Migrantenmantelzorgers onzichtbaar voor zorgorganisatiesInstellingen gaan teveel uit van eigen cultuur

Van vluchtelingenkamp naar Nederlandse gemeente

Meer migranten in patiëntenorganisaties

Taalbeheersing bevordert correct medicatiegebruik

v a k b l a d p h a r o s – k e n n i s - e n a d v i e s c e b t r u m m i g r a n t e n , v l u c h t e l i n g e n e n g e z o n d h e i d

3.12

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 1

| 2 | p h a x x nummer 3 . 1 2

Foto omslag: Goedele Monnens

Ouderen of zieken worden in Nederland vaak ver-

zorgd door mantelzorgers. Mantelzorgers met een

migrantenachtergrond kunnen de weg naar onder-

steuning niet altijd goed vinden.

3 kortom

5 voor mantelzorgers isprofessionele hulp vaakstap te verIedereen die mantelzorg verleent, weet dat het

een zware taak is om te zorgen voor een hulp-

behoevend familielid. Ter ontlasting zijn er

diverse zorgorganisaties die ondersteuning

verlenen. Voor mantelzorgers met een migran-

tenachtergrond zijn deze niet altijd even toe-

gankelijk. Journaliste Ineke Westbroek ontdek-

te dat initiatieven gericht op ontwikkeling van

eigen kracht soelaas bieden.

8 van vluchtelingenkampnaar gemeenteTegenwoordig worden uitgenodigde vluchtelin-

gen niet meer opgevangen in een speciaal cen-

trum. Zij gaan direct de samenleving in. Een cul-

tuurschok. Want het leven in een buitenlands

vluchtelingenkamp is een wereld op zichzelf.

Journaliste Clemy de Rooy verbleef een week in

het Keniaanse vluchtelingenkamp Kakuma en

doet verslag van het dagelijks leven.

10 oudere migranten en de huisartsOudere migranten en vluchtelingen bezoeken

de huisarts vaker dan autochtone ouderen.

Desondanks is er sprake van ondergebruik van

medicatie bij bepaalde aandoeningen. Dit blijkt

samen te hangen met de mate waarin men de

Nederlandse taal beheerst. Hoe beter de taal-

beheersing, hoe correcter het medicatiege-

bruik, schrijft Pharos-onderzoeker en project-

leider Karen Hosper.

12 huisartsen lerenculturele vaardighedenCultuursensitieve huisartsenzorg is onderdeel

van de huisartsopleiding aan het umc St.

Radboud in Nijmegen. Cultureel Interviewen

maakt hier deel vanuit. Opleiders Lies Brug-

geman en Guus Busser beschrijven hoe dit in

zijn werk gaat en geven adviezen aan beroeps-

opleidingen.

14 kinderen vanvluchtelingenVluchtelingenWerk wil meer aandacht beste-

den aan de situatie van vluchtelingenkinderen.

Pharos fungeert hierbij als adviseur. Maaike

Verburg was als stagiaire maatschappelijke be-

geleiding nauw betrokken bij het project en

heeft hierover een artikel geschreven.

16 project in de etalageIn deze nieuwe rubriek aandacht voor het pro-

ject Patiëntenorganisaties bekennen kleur. In

reguliere patiëntenorganisaties zijn migranten

nauwelijks vertegenwoordigd. Meer inbreng

van migranten in patiëntenorganisaties is dan

ook gewenst, aldus Pharos-projectleider Hele-

na Kosec. In samenwerking met de organisatie

pgosupport startte Pharos een project om deel-

name van migranten te vergroten.

17 good practiceDe website Ziek of bezeten is opgezet om twee

werelden bij elkaar te brengen. Die van het

westerse medische model en die van djinns, be-

zetenheid en het boze oog. ‘Wanneer iemand

zegt: ‘Ik ben bezeten’ en het antwoord krijgt:

‘Helemaal niet. Je bent gewoon hartstikke

psychotisch’, gaat het mis’, vertelt Bas Kuiper,

projectmanager curatieve zorg bij Arkin aan

Claudia Biegel.

18 academisch kwartier

20 informatie- en adviespunt

20 pharos-nieuws

22 boeken uitgelicht

23 pharos trainingen

24 uitgaven pharos

14

12

10

8

5

v a k b l a d p h a r o s – k e n n i s - e n a d v i e s c e b t r u m m i g r a n t e n , v l u c h t e l i n g e n e n g e z o n d h e i d

3.12

Rectificatie: In het artikel Het belang van begrijpelijk

beeldmateriaal (Phaxx 2, 2012) is per abuis niet ver-

meld dat Stichting Lezen & Schrijven ook deel uit-

maakt van de projectgroep Begrijp je Lichaam.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 2

vumc heeft meer alloch-tone specialisten nodig

+ Dat diversiteit extra aandacht behoeft inde opleiding tot medisch specialist be-

gint door te dringen bij het vu medisch cen-trum (vumc). Ongeveer 30 procent van de stu-denten medicijnen in de grote steden is vanniet-westerse komaf. Dat aantal wordt bij lan-ge na niet gehaald onder specialisten. Een di-vers artsenbestand is beter voor artsen en pa-tiënten, aldus een van de conclusies uit eenonderzoek naar de doorstroming van artsenmet een migrantenachtergrond naar specialis-tenopleidingen in het vumc. Op individueel vlak lopen studenten met eenmigrantenachtergrond vaak aan tegen eentaalachterstand. Niet foutloos en met een ac-cent Nederlands spreken heeft consequentiesvoor de sollicitatie bij een specialistenoplei-ding. Een ander belangrijk punt blijkt gebrekaan steun in eigen kring en in het ziekenhuis.Daarnaast vinden aios (arts in opleiding totspecialist) met een migrantenachtergrond datze te laag worden ingeschat door hun afkomst.Ze worden eenzijdig op hun allochtone identi-

teit aangesproken, terwijl ze zich bewegen inmeerdere culturen. Ze hebben ook het gevoelkritischer beoordeeld te worden doordat zemeer opvallen door hun kleine aantal. Hunmeerwaarde voor patiënten – flexibeler zijndoordat ze meerdere culturen kennen en meer-dere talen spreken – wordt nog onvoldoendeerkend. De opleiders en de commissie intercul-turalisatie van het VUmc hebben inmiddelsaangekondigd meer aandacht te geven aantaalbeheersing tijdens de geneeskundestudie,eerder met allochtone studenten te gaan pra-ten over hun loopbaan, cv en hun aansluitingmet artsen-collega’s.

kindvriendelijke opvangvoor asielzoekers

+ unicef heeft in samenwerking metandere organisaties een nieuwe manier

bedacht om de opvang en leefomstandig-heden van asielzoekerskinderen te verbete-ren. Deze Nieuwe Opvang Asielzoekers (noa)is niet alleen humaner, maar ook goedkoperdan de huidige.

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (coa)moet kinderen van asielzoekers beter opvan-gen, vindt unicef. De huidige opvang, waarbijasielzoekers vaak moeten verhuizen van hetene centrum naar het andere, is volgens de or-ganisatie ‘buitengewoon schadelijk’ voor kin-deren. Vandaar dat unicef, de Opvoedpoli enDefence for Children vanaf volgend jaar eenpilot starten met noa. Dit houdt in dat veertiggezinnen gedurende twee jaar op een kind-vriendelijke manier worden opgevangen. Degezinnen krijgen bij binnenkomst een coachtoegewezen die ze tot het einde van hun proce-dure helpt en bijstaat. De kinderen wonen tij-dens hun procedure op één adres, en hoevendus niet steeds van school en vrienden te wis-selen. Meer informatie: www.unicef.nl.

informatiefilms diabetes in turks, berbersen arabisch

+ Onder migranten komt diabetes meervoor dan onder de autochtone bevolking.

Het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam ont-wikkelde daarom informatiefilms in verschil-lende talen en speciaal gericht op specifiekegroepen migranten. In de informatiefilms vertellen diabetespatiën-ten met een migrantenachtergrond zelf overhun ziekte en hoe ze hiermee omgaan. Ook desymptomen en achtergronden komen aan bodonder andere door middel van infographics.Naast opnames in Nederland is er eveneens ge-filmd in enkele herkomstlanden. Hoe gaat mendaar om met diabetes? En heel belangrijk: watzegt de islam over diabetes en vasten? Overdiabetes in bijzondere omstandigheden, zoalsreizen en de ramadan, worden aparte

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 3 |

Kort nieuws van langs de zijlijn.

Berichten voor deze rubriek kunt u zenden aan de redactie. kortom

nieuwe kleren voor de phaxx

foto

: ch

ar

o s

occ

od

ato

-ma

gá

n s

mit

+ Voor u ligt een vernieuwde Phaxx.Zowel qua vormgeving als inhoud. De

goede waarnemer heeft natuurlijk al opge-merkt dat de cover een restyle heeft onder-gaan. Een kleine stap voor de mensheid,maar winst voor u als abonnee. Uw Phaxx is niet radicaal anders gewordenmaar vanaf dit nummer wel leesbaarder enmet meer nieuws over de activiteiten vanPharos. Vooral over onze projecten, trainin-gen, en publicaties. Het aantal artikelen isgelijk gebleven. Alle artikelen beslaan voor-taan twee in plaats van drie kolommen zodatde tekst nog meer uitnodigt tot lezen. Watmij betreft een wonder der vormgeving,want het aantal woorden is nagenoeg gelijkgebleven. U krijgt dus niet minder inhoudmaar wel een bladspiegel die prettiger leest.Bovendien heeft een nieuwe rubrieke het le-ven gezien. Project in de etalage (pagina 16)licht in elk nummer een project uit. Dit keergaat het over ‘Patiëntenorganisaties beken-nen kleur’, een gezamenlijk project vanPharos en pgosupport met als doel meer mi-granten te betrekken bij patiëntenorganisa-ties. Natuurlijk vindt u ook in deze Phaxx ver-trouwde rubrieken als Kortom, Academisch

Kwartier, Good Practice en Pharos-Nieuws.Bovendien ook in dit nummer een abonnee-actie: voor de snelle mailers is een usb-stickbeschikbaar met daarop de publicatie Inter-nationale diagnostiek bij kinderen en jonge-ren. Met bijdragen van onder andere: PaulTermaat, Victor Kouratovsky, Petra Swen-nenhuis, Hans Bellaart, Kitlyn Tjin A Djie,Irene Zwaan, Sita Somers, Sander Kramer,Hans Rohlof en Huub Beijers.

Claudia BiegelHoofdredacteur Phaxx

�

� Asielzoekerskinderen moeten vaak verhuizen.

foto

: m

ar

jole

in v

an

lee

uw

en

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 3

filmpjes aangeboden. De filmpjes zijn Ne-derlands ondertiteld en gratis te downloadenvia: www.slotervaartziekenhuis.nl/diabetes/Diabetes.aspx.

onderzoek naar het bereikvan cjg’s onder migranten-gezinnen

+ Bereiken de Centra voor Jeugd en Gezin(cjg’s) in Nederland met hun aanbod de

migrantenjeugd en hun gezinnen? Dat is decentrale onderzoeksvraag die het ministerievan Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties(bzk) graag beantwoord wilde zien. Dit omdater signalen zijn dat migrantengezinnen te wei-nig gebruikmaken van dit lichte aanbod van op-voedondersteuning. Hierdoor wordt een kansgemist om zwaardere problematiek en zwaar-dere zorg bij deze groepen te voorkomen.

In opdracht van het ministerie van bzk heeftConclusion Advies en Management onderzoekgedaan naar het bereik van de cjg’s onder mi-grantengezinnen. De belangrijkste conclusiesvan het onderzoek luiden:

• Er zijn sterke aanwijzingen dat migrantenge-zinnen onder de gebruikers van cjg-productenondervertegenwoordigd zijn. • Veel migranten kunnen extra steun bij het op-voeden gebruiken, met name bij het opvoedenvan hun kinderen in twee culturen.• Migrantenouders kennen het cjg niet of heb-ben er een negatief beeld van.• Een persoonlijke benadering bij migranten-gezinnen staat voorop.• cjg-partners zorgen in geringe mate dat hunprofessionals cursussen en trainingen volgenten behoeve van interculturele deskundig-heid. • Migrantenorganisaties zijn geïnteresseerd inopvoeden en opgroeien. Er zijn veelbelovendeervaringen. • Landelijk beschikbare kennis wordt in gerin-ge mate gebruikt.

Opvallend is verder dat de gemeenten die meehebben gedaan met het toegankelijkheidspro-gramma van Pharos een grotere inzet tonen tenaanzien van migrantengezinnen dan andere ge-meenten.

Het onderzoeksrapport Bereik bereikt? is gratiste downloaden via http://cam.conclusion.nl//cam/Publicaties/Rapporten.

kortom

+ Praktische handvatten voor (aanko-mende) gedragswetenschappers om

interculturele diagnostiek in de dagelijksepraktijk toe te passen. Die vindt u in de publi-catie Internationale diagnostiek bij kinderenen jongeren. De beroepsverenigingen vanpedagogen (nvo) en psychologen (nip) stel-den deze publicatie samen met bijdragen van Paul Termaat, Victor Kouratovsky, PetraSwennenhuis, Hans Bellaart, Kitlyn Tjin ADjie, Irene Zwaan, Sita Somers, SanderKramer, Hans Rohlof en Huub Beijers. Als Phaxx-abonnee kunt u een bijzondereusb-stick winnen met daarop deze hele publi-catie. Mail naar diana.geraci@psynip.nl ondervermelding van ‘interculturele diagnostiek’en uw naam en adres. De eerste drie inzen-ders krijgen de usb-stick gratis toegezonden.

phaxx actie – interculturele diagnostiek

| 4 | p h a x x nummer 3 . 1 2

+ Hoewel recente landelijke cijfers overschoolverzuim en voortijdig schoolver-

laten bij Roma-jongeren ontbreken, latengemeentelijke cijfers zien dat Roma-jonge-ren in Nederland naar verhouding veel vakerschool verzuimen dan andere jongeren. Ditblijkt uit onderzoek van het Trimbos-insti-tuut. Het aantal Roma-jongeren dat de laat-ste jaren het voortgezet onderwijs verlietmet een startkwalificatie wordt zeer laag ge-schat.Tussen gemeenten bestaan echter grote ver-schillen. Waar in de ene gemeente meer dan90 procent van de Roma-meisjes tussen de12 en 18 niet naar school gaat, ziet men in eenandere gemeente een stabiel, relatief laagverzuimpercentage of zelfs een afname vanschoolverzuim. Omdat met name Roma-meisjes achterblijven, vormen zij de focusvan het onderzoek Roma en schoolverzuim –De situatie (waar, waarom en wat te doen)van schoolverzuim en -uitval bij Roma-meis-jes in het voortgezet onderwijs in Nederland.Het rapport van dit onderzoek beschrijft deproblemen die gemeenten ervaren rondomschoolverzuim en de invloed van het ge-meentelijk beleid op het schoolverzuim vanRoma-meisjes in het voortgezet onderwijs.

