Agora: PLG Rekenen en PLG Taal

2013

Onderzoek naar

opbrengsten van digitale

verwerking bij rekenen en

taal op tablets Waarbij materiaal van stichting Snappet wordt

gebruikt.

Jeannette Fölsche en Wilma de Waard

2

Inhoudsopgave

Blz. 2

1. Algemene inleiding 1.1 Informatie stichting Snappet

Blz. 3

2. Praktijkprobleem 2.1 Inleiding 2.2 Uitvoering

Blz. 4

3. Onderzoeksvraag 3.1 Doel onderzoek 3.2 Vraagstelling

Blz. 5

4. Theoretische verkenning 4.1 Inleiding 4.2 Samenvatting

Blz. 6

5. Onderzoekstrategie 5.1 Methode 5.2 Opzet plan 5.3 Tijdpad

Blz. 7

6. Analyse van de data 6.1 Inleiding 6.2 Patronen 6.3 Analyse overeenkomst en verschillen

Blz. 9

7. Conclusie, discussie en aanbevelingen 7.1 Conclusies rekenvragen 7.2 Conclusies taalvragen 7.3 Wat betekenen de uitkomsten voor dit onderzoek? 7.4 Wat kunnen we hiermee in de praktijk? 7.5 Aanbevelingen

Blz. 13

8. Samenvatting

Blz. 15

9. Literatuurlijst

Blz. 16

10. Bijlagen

Blz. 17

3

1. Algemene inleiding Onder het bestuur van Agora zijn een aantal Professionele Leergemeenschappen ( PLG’s) gevormd. In een PLG participeren leerkrachten van de verschillende basisscholen. De interesse en soms de specialisatie op een bepaald vakgebied vormen de bindende factor binnen de PLG. Zo is er een PLG Taal/Lezen, een PLG Rekenen, een PLG ICT, een PLG Het Jonge Kind, ect. In december 2012 werden de PLG ’s taal en rekenen benaderd door Hans Kroes (beleidsmedewerker ICT) met de vraag of zij mee wilden denken over de mogelijkheid om een pilot te starten op een aantal basisscholen waarbij tablets van stichting Snappet worden ingezet om de verwerkings-opdrachten in werkboekjes te vervangen door digitale opdrachten op de tablet. Dit digitale hulpmiddel zou de inzet en motivatie van de leerlingen doen stijgen en zo waarschijnlijk leiden tot hogere leeropbrengsten. Scholen die aan de pilot mee wilden doen, moesten opgeven van welke methode gebruik wordt gemaakt bij taal en rekenen, bijv. “Pluspunt” en “Taal in Beeld” of de “Wereld in getallen” en “Taalactief”. De tablet wordt dan gekoppeld aan de software waarin de verwerkingsopdrachten aangeboden worden passend bij de lesmethode van de school. Om de pilot kleinschalig te houden werd gekozen voor vier Agora scholen in vier verschillende gebieden binnen de gemeente Zaanstad.

1.1 Informatie stichting Snappet Uit de brochure (23 oktober 2012) van stichting Snappet (www.snappet.org): Stichting Snappet wil de kwaliteit van het basisonderwijs verbeteren door een tablet met benodigd lesmateriaal beschikbaar te stellen voor ieder kind. Deze tablet dient als interactieve vervanging voor de huidige (werk-)boeken en sluit aan op de meest gebruikte lesmethoden. De directe voordelen voor scholen en leerkrachten zijn:

- Betere leerresultaten door verhoogde motivatie en concentratie van de leerlingen, directe feedback en meer individuele differentiatie

- Direct inzicht in de leervoortgang van de klas en individuele leerlingen - Meer tijd voor instructie, lesvoorbereiding en mogelijkheden voor remediëren door

automatisch nakijken en de automatische foutenanalyse - Tegelijk digitaal aan de slag doordat ieder kind en eigen tablet heeft - Lagere kosten door wegvallen kosten (werk-)boeken, kopiëren, Pc’s en een deel van het

remediëren Aanleiding voor Snappet was het feit dat 12 kinderen van de teamleden in het basisonderwijs beter uit de voeten kunnen met een tablet dan met (werk-) boeken. Simultane differentiatie voor 30 kinderen is welhaast ondoenlijk. Papieren content (inhoud) geeft geen feedback en vernieuwing duurt te lang. Het plan was: Maak het oefenen en verwerken op de tablets zo eenvoudig, effectief en nuttig mogelijk. Ondersteun de huidige werkwijzen (methodes) volledig, maar maak veranderingen (Self-Paced, Mastery Based, Cloud-content) ook mogelijk. Leerkrachten (met de leerlingen) bepalen het tempo van verandering, niet de technologie.

