incassokosten) aanzienlijk in

hun verdienmogelijkheden beperkt. Alleen bij onvindbaarheid, betwisting of onwelwillendheid volgt

een gerechtelijke procedure, waarbij de kosten van griffierecht en overige bijkomende kosten (zeer)

hoog kunnen oplopen, met name als de hoofdsom groter is dan 500 euro. Het is het economisch

model dat voor problemen zorgt. De primaire reactie van de publieke opinie daarentegen is dat de

incassobranche de bron van alle kwaad is en zij de problemen juist verergeren in plaats van ze op te

lossen. Deze conclusie is maar ten dele correct. Het is de manier waarop het systeem is opgezet, dat

ertoe bijdraagt dat schulden snel kunnen toenemen en de situatie daardoor kan escaleren.

Incassobureaus en deurwaarders kun je het niet kwalijk nemen dat ze door schuldeisers (profit -

bedrijven - en non-profit - overheden) worden ingehuurd om onbetaalde vorderingen te innen, wat

tevens hun bestaansrecht en verdienmodel rechtvaardigt.

Door de huidige maatschappelijke discussie over schulden en de sociaal-maatschappelijke en

financiële problemen die hieruit voortvloeien, zullen alle partijen in de keten hun werkwijze en

verdienmodellen onder het vergrootglas moeten leggen.

Enkel aflossing van schulden levert inkomsten voor de

schuldeisers op, maar door het gebrek aan inkomsten bij

de schuldenaar lukt dit vaak niet of zeer moeizaam. De

schuldhulpverlening of in het ergste geval schuldsanering

(WSNP) beslaat vaak een periode van meerdere jaren,

waarin de schuldenaar in ieder geval geen extra schulden

meer mag maken, maar tegelijk ook vaak een (zeer) laag

vrij besteedbaar inkomen heeft. Voor de betreffende

schuldenaar wordt dit in veel gevallen als een zware

periode ervaren, al helemaal wanneer er ook kinderen bij

betrokken zijn. Financiële problemen in Nederland monden

Stapeling incassokosten

In bijna alle gevallen mag geen

stapeling van incassokosten worden

toegepast. Er zijn echter voorbeelden

van commerciële organisaties, die bij

recente schulden wel zo handelen.

Voor meer informatie:

www.consuwijzer.nl/thema/incassok

osten

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

15

amper uit in honger of geen dak meer boven je hoofd hebben, maar vaak wel in sociale uitsluiting.

Door een gebrek aan geld, kan de betroffene niet meer deelnemen aan allerlei sociale activiteiten.

Vooral op kinderen kan dit een behoorlijke impact hebben.

Zoals reeds eerder betoogd: als we de situatie van mensen met problematische schulden duurzaam

willen verbeteren, zullen we dus iets aan het systeem moeten veranderen. In het huidige systeem

belanden (te)veel mensen met (problematische) schulden van de regen in de drup. Als je immers over

weinig geld (inkomen, spaargeld, etc.) beschikt, dan zullen bijkomende (juridische) incassokosten,

rente en de maandelijkse kosten voor schuldhulp de betalingsproblemen eerder verergeren dan

verminderen. De tijd en het geld die we nu met name aan de achterkant van het proces besteden,

zoals schuldhulpverlening, incasso, rechtspraak (lees: correctieve hulp) moeten dus verschoven

worden naar de voorkant van proces, oftewel vroegsignalering, preventie, advisering en educatie

(lees: positieve hulp).

Transitie van schulden te laat oplossen naar betaalbare schulden en

preventie van schulden

De weg naar een schuldenvrije samenleving is wellicht een utopie en past ook niet binnen de evolutie

van onze rijke handelsgeschiedenis. Mensen willen nu eenmaal graag handelen en op basis daarvan

geld verdienen, dan wel op de maatschappelijke ladder klimmen. Momenteel lijkt het echter zo dat er

na de recessie van 2008 een onbalans is ontstaan in ons handelsmodel. Met name in

consumentenmarkten wordt er maar al te vaak aan een ieder die maar wil kopen verkocht, zonder

eerst grondig te kijken naar de (financiële) realiteit cq kredietwaardigheid. Iedere leverancier wil

vanzelfsprekend graag verkopen. Zij doen dit echter soms tegen beter weten in op rekening of krediet,

terwijl sommige klanten op grond van hun financiële profiel en/of gedrag(ingen) in het verleden hier

niet voor in aanmerking zouden moeten komen. Ondanks dat de (verplichte) toetsingen bijna altijd

worden gedaan, zullen in voorkomende gevallen mensen tegen zichzelf in bescherming genomen

moeten worden. Producten of diensten kunnen dan alleen contant of tegen vooruitbetaling

afgenomen worden. In de commerciële praktijk stuit dat echter vaak op praktische bezwaren,

waardoor men dan toch producten of diensten op rekening levert. Met de nodige politieke wil en

meer realiteitszin bij de aanbieders van producten en diensten is het echter wel degelijk mogelijk om

de excessen (mensen met problematische schulden) die uit het huidige systeem voortvloeien

significant te verminderen. Hoe kan dit gerealiseerd worden? Hieronder volgt in zes - niet per definitie

lineaire - stappen een mogelijke opzet om het huidige Nederlandse systeem en de wijze waarop we

met (problematische) schulden omgaan op een effectieve manier te hervormen.

1. Definiëring en identificatie van mensen met (dreigende) problematische schulden. Het gaat hier

met name om patroonherkenning, en vroegsignalering van mensen die openstaande

vorderingen (regelmatig) te laat of niet betalen.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

16

2. Profielanalyse van mensen met (dreigende) problematische schulden of verhoogde kans op

problematische schulden, zodat een grootschalige effectieve behandeling op maat voor diverse

schuldenprofielen mogelijk wordt.

3. Segmentatie en het opstellen van (preventieve) behandelmethoden op basis van

schuldenprofielen en communicatiemethoden.

4. Financiële APK.Net als een VOG (Verklaring Omtrent Gedrag) gedrag zou er een soort financiële

APK moeten komen, die een voorwaarde is om (verantwoord) op rekening te mogen kopen. De

primaire verantwoordelijkheid voor de correctheid van de APK ligt in eerste instantie bij de

consument. Mocht er dan toch iets misgaan, dan zal de consument daar ook de gevolgen van

ondervinden. Een financiële APK heeft ook tot doel om financieel bewustzijn bij de consument

te bevorderen.

5. Convenanten – van lokaal naar landelijk. Geformaliseerde samenwerking tussen diverse

leveranciers (zorg, ziektekosten, energie, huur, wellicht ook banken) en instanties (gemeenten,

schuldhulp). Op dit vlak ligt de grootste uitdaging, want lokale overheden en de landelijke

overheid zullen nauw(er) met elkaar moeten samenwerken om tot een standaardsysteem te

komen. Daarin moeten worden meegenomen dat er in Nederland altijd sociale groepen zullen

blijven, die het moeilijk vinden om zich aan betalingsafspraken te houden of het gewoonweg

niet voor elkaar krijgen om hun financiële zaken op orde te hebben en te houden. In het huidige

politieke klimaat is de maatschappij als geheel hiervoor integraal verantwoordelijk. De

decentralisatie van de verantwoordelijkheid voor schuldenbehandeling lijkt niet echt van de

grond te komen. Slechts enkele vooruitstrevende gemeenten hebben acties of pilots

ondernomen of zijn hier nog mee bezig. Vroegsignalering is hier een concreet voorbeeld van. De

beperking van vroegsignalering is echter dat hier vooral sociale huur doelgroepen bediend

worden en niet de steeds meer voorkomende problemen in de koopmarkt (huizenbezitters, die

hun hypotheek niet meer (tijdig) kunnen aflossen).

