n a a m

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

g r o e p

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

s c h o o l

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

Voorwoord Dit is de tweede versie van de lesmethode van het Leerorkest in Amsterdam. Tijdens een studiedag zijn de ijkpunten en de opbouw van de vorige versie uitgebreid besproken en dit is verwerkt in de huidige versie. De methodeboekjes zijn nadrukkelijk bedoeld ter ondersteuning van de Leerorkestdocent. Naast de gezamenlijk in te studeren stukken uit de orkestboekjes bleek er behoefte aan een gezamenlijke methode, omdat de werkwijze van het Leerorkest niet aansluit bij de bestaande methodes. Deze methode is speciaal afgestemd op het instrumentaal groepsonderwijs van de basisschool. Natuurlijk staat het de docent vrij om naast de methode ook eigen oefeningen of liedjes te gebruiken maar de voorliggende methode is niet voor niets geschreven. En natuurlijk houden we ons aanbevolen voor tips en suggesties, graag naar expertisecentrum@leerorkest.nl

3

4

Les 1 !Toonhoogte

Noten lezen Muzieknoten worden geschreven op een notenbalk. De notenbalk zijn vijf lijnen onder elkaar. Hoge noten staan hoog op de notenbalk en lage noten staan laag op de notenbalk. Je leest ze net zoals je een tekst leest, van links naar rechts.

Noten kunnen op de lijntjes staan, maar ook tussen de lijntjes, erboven of eronder.

5

Zo passen er elf noten in een notenbalk.

Soms klinkt een noot nog hoger of lager en moet daardoor boven of onder de notenbalk geschreven worden. Hiervoor gebruiken we hulplijntjes, zodat je nog steeds kunt zien welke noot het is.

6

Sleutels

Hoe hoog of hoe laag een noot op de notenbalk staat, geeft aan hoe hoog of hoe laag de noot klinkt. Maar je kunt pas weten hoe de noot heet, als er een sleutel voor de notenbalk staat. Met deze sleutel kun je het geheimschrift van het notenlezen ontcijferen! Nu moet je natuurlijk niet denken aan sleutels waarmee we de deur openmaken. De sleutel in muziek is getekend en staat vooraan de notenbalk.

Voor jouw instrument staat er altijd een g-sleutel aan het begin van de notenbalk.

Probeer om zelf de sleutel te tekenen. Trek hem eerst over en probeer daarna of je hem helemaal zelf kan tekenen. Doe dit een paar keer.

!

7

Het lezen van noten lijkt misschien moeilijk, maar kun je snel onder de knie krijgen! De noten in de muziek hebben dezelfde namen als de eerste zeven letters van het alfabet: a, b, c, d, e, f en g. Als de g-sleutel vooraan de notenbalk staat, weet je dat de noot die op het tweede lijntje staat, altijd de g is.

Zoals je al eerder hebt gelezen, kunnen noten op de lijntjes staan, of ertussen. Als je alle noten achter elkaar op en tussen de lijntjes zet, krijg je een soort trappetje wat omhoog loopt!

De notennamen a, b, c, d, e, f en g lopen dus ook als een trappetje omhoog. Na de g komt niet de h, zoals in het alfabet, maar beginnen we gewoon weer opnieuw met de a.

8

Toonduur Lang en kort Muziek zou helemaal niet zo mooi en leuk zijn als alle tonen die je hoort even snel of langzaam zouden gaan. Het zou maar een saai stuk worden. Daarom is er een manier bedacht om aan te geven welke noten lang en welke noten kort duren. Een noot met een stuk die niet is ingekleurd, noemen we een halve noot. Deze duurt 2 tellen.

Een noot met een stok die wel is ingekleurd, noemen we een kwartnoot. Deze duurt 1 tel.

Muziek bestaat niet alleen uit noten, soms speel je eventjes niet. Dan heb je rust. Net zoals bij de noten hebben we ook een halve rust, deze duurt ook 2 tellen.

De halve rust herken je doordat hij bovenop de middelste lijn van de notenbalk zit geplakt. Ook bestaat er een kwartrust, deze duurt 1 tel.

˙ œ

Ó Œ

Halve noot Kwartnoot

Halve rust Kwartrust

˙ œ

Ó Œ

Halve noot Kwartnoot

Halve rust Kwartrust

˙ œ

Ó Œ

Halve noot Kwartnoot

Halve rust Kwartrust

˙ œ

Ó Œ

Halve noot Kwartnoot

Halve rust Kwartrust

9

Ritme-rekenen Maak de volgende sommen

œ+

œ= Œ + Œ =

˙ - œ = Ó - Œ=

˙ + ˙ = Ó + Ó =

10

Les 1 De onderdelen van de hoorn Schrijf de naam van de onderdelen van de hoorn op de goede plaats in het plaatje

Beker Ventielen Mondstuk Stembuis Buis van het eerste ventiel Buis van het tweede ventiel Buis van het derde ventiel Pinkhaak

Uitpakken

1. Leg de koffer op tafel

en maak hem open. 2. Haal de hoorn uit de

koffer en hou hem goed vast.