4

In oktober 2012 geeft Snappet de volgende resultaten aan: er zijn 40 groepen 4 bezig met de pilot (1000 leerlingen), zij hebben dan ruim 1,5 miljoen opgaven gemaakt in 5 weken. Kinderen werken sneller (door directe feedback) en beter. Leerkracht heeft meer overzicht en inzicht. Het gaat stichting Snappet om een verbetering van leerresultaten en vergrootte drive bij kinderen om te leren, waarbij de inzet van tablets bij de verwerking een grote rol speelt. Door de automatische correctie tijdens het maken van de opdrachten, heeft de leerkracht minder nakijkwerk. Bij Snappet wordt er gewerkt met de tablets in een netwerk.

2. Praktijkprobleem

2.1 Inleiding

Er wordt bij de basisscholen veel druk uitgeoefend op de prestaties bij taal en rekenen. Opbrengstgericht werken moet de prestaties verhogen. Wat zou het mooi zijn als digitale hulpmiddelen een bijdrage kunnen leveren aan opbrengstgericht werken. Stichting Snappet noemt als eerste voordeel: “Betere leerresultaten door verhoogde motivatie en concentratie van de leerlingen, directe feedback en meer individuele differentiatie”. Het werken op de tablet heeft tot gevolg dat de motivatie en de concentratie zullen toenemen en dat de directe feedback (bijv. of de som goed is) zal bijdragen aan betere prestaties. Verder heeft de leerkracht minder nakijkwerk te doen. Zullen de kinderen na een half jaar ook nog zo gemotiveerd zijn bij het werken op de tablet als bij het begin?

2.2 Uitvoering

Stichting Snappet heeft uitgebreid het lesmateriaal voor groep 4 getest en ook het lesmateriaal voor groep 5 is af. Voor hogere groepen is het materiaal nog in ontwikkeling. Onze pilot richtte zich uitsluitend op de groepen 4. Het werken op de tablet bestaat uit de verwerkingsopdrachten bij rekenen, taal, spelling en begrijpend lezen. Per 1 februari 2013 startten de volgende vier Agora scholen: 1. “Tamarinde” 2. “de Westerkim” 3. “de Rietvink” 4. “Toermalijn” In totaal deden ongeveer 100 groep 4 leerlingen mee aan de pilot. In principe liep de pilot tot juli 2013. Deze pilot vormde de aanleiding voor dit onderzoek. In hoeverre zouden de prestaties bij deze groepen 4 omhoog gaan? Zouden deze kinderen beter presteren dan kinderen die op papier in de werkboekjes de oefeningen maken? Is er direct vooruitgang bij de methode gebonden toetsen? Hoe ervaren de leerkrachten het werken met de tablets? Gaan ook de prestaties in het LOVS van Cito omhoog?

5

De pilot werd begeleid door Hans Kroes ( beleidsmedewerker ICT ) en het onderzoek werd gedaan door:

Jeannette Fölsche namens de PLG Rekenen

Wilma de Waard namens de PLG Taal Het plan was om een vragenlijst op te stellen voor de leerkrachten van de deelnemende groepen 4 en die aan het begin en aan het einde van de pilot in te laten vullen. Verder wilden we de prestaties op de methodegebonden toetsen weten en de prestaties op de Cito toetsen van januari ( M toetsen)als nulmeting. De Cito toetsen van juni ( E toetsen) zouden dienen als eindmeting. De resultaten wilden we vergelijken met de opbrengsten van vier groepen 4 van scholen die niet met de tablets werken.

3. Onderzoeksvraag

3.1 Doel onderzoek

Met dit onderzoek willen we ‘bekijken’ wat de pilot (het verwerken van lesstof op tablets) oplevert voor leerlingen en voor leerkrachten. We veronderstellen dat het verwerken van de lesstof op tablets betere leerresultaten oplevert, doordat Snappet aangeeft dat de kinderen geconcentreerder werken en gemotiveerder zijn dan bij het verwerken van de lesstof uit lesboeken. Daarnaast veronderstellen we dat leerkrachten door het werken met tablets meer tijd zullen hebben voor instructie en lesvoorbereiding doordat het nakijken en de foutenanalyse automatisch digitaal tot stand komt. Kunnen we door middel van het analyseren van de data bewijzen dat het digitaal verwerken van lesstof op tablets tot hogere prestaties leidt?