Opzet van een (landelijke) database van betalingsachterstanden, oorzaken en (structurele)

oplossingen. Er zou een keurmerk moeten komen om dit te faciliteren. Er is het SVI (Sociaal

Verantwoord Incasseren) keurmerk (jong en nog weinig bekend), echter dit keurmerk kent nog geen

brede markterkenning. Hoewel het SVI keurmerk een goed en belangrijk initiatief is ontbreekt een

classificatiesysteem. Ieder van de bovenstaande punten zullen we hieronder bespreken.

Definiëring en identificatie problematische schulden

Belangrijk is dat het begrip “problematische schuld” goed wordt afgebakend. Je kunt van een

problematische schuld spreken als een schuldenaar niet meer zelfstandig in staat is om kortlopende

schulden (achterstallige periodieke betalingen als huur, energie, ziektekosten, water, verzekeringen,

etc.) in minder dan bijvoorbeeld één jaar af te lossen. Anders gesteld is er sprake van een

problematische schuld, als de schuld en toename van de bijkomende lasten (kosten, rente, etc)

dusdanig is, dat aan de maandelijkse verplichtingen structureel niet meer kan worden voldaan zonder

dat de uitstaande schuld oploopt. Per sector kan de definitie echter verschillen. Voor

ziektekostenverzekeraars wordt een schuldenaar pas als problematisch aangemerkt als er sprake is

van zes maanden betalingsachterstand op de basispremie. Hoewel je over de looptijd kunt

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

17

discussiëren, kan een schuldsituatie al problematisch zijn of worden als er sprake is van

betalingsachterstanden van 2 of meer maanden bij minimaal twee kernleveranciers (bijvoorbeeld een

woningbouwvereniging of verhuurder, energiemaatschappij, ziektekostenverzekeraar, waterleiding).

De persoonlijke situatie waarin de schuldenaar zich bevindt, de hoogte van het inkomen, het aandeel

vaste lasten en beschikbare vermogensbestanddelen cq het voor afbetaling vrij beschikbare inkomen

spelen daarbij een belangrijke rol, want deze bepalen de mate waarin een schuldenaar financieel-

technisch in staat is om betalingsachterstanden binnen een acceptabele termijn in te lopen of af te

lossen. Hierbij moet ook goed gekeken worden in hoeverre schulden al dan niet ontstaan zijn door

omstandigheden of gedrag, waarbij iemand stelselmatig boven zijn of haar budget leeft cq voor

langere tijd structureel meer geld uitgeeft dan er geld binnenkomt.

Profielanalyse mensen met (dreigende) problematische schulden

Om tot structurele vermindering van het aantal mensen met (latente) problematische schulden te

komen kan het opstellen van profielen van de meest voorkomende situaties die kunnen leiden tot

problematische schulden een effectieve aanpak zijn. Deze profielen kunnen generiek gedefinieerd

worden, gebaseerd op omgevingsvariabelen. Mensen kunnen dan op basis van hun eigen situatie

beter inzicht krijgen in de kans dat zij een problematische schuldensituatie zullen ontwikkelen.

We kunnen denken aan van de volgende kenmerken:

Leeftijd

Geslacht (man, vrouw)

Opleiding

Werkstatus (werkend, niet-werkend, student, ZZP-er, gepensioneerd, chronisch ziek,

gehandicapt)

Bronnen van inkomsten (salaris, toeslagen, uitkering, ZZP-er)

Hoogte inkomen (over meerdere jaren)

Stabiliteit inkomsten (vast, variabel)

Huwelijkse status (alleenstaand, gehuwd, samenwonend, gescheiden),

Kinderen (ja/nee, pleegkinderen of anderszins de verantwoordelijkheid voor minderjarigen)

Uitstaande schulden (hypotheek, persoonlijke leningen, studieschuld, aankopen op

rekening/krediet)

Laaggeletterd (ja/ nee)

Spreekt Nederlandse taal (ja/nee)

Psychosociale problemen (verleden: ja/nee; heden: ja/nee)

Mate van financiële zelfredzaamheid (laag, gemiddeld, hoog)

Mate van digitale zelfredzaamheid (laag, gemiddeld, hoog)

Culturele aspecten. Toelichting: In bepaalde culturen wordt de familie belangrijker gevonden

dan het afbetalen van een openstaande schuld. Wanneer de familie of een familielid om hulp

vraagt (lees: geld) dan wordt ook hulp gegeven. Dit kan tot gevolg hebben dat de normale

betalingen dan maar even moeten wachten.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

18

Sociaal milieu. Toelichting: Als mensen in een omgeving gewend zijn boven hun budget of

draagkracht te leven en/ of voor langere tijd gebruik maken van subsidies of toeslagen (waar ze

soms achteraf geen recht op blijken te hebben) , dan moet je heel sterk in je schoenen staan om

daar weerstand tegen te bieden. In Nederland mag je gebruik maken van een of meerdere

regelingen op gemeentelijk of landelijk niveau als je onder bepaalde inkomensgrenzen valt.

Denk hierbij aan huursubsidie, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget.

De aanvraagprocedures kunnen echter soms ingewikkeld zijn, waardoor mensen die recht

hebben op toeslagen verzuimen om deze ook (zelf) aan te vragen of simpelweg niet weten dat

ze toeslagen kunnen krijgen. Daarnaast zijn er ook groepen mensen die dit uit principe (geloof of

cultuur) niet willen of mogen. Daarmee doen ze zichzelf dan wel financieel tekort, wat eventuele

financiële problemen in de hand zou kunnen werken. Anderzijds kunnen door de opzet van het

toeslagenstelsel betalingsproblemen ontstaan, doordat toeslagen onterecht ontvangen zijn en

dus later moeten worden terugbetaald. Het geld is dan vaak al uitgegeven en zo kunnen

betalingsproblemen snel verergeren. Er zou derhalve naar praktische manieren gezocht moeten

worden hoe dit voorkomen kan worden of in ieder geval eerder in beeld gebracht kan worden,

zodat het terug te betalen bedrag binnen acceptabele grenzen blijft.

Op basis van deze informatie kunnen een aantal kernprofielen en/of schuldensituaties bepaald

worden, die vervolgens naar een effectieve standaard uitgewerkt kunnen worden, die tegelijk een op

de situatie afgestemde aanpak op basis van best practice mogelijk maakt. In een latere fase zouden op

basis van statistische analyses meer nauwkeurige uitspraken gedaan kunnen worden over de kans dat

iemand in een problematische schuldensituatie terecht komt en welke (preventieve) maatregelen en

oplossingen hier het beste bij passen. De uitdaging ligt vooral in de uitvoering en de financiering

hiervan. Mensen die dit kunnen begeleiden of willen begeleiden moeten natuurlijk wel betaald

worden en gezien de problematiek waar ze mee te maken krijgen kan dit ook zeker mensen betreffen

met een modaal of hoger inkomen. Verdienmodellen voor de betrokken commerciële parten moeten

in deze opzet goed uitgewerkt en afgebakend worden. Op die manier kan er ook draagvlak voor een

verandering in het denken en handelen gecreëerd worden.

