1

JUNIMAGAZINE

2012JUNIMAGAZINE

2012

PandaWilde dieren moeten steeds verder trekken– p. 12

Kan de steur zich nog vestigen in Nederland? – p. 8

Beeldmer Coto doñana JaarverslagvoorBeeldvis Klimaatverandering onderweg

Veel mensen migreren voor een beter bestaan – p. 26

De grote trek

2 Panda

Inhoud

Uitgave: Wereld Natuur Fonds,

Zeist

Concept & realisatie: Label,

Arnhem

Artdirection/vormgeving:

Ykeswerk, Amsterdam

Drukwerkbegeleiding:

Graphic, Leusden

Lithografie: Willem Grafische

Bewerkingen, Halle

Druk: Roto Smeets, Weert

Papier: Panda wordt gedrukt op

Satimat Green, een FSC-

gecertificeerde papiersoort.

Artikelen uit Panda mogen

uitsluitend na schriftelijke

toestemming vooraf van het

Wereld Natuur Fonds te Zeist

en met bronvermelding worden

overgenomen. Het Panda-logo is

een beschermd beeldmerk.

Cover

Witte pelikanen leven in Noord-

en Midden- Amerika. Tijdens de

trek tussen broed- en overwin-

tergebied strijken ze neer in de

voedselrijke Mississippi.

Foto: Annie Griffiths Belt/

National Geographic Stock

De grote trek: een fenomeen dat veel in het dierenrijk voorkomt. Op zoek naar voedsel, een warmer oord of een geschikte broedplek verlaten dieren hun habi-tat en vestigen zich tijdelijk elders. Hoe dieren migreren en welke afstanden ze afleggen, verschilt nogal. In deze Panda leest u alles over migratie.Illustratie: Shootmedia

Inhoud

Canada – mexiCoKlimaatverandering heeft desastreuze gevol-gen voor de trekroute van monarchvlinders en andere dieren.– p. 12

amsterdam – malagaMet de caravan van Amsterdam naar Malaga is slechter voor het milieu dan een retourtje met het vliegtuig. – p. 32

Colorado – nederlandDe coloradokever migreerde in een kratje aardappelen per ongeluk van Noord-Amerika naar Nederland. – p. 16

alasKa – nieuw-ZeelandDe langste, dierlijke non-stop-vlucht ooit gemeten staat op naam van de rosse grutto. De grote trek levert bijzondere feiten op. – p. 36

Canada

Alaska

Mexico

Colorado (VS)

Nieuw-Zeeland

Nederland

West-Afrika

Panda 3

riJn – noordZee Dit jaar worden 50 steuren uitgezet in de Rijn. Ze testen of het Nederlandse rivierenstelsel goed is voor trekvissen.– p. 8

west-afriKa – nederlandElk jaar komen purper reigers vanuit West-Afrika naar Nederland om hier te broeden. De trekroute is niet zonder gevaar. Begeleid de vogel tijdens zijn reis! – p. 20

antarCtiCa – indisChe oCeaanDe trek van miljoenen sardines levert een waar vreetfestijn op voor walvissen en haaien. – p. 22

Palau – Palau De kwallen in een meer op Palau migreren dagelijks. – p. 28

west-afriKa – Zuid-afriKaZeeschildpadden gebruiken hoogstwaarschijnlijk magnetisme tijdens hun migratie. – p. 34

Actueel P.05Nieuws van het Wereld Natuur Fonds, acties voor donateurs en wetenswaardig-heden over klimaat en natuur.

exPert P.14Theunis Piersma is hoogleraar Dier- ecologie. Hij doet al jaren onderzoek naar de trekroutes van vogels.

de duPe P.24De reuzenmiereneter en de orang-oetan lijden onder ons consumptiegedrag.

Mens en trek P.26Niet alleen dieren trekken, ook mensen. en dat doen ze al eeuwen. op zoek naar vruchtbare grond en een betere toekomst.

Palau

Nederland

Malaga

Amsterdam

Rijn

Antarctica

Indische Oceaan

Zuid-Afrika

Post

VleesIk wil mijn donateurschap van het Wereld Natuur Fonds opzeggen, omdat u bezig bent om van de boeren een bedreigde ‘diersoort’ te maken. Wij veehouders proberen op een voor milieu, dier en mens verantwoorde wij-ze melk en vlees te produceren. Daarnaast willen we graag een fatsoenlijk inkomen verwerven. Het vleesartikel in het maart-nummer van Panda heeft ons weer eens met de neus op de feiten gedrukt: wij sponsoren een organisatie die tegen ons is. Het is altijd gemakkelijk om het verwijtende vingertje op te steken. Er wordt meer bereikt door samen met de sector constructief te bedenken wat er kan of moet veranderen. m. Peters, Didam

WNF: Het Wereld Natuur Fonds is niet tegen het eten van vlees. Wel breken we de lans voor meer verantwoord en minder consumeren om zo de voetafdruk van onze consumptie te verlagen. Dat geldt niet alleen voor vlees, maar voor alles wat de mens consumeert. Het WNF werkt zowel in Nederland als wereldwijd samen met de zuivel- en vleesindustrie, onder andere in ronde tafels zoals de Ronde Tafel voor Verantwoorde Soja (RTRS), om te komen tot verantwoord geproduceerde producten.

schrijf ons! Hebt u vragen over het werk

van het Wereld Natuur Fonds? Of wilt u reageren op iets wat u hebt gelezen in bijvoor-beeld Panda? Wij horen het graag. Stuur uw brief of vraag naar onderstaand (e-mail)adres en wie weet ziet u uw reactie terug in het volgende nummer van Panda.

Wereld Natuur FondsPostbus 7, 3700 AA Zeistinfo@wwf.nl

Beel

d: v

lees

: Dic

k Po

elen

, ove

rig:

iSto

ck

IKEAHoe mooi is het niet dat IKEA meedoet aan het behoud van Altai-Sayan. Er zijn echter eerdere berichten dat toeleveranciers van hout voor IKEA juist in Siberië illegaal kap-pen. IKEA faalt dus in haar claim dat al het gebruikte hout verantwoord is gekapt. Een bedrag van € 17.330,- waarmee IKEA het Wereld Natuur Fonds steunt, steekt daar schril tegen af. Is het nu al zo erg dat het WNF een bedrijf als IKEA moet bedanken voor een schamele gift? Als het WNF samenwerkt met IKEA is dat mooi, maar ik zou graag zien dat IKEA met veel meer geld over de brug komt. huub derksen, Amsterdam

WNF: Wereldwijd is IKEA een grote af-nemer van hout. Het WNF en IKEA hebben onder meer afgesproken dat 35 procent van de houtconsumptie FSC-gecertificeerd moet zijn in 2012. Ook is afgesproken dat in 2015 katoen 100 procent duurzaam wordt ingekocht. Dit zijn wereldwijd enorme re-sultaten voor de natuur. Daarnaast steunt IKEA het project Altai Sayan. Het heeft hiervoor al ruim € 75.000,- opgehaald. Ook heeft de keten haar 3.000 mede- werkers het donateurschap van het WNF cadeau gegeven. Het WNF vindt de afspra-ken een grote stap in de goede richting.

4 Panda

Elektrisch rijden Ik las in het maartnummer van Panda dat het Wereld Natuur Fonds elektrisch rijdt. De tekst straalt uit dat het WNF elektrisch rijden wil promoten. Echter, de milieu-winst is alleen te behalen als de accu’s van de auto’s worden geladen met uitsluitend groene stroom. Ik ga ervan uit dat de stroom die Eneco aan het WNF levert, inderdaad groen is. Eigenlijk zou het het beste zijn als men de benodigde stroom zelf zou opwek-ken, bijvoorbeeld door zonne-panelen op het dak te plaatsen.r. van Bergen, Sneek

WNF: Het Wereld Natuur Fonds test een jaar lang de nieuwste elektrische BMW en heeft twee laadpalen in gebruik, gedoneerd door missiepartner Eneco. Deze ‘tanken’ inderdaad groene stroom. Uit de uitlaat van een elektrische auto komt geen CO

2. Sterker nog, deze auto heeft geen

uitlaat! Bij de productie van de stroom die nodig is voor de elektrische auto komt meestal wel CO

2 vrij, maar dan nog heeft

hij over het algemeen een stuk minder uitstoot dan een vergelijkbare nieuwe benzine- of dieselauto. Stel dat we een elektrische auto op ‘grijze’ stroom zouden laten rijden, dan is de CO

2-prestatie ver-

gelijkbaar met de zuinigste ‘gewone’ auto die er te koop is. Rijd je op groene stroom, dan stoot de elektrische auto veel minder CO

2 uit. Daar kan geen enkele benzine- of

dieselauto tegen op. Natuurlijk zijn er nog schonere manieren om te reizen. Het stand-punt van het WNF is dan ook: ga met de fiets of met het openbaar vervoer. Lukt dat niet? Rijd dan elektrisch.

BlIjf OP De HOOgte van Het laatste Wnf-nIeuWs en aBOnneer u OP één van Onze nIeuWsBrIeven, Of vOlg Het Wnf vIa faceBOOk, Hyves en tWItter. WWW.WNF.NL/NieUWsbrieveN WWW.FACebook.CoM/WereLDNATUUrFoNDs WWW.TWiTTer.CoM/WNFNeDerLAND WNF.Hyves.NL

Panda 5

viswijzer op je telefoon Naast de iPhone-app is de VISwijzer nu ook beschikbaar voor Android. Met de app kunt u overal de status van meerdere vissoorten checken en kiezen voor duur-zame vis. De app wordt automatisch geactualiseerd en is gratis te downloaden. WWW.WNF.NL/visWijZer

ActueelBe

eld:

VIS

wijz

er: W

NF,

wek

ker:

iSto

ck, K

AZA

: Pea

ce P

arcs

Fou

ndat

ion,

pan

dabr

oodj

e: W

WF

Arc

hief

, illu

stra

tie:

Las

zlito

Het Pandabroodje – een meergranenbolletje in de vorm van een pandapoot – ging in 1989 voor het eerst over de toonbank. 23 jaar later vindt het nog steeds gretig aftrek. Van elk verkocht broodje gaat € 0,05 naar het Wereld Natuur Fonds en sinds de introductie heeft het bolletje al € 3,8 miljoen opgeleverd. Het Pandabroodje is een samenwerking tussen Zeelandia (leverancier van bakkerij-ingrediënten) en het WNF. Zeelandia is inmiddels lid van RSPO, de ronde tafel voor duurzame palmolie, en ontwikkelt nu plannen voor het toepassen van duurzame palmolie in het bedrijf.

wnf50 jaar

wnf-Photo awardzoekt u nog een leuke vakantieactiviteit voor uw (klein)-

kind? Stuur hem of haar dan met een camera de natuur in voor de WNF-Photo Award. Vanaf 1 juli kunnen jongeren tussen de 6 en 18 jaar hun natuurfoto’s insturen voor deze fotowedstrijd.

Een professionele jury selecteert de 40 mooiste opnames die meedingen naar de prijzen. Alle genomineerde foto’s worden

in november tentoongesteld in het Museon. Ook de winnaars worden dan bekendgemaakt.

WWW.rANgerCLUb.NL LiFegUArD.WNF.NL

Groots natuurgebiedna jarenlange voorbereiding met de Peace Parks Foundation, verschil-lende overheden en de lokale bevolking kan de realisatie van het Kavango-Zambezi Grensoverschrijdend Natuurgebied (KAZA) eindelijk van start. KAZA is 13 keer groter dan Nederland en beslaat delen van Namibië, Angola, Botswana, Zambia en Zimbabwe. Het Wereld Natuur Fonds en de Peace Parks Foundation waren nauw betrokken bij alle voorbereidingen om tot een overeenkomst te komen tussen de 5 landen. KAZA zal zich ontwik-kelen tot het grootste grensoverschrijdende natuurgebied ter wereld! De komende jaren ondersteunt het WNF diverse projecten in dit immense gebied. Eind vorig jaar voerde het WNF campagne voor het stroom-gebied van de Zambezi, waarbij de uitbreiding en aaneenschakeling van beschermde gebieden rondom de rivier een van de speerpunten was.