3.2 Vraagstelling

De onderzoeksvragen zijn:

1. In hoeverre heeft deze digitale manier van leerstof verwerken invloed op de leerresultaten?

2. Kan de leerkracht voldoende zicht houden op de ontwikkeling van de kinderen en ervaart de

leerkracht minder werkdruk doordat er minder nakijk werk is?

4. Theoretische verkenning

4.1 Inleiding

Marieke van Osch geeft in een artikel op internet (www.scienceguide.nl/201304/gaan-apps-boeken-vervangen.aspx) aan dat het belangrijk is om goed na te denken over de didactische consequenties bij het invoeren van tablets. Met digitale didactiek ben je niet alleen bezig met de stof, maar werk je tegelijkertijd aan veel vaardigheden zoals communiceren, kritisch denken en het probleemoplossend vermogen (21st century-skills). "Een tablet blijft een hulpmiddel. Onderwijs blijft mensenwerk en daar moet je in sommige situaties al je zintuigen voor gebruiken om echt tot leren te komen.

6

Een tablet heeft juist een grote bijdrage in deze creatieve verwerking, maar het zal nooit het enige

middel zijn waarmee je leert.” aldus Van Osch.

Arno Reints en Hendrianne Wilkens geven in het tijdschrift “Weten Wat Werkt en Waarom” (2012, jaargang 1, nummer 1) aan wat bepalend is voor de kwaliteit van digitaal leermateriaal. Digitaal leermateriaal biedt veel mogelijkheden om het sensorisch geheugen (oren/ogen) aan te spreken met combinaties van gesproken en geschreven tekst, muziek, beeld, film en animaties. Ook is het met doorklik mogelijkheden makkelijk om meervoudige verbindingen tussen verschillende leerstofonderdelen vorm te geven.

Digitaal leermateriaal kan met flexibele leerroutes veel keuzemogelijkheden bieden en zich aanpassen aan de leerstijl en het niveau van de leerling. Ook kan het door gerichte sturingsopdrachten leerlingen helpen vat te krijgen op hun leerproces. Leraren hebben niet alleen didactische kwaliteiten nodig maar dienen ook precies te weten hoe leerprocessen bij leerlingen verlopen. En ze moeten goed kunnen beoordelen welk leermateriaal een waardevolle bijdrage levert aan deze leerprocessen. In een interview in JSW (Westbroek I., april 2013) komt mw Van Osch nogmaals aan het woord. Ze vertelt dat op scholen die oog hebben voor de didactische kracht van digitale lesmethodes, een ‘vernieuwingsflow’ ontstaat: ‘Leerkrachten raken in hun enthousiasme steeds meer geïnspireerd, zoeken nieuwe apps, streven ernaar die bij alle vakken in te zetten. Ze ontdekken allerlei creatieve manieren om lessen effectiever te maken. Door de interactie hebben leerkrachten echt contact met de leerlingen.’ Krantenartikelen geven aan dat scholen in Nederland die met tablets werken dat doen omdat leerlingen effectiever aan gerichte opdrachten werken door het gebruik van digitale methodes. Ook kunnen scholen beter inspelen op verschillen in tempo en niveau. Dit gaat makkelijker met tablets dan met gewone pc ‘s. Er zijn nog geen landelijke onderzoeksgegevens naar de resultaten van digitaal onderwijs. Deze worden pas in 2014 verwacht (onderzoek naar leerresultaten van het werken met de methoden van Snappet en onderzoek naar de invloed van werken met tablets op de manier van lesgeven). In ´de Volkskrant´ (Sahadat, I. ,8 april 2013) stelt Hans Theeboom dat we onderschatten hoe graag een kind zelf leert. De iPad dringt als vervanger van pen en papier steeds verder door in het onderwijs. ‘De motivatie zal stijgen.’ Hij zegt onder andere dat met hulp van ICT het onderwijs wordt afgestemd op de behoefte van elke individuele leerling en dat leerlingen school leuker gaan vinden ( een iPad is gewoon spannender dan pen en papier, de motivatie zal omhoog gaan). Ict is leuk omdat het kan bijhouden wat kinderen doen. Ict kan voorspellen hoe een kind het beste leert en waar hij aan toe is. Nu geven leerkrachten les en straks moeten ze de kinderen gaan volgen. Wat opvalt in de literatuur die beschikbaar is over het gebruik van tablets is het feit dat er nog heel weinig onderzoek gedaan is ( of is afgerond) naar de effecten op de leerresultaten van leerlingen bij het gebruik van tablets. Er wordt wel aangenomen dat kinderen gemotiveerder zijn en dat dit nu eenmaal past bij de huidige tijd, maar er is weinig theorie te vinden die deze aannames onderbouwt.