Segmentatie en communicatiemethoden

Het identificeren van mensen met (een hoge kans op) problematische schulden impliceert dat er ook

goed nagedacht moet worden over effectieve en efficiënte manieren van communiceren. De

communicatiemethode moet goed aansluiten bij de belevingswereld van de schuldenaar. Het heeft

immers weinig zin om een brief te sturen naar iemand die laaggeletterd is of een buitenlander/

statushouder moeilijke (ambtelijke) teksten in het Nederlands voor te leggen, terwijl die persoon de

Nederlandse taal niet of onvoldoende machtig is en wellicht de inhoud cultureel ook niet goed kan

duiden. Door middel van geautomatiseerde inbound- en outbound communicatieplatformen, is het

mogelijk om 24/7 communicatie met de schuldenaar te faciliteren op een wijze die aansluit bij

mogelijkheden, wensen en achtergrond van de klant/schuldenaar. Door middel van het inrichten van

dynamische workflows is het mogelijk om het proces van betalen en het nakomen van gemaakte

betalingsafspraken c.q. termijnbetalingen te volgen en te bewaken en waar nodig aan de actuele

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

19

financiële omstandigheden aan te passen Belangrijk is, dat er een duidelijke logica in de

processtappen wordt aangebracht, zodat er bij afwijkingen tijdig kan worden ingegrepen.

Dataregistratie, privacy en veiligheid

Op het moment dat je over het vastleggen en bewerken van persoonsgebonden data spreekt, kom je

al snel terecht op het terrein van privacy en veiligheid van data-opslag. Dit is zeker het geval wanneer

het over (negatieve) financiële data gaat, zoals betalingsachterstanden. Het is daarom zaak om het

delen en vastleggen van data met betrekking tot betalingsachterstanden ten behoeve van

vroegsignalering aan strenge privacy en veiligheidsnormen te onderwerpen. Schematisch zou een

opzet er als volgt uit kunnen zien.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

20

Met partijen als stichting BKR of Idensys (eIDAS), een dienstverlener die namens de overheid

zorgdraagt voor de digitale identiteit van alle Europese burgers, kunnen burgers eventuele extra

kenmerken op verzoek toevoegen. Een dergelijke partij zou mogelijk als onafhankelijk intermediair

kunnen optreden (zoals Vindplaats van Schulden van BKR). De data in de door BKR beheerde database

mag echter NOOIT gekoppeld worden aan de data die BKR reeds heeft over lopende kredieten.

Waarom? Het risico dat geregistreerde alleen nog kredieten kunnen krijgen van commerciële

instellingen tegen strengere eisen en/of hogere rentepercentages is dan namelijk reëel aanwezig.

Leveranciers kunnen individueel betalingsachterstanddata aanleveren. Deze leveranciers kunnen

eventueel ook commerciële partijen zijn, zoals telecommaatschappijen energieleveranciers. Bij twee

of meer meldingen op dezelfde naam op hetzelfde adres binnen dezelfde periode kan dan een signaal

uitgestuurd worden naar de betreffende gemeente. Een gemeente kan vervolgens een wijkteam

aansturen, die op haar beurt weer terugkoppeling geeft over de genomen actie(s) en resultaten.

Individuele leveranciers kunnen op die manier klant- en privacygevoelige data delen, zonder dat

partijen elkaars gegevens kunnen inzien. Uiteraard moet er overeenstemming tussen partijen bestaan

over de criteria voor melding, opvolging en (tijdige, bij voorkeur workflow gestuurde) terugkoppeling.

Convenanten op landelijk niveau

Zoals in het vorige punt besproken moet het streven zijn om op landelijk niveau tot een standaard

convenant te komen, dat voldoende flexibiliteit biedt om lokaal uit te rollen. In een dergelijk

convenant staan zaken beschreven waarin op landelijk en lokaal niveau alle betrokken partijen zich

kunnen vinden. Dit gaat van aanlevering van data, datacommunicatie en koppelingen (data-

infrastructuur , architectuur, data-interfaces met diverse softwarepakketten), verwerking en

bewerking van gegevens, analyse en terugkoppeling. Nu is het nog zo dat convenanten op

gemeentelijk niveau worden afgesloten. In de praktijk betekent dit, dat er met iedere gemeente

afzonderlijk gesproken moet worden en iedere gemeente zijn eigen spelregels bepaalt. Dat komt de

efficiëntie voor partijen die landelijk opereren niet ten goede. Bovendien nemen zulke pilots bij

gemeente ook veel tijd en middelen in beslag. Bij een landelijk systeem is er één regiehouder, die voor

aansluiting van zowel leveranciers als gemeenten zorg draagt. Het proces van aanmelding kan in hoge

mate geautomatiseerd worden. Zodra authenticatie, verificatie en de datakoppeling succesvol tot

stand is gebracht, kan een partij/leverancier volgens een vast formaat data inzake

betalingsachterstanden veilig aanleveren. Gemeenten kunnen op haar beurt ook een koppeling met

de database maken. Voor de interne routing naar de wijkteams zal wellicht enig maatwerk nodig zijn,

maar ook hier moet standaardisatie de norm zijn. Het grote voordeel is, dat zowel kleine als grote

gemeenten eenvoudig op dit systeem moeten kunnen aanhaken en gebruik kunnen maken van best

practice ervaringen van alle gemeenten en leveranciers. Op gemeentelijk niveau is de

maatwerkbehoefte afhankelijk van de beschikbare eigen of aanvullende schuldhulporganisaties.

Iedere gemeente kan op basis van kenmerken van de lokale gemeenschap een andere hulpmix

inrichten.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

21

Database oorzaken en structurele oplossingen

Ervan uitgaande dat de weg naar landelijke convenanten uiteindelijk bewandeld zal worden, kan met

behulp van de vastgelegde en verrijkte data uitgebreid analyse gedaan worden op basis van:

Klantprofiel (omgevings- of situatieprofiel);

Oorzaken van schulden en mate van verwijtbaarheid;

Communicatiemethoden;

Genomen maatregel(en);

Effectiviteit / behaalde resultaten.

Hoewel ieder mens en iedere situatie uniek is, neemt dat niet weg dat een zekere mate van

standaardisatie van mogelijke oplossingen in voorkomende gevallen door middel van dataverrijking en

data-analyse mogelijk gemaakt wordt. Zo kan bijvoorbeeld per geval aangegeven worden:

de mate van zelfredzaamheid (digitaal, financieel);

de noodzakelijkheid voor de inzet van aanvullende ondersteuning, zoals een budgetcoach

(persoonlijk,online/digitaal);

de meest effectieve methode van communicatie met de debiteur;

het eindresultaat (succesvolle betalingsregeling, voorkoming (juridisch) incassotraject);

de kosten/batenanalyse.

Een eenvoudig (fictief) voorbeeld staat weergegeven in onderstaande tabel.

Profiel Begeleiding / behandeling

Schatting kosten (direct en maatschappelijk)

Effect op lange termijn / kans op recidive

Oplossingen / suggesties

A: alleenstaande man, uitkering, geen kinderen

Schriftelijk/telefonisch, niet intensief Duur: 1 maand Totaal aantal uren: 10

Direct: laag (schatting in euro) Maatschappelijk: gemiddeld

50% valt terug

Maatregelen nemen om terugval te voorkomen / praktijkonderzoek.