Daarnaast worden aan de hand van inter-views de met schoolgang samenhangendefactoren uit het leven van deze meisjes inkaart gebracht. Tot slot volgen er aanbevelin-gen die kunnen leiden tot een best practiceom het schoolverzuim onder Roma-meisjesin Nederland te verminderen.Het onderzoeksrapport is gratis te down-loaden via: www.trimbos.nl.

schoolverzuim onder roma hoog�

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 4

n Nederland draagt een groeiend aantal niet-wes-terse migranten zorg voor een ziek, oud of gehan-dicapt familielid. Volgens het cbs (2011) gaat hetbij de eerste generatie om 8,6 procent, en bij de

tweede generatie om 11 procent. Meestal zijn dit vrou-wen. Zij voelen zich in veel gevallen moreel verplichtom voor hun familieleden te zorgen. Dit is ‘vanzelf-sprekend’. ‘Allochtoon ziet mantelzorg als plicht’, kop-te de Twentsche Courant Tubantia naar aanleiding vaneen onderzoek naar dit thema in de Twentse regio (19

juni, 2012). Bij deze zorg ontvangen de mantelzorgersniet altijd steun van hun naasten. Vooral niet als hetgaat om psychische problematiek, dementie of andereziekten die zijn omgeven door een sfeer van taboe,schuld en schaamte.

Ondanks dat ze er alleen voorstaan, zijn migranten-mantelzorgers dikwijls onzichtbaar voor de organisa-ties die hun taken kunnen verlichten. In tegenstelingtot hun autochtone lotgenoten, weten zij niet op welkevoorzieningen zij recht hebben. De weg naar zorg-

migrantenmantelzorgeronzichtbaar voor organisatiesDrempel voor inschakelen profe ssionele hulp is hoog

foto

: r

og

er d

oh

men

/hh

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 5 |

� Zorgen voor een oud

of ziek familielid is vaak

een zware opgave.

�

i n e k e w e s t b ro ek – Zorgen voor een hulpbehoevend familielid is een zware taak. Dit geldt voor iedereen die mantelzorg

verleent. Mantelzorgers met een migrantenachtergrond kunnen de weg naar Nederlandse zorgorganisaties niet altijd vinden.

Daardoor staan ze er vaker alleen voor en dreigen ze geïsoleerd te raken. Initiatieven gericht op ontwikkeling van de eigen

kracht van mantelzorgers brengen hierin verandering.

i

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 5

organisaties en overheidsloketten is onvoldoendebekend. Dit heeft tot gevolg dat de drempel om externeprofessionele hulp in te schakelen hoog is.

emancipatieslagUit onderzoeken van onder andere movisie en forumblijkt dat migrantenmantelzorgers grote behoefte heb-ben aan informatie en advies over aandoeningen, prak-tische en financiële ondersteuning of contact met lotge-noten. ‘Migrantenmantelzorgers staan er vaker alleenvoor’, schetst Nies van Grondelle, methodiekontwikke-laar en onderzoeker bij Pharos. ‘In hun land van her-komst woont de familie op hetzelfde erf, zodat vrouwenbij een familielid kunnen aankloppen en vragen om deverzorging van een zieke even over te nemen. In Neder-land wonen familieleden verspreid door het hele land.Of ze ontbreken volledig, zoals bij sommige vluchtelin-gen. Hierdoor raken deze vrouwen sneller overbelast.Bovendien staan ze onder druk van culturele normen.Als zij falen in hun zorgtaak, betekent dit een algeheelfalen. Ze hebben dan ook afgedaan als echtgenote,moeder, dochter of zus.’

‘Niet zo lang geleden offerden ook Nederlandsevrouwen een heel leven op voor een ziek familielid’,weet Saskia Moerbeek van de Stichting BevorderingMaatschappelijke Participatie (bmp). ‘Maar zij hebbeninmiddels een emancipatieslag gemaakt die veel mi-grantenvrouwen nog moeten maken. Migrantenvrou-wen lopen een hoop ondersteuning mis, omdat zijmoeten leren zorgtaken te verdelen en uitvinden opwelke voorzieningen zij recht hebben.’

‘schrijf maar een brief’Professionals binnen zorgorganisaties gaan er te ge-makkelijk vanuit dat iedere mantelzorger de vaardighe-den bezit om hen te vinden. Nederlandse instellingenzouden beter kunnen inspelen op de behoeften en decultuur van migranten, vindt Moerbeek: ‘Instellingengaan te veel uit van de eigen cultuur en de daarbij beho-rende procedures. ‘Schrijf maar een brief’, roepen veel

medewerkers, in plaats van goed te luisteren. Dat ver-hoogt de drempel. Veel migranten zijn niet zo gewendom te schrijven.’

Ook de directe Nederlandse manier van abrupt slechtnieuws brengen, werkt afschrikwekkend, aldus Moer-beek. Migranten bespreken dit soort onderwerpen lie-ver indirecter. Dat wil zeggen subtieler en minder expli-ciet. Gevestigde organisaties zouden er volgens haargoed aan doen aansluiting te zoeken bij migrantennet-werken, zoals moskeeën en verenigingen. Bijvoorbeeldom sleutelfiguren te vinden die het contact met migran-tenmantelzorgers vergemakkelijken.

Ook Van Grondelle meent dat instellingen vaardig-heden dienen te ontwikkelen om op de juiste wijze metmigranten te communiceren. Openstaan voor anderegezichtspunten en werkwijzen: ‘Want instellingen zijnnu te veel geneigd uitsluitend vanuit hun eigen wereld-beeld te handelen en te communiceren.’

initiatievenIn Nederland zijn de laatste jaren veel initiatieven ont-plooid gericht op verbetering van de positie van migran-tenmantelzorgers, vooral op het gebied van taakverlich-ting en empowerment. Projecten zoals amwaht enKleurrijk Doorbreken (zie kaders) getuigen hiervan.Kleurrijk Doorbreken richt zich op uitbreiding en ver-

migrantenmantelzorger onzichtbaar voor organisaties

kleurrijk doorbreken

Het project Kleurrijk Doorbreken is ontwikkeld door Mezzo (Landelijke Verenigingvoor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg). Het is bedoeld om te ontdekken hoe demethodiek ‘Natuurlijk, een netwerkcoach’ zo kan worden toegepast dat zij aansluitbij ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers met een niet-Nederlandse achter-grond. Meer informatie: www.mezzo.nl/themas_allochtone_mantelzorgers.

�

‘Instellingen gaan te veel uit van de eigen cultuuren daarbij behorende procedures’

| 6 | p h a x x nummer 3 . 1 2

foto

: w

illi

am

ho

og

teyl

ing

/hh

� Lotgenotengroepen

halen mantelzorgers

uit hun isolement.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 6

sterking van sociale netwerken rond migrantenmantel-zorgers door het inzetten van vrijwillige netwerk-coaches. Deze netwerkcoaches ontvangen zowel een op-leiding als de nodige begeleiding bij het ondersteunenvan individuele mantelzorgers of het opzetten van eenlotgenotengroep. Op hun beurt leren netwerkcoachesaan de mantelzorgers om op een nieuwe manier te kij-ken naar de eigen behoeften en de rol die mensen in hunomgeving kunnen spelen bij het vervullen daarvan.

amwaht zet in op het doorbreken van het isolementvan mantelzorgers en spreekt ze aan op hun eigenkracht en ontwikkelingsmogelijkheden. Trefwoordenzijn lotgenotencontact, empowerment en netwerken.Mantelzorgers van verschillende achtergronden wor-den opgeleid tot groepswerkers die in staat zijn om lot-genotengroepen van (allochtone) mantelzorgers op tezetten en methodisch te begeleiden. Het project werdontwikkeld in Amsterdam en Utrecht en is nu in voor-bereiding voor uitvoering in vijftien andere gemeen-ten.

‘Door dit soort projecten leren migrantenmantelzor-gers beter de weg kennen’, constateert Van Grondelle.‘Ze praten met elkaar, komen meer aan zichzelf toe envragen eerder bij familie om hulp, zonder dat zij het ge-voel hebben dat ze falen. Zij leren beseffen dat ziektenzoals alzheimer geen straf van Allah zijn. Goede infor-matie en vroegsignalering zijn hiervoor essentieel. Eris een lange weg te gaan, maar het begin is er.’

nadenken‘Aan zichzelf kwam ze nooit toe. Opruimen, schoonma-ken, naar de dokter, administratie... Zij draaide alleen opvoor de verzorging van haar zwaar depressieve schoon-moeder. Maar ze heeft zes dochters, kunnen die nietsdoen? ‘Die hebben het druk’, zei ze. ‘Ga toch eens pra-ten’, zei ik. Dat gebeurde, en wat bleek? De dochters wil-den best taken verdelen en dat hebben ze gedaan. Dievrouw is erg opgeknapt. Ze is minder gestrest, ze volgttaalcursussen en maakt toekomstplannen.’ Samira ElBachiri is blij dat zij haar buurvrouw kon helpen haar ei-gen leven op te pakken. Zij is een van de veertien netwerk-coaches die via Kleurrijk Doorbreken is opgeleid ommantelzorgers in Amsterdam Oost uit hun isolement tehalen en te helpen sterker in hun schoenen te staan.

De netwerkcoaches zijn geworven onder vrijwilli-gers van diverse migrantenorganisaties en verlenenéén op één ondersteuning aan mantelzorgers die zijpersoonlijk kennen. ‘De coaches kunnen voelsprietenuitzetten binnen hun gemeenschap’, verklaart YousriSaad (participatiemedewerker migranten). ‘Zij weten

welke mantelzorgers ondersteuning behoeven.’ Ditvergemakkelijkt het matchen tussen coach en mantel-zorger. Bovendien komt de hulpverlening sneller in ac-tie dankzij signalen via netwerkcoaches, aldus Saad:‘Hulpverleningsinstanties kwamen zo een twaalfjarigmeisje op het spoor, dat in haar eentje voor haar ver-lamde moeder zorgde.’

Samira El Bachiri merkt dat mantelzorgers nacoaching meer naar buiten treden en eigen activiteitenontplooien. ‘Ze denken na over wat ze met hun levenwillen. De vrouw die ik coach, wil nu zelf een zorgoplei-ding gaan volgen.’

stralende ogenIn 2003 vluchtte mevrouw S. met haar man uit Irak.Sindsdien zorgt zij voor hem. Hij is suikerpatiënt enheeft een zwaar oorlogstrauma. In haar nieuwe Twent-se dorp kent zij niemand, zij mist haar kinderen, wildolgraag met iemand praten. Een netwerkcoach brachthaar in contact met een vrouwengroep die in een ont-moetingscentrum bij elkaar komt om koffie te drinkenen ansichtkaarten te maken. Het doet haar goed. Zevoelt zich sterker, meer ontspannen.

De aanpak in Twente verschilt wezenlijk van die inAmsterdam. In de Randstad bestaat onder migranten-mantelzorgers vooral behoefte aan contact met lotge-noten uit de eigen cultuur. In Twente bestaat juist be-hoefte aan contact met Nederlanders. ‘Het gaat hiervooral om vluchtelingen’, aldus Helma Boorsma, coör-dinator van Kleurrijk Doorbreken. ‘In tegenstelling totmigranten uit grote steden hebben zij nauwelijks fami-lie in Nederland. Zij zijn aangewezen op snelle integra-tie.’ Daarom worden in Overijsselse steden Nederland-se netwerkcoaches ingezet voor het opzetten vancontactgroepen van migrantenmantelzorgers.

Boorsma: ‘Ze willen erbij horen, Nederlands leren.Jammer genoeg heerst in deze regio nogal een ons-kent-ons-mentaliteit. Migranten komen er moeilijktussen. Gelukkig spelen de kerken waarmee wij sa-menwerken een mooie rol bij de integratie, door ont-moetingsactiviteiten te organiseren.’

De aanpak werkt, signaleert Boorsma, die veel man-telzorgers ziet opleven: ‘Gaandeweg veranderen zij.Hun houding wordt opener, hun ogen gaan meer stra-len. Zoals die dame die voor haar zoon met een beper-king zorgt. Sinds hij naar school gaat, wil ze vrijwilli-gerswerk gaan doen. Om iets terug te doen voor watanderen voor haar hebben gedaan.’

Ineke Westbroek is journaliste en tekstschrijver.

pharos en mantelzorg

Het project Dementelcoach (hulp aan mantelzorgers van mensen met dementie)gaat in samenwerking met Pharos onderzoeken of de coachingtechnieken van De-mentelcoach ook bruikbaar zijn bij migrantenmantelzorgers en hoe deze cultuur-sensitief zijn aan te bieden. Meer informatie: www.pharos.nl.

amwaht

Allochtone Mantelwerkers Werken Aan Hun Toe-komst (amwaht) is een tweejarige opleiding die isontwikkeld door de Stichting Bevordering Maat-schappelijke Participatie (bmp). De opleiding combi-neert persoonlijke ontwikkeling met het aanleren vanvaardigheden voor het begeleiden van mantelzorg-groepen. Meer informatie: www.stichtingbmp.nl.

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 7 |

‘Mantelzorgers leren beseffen dat ziekten zoalsalzheimer geen straf van Allah zijn’

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 7

e Nederlandse regering nodigt per jaar 500vluchtelingen uit. De meesten komen rechtst-reeks uit vluchtelingenkampen. Bijvoorbeelduit het kamp Kakuma in Noordwest Kenia.

vn-vluchtelingenorganisatie unhcr stichtte Kakumain 1992 als opvang voor grote aantallen Soedanezen opde vlucht voor oorlogsgeweld. Inmiddels vormen So-maliërs er de grootste groep. Er wonen meer dan90.000 vluchtelingen en dat aantal groeit nog steeds.Het kamp ligt vlak bij het dorpje Kakuma in een droog,woestijnachtig gebied. Er staan geen hekken omheen,je kunt er zo inlopen. De meeste vluchtelingen wonen

in lemen huisjes. Kinderen kunnen naar school, al zijnde lesmaterialen beperkt en de klaslokalen overvol. Eris veel schooluitval onder andere door kinderarbeid entienerzwangerschappen.