7

4.2 Samenvatting Er zijn nog weinig onderzoeksresultaten bekend over de invloed van het werken met tablets op de leerresultaten van kinderen. In diverse (kranten) artikelen wordt wel het belang aangegeven van een goede begeleiding bij het invoeren van tablets en het daarbij beschikbare (digitale) lesmateriaal. Er worden aannames gedaan dat, door het vervangen van pen en papier door de tablet , de motivatie om te leren van het kind zal stijgen.

5. Onderzoekstrategie

5.1 Methode

De onderzoeksstrategie die bij dit onderzoek past is een actieonderzoek. Reden hiervoor is dat we willen onderzoek wat de pilot (het werken met digitaal lesmateriaal op een tablet) voor effect heeft op de leerresultaten van leerlingen. Onze onderzoeksmethoden zijn een vragenlijst voor leerkrachten en het analyseren van data. Hierbij richten we ons op de methode gebonden en de niet methode gebonden resultaten.

5.2 Opzet plan In januari 2013 hebben we een vragenlijst opgesteld voor de leerkrachten van de deelnemende groepen 4. De vragenlijst werd per mail verstuurd. Tevens hebben we de CITO M4 gegevens van de toetsen Rekenen/wiskunde, Begrijpend lezen en Spelling opgevraagd, alsmede de scores van de methode gebonden toetsen van de deelnemende scholen. Na afloop van de pilot hebben we de leerkrachten van de deelnemende groepen 4 opnieuw dezelfde vragenlijst laten invullen, om te onderzoeken of ze in de loop van de tijd hun mening hadden veranderd. Daarnaast hebben we de CITO E4 gegevens opgevraagd en de resultaten van de tussen liggende methode gebonden toetsen voor taal, rekenen en spelling. Als controle groep hebben we de parallel groep 4 van de Rietvink die niet mee deed aan de pilot genomen. Ook Tamarinde had een parallel groep 4 en verder hebben we de twee groepen 4 van de Oceaan toegevoegd als controle groep. Deze vier groepen bij elkaar bestonden ook uit ongeveer 100 leerlingen. Hierdoor werden de pilot groep en de controle groep ongeveer even groot. Van de controle groep hebben we ook de LOVS gegevens van de M toetsen en de E toetsen opgevraagd. In eerste instantie wilden we de uitkomsten van de methodetoetsen in ons vergelijkend onderzoek meenemen, maar omdat met verschillende methodes werd gewerkt was zuiver vergelijken lastig. Uiteindelijk hebben we daarom afgezien van de vergelijking van methode gebonden toetsen. We besloten om alleen de resultaten van de (genormeerde) CITO toetsen te gebruiken voor ons onderzoek. De resultaten zijn verdeeld in de onderdelen rekenen, spelling en begrijpend lezen.

8

5.3 Tijdpad

Datum Activiteit Resultaten/uitkomsten

8 november 2012 Eerste email contact tussen Jeannette/Wilma en Hans over eventuele deelname aan pilot Snappet

Afspraak maken voor overleg.

23 november 2012 Overleg Hans , Wilma en Jeannette

Eerste inventarisatie inzake pilot. Inventarisatie via ICT-ers mbt de gebruikte methodes voor rekenen/taal en begrijpend lezen. (Niet alle methodes worden ondersteund door Snappet.)

3 december 2012 Inventarisatie belangstelling voor deelname aan pilot.

Top 5 van scholen opstellen (HK/WdW/JF).

Begin december 2012 Aanmelding van 4 scholen bij stichting Snappet

Eén school besluit niet mee te doen.

9 januari 2013 Voorlichtingsbijeenkomst Snappet

Leerkrachten worden praktisch geïnformeerd over het werken met de tablets van Snappet

18 januari 2013 Overleg Hans Kroes, Wilma de Waard en Jeannette Fölsche

Vaststellen onderzoeksopzet en evaluatiebijeenkomsten.

1 februari 2013 Start op de 4 scholen.

13 februari 2013 Evaluatiebijeenkomst 1, Tamarinde

Inventarisatie mbt het werken levert een aantal (technische verbeter-punten) op voor stichting Snappet. Elkaar op de hoogte brengen van + en – mbt het werken met de tablets is prettig. Zie ook vragenlijsten.