B: alleenstaande man/vrouw, uitkering, verward persoon, laagtalig

Persoonlijk, intensief Duur: 2-4 maanden Totaal aantal uren: 20

Direct: hoog (schatting in euro) Maatschappelijk: hoog (bij geen behandeling)

90% valt terug

Continue begeleiding noodzakelijk. Vaste lasten automatisch inhouden op uitkering / salaris

C: Gescheiden vrouw, werkend, 1 of

Schriftelijk / telefonisch, begeleiding sterk

Gemiddeld (schatting in euro)

5% valt terug

Praktische ondersteuning met tips en

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

22

meer kinderen,

afhankelijk van emotionele status Duur: 1-3 maanden Totaal aantal uren: 15

Maatschappelijk: Laag tot gemiddeld

suggesties op het gebied van kinderopvang, budgettering

Bestaande initiatieven voor landelijke databases

Op dit moment zijn er drie initiatieven om tot een landelijke database te komen voor mensen met

(problematische) schulden en incasso.

Vindplaats van Schulden (VPS)

Allereerst is er de ‘Vindplaats van Schulden (VPS)’. Dit is een registratiesysteem dat in 2015 door het

BKR is opgezet met als doel om gemeenten te voorzien van informatie over betalingsachterstanden

van burgers bij huur, zorgverzekering, energie, water en dergelijke. Dit systeem draagt niet alleen

positief bij aan vroegsignalering van schulden, maar maakt ook een efficiëntere uitvoering van de

schuldhulpverlening mogelijk. VPS is begonnen als landelijk registratiesysteem, maar door discussies

over maatschappelijke ongewenstheid, mede samenhangend met de privacybescherming, is het

systeem herontworpen tot een lokaal-gemeentelijke VPS.

VISH

Het tweede systeem is de Verwijsindex Schuldhulpverlening (VISH). Dit is een in 2014 gesloten

samenwerkingsovereenkomst tussen de Vereniging voor Schuldhulpverlening en Sociaal Bankieren

(NVVK) en de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG). In deze database

staan gegevens geregistreerd van mensen met problematische schulden, die schuldhulpverlening van

één van de bij het NVVK aangesloten leden ontvangen. Alle deurwaarders van Nederland hebben

toegang tot dit systeem, zodat onnodige (incasso)werkzaamheden en daaruit voortvloeiende (extra)

kosten voorkomen kunnen worden. Momenteel zijn meer dan 15 gemeenten in Nederland

aangesloten op VISH. Het systeem kent echter wel beperkingen. Zoals Paul Otter (Syncasso) in zijn

artikel “Onschuldig” aangeeft, zijn er vanuit de NVVK vijftien kredietbanken aangesloten, die slechts

46 van de 388 gemeenten vertegenwoordigen. Schuldhulpverlenend Nederland blijft hier dus achter

als het gaat om het vullen van de database.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

23

Digitaal beslagregister (DBR)

Op de website van de KBvG valt te lezen:

Het DBR heeft ten doel:

1. te voorkomen dat de schuldeiser, in onwetendheid omtrent de beslagpositie van de schuldenaar,

proces- en/of executiekosten maakt, althans die kosten zoveel mogelijk te beperken;

2. te bevorderen dat de beslagvrije voet van de schuldenaar op de juiste wijze wordt vastgesteld en

toegepast.

Ondanks dat het initiatief te loven is, zijn er ook hier beperkingen, met name op het gebied van

regelgeving. Paul Otter geeft in het eerder vermelde artikel drie beperkingen aan:

1. Alle beslagen zouden in het beslagregister moeten worden verwerkt. Niet alleen beslagen op periodieke inkomsten gelegd door gerechtsdeurwaarders, maar ook beslagen op banktegoeden, onroerende zaken, roerende zaken enz. Verder niet alleen beslagen gelegd door gerechtsdeurwaarders maar ook door belastingdeurwaarders;

2. Het register moet worden uitgebreid met het Centraal Curatele en Bewind register (CCBR), het Insolventieregister en de data vanuit het VISH. Daarmee wordt het register de betrouwbare manier om de niet-willers en de niet-kunners beter te onderscheiden! Het bespaart veel ellende en kosten en zorgt ervoor dat de gehele keten professioneel kan gaan doen waar ze goed in is: niet-kunners bij de schuldhulpverlening en de niet-willers bij de gerechtsdeurwaarder onderbrengen!

3. De overheid zal zich moeten realiseren dat deze gevoelige data alleen in één database mag worden opgenomen als deze wordt beheerd door de onafhankelijk van de overheid opererende gerechtsdeurwaarders, zoals de Wereldbank al herhaaldelijk heeft aangegeven. Daarmee wordt de scheiding van de machten, bijvoorbeeld de overheid als schuldeiser en NIET tegelijk als incasseerder, duidelijk neergezet.

Het grote verschil tussen VPS, VISH en DBR is dat VPS vooral gericht is op vroegsignalering en daarmee

het in de toekomst voorkomen van schulden en/of escalatie hiervan. VISH en DBR richten zich in feite

vooral op de achterkant van het proces. De schuldenaar zit dan inmiddels al diep in de problemen,

terwijl het juist zaak is dit te voorkomen.

Een probleem is derhalve de brede acceptatie en uitrol van dergelijke centrale databases. Met

betrekking tot VPS lopen er enige pilots (o.a. Nijmegen en in het verleden Rotterdam). Zowel over VPS

als VISH en DBR zijn vooralsnog geen of zeer weinig concrete resultaten te vinden, althans niet in het

publieke domein. Dat zet aan het denken, want alle partijen hebben er immers belang bij om een

efficiënt landelijk systeem voor mensen met problematische schulden op te zetten, waarop

gemeenten en leveranciers zich kunnen aansluiten.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

24

Incassoregister

Op https://www.rijksoverheid.nl/regering/regeerakkoord-vertrouwen-in-de-toekomst/2.-zekerheid-

en-kansen-in-een-nieuwe-economie/2.1-arbeidsmarkt-en-sociale-zekerheid valt meer te lezen over de

opzet van een incassoregister en overige voorgenomen maatregelen met betrekking tot het

terugdringen van schulden en armoede. Quote: “Er komt een incassoregister waarin incassobureaus

worden opgenomen, die voldoen aan eisen met betrekking tot oprichting, bedrijfsvoering en opleiding.

Indien een incassobureau te vaak de fout ingaat, wordt het beboet en verliest het de registratie.”.

Wanneer het incassoregister ‘live’ gaat is nog niet bekend, evenals aan welke eisen incassobureaus in

de nabije toekomst dienen te voldoen en hoe de handhaving van op te stellen regels is gewaarborgd.