‘kom ik hier ooit nog uit?’Een tekort aan voedsel en water, slechte hygiëne, be-perkte gezondheidszorg en onveiligheid kenmerken

| 8 | p h a x x nummer 3 . 1 2

van vluchtelingenkampnaar nederlandse gemeente

Na jarenlang wachten wordt de droom werkeli jkheid

c l emy d e r ooy – Vroeger werden uitgenodigde vluchtelingen bij aankomst in Nederland opgevangen in een speciaal

centrum waar zij een inburgeringsprogramma volgden. Tegenwoordig gaan zij direct de samenleving in. Een grote over-

gang. Het leven in een vluchtelingenkamp is een wereld op zichzelf. Voor vrijwilligers en hulpverleners die met uitgenodig-

de vluchtelingen te maken krijgen, is enige kennis hierover een pré. Journaliste Clemy de Rooy verbleef een week in het

Keniaanse vluchtelingenkamp Kakuma en doet verslag van het dagelijks leven.

foto

: g

oed

ele

mo

nn

ens

ddd‘Als ik niets doe, denk ik terug aan alles wat er gebeurd is en huil ik als een baby’

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 8

het dagelijks leven in het kamp. Daarnaast de onzeker-heid: kom ik hier ooit nog uit? Iedereen droomt vanherhuisvesting in het buitenland, voor de meestenblijft dit echter een droom. Hawa Ibrahim Hassan uitSomalië verblijft al een aantal jaren in Kakuma. Samenmet haar dochters en kleinkinderen. Om haar heen wo-nen diverse andere nationaliteiten. ‘Mixed is good’,zegt ze. ‘Somaliërs, Burundezen, Soedanezen, alle-maal door elkaar. Zo moet het in de wereld zijn.’

Hawa’s compound is afgescheiden met takken. Ach-ter golfplaten is een latrine die eveneens dienst doet als‘douche’. De meeste mensen delen latrines met meer-dere gezinnen. Hawa heeft ook elektriciteit, hier eenschaarse luxe. ‘Als ik bezorgd ben, kijk ik graag televi-sie. En ik ben bezorgd. Mijn huis is niet schoon, er zijnschorpioenen en dan is er nog mijn oudste dochter.’Die dochter heeft zes kinderen, is gescheiden en heeftgeen werk. ‘Ze spreekt geen Engels want door de oorlogkon zij niet naar school.’ Hawa zelf werkt als vrijwilli-ger bij een ngo, en onderhoudt naast haar eigen gezinook dat van haar dochter.

de onbedoelde stadEen aantal vluchtelingen verdient geld met een fiets-taxi, boda-boda genoemd, waarmee ze mensen en goe-deren vervoeren over het uitgestrekte terrein. Er zijn ermet een winkeltje, een internetcafé, een restaurant.Onderzoeker Bram Jansen beschrijft het kamp in zijnpromotieonderzoek als een ‘onbedoelde stad’ vanwegealle economische activiteit die er plaatsvindt. Maar nietalle vluchtelingen lukt het om geld te verdienen. Vooralzieken, alleenstaande vrouwen en kinderen hebben hetdaardoor moeilijk.

Bovendien betalen degenen die succesvol zijn somseen hoge prijs. Abdulkadir Absir Mohammed (49) uitSomalië was met hulp van vrienden een kruideniers-winkeltje begonnen. ‘Na drie jaar kwamen ’s nachts debandieten en die namen alles mee. Gelukkig was ik erniet, anders was ik vermoord. Ze hebben al zo veelmensen uit het kamp vermoord,’ Zoals dit voorbeeldlaat zien, laat de veiligheidssituatie te wensen over. Erzijn geregeld overvallen en vrouwen kunnen worden

verkracht tijdens het zoeken van hout of als ze terugko-men van de voedseluitdeling.

Dood van de honger ga je niet in het kamp. Eens pertwee weken krijgen mensen hun rantsoen maïs, bloem,linzen en olie. Op de markt zijn groenten, fruit, rijst envlees verkrijgbaar maar dat kunnen de meesten niet be-talen. Ook water is op rantsoen, officieel twintig liter perpersoon. Twee keer per dag staan er vrouwen in de rijbij een van de gezamenlijke tappunten. Hawa vertelt:‘Elke dag is het vechten. Het is te weinig en soms is dedruk zo laag dat er alleen een klein stroompje uit komt.’Mensen halen ook water uit de rivier die langs het kampslingert. Maar de meeste tijd van het jaar staat die droog.

kinderen Omdat vooral kleine kinderen kwetsbaar zijn, heeft hetInternational Rescue Committee (irc) een speciaal pro-gramma opgezet voor ondervoede kinderen van een halfjaar tot vijf jaar. Ze krijgen Plumpy’nut, een witte pinda-pasta in een plastic zakje. Een deel wordt ter plekke gege-ven, de rest nemen de moeders mee naar huis voor deoverige dagen van de week. Onderdeel van het program-ma is gezondheidsvoorlichting. Op houten banken lui-steren moeders aandachtig naar de Keniaanse Lucy Mas-ter. Zij drukt de vrouwen op het hart de pasta alleen tegeven aan het kind dat in het programma zit. En het niette delen met de andere kinderen, óók niet als die huilen.De moeders moeten de lege zakjes inleveren om aan tetonen dat ze niet zijn doorverkocht. De wind heeft zeweggeblazen, ze zijn gestolen, de gekste smoesjes hoortze. ‘Het is geen eten, het is medicijn’, zegt Lucy tegen devrouwen. ‘Zonder dit medicijn kan je kind sterven.’

ziekenhuisBij gezondheidsproblemen kan men naar het kampzie-kenhuis. De hulp laat wel eens te wensen over. Eenvluchteling vertelt: ‘Er is te weinig geschoold personeel.Ik heb een probleem met mijn maag en ze geven mij me-dicijnen tegen hoofdpijn!’ Soms komt de hulp te laat. Bi-niam Tafesse Woldehana (38) uit Ethiopië woondetwaalf jaar in Kakuma voor hij door Nederland werd uit-genodigd. Zijn vriendin Mesa, met wie hij drie jaar wasverloofd, bleef achter. De relatie bleek niet bestand tegende grote afstand en de verschillende verwachtingen, on-der andere over het sturen van geld. In april van dit jaarhoorde hij via Facebook dat Mesa na een ziekbed van eenweek was overleden. ‘Iets met haar bloed’, zegt hij. Mesawas in afwachting van herhuisvesting naar Canada. Al-leen de medische keuring moest nog plaatsvinden.

krachtHoe houden mensen het vol, waar halen ze de krachtvandaan? Een vluchteling uit Burundi: ‘Als ik niets doe,denk ik terug aan alles wat er gebeurd is en dan huil ikals een baby. Ik dwing mezelf bezig te zijn, dan wordtmijn hoofd leeg.’ Veel mensen hebben steun aan hetgeloof. Ze bidden vaak samen en geloven dat op eendag alles goed komt. Tot die tijd proberen ze er het bes-te van te maken. Hun veerkracht geeft hoop, zowel voorde gelukkigen die naar het buitenland mogen als voordegenen die achterblijven.

Clemy de Rooy (clemyderooy@casema.nl) is journaliste.

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 9 |

expositie over kakuma

Het Humanity House in Den Haagheeft van 22 oktober t/m 5 november2012 een expositie over Kakuma, metfoto’s van Goedele Monnens, eenlezing van Bram Jansen en ontmoetin-gen met uitgenodigde vluchtelingenuit Kakuma. Zie www.humanityhouse.org.

Alle foto’s bij dit artikel zijn van foto-grafe Goedele Monnens. Zij verbleefsamen met Clemy de Rooy in Kakuma.

‘Eens per twee weken krijgen mensen hun rantsoen maïs, bloem, linzen en olie’

� Vanuit een vluchte-

lingenkamp naar een

Nederlands rijtjeshuis

vormt een grote over-

gang.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:31 Pagina 9

e frequentie van huisartsbezoek ligt voor deTurkse, Marokkaanse en Surinaamse 55-plus-sers het hoogst. In een onderzoek consulteer-de ruim twee derde de huisarts in de afgelo-

pen twee maanden. Antilliaanse ouderen volgden met60 procent, tegen 48 procent van de Nederlandse oude-ren (Denktas e.a. 2009). Ook vluchtelingengroepen inde leeftijd van 45-64 jaar leggen meer huisartsbezoe-ken af dan autochtone Nederlanders. Het bezoek is hethoogst onder Afghaanse vluchtelingen. Zij consulterenbijna twee keer zo vaak de huisarts als autochtonen vandiezelfde leeftijd. Als rekening wordt gehouden metverschillen in ervaren gezondheid, blijkt het gebruik

nog steeds hoger te liggen dan onder autochtonen(Schellingerhout 2011a).

Chinese migranten van 45-64 jaar maken daaren-tegen minder gebruik van de huisartsenzorg dan vluch-telingen en andere migrantengroepen, maar net ietsmeer dan autochtone Nederlanders (Schellingerhout2011b). Met name Chinese migranten die de Neder-landse taal goed beheersen, gaan frequenter naar dehuisarts. Het is onduidelijk of dit betekent dat de zorgonvoldoende toegankelijk is voor Chinezen die hetNederlands minder goed beheersen.

Een groot deel van de migranten en vluchtelingendie de huisarts consulteren hebben pijnklachten waar-

foto

: sa

ke

rij

pk

ema

/hh

� Ondanks communicatie-

problemen oordelen mi-

grantenouderen meestal

positief over hun huisarts.

| 1 0 | p h a x x nummer 3 . 1 2

oudere migranten enhuisartsbezoekCorre cter medicatiegebruik door betere taalbeheersing

kar e n hos p e r – Oudere migranten en vluchtelingen bezoeken de huisarts vaker dan autochtone ouderen. Toch is er

sprake van ondergebruik van medicatie bij bepaalde aandoeningen. Dit blijkt voor een groot deel samen te hangen met de

mate waarin men de Nederlandse taal beheerst.

d

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 10

voor geen medische oorzaak gevonden kan worden.Psychosociale problematiek en zaken die te makenhebben met het migratieverleden spelen hierbij een rol(Feldmann e.a. 2007; Dirkzwager & Verhaak 2007).Bij vluchtelingen speelt ook mee hoe lang zij in een op-vangcentrum gewoond hebben en of er familie is ach-tergebleven in het land van herkomst.

In het contact met de zorg hebben de meeste ouderemigranten en vluchtelingen te maken met zowel com-municatieproblemen als andere verwachtingen van dezorg. Beide factoren hebben grote invloed op het con-tact met zorgverleners. Regelmatig is er sprake van eengebrek aan wederzijds begrip en vertrouwen tussenhuisarts en patiënt. De patiënt blijft dan terugkomenmet dezelfde klachten omdat er geen oplossing of ac-ceptatie van de klachten is bereikt. Daarnaast is vooralde eerste generatie sterk afhankelijk van hulp van fami-lieleden (kinderen, partner) of een tolk om hun klach-ten te kunnen uitleggen.

Ondanks deze situatie is de mening onder migran-tenouderen over de competenties van de huisarts gro-tendeels positief. Veel ouderen vinden dat de huisartsover de juiste kennis beschikt en hen doorverwijst alshet nodig is (Van den Bosch 2010). Maar tegelijkertijdvoelen sommigen zich onvoldoende serieus genomenen verlangen zij naar betere oplossingen voor hunklachten dan alleen het voorschrijven van pijnstillers.Andere ouderen hebben het gevoel dat zij niet vollediggeïnformeerd worden.

ondergebruik medicatie Turkse en Marokkaanse ouderen gebruiken gemiddeldvaker medicijnen op recept dan andere groepen oude-ren. Ook gebruiken zij meer pijn- en koortswerendemiddelen (Schellingerhout 2004a). Daarnaast vindenook traditionele geneesmiddelen, bijvoorbeeld krui-den, aftrek. Traditionele middelen en reguliere medica-tie worden dikwijls in combinatie genuttigd.

Opvallend is dat het gebruik van voorgeschrevenmedicatie voor bepaalde chronische aandoeningen la-

ger is dan onder autochtone ouderen. Dit geldt vooralvoor Turkse en Marokkaanse migranten met diabetesmellitus en voor de Turkse groep met copd. Zij gebrui-ken minder medicijnen dan op grond van hun conditieverwacht mag worden (Denktaº e.a. 2009). Het on-derzoek van Denktaº e.a. laat zien dat de mate waaringroepen de Nederlandse taal beheersen invloed heeftop het gebruik van medicijnen. Hoe beter men Neder-lands spreekt, hoe meer het ondergebruik afneemt.Goede communicatie met de arts hangt dus samen meteen grotere kans op correct gebruik van medicatie.

Daarom is extra aandacht voor de uitleg van medica-tie-inname erg belangrijk. Dit geldt ook voor medicatie-gebruik tijdens de ramadan. Veel zorgverleners hebbende ervaring dat hun patiënten stoppen met de medicij-nen tijdens de vastenmaand, terwijl zij niet beseffenwelke gezondheidsrisico’s hieraan kleven. Tot slotvormt het wel of niet kunnen lezen en schrijven eenfactor van groot belang bij medicatiegebruik. Voor an-alfabete ouderen kan visueel materiaal de uitleg overmedicijngebruik ondersteunen.

second opinion in turkijeDe meeste oudere migranten verblijven regelmatigvoor langere periode in hun land van herkomst (Engel-hard 2006). Hier voelen veel ouderen zich mentaal be-ter door de vertrouwde omgeving en het weerzien metoude kennissen en familieleden. Maar in Nederlandhebben zij de kinderen en kleinkinderen. Deze spagaatis er de oorzaak van dat ouderen dikwijls pendelen tus-sen twee verschillende landen.

Onder de 55-plussers zijn het vooral Turkse ouderen(63 procent) die in hun herkomstland gebruikmakenvan de medische zorg, gevolgd door Marokkaanse ou-deren (42 procent). Zij bezoeken in de meeste gevalleneen dokter, ziekenhuis of gezondheidscentrum terplekke.