De 7e eartH HOur eInD maart Was een

grOOt succes. 150 lanDen en 6.525 steDen DeDen mee. In neDerlanD tOOnDen 837 BeDrIjven, 114 gemeenten

en ruIm 34.800 mensen Hun BetrOkkenHeID en gIngen

een uur ‘OP zWart’.

6

de grote treKOp zoek naar vers gras migreren

meer dan een miljoen gnoes jaarlijks van Tanzania naar

Kenia.

kuddegedrag

Beel

d: S

teve

Blo

om/S

teve

bloo

m.c

om

6 Panda

7

Dé grote trekelk jaar trekken zo’n miljoen gnoes samen met duizenden zebra’s en antilopen van de serengeti in tanzania naar de masai mara in Kenia. het is de bekendste én een van de massaalste migraties ter wereld. vooral de oversteek van de mara-rivier, waarin hongerige krokodillen geduldig liggen te wachten, is spectaculair. de enorme kudde dieren staat urenlang aarzelend aan de oever van de rivier. totdat 1 gnoe zijn geduld verliest, gaat en daarmee de hele kudde in gang zet. minder bekend is de migratie van gnoes in liuwa-mussuma, een natuurgebied aan beide kanten van de Zambiaans-angolese grens. hier vindt de op een na grootste afrikaanse seizoenstrek van gnoes en antilopen plaats. het wereld natuur fonds werkt samen met african Parks aan de bescherming van dit natuurgebied.

verstuur dit beeld als e-card. WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

Panda 7

De atlantische steur (acipenser sturio) komt terug in nederland. althans als het aan het Wereld natuur fonds ligt. In mei zijn de eerste van in totaal 50 jonge, in frankrijk gekweekte steuren uitgezet in de rijn. Is de rijn geschikt voor de steur? en zullen ze zich hier op-nieuw vestigen, ondanks de door de mens opgeworpen hindernissen, zoals de Deltawerken? Tekst: Judith Bakkers

de grote treKAls de steur door onze

Nederlandse rivieren kan trekken, kan elke vis het.

Pionier

VolgsysteemOm hun migratiegedrag te volgen, krijgen de steuren een onderhuidse zender. Bestaande ontvangers in de rivier registreren signalen van de zender. Het is verboden op steuren te vissen. Aan sport- en beroepsvissers die per ongeluk een steur vangen, wordt gevraagd de gemerkte vissen terug te zetten en de vangst te melden bij steurwwf@gmail.com. De zenders en vangstmeldingen zorgen samen voor een zo gedetailleerd mogelijke registratie van de migratie.

GewichtigDe uitgekozen steuren leggen gewicht in de schaal. Ze zijn minstens 40 centimeter lang en wegen 1.500 gram. Dat is nodig om de zender te kunnen dragen en om bijvoorbeeld de snoekbaars of meerval de baas te zijn. Uiteinde-lijk kunnen de steuren wel meer dan 3,5 meter lang en 300 kilo zwaar worden.

met zIjn 250 mIljOen jaar Is De steuren-

famIlIe OuDer Dan DIe van De DInOsaurIërs!

de steur koMt terug!8 Panda

Op internet vindt u het filmpje van het uitzetten van de steuren. WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

Beel

d: s

teur

: Van

Bee

k Im

ages

, lan

dsch

ap: S

ijmen

Hen

drik

s/H

olla

ndse

Hoo

gte,

kw

eker

ij: M

asim

o Br

ega/

Hol

land

se H

oogt

e, o

veri

g: iS

tock

Panda 9

Volg de steur50 steurtjes die moeten bepalen of ze zich willen vestigen in Nederland. Gaan ze de Nieuwe en de Oude Maas verkennen? Blijkt de afslag naar het Volkerak een doodloper? Zwemmen ze via de Nieuwe Waterweg regelrecht naar zee? En dan? Kunnen ze vanaf zee weer terug de rivier op als ze klaar zijn om te paaien? En wordt het dan Nederland of toch Frankrijk? Al-lemaal vragen die hopelijk worden beantwoord. Benieuwd naar het wel en wee van de steuren? Ze zijn op internet te volgen.

WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

BeschermdDe Atlantische steur is in Nederland een beschermd dier. Er mag beslist niet op gevist worden. Sterker nog: de vis aanraken is al verboden. Het Wereld Natuur Fonds heeft een officiële ontheffing voor dit verbod, zodat de steuren uitgezet konden worden.

GroeiplaatsJonge steuren trekken na hun geboorte in 1 of 2 jaar naar een estuarium: een gebied waar de zoete rivier zich geleidelijk mengt met het zoute zeewater. Daar groeien ze op en pas als ze 8 of 10 jaar zijn, trekken ze naar zee. De enige open verbinding in Nederland tussen de Rijn en de zee is de Nieuwe Waterweg.

rivierPionierDe steur is afhankelijk van grote rivieren en estuaria (plekken waar rivierwater en zoutwater samenko-men). Een van de grootste Europese rivieren, de Rijn, stroomt door ons land. Met deze rivier en de estuaria in de Zeeuwse Delta zijn de Nederlandse wateren een perfect thuis voor de steur, vindt het Wereld Natuur Fonds. Aan de voorwaarden voor een welkome thuiskomst is in de laatste decennia hard gewerkt. Het water is schoon, de visserij is een stuk duurzamer

dan vroeger en er zijn vistrappen: bouwwerken die ervoor zorgen dat het water achter een dam of dijk bereikbaar is voor vissen. Alleen de Deltawerken zitten in de weg voor een goede migratie van en naar zee. Gelukkig is er het voornemen om de Haringvlietsluizen op een kier te zetten. De steuren die zijn uitgezet, mogen gaan pionieren. Wanneer blijkt dat de steur zich thuis voelt in de Rijn, betekent dit dat het een gezonde rivier is. En dat biedt perspectief voor andere vissen!

MensenleeftijdSteuren worden maximaal 70 tot 80 jaar oud. Als ze tussen de 10 en 13 jaar zijn, worden ze geslachtsrijp. De volwassen steur leeft in zee en trekt voor de voortplanting elke 2 jaar de rivieren op. In tegenstelling tot de zalm keert hij na het ‘paaien’ terug naar zee.

Vissengoud De steur, en dan met name de Russische steur, staat bekend om haar eitjes: kaviaar. Een deli-catesse waarvoor goud geld wordt betaald, om-dat het een schaars goed is. De wilde Russische steur wordt opengesneden voor zijn kaviaar en dreigt daardoor uit te sterven. Overigens mag in Nederland per persoon maximaal 125 gram kaviaar van de steur worden ingevoerd.

Advertorial

wereldnatuur

Liefhebbers van bijzondere natuurfoto’s worden met de prachtige uitgave ‘Wereld-natuur’ op hun wenken bediend. Het boek toont 160 foto’s van Art Wolfe, een van de beste natuurfotografen ter wereld.

‘Wereldnatuur’ toont de mooiste en meest bijzondere plaatsen, planten en dieren per continent. Elk hoofdstuk wordt ingeleid door Art zelf, die vertelt hoe het continent is en wat hij er heeft meegemaakt. Een uniek en per-soonlijk verslag! Zo vertelt hij over Azië: “Zelfs voor een uitgekookte beroepsfotograaf als ik, is het opwindend om een bepaalde diersoort

voor de eerste keer in het wild te zien en dat geldt zeker voor tijgers. Het moment waarop je voor het eerst oog in oog staat met een tijger vergeet je nooit.”

Benieuwd? U ontvangt het boek ‘Wereld-natuur’ gratis bij een gift vanaf € 44,95 voor het natuurbeschermingswerk van het Wereld Natuur Fonds. Het doen van een gift kan via internet of via de naastliggende antwoordkaart.

www.wnf.nl/wereldnatuur

Gratis bij

een Gift vanaf

€ 44,95

Bijzonder fotoboek

Art Wolfe is een van de beste natuurfotografen ter wereld. Al dertig jaar reist hij de wereld over om de mooiste natuurfoto’s te maken. Art: “Als tiener begon ik foto’s te maken. Zonder het te weten sloeg ik daarmee een weg in die me naar de verste uithoeken van de aarde zou voeren om dieren en planten, landschappen en mensen te fotograferen.”

Panda 11

voor € 50,- kan het WNF onder meer … een training natuurbescherming geven aan lokale houtkappers, 10 sets educatiemateriaal verzorgen, 10 energiezuinige kooktoestel-len verstrekken of 50 cirkelhaken kopen. Steun het WNF in zijn 50-jarig jubileumjaar met een extra donatie van € 50,-!

WWW.WNF.NL/50eUro

Actueel

PleisterPlaatsen beschermennederland is een belangrijke pleisterplaats voor migrerende dieren die van ver komen. Ons land is een druk knooppunt van internationale trek- routes. alleen daarom al zou de nederlandse natuur beter beschermd moeten worden, vindt Bram van de klundert, Programmamanager nederland bij het Wereld natuur fonds.

te land … “Om de trek van dieren over land te verbeteren, werkt WNF wereldwijd aan verbindingen tussen beschermde natuurgebieden. Dieren hebben ruimte nodig om te leven en zich voort te planten. Dichtbij huis steunde WNF het plan voor de aanleg van het Oostvaarderswold in Flevoland. Deze schakel tussen de Oostvaardersplassen en de Veluwe zou dieren uitein-delijk de mogelijkheid geven naar Duitsland te trekken.”

ter zee … “Vissen als paling, steur en zalm trekken vanaf de Atlantische Oceaan naar de Nederlandse delta, om hier de rivier op te zwemmen. Een bijna onmogelijke opgave, omdat die delta grotendeels is afgesloten door dammen. In Europese rivieren is weinig trekvis meer te vinden.”

… en in de lucht “Trekvogels vanuit onder meer Groen-land en Siberië maken tijdens hun tocht naar Afrika een noodzakelijke tussenstop op de Wadden. Ze hebben dan 5.000 km gevlogen, de vetreserves zijn op en ze moeten dus bijtanken. De bescherming van het Waddengebied is echter niet op orde. Het klinkt cru, maar elke vierkante meter Waddenzee minder, betekent minder te eten en

meer dode vogels.”

Onze natuur heeft het zwaar te verduren: slechts 15 procent van de oorspronkelijke biodiversiteit is over. Het kabinet

zette ook nog eens een streep door nieuwe verbindingen tussen natuurgebieden. WNF zal blijven hameren op het internationale belang van een veerkrachtige natuur in Nederland. En niet te vergeten het nationale belang en de waarde hiervan voor onszelf.

natuurlijk erfgoed behoudenchina is op grote schaal actief in afrika. Het land legt infrastructuur aan, verwerft grondstoffen met mijnbouw en koopt landbouwgronden, zodat het de Chinese bevolking kan blijven voeden. Kameroen kan deze investeringen goed gebruiken, maar wil zijn natuurlijk erfgoed niet verliezen. Om ideeën uit te wisselen over duurzame ontwikkelingen en investeringen, vond eind vorig jaar een bijeenkomst plaats tussen het ministerie van Natuurbescherming van Kameroen, WWF, de Wereldbank en Chinese ondernemingen. Het ministerie presenteerde een overzicht van zijn natuur- en milieuwet-ten en benadrukte de eis om milieu-effectrapportages te doen. Het overzicht, vertaald door WWF-China, werd na afloop verstrekt aan de Chinese ondernemingen. De bijeenkomst was een belangrijke eerste stap op weg naar een gedeelde visie op een duurzame economische ontwikkeling in Kameroen.

het theater in! verras uw (klein)kind met een middagje theater van

Wnf-Bamboeclub! Vanaf september zingt ambassadeur Jelle tijdens de Peuterparade wildedierenliedjes in de theaterfoyer die is omgetoverd tot een heus oerwoud. Ageeth de Haan zingt in haar voorstelling tijdens het

Peuterfestival over de dierenvriendjes en PipaPanda én de liedjes van de CD ‘Bijt-ie in je bil’.

