Op weg naar passend onderwijsOp weg naar passend onderwijs

Een stukje geschiedenisEen stukje geschiedenis Het onderwijs nuHet onderwijs nu Richten op de toekomstRichten op de toekomst

Ontwikkelingen vanaf 01 augustus 1998Ontwikkelingen vanaf 01 augustus 1998

Wet Primair Onderwijs (W.P.O.)Wet Primair Onderwijs (W.P.O.)basisscholen en speciale scholen voor basisonderwijs in basisscholen en speciale scholen voor basisonderwijs in één wet ondergebrachtéén wet ondergebracht

Voortgezet Speciaal Onderwijs (m.l.k.) verzelfstandigd: Voortgezet Speciaal Onderwijs (m.l.k.) verzelfstandigd: praktijkscholenpraktijkscholenVoortgezet Speciaal Onderwijs (lom) verdwenen: Voortgezet Speciaal Onderwijs (lom) verdwenen: vervangen door LWOO en OPDCvervangen door LWOO en OPDC

Weer Samen naar School (plus)Weer Samen naar School (plus)

Basisscholen en scholen voor Speciaal Basisscholen en scholen voor Speciaal Basisonderwijs werken in een Basisonderwijs werken in een samenwerkingsverband aan de doelstelling om samenwerkingsverband aan de doelstelling om zorgleerlingen zo lang mogelijk onderwijs te zorgleerlingen zo lang mogelijk onderwijs te geven in de reguliere basisschool.geven in de reguliere basisschool.

Omschrijving van de doelstelling :Omschrijving van de doelstelling :

een samenhangend geheel van een samenhangend geheel van zorgvoorzieningen binnen en tussen basisscholen zorgvoorzieningen binnen en tussen basisscholen en in samenwerking met speciale scholen voor en in samenwerking met speciale scholen voor basisonderwijs te realiseren en wel zodanig dat basisonderwijs te realiseren en wel zodanig dat zoveel mogelijk leerlingen een ononderbroken zoveel mogelijk leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces kunnen doormakenontwikkelingsproces kunnen doormaken

OnderwijsinhoudOnderwijsinhoud

Richten op leerlingenzorg:Richten op leerlingenzorg:

Fasen:Fasen: AlarmeringAlarmering HulpverleningHulpverlening AfstemmingAfstemming

SchooltypenSchooltypen

Reguliere basisscholen (Bao)Reguliere basisscholen (Bao)

Speciale basisscholen (SBO) diverse lichtere Speciale basisscholen (SBO) diverse lichtere problematieken, plaatsing via de PCL problematieken, plaatsing via de PCL (permanente commissie leerlingenzorg vanuit het (permanente commissie leerlingenzorg vanuit het samenwerkingsverband)samenwerkingsverband)

Speciale scholen (SO)Speciale scholen (SO)-> 4 verschillende clusters, plaatsing via de -> 4 verschillende clusters, plaatsing via de CVICVI(commissie voor indicatiestelling)(commissie voor indicatiestelling)

Het onderwijs nuHet onderwijs nu

Richten op wetgeving: integratie Richten op wetgeving: integratie gehandicapten in de samenleving. gehandicapten in de samenleving.

Gevolgen voor het onderwijs:Gevolgen voor het onderwijs:

kinderen volgen m.b.v. een rugzak vanuit kinderen volgen m.b.v. een rugzak vanuit het speciaal onderwijs (S.O.) het reguliere onderwijs het speciaal onderwijs (S.O.) het reguliere onderwijs (leerling gebonden financiering)(leerling gebonden financiering)

Gevolg: enorme groei van cluster 4 indicaties en in Gevolg: enorme groei van cluster 4 indicaties en in geringere mate cluster 3 geringere mate cluster 3

Het speciaal onderwijs (S.O.)Het speciaal onderwijs (S.O.)