Overige alternatieven

De landelijke website www.waarstaatjegemeente.nl is een website waarop tal van gegevens van

gemeenten overzichtelijk zijn samengebracht. Het zou in principe een kleine moeite zijn als

schuldhulpverleningafdelingen van de diverse aangesloten gemeenten deze database meer gaan

vullen. Inzake vroegsignalering en preventie is https://schuldhulpmaatje.nl/over-ons/onze-aanpak een

goed initiatief. Andere initiatieven met landelijke ambities om schulden efficiënter te helpen oplossen:

BringWay (een online platform voor zowel schuldeisers en schuldhulpverleners ter voorkoming

van escalatie van betalingsachterstanden, gericht op consumenten). Meer informatie

(interview): www.creditexpo.nl/nieuw-platform-bringway-vermindert-problematische-schulden

SchuldendeBaas: een online platform dat streeft naar landelijke dekking, gericht op

consumenten met schulden. Meer informatie: https://www.schuldendebaas.nl/

De toekomst – een ‘schuldenvrij’ Nederland?

Het schuldenprobleem in Nederland kan uiteraard niet van vandaag op morgen opgelost worden.

Daar zal veel tijd overheen gaan, omdat een oplossing vooraleerst een verschuiving van de focus

vereist. De focus ligt nu nog te veel op de achterkant van het proces (incasso, schuldhulpverlening

achteraf), terwijl de focus juist op de voorkant van het proces moet komen te liggen (vroegsignalering,

preventie, advisering, educatie). Om een landelijk systeem van vroegsignalering, risico en data-analyse

van de grond te krijgen is naast politieke wil ook de bereidheid van alle partijen nodig om het met

elkaar eens te worden over een gestandaardiseerde aanpak, die zowel door grote als kleine

gemeenten kan worden toegepast en waar lokale regelingen en initiatieven aan kunnen worden

toegevoegd. Deze aanpak kan door een hoge mate van automatisering lokaal worden uitgerold. Zo zal

iedere gemeente in Nederland gebruik (moeten) kunnen maken van de beschikbare data-

infrastructuur. Op die manier kunnen (problematische) schulden op een effectieve en efficiënte wijze

in kaart gebracht worden en kennis over soorten situaties, oorzaken, oplossingen, kosten en

resultaten op korte en lange termijn met elkaar worden gedeeld en geanalyseerd.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

25

De winst van een dergelijke aanpak is in eerste instantie gericht op de schuldenaars, de leveranciers

en de gemeenten. Incassobureaus en deurwaarders zullen veel meer aan de voorkant van het

(incasso)proces moeten opereren. Daarbij kan gedacht worden aan preventie / voorlichting, analyse,

opleiding, monitoring en opvolging. Het is zelfs denkbaar dat er een situatie kan ontstaan waarbij

klanten met meervoudige betalingsachterstanden door één incassobureau / deurwaarder afgehandeld

kan worden, waardoor het incassoproces efficiënter en tegen per saldo lagere kosten voor alle

betrokken partijen kan worden afgehandeld. Uiteindelijk zal het inzicht moeten doordringen dat de

maatschappij er geen enkel belang bij heeft om zoveel mensen met (problematische) schulden lang te

laten ‘aanmodderen’. Iemand met (problematische) schulden kan immers maar beperkt deelnemen

en bijdragen aan de maatschappij. En dan hebben we het nog niet over de eventuele emotionele en

materiële gevolgschade voor eventueel aanwezige kinderen. Het geld dat nu aan de achterkant

‘verdiend‘ en uitgegeven wordt, zou veel meer rendement opleveren als dit naar de voorkant

verschoven wordt. Als mensen met schulden eerder in beeld komen en de kosten die aan de

schuldenaar worden doorberekend sterk gereduceerd kunnen worden, dan kunnen mensen met

(beginnende) schulden veel eerder grip op hun leven krijgen en kan voorkomen worden dat schulden

escaleren. Een ‘schuldenvrij’ bestaan schept perspectief voor alle betrokkenen en geeft hoop op een

normale toekomst, ook in commercieel opzicht! Het is een kwestie van politieke wil om tot een

landelijk systeem te komen, gericht op vroegsignalering, preventie en educatie. Door een

overgangsfase te bepalen, kunnen belanghebbende (markt)partijen geleidelijk aan hun

businessmodellen en werkmethoden omvormen en tegelijkertijd werken aan duurzame oplossingen

ter voorkoming en het beter beheersbaar maken van schulden. Schematisch kan dit er als volgt

uitzien.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

26

Bron: WCMConsult

Op deze manier kunnen we samenwerken aan een rechtvaardiger, socialer en tevens commercieel

zinvollere samenleving.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

27

Gebruikte bronnen en nuttige verwijzingen

Deze lijst met gebruikte bronnen pretendeert niet volledig te zijn, maar vermeld in ieder geval de

meest relevante en/of interessante onderzoeken en artikelen die er in de afgelopen twee tot

maximaal drie jaar gepubliceerd zijn. Deze lijst kan tevens een handige bron van informatie zijn voor

onderzoekers, studenten en andere geïnteresseerden.

Bron of thema Titel Datum Toelichting /aanvullende links

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

28

Omvang schulden-problematiek in Nederland

Diverse rapporten

2015, 2016, 2017

1. Algemene Rekenkamer, juni 2016, Aanpak problematische

schulden (PDF, 14 pagina’s). Zie ook: Opvolging

aanbevelingen Aanpak problematische schulden (augustus

2017, PDF, 2 pagina’s)

2. Sociaal Economische Raad (SER), maart 2017, Opgroeien

zonder armoede (PDF, 168 pagina’s)

3. Coöperatie Goede Gieren, juni 2017, Minder wanbetalers:

de daling versnellen (PDF, 43 pagina’s)

4. Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), september 2016,

Armoede in kaart 2016, (PDF, 111 pagina’s)

5. Kinderombudsvrouw, december 2017, rapport “Alle

kinderen Kansrijk” (PDF, 100 pagina’s)

6. Divosa, februari 2016, Problematische schulden nemen

nog steeds toe (artikel)

7. Panteia, november 2015, Huishoudens in de rode cijfers

2015, (PDF, 114 pagina’s)

8. Platform 31, juni 2017, Factsheet Armoede en Schulden,

(PDF, 8 pagina’s)

9. Rijksoverheid, februari 2017, Rapportage ISZW

'Vroegsignalering Problematische schulden door

gemeenten', (PDF, 10 pagina’s)

10. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR),

juni 2016, Eigen schuld? Een gedragswetenschappelijk

perspectief op problematische schulden, (PDF, 96

pagina’s)

11. NVVK, 2016, NVVK Jaarverslagen

12. Movisie, maart 2016, Dossier Wat werkt

bij….Schuldhulpverlening, (PDF, 40 pagina’s);

maart 2017, Schulden in Nederland: wat werkt, gaan we

doen! (compact overzicht aantallen en kosten)

13. de Nationale Ombudsman, mei 2016, Burgerperspectief

op schuldhulpverlening, (PDF, 85 pagina’s)

14. CBS, oktober 2017, Drie miljoen Nederlanders financieel

kwetsbaar

15. SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau), Armoede

publicaties

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

29

Aedes Magazine / woning-corporaties

‘Uit

schaamte

melden

mensen zich

niet zo snel’

(artikel)

Apr- 2017

Zeer informatief artikel over convenanten, (landelijke) kredietregistratiesystemen, data-matching (BKR), pilots (Nijmegen, Den Bosch, Zoetermeer) en privacy. Het blijkt dat dit laatste in veel gevallen voor problemen zorgt. Ook willen de schuldenaren zelf niet altijd meewerken. Aan het woord o.a. Vera de Wildt (woningcorporatie Talis), die ook op het huurincasso congres gepresenteerd heeft. https://goo.gl/SYez3w Gerelateerd: Dossier Schulden en Huisuitzettingen – Feiten en cijfers. Goed overzicht wat woningcorporaties doen om huisuitzetting te voorkomen.