Op internet vindt u de speellijst en de voor-

verkoopadressen.

WWW.bAMboe-CLUb.NL/THeATer

kom kijken!

Beel

d: 5

0 eu

ro: V

an V

ince

nt, t

heat

er: W

illem

Sch

alek

amp,

Bra

m: R

uurd

Dan

klof

f, ill

ustr

atie

: Las

zlito

12 Panda 12 Panda

overleven is uitputtingsslag

Door klimaatverandering moeten veel dieren elk jaar grotere afstanden overbruggen om in leven te blijven. De grote trek wordt zo een soms fatale

uitputtingsslag met stijgende sterftecijfers als gevolg.

de grote treKDe aarde warmt op, landschappen

en voedselsituaties veranderen. Wilde dieren moeten daardoor

steeds verder trekken.

grotere trek

Walrussen zoeken voedsel in relatief ondiep water. Uitrusten, baren en zogen doen ze bij voorkeur op ijs. Door de opwarming van de aarde

verdwijnt het ijs steeds sneller en wordt de jaar-lijkse migratie van walrussen een race tegen de klok. Daarnaast moeten ze steeds verder zwem-

men om het ijs te bereiken. Zwakkere walrussen overleven de tocht niet.

Beeld: Paul Nicklen/National Geographic Stock

Panda 13 Panda 13

Elk najaar trekken monarchvlinders van Canada naar de naaldbossen in Californië en Mexico om te overwinteren. De vlinders zijn kwetsbaar

omdat ze alleen onder zeer specifieke condities kunnen overwinteren. Zo hebben ze droog weer nodig, maar door de klimaatverandering valt er

in de overwinteringsgebieden meer regen en sneeuw. Ook heftige stormen dunnen het aantal vlinders uit.

Al miljoenen jaren zwerven olifanten door Afrika. Zij zijn voortdurend op zoek naar voedselrijke gebieden en onderweg moeten ze regelmatig drinken. Door de stijging van de temperatuur en

de grillen van het klimaat blijven de jaarlijkse regens vaker uit. Waterpoelen verdwijnen en olifanten moeten steeds verder lopen om hun dorst te lessen. Het gevaar van uitputting ligt

op de loer. Olifanten zullen steeds vaker opge-sloten raken in droge, onvruchtbare gebieden, waar ze minder nageslacht voortbrengen en van honger en dorst omkomen.

Beeld: Steve Bloom/Stevebloom.com

Beeld: Van Beek Images

14 Panda

de grote treKHet trekgedrag van vogels lijkt een

groot mysterie. Theunis Piersma probeert het te ontrafelen.

VogelVlucht

‘de vogeltrek is een mysterie’

theunis Piersma is hoogleraar Dierecologie aan de rijksuniversiteit groningen en gespecialiseerd in wad- en weidevogels. “Dat vogels trekken, is heel logisch. Hoe ze

het allemaal regelen, is een voortdurende bron van onderzoek.”Tekst: Annemiek de Gier Beeld: Frank Ruiter

Waar komt uw fascinatie voor trek-vogels vandaan?“Die is ontstaan door een samenloop van omstandigheden. Ik ben een gewortelde Fries, geboren in Hemelum, Gaasterland en woon daar nog altijd in de buurt. Een mooie wereld om in op te groeien; als puber ging ik elke dag het veld in om over het leven na te denken, mijn kijker op zak. Zo heb ik ontdekt wat de seizoenen zijn, wat ze écht betekenen. Daarnaast heeft de Waddenzee me altijd mateloos geïnteres-seerd. Dit, gecombineerd met een sterke behoefte om de wereld te zien, leidde mij naar de trekvogels. Toen ik biologie ging studeren, kwam ik mensen tegen die wad-vogels telden op Ameland. Opeens werd ik gegrepen door de vraag: wat dóen die beesten als ze niet in Nederland zijn, wat drijft hen?”

En, wat drijft hen?“Wanneer je de vraag stelt waarom vogels trekken, hoort daar ook de vraag bij: waarom trekken sommige soorten níet? In een land als het onze is het voor de meeste vogels moeilijk om het hele jaar door te komen, dus het is logisch dat ze naar andere plekken vliegen. Om te blijven moet een vogel echt een heel goede reden hebben. Winterkoninkjes bijvoorbeeld hebben een heftig sociaal systeem en de kans is groot dat hun plek is ingepikt als

ze zijn weggeweest. Dus zijn ze geneigd te blijven, waarmee ze de kans op sneeuw, ijs en te weinig voedsel voor lief nemen. Het besluit van een vogel om naar het zuiden te vliegen kan verschillende oorzaken hebben. Een kouprikkel bijvoorbeeld: als een kievit of goudplevier door vorst opeens geen wormen meer uit het weiland kan halen, vertrekt hij. Kanoetstrandlopers reageren op korter wordende dagen. Maar de drive om te gaan zit dieper: we hebben onderzoek gedaan naar het gedrag van kanoeten in gevangenschap. Kunstmatig hielden we elke dag even lang en toch maak-ten de vogels zich op een gegeven moment klaar voor vertrek.”

Hoe vinden trekvogels hun weg?“De meeste vogels volgen vaste routes, die over Europa in noord-zuidrichting lopen. Maar er loopt ook een westelijke route langs Scandinavië, Nederland, Frankrijk, Spanje en via de straat van Gibraltar en Marokko naar de Afrikaanse landen bene-den de Sahara. En er is een oostelijke route die langs de arctische gebieden, Scandina-vië, Duitsland, over de Alpen naar Italië en via de Bosporus naar Afrika leidt. Deze routes zijn al duizenden jaren ongeveer hetzelfde. De vogeltrek is een mysterie en onmogelijk om helemaal te begrijpen. Ik vind het een uitdaging om steeds een klein deel ervan te ontrafelen.”

Hoe belangrijk is Nederland voor trekvogels?“Heel belangrijk! Om te eten en te rusten hebben trekvogels voedselrijke wetlands en oceanen nodig, op vaste plekken langs hun routes. In ons Waddengebied bij-voorbeeld komen elk jaar zo’n 12 miljoen trekvogels energie opdoen voor hun lange reis. Hun brandstof halen ze onder meer uit schelpdieren, wormen en vis. Als door onder andere schelpenvisserij bepaalde soorten te weinig voedsel vinden, dan ver-dwijnen ze. Dat heeft rechtstreeks invloed op de biodiversiteit in gebieden elders in de wereld. Ik doe veel onderzoek naar de kanoet, een steltloper die op de Wadden voorkomt. Elke hectare minder wad bete-kent een kanoet minder. Kennis en onder-zoek zijn ongelofelijk belangrijk voor de bescherming van de natuur. Helaas vraagt onderzoek naar trekvogels om een lange adem en is het huidige politieke klimaat meer gericht op de korte termijn. Daarom ben ik blij met de internationale leerstoel Global Flyway Ecology, die ik in samen-werking met het Wereld Natuur Fonds en de Vogelbescherming ga vervullen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast zie ik het als mijn taak om de mooie verhalen te vertellen die ik tegenkom tijdens mijn onderzoekswerk. Als mensen gefascineerd raken door de natuur, komt de wil om die te beschermen vanzelf.”

14 Panda

Panda 15

trekvogelfeItjes• Met een gemiddelde snelheid van 97 kilome-

ter per uur is de poelsnip de snelste trekvogel op de lange afstand.

• Van de 119 vogelsoorten die vanuit Europa naar midden- en zuidelijk Afrika trekken, is 40 procent de afgelopen 30 jaar sterk in aantal achteruitgegaan. Het gaat om voorheen veel in Europa voorkomende soorten zoals de koekoek, boerenzwaluw en tapuit.

• De grootste wereldreiziger is de (ook in Nederland broedende) noordse stern. Om te overwinteren vliegt deze vogel naar de Zuidpool, waarmee hij elk jaar zo’n 35.000 kilometer aflegt.

• Van de 78 vogels op de Rode Lijst van de Nederlandse broedvogels zijn er 38 lange-afstandstrekkers: vogels die van Europa naar midden- en zuidelijk Afrika trekken.

16 Panda

de grote treKDe migratie van dieren en

planten is meestal onderdeel van een natuurlijk systeem. Meestal...

Per ongeluk

verstekelIngensommige planten en dieren liften met de mens mee. De meeste verstekelingen redden het niet, maar enkele burgeren succesvol in op hun nieuwe stek.Tekst: Geert-Jan Roebers Beeld: Leonie Bos

verstekelIng: colorAdokever vIA: AArdAPPelsIn 1824 ontdekte een bioloog een opvallend gestreepte kever in Noord-Amerika. Enkele jaren later legden Europese immigranten aardappelvelden aan in het verspreidings- gebied van de kever. Het insect reisde waarschijnlijk met een scheepslading piepers mee naar Europa, waar het soms nog steeds complete aardappeloogsten verwoest.

verstekelIng: crAnberry vIA: vAAtjeHet verhaal gaat dat er in 1845 een vat aanspoelde op Terschelling. Een nieuwsgierige jutter hoopte op een vaatje rum en sloeg het in de duinen kapot. De inhoud bleek uit gistende cranberry’s te bestaan, waardoor de teleurgestelde jutter het vaatje achterliet in de duinen. Waar of niet, feit is dat deze bessen nu in de Terschellinger duinen groeien.

verstekelIng: wIer vIA: oestersDe Japanse oester is in de jaren ’70 opzettelijk ingevoerd en het Japans bessenwier kwam ongewild mee. Het plantje zorgt voor veel pro-blemen in de Zeeuwse delta, onder meer doordat scheeps-schroeven erin vastlopen.

verstekelIng: zwArte rAt vIA: schePenDe zwarte rat – oorspronkelijk een dier uit India – wordt ook wel ‘scheepsrat’ genoemd. Hij heeft er geen moeite mee om aan boord te komen via het touw waarmee de boot vast ligt aan de kade. Via schepen kwam de rat, inclusief pestbacil, naar Nederland.