10 april 2013 Evaluatiebijeenkomst 2, Tamarinde

Inventarisatie werken met Snappet: opmerkingen/vragen/verbeterpunten. Een van de verbeterpunten luidt: Toetsgegevens kunnen (nog) niet in Parnassys geregistreerd worden. Snappet geeft zelf aan dat er veranderingen in de lay-out van het dashboard worden gedaan. Snappet voert voor lln “persoonlijke top 10” in. Hierdoor kan er adaptiever met lesdoelen worden omgegaan. Snappet geeft aan dat er vanaf schooljaar 2013-2014 materiaal voor de groepen 4, 5 en 6 operabel is.

6 mei 2013 Uitwerken vragenlijst 1 resultaten scholen (M4 en methodetoetsen)

Inventarisatie opmerkingen en antwoorden 4 scholen. Beslissing om scores van methodetoetsen niet mee te nemen in het onderzoek.

15 mei 2013 Evaluatiebijeenkomst 3, Toermalijn

Aantal technische aanpassingen (bijv. aantal toets opgaven afwijkend van papieren versie) wordt door Snappet aangepast.

9

Datum Activiteit Resultaten/uitkomsten

24 mei 2013 Overleg Hans /Wilma /Jeannette over voortgang pilot

Op donderdag 30 mei is in het DO de afgesproken dat er (nog) niet voor alle scholen tablets aangeschaft worden. De pilot wordt met 6 maanden wordt verlengd, namelijk tot december 2013. De tablets gaan met de groepen mee naar groep 5. Een tweetal scholen schaft zelf de tablets aan om groepen 4 ook op tablets te laten werken. Rapportage van Wilma en Jeannette volgt eind september 2013.

5 juni 2013 Evaluatiebijeenkomst 4, Rietvink

Inventarisatie mbt werken met de tablets. Leerkrachten willen graag gebruik van tablets continueren.

9 juli 2013 Uitwerken gegevens Wilma en Jeannette

Inventariseren vragenlijsten (1 en 2) en CITO scores M4 en E4. Beslissing om CITO gegevens van 4 groepen 4 (van verschillende scholen) als controlegroep te gebruiken.

21 augustus 2013 Gegevens van controlegroepen uit Parnassys halen en verwerken. Wilma en Jeannette.

Uitwerking onderzoeksresultaten vaststellen en taken verdelen.

11 september 2013 Overleg Jeannette en Wilma. Indeling onderzoeksrapportage maken. Afspraken vastleggen en uitvoeren.

4 oktober 2013 Overleg Jeannette en Wilma. Afspraak vastleggen met CvB en HK om onderzoek te presenteren.

7 oktober 2013 Uitwerken onderzoeks-rapportage door Jeannette.

Concept onderzoek naar Wilma.

25 oktober 2013 Inleiding schrijven en uitwerken taalgedeelte door Wilma

Concept terug naar Jeannette.

28 oktober 2013 Laatste overleg Wilma en Jeannette

Onderzoek klaar voor presentatie .

1 november 2013 Presentatie onderzoek aan College van Bestuur en Hans

6. Analyse van de data

6.1 Inleiding

Bij de analyse van de data hebben we er voor gekozen om gebruik te maken van het percentage leerrendement. Dit leek ons een zinvolle manier om te kunnen meten hoeveel procent de leerlingen vooruit zijn gegaan. Tevens maakt deze manier van meten het mogelijk om verschillende toetsen met elkaar te vergelijken. Alle groene schema’s gaan over de leerlingen die aan de pilot mee hebben gedaan. De gele schema’s laten de resultaten van de controle groep zien.