De reden om zorg buiten Nederland te zoeken, blijktniet zozeer te maken te hebben met ontevredenheidover de Nederlandse zorg. Alleen Marokkaanse ouderennoemden dit in één onderzoek als reden (29 procent).De meest voorkomende aanleiding was het ontstaan vaneen nieuwe klacht of ziekte en de ernst daarvan. Wel ge-ven Turkse ouderen aan het fijn te vinden om in de eigentaal hun klachten te kunnen uitleggen. Bovendien wil-len zij graag de mening van een Turkse arts horen, als se-cond opinion (Van den Bosch 2010). Desalnietteminvertelden de ouderen uit dit onderzoek liever in Neder-land naar de dokter te gaan dan in Turkije. In Turkijevormen corruptie en minder goede verzorging redenenom geen arts te bezoeken (Witter 2011).

tot slotDe beschikbare cijfers over migrantenouderen en hetgebruik van zorg in Nederland en het land van herkomstzijn enigszins verouderd. Om beter zicht te krijgen ophet huidige zorggebruik, de behoefte, de ervaren kwali-teit en de toegankelijkheid lopen er momenteel nieuwestudies, onder andere binnen het Nationale ProgrammaOuderenzorg van ZonMw.

Karen Hosper is onderzoeker en projectleider bij Pharos. Degenoemde literatuur is op te vragen bij de redactie.

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 1 1 |

� Migrantenouderen

bezoeken de huisarts

vaker dan autochtonen.

lezersactie! migratie en gezondheid 2012

Dit artikel is een verkorte versie vanhet hoofdstuk Gebruik van gezond-heidszorg in Migratie en gezondheid– Feiten en cijfers 2012 (Pharos,

2012). Met de bon in deze Phaxx kuntu deze publicatie, geheel gewijd aanmigrantenouderen, bestellen metkorting.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 11

ennismaken met patiënten met een migran-tenachtergrond verloopt vaak anders dan metandere Nederlanders. Het contact schuurtsoms, er kunnen misverstanden ontstaan en

dokters kunnen foute inschattingen maken. Soms is ditschadelijk voor de patiënt. Ook kan het elkaar niet goed‘verstaan’ leiden tot onzekerheid of wrevel; dit belast derelatie en de kwaliteit van zorg. Het gewone repertoireaan consultvaardigheden schiet tekort. Om goed contactte maken, goede zorg te bieden en een relatie op te bou-wen met álle patiënten ongeacht hun achtergrond, moe-ten huisartsen tegenwoordig iets extra’s kunnen. Zij

dienen cultureel vaardig te worden. Het Culturele Inter-view (zie kader) kan hierbij behulpzaam zijn.

In 2005 is onderzoek gedaan naar de effectiviteit vanhet Culturele Interview in een huisartsenpraktijk in deHaagse Schilderwijk (Rohlof & Groen 2009). De werk-relatie en het effectief huisartsgeneeskundig handelenbleken sterk te verbeteren door gebruik van dit instru-ment, met name bij patiënten met een hoge zorgcon-

| 1 2 | p h a x x nummer 3 . 1 2

huisartsen wordencultureel vaardig

Cultureel inter viewen onderdeel van huisar tsenopleiding

l i e s b r ugg eman , g u u s b u s s e r – Steeds vaker komen huisartsen in contact met patiënten met een migratiegeschie-

denis en een cultuur die anders is dan die van henzelf. De huisartsopleiding aan het umc St. Radboud in Nijmegen besteedt

daarom expliciet aandacht aan cultuursensitieve huisartsenzorg. Het leren werken met het Culturele Interview maakt deel

uit van de opleiding.

foto

: a

ma

ur

y m

ille

r h

/h

kHet Culturele Interview heeft meer erkenninggekregen in de huisartsenzorg

� Goed contact maken

met álle Nederlanders

vergt culturele vaardig-

heden.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 12

sumptie. Landelijk is er inmiddels ook erkenning geko-men voor het Culturele Interview in de huisartsenzorg.Het is benoemd tot een good practice (Langeveld 2008).

fragielIn 2004 maakten docenten van de huisartsenopleidingin Nijmegen voor het eerst kennis met het Culturele In-terview. De open manier van vragen over achtergron-den, migratie en wat de patiënt van de huisarts ver-wachtte, sprak direct aan. Daarom kreeg het CultureleInterview een vaste plaats in het onderwijsprogrammaHuisarts en migrant van niet-westerse afkomst. Aios(artsen in opleiding tot specialist) volgden een kortetraining, waarbij een video-opname van een kennisma-kingsgesprek met een allochtone patiënt als illustratiediende. Daarna kregen zij de opdracht om een afspraakte maken met een allochtone patiënt voor een inter-view. Zij hoefden niet het hele Culturele Interview af tenemen maar kozen van tevoren de vragen die zij tersprake wilden brengen. Daarna wisselden de aios inkleine groepjes hun ervaringen uit. Hieruit bleek dat zijhet een leerzame ervaring vonden om aan de slag tegaan met het Culturele Interview. De plaats van het in-terview in het onderwijsprogramma was echter kwets-baar. Er was sprake van slechts één dagdeel in de totaleopleiding van drie jaar, zonder vakdocent voor dit on-

derwijs. Het was afhankelijk van de affiniteit van degroepsbegeleiders of en hoe het interview aan de ordekwam. Kortom: een fragiele constructie.

symbolenDe onderwijsvernieuwing in de beroepsopleiding huis-artsgeneeskunde bood nieuwe mogelijkheden. HetCulturele Interview bleek goed te passen in het compe-tentieleren. De competentiegerichte deelopdracht Cul-tureel Interviewen zag het licht. Essentie hiervan is omaios te laten zien hoe zij cultureel interviewen in hunhuisartsgeneeskundig handelen kunnen integreren.Dat ze zich de vaardigheid van het cultureel intervie-wen eigen maken en een visie ontwikkelen op het han-teren ervan in de huisartspraktijk. In het begin nemende aios het volledige Culturele Interview af. Vervol-gens, naarmate ze competenter worden, kunnen ze zelfkeuzes maken. Zoals het aantal vragen laten variërenafhankelijk van het type gesprek. Of vragen toevoegendie ontbreken, onder andere over de wijze waarop depatiënt benaderd wil worden bij ernstige ziekte. Of vra-gen die je bij uitstek als huisarts kunt stellen, omdat jebij patiënten over de vloer komt. Bijvoorbeeld naar debetekenis van voorwerpen in huis: dit zijn dikwijlssymbolen die staan voor belangrijke relaties, iemandswortels en band met de geboortestreek.

zinvol voor iedereenNaargelang de competentie van de aios groeit, hebbenzij zich het cultureel interviewen eigen gemaakt. Het iseen vaardigheid geworden die integraal onderdeelvormt van hun professionele repertoire. Het hoort bijhet vakmanschap van de cultureel vaardige huisarts.

Gedurende de opleiding worden aios gestimuleerdom zo veel mogelijk gesprekken te voeren met patiën-ten van niet-westerse afkomst. Dat kunnen kennisma-kingsgesprekken zijn, gesprekken over de betekenisvan klachten of over psychosociale aspecten, gesprek-ken met chronisch zieke patiënten, mensen met psy-chologische of psychiatrische problemen of mensen inhun laatste levensfase. De competentiegerichte op-dracht bevat hiervoor concrete aanwijzingen. Overi-gens is het ook aan te bevelen om een Cultureel Inter-view te houden met een autochtone patiënt en datvervolgens te vergelijken met dat van een allochtone pa-tiënt. In principe is het interview zinvol voor elke pa-tiënt: je toont belangstelling voor iemand en voor de be-tekenis die hij of zij geeft aan ziekte en gezondheid.Kortom, cultureel interviewen is een vaardigheid diebijdraagt aan het sensitiever worden voor de betekenisvan cultuur in het leven van álle patiënten.

Dit artikel is een verkorte versie van hoofdstuk zeven van derecente Pharos-publicatie over het Culturele Interview (ziehet gelijknamige kader). De genoemde literatuur is op tevragen bij de redactie.

Lies Bruggeman is psycholoog en als docent en supervisorverbonden aan de huisartsenopleiding van het umc St.Radboud in Nijmegen.Guus Busser werkte ruim 25 jaar alshuisarts in een achterstandswijk in Nijmegen. Samen metLies Bruggeman werkt hij aan de interculturalisatie van dehuisartsenopleiding in Nijmegen.

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 1 3 |

adviezen aan beroepsopleidingen

1 Zet het Culturele Interview niet op een voetstuk, maar laat het wel in zijn waarde. 2 Zorg voor draagvlak bij de staf. Organiseer een workshop waarin men aan het in-

terview kan snuffelen, en kan onderzoeken hoe het in de eigen beroepssettingen in het onderwijs kan worden gebruikt.

3 Spreek af wie het onderwijs rond het Culturele Interview gaat ontwikkelen en ac-tualiseren.

4 Laat de cursisten royaal ervaring opdoen met de uitgebreide versie van het Cul-turele Interview. Ook al is dat niet haalbaar als ze eenmaal afgestudeerd zijn.

5 Houd de beroepspraktijk steeds in het vizier: waar liggen de kansen om cultu-reel interviewen te integreren?

6 Heb oog voor praktische bezwaren, maar blijf dromen van nieuwe perspectieven.

het culturele interview

Psychiater Hans Rohlof heeft samen met collega’s vanggz-instelling Centrum ’45 het Culturele Interview ont-wikkeld voor toepassing in Nederland. Het gaat omeen uitgebreide lijst met vragen over cultuur en ach-tergronden van patiënten. Gezien de lengte van de lijstontwikkelde cultureel antropoloog Simon Groen eenbeknopte versie. Beide versies zijn te vinden in: HetCulturele Interview. In gesprek met de hulpvrager overcultuur en context. Deel 1: Praktijkervaringen, onderredactie van Rob van Dijk, Huub Beijers & SimonGroen. Te bestellen via www.pharos.nl (€ 25,–).

Cultureel interviewen hoort bij het vakmanschapvan de vaardige huisarts

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 13

ohammed vertelt dat zijn vrouw zwanger isvan hun zevende kind. Over twee maandenis zij uitgerekend. De begeleidster vanVluchtelingenWerk weet dat Mohammed

en zijn gezin in een vierkamerflat wonen. Zij vindt datkinderen ruimte moeten hebben, onder andere om hunhuiswerk te kunnen maken. Maar zij realiseert zich ookdat Mohammed en zijn vrouw dat mogelijk niet zo erva-ren of zich daarvan niet bewust zijn. Hoe kan zij in ge-sprek gaan over de kinderen? Zij heeft geen handvattenom dit bespreekbaar te maken. Tegelijkertijd beseft zedat het onderwerp te belangrijk is om te laten liggen. Eenlastig dilemma.

Om dit soort dilemma’s bespreekbaar te maken is

VluchtelingenWerk Midden-Nederland (vwmn) gestartmet het project Preventieve Opvoedingsondersteu-ning. De kern is het trainen van begeleiders, zodat zijbeter in staat zijn met vluchtelingenouders over opvoe-dingszaken te praten.

aandacht voor kinderenVeel vluchtelingengezinnen bevinden zich in een vrijgeïsoleerde positie. Zeker de eerste jaren na vestiging ineen gemeente is dat het geval. Zonder sociaal netwerk is

| 1 4 | p h a x x nummer 3 . 1 2

foto

: jo

ost

va

n d

en b

ro

ek/h

h

met zeven kinderen in een flat …geen probleemMeer aandacht voor vluchtelingenkinderen

maa i k e v e r bu rg – VluchtelingenWerk Midden-Nederland is begin dit jaar gestart met een project gericht op preventie-

ve opvoedingsondersteuning. Begeleiders van VluchtelingenWerk worden voortaan getraind om speciale aandacht te

besteden aan de situatie van vluchtelingenkinderen. Doel is het bespreekbaar maken van opvoedingskwesties binnen ge-

zinnen. Pharos is als adviseur nauw betrokken bij dit project.

m Vluchtelingenmoeders kunnen niet overweg metNederlandse opvoedingsstijl

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 14

het hard werken om het leven op orde te krijgen. Bege-leiders van VluchtelingenWerk zetten zich in om dekloof tussen vluchtelingen en hun nieuwe omgeving teoverbruggen. Zij regelen allerlei praktische zaken enbouwen hierdoor een vertrouwensband op. Omdat erveel te doen valt en het niet zelden om complexe hulp-vragen gaat, komen de kinderen van het gezin minder inbeeld. Terwijl binnen VluchtelingenWerk wel het besefbestaat dat er aandacht nodig is voor de kinderen.

Hoewel het de meeste vluchtelingenkinderen goedgaat, vormen zij een kwetsbare groep. Velen hebbentraumatische ervaringen achter de rug voor of tijdensde vlucht. Daarnaast hebben ze dikwijls lange tijd inasielzoekerscentra gewoond en zijn ze meestal meer-dere malen verhuisd. Allemaal factoren die de geestelij-ke draagkracht extra belasten. Kortom: extra aandachtvoor deze kinderen is geen overdreven luxe. Bovendienkunnen er verschillen bestaan tussen opvoeden in hetland van herkomst en in Nederland. Dit kan ouders on-zeker maken zodat de opvoedingssituatie onder span-ning komt te staan. In onderzoek (De Gruijter & Mak2005) verklaarden moeders met een vluchtelingenach-tergrond het moeilijk te vinden om de ontwikkelingvan hun kinderen in Nederland bij te houden en ade-quaat om te gaan met de verschillen in cultuur. Som-mige moeders stelden niet overweg te kunnen met deNederlandse opvoedingsstijl van overleggen, commu-niceren en onderhandelen.

vicieuze cirkelUit diverse onderzoeken is bekend dat vluchtelingen(net als migranten) weinig gebruikmaken van laag-drempelige opvoedingsondersteuning. Onderzoek vanhet Verwey-Jonker Instituut (2003) wees uit dat hier-voor verschillende redenen bestaan. Voorbeelden zijnonbekendheid met het zorgaanbod en weinig vertrou-wen in de Nederlandse hulpverlening. Vluchtelingen-ouders hadden verhalen gehoord over uithuisplaatsin-gen en associeerden hulpverlening met het kwijtrakenvan je kind. Met andere woorden: door onwetendheid enangst werd er geen hulp ingeroepen. Men loste de zakenbij voorkeur binnenshuis op. In de eigen familiekring.