Panda 17

verstekelIng: tijgerMug vIA: kAMerPlAntenDe stammetjes van de kamerplant Lucky Bamboo worden in water vanuit China naar onder andere Nederlandse kassen getransporteerd. Daar worden ze opgekweekt, samen met de Aziatische tijger-muglarven die soms zijn meegelift. De tijgermug kan verschillende infectieziektes overbrengen, waaronder gele koorts of knokkelkoorts.

verstekelIng: konIngsMAkreel vIA: kAnAAlDoor de aanleg van het Suez-kanaal kre-gen vissen en andere bewoners van de Rode en de Middellandse Zee de mogelijk-heid te verhuizen. Aanvankelijk vormden de zoutmeren in het kanaal nog een barrière, maar dat probleem is inmiddels letterlijk opgelost. In de Middellandse Zee zijn al meer dan 300 Rode Zee-soorten aange-troffen, waaronder de geelstaart- barracuda en de Indische koningsmakreel.

verstekelIng: MIer vIA: ProvIAndWetenschappers vermoeden dat de mierensoort Anop-lolepis gracilipes van origine uit West-Afrika komt, maar zeker weten doen ze dat niet. Wel is duidelijk dat de mier als verstekeling tussen dozen van allerlei importgoederen meereisde en zich zo op diverse tropische eilanden heeft gevestigd. Bij gebrek aan natuurlijke vijanden vormen de mieren superkolonies. Op het Australische Christmas-eiland (zie pag. 36) dreigen ze de populatie landkrabben te decimeren.

verstekelIng: weegbree vIA: zolenOmdat weegbree veel groeit op en langs paden, worden de taaie zaden gemakkelijk via schoen-zolen meegenomen. De Noord-Amerikaanse Indianen noemden deze voorheen Europese plant ‘de voetafdruk van de blanke man’, omdat volgens de overlevering het zaad via de schoen van een immigrant in Amerika is terechtgekomen.

verstekelIng: InktvIszwAM vIA: MIlItAIrenDe inktzwam, een merkwaardige Australische paddenstoel, is in 1921 voor het eerst in Europa gezien. Mogelijk zijn in de Eerste Wereld-oorlog sporen of schimmeldraden

met Australische troepen meegekomen.

Klimaatverandering is een be-dreiging voor mens en natuur. De uitstoot van CO2, die vrij-komt bij het opwekken van energie uit fossiele brandstof-fen (zoals aardolie, steenkool en aardgas), is een belangrijke oorzaak van klimaatverandering.

Eneco en het Wereld Natuur Fonds zien

de gezamenlijke urgentie om onze energie-

voorziening te verduurzamen en natuur

te beschermen en zijn daarom partners.

Samen willen we mensen in beweging

zetten om zuinig met energie om te gaan,

groene energie te gebruiken, duurzame

energie op te wekken en mee te doen met

duurzame projecten. Zonne-energie sluit

naadloos aan op Eneco’s strategie om

samen met haar klanten lokaal energie

op te wekken. Zo geeft Eneco verder

invulling aan haar missie: duurzame

energie voor iedereen.

Met Eneco Zon&Zeker® is zonne-energie opwekken heel eenvoudig. Zonnepanelen van Eneco werken heel

eenvoudig. Op het moment dat het licht

is (dus ook bij bewolking) wekken de

zonnepanelen elektriciteit op. Via kabels

gaat de opgewekte energie naar een zo-

genaamde omvormer (inverter). Hier wordt

de energie omgezet in elektriciteit die in

de woning wordt gebruikt voor elektrische

apparaten. Als er meer elektriciteit wordt

opgewekt dan gebruikt, wordt het over-

schot teruggeleverd aan het elektriciteits-

net en wordt dit verrekend met de

energie rekening.

Uw eigen energie opwekken met de zekerheid dat u er echt aan verdient. Een gemiddeld huishouden met een schuin

dak, gericht naar het zuiden, kan met

zonne panelen op het dak jaarlijks voor

zo’n 450 euro aan duurzame elektriciteit

opwekken. De weg daar naartoe lijkt mis-

schien in ge wikkeld, maar is het niet. Met

Eneco Zon&Zeker wordt alles in één keer

geregeld: van de installatie tot aan de ver-

rekening van de teruggeleverde elektriciteit.

Een deskundige medewerker geeft u advies

en maakt een maatwerk ontwerp voor

uw dak zodat u zeker bent van optimaal

rendement. Bovendien biedt Eneco

de 10 jaar Zon&Zeker Garantie. Via het

EnergieDashboard kan online worden be-

keken hoeveel elektriciteit wordt opgewekt,

wat wordt verbruikt en hoeveel wordt

terug geleverd aan het net.

Hiermee kan zekerheid van opbrengst

worden gegeven. Met een eenvoudige

daktest op eneco.nl/zon kunt u bekijken

of uw dak geschikt is voor zonnepanelen.

Zo ziet u hoeveel zonnepanelen er op

uw dak kunnen en krijgt u meteen een

prijsindicatie.

Wilt u meer informatie over Eneco Zon&Zeker? Kijk dan op eneco.nl/zon

Eneco en WNF gaan samenvoor zonne-energie

[Adver tor ial ]

Eneco is missiepartner van het Wereld Natuur Fonds. Samen gaan we voor duurzame energie: schone energie, die niet opraakt en niet vervuilt. Zo zorgen we dat er altijd energie is en beschermen we de natuur door klimaatverandering tegen te gaan.

Actie-aanbod voor WNF donateurs:

Wilt u ook uw eigen zonne-energie opwekken? Bel dan op werkdagen tussen 09.00 en

17.00 uur met een van onze adviseurs (010 - 890 9637) en maak een afspraak voor een

gratis adviesgesprek bij u thuis. Geef aan dat u via WNF komt want voor iedere donateur

die zonnepanelen bij Eneco bestelt zal Eneco 50 Euro overmaken naar het project ‘Heart of

Borneo’. Als missiepartner van het WNF steunt Eneco dit project al langer. Het belangrijkste

doel van dit project is er voor zorgen dat er meer tropisch bos FSC-gecertifi ceerd wordt om

de leefgebieden van de orang-oetan te kunnen vergroten.

1

2

3

4

1. Het zonnepaneel zet zonlicht om naar elektriciteit.

2. De omvormer (of inverter)

zet de gelijkspanning om in (230 V) wisselspanning.

3. De opgewekte elektriciteit kan direct in huis worden toegepast.

4. Overtollige energie wordt aan het openbare elektriciteitsnet teruggeleverd.

Adv Zon PANDA.indd 1 27-04-12 13:00

Advertorial

Panda 19

Met een historische knip door Prins bernhard werd op 2 juni 1996 een begin gemaakt met het verwijderen van de hekken rond Slot Loeve-stein. Het was de start van een natuurontwikkelingsproject op initiatief van baksteenfabriek Wienerberger B.V., Staatbosbeheer, Dienst Landelijk gebied en het Wereld Natuur Fonds. Het doel: 25 hectare grond rond het slot teruggeven aan de natuur. Al 16 jaar floreert de natuur in het gebied. Door de flora en fauna hun gang te laten gaan, is een prachtig rivierenland-schap ontstaan vol recreatiemogelijkheden voor volwassenen en kinderen.

WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

wnf50 jaar

leef mee met een ijsbeer en haar 2 jongen van 7 maanden oud in de nieuwe Omniversum-film ‘To the Arctic’. Ontroe-rende beelden van de ijsberenfamilie laten de dagelijkse overlevingsstrijd zien in een gebied dat door klimaatverandering steeds kleiner wordt. En ‘To the Arctic’ biedt meer. Groenlandse haai, poolvossen, stinkrobben, walrussen, koningseidereenden en kariboes: al het wonderlijke leven op en onder het Noordpoolijs komt aan bod. Een aanrader!

1,2,3…eind vorig jaar startte de Chinese overheid met de 4e nationale pandatelling, die 2,5 jaar in beslag zal nemen. De ‘tellers’, gerekruteerd uit panda-reservaten, bosbouwbedrijven en wetenschappelijke instituten, onderzoeken hoe de in het wild levende reuzenpanda’s en hun leefgebied ervoor staan. WWF-China was nauw betrokken bij de voorbereidingen. Het kantoor zorgde voor trainingen en begeleidde een proefonderzoek. bij de 3e telling stond het aantal panda’s op 1.600.

wandelen voor het wnf

Doet u mee aan de nijmeegse vierdaagse? Loop dan voor de panda.

Het vrijwilligersteam regio Arnhem en Nijmegen helpt u hierbij. Dave Ruter is een van de initiatiefne-

mers: “Wandelaars kunnen zich bij ons aanmelden en krijgen dan een WNF-pet. We willen mensen

aansporen om niet alleen een fantastische wandelprestatie neer te zetten, maar ook

het Wereld Natuur Fonds zichtbaar te maken.”

Kijk voor aanmelding en meer informatie op: WWW.WNF.NL/ArNHeMeNNijMegeN

Vrijwilligers zijn het gezicht van het Wereld Natuur Fonds in de regio en daarom van enorm belang. Wilt u ook helpen? Aanmelden als

vrijwilliger kan online of met de antwoordkaart in deze Panda.

WWW.WNF.NL/WorDvrijWiLLiger

ontroerende film

ActueelFacebook Op de WNF-Facebookpagina vindt u onder meer een overzicht van gebeurtenissen in de geschiedenis van het WNF. Maar zonder úw WNF-geschiedenis is de tijdlijn niet compleet. Hebt u meegedaan aan een evenement? Was u vrijwilliger? Voeg het toe en zorg samen met het WNF voor een compleet overzicht. WWW.FACebook.CoM/WereLDNATUUrFoNDs

speciaal voor het 50-jarig bestaan van het WNF geeft omniversum 300 kaarten weg voor een besloten voorstelling op zondag 17 juni. De gratis kaarten zijn uitsluitend tele-fonisch te reserveren op vrijdag 8 juni tus-sen 10.00 en 13.00 uur: 070-3073456. Maximaal 4 kaarten per beller en vol is vol!

WWW.oMNiversUM.NL

Beel

d: P

rins

Ber

nhar

d: P

aul S

tolk

/AN

P, p

anda

: Life

on

Whi

te, i

llust

rati

e: L

aszl

ito, i

jsbe

ren:

Om

nive

rsum

20

Als in Nederland de lente begint, is het voor de purperreiger tijd om zijn overwinterplek in West-Afrika te verlaten en naar broedgebieden in Noord-Europa te vliegen. Begeleid de vogel tijdens zijn reis!

Speciale vakjes• Gooit u bij uw eerste

worp een 3 en een 5? Vlieg dan direct door naar 53!

• Gooit u bij uw eerste worp een 2 en een 6? Vlieg dan direct door naar 26!

• Komt u op een vakje met een afbeelding van de purperreiger? Ga dan nogmaals het gegooide aantal ogen vooruit.

Benodigd- heden

6 pionnen2 dobbelstenen

OpstellingKies voor elke speler een

pion en zet deze bij start.

de grote treK

De trek van de purperreiger is niet zonder

gevaar. Tijdens zijn reis maakt de vogel daarom dankbaar

gebruik van enkele projectgebieden van het WNF.

Wie haalt de finish?

Beel

d: S

hoot

med

ia

21

* Kijk voor meer informatie over de WNF-projecten op

de trekroute van de purperreiger op internet.

www.wnf.nl/pandamagazine

• 6: U hebt goed kunnen over-

winteren in West-Afrika*. Met voldoende reserves gaat het eerste deel van de reis heel voorspoedig. Vlieg naar 12.

• 19: U komt zo in de Sahara, waar geen voedsel voor u is. Zorg dat u nu opvet, zodat u straks de Sahara kunt oversteken. Sla een beurt over.

• 31: U bent de Sahara over en moe. Mede dankzij bescherming door het WNF is de Coto Doñana* in Spanje een perfecte plek om even uit te rusten en uw voedselreserves aan te vullen. Wacht tot een mede-speler u passeert.

• 52: Door de aanleg van dijken en gemalen zijn wet-lands in Europa de laatste 100 jaar met bijna 70 procent afgenomen. U kunt daardoor geen plek vinden om te eten, drinken en slapen. Ga terug naar 37.

• 59: Vlakbij uw broedgebied in Noordwest-Overijssel bent u tegen een hoogspannings-

draad aangevlogen, met de dood tot gevolg. Ga terug naar start en

begin opnieuw.