Rechtspraak, ontwikkelingen algemeen

De

Rechtspraak

Jaarverslag

2016

Apr- 2017

Dit jaarverslag bevat veel interessante analyses, waaronder verkorting doorlooptijden, standaardisatie dagvaardingen,KEI (digitalisering). https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2017/04/19/tk-bijlage-jaarverslag-rechtspraak-2016

Gemeenten van de toekomst / Convenanten

Praktijkcase

convenante

n pilot

Vroegsignal

ering,

armoede en

schulden

gemeente

Nijmegen (a

rtikel)

25-jan-2017

In September 2016 is in Nijmegen de pilot Vroegsignalering van start gegaan om mensen met betalingsachterstanden sneller en beter te kunnen helpen. De gemeente tekende hiertoe samen met een grote groep maatschappelijke partners een convenant in aanwezigheid van staatssecretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Diverse berichten: https://www.portaal.nl/over-ons/actueel/nieuws/pilot-vroegsignalering-samen-schulden-vroegtijdig-te-lijf/

Zie ook: Preventieplan 2016-2017 – Gemeente Nijmegen

Vereniging Schuldhulp-maatje Nederland

Verborgen

leed - Een

literatuur-

studie over

financiën

van

Nederland-

se huis-

houdens,

schuldhulp-

Jan-2015

Goed naslagwerk voor cijfermatige onderbouwing kosten en opbrengsten. Focus op woningcorporaties. http://schuldhulpmaatje.nl/wp-content/uploads/2015/12/Verborgen-Leed-jan-2015-pdf-1.pdf (PDF, 63 pagina’s)

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

30

verlening en

schuld-

preventie

Zie ook: https://schuldhulpmaatje.nl/over-ons/publicaties/ Schuldhulpmaatje richt zich met name op vroegsignalering en preventie van schulden.

Laaggeletterd-heid en financiële problemen

Artikelen 2017 (Nibud) Laaggeletterdheid en financiële problemen

(VNG) Laaggeletterdheid terugdringen begint lokaal

Divosa / Eropaf Handreiking

Voorkomen

huisuitzettin

gen (PDF, 68

pagina’s)

19-jun-2015

Deze handreiking geeft inzicht in het proces van huurachterstand tot na de ontruiming (PDF, 68 pagina’s). https://goo.gl/pD3lBt

BKR Maat-

schappelijke

rol

(webpagina)

Maatschappelijke rol van het BKR wordt hier toegelicht, alsook het (mislukte) project LIS (Landelijk Informatiesysteem Schulden) en haar opvolger ViP (Vroegsignaleringsindex Probleemschulden) https://www.bkr.nl/over-bkr/handig-om-te-weten/jaaroverzicht-2012-signalen-uit-een-markt-in-beweging/maatschappelijk/

BKR / VPS BKR’s

vindplaats

van

schulden –

Op weg

naar een

financieel

gezonde

wereld

(artikel,

PDF, 3

pagina’s)

Dec-2015

Tijdschrift voor Schuldsanering . Achtergrondartikel over Vindplaats van Schulden, initiatief voor een landelijke database voor vroegsignalering https://goo.gl/uHmcht Lees ook artikel “BKR hulpmiddel voor vroegsignalering”, augustus/september 2016, Sociaal Bestek, (PDF, 3 pagina’s).

BKR / Schulden- problematiek.

Onderzoek

uitgevoerd

door

Universiteit

Tilburg ter

gelegenheid

van het 50

jarig

Nov- 2015

Artikel: Schuldenproblematiek kent lange nasleep Rapport “Is de economische crisis voorbij? – Een onderzoek naar de schuldenproblematiek in Nederland” www.bkr.nl/globalassets/documenten/rapport-is-de-economische-crisis-voorbij---tilburg-university.pdf https://www.vindplaatsvanschulden.nl/nieuws-en-opinies/schuldenproblematiek-kent-lange-nasleep/

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

31

bestaan van

BKR

Incasso-ontwikkelingen

Groot

incasso-

bureau gaat

voortaan

alleen

vriendelijke

brieven

sturen

19-mei-2017

Algemeen Dagblad, artikel over de nieuwe (klantvriendelijke) koers van Intrum Justitia. Resultaten (b)lijken positief te zijn. http://www.ad.nl/economie/groot-incassobureau-gaat-voortaan-alleen-vriendelijke-brieven-sturen~a88c55cf/?vwoParameters=vwo-abbo Zie ook: “Het AD zoekt mensen met schulden” http://www.ad.nl/economie/het-ad-zoekt-mensen-met-schulden~va7684a0d/?vwoParameters=vwo-abbo (Video-oproep, 9 mei 2017).

Inspectie SZW Het gebruik

van

methoden

van vroeg-

signalering

problema-

tische

schulden

door

gemeenten

(PDF, 33

pagina’s)

Jan-2016

Dit onderzoek gaat in op wat gemeenten doen om vroegtijdig burgers met problematische schulden op te sporen. Deze nota van bevindingen geeft de resultaten weer uit de tweede, verdiepende fase van het onderzoek naar vroegsignalering door gemeenten. https://www.inspectieszw.nl/publicaties/rapporten/2016/01/15/het-gebruik-van-methoden-van-vroegsignalering-problematische-schulden-door-gemeenten

Effectieve schuldhulp

Bibliotheek

(alfabetisch)

Uitgebreid en breed overzicht van publicaties op het gebied van schuldhulpverlening, vroegsignalering, preventie van diverse stakeholders in het domein. http://www.effectieveschuldhulp.nl/bibliotheek Zie ook: praktijkvoorbeelden zoeken op thema

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

32

Rijnstad Nieuwe

pilot vroeg-

signalering

(webpagina)

28-mrt-17

Rijnstad tekende op 27 maart samen met 9 andere organisaties voor de proeftuin Vroegsignalering Risicovolle Schulden. Met de methode ‘Vroeg eropaf’ willen de partijen gezamenlijk voorkomen dat problematische schulden in gezinnen ontstaan. https://goo.gl/2vtwRP

Effectieve Schuldhulp

Cases

studies

privacy

Voorbeeld hoe privacy is gewaarborgd van gemeente Amsterdam en Almere http://businesscases.effectieveschuldhulp.nl/?page_id=2078

Manifest Schuldvrij!

Aanbeveling

en aan

landelijke

politiek

17 okt 2017

De vijf aanbevelingen aan de landelijke politiek zijn:

Stop met het beboeten van armoede.

Stop de wanpraktijken bij incassobureaus.

Heroverweeg de marktwerking voor deurwaarders.

Zorg voor samenhang: geef de overheid één gezicht.