10

Cito Toets Begrijpend Lezen

schoolnaam Aantal leerlingen Gemiddeld Leerrendement

M4

Gemiddeld Leerrendement

E4

Totaal groei percentage

leerrendement

Rietvink 4A 16 103% 105% + 2%

Tamarinde SV 26 106% 88% -18%

Westerkim 24 143% 127% -16%

Toermalijn 35 179% 142% -37%

101 Gemiddeld -17%

Cito Toets Begrijpend Lezen controle groepen

schoolnaam Aantal leerlingen Gemiddeld Leerrendement

M4

Gemiddeld Leerrendement

E4

Totaal groei percentage

leerrendement

Rietvink 4B 11 145% 155% +10%

Oceaan 4A 28 142% 112% -30%

Oceaan 4B 27 123% 103% -20%

Tamarinde JA 24 124% 133% +9%

90 Gemiddeld -8%

Cito toets Spelling

schoolnaam Aantal leerlingen Gemiddeld Leerrendement

M4

Gemiddeld Leerrendement

E4

Totaal groei percentage

leerrendement

Rietvink 4A 16 99% 79% -20%

Tamarinde SV 36 108% 90% -18%

Westerkim 21 127% 124% -3%

Toermalijn 35 117% 93% -24%

108 Gemiddeld -16%

Cito toets Spelling controlegroepen

schoolnaam Aantal leerlingen Gemiddeld Leerrendement

M4

Gemiddeld Leerrendement

E4

Totaal groei percentage

leerrendement

Rietvink 4B 11 115% 108% -7%

Oceaan 4A 28 115% 85% -30%

Oceaan 4B 27 91% 76% -15%

Tamarinde JA 26 110% 106% -4%

92 Gemiddeld -14%

11

Cito toets Rekenen Wiskunde

schoolnaam Aantal leerlingen Gemiddeld Leerrendement

M4

Gemiddeld Leerrendement

E4

Totaal groei percentage

leerrendement

Rietvink 4A 16 110% 119% +9%

Tamarinde SV 28 105% 123% +18%

Westerkim 21 112% 123% +11%

Toermalijn 33 126% 145% +19%

98 Gemiddeld +14%

Cito toets Rekenen Wiskunde controlegroepen

schoolnaam Aantal leerlingen Gemiddeld Leerrendement

M4

Gemiddeld Leerrendement

E4

Totaal groei percentage

leerrendement

Rietvink 4B 11 150% 123% -27%

Oceaan 4A 26 123% 115% -8%

Oceaan 4B 27 114% 113% -1%

Tamarinde JA 26 95% 104% +9%

90 Gemiddeld -7%

6.2 Patronen

Rekenen Bij de het analyseren van de CITO resultaten van M4 en E4 valt het volgende op. Het leerrendement van de groepen die de leerstof op de tablets hebben verwerkt is gegroeid met 14%. Het leerrendement van de groepen die de leerstof hebben verwerkt met behulp van boeken, werkboeken en schriften is afgenomen met 7%. Hieruit kunnen we opmaken dat de kinderen die met de tablets werkten op deze toets beter presteerden dan de kinderen die op papier hebben geoefend.

Taal en spelling De Cito toets Begrijpend lezen dekt niet alle taalvaardigheden, maar omdat bij begrijpend lezen alle taalvaardigheden nodig zijn hebben we ervoor gekozen deze toets te gebruiken om zicht te krijgen op de taal ontwikkeling. Bij de leerlingen in de pilot groep die met de tablets werkten is het leerrendement met 17% gedaald. Bij de controle groep daalde het leerrendement met 8%. De Cito toets Spelling laat zien dat de tablet groep een dalend leerrendement van 16% heeft en de controle groep een dalend leerrendement van 14%. Bij spelling is er weinig verschil te zien tussen de tablet groep en de controle groep. Bij begrijpend lezen is er bij beide groepen sprake van een dalend leerrendement, maar de controle groep daalde minder dan de tablet groep.

12

6.3 Analyse overeenkomsten en verschillen

Analyse van de leerkracht vragenlijst per vakgebied

Rekenen: Uit de tot twee keer toe ingevulde vragenlijsten over de specifieke ervaringen met betrekking tot het rekenen op de tablets van Snappet kunnen de volgende conclusies worden getrokken.

Leerkrachten geven bij de start van de pilot nog aan niet minder tijd te gebruiken voor het voorbereiden van de rekenlessen. Na een half jaar geven leerkrachten aan wel minder tijd nodig te hebben voor het voorbereiden van de rekenlessen.

Zowel aan het begin van de pilot als na een half jaar geven leerkrachten aan door het werken met de tablets van Snappet direct zicht te hebben op welke sommen er nog onvoldoende beheerst worden.

Er is een verschuiving bij het antwoord op de vraag of er verschil is bij het inleiden van de rekenlessen tussen de ‘papieren’ en de ‘digitale’ versie. Eerst waren leerkrachten het hiermee (helemaal) niet eens. Later waren leerkrachten het hier wel mee eens.

Leerkrachten zijn unaniem van mening dat rekenopdrachten op de tablets hun leerlingen genoeg differentiatie bieden.

Ook vinden alle leerkrachten dat hun goede rekenaars door het werken op de tablets zelfstandig (zonder instructie) aan de slag kunnen.

Bij de stelling dat zwakke rekenaars net zo vaak de hulp van de leerkracht nodig hebben als bij het werken in (werk)boeken en schriften blijven de meningen verdeeld.