22 Panda

1 laatbroederBijna alle vogels broeden in het voorjaar. Dan is er veel voedsel te vinden om hun gezin groot te brengen. De Eleonora’s valk broedt juist in de herfst. Deze roofvogel nestelt op eilanden in de Middellandse Zee. Op het moment dat de Eleonora’s valk met een nest vol hongerige jongen zit, komen juist de vette en vaak uitgeputte trek-vogels uit het noorden voorbij. Makkelijk scoren!

de grote treKSommige dieren trekken zelf niet,

maar zijn voor hun voedsel wel afhankelijk van de trek.

Mee-eters

4 vasten en uitbuikenAls koudbloedige gebruikt de nijlkrokodil veel minder energie dan bijvoorbeeld een warm-bloedige gnoe. Terwijl de gnoes rusteloos verse grasvlaktes opzoeken, wacht de krokodil geduldig in de rivier die op de trekroute van de hoefdieren ligt. Als de gnoes langskomen, zet het reptiel zijn tanden in een van de passanten. Daarna kan hij weer maanden uitbuiken.

1 Beeld: Konrad Wothe/FotoNatura

4

lekkere treksommige dieren trekken achter hun voedsel aan, andere wachten tot het eten voorbijloopt, -zwemt of -vliegt. Tekst: Geert-Jan Roebers

3 GeleGenheidDe miljoenen vleermuizen die in Carlsbad Cavern (Nieuw Mexico) hun jong grootbrengen, vliegen elke avond uit om insecten te vangen. Als ze naar buiten komen, worden ze opgewacht door wasberen, valken en andere gelegenheidslekker- bekken die wel een vleermuis lusten.

Beeld: Andre gilden/FotoNatura

2 delicatesseBruine beren zijn vooral planteneters. Zelfs de grootste ondersoorten – de kodiakbeer en de grizzlybeer – doen zich tegoed aan planten. Maar tijdens de zalmtrek, als de vissen bijna letterlijk hun bek in springen, verruilen de beren vega voor vis. Bij een overdadige vangst eten ze alleen de hom of kuit en laten het restant van de zalm aan de raven.

2 Beeld: Steve Bloom/Stevebloom.com

5D

ray

van

Beec

k/Fo

toN

atur

a

Beeld: wasbeer: Life on White, vleermuis: iStock3

Panda 23

6 oPzwellenAls kikkers hun eieren kwijt moeten, worden ze reislustig. Met als gevolg dat ze sneller als prooidieren worden opgemerkt. Voor de reiger, marter of andere rover is het eten van een zwangere kikker een onaangename erva-ring: de kikkerdril zwelt in hun maag op. Braken is het enige wat helpt.

5 ankerZeepaardjes zijn de traagste vissen. Toch zijn het jagers. Terwijl een zeepaardje zich met zijn staart verankert, houdt hij zijn omgeving goed in de gaten. Met zijn snuit zuigt hij passerende roeipootkreeftjes en andere planktondiertjes op.

7 oorzaak – GevolGAls het moet, kunnen sneeuwuilen lange zwerftochten maken. Maar in een goed lemmingenjaar hebben ze geen reden om te dwalen. Lemmingen hebben dat dan juist wel. Op zoek naar een eigen territorium gaan de knaagdieren massaal op reis. Veel van hen eindigen in de maag van een sneeuwuil. Na zo’n vet jaar volgt steevast een geboortegolf van sneeuwuilen. Het jaar erna veroorzaakt lemmingenschaarste een recessie bij de sneeuwuilen.

8 festijn In juni en juli is het feest voor de oostkust van Zuid-Afrika. Dan komen van-uit de wateren rond de Zuidpool de sardines langs, op weg naar de warme Indische Oceaan om te paaien. Voor de vissen is het een tocht vol hindernis-sen. Van alle kanten worden ze belaagd door haaien, dolfijnen, walvissen, robben en zeevogels, waarvoor de trek een waar vreetfestijn is. Gelukkig voor alle partijen bereiken voldoende sardines de eindbestemming.

7 Beeld: Michio Hoshino/FotoNatura

8 Beeld: Alexander Safonov/Getty Images

Beeld: Erwin van Laar/FotoNatura6

24 Panda

de grote treKOm onze voortdurende honger te

stillen, halen we steeds meer grondstoffen uit andere landen. Daar is de natuur de dupe van.

hongerige Mens

soja vs. reuzenmiereneterNederland importeert veel soja uit Zuid-Amerika: 9,27 miljoen ton in 2008. Soja wordt vooral gebruikt in veevoer voor kippen, varkens en koeien. Het grootste deel van de sojateelt vindt plaats in de Cerrado, een uniek landschap in Brazilië, met open bossen, grasvlak-tes, moerassen en gebergtes. Het is het leefgebied van onder meer de reuzenmiereneter. Ooit besloeg de Cerrado ruim een kwart van Brazilië. Door de groei van landbouw en veeteelt is die oppervlakte inmiddels gehalveerd. Het overgebleven gebied verdwijnt in een nog hoger tempo dan het Amazonewoud. En dat is heel slecht nieuws voor de kwetsbare reuzenmiereneter.

de duPe

Beel

d: V

an V

ince

nt

Panda 25

Palmolie vs. orang-oetanIn veel van de producten in de supermarkt zit palmolie. Bijvoorbeeld in margarine, shampoo, chocolade, diepvriespizza… Palmolie is wereldwijd de meest gebruikte plantaardige olie en de vraag ernaar groeit nog steeds explosief. In 2010 was er maar liefst 12 miljoen hectare aan oliepalmplantages (3 x Nederland) en de productie was toen meer dan 45 miljoen ton. In rap tempo worden in Zuidoost-Azië oerbossen gekapt en platgebrand om plaats te maken voor oliepalmplantages. Dat betekent dat zowel mensen als dieren hun leefgebied verliezen; mede hierdoor wordt de orang-oetan zelfs met uitsterven bedreigd.

Het Wereld Natuur Fonds voert actie voor de orang-oetan. Steun het WNF hierbij: geef een gift en stuur de orang-oetan de boom in!

WWW.WNF.NL/DebooMiN

26 Panda

de mens is zijn hele be-staansgeschiedenis lang al onderweg. Tienduizenden jaren geleden maakten onze voorouders vermoe-delijk al de oversteek van Afrika naar het Arabisch schiereiland, en later naar Europa en Azië. Als jagers, vissers en verzamelaars leefden ze van wat de na-tuur hen bood. Was het leven goed, dan bleven ze waar ze waren. Kregen ze gebrek aan voedsel of veran-

derde het klimaat, dan trokken ze verder.De ontwikkeling van landbouw en veeteelt heeft de mens honkvaster gemaakt. Nomaden zijn er echter nog tot op de dag van vandaag. En ook de ‘gevestig-de’ mens heeft zijn hang naar het onbekende nooit verloren. In de vroege middeleeuwen zwermden Vikingen al plunderend uit over de wereldzeeën. In de 15e en 16e eeuw stuurden Europese vorsten hun ontdekkingsreizigers naar de grenzen van de aarde, op zoek naar kennis, rijkdom en gebiedsuitbrei-ding. En nog geen 2 eeuwen geleden doorkruisten pioniers en gelukzoekers de vlakten van Noord-Amerika, op weg naar een beter bestaan.

Ook nu nog trekken jaarlijks honder-den miljoenen mensen naar plaat-sen die meer kansen bieden. Ze hebben redenen om ergens weg te willen (push-factoren), ergens naartoe te willen (pull-factoren) of een combinatie daarvan. Belangrijke push-factoren zijn menselijke conflicten en natuurrampen, zoals over-stromingen of droogte door klimaatverandering.

Belangrijke pull-factoren zijn de beschikbaarheid van land en hulpbronnen, werkgelegenheid, veilig-heid en de aanwezigheid van familie of andere sociale netwerken. Voor de meerderheid van de migranten is de beslissing om te vertrekken een persoonlijke keuze. Maar er zijn ook grote groepen die niets te kiezen hebben. De vluchtelingen- organisatie van de Verenigde Naties schatte het aantal vluchtelingen en ontheemden vorig jaar op 36,5 miljoen. Het Wereld Natuur Fonds beschouwt de migratie van de mens als een gegeven. Echter, de impact ervan op de natuur wordt wel steeds groter, door de snelle groei van de wereldbevol-king. Daarom vindt het WNF het belangrijk om te zoeken naar oplossingen die werken voor mens én natuur. Menselijke migratie kan namelijk enorme gevolgen hebben voor de biodiversiteit en de natuurlijke hulpbronnen van plaatsen die worden verlaten of juist bevolkt.

een wereldwijde migratietrend is de trek naar de grote stad. Kleinschalige landbouw loont steeds minder en vooral jonge mensen zien voor zichzelf meer toekomst in de stad. Woonde in 1950 nog meer dan 80 procent van de wereldbevolking op het platteland, in 2000 was dat nog 60 procent en nu nog maar de helft. Voor de natuur kan deze trek naar de stad positieve gevolgen hebben. Wonen in de stad is veelal efficiënter omdat het minder beslag legt op de ruimte. Het verdwijnen van kleinschalige land-bouw schept ruimte voor innovatieve, effectieve vormen van voedselproductie voor de groeiende wereldbevolking. En door de leegloop van het platteland ontstaat ruimte voor de natuur. In Europa zal door de ontvolking van het platteland uiteindelijk zo’n 30

Altijd onderweg

de grote treKVeel mensen verlaten huis en haard. Soms tijdelijk, soms

voorgoed.

ik Vertrek

saMenWerkenBij een illegale mijn in de buffer-zone van het Minkebe Nationaal Park (Gabon, aan de grens met Kameroen) ontstond na de vondst van grote hoeveelheden goud een kamp van 4.300 men-sen. De schade aan de natuur was enorm. De meeste goudzoe-kers bereikten de nederzetting via een pad van 100 kilometer, vanaf de Kameroenese grens en dwars door het park. Daarnaast werden dieren gestroopt om hun vlees en ivoor. Vorig jaar is het dorp ontruimd door het leger. Het WNF overlegt met de overheid van Gabon onder welke voorwaarden ambachtelijke goudwinning wel kan worden toegestaan buiten het park.

de drAng oM te trekken zIt de Mens In het bloed. weg vAn oorlog, oP zoek nAAr voedsel, oP weg nAAr een beter bestAAn. Met 7 MIljArd Mensen oP 1 AArdbol kunnen MIgrAtIestroMen heel wAt

teweegbrengen. het wereld nAtuur fonds zoekt nAAr oP-lossIngen dIe goed zijn voor Mens én nAtuur.

Tekst: Suzanne Visser Beeld: bos: Hartmut Jungius / WWF-Canon, stad: iStock

Panda 27

miljoen hectare landbouwgrond vrijkomen: een historische kans voor de natuur. Met het project Rewilding Europe spant het Wereld Natuur Fonds zich in om leegloopgebieden weer te laten uit-groeien tot volwaardige natuur, waar diersoorten zoals de wolf, de bruine beer, de zeearend, de zwarte ooievaar en de gier weer ruimte krijgen.

Op kleine schaal zijn de gevolgen van menselijke migratie vaak min-der positief. Vooral door crises zoals oorlogen en natuurrampen kunnen in korte tijd omvangrijke mensenstromen op gang komen. De plaatselijke natuur is daar niet tegen opgewassen. Vluchtelin-gen hebben vaak niet meer bij zich dan ze kunnen dragen en zijn voor hun voedsel en brandhout aangewezen op de natuur. Een spoor van vertrapt gras, kaalgekapte bossen en leeggeviste meren kan het gevolg zijn. De lokale bevolking ziet het met lede ogen aan.In het kustgebied rond Cayar in Senegal zorgde een dergelijke migratie een jaar of 5 geleden voor pro-blemen. Het Wereld Natuur Fonds werkt al sinds 2003 in deze regio met de lokale bevolking aan het verduurzamen van de visserij. Door de introduc-tie van beschermde zeegebieden, vangstquota en duurzame vistechnieken waren de visstanden bezig aan een opmerkelijk herstel. Maar door een ernstige droogte in het binnenland kwam in 2006-2007 een grote mensenstroom op gang. De nieuwkomers trokken voor hun levensonderhoud, net als de lokale vissers, met bootjes de zee op. Het kwetsbare evenwicht in de visstanden werd in één klap verstoord; onrust en gewapende conflic-

ten volgden. Inmiddels is er conflictbemiddeling gaande in Cayar en lijkt de natuur zich te herstel-len, maar de situatie is nog niet opgelost.

