1

Jongerengeweld in Vlaanderen. Omvang, aard en

populaire veronderstellingen

Dr. Diederik Cops

Postdoctoraal onderzoeker Jeugdonderzoeksplatform

Leuvens Instituut voor Criminologie

Diederik.cops@law.kuleuven.be

Forumdag ‘jeugd en welzijn’

Roeselare, 24 april 2012

Inhoud

� Jongeren en geweld: een introductie op het fenomeen

� jongeren en geweld: populaire gemeenplaatsen

� Jongeren en geweld: wat denken jongeren er zelf over?

� jongeren en geweld: daderschap, slachtofferschap en onveiligheidsgevoelens

� Jongeren en geweld: conclusies

2

Introductie op het fenomeen

• De ‘jeugd van tegenwoordig’…zou het alsmaar slechter doen

• Jeugddelinquentie als ‘hot topic’: schijnbare alomtegenwoordigheid van

jongerengeweld en een sterke aanwezigheid van ‘populaire gemeenplaatsen’:

steeds meer, steeds gewelddadiger, steeds jonger, steeds zinlozer, …

• Link tussen jongeren en geweld is niet nieuw: ‘moral panics’ over

jongerengeweld reeds in de achttiende eeuw terug te vinden.

Introductie op het fenomeen (2)

De maatschappelijke aandacht voor jongerengeweld in verandering: van ‘kind in

gevaar’ (youth at risk) naar ‘kind als gevaar’ (youth as risk)

Hedendaagse (laatmoderne) samenleving

• groeiend risicobewustzijn en afnemende risicoacceptatie

• groeiende intolerantie t.a.v. geweld, criminaliteit en overlast: de omgang met

geweld ‘ontwend’ geraakt

• Van ‘post-crime’ naar ‘pre-crime’

>< steeds vroegere interventies

3

“Jongerengeweld is sterk gestegen”

• ‘maat voor het kwaad’ als eenduidige indicatie voor de werkelijke omvang van

jeugddelinquentie/jongerengeweld bestaat niet

Jeugd-

rechtbank

Politie

Werkelijk gepleegde

delinquentie

Jeugdparket

Zelfrapportage

studies

���� 6% jongeren jeugdparket�55% MOF, rest POS

�19% tegen personen

���� 2005-2008:

- geen verjonging

- lichte toename ‘misdrijven tegen

personen’

België: geen gegevens

Nederland: stijging aantal

jeugdige verdachten,

maar…

Kwart van zaken op jeugdparket naar

jeugdrechtbank (!selectie)

De omvang van jongerengeweld… (2)

De JOP-monitor als meetinstrument: zelfrapportage studie

Voordelen

� Geen selectiemechanismen

� ‘Dark number’ onderzoek

� Verklaringen voor delinquent gedrag

Nadelen

� Sociaal wenselijk antwoordgedrag/andere geheugenfouten

� Beperkte lijst van relatief lichte feiten

� Moeilijke afstemming met officiële statistieken

4

Het JOP: een focus op de brede leefwereld van jongeren…

� interdisciplinair & interuniversitair samenwerkingsverband tussen onderzoekslijn

Jeugdcriminologie (KU Leuven), Vakgroep Sociale Agogiek (Ugent) & vakgroep TOR

(VUB)

� geïnitieerd door Vlaams ministerie van Jeugd in 2003, nu onderdeel van de

Beleidsrelevante Steunpunten Programma van de Vlaamse regering

…met een dubbele opdracht

� het inventariseren en synthetiseren van bestaand (Vlaams) jeugdonderzoek

� het zelf verzamelen van nieuwe empirische data over de hedendaagse

brede leefwereld van Vlaamse jongeren

De omvang van jongerengeweld… (3)

De omvang van jongerengeweld…(4)

Nooit Eén keer Twee

keer

Drie

keer

> Drie

keer

Fysiek geweld JOP-1 (2005) 94.4 3.1 1.2 0.3 0.8

JOP-2 (2008) 95.3 2.8 1.3 0.3 0.3

Openbare

wapendracht

JOP-1 (2005) 96.6 0.7 0.4 0.2 2.1

JOP-2 (2008) 97.2 1.0 0.6 0.1 1.2

Aantal plegers bij Vlaamse 14-25 jarigen (in percentages)

Aantal slachtoffers bij Vlaamse 14-25 jarigen (in percentages)

Nooit Eén keer Meermaals

Fysiek geweld JOP-1 (2005) 95.0 4.3 0.7

JOP-2 (2008) 94.8 4.2 0.9

Bedreiging met

een wapen

JOP-1 (2005) 95.6 3.8 0.6

JOP-2 (2008) 95.4 3.4 1.2

5

De omvang van jongerengeweld…(5)

Evolutie van slachtofferschap 1998-2008 (Veiligheidsmonitor)

Politiestatistieken als betrouwbaar beeld van de

werkelijke delinquentie?

‘fysiek geweld en ‘wapendracht’: 10-20% van de gevallen tot een pv (hogerdan bij vermogensdelicten, zoals diefstal en vandalisme)

Verschuiving politiestatistieken ≠ verandering werkelijke omvang van decriminaliteit

JOP-1 (2005) JOP-2 (2008)

% pleger % geleid tot pv % pleger % geleid tot pv

Fysiek geweld 5.5 10.9 5.3 18.4

Openbare

wapendracht

3.2 18.8 3.2 11.4

Aantal plegers met een pv bij 14-25 jarigen

6

Persistentie in geweld?