Verdeling in 4 clusters behorende bij de Verdeling in 4 clusters behorende bij de Regionale Expertise Centra (Rec’s):Regionale Expertise Centra (Rec’s):

Cluster 1: Cluster 1: kinderen met een visuele beperking (slechtziende en blinde kinderen met een visuele beperking (slechtziende en blinde kinderen)kinderen)

Cluster 2: Cluster 2: dove en slechthorende kinderendove en slechthorende kinderenmeervoudig gehandicapte kinderenmeervoudig gehandicapte kinderenkinderen met ernstige spraakmoeilijkheden (ESM)kinderen met ernstige spraakmoeilijkheden (ESM)

-spraak- of taalstoornis -spraak- of taalstoornis -communicatieve incompetentie-communicatieve incompetentie

Cluster 3: Cluster 3: zeer moeilijk lerende kinderen IQ < 59 of IQ tussen 59 en 70 zeer moeilijk lerende kinderen IQ < 59 of IQ tussen 59 en 70 met een stoornismet een stoornis

lichamelijk gehandicapte kinderen (mythyl)lichamelijk gehandicapte kinderen (mythyl)

langdurig zieke kinderenlangdurig zieke kinderen

meervoudig gehandicapte kinderen (lichamelijk)meervoudig gehandicapte kinderen (lichamelijk)

Cluster 4:Cluster 4:zeer moeilijk opvoedbare kinderenzeer moeilijk opvoedbare kinderen

langdurig zieke kinderen (psychiatrisch)langdurig zieke kinderen (psychiatrisch)

KnelpuntenKnelpunten

een complex systeem met te veel een complex systeem met te veel bureaucratie en ondoorzichtigheidbureaucratie en ondoorzichtigheid

onduidelijkheid over onduidelijkheid over verantwoordelijkheden en regie, met als verantwoordelijkheden en regie, met als gevolg ll’n die thuis zitten of voor wie lang gevolg ll’n die thuis zitten of voor wie lang gezocht moet worden naar een geschikte gezocht moet worden naar een geschikte plekplek

gebrek aan afstemming en aan flexibiliteit, gebrek aan afstemming en aan flexibiliteit, waardoor onvoldoende maatwerk kan waardoor onvoldoende maatwerk kan worden geleverdworden geleverd

OplossingOplossingHerijking van de zorg:Herijking van de zorg: de zorgvraag van de leerling staat centraalde zorgvraag van de leerling staat centraal het onderwijsveld krijgt de kans en de plicht om bij die vraag een het onderwijsveld krijgt de kans en de plicht om bij die vraag een

passend aanbod te creëren: onderwijs nabijpassend aanbod te creëren: onderwijs nabijd.m.v.:d.m.v.:-zorgplicht-zorgplicht-zorggewicht-zorggewicht-regionale steunpunten (Zios: zorg in en om de school)-regionale steunpunten (Zios: zorg in en om de school)-inspectietoezicht-inspectietoezicht

Toelichting Zios: operatie Jong -> regulier en speciaal onderwijs komen tot een sluitende Toelichting Zios: operatie Jong -> regulier en speciaal onderwijs komen tot een sluitende aanpak voor samenhangende zorg waar het kind en zijn ontwikkeling centraal aanpak voor samenhangende zorg waar het kind en zijn ontwikkeling centraal staan en niet de wijze waarop het hulpaanbod is gerealiseerd.staan en niet de wijze waarop het hulpaanbod is gerealiseerd.

Gevolg: stimuleren van de oprichting van de ZAT’s (zorg advies teams). Het ZAT is een Gevolg: stimuleren van de oprichting van de ZAT’s (zorg advies teams). Het ZAT is een multidisciplinair netwerk en casusoverleg waarin professionals uit het onderwijs, multidisciplinair netwerk en casusoverleg waarin professionals uit het onderwijs, het welzijnswerk, de jeugdzorg, de gezondheidszorg, leerplicht en veiligheid het welzijnswerk, de jeugdzorg, de gezondheidszorg, leerplicht en veiligheid structureel samenwerken om scholen, gezinnen en jeugdigen met (vermoedens structureel samenwerken om scholen, gezinnen en jeugdigen met (vermoedens van) emotionele, gedrags-, ontwikkelings- en/of schoolleerproblemen zo snel en van) emotionele, gedrags-, ontwikkelings- en/of schoolleerproblemen zo snel en adequaat mogelijk te helpen.adequaat mogelijk te helpen.

Maak een keuze:Maak een keuze:Kinderen met gangbare opvoedings- en onderwijsbehoeften:Kinderen met gangbare opvoedings- en onderwijsbehoeften:

Kinderen willen groot groeien.Kinderen willen groot groeien. Kinderen hebben positieve verwachtingen van Kinderen hebben positieve verwachtingen van

zichzelf.zichzelf. Kinderen willen erbij horen.Kinderen willen erbij horen. Kinderen willen zo autonoom mogelijk zijn.Kinderen willen zo autonoom mogelijk zijn. Gezin, school en omgeving vormen samen de Gezin, school en omgeving vormen samen de

pedagogische context.pedagogische context. Kinderen hebben verwachtingen van de Kinderen hebben verwachtingen van de

leerkracht en van de school.leerkracht en van de school.