3. Haal het mondstuk uit de koffer en stop deze in de hoorn.

Kijk ook naar het instructiefilmpje op orkestindeklas.nl

11

Hoe hou je de hoorn vast?

Hou je rechterhand in de beker, zoals je ziet op het plaatje. De pink van je linkerhand gaat in de pinkhaak, je drie vingers gaat op de ventielen en je duim gaan onder de buis, om je hoorn stevig vast te houden.

De speelhouding Of je nu zit of staat, zorg dat je rug altijd recht is en je voeten recht op de grond. Breng de hoorn naar je lippen en beweeg je hoofd niet naar de hoorn toe.

12

Ademhaling Een goede manier van blazen is belangrijk voor een goede toon. Om te voelen hoe goed je blaast, kun je het volgende proberen:

1. Leg je handen op je buik 2. Adem helemaal uit 3. Adem voor de helft in 4. Kuch een paar keer en merk dan dat de spieren in en om je buik

spanning maken (deze spieren gebruik je bij het blazen) 5. Doe stap 2 en 3 nog een keer: in plaats van te kuchen blaas je

in de hoorn. Als het goed is, kun je dezelfde spieren weer voelen.

Buzzen !Je maakt geluid op de hoorn door met je lippen te "buzzen". Dit klinkt een beetje zoals een zoemende bij.

Doe de volgende oefeningen:

1. Laat je lippen trillen, zoals het geluid van een briesend paard. Probeer ook eens of je het geluid van een brommer kan nadoen met je lippen.

2. Zet je lippen op elkaar (alsof je mmm wil zeggen). Hou je lippen op elkaar terwijl je met je tong een beweging maakt alsof je een korreltje rijst van je tong probeert uit te spuwen.

3. Je lippen gaan nu vanzelf buzzen. In het begin van de buzz hoor je een plofje. Dit plofje noemen we de aanzet.

4. Probeer op dezelfde manier ook op het mondstuk te buzzen en kijk of je hoge en lage noten kunt buzzen.

De eerste oefeningen 1. Blaas zo lang als je kunt lucht door je instrument. Maak het geluid van de wind. Hoe klinkt het bijvoorbeeld als je tegenwind hebt op de fiets? Of probeer eens het geluid van een echte herfststorm na te doen. 2. Blaas weer lucht door je instrument en beweeg tegelijkertijd met je vingers op verschillende kleppen. Doe op deze manier het geluid na van:

- een zachte regen - een flinke tegenwind met zware regen

13

- een herfststorm met hagel en sneeuw 3. Doe hetzelfde als bij oefening 1 maar maak nu ook echt geluid. Dus neem de goede mondstand aan en blazen maar! Doe het geluid na van een fluitketel, een politiesirene of bedenk zelf liedjes.

De eerste noot Met je ademsteun en je lipspanning kun je lagere en hogere tonen spelen. Door de ventielen in te drukken kun je nog meer verschillende tonen spelen.

De eerste toon die je leert is de C, hiervoor hoef je nog geen ventielen in te drukken.

Zo ziet de noot C eruit. Probeer hem maar eens na te tekenen op de notenbalk.

!!Probeer eens wat verschillende ritmes te maken met de noot C.

14

Les 2 Maten

Als je een boek leest, staat er achter elke zin een punt. Zo blijft de tekst overzichtelijk en weet je precies waar de zin stopt. Ook in de muziek moeten de noten overzichtelijk neergezet worden. Hiervoor gebruiken we hokjes, die we ook wel ‘maten’ noemen. Een maat herken je doordat hij begint en eindigt met een maatstreep.

Helemaal aan het eind van het muziekstuk staat een speciale maatstreep: de slotstreep. Hierdoor weet je dat het stuk is afgelopen. Maatsoorten In elke maat zitten altijd precies evenveel tellen. Hoeveel tellen dat zijn, staat vooraan de notenbalk geschreven. Dit noem je de maatsoort en dit zijn altijd twee getalletjes die boven elkaar staan geschreven.

Het onderste getal geeft aan dat we denken in kwartnoten, dus de noten die één tel duren. Het bovenste getal geeft aan hoeveel van deze noten er in één maat passen. In dit geval zijn dat er twee. Teken zelf noten en rusten in deze notenbalk en zorg dat er in elke maat precies twee tellen staan.

!