In zuid-amerika doen zich ander-soortige problemen voor, zoals de trek naar het amazonegebied van mensen op zoek naar nieuw land. In Peru en Bolivia betreft dit arme Quechua- en Aymarafamilies. Zij laten hun hooggelegen lande-rijen in de Andes achter, omdat die door de

klimaatverandering niet genoeg meer opbrengen. In het laagland kappen ze stukken regenwoud om er akkers en grasland van te maken. Van de op-brengst van een deel van het hout kopen ze koeien; het overige hout wordt verbrand. Na een jaar of 5 raakt de Amazonegrond uitgeput en trekken de ko-lonisten weer verder. Dat gebeurt op zo’n enorme schaal dat steeds grotere stukken Amazonewoud ontbost raken. Het WNF werkt met de overheid aan de planning van landgebruik, bijvoorbeeld om te voorkomen dat de aanleg van nieuwe wegen tot ongewenste kolonisatie en ontbossing leidt.

In het projectgebied van het Wereld natuur fonds op het tibetaanse Plateau in azië is het probleem juist dat rondtrekkende herders hun no-madische leefwijze hebben verruild voor een vaste woonplaats. Hun jaks grazen nu op vaste weides. Door de zware begra-zing op steeds dezelfde plek krijgt de natuur geen kans zich te herstellen, een fenomeen dat door de klimaatverandering (drogere zomers, nattere winters) wordt versterkt. Sinds een jaar stimuleert het Wereld Natuur Fonds de Tibetaanse herders om hun nomadische leefwijze weer op te vatten. Wisselende begrazing is beter voor de gezondheid van de graslanden en voor de rust van bijzondere diersoorten zoals de zwarthalskraanvogel.

Deze 3 voorbeelden laten zien dat er geen blauw-druk bestaat voor het verkleinen van de impact van menselijke migratie op de natuur. Vooral in een crisis is snel handelen nodig om onherstel-

bare schade aan de natuur te voorkomen. Indien mogelijk, want soms zijn problemen door migratie gewoon niet op te lossen. Maar naarmate er meer onderzoek wordt gedaan, lukt het steeds vaker om wél oplossingen te vinden die goed zijn voor mens en natuur. Blijvende oplossingen komen er echter pas door ook de oorzaken van de migratie te analy-seren en waar mogelijk te beïnvloeden. Dat laatste kan het WNF als natuurbeschermer niet alleen: dit vraagt om samenwerking met partners en overhe-den op regionaal, landelijk of zelfs wereldniveau.

in de stadRond het jaar 1900 leefde 12 tot 15 procent van de totale wereldbevolking in een stad; zo’n 225 miljoen mensen. Sinds die tijd heeft de verstedelijking een vlucht genomen. In 1950 woonde al 20 procent van de wereldbevolking in een stad en rond 2000 was dit opgelopen tot ruim 40 procent.

oorlogen en nAtuurrAMPen kunnen In korte tijd oMvAngrijke MensenstroMen oP gAng brengen, wAArtegen de nAtuur ter PlAAtse nIet Is oPgewAssen

Tekst: Suzanne Visser Beeld: bos: Hartmut Jungius / WWF-Canon, stad: iStock

28 28 Panda

de grote treKDe dagelijkse migratie naar het

zonlicht is voor de kwallen op Palau van levensbelang.

dagtocht

Beel

d: V

an B

eek

Imag

es

29 Panda 29

Zonne-energieop een van de eilanden van Palau, een eilandengroep in de grote oceaan, bevindt zich het kwallenmeer. elke ochtend rond zes uur zwemmen de kwallen naar de oppervlakte aan de westoever van dit meer. daar pikken ze de eerste zonnestralen op die de zoöxanthellen – de eencellige organismen die in de kwallen leven en hen in leven houden – ‘voeden’. gedurende de dag zwemmen de kwallen naar het oosten om zo veel mogelijk zon op te nemen. aan het eind van de dag keren de kwallen dan weer terug naar de westkant om daar de volgende zonsopkomst af te wachten.

in steeds meer zeeën en oceanen vormen kwallen een plaag. De belangrijkste oorzaak: overbevissing van tonijn. Tonijnen eten kwallen en minder tonijn betekent dus meer kwallen. Meer iNForMATie over ToNijN oP WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

Zorg vandaag voor de wereld van morgenElke dag weer zien we hoe mooi de aarde is en dat willen we graag zo houden.

De wens om ook in de toekomst van de natuur te blij ven genieten, inspireert ons. KLM wil voorloper zij n op het gebied van duurzaamheid in de luchtvaartsector. Samen met het WNF

nemen we het voortouw in het ontwikkelen van een internationale markt voor duurzame biobrandstoff en. Daarnaast steunt KLM verschillende natuurprojecten van het WNF, zoals

de Koraaldriehoek in Indonesië. Lees meer over onze initiatieven op klm.nl/mvo.

031001077 Adv CSR KLM JOI Brand ads NL single 205x280.indd 1 24-04-12 16:16

Advertentie

Panda 31

Zorg vandaag voor de wereld van morgenElke dag weer zien we hoe mooi de aarde is en dat willen we graag zo houden.

De wens om ook in de toekomst van de natuur te blij ven genieten, inspireert ons. KLM wil voorloper zij n op het gebied van duurzaamheid in de luchtvaartsector. Samen met het WNF

nemen we het voortouw in het ontwikkelen van een internationale markt voor duurzame biobrandstoff en. Daarnaast steunt KLM verschillende natuurprojecten van het WNF, zoals

de Koraaldriehoek in Indonesië. Lees meer over onze initiatieven op klm.nl/mvo.

031001077 Adv CSR KLM JOI Brand ads NL single 205x280.indd 1 24-04-12 16:16

zee vol vis!zeeën worden in sneltreinvaart leeg-gevist, 75 procent van de visbestanden wordt momenteel overbevist en veel zeeleven gaat onnodig verloren door bijvangst. Dat moet veranderen! Dit jaar herziet de Europese Unie het visserijbeleid. Het Wereld Natuur Fonds vindt dat de EU moet kiezen voor een duurzamer beleid en is een petitie gestart om druk uit te oefenen. Teken net als veel andere Europeanen de petitie en help het Wereld Na-tuur Fonds aan 500.000 handtekeningen! De petitie en handtekeningen worden in sep-tember aangeboden aan de leden van het Euro-parlement en de visserijministers van de EU.

WWW.WNF.NL/visserijPeTiTie

Nieuw: bamboeclub Dierenbieb Is de olifant het lievelingsdier van uw (klein)kind? Of de leeuw? Of een heel ander dier? Kijk dan eens in de DierenBieb op WWW.bAMboeCLUb.NL Hier staat niet alleen informatie over allerlei dieren, u vindt er ook filmpjes, liedjes, verhalen, maskers, kleurplaten en nog veel meer.

Actueel

De 9e editie van het Living Planet rapport is onlangs verschenen. Het rapport, dat de gezondheid van de aarde aangeeft, stemt niet gelukkig. De belangrijkste conclusies:

• De soortenrijkdom neemt af en de mondiale Ecologische Voetafdruk neemt toe.

• De aarde heeft 1,5 jaar nodig om te produce-ren wat we in 1 jaar gebruiken.

• Nederlanders leggen een onevenredig groot beslag op onze planeet: als iedereen zou

leven zoals wij, dan hebben we 3,5 aardbol nodig.

• Nederland gebruikt jaarlijks 6 keer zo veel productieve grond als bin-nen onze landsgrenzen beschikbaar is. We zijn dus afhankelijk van landbouwgrond elders in de wereld.

Het rapport geeft eens te meer het belang aan van een duurzame levensstijl. Door het behouden en beschermen van natuur, het ver-antwoord produceren van voedsel en energie

én door minder en anders te consumeren, kunnen we

een stap zetten om binnen de grenzen van 1 aarde te

leven. Alleen samen kunnen we de aarde doorgeven! Op internet kunt u het

rapport downloaden en uw eigen voetafdruk berekenen. Ook krijgt u tips om uw voetafdruk te verkleinen. Doe de test! Ga naar:

WWW.WNF.NL/voeTAFDrUk

eartH HOur rOtterDam Wnf-vrIjWIllIgers OrganIseerDen rOnDOm eartH HOur een Dansevenement. fluOrescerenDe make-uP, glOW In tHe Dark-Items en fakkels BracHten De sHOW In Het DOnker tOt leven! Wnf-mIssIePartner enecO DOOfDe De

lamPen van Haar nIeuWe HOOfDkantOOr In rOtterDam.

bolletje onGezond

wandelen over de wereldOver de wereld wandelen en tegelijkertijd zien hoe de land- en tuinbouw zich hebben ontwikkeld. Dat kan op de Floriade, de wereld-tuinbouwtentoonstelling die eens in de 10 jaar in Nederland wordt ge houden. In het deel ‘Environment’ staat de Rabobank, missiepartner van het Wereld Natuur Fonds, met de Rabo Earthwalk. Terwijl u over deze halve wereldbol loopt, speelt zich onder uw voeten een spectaculaire film af. Deze laat zien hoe vanuit de natuur land- en tuinbouw is ontstaan, hoe dit heeft geleid tot dorpen en steden en hoe we de aarde moeten behouden. Naast de film geeft het paviljoen van Rabobank aandacht aan zogenaamde ‘glocalizers’: bedrijven met lef, ambitie en een werelds verhaal. De Floriade is nog tot en met 7 oktober te bezoeken.

WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

Beel

d: ti

jger

: WN

F, E

arth

Wal

k: M

ike

Bink

, Vis

: WW

F, il

lust

rati

e: L

aszl

ito

32 Panda

de grote treKToerisme kan een schadelijke invloed hebben op de natuur.

Door de juiste keuzes te maken, blijft de schade beperkt.

de grote uittocht

vAkAntIe zonder zorgenDe zomer komt eraan en daarmee de massale uittocht van veel nederlanders. Wilt u genieten van een zorgeloze vakantie én de natuur sparen? Het kan als u de juiste keuzes maakt.

retourtje AMsterdAM – MAlAgA (sPAnje)vervoerMiDDeL kg Co2 Per reiZigerTouringcar 100Trein 200Auto, 2 personen 500Auto, 2 personen + caravan 795Vliegtuig 655(Bron: www.milieucentraal.nl)

met de caravan?Attributen als een dakkoffer en fietsenrek verhogen het brand-stofverbruik; met een caravan bent u zelfs 60 procent meer kwijt! Een alternatief is een vouwwagen: die heeft veel minder luchtweerstand en vergt daardoor minder extra brandstof. Of huur ter plekke een (sta)caravan.

niets achterlatenDe echte natuurliefhebber neemt niets mee uit natuurgebieden, houdt zich aan de bezoekuren en laat niets achter wat er niet hoort.