Maak een keuze:Maak een keuze:Kinderen met speciale onderwijsbehoeften:Kinderen met speciale onderwijsbehoeften:

Deze kinderen willen zo veel mogelijk deel Deze kinderen willen zo veel mogelijk deel uitmaken van de gangbare leef- en schoolwereld.uitmaken van de gangbare leef- en schoolwereld.

Deze kinderen vragen alleen om een speciaal Deze kinderen vragen alleen om een speciaal aanbod indien dit nodig is.aanbod indien dit nodig is.

Ook deze kinderen voltrekken hun ontwikkeling Ook deze kinderen voltrekken hun ontwikkeling zelf.zelf.

Deze kinderen ontlenen de motivatie tot Deze kinderen ontlenen de motivatie tot ontwikkeling aan de menselijke interactie.ontwikkeling aan de menselijke interactie.

Geen acceptatie of integratie op basis van de Geen acceptatie of integratie op basis van de “aaibaarheid” of het bijzondere.“aaibaarheid” of het bijzondere.

Een handicap is geen uitgangspunt van Een handicap is geen uitgangspunt van pedagogisch handelen.pedagogisch handelen.

Passend onderwijsPassend onderwijs

Aansluiten bij de onderwijsbehoefte Aansluiten bij de onderwijsbehoefte van elk kind: (ortho) pedagogische en van elk kind: (ortho) pedagogische en (ortho) didactische afstemming.(ortho) didactische afstemming.

Elk kind wordt een ononderbroken Elk kind wordt een ononderbroken ontwikkelingslijn geboden.ontwikkelingslijn geboden.

Onderwijs zo dichtbij mogelijk, zo Onderwijs zo dichtbij mogelijk, zo normaal mogelijk met de ouders als normaal mogelijk met de ouders als gesprekspartners.gesprekspartners.

Sociaal-maatschappelijke afstemming.Sociaal-maatschappelijke afstemming.

Maak een keuze:Maak een keuze:Ouders:Ouders:

Ouders hebben het beste voor met hun kinderen.Ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ouders zijn deskundig t.a.v. de ontwikkeling en Ouders zijn deskundig t.a.v. de ontwikkeling en

het gedrag van hun kind.het gedrag van hun kind. Ouders hebben de primaire verantwoordelijkheid Ouders hebben de primaire verantwoordelijkheid

ten aanzien van de te maken keuzen.ten aanzien van de te maken keuzen. Ouders willen de school kiezen die bij hun Ouders willen de school kiezen die bij hun

voorkeur past.voorkeur past. De school heeft een ondersteunende taak naar de De school heeft een ondersteunende taak naar de

ouders.ouders.

Gevolgen van passend onderwijsGevolgen van passend onderwijs

Het vermogen tot differentiëren Het vermogen tot differentiëren bevorderen.bevorderen.

Van elkaar (blijvend) leren.Van elkaar (blijvend) leren. Van aanbod gestuurd onderwijs naar Van aanbod gestuurd onderwijs naar

vraaggestuurd onderwijs.vraaggestuurd onderwijs. Mogelijkheden tot plaatsing op Mogelijkheden tot plaatsing op

speciale scholen open houden.speciale scholen open houden.

Maak een keuze:Maak een keuze:Voorschools: peuterspeelzaal en kindercentra:Voorschools: peuterspeelzaal en kindercentra:

Passende begeleiding in het voorschoolse traject.Passende begeleiding in het voorschoolse traject. Vroegtijdige onderkenning.Vroegtijdige onderkenning. Voorschoolse instellingen bij Voorschoolse instellingen bij

samenwerkingsverbanden betrekken.samenwerkingsverbanden betrekken. Ambulante begeleiding in voorschoolse Ambulante begeleiding in voorschoolse

voorzieningen.voorzieningen. Begeleiding die aansluit bij de Begeleiding die aansluit bij de

ontwikkelingsleeftijd: leren door spel en ontwikkelingsleeftijd: leren door spel en exploratie.exploratie.

Maak een keuze:Maak een keuze:De leerkracht:De leerkracht:

Primair een (ortho)pedagogische en Primair een (ortho)pedagogische en (ortho)didactische taakstelling.(ortho)didactische taakstelling.

Telkens keuzes moeten maken en regelmatig voor Telkens keuzes moeten maken en regelmatig voor dilemma’s staan.dilemma’s staan.