B w

? w

& w w w wa b c d

B w w w wa b c d

? w w w wa b c d

2

15

Oefening: maatstrepen trekken In dit muziekstuk staan nog geen maatstrepen. Zet deze er zelf in op de goede plaats. Vergeet niet aan het einde een slotstreep te zetten!

!

Samenvatting: de componist!

Een componist is iemand die muziekstukken schrijft. Nu ben jij zelf de componist en ga je je eerste eigen stuk schrijven! Als je sommige dingen niet goed meer weet kun je natuurlijk even terugbladeren! " Geef het stuk een naam " Schrijf je eigen naam erboven " Teken aan het begin van het stuk de tweekwartsmaatsoort " Teken de sleutel die bij jouw instrument hoort. " Gebruik de noten die je al op jouw eigen instrument hebt geleerd " Gebruik kwartnoten en halve noten, en kwartrusten en halve rusten " Let op dat er in elke maat twee tellen staan!

16

naam van het stuk:................................ Componist: ...................................

17

& 42 ˙ ! ˙ ! ˙ ! ˙ !

& 42 ˙ ! ˙ ! ˙ ! ˙ !

& 42 ˙ ! œ œ ! ˙ ! œ œ œ Œ

&

&

42

42œ œ

Œ œ

œ Œ

œ œ

œ Œ

œ Œ

œ œ

˙

˙

Œ œ

Œ œ

œ œ

œ œ

œ Œ

˙

˙

!

œ œ

!

œ Œ

!

œ œ

Les 1-2 Kennismaken met de hele, halve en kwartnoot C, de hele, halve en kwartrust.

1. Schepen in de haven

2. De heimachine aan het werk Tel langzaam tot 2, adem rustig in, speel daarna de C en denk aan een heimachine die palen de grond in slaat.

4. Een drukke verkeerstweg Probeer nu sneller te spelen, want er zijn veel auto's op de weg. De meester speelt de oefening voor. De leerlingen doen dat na en denken aan een auto waarin ze rijden. Je kunt de klas ook in tweeën splitsen. Groep 1 begint met de bovenste balk en groep 2 de onderste. Dan wordt het pas echt heel druk!

3. Een rustige dorpsstraat met weinig auto's

5. Ruzie tussen twee olifanten Twee kinderen spelen de noot C maar kiezen zelf hoe lang die duurt. Vergeet niet steeds in- en uit te ademen. De meester/juf geeft met 1 leerling een muzikale "de ruzie" als voorbeeld.

olifant 1

olifant 2

Bovenste balk

Onderste balk

*

Oefen eerst lange tonen en denk aan je adem! Herhaal alle spelletjes een paar keer. Om verschillende noten te kunnen spelen, druk je op een of meer ventielen.. Bij sommige noten leg je de drie middelste vingers losjes op de ventielen, dus niet indrukken. De C wordt op die manier gespeeld. Boven de C staat het getal 0, betekent geen ventiel indrukken. Adem in, speel langzaam de noot C en denk aan een groot zeeschip.

18

&

&

42

42

&

&

&

&

42

42

&

&

6. Verzin zelf een spelletje van 8 maten en gebruik de noot C Steeds 2 kinderen aan de beurt.

19

Les 3 Toonduur deel 2

Je kent de halve noten, kwartnoten, halve rusten en kwartrusten al. Deze duren twee tellen (halve rusten en halve noten) en één tel (kwartrust en kwartnoot). Maar er zijn ook noten die maar liefst vier tellen duren! Dit noemen we de hele noten. Natuurlijk is er dan ook een hele rust. De hele noot en de hele rust zien er zo uit:

Zoals je ziet lijken de halve en de hele rust erg veel op elkaar! Je zou kunnen zeggen dat de hele rust ‘lekker lui’ onder het lijntje van de notenbalk hangt. De halve rust ligt er bovenop. De hele noot lijkt op de halve noot, maar heeft geen stok.

20

Dan zijn er ook nog de achtste noot en de achtste rust. Deze duren allebei een halve tel. Er passen dus twee achtste noten in een kwartnoot. Een achtste noot en een achtste rust zien er zo uit:

Bij achtste noten speel je twee noten per tel. Eén van de noten komt dus steeds tussen twee tellen in. Je kunt hardop meetellen door één-e, twee-je, drie-je, vier-e te denken. Zo kom je precies uit!

Àanneer twee achtste noten meteen na elkaar worden gespeeld ziet het er mooier uit om de vlaggetjes aan elkaar te verbinden. Dan zien twee achtste noten er zo uit:

Tellen in vierkwartsmaat Tot nu toe stonden alle oefeningen in tweekwartsmaat, maar er zijn ook veel liedjes die in een vierkwartsmaat staan. Dan zitten er dus 4 tellen in elke maat. Dat ziet er zo uit:

Deze maatsoort komt vaak voor en daarom bestaat er ook een ander teken voor:

21

Ritme-rekenen Maak de volgende sommen en zet onder elke noot hoe lang hij duurt.