Bij de vraag of leerlingen geconcentreerder zijn wanneer ze rekenen op de tablets dan tijdens het werken met lesboeken en schriften geven alle leerkrachten aan dat dit zo is.

Taal en spelling: Uit de tot twee keer toe ingevulde vragenlijsten over de specifieke ervaringen met betrekking tot de talige opdrachten op de tablets van Snappet kunnen de volgende conclusies worden getrokken.

Het werken met de tablets geeft de leerkracht direct zicht op welke spellingregels nog onvoldoende worden beheerst.

Het zelf moeten nakijken van de open vragen wordt niet als een probleem ervaren, het zorgt wel voor veel minder directe feedback.

Fout gespelde antwoorden worden bij de taalopdrachten door de tablet als fout gerekend, terwijl de inhoud van het antwoord wel juist is. ( dit probleem gaat in de toekomst door Snappet verholpen worden)

De talig sterke leerlingen kunnen met de tablet makkelijk zelfstandig aan de slag Zwakke lezers hebben op de tablet net zo veel hulp nodig als in het werken met een

werkboek. De leerlingen werken geconcentreerder aan de taal- en spelling opdrachten dan wanneer ze

moeten werken in een werkboek.

13

Analyse leerkracht vragenlijst algemeen: Uit de tot twee keer toe ingevulde vragenlijsten over de algemene ervaringen met de tablets van Snappet kunnen de volgende conclusies getrokken worden.

Bij de lesvoorbereiding raadpleegt de leerkracht consequent het dashboard om te zien wat de inhoud van de digitale opdrachten is.

Het aanbieden van de lesstof met behulp van de tablets kost minder tijd dan het aanbieden van de stof met behulp van boeken, werkboeken en schriften. Bij de start waren de meningen over deze stelling verdeeld, na een half jaar was 80 % het met deze stelling eens.

Bij de stelling dat er tijdens de les met de tablets meer tijd voor de leerkracht zou zijn om individuele leerlingen te helpen, gaf men aan dat de extra vrijgekomen tijd gebruikt werd om individueel technische storingen te verhelpen.

De leerkrachten zijn het ermee eens dat door het werken met de tablets er direct zicht is op de stof die nog onvoldoende wordt beheerst. Ook na een half jaar was deze mening niet veranderd.

De leerlingen werken meer geconcentreerd als ze op de tablets werken dan wanneer ze een opdracht op papier maken. Na twee weken was er nog lichte twijfel over deze stelling, na een half jaar gaf 100% van de leerkrachten aan het met deze stelling eens te zijn

Bij de start waren de meningen verdeeld over de stelling dat het evalueren en nabespreken van de lesstof bij het werken met tablets minder tijd kost. Na een half jaar waren er geen tegenstanders meer van deze stelling.

Bij beide invulmomenten waren de leerkrachten het unaniem eens met de stelling dat het nakijken van de digitaal gemaakte opdrachten minder tijd kost dan het nakijken van schriftelijk werk.

Na een half jaar bleken de kinderen nog net zo enthousiast over het werken met de tablet als in het begin.

Het blijkt juist te zijn dat de leerlingen met de tablets meer opdrachten maken dan bij de papieren opdrachten.

Het overleg gedrag van de leerlingen onderling is bij het tablet gebruik niet anders dan bij het gebruik met boeken en schriften.

7. Conclusie, discussie en aanbevelingen

7.1 Conclusies rekenvragen Leerkrachten geven aan minder tijd nodig te hebben om hun lessen voor bereiden.Door het werken op de tablets van Snappet hebben leerkrachten voldoende zicht op wat er door de leerlingen nog onvoldoende wordt beheerst. Er is genoeg differentiatie voor de leerlingen. Zwakke leerlingen hebben ook bij het werken op de tablets nog steeds hulp nodig van de leerkracht. Leerlingen werken geconcentreerder aan hun opdrachten op de tablets dan bij werken in boeken en schriften.

14

7.2 Conclusies taalvragen

De kinderen blijven gemotiveerd en geconcentreerder dan anders, ook na maanden met de tablets te werken. Leerkrachten geven aan de open vragen geen probleem te vinden, maar het positieve effect van de directe feedback gaat hier verloren. Zwakke lezers ondervinden dezelfde problemen als in het werken met een werkboek.

7.3 Wat betekenen de uitkomsten voor dit onderzoek?

Beantwoording van de onderzoeksvraag:

1. In hoeverre heeft deze digitale manier van leerstof verwerken invloed op de

leerresultaten?