Percentage plegers bij 14- tot 25-jarigen

Nooit Eén keer Twee

keer

Drie

keer

> Drie

keer

Fysiek geweld JOP-1 94.4 3.1 1.2 0.3 0.8

JOP-2 95.3 2.8 1.3 0.3 0.3

Openbare wapendracht JOP-1 96.6 0.7 0.4 0.2 2.1

JOP-2 97.2 1.0 0.6 0.1 1.2

Daders van geweld: hardleerse delinquenten of eenmalige plegers ?

Continuïteit in geweldpleging?

Evolutie van jongerengeweld (fysiek geweld en/of wapendracht)

doorheen de leeftijd

7

Genderverschillen in geweldpleging

“Jongeren zijn dader of slachtoffer van geweld”

• Slachtofferschap bij jongeren = relatief genegeerd onderwerp, ondanks vaststelling dat ze

als groep een groot risico op slachtofferschap hebben

• Jongeren die dader zijn, lopen ook veel meer kans om slachtoffer te worden

JOP-1 (2005) JOP-2 (2008)

% SO onder

plegers

% SO onder niet-

plegers

% SO onder

plegers

% SO onder niet-

plegers

Fysiek geweld 24.1 3.8 24.5 4.5

Bedreiging met

wapen

27.4 3.6 47.5 3.7

8

Beïnvloedende factoren van jongerengeweld

Man zijn Leeftijd Tso of bso

volgen

Ouders

gescheiden

Minder

goede

band met

moeder

Digitaal en

uitgaans-

gericht

vrijetijds-

patroon

Laag

zelfbeeld

Slachtoffer

geweld

Dader

geweld

Jongeren en geweld: wat denken jongeren er zelf over?

• Jongeren vooral als pleger van geweld, in mindere mate als slachtoffer, slechts zeer

weinig aandacht voor de beleving van geweld

• 14 focusgroepen (n=106 jongeren) in vier centrumsteden en twee gemeenten (via

scholen, jeugdverenigingen, netwerking)

• Gebruik van actieve (visuele) werkvormen

• Onderzoeksvragen:

– “Wat beleven jongeren als geweld?”

– “Wat is hun houding ten aanzien van geweld?”

– “Wat zijn remedies tegen geweld?”

9

De beleving van geweld

• Geweld?

– Geweld als complex begrip (schade als belangrijke factor)

– Rol van dader (intentie) en slachtoffer (persoonlijke grens) essentieel

• Houding ten aanzien van geweld?

– Gevoelig voor het machtsonevenwicht

– Afkeuring versus verleiding

– Gerechtvaardigd geweld

• Remedies tegen geweld?

– Structuurgerichte maatregelen: politie

– Persoonsgerichte maatregelen: aanbieden van alternatieve vrijetijdsbesteding

10

Jongerengeweld en onveiligheidsgevoelens

• Heersende maatschappelijke benadering: jongeren als oorzaak van gevoelens van

onveiligheid

>< wat met onveiligheidsbeleving van jongeren zelf?

• Onveiligheidsgevoel > reactie op (het risico op) slachtofferschap

• Relatie tussen gevoel van onveiligheid en mijdgedrag is minder vanzelfsprekend bij

jongeren: aanwezigheid op ‘risicovolle plaatsen’ (‘s avonds, uitgaansbuurten) een

belangrijk onderdeel van de leefwereld

• Invloed van:

– Ouders (~ socialisering in angst)

– Vrienden (informele sociale netwerk)

– De buurt : aanwezige overlast, sociale cohesie (‘intern’ en ‘extern’)

Jongerengeweld en onveiligheidsgevoelens (2)

De dualiteit van de publieke ruimte in de leefwereld van jongeren:

� hangt samen met een hogere kans op daderschap van geweldsdelicten (en

in mindere mate van slachtofferschap)…

� hangt eveneens samen met een lager onveiligheidsgevoel bij jongeren

� ontwikkeling van ‘mental maps’ die de leesbaarheid van de omgeving

bevorderen en de jongere in staat stelt op een adequate manier om te

gaan met bedreigende situaties, gebeurtenissen en personen

� versterking van het gevoel van controle over de fysieke en sociale

omgeving

11

Conclusies

• Jongerengeweld: eenduidige conclusies over de omvang (en veranderingen hierin)

zeer moeilijk

>< gerapporteerde stijgingen in officiële statistieken te wijten aan een combinatie van een

werkelijke toename met een toenemende intolerantie t.a.v. geweld en een groeiende

beleidsmatige aandacht hiervoor

• Jongerengeweld: deel van de leefwereld van jongeren (cf. belevingsonderzoek)

– als dader, slachtoffer of getuige

– genuanceerde visie op definitie, afkeuring en aanpak

• Aanwezigheid in de publieke ruimte: dubbele en enigszins contradictorische

impact

>< beleidsmatige implicaties met betrekking tot de perceptie en aanpak van (groepen)

jongeren in de publieke ruimte

12

Meer informatie?

www.jeugdonderzoeksplatform.be