22

& 44 ..œ œ œ œ œ œ,

Metventiel 1 en 2,

œ œ œ œ Œspeel ik de D.

œ œ œ ˙,

Ik hoor de toon!

œ œ œ ˙Àat klinktdat vet!

& 44 ..œ œ œ œ œ,

Noot E ventiel 2,

œ œ œ ˙,

ik hoor de toon,

œ œ œ œ œ,

die klinktwarm en sterk,

œ œ œ œ œ œ œlip pen, adem doen het werk.-

& 44 œ œ œ,œ

C D E en

œ œ œ œ,

naar be ne den,œ œ œ œ œ œ

,

ik speel ze al le drie,

œ œ œ œ œ œ œwat 'n mooi e me lo die- - - - -

& œ œ œ œ œ œIk wil nog meer no ten

œ œ Œ œle ren

om

œ œ œ œ œ œla ter ook te com po

œ ˙ Œne ren

- -- - - -

& 44 œ œ œ œOp en neer en

œ œ œ Œheen en weer.

œ œ œ œ,

Naar be ne den,

œ œ œ œ œ,

dan naar bo ven toe.- - -

& œ œ œ œ œ œ œ,

Leer de na men uit je hoofd,

œ œ œ œ œ,œ œ

an ders word je niet ge loofd:

œ œ œ œ œ œ ŒE D E D C C

œ œ ˙D E C.- - -

& 44 ..w Ó ˙ ˙ Ó w

Les 3 Nieuwe noten D en E!; achtste noot en achtste rust

1. Liedje met de D

2. Liedje met de E

3. Liedje met C, D en E

4. VingergÁmnastiek

5. Lange noten blazen De meester geeft 4 tellen vooraf. Daarna blaas je de noten. Steun en stuur ze met je adem. Tel in gedachten steeds langzaam 4 tellen en herhaal dit spelletje een aantal keer.

een, twee, drie, vier

Leer de tekst uit het hoofd en gebruik die als steuntje bij het spelen. Op de kwart rust en de komma adem je in. Herhaal de liedjes een aantal keer.

23

& 44 ..œ œ œ œ Ó œ œ œ œ œ œ œ œ Ó œ œ œ œ œ œ

6. Korte noten blazen Doe weer hetzelfde als in spelletje 5 en herhaal dat ook een aantal keer.

een, twee, drie, vier

24

Les 4

Verbindingsboog

Soms zie je twee noten met een boogje ertussen. Dit noemen we de

verbindingsboog. Deze boog verbindt de twee noten aan elkaar. De

tweede noot hoef je dan niet te spelen, maar je denkt hem wel in je

hoofd! Je ziet bijvoorbeeld dit staan:

Je hoeft alleen maar de eerste noot te spelen en denkt de verbinding

erachteraan. Deze noot duurt dan dus twee tellen.

Punten achter de noot

Soms staat er een puntje

achter de noot. Zo’n punt

verlengt de waarde van de

noot met de helft. Àe gaan

dat oefenen met de

kwartnoot. Die duurt

normaal één tel. Maar als

er een puntje achter staat,

komt de helft van de

notenwaarde erbij. De helft

van één tel is een halve tel.

De kwartnoot met een punt

duurt dus in totaal

anderhalve tel. Omdat het

logisch is om dit aan te

vullen tot twee tellen staat

er vaak na een kwartnoot

met punt nog een achtste

noot. Zo heb je 1½ tel + ½

tel = 2 tellen.

25

Probeer zelf eens maatstrepen te trekken in de volgende oefening:

26

& 44 ..œ œ œ œ .œ jœ .œ,jœ œ œ .œ

,( ) jœ .œ jœ ˙

& 44 .œ jœ œ œ œ œ œ œ ˙,.œ jœ œ œ œ .œ jœ ˙

,

& œ œ .œ,( ) jœ œ œ œ œ œ Œ .œ jœ œ œ œ œ .œ jœ ˙

& 44 œ œ œ œ œ œ,( )œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,( )œ œ œ œ œ œ

,

& œ œ œ œ œ œ,( )œ œ œ œ œ œ

,œ œ œ œ œ œ

,( )œ œ œ œ œ

& 44 ˙ œ œ œ

&

Les 4 Kwartnoot met punt

Liedje 1. Heuveltje op en af

Liedje 2. De lente komt eraan ! Klap eerst het ritme voordat je de noten speelt

2 12 0

Liedje 3. Stappen en trippelen Klap het ritme eerst en noem de naam van de noten. Daarna pas het liedje spelen. Denk aan je adem! Kom je te kort dan extra inademen bij dit teken: (,)