Bied meer mensen een perspectief op een schuldvrij

bestaan.

https://www.divosa.nl/nieuws/manifest-schuldvrij-doet-aanbevelingen-aan-landelijke-politiek

Landelijke schuldhulplijn

Initiatief van

Syncasso,

GGN

Flanderijn,

en Janssen

& Janssen

4 juli 2017

De hulplijn 115 moet schuldenaren op een laagdrempelige manier informeren over de mogelijkheden om hulp te krijgen bij het oplossen van hun schulden. Staatssecretaris Klijnsma spreekt deze week met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) over het opzetten van de landelijke hulplijn. http://www.creditexpo.nl/hulplijn-115-moet-einde-maken-aan-oerwoud-schuldhulp/

Nederlandse Zorgautoriteit (NZA)

Rapport

Onderzoek

naar

doorlooptijd

facturatie

eigen

bijdragen

nieuwe

klanten en

incassoproc

es CAK 2016

Mrt- 2017

In het rapport staan concrete aanbevelingen ter verbetering van facturatie en het incassoproces bij het CAK https://www.nza.nl/1048076/1048181/Rapport_Onderzoek_naar_doorlooptijd_facturatie_eigen_bijdragen_nieuwe_klanten_en_incassoproces_CAK_2.pdf (PDF, 32 pagina’s)

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

33

Centraliseren deurwaarders- trajecten vijf grote overheids-partijen

DUO, UWV,

RVO, CAK en

Zorginstituu

t Nederland

ism CJIB

Loopt al sinds 2014

Het centraliseren van deurwaarderstrajecten heeft tot doel mensen die bij de overheid meerdere schulden hebben door één deurwaarder te laten benaderen. Bovendien zorgt dit ervoor dat mensen meer overzicht op hun schuldensituatie krijgen en maatwerk eenvoudiger wordt. Op de wijze wordt voorkomen dat debiteuren van de overheid in de knel komen te zitten tussen verschillende incassotrajecten. https://www.cjib.nl/nieuws/aanbesteding-gerechtsdeurwaarderstraject

Convenanten: lokale oplossingen gemeenten en vroeg- signalering

Convenant

vroegsigna-

lering huur-

schulden

(artikelen en

plannen)

2014 --2017

Bij de voorbereiding van de nieuwe werkwijze is uitvoerig onderzocht hoe de privacy van de huurders geborgd kan worden. In het convenant is opgenomen welke convenantpartner welke gegevens uitwisselt en met welk doel. Gemeente Weert is eindverantwoordelijke van het convenant en meldt het convenant ook aan bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Als extra waarborg werken de convenantpartners met een beveiligd systeem. Dat is speciaal ontworpen voor een juridisch correcte manier van gegevensuitwisseling. A http://www.weert.nl/Convenant-vroegsignalering-huurschulden.html en https://www.grenslandactueel.com/2017/02/13/convenant-vroegsignalering-huurschulden/ Initiatief gemeente Weert voor alle inwoners om grip op geld te krijgen en te houden in samenwerking met Nibud. https://www.nibud.nl/beroepsmatig/weertenaren-weer-grip-op-geld/ (18 mei 2017) Andere steden / voorbeelden:

- Vereniging Friese gemeenten en De Friesland pakken

samen schuldenproblematiek aan

- Blauwdruk Convenant Vroegsignalering Schulden - Nuon

(Nijmegen en Amsterdam)

- (BKR) Nijmegen: uniek convenant met 11 partijen

- (Stratech Software) Samenwerking voorkomt onnodig

oplopen schulden

- (Samenwerken aan Water) Convenant Schulden en

waterafsluiting

- (BKR) Vindplaats van Schulden in de Gemeente Arnhem

- Meldpunt EMMA (Zoetermeer)

- Vroegsignalering en aanvalsplan“Den Bosch Schuldenvrij

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

34

- Convenant ‘Iedereen financieel fit!’, Leeuwarden”

- Almere slaat handen ineen om schulden te verminderen

(feb 2017)

- Project DATT Werkt (pilot in zes gemeenten, o.a. Zaanstad,

Venlo en Zaltbommel). Zie ook:

https://www.dattwerkt.nl/pilots-gemeenten/

Rijksoverheid Rapport

Concretise-

ring Rijks-

incassovisie

(PDF, 68

pagina’s),

door Atos

Consulting

29-nov-2016

De Rijksincassovisie heeft mede tot doel overheidsorganisaties meer samen te laten werken, zodat beter rekening wordt gehouden met de mogelijkheden en omstandigheden van mensen met schulden. Het onnodig oplopen van schulden moet worden voorkomen en de visie dient te leiden tot een betere bescherming van de beslagvrije voet en een besparing op bijkomende kosten verbonden aan inning van de vorderingen. https://goo.gl/LAUuqz

Pamflet schulden en armoede gemeenten in Nederland

VNG,

Divosa,

NVVK en de

MOgroep

2016 “ Naar een betere aanpak van schulden en armoede Het bestaande stelsel van wet- en regelgeving waarbinnen schuldhulpverlening moet werken, is onwerkbaar en niet efficiënt. Het stelsel belemmert mensen om uit hun schulden te komen. En nog erger: het stelsel veroorzaakt meer of nieuwe schulden.” https://vng.nl/files/vng/20160405-schuldhulp-pamflet.pdf

Samenleving en schulden, Trouw

Artikel “In

de samen-

leving

ontstaat een

onderklasse

met

schulden“

15 mei 2017

Interview met Marco Florijn, de nieuwe voorzitter van het NVVK. In het artikel geeft hij aan, dat er in Nederland een schuldenonderklasse is ontstaan of lijkt te ontstaan. Dit zijn mensen die zeer langdurig in een schuldensituatie blijven hangen. https://www.trouw.nl/home/in-de-samenleving-ontstaat-een-onderklasse-met-schulden~a788a312/

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

35

Consumenten-bond / ACM

Artikel

“Positieve

ontwikke-

ling voor

consumen-

ten in

incasso-

trajecten

1 nov 2017

Online hulpmiddel (toolkit) voor consumenten: “Met een online hulpmiddel van de ACM kunnen zij (consumenten) nagaan of het incassobureau zich aan de regels houdt” Tevens wordt in het artikel het “Verbeterplan Incasso” besproken: “Zo staat in het regeerakkoord dat er een verplicht register voor incassobureaus komt, met eisen aan oprichting, bedrijfsvoering en opleiding.“. https://www.creditexpo.nl/positieve-ontwikkelingen-consumenten-incassotrajecten/

Trends en ontwikkelingen in incasso en deurwaarderij in Nederland

Diverse

artikelen /

interviews

op Credit

Expo, online

platform

voor de

credit-

manage-

ment

sector, en

andere

bronnen

2017 Interview Laurens Ruster (Advanced Analytics – GGN): “Data-

analyse en klantsegmentatie leiden tot betere voorspellingen”

Interview Michaël Brouwer (Reazon): “State of the art

creditmanagement is nu voor iedere organisatie haalbaar”

Interview Rick Terra (Intrum Justitia & Lindorff) – ‘Sociaal

incasseren betekent de klant centraal stellen’

Interview Ed Nijpels (Garantiefonds Gerechtsdeurwaarders) –

‘Financiële stabiliteit incassopartner is een basisvoorwaarde voor

kwaliteit en continuïteit’

Interview Mark Hafkamp (Hafkamp Gerechtsdeurwaarders):

“Omnichannel communicatie is essentieel in minnelijk traject”

Interview Janssen & Janssen: “De deurwaarder wordt steeds meer

een kennispartner”

Jaarverslag 2016 Janssen & Janssen: “Actief kennis delen,

schuldpreventie en proactief advies – van schulden naar

perspectief”

Verklaring NVI inzake Manifest Schuldvrij – “Wie iets koopt of

leent, betaalt dit (terug)”

Sociaal incasseren kan hoge schulden voorkomen

Intrum Justitia wil problematische schulden helpen voorkomen

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

36

Trends en Innovatie in schuldhulp

VNG 9 nov 2017

1. Quote: “De gemeente Den Haag onderneemt veel vernieuwende initiatieven om te voorkomen dat mensen diep in de schulden komen. Voorbeelden daar van zijn het recent opgerichte Schuldenlab 070 en het Jongerenperspectieffonds.”

https://vng.nl/onderwerpenindex/werk-en-inkomen/armoedebeleid-en-schuldhulpverlening/nieuws/den-haag-blij-met-ruimte-voor-vernieuwende-aanpak-schuldhulp

2. Nieuwe aanpak schuldhulp mogelijk door Village Deal, 5

december 2017

Quote:“Hoewel het beleid van Weststellingwerf gericht is op het voorkómen van schulden, bleek uit onderzoek van de Rekenkamer (30 juni 2016) dat in de praktijk de meeste tijd en het meeste geld gaan naar het achteraf oplossen ervan.”