Bus, auto of vliegtuig?Een vliegreis belast het milieu tot 15 keer meer dan een reis per touringcar. Het verschil is het grootst op een korte reisafstand. Maar wilt u naar een verre bestemming, dan zijn er weinig alternatieven voor het vliegtuig. Kies zo veel mogelijk voor directe vluchten zonder tussenlandingen: dat geeft minder milieubelasting. De CO2-uitstoot van uw vlucht kunt u compenseren via GreenSeat. Het bedrag dat u betaalt, wordt besteed aan duurzame energie-projecten in ontwikkelingslanden. Kijk op WWW.WNF.NL/50MANiereN voor meer informatie en tips om verantwoord met de natuur om te gaan.

Tekst: Suzanne Heuts

Beel

d: A

quap

ure:

Aqu

apur

e, ov

erig

: iSt

ock

Panda 33

vAkAntIe zonder zorgenéén vAn de Meest vervuIlende

ActIvIteIten oP vAkAntIe Is

jetskIën. gelukkIg bestAAt er

ook een elektrIsche jetskI.

kAn Iets MInder hArd, MAAr Is

veel MIlIeuvrIendelijker.

golfvakantieOm de green groen te houden, heeft een golfbaan van gemiddelde grootte net zo veel water nodig als een stad met 12.000 inwoners. In Zuid-Europa is golftoerisme een aanslag op de watervoorraden. U kunt wel raden dat de im-pact nog veel groter is in ontwikkelingslanden die te kampen hebben met droogte.

Plastic flessenWe worden bedolven onder het plastic. De productie ervan is geen probleem, maar het verwerken van plastic afval is voor veel landen erg lastig. Het scheelt een hoop afval als u uw eigen waterfles steeds hervult. Er zijn zelfs flessen te koop waarmee u onderweg zelf water kunt filteren.

foute souvenirsHet strand van het tropische eiland ligt bezaaid met schel-pen. Dan kun je die ene mooie schelp toch gerust mee- nemen naar huis? Of een klein stukje koraal misschien? Het antwoord is nee. Te veel gebieden zijn aangetast door toeristen die allemaal 1 schelp meenamen of 1 bosje inheemse bloemen plukten. De meeste natuursouvenirs zijn dan ook strikt verboden. U riskeert een fikse boete door ze in te voeren. Wilt u weten welke souvenirs u beter niet mee kunt nemen? Download de smartphone-app ‘OK’ van de douane of de speciale WNF-brochure via: WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

nIet etenOp vakantie wilt u zich natuurlijk onderdompelen in de gewoonten en gebruiken van uw vakantieland. Maar op het gebied van eten is dat niet altijd

verstandig. In sommige landen staan bedreigde diersoorten nog gewoon op de menukaart. Drie dieren die u beter niet kunt bestellen.

ZeesCHiLDPAD In veel Aziatische landen wordt de zeeschildpad gezien als een delicatesse. Het dier wordt verwerkt in soepen, stoofpotten en zelfs desserts.

Ook de eieren van zeeschildpadden staan regelmatig op de kaart. HAAi In IJsland, Noorwegen en Japan is het eten van haaienvlees heel normaal. Een typisch IJslands gerecht is hakarl: zo’n 3 tot 4 maanden gefer-menteerde reuzenhaai. Op veel Aziatische menukaarten is haaievinnensoep te vinden. kArkosCHeLPeN Gegrild, in een stoofpot of verwerkt in de guiambo: het

vlees van de karkoschelp komt in het Caribisch gebied regelmatig op tafel.

34 Panda

de grote treKDieren gebruiken handige

hulpmiddelen om de weg niet kwijt te raken.

richtingsgeVoel

zIchtbAre bAkensBij het vinden van de weg zijn zichtbare bakens in het landschap nuttig. Trekvogels oriënteren zich op kustlijnen en andere zichtbare kenmerken van het landschap waar ze overheen vliegen. Jonge ganzen vliegen met hun ouders mee en slaan de infor-matie op, maar de routekaart zit ook in de genen. Dit geldt zeker voor het koekoeksjong. Hij heeft zijn biologische ouders nooit gezien en weet toch de weg naar tropisch Afrika feilloos te vinden. Bij het navigeren kijken vogels overigens vaker naar boven dan naar beneden. De zon en de ster-ren – de meeste vogels trekken ’s nachts – zijn betrouwbare oriëntatiepunten. Hun plek aan de hemel is afhankelijk van tijd en plaats, maar dat vormt geen enkel probleem voor vogelhersenen. Zelfs bewolking blijkt zelden moeilijkheden op te leveren, omdat vogels meer zien dan de mens. Zo kunnen ze ook uv-straling en de polarisatierichting van licht waarnemen. Dat een scherpe blik niet noodzakelijk is, bleek uit een experiment waarbij postduiven melkglazen contactlenzen kregen. Zij wisten hun til aardig te benaderen. Dat bewijst dat trekdieren op meer varen dan zicht alleen.

Dieren verdwalen (meestal) niet. zonder kaart of tomtom vinden ze hun weg. De navi-gatie van dieren is een wonderlijk fenomeen, waarover nog veel onbekend is. Wel is duide-lijk dat dieren zelden op één zintuig varen.

gPsBeeld: ganzen: Bart Muhl/Hollandse Hoogte, sterren: Babek Tafreshi/Getty images

Panda 35

neus AchternAVeel zoogdieren gebruiken hun neus om de weg te vinden. Muizen hebben een uitge-sproken nestgeur en volgen het spoor dat zij en hun familieleden al lopend achter hebben gelaten. De galago, een Afrikaanse halfaap, neemt voorafgaand aan een nachte-lijke zwerftocht door de bomen geen halve maatregelen. Hij plast over zijn handen en voeten, om zo een geurspoor achter te laten op de takken die hij aanraakt. Mieren sturen verkenners de omgeving in die op zoek gaan naar voedsel of een nieuwe nestplaats. Als die een interessante ontdekking hebben ge-daan, wijzen ze de weg met een geurspoor. Een spectaculaire neusnavigator is de zalm. Zalmen worden geboren in de boven- loop van een riviertak en laten zich later meevoeren naar zee. Als ze paairijp zijn, zwemmen ze weer stroomopwaarts naar hun geboortegrond. Ze vinden de weg door hun neus te gebruiken en af te gaan op de specifieke samenstelling van het water.

Ingebouwd koMPAsHet kompas is al eeuwen een beproefd navigatiemiddel. Dieren varen nog veel lan-ger op aardmagnetisme. Hoe magnetische zintuigen precies werken, is nog niet ont-rafeld. Dat ze bestaan is zeker: veel dieren raken gedesoriënteerd door een magneet. In het lichaam van diverse diersoorten is magnetiet aangetroffen. Dit magnetische mineraal komt onder andere bij vlinders voor. De hoogste concentratie is aangetrof-fen bij de monarchvlinder. Dat deze een spectaculaire trekker is, zal geen toeval zijn. Ook in het achterlijf van bijen, de snavel van duiven en de hersenpan van zeeschildpad-den zijn organen gevonden met magnetiet. De werking van een nog niet volledig door-grond pigment in het netvlies van vogels lijkt nog geavanceerder te zijn. Met dit zogenaamde cryptochroom wordt geen licht waargenomen, maar de richting van het magnetisch veld. De hoek die magnetische lijnen met het aardoppervlak maken, geeft belangrijke informatie over de locatie. Het lijkt erop dat ook walvissen dit systeem gebruiken, want op stranden waar magneti-sche lijnen een afwijkend patroon vormen, vinden de meeste walvisstrandingen plaats.

W

N

S

E

Beeld : Van Beek Images

Beeld : iStock

36 Panda

1,3 miljoen Gnoes liePen mee in de Grootste trekkende kudde die is Geteld oP de serenGeti (tanzania).

11.570 km aan één stuk. dat is de lanG-ste dierlijke non-stoPvlucht ooit Gemeten. een Gezenderd

vrouwtje van de rosse Grutto vlooG tussen 29 auGustus en 7 seP-tember 2007 zonder tussenstoP van alaska naar nieuw-zeeland.

20.000 kmleGt de Grijze walvis af tussen de voedselrijke Pool-zee en een kindvriendelijke warme baai, die Geschikt is om een jonG te krijGen.

vAn hot nAAr her

de grote treKHet verst, het hoogst, het langst, het meest. Bijzondere feitjes over

de grote trek van dieren en mensen.

cijfers

ruim 1,5 jaar blijft een Gierzwaluw na het uitvlieGen in de lucht. tijdens zijn Permanente vlucht leGt deze

voGel oPGeteld 500.000 kilometer af: bijna 1,5 keer de afstand aarde-maan.

170.000 nederlanders Gaan te voet naar het werk.

zo’n 47 miljoen landkrabben op het kleine Christmas-eiland (ten zuiden van Java) trokken tot voor kort elk jaar vanuit het bos naar de kust om eitjes te leggen. Door onbedoelde introductie van een agressieve, uitheemse mieren-soort (zie pag. 17) is het aantal krabben nu flink geslonken.

woon-werkverkeer, GroePsreizen en eenzame trektochten. mensen en dieren reizen wat af in de wereld.

3.200 km zw emmen blauwruGzalmenin de Paaitijd. ze Gaan de Yukon in alaska oP, waar beren ze oPwachten. zalmen die overleven, sterven alsnoG na het Paaien.

tientallen miljarden

sPrinkhanen trokken rond op de Noord-Amerikaanse prairies, voor-dat deze grond werd klaargemaakt voor landbouw.

anderhalf keer de omtrek van de aarde overbrugt de grauwe pijlstormvogel tijdens zijn trek. Tijdens de 65.000 km lange tocht profiteert de vogel van aanhoudende luchtstromen als de pas-saatwind, waardoor hij per dag maar liefst 900 kilometer kan afleggen.

Tekst: Geert-Jan Roebers Beeld: gnoe: Life on white, overig: iStock

ontelbare Planktondiertjes forenzen daGelijks tussen de veiliGe diePzee (overdaG) en de voedselrijke bovenlaaG (’s nachts). het is de minst bekende, maar meest massale trek!

50% lichter zijn kleine trekvoGels aan het eind van hun trekroute.

twee Poolzomers Per jaar maakt de noordse stern mee,

dankzij zijn jaarlijkse trek tussen de noord- en zuidPool. zo Profiteert hij van de meeste zon-uren.

20.500 kM zwom een gezenderde lederschild-

pad. Lederschildpadden leggen hun eieren op tro-pische stranden en dwalen in de tussentijd over de wereldzeeën. Het exemplaar met zender werd zowel in Indonesië gespot als aan de westkust van de VS.

30 tot 50 km lopen Caribische langoesten in het najaar over de zeebodem om het door herfststor-men woelige kustwater te ontvluchten. Voor de veiligheid reizen deze schaarloze, stekelige kreeften alleen ’s nachts en lopen ze in konvooi. De nachtelijke polonaise duurt enkele dagen.

3.200 km zw emmen blauwruGzalmenin de Paaitijd. ze Gaan de Yukon in alaska oP, waar beren ze oPwachten. zalmen die overleven, sterven alsnoG na het Paaien.

183,6 miljard km leGGen nederlanders jaarlijks Gezamenlijk af; 5,6 miljard loPend en 13,6 miljard Per fiets.

2,6 miljoen triPjes naar het buitenland worden jaarlijks door Nederlanders gemaakt.

10.175 meter hooG vlieGt de indische Gans tijdens zijn trek over de himalaYa. zonder zuurstofmasker.

Advertentie

In de regenwouden van Papoea steunt de Nationale Postcode Loterij de samenwerking tussen cacaoboeren en het Wereld Natuur Fonds (WNF). Door deze steun zijn de boeren, zoals Musa Maware en Silas Sanggra, de afgelopen jaren getraind in het onderhoud van hun cacaotuinen. De training is gericht op verhoging van de cacao-opbrengst, én op het instandhouden van de rijke flora en fauna van de plantages.