4. Liedje componeren Gebruik de C, D en E en alle theorie die je tot nu toe hebt geleerd. Zet de namen onder de noten, het getal van het ventiel erboven en vergeet de ademtekens niet. (Zie voorbeeld maat 1)

27

Les 5

DÁnamiek

DÁnamiek is een mooi woord voor ‘hard en zacht’. Vaak staat er bij

de muziek geschreven hoe hard je moet spelen. De twee belangrijkste

dÁnamische tekens zijn forte (hard) en piano (zacht)

f p Soms willen we iets extra zacht of extra hard laten klinken. Dan

zetten we er, heel gemakkelijk, gewoon een p van piano of een f van

forte extra bij! Extra hard heet dan fortissimo en extra zacht heet

pianissimo.

ff pp Ook kun je nog een serie noten hebben (of soms zelfs maar één noot!)

die zacht beginnen en langzaamaan harder moeten worden, of juist

hard beginnen en zachter moeten worden. Ook hier bestaan speciale

tekens voor, weergegeven in haakjes. Deze heten crescendo (van

zacht naar hard) en decrescendo (van hard naar zacht).

28

Samenvatting: de componist!

Je mag nu weer een eigen stuk schrijven met de nieuwe dingen die je

hebt geleerd. Als je sommige dingen niet goed meer weet kun je

natuurlijk even terugbladeren!

! Geef het stuk een naam

! Schrijf je eigen naam erboven

! Teken aan het begin van het stuk de maatsoort (tweekwarts of

vierkwarts)

! Teken de sleutel die bij jouw instrument hoort

! Gebruik de noten die je al op jouw eigen instrument hebt geleerd

! Je mag kwartnoten, halve noten, hele noten en achtste noten

gebruiken

! Je mag kwartrusten, halve rusten, hele rusten en achtste rusten

gebruiken

! Je mag kwartnoten met een punt gebruiken

! Let op dat er in elke maat precies genoeg tellen staan!

! Gebruik een paar dÁnamische tekens, zoals forte, piano, crescendo

of decrescendo

29

naam van het stuk:................................ Componist: ...................................

30

& 42 ..œ œf œ œ,

p˙f

˙,

pœ œ œp

œ œf

œ œ œ œp f

& 42 ..œ œpœ œ,

p œ œf œ œ,

fœ œp p

œ œ,

p œ œf p

& 42 ..œ œ œ œfœ œ œ œ

,

p œ œ œf œ œ,

p œ œ œf œ œ œ,

p œ œ œ œf œ œ œp

& 42 .œ jœ œ. œ. œ. œ. œ œ œ Œ .œ jœ œ. œ. œ. œ. ˙ œ Œ

& .œ jœ œ. œ. œ. œ. œ œ œ œ Œ œ œ. œ. œ. œ. œ œ œ ˙

& 42 œ œ œ œ,œ œ ˙

,œ œ œ œ

,œ œ ˙

,

& œ œ ˙,˙ ˙

,œ œ œ œ

,˙ ˙

Les 5 DÁnamische tekens Forte (sterk) en Piano (zacht);

1. Forte en piano spelen Let goed op je adem, vooral als je zacht speelt! Herhaal de forte/piano spelletjes een paar keer.

2. Nog een forte/piano spelletje

3. Nog één extra moeilijk forte/piano spelletje Noem eerst de naam van de noten, vergeet de F en de P niet! en let ook op de ademtekens. Daarna spelen.

4. Staccato spelen Een punt onder of boven de noot betekent dat je hem kort moet spelen.

5. Boogjes blazen (legato spelen) Het legatoteken is een boogje dat 2 of meer verschillende noten met elkaar verbindt. Alleen de eerst noot wordt met de adem aangezet.

Staccato (kort); boogjes blazen (noten met elkaar verbinden)

31

Les 6

Kruisen

Naast alle noten op, tussen, onder en boven de lijntjes, bestaan er nog

andere noten. Misschien heb je wel eens een piano bekeken. De witte

toetsen zijn de noten die wij tot nu toe hebben geleerd. Maar een

piano heeft ook zwarte toetsen! Dat zijn de noten waar een kruis of

een mol voor staat.

Als er een kruis voor een noot staat, wordt die noot een klein beetje

hoger (een halve toon). Ook verandert de naam van de toon, je zet

het woordje ‘is’ achter de naam van de noot. Zo wordt een F

bijvoorbeeld een Fis. Op je instrument speel je de noot met een kruis

met een andere greep of positie dan de noot zonder kruis. Bij de harp

zet je het haakje van de F-snaar omhoog als je de Fis wilt horen!