De andere kant van deze medaille is echter dat men-

sen (te) lang doormodderen met lichte problematiek.Pas wanneer de situatie verergert en het zodanig uit dehand loopt dat hulp noodzakelijk is, stapt men naar dehulpverlening. Op zo’n moment zijn de lichtere vor-men van hulpverlening niet meer toereikend en belan-den de hulpvragers in het zwaardere (en duurdere) cir-cuit. Een vicieuze cirkel en een gemiste kans voor allebetrokkenen. Door preventief en op structurele wijzeaandacht te besteden aan vluchtelingenkinderen wilVluchtelingenWerk deze cirkel doorbreken.

escalatie voorkomenBegeleiders van VluchtelingenWerk zijn de aangewe-zen personen om preventief aan de slag te gaan met op-voedingsondersteuning. Zij zijn vanaf het begin bij degezinnen betrokken, kennen de achtergronden en heb-ben een persoonlijke band opgebouwd. Daardoor zijnzij in staat om vroegtijdig te signaleren wanneer er ietsmis is, waardoor escalatie voorkomen kan worden. Totvoor kort ontbrak het de begeleiders echter aan compe-tenties en vaardigheden om opvoedingszaken ter spra-ke te brengen. Daarom voorziet het preventieproject ineen speciale training bedoeld om begeleiders in staat testellen problemen bij de opvoeding te signaleren, tipste geven en eventueel te verwijzen naar gespecialiseer-de hulpverlening. Pharos heeft deze training, Gewonekinderen in bijzondere omstandigheden, ontwikkeld en detrainers van Vluchtelingenwerk getraind, zodat zij dienu zelfstandig uitvoeren. Uitgangspunten van de trai-ning zijn: ouders vertrouwen geven, gelijkwaardig metelkaar omgaan en niets opdringen.

kloof dichtenVanuit haar positie als schakel tussen vluchtelingen ende gemeente heeft VluchtelingenWerk ruime ervaringopgebouwd in samenwerking met verschillende orga-nisaties. Deze achtergrond als spin in het web, maaktdat begeleiders van VluchtelingenWerk ook relatiefmakkelijk verbindingen kunnen aangaan met jeugd-voorzieningen en andere organisaties op het gebiedvan jeugdzorg. Bijvoorbeeld de Centra voor Jeugd enGezin, de Kinderbescherming of scholen.

Bijkomend winstpunt is dat begeleiders van Vluch-telingenWerk, vanwege het vertrouwen dat ze in deloop der tijd hebben opgebouwd, de kloof dichten tus-sen vluchtelingen en algemene hulpverleningsorgani-saties. Ze kunnen uitleg geven over de werkwijze vaninstellingen en wat er precies valt te verwachten. Maarze kunnen ook meegaan naar een kennismakingsge-sprek, wat vluchtelingen zeer blijken te waarderen. Opdeze manier wordt het vertrouwen dat de begeleider ge-niet, als het ware overgedragen op de medewerker vande hulpverleningsinstelling. Desgevraagd geeft eenaantal vluchtelingenmoeders aan het fijn te vinden datVluchtelingenWerk een bemiddelende rol speelt incontacten met instellingen voor opvoedingsondersteu-ning (Pels & De Gruijter 2005).

Maaike Verburg is maatschappelijk werker en tot voor kortwerkzaam als stagiaire maatschappelijke begeleiding bijVluchtelingenWerk Midden-Nederland. Meer informatie over genoemde literatuur is te verkrijgenbij de redactie.

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 1 5 |

� Veel vluchtelingenkin-

deren hebben lange tijd

in asielzoekerscentra

gewoond.

vluchtelingenkinderen in zorg en onderwijs

In het kader van het project Pre-ventieve Opvoedingsondersteu-ning gaf VluchtelingenWerk Mid-den-Nederland in samenwerkingmet Pharos twee folders uit:Vluchtelingenkinderen... samen-werken in de zorg en Vluchtelin-genkinderen... samenwerken inhet onderwijs. De folders zijn tedownloaden via www.vwmn.nl

Vluchtelingen maken weinig gebruik van laag-drempelige opvoedondersteuning

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 15

| 1 6 | p h a x x nummer 3 . 1 2

atiëntenorganisaties zijn tegenwoordig veel va-ker betrokken bij besluitvorming over de ge-zondheidszorg dan vroeger. Dit heeft onder an-

dere te maken met de ontwikkeling van een aanbodgestuurde naar een vraaggerichte en meer op de patiëntafgestemde gezondheidszorg. Op het eerste gezicht zouje zeggen dat het een makkelijke match moet zijn tussenpgo’s en migranten. Aan de ene kant hebben pgo’s aan-gegeven behoefte te hebben aan een grotere representa-tiviteit en verbetering van hun dienstverlening door in-breng van en kennis over migranten. Aan de andere kantis bekend dat migranten behoefte hebben aan informa-tie over het Nederlandse zorgstelsel, omgaan met ziekte,en belangenbehartiging. Toch zijn er weinig migrantenbetrokken bij de besluitvorming en activiteiten van pa-tiëntenorganisaties. Hiervoor zijn verschillende rede-nen aan te voeren. Patiëntenorganisaties zoals die be-staan in Nederland zijn in de meeste herkomstlandenvan migranten onbekend. Bovendien is het in veel cul-turen meer gebruikelijk om ziekten binnenskamers tehouden dan ermee naar buiten te treden. Voor pgo’s ishet daarom moeilijk om migranten bij hun activiteitente betrekken. Daar komt nog bij dat deze organisatiesmeestal draaiende worden gehouden door vrijwilligersdie in weinig tijd veel werk moeten verrichten. Het ont-breekt aan uren en mankracht om speciale aandacht tebesteden aan vraagstukken rondom diversiteitsbeleid.Hoogste tijd voor Pharos en pgosupport om kennis tebundelen en de handen ineen te slaan.

waaier aan doelstellingen Aan het project pgo’s bekennen kleur doen verschillen-de organisaties mee. Het gaat om acht patiëntenorgani-saties en twee migrantenorganisaties: noom (Netwerkvan Organisaties van Oudere Migranten) en sak (Stich-ting Allochtonen en Kanker). Het is een interactief tra-ject en dat betekent dat betrokken patiëntenorganisatiesin interactie met pgosupport, Pharos en de migrantenor-ganisaties hun eigen projectplannen hebben opgestelden uitgewerkt. Hieruit is een waaier aan doelstellingenen activiteiten ontstaan. Wat alle organisaties gemeenhebben is dat ze meer willen samenwerken met migran-ten. De manier waarop verschilt echter per organisatie.Zo wil de LymfeklierkankerVereniging Nederland meermigranten als leden aantrekken. Alzheimer Nederlandkiest voor het ontwikkelen van algemeen beleid om meerallochtone vrijwilligers te werven. Ypsilon wil haar doel-groep schizofreniepatiënten nader specificeren en zalstarten met een verkenning van de hulpvraag onder Ma-rokkanen, Surinamers en Antillianen. De NederlandseStomavereniging gaat op zoek naar Marokkanen en Tur-ken met een stoma. Tijdens de loop van het project krij-gen de organisaties advies en ondersteuning van Pharos,noom en sak bij het realiseren van hun verschillendedoelstellingen. Daarnaast zijn aan iedere pgo consulen-ten gekoppeld met een migrantenachtergrond.

eindresultatenNaast een overzicht van nationale en internationale li-teratuur over methodieken, instrumenten en good prac-tices over het bereiken en betrekken van migranten, iser een handreiking ontwikkeld. Deze wordt breed ver-spreid onder pgo’s en andere belangstellenden. Boven-dien liggen er acht projectplannen van de deelnemendeorganisaties, deels al in gang gezet, met concrete stap-pen om tot een evenwichtig en divers samengesteldepatiëntenorganisatie te komen.

>>> pharos project in de etalage

patiëntenorganisatiesbekennen kleur

h e l e n a kos e c – Migrantenpatiënten zijn nau-

welijks vertegenwoordigd in de reguliere patiënten-

organisaties (pgo’s).* Een ongelijke situatie gelet op

het feit dat twintig procent van de Nederlandse be-

volking een migrantenachtergrond heeft. Meer in-

breng van migranten in patiëntenorganisaties is dan

ook gewenst, menen zowel pgo’s als migranten zelf.

Om participatie van migranten binnen patiëntenor-

ganisaties te vergroten startte Pharos, op verzoek en

in samenwerking met de organisatie pgosupport,

het traject Patiëntenorganisaties bekennen kleur.

p

project in het kort

� Naam Patiëntenorganisaties bekennen kleur� Aanleiding Binnen patiëntenorganisaties (pgo’s) is onvoldoende vertegenwoor-diging van migranten� Doelstelling Versterken participatie in pgo’s vanuit migrantengemeenschappen� Projectleiders Pharos en pgosupport� Samenwerkingspartners noom, sak, LymfeklierkankerVereniging Nederland,Alzheimer Nederland, Nederlandse Stomavereniging, Astma Fonds, Prostaat-KankerStichting, Ypsilon, Vereniging Waterloop en Nederlandse Vereniging voorAutisme � Looptijd Februari 2012 - maart 2013� Meer informatie Helena Kosec,Projectleider vanuit Pharos, h.kosec@pharos.nl

* pgo’s staat voor pa-

tiënten-, gehandicapten

en ouderenorganisa-

ties. Het project Patiën-

tenorganisaties beken-

nen kleur richt zich

echter alleen op patiën-

tenorganisaties.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 16

et was eind 2009 toen we dachten: hier moetenwe echt iets mee doen’, vertelt Bas Kuiper, pro-jectmanager curatieve zorg bij Arkin en nauw

betrokken bij de website Ziek of bezeten. ‘Marokkaan-se Nederlanders kwamen heel laat in de zorg, vaak viade crisisdienst, en daarna verdwenen ze uit beeld. Wewilden de drempel verlagen, zodat deze mensen eerderbinnen zouden komen. Maar hoe doe je dat? Het is eengemeenschap waarin psychische en verslavingsproble-men in de taboesfeer zitten. Na contacten met MarokkoMedia, eigenaar van Marokko.nl, besloten we een web-site op te zetten. Op de fora van Marokko.nl wordt na-melijk wél openlijk gesproken over allerlei stoornissen.Ook tref je er hulpvragen aan. We zijn toen samen metMarokko.nl aan de slag gegaan met focusgroepen,want de site moest goed aansluiten bij de doelgroep.Dus vroegen we: Wat willen jullie? Waar hebben julliebehoefte aan?’

imams‘Ziek of bezeten is een website in ontwikkeling’, gaatKuiper verder. ‘In de eerste fase ging het primair ominformatie erop zetten en discussie mogelijk maken.Die discussie kwam meteen goed op gang. Ook kregenwe veel positieve feedback in de trant van: eindelijk in-formatie waar ik echt iets aan heb. Dat is ook ons doel.We willen Marokkaanse Nederlanders een plek biedenwaar ze anoniem die informatie kunnen halen waar zebehoefte aan hebben en waar ze de eerste stappen kun-nen zetten naar contact met een hulpverlener of imam.De directe link met imams is uniek voor de ggz in Ne-derland. Ook onze forensische zorg werkt nauw samenmet imams. Want juist imams kunnen de brug slaantussen verschillende denkwijzen en de drempel naarde ggz verlagen. Bovendien beantwoorden zij de vra-gen die worden gesteld over geloofszaken. Bijvoor-beeld: mag ik als moslim medicatie innemen bij psy-

chische klachten, of: is het toegestaan om met een psy-chiater te praten? Op de site vind je ook zelftesten.Hiermee kun je bijvoorbeeld verslaving meten. Daar-naast wordt het mogelijk om met elkaar te chatten enervaringen uit te wisselen. Sinds een paar maandenkunnen bezoekers overigens al rechtstreeks vragenstellen aan medewerkers van PuntP [een ggz-instellingin Amsterdam en omstreken – red.], de Jellinek en driedoor ons getrainde imams.’

symposiumVoor Ziek of bezeten ziet de toekomst er goed uit, aldusKuiper. ‘We hebben ongeveer vijftig unieke bezoekersper dag. Onze subsidie loopt eind van het jaar af. Daar-na wordt de site opgenomen in het reguliere aanbodvan Arkin. Op 15 november, wanneer de site echt hele-maal klaar is, vindt de officiële lancering plaats tijdenseen groot symposium in Amsterdam. We willen hemzo onder de aandacht brengen van hulpverleners, maartegelijkertijd meer bewustwording creëren op het ge-bied van andere interpretaties van ziektebeelden. Dewebsite is vooral een middel voor het bij elkaar brengenvan twee werelden. Die van het westerse medische mo-del en die van djinns, bezetenheid en het boze oog. Nukan het voorkomen dat iemand zegt ‘Ik ben bezeten’ enhet antwoord krijgt: ‘Helemaal niet. Je bent gewoonhartstikke psychotisch.’ Dan gaat het mis natuurlijk.Dit is echt een grote blinde vlek bij veel hulpverleners.Terwijl tegenwoordig toch zo’n 30 procent van de cliën-ten een allochtone achtergrond heeft. Ook vanuit dewetenschap bestaat belangstelling voor Ziek of beze-ten. In 2013 gaat er onderzoek van start vanuit hetumcg in Groningen, onder andere naar het soort klach-ten dat binnenkomt en de achtergronden hiervan. Wieweet komen er in de toekomst meer van deze sites voorandere doelgroepen die net als Marokkaanse Nederlan-ders oplopen tegen drempels in de zorg.’

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 1 7 |

>>> good practice

unieke samenwerking ggz en imams

c l a ud i a b i e g e l – ‘De website Ziek of bezeten

is opgezet om twee werelden bij elkaar te brengen.

Die van het westerse medische model en die van

djinns, bezetenheid en het boze oog. Wanneer

iemand zegt: ‘Ik ben bezeten’ en het antwoord

krijgt: ‘Helemaal niet. Je bent gewoon hartstikke

psychotisch’, gaat het mis.’