Basaal: responsief gedrag en pedagogische Basaal: responsief gedrag en pedagogische sensitiviteit.sensitiviteit.

Interactie- en gespreksvaardigheden.Interactie- en gespreksvaardigheden. Creëren van een betekenisvolle leeromgeving.Creëren van een betekenisvolle leeromgeving. Organisatorische kwaliteiten: interne differentiatie.Organisatorische kwaliteiten: interne differentiatie.

Het beste leerlingvolgsysteem is een Het beste leerlingvolgsysteem is een goede leerkracht.goede leerkracht.

Inclusief onderwijsInclusief onderwijs

Leerlingen leren van en met elkaar als ze Leerlingen leren van en met elkaar als ze samen worden onderwezen in dezelfde samen worden onderwezen in dezelfde leer- en leefgemeenschap.leer- en leefgemeenschap.

Kinderen ontwikkelen zich zo tot Kinderen ontwikkelen zich zo tot volwaardige burgers met een actieve volwaardige burgers met een actieve deelname in de maatschappij.deelname in de maatschappij.

Dit is het:Dit is het:

en diten dit

IO waarom wel?IO waarom wel?

Kinderen realiseren zich dat er kinderen zijn die Kinderen realiseren zich dat er kinderen zijn die anders zijn dan zij, maar er toch bij horen.anders zijn dan zij, maar er toch bij horen.

Kinderen met en zonder beperkingen kunnen in Kinderen met en zonder beperkingen kunnen in de eigen omgeving met eigen vrienden op eigen de eigen omgeving met eigen vrienden op eigen niveau onderwijs genieten.niveau onderwijs genieten.

Ouders van kinderen met een beperking kunnen Ouders van kinderen met een beperking kunnen een werkelijke keuze maken voor een school in een werkelijke keuze maken voor een school in de buurt.de buurt.

Leraren uit zowel het regulier als het speciaal Leraren uit zowel het regulier als het speciaal onderwijs werken intensief met elkaar samen. Ze onderwijs werken intensief met elkaar samen. Ze leren van en met elkaar.leren van en met elkaar.

IO waarom niet?IO waarom niet?

Lesgeven in meer heterogene groepen is Lesgeven in meer heterogene groepen is moeilijk en geeft spanning bij de leraar.moeilijk en geeft spanning bij de leraar.

Leerlingen kunnen afgeleid worden door Leerlingen kunnen afgeleid worden door afwijkend gedrag van anderen.afwijkend gedrag van anderen.

Ouders kunnen bezorgd raken door de Ouders kunnen bezorgd raken door de heterogene populatie.heterogene populatie.

Leerlingen met speciale educatieve Leerlingen met speciale educatieve hulpvragen hebben minder contact met hulpvragen hebben minder contact met hun “lotgenoten”.hun “lotgenoten”.

IO waarom niet?IO waarom niet?

De school voor speciaal onderwijs heeft De school voor speciaal onderwijs heeft kennis en ervaring met deze leerlingen.kennis en ervaring met deze leerlingen.

Er blijft minder begeleidingstijd over voor Er blijft minder begeleidingstijd over voor kinderen zonder speciale hulpvragen.kinderen zonder speciale hulpvragen.

Het niveau van de school (toetsscores) kan Het niveau van de school (toetsscores) kan terugvallen bij teveel kinderen met terugvallen bij teveel kinderen met speciale educatieve hulpvragen. speciale educatieve hulpvragen.

Wist je dat?Wist je dat? Er in Nederland zo’n 7000 scholen voor primair Er in Nederland zo’n 7000 scholen voor primair

onderwijs zijn.onderwijs zijn. Er meer dan 660 speciale scholen zijn.Er meer dan 660 speciale scholen zijn. Er in Nederland 1.6 miljoen kinderen het primair Er in Nederland 1.6 miljoen kinderen het primair

onderwijs bezoeken.onderwijs bezoeken. Er hiervan 85.000 naar een speciale school gaan.Er hiervan 85.000 naar een speciale school gaan. Er de laatste 20 jaar 2000 kinderen met het Er de laatste 20 jaar 2000 kinderen met het

syndroom van Down in het regulier onderwijs syndroom van Down in het regulier onderwijs geplaatst zijn.geplaatst zijn.

Er de laatste jaren 10x zoveel cluster 4 (zmok) Er de laatste jaren 10x zoveel cluster 4 (zmok) indicaties zijn afgegeven.indicaties zijn afgegeven.