Een kruis voor de noot blijft één maat geldig, daarna mag je hem

weer vergeten. Vaak staan er één of meerdere kruisen vooraan het

muziekstuk, naast de sleutel. Dan gelden ze voor het hele muziekstuk!

Mollen

Als het kruis aangeeft

dat de noot een klein

beetje hoger wordt, heb

je ook iets nodig wat

aangeeft dat de noot

een klein beetje lager

wordt. Dat is de mol.

Deze ziet eruit als een

klein b’tje voor de noot.

Op je instrument speel

je de noot met een mol

met een andere greep

of positie dan de noot

zonder mol.

Ook hier verandert de naam van de noot. Je zet het woordje ‘es’

achter de naam van de noot. Zo wordt de B een bes, de G een ges,

enzovoort. Bij de E en de A zet je er alleen een ‘s’ achter. Zo

worden die noten es en as.

32

& 44 ..w ! w ! w ! w !

& 44 ..w œ œ Ó w œ œ Ó w œ œ Ó w œ œ Ó

& 44 ..˙ ˙ œ œ Ó ˙ ˙ œ œ Ó ˙ ˙ œ œ Ó ˙ ˙ œ œ Ó

& 44 ..œ œ œ œ œ‰ œœœœ jœ ‰ œœœœ jœ ‰ œœœœ jœ ‰ œœœœœ‰ œ œ œœ œ‰ œ œ œjœ ‰ œ œ ˙

& 44 w .œ jœ œ Œ w .œ jœ œ Œ œ œ œ œ œ w,œ œ œ œ w

,

& œ œ .œ jœ œ œ œ Œ œ œ .œjœ ˙ Ó œ œœ œ œ

jœ ‰ œœ œ œ œ Œ .œjœ œ œ w

©

Les 6 Àeer een nieuwe noot: de B. Gebruik het 2e ventiel.

1. Lange tonen blazenAdem rustig in en blaas langzaam 4 tellen, daarna 1 maat rust en adem weer in voor de volgende maat enz. Herhaal de oefening.

2. Nog eens lange tonen blazen op B, C, D en E Let weer goed op je adem en probeer de hele noot en 2 kwarten in één adem te spelen. De rust gebruik je om weer in te ademen.

3. Een nieuw spelletje met de 4 noten. Let goed op je adem en doe het spelletje langzaam!

4. VingergÁmnastiek Gebruik de achtste rust om in te ademen.

5. Herhaling van wat je eerder hebt geleerd Probeer steeds 2 maten in één adem te spelen.

33

Les 7

Articulatie

Als je praat, wil je soms dat mensen één woord of een paar woorden

extra goed verstaan. Je spreekt die woorden dan net wat harder uit

of je probeert ze duidelijker te zeggen. In de muziek is dit net zo! Àe

noemen dit ‘articulatie’ en het verschilt per instrument op welke

manier je dat kunt doen. Je kunt een noot met articulatie herkennen

doordat er een haakje boven de noot staat getekend, dit noemen we

marcato. Het betekent dat de noot met dit haakje extra duidelijk

gespeeld moet worden. Het ziet er zo uit:

34

& 44 ˙ œ œF ˙ œ œ œ ˙ œ w,.˙ œ ˙ œ

,œ œ œ œ œ .˙ Œf

& œ œœœœœ œ .˙ œ œ ˙ Œ œ œp œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ Œ œœ œ œ œ œF.˙ œ ˙ Óp

& 44 .œ jœ .œ jœf œ œ œ Œ .œ jœ .œ jœƒ ˙ œ Œ œ œ œ œÏ œœ œ œ œ Œ ˙ œ œ œ .˙ ŒF& œ œ œ œ œ œF

œ ‰ jœ œœ œ œ ˙ Óƒœ œ œ œf

œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œp.˙ Œ

& 44 w Ó ˙ ˙ Œ œ œ œœœœ Œ œ œ œ œ œŒ ˙ ˙ œœœœœœœ .˙ Œ œœœœœœ

& œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ ˙ Ó œœœœœ œ jœ ‰ œœœœ œ œjœ ‰ œ œ œ œ œ œ .˙

& 44 œ œ œ ˙

&

Les 7 Meer dÁnamische tekens: pp, mf, ff; crescendo, decrescendo. Halve noot met punt

1. Zomers briesje Let op de dÁnamische tekens en ondersteun ze met je adem. Studeer het liedje eerst in zonder te letten op dÁnamische tekens.

2.Àoeste zee Net zo instuderen als liedje 1

3. Stilte voor de storm Kies zelf de dÁnamische tekens. De rusttekens gebruik je om in te ademen.

4. Componeer zelf een liedje over het weer. Gebruik alle theorie die je hebt geleerd en zet de cijfers boven de noten. Zie de eerste maat.