‘h � De website ziekof-

bezeten.marokko.nl is

mede mogelijk gemaakt

door het Innovatiefonds

Zorgverzekeraars, het

Skanfonds en Stichting

Voorzorg Utrecht.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 17

Nieuws uit de Academische Werkplaats Migranten en

Gezondheid(szorg). Met het oog op onderzoek (co-

lumn van Walter Devillé), bespreking van boeken of

onderzoeksrapporten en verslagen van bijeenkom-

sten. Meer informatie over de Academische Werk-

plaats: www.pharos.nl.

uit de academische werkplaats

ramadan in de praktijk – ofwel wetenschap en gezondverstand

›› Dit jaar viel de ramadan midden in dezomer. Vanaf 20 juli vastten de meeste

moslims gedurende een maand van zonsop-gang tot zonsondergang. Zieken en zwangerenhoeven niet mee te vasten maar in de praktijkdoen zij dit vaak wel. Uit onderzoek is bekenddat ook moslims met diabetes vasten en hunmedicatie niet volgens voorschrift innemen.Soms heeft dat schadelijke gevolgen. Neder-landse huisartsen zijn hiervan niet altijd op dehoogte en weten vaak niet goed wat te advise-ren. Om meer bekendheid te geven aan de ge-zondheidsgevolgen van vasten tijdens de ram-adan werd hieraan extra aandacht besteedtijdens de jaarlijkse conferentie van de World

Organization of Family Doctors (wonca) beginjuli in Wenen. Zo’n veertig huisartsen uit tien verschillendelanden wisselden ervaringen en tips uit over degevolgen voor de gezondheid van vasten tij-dens de ramadan. Vooral de inbreng van colle-ga’s uit Turkije was bijzonder interessant. Dezehuisartsen hebben veel ervaring met vastendepatiënten. Wellicht als gevolg van betere com-municatie zagen deze artsen minder schadelij-ke gevolgen van vasten in hun land, in vergelij-king tot wat bekend is uit studies in Engelanden Nederland. Deze uiteenlopende ervaringen hebben geleidtot een voorstel voor een Europees onderzoekonder Turkse diabetespatiënten, zowel in Tur-kije als in andere landen. Met als centrale vra-gen: wat weten deze patiënten over de gevol-gen van vasten tijdens de ramadan en welkeverwachtingen hebben ze ten aanzien van hunhuisarts? De Turkse huisartsen relativeerdenwetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt datkinderen zwakkere schoolresultaten behalenals hun moeder zwanger was tijdens de rama-dan.* Als dit werkelijk zo veel invloed zou heb-ben, zouden er in Turkije immers weinig slim-me mensen rondlopen... Hieruit blijkt maarweer dat het altijd goed is om de maatschap-pelijke relevantie van wetenschappelijk onder-

zoek kritisch en met gezond verstand te be-zien.

Karen Hosper, Maria van den Muijsenbergh

Coördinatoren Academische Werkplaats

Voor meer informatie over de ramadan en ge-zondheid zie de website huisarts-migrant.nl:www.huisarts-migrant.nl/index.php/ramadan.

* Almond, D., Mazumder, B. & Ewijk, R. van(2012). Fasting During Pregnancy and Child-ren’s Academic Performance. Centre for theEconomics of Education, London School of Eco-nomics.

boekbespreking

traumaverwerking metvluchtelingen

›› Een compact boek met een veel-belovende titel: Traumaverwerking

met vluchtelingen – Een transculturele bena-dering. Geschreven door een therapeute diezelf ooit is gevlucht en haar eigen levensver-haal inzet, zowel in de therapie als in het eer-ste hoofdstuk van het boek. De toon is meteen

>>> academisch kwartier

›› Onlangs kwam er een oproep binnenvoor het indienen van onderzoeks-

voorstellen over de inzet van zorgconsulen-ten of Voorlichters Eigen Taal en Cultuur(vetc’ers) of ... tja, hoe heten deze ‘culturalbrokers’ ook alweer? Aangezien we in Neder-land heel wat ervaring met vetc’ers hebben,zou je verwachten dat hierover veel literatuurbeschikbaar is. Maar vindt die literatuur maareens terug! Er bestaan namelijk veel synonie-men voor deze functie. Ook lijkt er verwarringte bestaan over de rolverschillen tussen zorg-consulenten en tolken. Zorgconsulenten loodsen migranten door hetzorgsysteem zodat zij op het juiste ogenblikvan de juiste diensten gebruikmaken. Door dehulpvraag van migranten begrijpelijker te ma-ken, dragen zij bovendien bij aan grotere ef-fectiviteit in de zorg.1 Maar waar is het bewijsvoor deze stelling? Op de jongste Europeseconferentie over migratie, etnische minderhe-den en gezondheid in Milaan ging een heleplenaire sessie over zorgconsulenten. Er be-staan twee literatuuroverzichten, maar diegaan voornamelijk over de effecten van tolkenop de kwaliteit van de zorg. Toch zijn er in deliteratuur een paar publicaties te vinden over

het nut van ‘cultural mediators’, een ander sy-noniem. Zo zouden zij bijdragen aan een cor-recte overdracht van informatie, het verduide-lijken van de zorgvraag, het verlenen vancultuursensitieve zorg en het vergroten vande patiënttevredenheid.2 Deze taken en bij-dragen gaan verder dan die van tolken. Hoog-ste tijd dus om de functie van zorgconsulten-ten of vetc’ers verder te ontwikkelen en teformaliseren. En tegelijkertijd hun meerwaar-de voor kwalitatief hoogstaande zorg voor mi-granten te monitoren en te evalueren. Naar dekosteneffectiviteit van tolken is recent onder-zoek verricht.3 Nu nog bewijzen dat zorgcon-sulenten ook aan kosteneffectiviteit bijdra-gen. In de huidige socio-economische situatieis dit immers de enige taal die beleidsmakersbegrijpen.

Walter Devillé

Bijzonder hoogleraar Vluchtelingen en Gezond-

heid, Universiteit van Amsterdam/Pharos

1 Martín, M.C. & Phelan, M. (2009). Interpre-ters and Cultural Mediators – different butcomplementary roles. Translocations: Migra-tion and Social Change (An Inter-Disciplinary

Open Access E-Journal, issn Number: 2009-0420).2 Verrept, H. (2012). Intercultural mediation inhealth care in the eu: theory and practice.Deze PowerPoint-presentatie op het congresin Milaan en de overige plenaire presentatieszijn te vinden op: www.unibocconi.eu/mighe-alth2012.3 Bischoff, A. & Denhaerynck, K. (2010). Whatdo language barriers cost? An exploratory stu-dy among asylum seekers in Switzerland. bmcHealth Services Research, 10:248.

hoe zit het met de effecten van het inzetten van zorgconsulenten?

een blik op onderzoek

| 1 8 | p h a x x nummer 3 . 1 2

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 18

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 1 9 |

gezet: narratieve elementen vormen de rodedraad.In ieder hoofdstuk wordt een deel van de trans-culturele systeembenadering aangestipt. Bij-voorbeeld het Culturele Interview als aanvul-ling op de gewone diagnostiek. Natuurlijk gaathet ook over het belang van de familie, omdatdie zo centraal staat in de wij-gerichte familie-systemen van veel vluchtelingen. Dit komt te-rug in het genogram, een overzichtstekeningvan het familiesysteem. In de casuïstiek wordtdit genogram vaak gebruikt op therapiezittin-gen, waar het een leidraad vormt met behulpwaarvan de familie gemobiliseerd kan worden.Zelfs bij afwezigheid van familie heeft bespre-king van het genogram nut (‘wat zou je moedergezegd hebben...’).Boeiend vind ik het begrip liminale fase, waar-bij limen drempel betekent. Deze fase staatvoor het besef van verlies terwijl er nog geennieuwe plek is. Een fase die de auteur benoemtals een mix van kwetsbaarheid en creativiteit.Daarna volgt een toelichting op het begrip be-schermjassen. Deze vormen de veilige omhul-lingen die een cliënt helpen om ongeschondenen beschermd door de kwetsbare limineleruimte te gaan. En tot slot wordt de rol van detherapeut belicht. Hij of zij moet zorgen voor detransitionele ruimte, een veilige plek voor inti-miteit en creativiteit nodig om te genezen.

In bijna alle hoofdstukken illustreert een casusde theorie. Deze verhalen, veelal van Iraansecliënten, helpen om het psychisch lijden te be-grijpen. Dit geldt zeker als de therapie stag-neert of de klachten ongrijpbaar zijn. Op het eind van het boek komt een voor mijcruciale vraag aan de orde die zich al lezend op-dringt: kan een autochtone Nederlandse hulp-verlener zonder migratie- en vluchtgeschiede-nis en kennis van de taal van cliënten dezemanier van werken leren en toepassen? De au-teur zegt dat dit mogelijk is: door gebruik vanhet empatisch en invoelend vermogen. Tegelij-kertijd is het boek zelf een weergave van het te-gendeel. Hier spreekt immers een therapeutedie cliënten in de eigen taal te woord staat enhaar eigen vluchtverhaal inzet in de therapie.De autochtone therapeut heeft deze mogelijk-heden niet. Toch zal de gemiddelde lezer inspi-ratie putten uit dit boek. Het leest makkelijk,bevat weinig theoretische verhandelingen enbiedt veel ruimte voor levensverhalen vancliënten en verhalen over hun therapie. Daar-mee maakt dit boek twee dingen duidelijk. Teneerste: waar de breuken liggen, vind je vaakook de bronnen en ten tweede: klachten ver-minderen als krachten worden geactiveerd.

Evert Bloemen

Arts en trainer bij Pharos

verslag bijeenkomsten

migrant and ethnic minorityhealth, milaan

›› Onder het motto Facts beyond Figures:Communi-Care for Migrants vond eind

juni in Milaan voor de vierde keer een confe-rentie plaats over de gezondheid van migran-ten in Europa. Het programma bood een goedoverzicht van actuele onderzoeksthema’s. Zo-als grootschalig onderzoek naar de gezond-heidstoestand van migranten, initiatieven ophet terrein van health policies and manage-ment, gezondheid van migrantenvrouwen, cul-tural and linguistic mediators en culturelecompetenties van zorgverleners. Opvallend was de geringe aandacht voor hetpatiëntenperspectief. De meeste onderzoekenbaseren zich op cijfers en melden weinig overachterliggende oorzaken of redenen. Ook is op-vallend dat weinig deelnemers zelf een migran-tenachtergrond hadden. Een uitzondering is debekende Raj Bhopal uit Schotland (Universityof Edinburgh). Hij hield een interessante lezingover de rol van context bij vergelijkend onder-zoek tussen etnische groepen. Meestal wordenconclusies verbonden aan verschillen tussenmigranten en de host population. Maar datzegt meer over de host population dan over demigrantengroepen. Volgens Bhopal moeten

onderzoekers de situatie van migranten ver-gelijken met dezelfde groep in het land van her-komst of in andere Europese landen. Zodoendeworden omgevingsinvloeden zichtbaar. De Deense onderzoeker Sodemann is betrok-ken bij de Migrant Health Clinic in Odense. Daarworden manieren bestudeerd om de zorgverle-ning aan migranten en vluchtelingen te optima-liseren. Er is veel aandacht voor het opleidenen trainen van personeel. Italiaans onderzoeknaar migranten op de spoedeisend eerste hulp(seh) wees uit dat migranten met niet-urgenteklachten de seh vaker bezoeken dan autoch-tone Italianen met vergelijkbare klachten.Jammer genoeg gaven de onderzoekers geeninzicht in de achterliggende redenen. Zij veron-derstellen dat het te maken heeft met de ontoe-gankelijkheid van de huisarts. Maar mogelijkspeelt ook ontevredenheid over de huisarts,angst voor ernstige aandoeningen, gewoonten(in het land van herkomst ga je altijd naar hetziekenhuis) of toegankelijkheid van de seh eenrol. Het is jammer dat de conferentie bijna uitslui-tend door onderzoekers werd bezocht. Kennis-uitwisseling op Europees niveau over verschil-len in gezondheid, de gevolgen daarvan voorde zorg en succesvolle initiatieven zijn zekerook interessant voor beleidsmakers en zorg-verleners in de praktijk.

Karen Hosper

Coördinator Academische Werkplaats en project-

leider bij Pharos

Abstracts van de conferentie zijn te downloaden

via www.unibocconi.eu/mighealth2012. Zie ook

de column van Walter Devillé over deze confe-

rentie in Milaan. De volgende conferentie vindt

plaats in 2014 in Granada, Spanje.

oproep

›› De website www.huisarts-migrant.nl is vorig jaar gelanceerd

door Pharos, in samenwerking met hetnhg en de lhv. Huisarts-migrant.nl bevatinformatie voor huisartsen over de zorgvoor patiënten met een migrantenachter-grond. Om de website te verbeteren horenwij graag van bezoekers wat zij van dekwaliteit vinden. Daarom vragen we of u zovriendelijk wilt zijn om een korte onlineevaluatie in te vullen. De link is te vindenop www.huisarts-migrant.nlBij voorbaat willen we u hartelijk bedanken

voor uw tijd en aandacht,

De redactie van huisarts-migrant

Traumaverwerking met vluchtelingen –

Een transculturele systeembenadering

F. Rhmaty, Van Gorcum, 2011, 110 p. , € 19,95,

isbn 978 90 232 4649 7

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 19

pharos/rvz-conferentie'gezondheid dichtbij, burgeraan zet'

● Op 8 november 2012 organiseren Pharosen de Raad voor de Volksgezondheid en

Zorg (rvz) de jaarlijkse conferentie over de rolen de positie van de migrant als klant in de zorg.Het thema van dit jaar is: Gezondheid dichtbij.Onderwerpen van de conferentie zijn: Wat kan deburger zelf doen om zijn gezondheid of kwaliteitvan leven te verbeteren? Hoe kan de zorgprofes-sional hem daarin ondersteunen? Wat is ervoornodig om zorg in de eigen omgeving voor elkaarte krijgen? En hoe zorgen we ervoor dat ontwikke-lingen als E-health en gezondheid 2.0 ten goedekomen aan alle burgers? In de aanloop naar deconferentie wordt inmiddels druk gediscussieerdover deze thema's. Iedereen kan mee discussië-ren via de LinkedIn-groep ‘Gezondheid dichtbij,burger aan zet’ of via Twitter @Migrantalsklant.Op de website www.pharos.nl kunt u zich aan-melden voor de conferentie.

samenwerking pharos ennederlands centrum jeugd-gezondheid

● Pharos en het Nederlands Centrum Jeugd-gezondheid (ncj) gaan meerjarig samen-

werken. In juni hebben beide directeuren een sa-menwerkingsovereenkomst getekend. Deze isgericht op het versterken van de kwaliteit van dejeugdgezondheidszorg voor alle kinderen en hunouders, ook degenen met een migrantenachter-grond en mensen met beperkte gezondheids-vaardigheden. Het ncj en Pharos zullen zich vooral bezighoudenmet bestaande richtlijnen en handreikingen voorde jeugdgezondheidszorg. Daarbij zal worden na-gegaan waar deze aangevuld moeten worden omze toepasbaar te maken voor de hele bevolking.Ook zal er gewerkt worden aan het versterkenvan de rol van de jeugdgezondheidszorg binnende Centra voor Jeugd en Gezin op het gebied vanzorg voor migranten en laaggeletterden.

fawzia nasrullah nieuwevoorzitter pharos

● Mavis Carrilho heeft in mei 2012 het stokjeals voorzitter van de Raad van Toezicht van

Pharos doorgegeven aan Fawzia Nasrullah.Mavis Carrilho is jarenlang actief geweest in deRaad van Toezicht, eerst als lid, later als voorzit-ter.Fawzia Nasrullah is werkzaam als directeur/be-stuurder van Trajectum Novum, een organisatievoor specialistische jeugdzorg. Met Fawzia heeftPharos opnieuw een deskundig voorzitter voorhaar Raad van Toezicht in huis gehaald. Speciaal

>> vraagDe maatschappelijk werker vertelt dat haarcliënte op zoek is naar een plek waar ze afen toe haar huis kan ontvluchten. Zijwoont sinds zeven jaar met man en kinde-ren in Nederland. Haar man heeft in hetpaleis van Saddam Hoessein gewerkt. Vol-gens veel landgenoten in Nederland stondhij aan de verkeerde kant in Irak. Daaromis contact met andere Irakezen haast on-mogelijk. De man zelf is bij Saddam Hoes-sein terechtgekomen toen hij een puberwas. Zijn vader werkte in het paleis en hijhad geen andere keus dan ook daar te gaanwerken. Eenmaal binnen heeft hij ver-schrikkelijke dingen gezien en meege-maakt. Tijdens zijn opvangperiode in eenasielzoekerscentrum is hij onder behande-ling geweest van de gespecialiseerde ggz.Inmiddels woont hij samen met zijn gezinin een andere stad en vindt er geen begelei-ding meer plaats.