Cacao wordt in de randen van het regenwoud verbouwd. Deze cacaotuinen zijn erg rijk aan vogels, zoals de paradijs-vogel, en liggen als een schil om de regenwouden heen. ‘Door het leren van bijvoorbeeld betere snoeitechnieken is de opbrengst van mijn cacaobomen bijna verdubbeld’, zegt Musa. Met verbeterd onderhoud kunnen de boeren en het WNF zorgen voor een gezonde teelt en het voorkomen van het kappen van bos voor aanleg van bijvoorbeeld palmolieplantages.

Het uiteindelijke doel van de samenwerking tussen de cacaoboeren en het WNF wordt door Silas verwoord. ‘We willen beiden niet dat door palmolieplantages onze vogelrijke cacaotuinen en het regenwoud verdwijnen.’ Door de verkoop van cacao zijn de cacaoboeren de schakel tussen economie en natuurbescherming. De cacaotuinen bieden hen een inkomen en beschermen het aangrenzende regenwoud. Kijk voor meer informatie over Papoea op www.wnf.nl/npl

Foto

: WW

F / D

idin

Hard

ians

yah

Foto

: WW

F / M

arc A

rgelo

o

Silas Sanggra: ‘Cacaotuin en regenwoud zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een leven zonder regenwoud is onvoorstelbaar.’

Musa Maware: ‘De toekomst ligt voor onze gemeenschap in cacao.’

Helden in het veldOntmoet twee WNF-helden die zich vol overgave inzetten voor paradijsvogels en

regenwoud van Papoea, Indonesië: Musa Maware en Silas Sanggra.

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 3,5 miljard euro geschonken aan 85 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur, waaronder het WNF. Kijk voor meer informatie op www.postcodeloterij.nl

21607_Advertorial-WNF.indd 1 19-04-12 17:44

Panda 39

Info

Misschien hebt u al eens over uw testament nagedacht. Misschien overweegt u om het Wereld Natuur Fonds in uw testament op te nemen. Het is dan goed om te weten dat het WNF een bege-leidingsprogramma voor erflaters heeft.

Karin Gerritsen is relatie-beheerder nalatenschappen bij het WNF. Dit kan zij met het WNF-begeleidingspro-gramma voor u betekenen:

• Het opstellen van een testament wordt een stuk makkelijker en prettiger.

• Uw wensen staan centraal.• Persoonlijke relatie en

advies.• U wordt, indien u dat

wenst, betrokken bij projecten waarnaar uw speciale belangstelling uitgaat.

Postadres: Postbus 7, 3700 AA Zeist

Fax: 030-6930408

E-mail: info@wwf.nl

Website: www.wnf.nl

klM steunt dekoraaldriehoek vliegt u binnenkort met kLM? grote kans dat u in het vliegtuig informatie vindt over de samenwerking tussen het Wereld Natuur Fonds en kLM én over de bescherming van de koraaldriehoek. Al sinds 2007 is KLM een partner van het WNF. Samen werken we aan het ontwikkelen van een markt van duurzame biobrandstoffen voor de luchtvaart. Daarnaast steunt KLM natuurbeschermingsprojecten van het WNF. Een van die projecten is de bescherming van de Koraal-driehoek, een gebied van 5.400.000 km2 (150x Neder-land) dat zich uitstrekt over de zeeën van Indonesië, de Filippijnen, Maleisië, Papoea Nieuw Guinea, de Salomon Eilanden en Oost Timor. KLM steunt het initiatief van het WNF om vissers te voorzien van beter vistuig. Hierdoor vermindert de bijvangst van schildpadden, walvissen en haaien. Daarnaast zetten het WNF en KLM in op het creëren van meer beschermd zeegebied.

Kijk voor meer informatie over de Koraaldriehoek en de samenwerking tussen KLM en het WNF op internet.

WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZiNe

• actueel nieuws over het natuurbeschermings-werk van het Wereld Natuur Fonds;

• steun aan het Wereld Natuur Fonds. Vanaf € 24,- per jaar bent u donateur;

• het opnemen van het Wereld Natuur Fonds in uw testament;

• de WNF-Rangerclub voor kinderen van 6 tot en met 12 jaar;

• de WNF-Bamboeclub voor kleuters van 3 tot 6 jaar;

• WNF-LifeGuard voor jongeren vanaf 12 jaar; • fiscaal aantrekkelijk schenken;

• informatie over bedrijfspartner worden;• informatie over vrijwilligerswerk voor het

Wereld Natuur Fonds;• het zelf wijzigen van uw gegevens i.v.m. een

verhuizing of onjuiste gegevens.

Het Wereld Natuur Fonds voert het

CBF-keurmerk van het Centraal Bureau

Fondsenwerving. Dit houdt in dat het Wereld

Natuur Fonds voldoet aan strenge eisen op

het gebied van financieel beheer, organisatie,

bestuur en fondsenwerving.

Het Wereld Natuur Fonds legt gegevens vast ter uitvoering van het

donateurschap of verwerking van een eenmalige gift. Ook kunnen

we deze gegevens gebruiken om u te infomeren over onze activi-

teiten, projecten en producten. Als u op deze informatie geen prijs

stelt, kunt u dit schriftelijk melden aan het Wereld Natuur Fonds,

Antwoordnummer 7040, 3700 TA Zeist (postzegel niet nodig).

Het Wereld Natuur Fonds is beneficiënt van de Nationale Postcode Loterij

bezoek www.wnf.nl voor:

testAMent voor het wnf

Hebt u hem al zien rijden, de elektrische BMW van het Wereld Natuur Fonds? Het WNF heeft een jaar de beschikking over twee elektrische auto’s en neemt daarmee actief deel aan een praktijktest van de autofabrikant. De uitkomst van de test neemt BMW mee in de verdere ontwikkeling van elektrische auto’s. Voor het WNF is samenwerking met BMW een

logische keuze. “We werken bij voorkeur samen met bedrijven die voorop lopen in de markt en BMW staat al jaren hoog genoteerd in de Dow Jones Sustainability Index, die de duurzaam-heid van een onderneming aangeeft. Ook willen we emissievrij rijden stimuleren”, aldus WNF-directeur Johan van de Gronden.

elektrisch rijden

Meer InforMAtIe?Wilt u meer informatie over het begeleidingsprogramma of vrijblijvend de WNF-brochure over nalaten bestellen? Gebruik dan de antwoordkaart in deze Panda of neem contact op met Karin Gerritsen: kgerritsen@wwf.nl, 030-6937309.

Voor al uw vragen en opmerkingen

kunt u onze Servicelijn bereiken via

0800-1962 (gratis)

Panda 39

Beeld: Ruurd Dankloff

giFT

steun voor neushoornsGoed nieuws voor de zwarte neushoorns in Zuid-Afrika. De komende 5 jaar steunen Ed en Anka Zeeman het Black Rhino Range Expansion project met maar liefst € 20.000,- per jaar!

het wnf in uw testamentiets om over na te denken

In de regenwouden van Papoea steunt de Nationale Postcode Loterij de samenwerking tussen cacaoboeren en het Wereld Natuur Fonds (WNF). Door deze steun zijn de boeren, zoals Musa Maware en Silas Sanggra, de afgelopen jaren getraind in het onderhoud van hun cacaotuinen. De training is gericht op verhoging van de cacao-opbrengst, én op het instandhouden van de rijke flora en fauna van de plantages.

Cacao wordt in de randen van het regenwoud verbouwd. Deze cacaotuinen zijn erg rijk aan vogels, zoals de paradijs-vogel, en liggen als een schil om de regenwouden heen. ‘Door het leren van bijvoorbeeld betere snoeitechnieken is de opbrengst van mijn cacaobomen bijna verdubbeld’, zegt Musa. Met verbeterd onderhoud kunnen de boeren en het WNF zorgen voor een gezonde teelt en het voorkomen van het kappen van bos voor aanleg van bijvoorbeeld palmolieplantages.

Het uiteindelijke doel van de samenwerking tussen de cacaoboeren en het WNF wordt door Silas verwoord. ‘We willen beiden niet dat door palmolieplantages onze vogelrijke cacaotuinen en het regenwoud verdwijnen.’ Door de verkoop van cacao zijn de cacaoboeren de schakel tussen economie en natuurbescherming. De cacaotuinen bieden hen een inkomen en beschermen het aangrenzende regenwoud. Kijk voor meer informatie over Papoea op www.wnf.nl/npl

Foto

: WW

F / D

idin

Hard

ians

yah

Foto

: WW

F / M

arc A

rgelo

o

Silas Sanggra: ‘Cacaotuin en regenwoud zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een leven zonder regenwoud is onvoorstelbaar.’

Musa Maware: ‘De toekomst ligt voor onze gemeenschap in cacao.’

Helden in het veldOntmoet twee WNF-helden die zich vol overgave inzetten voor paradijsvogels en

regenwoud van Papoea, Indonesië: Musa Maware en Silas Sanggra.

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 3,5 miljard euro geschonken aan 85 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur, waaronder het WNF. Kijk voor meer informatie op www.postcodeloterij.nl

21607_Advertorial-WNF.indd 1 19-04-12 17:44

bereikt dankzij ú!

Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist?

U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op

www.wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u

voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van

een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw admini-

stratienummer (het nummer boven uw naam en adres).

Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).

sietse Aalsma, medewerker Informatie en Service bij het Wereld Natuur Fonds

nIet bAggerenGeweldig nieuws voor de Lower Zambezi, een nog ongedamd deel van de Zambezi-rivier, die op een natuurlijke manier naar zee stroomt. Na jarenlange lobby van onder meer het Wereld Natuur Fonds heeft de Mozam-bikaanse regering besloten de rivier niet uit te baggeren. Een internationaal mijnbouw-

bedrijf wilde de Lower Zambezi over ongeveer 500 km uitbaggeren, om

zo grote hoeveelheden kolen te kunnen afvoeren naar zee en

vervolgens te exporteren. De gevolgen voor de bijzondere natuur zouden enorm zijn. Ook het WNF-werk om de

natuurlijke rivieraf-voer in andere delen van de Lower Zam-

bezi terug te brengen, zou ernstig in gevaar komen.

Het WNF heeft zich sterk verzet tegen de plannen en aan-

gedrongen op alternatieven voor het transport, bijvoorbeeld via het

spoor. De overheid van Mozambique kiest voor duurzaamheid en heeft

de plannen voor uitbaggeren afgekeurd. Een onverwacht

positieve uitkomst gezien de grote economische

belangen van de mijn-bouwindustrie!

In 2007 vormde een vluchtelingencrisis een risico voor Virunga National Park in Demo-cratische Republiek Congo. Dit leefgebied van de bedreigde berggorilla stond onder druk, omdat veel vluchtelingen hout uit het bos haalden om te koken. Het WNF propageerde daarom het gebruik van energiezuinige kook-stelletjes. Met succes. In oktober 2008 wees een meting uit dat 7 procent van de bevolking zo’n stoofje gebruikte. In 2011 was dat al 59 procent!

energIezuInIg koken

Beeld: Ruurd Dankloff, illustratie: Arjen Klinkenberg/Def

“Het WNF, de Assam Forest Department en de International Rhino Foundation hebben 4 Indiase neushoorns verhuisd naar Manas Nationaal Park in Assam, India. Het viertal komt uit Kaziranga Natio-naal Park, waar bijna alle nog bestaande Indiase neushoorns leven. Het risico bestaat dat deze populatie bijvoorbeeld door ziekte in één klap verloren gaat. Daarom wordt een deel naar andere gebieden verhuisd. In Manas Nationaal Park zijn nu 22 neushoorns, terwijl er in 2008 niet één meer te vinden was.”