35

& 44 ..w ! w ! w ! w !

& 44 ..˙ ˙ Ó ˙ Œ œ œ œ Œ .˙,œ œ œ Œ œ ˙

,œ .˙ Œ œ œ œ œ œ œ

& 44 ...˙ Œ œœœœ jœ ‰ ˙ œ œ œ œ œ œ Œ œœœœŒ œœ œ œ œ œ ˙,œ œ Ó œœœœœœœœ

& 44 œ œ œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ

& ..œ œ œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ

& 44 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ jœ ‰ œ œ œ œ œ œ œ œ œ,

œ œ

Les 8 Àeer een nieuwe noot erbij: de F!

1. Lange tonen blazen Rustig tempo. Vier tellen vooraf. Adem in en ondersteun de toon met je adem. Je hebt steeds een maat rust om in te ademen en tel in gedachten steeds tot 4. Herhaal dit spelletje een aantal keer.

2. Lange tonen blazen met halve en kwartnoten Rustig tempo, vier tellen vooraf Denk weer goed aan je adem en gebruik de rust of de komma om in te ademen. Herhaal dit spelletje een aantal keer.

, ,

3. Ritmisch spelletje op de F Vier tellen vooraf in een sneller tempo. Àie durft het ritme alleen te klappen? Daarna gezamenlijk klappen en een paar keer herhalen. Vervolgens spelen en proberen om 2 maten in één adem te blazen en spelletje herhalen.

4. VingergÁmnastiek Vier tellen vooraf, in rustig tempo klapt ieder kind 1 maat. Goed op je beurt letten. Daarna spelen:1ste keer de hele klas samen; 2de keer speelt de klas 1 maat, afgewisseld door 1 maat een kind alleen. Àeer heel goed luisteren en op tijd inzetten!

5. Meer vingergÁmnastiek Dezelfde opdracht als 4

36

& ..œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ ˙

& 44 ˙ ˙,˙ ˙

,œ .˙

,œ .˙

,.œ jœ œ œ œ œ œ ˙

,~~~~ ~~~~ ~~ ~~

& ˙,

˙ ˙ ˙,œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ~~~~~ ~~~~

& œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ~ ~

6. Marsmuziek van die rare fanfare uit Laren Zet in de tweede regel zelf de cijfers boven de noten. Probeer steeds 2 maten in een adem te spelen en zet de ademtekens (komma's) op de goeie plaats.

37

& 44 œ œ œ œ œIk speeldit lied je

œ œ œ œ,

op mijn hoo rn

œ œ œ œluis ter goed, je

œ œ œ œ œ,

magme niet sto ren.- - - -

& œ œ œ œ œÀil je de mu ziek

œ œ œ œ,

nog eens ho ren

œ œ œ œ œdan be gin ik weer

œ œ œ œ œ œhe le maal van vo ren.- - - - - -

& 44 œ œIn de

.œ jœ œ,œ œ

ma ne schijn, in de

.œ jœ œ Œma ne schijn

œ œ œ œ œ œ,œ œ

klom ik op hettrap je naarhet- - - - - -

& œ œ œ,œ œ

raam ko zijn. En je

.œ jœ œ,œ œ

raadt hetniet, en je

.œ jœ œ Œraadt hetniet,

œ œ œ œ œ œzo vliegteen vo gel en- - -

& œ œ œ œ Œzo zwemteen vis,

œ œ œ œ œ œ œzo doet een dui zendpoot die

œ œ œ œ œ,œ œ œ

schoenen poet ser is. En dat is- - - - -

& ˙ ‰ œ œ œéén endat is

˙ ‰ œ œ œtwee, endat is

œ œ œ œ œ œ œ œdil ke, dik ke, dik ke tant te

˙ ‰ œ œ œKee. Endat is- - - -

& ˙ ‰ œ œ œrecht, endat is

˙ Œ œ œkrom, en nou

œ œ œ œ œ œ œ œdraai en we het wiel tje nogeens

œ,œ œ

om, rom bom!- -

Een paar liedjes

1. Ik speel hoorn

2. In de maneschijn Dit liedje begint niet met een volle maat. Dat noemen we een opmaat. De rusten van de opmaat worden van de slotmaat afgetrokken.

*

* Dit is een vereenvoudigde versie omdat de kinderen enkele noten nog niet hebben geleerd.