De vrouw heeft nog contact met Vluchte-lingenWerk. Zij wordt geholpen met de ad-ministratie en komt ook wel eens langsvoor zomaar een praatje. Onlangs verteldezij tijdens zo’n bezoekje dat zij zich zorgenmaakte om haar man en ook bang was voorhem. Hij heeft een poosje gewerkt op eensoort sociale werkplaats, maar kon daarniet blijven. Nu hangt hij dagenlang voorde televisie en kijkt bij voorkeur naar ge-welddadige oorlogsfilms of documentai-res. Hij is erg achterdochtig, ook naar haartoe. Met als resultaat dat zij in een isole-ment is geraakt. Daarom heeft zij Vluchte-lingenWerk gevraagd om een plek waar zijaf en toe naartoe zou kunnen. Zij houdt hetthuis niet meer uit.

>> adviesHet lijkt mij, zeker met het oog op de lan-gere termijn, geen oplossing om deze me-vrouw sporadisch uit haar thuissituatie tehalen. Belangrijker is dat de ggz weer con-tact opneemt met de man. Zijn vrouw heeftechter al aangegeven niet te verwachten dathaar man de hulp zomaar zal accepteren.Achterdochtig als hij is, zal hij al snel ver-

moeden dat zijn echtgenote met iemandheeft gesproken over zijn toestand. Wat erdan thuis kan gebeuren is niet te overzien,aldus de vrouw.

Vervolgens stel ik voor dat de maatschap-pelijk werker in gesprek gaat met de huis-arts. Als volgende stap kan de huisarts dandeze meneer uitnodigen voor een gesprek.De huisarts weet immers alles van de pro-blematiek in het land van herkomst (datstaat in het dossier). En dat de man in ver-band hiermee eerder onder behandeling isgeweest. Door op de juiste manier vragente stellen, kan de huisarts inzicht krijgen inwat er nu bij de man speelt. Hij kan hemwellicht overtuigen van de wenselijkheidom nogmaals met een psycholoog of eenandere hulpverlener te praten.

Charo Soccodato-Magán Smit

Informatie- en adviespunt Pharos

| 2 0 | p h a x x nummer 3 . 1 2

foto

: g

oed

ele

mo

nn

ens

>>> informatie- en adviespunt pharos

de koffieclub

Let op: veranderde bereikbaarheid

Vanaf 1 september vervalt het telefonisch spreek-

uur op dinsdag en donderdag van 10 - 14 uur van het

I&A-punt. Vanaf die datum wordt het I&A-punt an-

ders ingericht. U kunt uw vragen via de mail of het

webformulier stellen. Dit kan 7 dagen per week en

24 uur per dag. De I&A-medewerker zal uw vraag zo

spoedig mogelijk beantwoorden. .

Wie krijgt u aan de lijn?

Charo Soccodato-Magán Smit heeft bij verschillen-

de gezondheidsbevorderende instituten gewerkt.

Zij werkt ruim zes jaar bij Pharos, waarvan de laat-

ste twee jaar op het Informatie- en adviespunt.

Via de e-mail komt een vraag binnen van een maatschappelijk werker van Vluch-

telingenWerk. Zij is op zoek naar een koffieclub voor vrouwen met een vluchtelin-

genachtergrond. De vraag is summier gesteld en vraagt om opheldering. Wan-

neer ik terugbel, blijkt er meer aan de hand dan zoeken naar een koffieclubje.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 20

voor deze aflevering van Phaxx heeft zij vooréén keer de column van Monica van Berkumovergenomen zodat de Phaxx-abonnees kennismet haar kunnen maken.

experts moe-landers pleitenvoor preventie

● Naar aanleiding van de inventarisatie diePharos uitvoerde naar gezondheid en

zorggebruik van Midden- en Oost-Europesemigranten (moe-landers) heeft er in juni eenexpertmeeting plaatsgevonden over dit the-ma. Doel was om vanuit verschillende invals-hoeken de thematiek in beeld te krijgen en ge-zamenlijk een agenda voor een integraleaanpak op te stellen. Tijdens de expertmeeting werden de onder-zoeksresultaten uit de inventarisatie beves-tigd. Dat wil zeggen: met een deel van de moe-landers gaat het goed, een ander deel heeft telijden onder slechte arbeidsomstandighedenen woonsituaties. Als mensen hun werk en on-derdak verliezen, komen ze in een vrije val. Datkan leiden tot drank- en middelengebruik,zwerven, gezondheidsproblemen en vooral ookpsychische problemen. Er zou daarom meeraandacht moeten komen voor preventie: ervroeg bij zijn om ontregeling te voorkomen. Tij-dens de expertmeeting zijn enkele uitstekendevoorbeelden van preventieve initiatieven be-sproken. Een voorbeeld is de aanpak van eenstichting die Poolse daklozen met behulp vanervaringsdeskundigen begeleidt bij terugkeernaar Polen. Na de zomer organiseert Pharoseen tweede expertmeeting waarin de integraleaanpak verder vorm krijgt.Zie voor het volledige verslag van de expert-meeting www.pharos.nl.

website pharos geheelvernieuwd

● Met trots heeft Pharos in juni haar volle-dig vernieuwde website ten doop gehou-

den. Het is een aantrekkelijke site geworden,die goed navigeerbaar is en veel informatiebiedt. Grote hoeveelheden kennis laten zich moeilijkin een overzichtelijke website onderbrengen.Toch is het belangrijk om de kennis die een or-ganisatie in huis heeft, te delen met anderen.Dat vormde nu precies de uitdaging waarvoorPharos een oplossing moest vinden. Hoe kun jezonder verlies van overzichtelijkheid alle ken-nisgebieden tot hun recht laten komen op denieuwe website? Makkelijk was het niet, maargelukt is het wel. Het corporate deel van de sitegeeft een beeld van de organisatie, dat wilzeggen: de activiteiten, werkwijze, cultuur,partners en opdrachtgevers. Daarnaast biedt

een kenniscentrum inhoudelijke informatieover de Pharos-programma's en het aanbodaan trainingen, boeken, Phaxx, brochures en

veel gestelde vragen, gesorteerd per onder-werp. Nieuwsgierig geworden? Ga naarwww.pharos.nl.

>>> pharos-nieuws

foto

: tr

aje

ctu

m

● Vijfentwintig jaar geleden was ik in op-leiding tot arts aan de Universiteit van

Rotterdam. In die tijd werd mij duidelijk datwij weliswaar het recht op zorg kennen, maardat niet iedereen hier volledig gebruik vankan maken. Dat het dus niet zo is dat iedereende best mogelijke zorg ontvangt. Vaardighe-den zoals mondigheid, kennis van de Neder-landse taal, de cultuur en het zorgstelsel, enhet hebben van kennissen en een netwerk zijnbepalend voor de kwaliteit van de zorg die ie-mand krijgt. Dit inzicht raakte mij en liet mijnooit meer los. Het inspireerde mij om me teverdiepen in het thema Bereik en effect van degezondheidszorg voor alle burgers die in onsland wonen, inclusief migranten en mensenmet beperkte gezondheidsvaardigheden.Dit thema is een rode draad geweest in mijnloopbaan als jeugdarts, manager en directeurin de zorg. Ook als bestuurder in de jeugdzorgen nu als toezichthouder bij Pharos zet ik mijhiervoor in. In mijn studietijd maakte ik voor het eerst ken-nis met Pharos. Pharos heeft zich sindsdienontwikkeld tot een prachtige organisatie metdeskundigheid over de verbetering van dekwaliteit en effectiviteit van zorg voor migran-ten en mensen met beperkte gezondheids-vaardigheden. Een doelstelling waarbij ik mijnauw betrokken voel. Toen ik vorig jaar ge-vraagd werd voor het voorzitterschap van deRaad van Toezicht van Pharos vond ik dit eenenorme eer en uitdaging. Na het regelen vanenkele praktische zaken trad ik in mei dit jaartoe als voorzitter. Iedere zorgvrager moet de best mogelijkekwaliteit van zorg ontvangen. Vanuit de over-heid wordt het accent gelegd op het meedoenvan alle burgers aan onze samenleving. Watmijns inziens onvoldoende belicht wordt, isdat burgers meedoen als ze meetellen. Mee-tellen vraagt een aantal vaardigheden van allepartijen die deelnemen. Partijen moeten hetgevoel en de overtuiging delen dat ieder menstalenten en krachten heeft en van daaruit kanmeedoen. Dit moet een continue ontwikkelingblijven in de gezondheidszorg en mag geendiscussiepunt worden als het economisch te-genzit. Leg het accent op stimulans; neemgeen verantwoordelijkheden over zodat men-sen in een denkbeeldige hangmat terechtko-men maar adviseer, train en coach ze metovertuiging en respect, zodat ze een trampo-line ervaren. Benader de migrant als klant: ver-

sterk de eigen rol en positie van deze klant.Maak de migrant bewust van de krachten entalenten die hij of zij met zich meebrengt. DeVerenigde Staten van Amerika (nation numberone voor velen) is een samenleving opge-bouwd door migranten en dat zegt men daarmet onverholen trots. Als medewerkers voldoende toegerust zijn omalle klanten goed te bedienen en organisatiescultuursensitieve zorg bieden, is de geleverdezorg effectiever. Professionals moeten de be-levingswereld van hun klanten begrijpen. Deaangeboden zorg daarop laten aansluiten ver-hoogt de resultaten. De tevredenheid van deklant neemt toe, evenals de voldoening bij deprofessional.Vergroten van de effectiviteit en kwaliteit vande zorg levert een bijdrage aan de kwaliteitvan leven van de zorgvrager. Het leidt ook toteen afname van de behandelduur, van me-disch shoppen, en van de kans op recidieven.Hierdoor nemen de participatie en de econo-mische bijdrage van de hulpvrager aan de sa-menleving toe. De kosten door uitval wegensziekte, gemaakt door werkgevers en de over-heid, nemen af. Tot slot: in het jaarbericht 2011 van Pharosstaat: Kennis delen is kennis vermenigvuldi-gen. Pharos beschikt over veel kennis enmaakt deze op een laagdrempelige manier toe-gankelijk. Het is belangrijk dat deze kennis ooktoegepast wordt in de praktijk, bij beleidsont-wikkeling en in opleidingen van professionals.Ik vind dit nu te vrijblijvend. Ik reken mezelf toteen van de ambassadeurs om de kennis vanPharos daar te brengen waar deze nodig is. Omervoor te zorgen dat deze kennis er niet bijkomt maar er als vanzelfsprekend bijhoort.

Fawzia NasrullahVoorzitter Raad van Toezicht Pharos

burgers doen mee aan de samenleving als ze meetellen

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 2 1 |

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 21

| 2 2 | p h a x x nummer 3 . 1 2

>>> boeken uitgelicht

Cultuuroverdracht en onderwijs in eenmulticulturele context Timmerman, C., Clycq, N., Segaert, B. -Academia Press, Gent, 2012, 236 p. isbn 978-90-382-1903-5.

� De samenleving en ook het onderwijspu-bliek worden steeds meer divers. Oudersvan verschillende etnische achtergrondenvoeden hun kinderen op in Vlaanderen enNederland. Ze hechten veel belang aan on-derwijs, maar toch doen zich conflictenvoor.

Waar de thuiscultuur sterk afwijkt van deschoolcultuur kunnen spanningen ontstaandie de leerling moet overbruggen. Spannin-gen die impact hebben op zijn of haarschoolloopbaan. Hoewel het onderwijssys-teem bekend staat als en van de beste ter we-reld, is de kloof groot tussen leerlingen diezeer goed en zeer slecht presteren. Eenmeerderheid van de slechtst presterendeleerlingen zijn jongeren met een migratie-achtergrond.

Veel sociale en culturele instituties, zoalshet onderwijs, gaan uit van de idee dat deslaagkansen zullen verhogen wanneermensen zich aanpassen aan de dominantecultuur en de eigen etnisch-culturele ach-tergrond achterwege laten.

In het boek Cultuuroverdracht en onderwijsin een multiculturele context plaatsen geves-tigde onderzoekers kanttekeningen bij hetvigerende maatschappelijke debat over on-derwijs en diversiteit. Daarnaast presente-ren jonge wetenschappers de resultaten vanhun onderzoek naar de ervaringen van ou-ders van verschillende etnisch-culturele ach-tergronden en de invloed van de schoolom-geving. Vragen die in het boek wordenbehandeld zijn bijvoorbeeld: Leidt cultuur-overdracht in de school tot vervreemding vande eigen cultuur of draagt het bij tot een die-per zelfbegrip? Kan de confrontatie met jon-geren uit een andere culturele traditie leidentot een dieper verstaan van de eigen cultuur?

ibs admission as an outcome: factorspredicting the probability of patientsqualifying for compulsory emergencyadmission Post, L. van der - Proefschrift aan de VrijeUniversiteit, Amsterdam, 2012, 160 p.