Er 85% van de rugzakbegeleiding mislukt, want na Er 85% van de rugzakbegeleiding mislukt, want na groep 3,6 of 8 gaan deze kinderen door naar het S.O.groep 3,6 of 8 gaan deze kinderen door naar het S.O.

ActueelActueel

De 1-zorgroute en haar betekenis:De 1-zorgroute en haar betekenis:-samenwerking in de regio-samenwerking in de regio

-taken PCL en zorgplatform-taken PCL en zorgplatform

-positie en dienstverlening SBO-positie en dienstverlening SBO

-samenwerking met SO (Rec’s)-samenwerking met SO (Rec’s)

-samenwerking met Jeugdzorg, GGnet-samenwerking met Jeugdzorg, GGnet

-samenwerking met gemeenten (lokaal jeugdbeleid)-samenwerking met gemeenten (lokaal jeugdbeleid)

-inrichten 1-zorgloket-inrichten 1-zorgloket

-zorgadviesteams (ZAT)-zorgadviesteams (ZAT)

-kennis en ervaringen delen in netwerken SWV-kennis en ervaringen delen in netwerken SWV

Op groeps-, school-, en bovenschoolsniveau Op groeps-, school-, en bovenschoolsniveau

kwaliteitsverbetering doorkwaliteitsverbetering door: : hgwhgw

waarn

em

en

begrijpen

pla

nnen

realiseren

Groeps-bespreking

Oudergesprek

Oudergesprek

Leerlingen-bespreking

Consultatie

en begeleiding

Onderzoek Verwijzing

1) Evalueren/

verzamelen

2) Signaleren van

leerlingen met

specifieke

onderwijsbehoeften

3) Onderwijs-

behoeften benoemen

4) Clusteren leerlingen

met gelijke onder-

wijsbehoeften

5) Opstellen

groepsplan

6) Uitvoeren

groepsplan

I ndividueel handelingsplan

Extern handelen

Intern handelen

leerlingen

Oudergesprek

Externe zorg

Maak een keuze:Maak een keuze:De intern begeleider:De intern begeleider:

Geen troubel-shooter. Geen troubel-shooter. Primaire verantwoordelijkeheid bij de directie en Primaire verantwoordelijkeheid bij de directie en

het team.het team. Veel deskundigheid t.a.v.Veel deskundigheid t.a.v.

-onderwijsinhoudelijke zaken-onderwijsinhoudelijke zaken

-schoolorganisatorische aspecten-schoolorganisatorische aspecten

-landelijke ontwikkelingen-landelijke ontwikkelingen Vooral een coachende rol.Vooral een coachende rol.

Maak een keuze:Maak een keuze:De orthopedagoog, psycholoog:De orthopedagoog, psycholoog:

Geïntegreerd in de schoolgemeenschap.Geïntegreerd in de schoolgemeenschap. Geen tester maar een onderzoeker, begeleider en Geen tester maar een onderzoeker, begeleider en

coach.coach. Breed en longitudinaal onderzoek.Breed en longitudinaal onderzoek. Wisselwerking tussen handelingsgerichte Wisselwerking tussen handelingsgerichte

diagnostiek en handelingsgericht werken.diagnostiek en handelingsgericht werken. Zelf komen tot een indicatiestelling.Zelf komen tot een indicatiestelling.

ActueelActueel

Het project Gedragswerk:Het project Gedragswerk:

-regionale samenwerking rondom ll’n met -regionale samenwerking rondom ll’n met gedragsproblemengedragsproblemen

-geen ll’n tussen wal en schip-geen ll’n tussen wal en schip

-verbinden van de betrokken partijen -verbinden van de betrokken partijen

-uitgaan van de bestaande structuren -uitgaan van de bestaande structuren (herstart, rebound, etc.)(herstart, rebound, etc.)