38

& 44 œ œIn de

.œ jœ œ,œ œ

ma ne schijn, in de

.œ jœ œ Œma ne schijn,

œ œ œ œ œ œ œ œklom ik op hettrap je naarhet- - - - -

& œ œ œ,œ œ

raam ko zijn. En je

.œ jœ œ,œ œ

raadt hetniet, en je

.œ jœ œ Œraadt hetniet:

œ œ œ œ œ œzo vliegteen vo gel en- -

& œ œ œ œ Œzozwemteen vis,

œ œ œ œ œ œ œzodoeteen dui zendpootdie

œ œ œ œ œ,œ œ œ

schoenenpoetser is. Endat is

˙ ‰ œ œ œeen, endat is- - - - -

& ˙ ‰ œ œ œtwee, en van je

œ œ œ œ œ œ œ œdik ke, dik ke, dik ke tan te

˙ ‰ œ œ œKee, en dit is

˙ ‰ œ œ œrecht, endat is- - - -

& ˙ Œ œ œkrom, en nu

œ œ œ œ œ œ œ œdraai en we het wielt je an ders

œ,( ) œ œ Œ

om, rom bom.- - - -

& 44 œ œ œ œ œ œ œ,

Drie maal drie is ne gen,

œ œ œ œ œ œ œ,

ie der zingt zijn ei gen lied,- - - -

& œ œ œ œ œ œ œ,

driemaal drie is ne gen,

œ œ œ œ œ,œ

Fan nie zingteen lied. En

œ œ œ œ œ œ œ,

Fan nie zingteen lied je:- - - -

& œ œ œ œ œ œ,

troe la la, troe la la,

œ œ œ œ œ œ œ,( )œ

Fan nie zingt een lied je van

œ œ œ œ ˙troe la la la la.- - - - - - - - - -

Meer Liedjes 1

1. In de maneschijn * Bij dit liedje horen gebaren

* originele versie ** kies een willekeurige meisjes- of jongensnaam *** je kunt ook eigen woorden verzinnen, maar wel in het goeie ritme! B.v. doebi,doebi,da.

Opmaat: Àie weet wat dat is?

2. Drie maal drie is negen Eerst speelt de hele klas het liedje. Als dat goed gaat, spelen 2 kinderen afwissellend 1 maat.

**

***

39

& 44 .œ jœ œ œ œ œTwee vi o len en een

œ œ œ œ œ,œ œ

trom mel en een bas, en een

œ œ œ œstrijk stok waar geen

œ œ œ Œhaar op was!- - - - -

& .œ jœ œ œ œ œTwee vi o len en een

œ œ œ œ œ,œ œ

trom mel en een bas, en een

œ œ œ œstrijk stok waar geen

œ œ œ Œhaar op was!- - - -

& 44 œ œ œ œ,

Een, twee, drie, vier,

œ œ œ œ œ œ,

hoed je van, hoed je van,œ œ œ œ

een twee drie vier,

œ œ œ œ .œ ‰hoed je van pa pier.- - - -

& œ œ œ œ œ œ œ,

Heb je dangeenhoed je meer,

œ œ œ œ œ œ œ,

maaker één vanbord pa pier.œ œ œ œ

,( )Eentweedrie vier,

œ œ œ œ .œ ‰hoed je van pa pier.- - - - -

& 44 œFi

.œ jœ œ,œ

vo la la, fi

.œ jœ œ Œvo la la

œ œ œ œeen maal, twee maal,- - - - - - - -

& œ œ œ œ œ,œ

doe ra ki ka ka. Fi

.œ jœ œ,œ

vo la la, fi

.œ jœ œ Œvo la la,

œ œ œ œ,

een maal, twee maal,

œ œ œ Œdoe ki ka.- - - - - - - - - - - - - -

& 44 ‰ œ œ œ œ œ#Er zat een sneeuw wit

œ œ œ# ‰ œ œ œvo gel tje, er zat een

œ œ# œ œ œsneeuw wit vo gel tje,- - - - - -

& ‰œ œ# œ œ œ œ œstil op een steek lig do ren

œ,œ œ œ œ œ

tje. Din don dei ne.

‰œ œ# œ œ œ œ œAl op een steek lig do ren

œ,œ œ ˙

tje. Din don don.- - - - - - -

Nog meer liedjes

1. Twee violen en een trommel en een bas

2. Een, twee, drie, vier, hoedje van papier

3. Fivolala opmaat

4. Er zat een sneeuwwit vogeltje Een Oud-Nederlands volksliedje uit 1537

40

41

42

43

Stichting Leerorkest

P/a Muziekcentrum Zuidoost Hofgeest 139,1102 EG Amsterdam Telefoon 020-696 8371 info@leerorkest.nl

www.leerorkest.nl

Illustra

tieGuida Jo

seph

W.J.O de VriesfondsPauluc Fonds

Van Lange fonds,Sayers Fonds en Mijndershuis Fonds