� Een gedwongen opname in een psychia-trisch ziekenhuis overkomt Surinaamse,Antilliaanse en Marokkaanse Nederlandersvaker dan autochtonen en mensen vanTurkse komaf. Die conclusie trekt psychia-ter Louk van der Post in haar proefschriftibs admission as an outcome: factors predic-ting the probability of patients qualifying forcompulsory emergency admission.

Het aantal spoedeisende psychiatrischeconsulten is in Amsterdam de afgelopentwintig jaar ruim verdubbeld. Het aantalpsychiatrische patiënten dat met de politiein aanraking komt is zelfs verviervoudigd.Uit 4.600 onderzochte crisisconsulten bijde Spoedeisende Psychiatrie Amsterdamen bij het Acuut Behandelteam CentrumOud-West blijkt dat sommige groepen mi-granten een hogere kans hebben om via depolitie naar de crisisdienst gestuurd te wor-den. Daarnaast krijgen zij vaker een ibs(inbewaringstelling, gedwongen opname)opgelegd. Dit geldt met name voor Neder-landers van Surinaamse afkomst en men-sen met wortels in sub-Sahara Afrika. Ookvoor mensen die alleen wonen is de kans opeen ibs groter. Zij hebben minder mensenom zich heen die hen zouden kunnen on-dersteunen en helpen bij het volgen vaneen behandeling.

Van der Post volgde 252 patiënten na hetcrisisconsult en interviewde deze groep driekeer gedurende een periode van twee jaar.Patiënten die al eerder een dwangopnamekregen, hebben een aanzienlijk grotere kansop een nieuwe ibs-opname. Deze patiëntenblijken in meerderheid ontevreden over deondergane dwangopname. Maar ook zijn zeminder tevreden met de ontvangen psychia-

trische hulp en behandeling in het alge-meen, vergeleken met patiënten zonder er-varing met dwangopname. Ontevredenheidmet eerdere behandeling lijkt een factor tezijn bij het ontstaan van nieuwe psychiatri-sche crises en de kans te vergroten op nieu-we dwangopnamen met een ibs.

Het proefschrift is gratis te downloadenvia http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/32784.

In the best interest of the child? A studyinto a decision-support tool validatingasylum-seeking children’s rights from abehavioural scientific perspective Zijlstra, E.A. - Proefschrift aan de Universiteitvan Groningen, 2012, 217 p. isbn 978-90-367-5343-2.

� Het Internationale Verdrag voor deRechten van het Kind (ivrk) bepaalt dat bijalle maatregelen die kinderen raken, het be-lang van het kind voorop moet staan. Or-thopedagoge Elianne Zijlstra ontwikkeldedaarom een vragenlijst die de belangrijksteopvoedings- en ontwikkelingsvoorwaardenin kaart brengt. De lijst kan onder meerworden ingezet in asielprocedures.

De vragenlijst, bic-q genoemd, brengt devoorwaarden voor optimale ontwikkelingvan kinderen in kaart. De kwaliteit en be-trouwbaarheid werd getoetst in een groepasielkinderen. Het bleek dat getrainde pro-fessionals tot eenzelfde beoordeling kwa-men van de situatie waarin deze kinderenverkeerden. Ook bleek dat veel van de onder-zochte asielkinderen ernstige psychischeproblemen hebben. Zij zijn angstig, hebbendepressieve klachten, stemmingsstoornis-sen en lichamelijke klachten. Dit komt door-dat hun veelal getraumatiseerde ouders nietgoed voor ze kunnen zorgen, doordat de ge-zinnen vaak van het ene naar het andere op-vangcentrum verhuizen, weinig leefruimtehebben en vooral doordat ze vaak jarenlangniet weten waar hun toekomst ligt.

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 22

cultuursensitief werken,heeft u het al onder de knie?

Cultuursensitief werken wordt steeds meeronderdeel van de professionele vaardighedendie iedere zorgprofessional in huis moet heb-ben. Tenslotte heeft tenminste twintig pro-cent van de Nederlanders een migranten-achtergrond. Daarom loopt cultuursensitiefwerken als een rode draad door ons hele trai-ningsaanbod.

Onderwerpen trainingsaanbod• Interculturele communicatie• Opvoeding en opvoedingsondersteuning in

culturele context • Ziekte en gezondheid in culturele context • Hulpverlening aan asielzoekers en vluchte-

lingen • Kindermishandeling, huiselijk geweld en

meisjesbesnijdenis • Zorg voor migranten in de huisartsenpraktijk • Terugkeer• Oudere migranten

IncompanyHeeft u specifieke wensen voor uw organisatieof team? Wij verzorgen maatwerktrainingenpassend bij uw specifieke wensen en gericht opuw organisatie.

TestimonialsOver de incompany workshop Culturele diver-siteit op het consultatiebureau. Deelnemers:doktersassistenten.‘Afwisselend en veel moge-lijkheid voor eigen inbreng.’ ‘Ik heb geleerd niette snel antwoorden zelf in te vullen, maar naarhet waarom te vragen.’

Over de incompany scholingsdag Signalen vankindermishandeling en huiselijk geweld. Mettrainingsacteur om de gesprekken met oudersals het ware in te trainen. Geaccrediteerd doorbamw. Deelnemers: aandachtsfunctionarissenkindermishandeling. ‘Rollenspel is niet mijnfavoriet, maar deze keer goed, goed opgezet –kleine groep prettig.’ ‘Goed gebaseerd op prak-tijk, herkenbare casuïstiek.’

nummer 3 . 1 2 p h a x x | 2 3 |

c o l o f o n

Phaxx is een uitgave van Pharos – Kennis- enAdviescentrum Migranten, Vluchtelingen enGezondheid.Jaargang 19, nummer 3/2012

Redactieadres Postbus 13318 3507 lh UtrechtTelefoon 030 234 98 00 Fax 030 236 45 60E-mail phaxxredactie@pharos.nl

Abonnementen Wilt u een abonnement? Ga naar www.pharos.nl, bel: 030 234 98 00 of e-mail: bestel@pharos.nl. Abonnementsprijs2010 €18,–. Losse nummers: € 5,–Verschijnt 4 keer per jaar.

Hoofdredacteur Claudia BiegelRedactie Naïma Abouri, Marjan Mensinga,Clemy de RooyEindredactionele medewerking Nel van Beelen

Aan dit nummer werkten verder meeEvert Bloemen, Lies Bruggeman, Guus Busser,Walter Devillé, Eelco Gorter, Karen Hosper, He-lena Kosec, Marian Moons, Maria van den Muij-senbergh, Fawzia Nasrullah, Clemy de Rooy, Si-mone Schoonings, Charo Soccodato-MagánSmit, Maaike Verburg, Philip van der Walt,Ineke Westbroek

Vormgeving Studio Casper Klaasse

Druk ad Druk, Almere

Redactiebepalingen De redactie is verantwoor-delijk voor de samenstelling van het blad enbeslist over plaatsing van ingezonden kopij. De imhoud geeft niet per se de opvatting vanPharos weer.Voor overname van artikelen kunt u contactopnemen met de redactie. issn 0929-9300

>>> pharos trainingen

‘Ik weet nog goed dat mijn begeleidster bijVluchtelingenWerk Arnhem tegen mij zei:’Jebent gek joh.’ Het was een grapje maar Ik wasgelijk razend. Hoezo gek? In Iran betekent gekdat je echt gestoord bent en daarover maak jegeen grapjes. Pas toen zij uitlegde dat ik hetniet letterlijk moest nemen, begreep ik wat zehad willen zeggen. Mij werd voor de zoveelstekeer duidelijk dat mijn blik beperkt is door destandaardconcepten die ik in mijn eigen denk-systeem heb ontwikkeld. Binnen de kaderswaarin ik ben opgegroeid en waarbinnen ikheb geleefd. Dit zette me aan het denken overdiversiteit, verschillen, overeenkomsten.Kortom over interculturele communicatie.Als trainer bij Pharos geef ik trainingen oververschillende onderwerpen maar de traininginterculturele communicatie blijft vanuit mijn

achtergrond bijzonder om te doen. Ook omdatdeze training de diepte in gaat, de essentievan intercultureel communiceren bloot legt.Want hoe je communiceert, bepaalt je relatiemet je gesprekspartner. Hoe je luistert, be-paalt wat je hoort en hoe je kijkt, bepaalt watje ziet.Veel trainingen bij andere organisaties gaanover culturen. Dat is best leuk en informatiefmaar niet genoeg voor effectief communice-ren. Bij Pharos ligt de nadruk niet zozeer op decultuur. Wij beginnen bij het zelfbewustzijnvan de deelnemers zelf. Wij willen mensen kri-tisch laten kijken naar hun eigen socialisatie.Want pas als je loskomt van je denkkader kunje beter zien, horen en communiceren. Na-tuurlijk geven ook wij informatie over culture-le gewoontes en waarden, maar meer als alge-mene kennis en niet als basis voor hetaangaan van relaties.De training van Pharos onderscheidt zich om-dat wij uitgaan van de dialoog en de wederke-righeid. Ontmoeten, tegemoet komen en jegesprekspartner mede-eigenaar maken vanhet communicatie proces. Dat betekent ookdat je het zegt als iemand je irriteert, wat zijnof haar afkomst ook is.

Kaveh Bouteh is senior adviseur/trainer bij pharos.

trainingsagenda open inschrijving tweede helft 2012

20 sept. 2012 Masterclass Huisarts in achterstandswijk: Tobzorg of Topzorg!I.s.m. Nederlands Huisartsen Genootschap (nhg)

3 okt. 2012 Opvoeden, het perspectief van migrantenouders9 okt. 2012 Pilottraining – Het bespreekbaar maken van kinderhandeling

Voor eerste opvangscholen11 okt. 2012 Meisjesbesnijdenis, oefenen in gespreksvoering23 okt. 2012 Doktersassistenten en culturele diversiteit21 & 22 nov.2012 Het bespreekbaar maken van kindermishandeling met migrantenouders29 nov. & 6 dec. 2012 Heb ik het goed uitgelegd? Effectief communiceren met migranten met

lage choling en beperkt Nederlands11 dec. 2012 Effectieve verzuimbegeleiding van allochtone medewerkers

Meer informatie of inschrijven: www.pharos.nl, trainingen met open inschrijving.Training@pharos.nl

meet and greet onze trainers

foto

: g

oed

ele

mo

nn

ens

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 23

>>> publicaties pharos

folders over hulp bijpsychische klachten

ⓦ De folders voor asielzoekers over hulp bijpsychische klachten zijn volledig herzien enherdrukt. Het gaat om vier folders. Onderwer-pen zijn: waar hulp te vinden, wat te doen bijlangdurige stressklachten, bij concentratiepro-blemen, nachtmerries, angst en somberheid ofbij klachten die met meisjesbesnijdenis te ma-ken hebben. De folders zijn tweetalig. Een deelis in het Nederlands en het andere deel in: Ara-bisch, Sorani, Engels, Frans, Farsi en Somalisch. De folders zijn gratis te downloaden viawww.pharos.nl onder brochures.

smaakelijk! receptenboekje

ⓦ Hester van Bommel, Jennifer Vreeken Proeven, ruiken, kijken, voelen, leren, lachen,genieten, spelen, koken. Zomaar wat woordendie te maken hebben met het ervaren van ver-schillende smaken. Woorden ook die centraalstonden in het project Gezonde en betaalbarevoeding voor asielzoekerskinderen. Sommigesmaken zijn lekker, andere juist niet èn smakenverschillen. De kinderen van de school in hetasielzoekerscentrum in Crailo weten er allesvan. Dit geldt ook voor hun ouders die even en-

thousiast meededen als de kinderen zelf. Bijsommige smaken kwamen herinneringen aanvroeger bovendrijven, beelden van herkomst-landen. Andere smaken waren onbekend en zijndat inmiddels niet meer.smaakelijk! is een kookboek gemaakt voor endoor de kinderen van AsielzoekerscentrumCrailo. Het resultaat van een jaar lang bezig zijnmet smaak. Wat vind je lekker en wat is gezond?Dat zijn de vragen die centraal stonden bij hetaanleveren van recepten voor smaakelijk!2012, 34 pagina’s, pdf gratis te downloaden viawww.pharos.nl

het culturele interview – ingesprek met de hulpvragerover cultuur en context

ⓦ Tien jaar geleden is het Culturele Interviewgeïntroduceerd in de geestelijke gezondheids-zorg. Inmiddels wordt het op vele plaatsen toe-gepast, niet alleen in de ggz, maar ook in dejeugdzorg, de maatschappelijke opvang, huis-

artsenpraktijk en in het (medisch) onderwijs. Deervaringen met het Culturele Interview zijn posi-tief. Het biedt niet alleen inzicht in de achter-grond van de patiënt maar is ook relevant voordiagnostiek en behandeling. Bovendien heefthet een positieve uitwerking op de behandel-relatie. Het Culturele Interview – In gesprek met de hulpvrager over cultuur en contextDeel 1 – praktijkervaringen (260 p.)Deel 2 – beschouwingen (70 p.)

Alle publicaties zijn te bestellen via www.pharos.nl

ⓦ Het aantal 65-plussers in Nederland zal dekomende jaren oplopen van zestien procent(2010) naar vijfentwintig procent van de be-volking (2050). Het aantal ouderen met eenmigrantenachtergrond stijgt mee. Hoewelveel oudere migranten een terugkeerwenskoesteren, voegt slechts een klein deel dedaad bij het woord. De meesten blijven in Ne-derland. Een uitdaging voor beleidsmakers enzorgprofessionals om hun aanbod te latenaansluiten bij deze diversiteit aan plussers.Veel zorg- en welzijnsorganisaties houden inhun aanbod al rekening met migrantenoude-

ren. In landelijk beleid en onderzoek zijn zijminder zichtbaar. De publicatie Migratie en gezondheid 2012 –Feiten en cijfers biedt een overzicht van de ge-zondheidstoestand en het welbevinden vanouderen met een migrantenachtergrond, hunzorggebruik en wensen of behoeften. Ookkomen goede initiatieven aan de orde die zijnontwikkeld om de diverse ouderenpopulatieeen fijne oude dag te bezorgen.

Bestel nu met de kortingsbon in deze Phaxx!

ⓦ Eerder verschenen in deze reeks: Migratieen gezondheid 2011 – Feiten en cijfers. Feitenen cijfers over publieke gezondheidszorg,migrantenjeugd en gezondheid en de eerste-lijnszorg.

oudere migranten in feiten en cijfers

| 2 4 | p h a x x nummer 3 . 1 2

Phaxx 3/2012+ 31-08-2012 10:32 Pagina 24