Een voorbeeld van realisatie Een voorbeeld van realisatie Passend OnderwijsPassend Onderwijs

Midden Brabant: “koersen op de kansen van het kind”Midden Brabant: “koersen op de kansen van het kind”

-bestuurlijke organisatorische condities gunstig: één Rec van zowel cluster 3 -bestuurlijke organisatorische condities gunstig: één Rec van zowel cluster 3 als cluster 4, scholen speciale onderwijszorg onder één bevoegd gezag, als cluster 4, scholen speciale onderwijszorg onder één bevoegd gezag, één SWV voor VO, steun van de gemeente, jeugdzorg bij aan tafeléén SWV voor VO, steun van de gemeente, jeugdzorg bij aan tafel

-programma ontwikkeld voor speciale ll’n zorg: geïntegreerde indicatiestelling-programma ontwikkeld voor speciale ll’n zorg: geïntegreerde indicatiestellingonderwijs gestructureerd naar 3 werkvelden:onderwijs gestructureerd naar 3 werkvelden:

1.1. Speciaal binnen de reguliere setting.Speciaal binnen de reguliere setting. Onderwijszorgarrangementen met Onderwijszorgarrangementen met ondersteuning van inzet en kennis vanuit het speciaal onderwijs. Daarnaast kan elke ondersteuning van inzet en kennis vanuit het speciaal onderwijs. Daarnaast kan elke reguliere school omgaan met dyslexie en lichte gedragsproblemen.reguliere school omgaan met dyslexie en lichte gedragsproblemen.

2.2. Thuisnabije onderwijszorgcentra voor multifunctionele speciale Thuisnabije onderwijszorgcentra voor multifunctionele speciale onderwijszorgonderwijszorg. Hulpvraag van de ll’n is te complex voor de reguliere setting. . Hulpvraag van de ll’n is te complex voor de reguliere setting. Huidige SBO-voorziening met integratie van ” lichtere problematieken” uit cluster 1 Huidige SBO-voorziening met integratie van ” lichtere problematieken” uit cluster 1 tot en met 4.tot en met 4.

3.3. Regionale expertisecentra voor zeer gespecialiseerde onderwijszorgRegionale expertisecentra voor zeer gespecialiseerde onderwijszorg. De . De huidige Wec/ Rec voorzieningen, daar waar mogelijk geïntegreerd.huidige Wec/ Rec voorzieningen, daar waar mogelijk geïntegreerd.

Maak een keuze:Maak een keuze:Het samenwerkingsverband:Het samenwerkingsverband:

Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor alle Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor alle kinderen.kinderen.

Scholen benutten elkaars kwaliteiten.Scholen benutten elkaars kwaliteiten. Een gezamenlijke zorgplicht.Een gezamenlijke zorgplicht. Zorgen voor flexibele leerlingenzorg op Zorgen voor flexibele leerlingenzorg op

schoolniveau en in het samenwerkingsverband.schoolniveau en in het samenwerkingsverband.

Maak een keuze:Maak een keuze:SBO en (V)SO:SBO en (V)SO:

Heldere indicatiestelling op grond van speciale Heldere indicatiestelling op grond van speciale opvoedings- en onderwijsbehoeften.opvoedings- en onderwijsbehoeften.

Een concreet beschreven onderwijsarrangement.Een concreet beschreven onderwijsarrangement. Ambulante begeleiding niet kindgericht, maar Ambulante begeleiding niet kindgericht, maar

leerkracht- en schoolgericht.leerkracht- en schoolgericht. Geen onderscheid in schooltypen.Geen onderscheid in schooltypen.

Maak een keuze:Maak een keuze:PCL en CVI:PCL en CVI:

PCL meer dan alleenPCL meer dan alleen een slagboomfunctie, ook een slagboomfunctie, ook verantwoordelijk voor het plaatsingsplan en het verantwoordelijk voor het plaatsingsplan en het verloop van de ontwikkeling.verloop van de ontwikkeling.

Indicatiestelling: meer flexibel en inzichtelijk.Indicatiestelling: meer flexibel en inzichtelijk. Helderheid wie welke verantwoordelijkheid heeft Helderheid wie welke verantwoordelijkheid heeft

in het diagnostisch en begeleidingstraject.in het diagnostisch en begeleidingstraject.

De onderwijssituatie in de eigen De onderwijssituatie in de eigen regioregio

PZSPZS Reguliere scholen voor PO en VO (lwoo)Reguliere scholen voor PO en VO (lwoo) SBOSBO SO cluster 3, zml en meervoudig SO cluster 3, zml en meervoudig

gehandicapte kinderengehandicapte kinderen Geen KC, cluster 2 en cluster 4 aanwezigGeen KC, cluster 2 en cluster 4 aanwezig

Maak een keuze:Maak een keuze:Uit: Direct (onderwijsbond CNV), over passend onderwijs:Uit: Direct (onderwijsbond CNV), over passend onderwijs:

Als er een wind van Als er een wind van verandering waait, bouwen verandering waait, bouwen sommige mensen sommige mensen windschermen, anderen windschermen, anderen bouwen windmolens.bouwen windmolens.