Overheid en sociaal incasseren

Credit Expo

/ SVI

25 sep 2017

Achtergrond artikel over het SVI (Sociaal Verantwoord Incasseren)

keurmerk, dat toetst of bedrijven een sociaal incassobeleid

voeren. De overheid staat positief tegenover dit initiatief. Quote:

“In de laatste aanbestedingseisen van het Centraal Justitieel

Incassobureau is men al begonnen om Sociaal Verantwoord

Incasseren op te nemen in de criteria. Ook in de Rijksincassovisie is

vastgesteld dat er bij de benadering van de debiteuren door

deurwaarders en incassobedrijven aandacht moet zijn voor de

schuldenproblematiek van de debiteuren.”

https://www.creditexpo.nl/overheid-hecht-belang-aan-sociaal-incasseren/

Schuldhulp algemeen

Platform 31 feb 2017

Standaardwerk dagelijkse ondersteuning van

wijkteamprofessionals, vrijwilligers en anderen die mensen met

schulden ondersteunen. Titel: “De eindjes aan elkaar knopen –

Cruciale vragen bij financiële problematiek in de wijk”, PDF (164

pagina’s).

http://www.platform31.nl/publicaties/vernieuwde-editie-de-

eindjes-aan-elkaar-knopen

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

37

Schuld-preventie

RVS (Raad

voor

Volksgezond

heid en

Samenlevin

g)

26 juni 2017

In de publicatie “Meer eenvoud voor burgers voorkomt schulden” (PDF, 56 pagina’s) worden drie oplossingen aangedragen om schulden te voorkomen:

1. Eenvoudige regels 2. Financiële hulp 3. Meer verantwoordelijkheid bij schuldeisers

Quote: “Wij zien ook veel voordelen in een landelijk incassobureau – naar Zweeds voorbeeld. Het biedt betere bescherming aan mensen met een schuld. Bovendien zijn schuldproblemen eerder zichtbaar, omdat problematische schulden op één plek terechtkomen”, https://www.raadrvs.nl/actueel/item/meer-eenvoud-voor-burgers-voorkomt-schulden

Overigen Schulden

algemeen

4 dec. 2017

1. Promotieonderzoek ‘Het incasseren van ongenoegen: deurwaarders en schuldenaren’, Marjolein Odekerken

https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/356999 (PDF, 500 pagina’s)

2. Onderzoek Nibud Personeel met schulden in

internationaal perspectief , Nibud in samenwerking met

Aon (rapport “Werknemers met financiële problemen”

3. Website “Zelfjeschuldenregelen.nl”,initiatief van NVVK ism

Nibud, zelfhulptool, actieplannen en voorbeeldbrieven.

Vrij gedetailleerd, maar lastig in te vullen voor

bijvoorbeeld laaggeletterden of mensen die de

Nederlandse taal niet machtig zijn.

Pubicatie, 7 december 2017, “Oproep Nibud & NVVK: laat

de schuld niet oplopen”

Een wat eenvoudiger alternatief voor deze toolkit is de

test van SchuldHulpMaatje: https://uitdeschulden.nu/doe-

de-test/ . In 12 eenvoudige en praktische ja/nee vragen

krijg je in een paar minuten al een algemeen beeld hoe je

er financieel voor staat.

4. Positieve ontwikkelingen voor consumenten in

incassotrajecten, 1 november 2017, Consumentenbond.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

38

Nieuwe toolkit ACM voor (schuld)hulpverleners en

consumenten: berekenen incassokosten en rente,

controleren correctheid vordering, voorbeeldbrieven

5. Wettelijke rente in Nederland. Zie ook:

http://www.wettelijkerente.net/wettelijkerente2.aspx

6. Besluit Beslagvrije voet (Overheid.nl, internetconsultatie).

7 december 2017

7. https://www.schulden.nl/ . Een particulier initiatief om

mensen met schulden en/of betalingsproblemen kosteloos

in een vroegtijdig stadium te helpen.

© 2017, Marcel Wiedenbrugge, Marco van Katwijk

39

Auteurs

Marcel Wiedenbrugge Marcel Wiedenbrugge is bijna 30 jaar actief in B2B sales, creditmanagement en servicemanagement, waarvan de laatste 9 jaar als zelfstandig ondernemer, trainer en adviseur (WCMConsult). Geïnspireerd door één van zijn opdrachtgevers, een woningcorporatie, en als medeorganisator van het Huurincasso Congres is hij zich steeds meer gaan verdiepen in de oorzaken van schulden en hoe de problemen die hieruit voortvloeien structureel voorkomen of beter beheersbaar gemaakt kunnen worden. Met zijn brede kennis van creditmanagement in zowel zakelijke als consumentenmarkten , onderzoek naar schulden in Nederland en de toepassing van technieken uit marketing en CRM, heeft Marcel een pragmatische en integrale kijk op de schuldenproblematiek ontwikkeld. Zijn passie om praktische oplossingen voor bestaande problemen te bedenken staat aan de basis van deze whitepaper. U kunt Marcel bereiken via e-mail: marcel.wiedenbrugge@wcmconsult.com of telefonisch op 06 4590 2601 Marco van Katwijk Met een ICT en bedrijfskundige achtergrond heeft Marco bij meerdere organisaties in managementposities gewerkt. Sinds 2011 is hij actief in creditmanagement en heeft dit nadrukkelijk opgepakt vanuit een Tone of Voice aanpak. Hij heeft hierover in binnen- en buitenland op tijdens diverse seminars mogen spreken. In 2014 is Marco verkozen tot Credit Manager van het Jaar. Vanuit een persoonlijke visie zoekt hij gelijkgestemde collega’s om structurele problemen aan te pakken door middel van het organiseren van platformen, waarbij iedere bijdrage ervoor zorgt dat we echt iets kunnen verbeteren. Hij is onder andere medeoprichter geweest van de VGI (Vereniging van Groot Incassanten) ter verbetering van de SEPA dienstverlening voor consumenten. Marco heeft met meerdere gemeenten samengewerkt aan vroegsignalering convenanten. In 2016 heeft hij bij een creditmanagement organisatie richting mogen geven aan een nieuwe generatie van incassodienstverlening. U kunt Marco bereiken via e-mail: marcovankatwijk@gmail.com