Deze vraag kan voor wat betreft het vakgebied rekenen positief worden beantwoord. De manier van leerstof verwerken heeft de leerresultaten van het rekenen positief beïnvloed. Voor de gebieden taal en spelling is gebleken dat de prestaties niet door het werken op de tablet vooruit zijn gegaan.

2. Kan de leerkracht voldoende zicht houden op de ontwikkeling van de kinderen en ervaart

de leerkracht minder werkdruk doordat er minder nakijk werk is?

De leerkracht kan voldoende (direct) zicht houden op de ontwikkeling van de kinderen door het gebruik van het dashboard en de leerkracht ervaart minder werkdruk. Leerkrachten geven immers aan minder tijd aan de voorbereiding van hun lessen te kwijt te zijn en ook geven leerkrachten aan dat nakijken minder tijd kost.

Samenvattend:

De leerresultaten verbeterden door het gebruik van tablets op het gebied van rekenen. De uitkomsten laten zien dat het leerrendement van de leerlingen omhoog ging. Het gebruik van tablets leidt hier tot significant hogere resultaten. Bij begrijpend lezen en spelling heeft het tablet gebruik niet geleid tot betere resultaten, ook de resultaten van de controlegroep gingen achteruit. De uitwerking van de vragenlijsten laat zien dat leerkrachten erg enthousiast zijn en minder werkdruk ervaren door het werken met de tablets.

7.4 Wat kunnen we hiermee in de praktijk?

We kunnen op dit moment alleen een voorlopige conclusie stellen. We willen graag nog een volgend toets moment bij ons onderzoek betrekken. Hiervoor willen we de M toetsen (van 2014, groep 5)vergelijken met de M toetsen (van 2013, groep 4). Op deze manier kunnen we het leerrendement van een heel schooljaar in beeld krijgen. Het is interessant om te onderzoeken of de leerrendementen op het rekengebied verder blijven stijgen en gaan de spelling resultaten misschien alsnog vooruit? Ook voor de toets Begrijpend lezen geldt dat de twee M toetsen beter met elkaar te vergelijken zijn.

15

Interessant is ook om te onderzoeken waardoor het komt dat er zo’n verschil in effect is bij taal en rekenen. Is misschien voor de talige ontwikkeling de schrijfmotoriek meer van belang dan bij de reken ontwikkeling? Marieke van Osch geeft in haar artikel ook aan dat soms alle zintuigen nodig zijn om tot leren te komen, zo ook misschien de motoriek bij spelling?

7.5 Aanbevelingen

Er is sprake van een kleinschalig en beperkt onderzoek. In totaal hebben ongeveer 100 leerlingen met de tablets van Snappet gewerkt. Een iets kleiner aantal leerlingen heeft de leerstof op de ‘traditionele’ manier verwerkt. Het betreft alleen leerlingen van groep 4. We zijn ons bewust van de kleinschaligheid van dit onderzoek, maar door de positieve resultaten op rekengebied, kunnen we het digitaal verwerken van de rekenlesstof op de tablet, zoals Snappet dat aanbiedt, aanbevelen. Het strekt tot aanbeveling om de pilot met de tablets van Snappet nog minimaal een half jaar door te laten lopen, omdat we willen onderzoeken of de opbrengsten bij rekenen hoog blijven en of de taal en spelling resultaten gaan verbeteren.

8. Samenvatting

In het najaar van 2012 werd door de beleidsmedewerker ICT van Agora aan de PLG ’s taal en rekenen gevraagd mee te denken over een pilot van stichting Snappet. Uiteindelijk deden 4 scholen van stichting Agora mee. De PLG ’s taal en rekenen wilden graag onderzoeken of het gebruik van tablets van stichting Snappet de leerresultaten van de kinderen positief zou beïnvloeden en of leerkrachten tijdwinst zouden ervaren doordat er minder nakijkwerk is. Leerlingen werkten (met verschillende methodes) op de tablets aan rekenen, spelling, taal en begrijpend lezen. Leerkrachten kregen hiervoor praktische lessen van stichting Snappet. De tablets van Snappet staan in een netwerk. Leerkrachten werd gevraagd om aan het begin en na een half jaar een vragenlijst in te vullen over het werken met de tablets in hun klas. Ook werden de CITO scores van M4 en E4 toetsen op het gebied van rekenen, spelling en begrijpend lezen met elkaar vergeleken. Voorlopige conclusie is dat alleen de leerresultaten op rekengebied vooruit zijn gegaan (ten opzichte van het werken met lesboeken en schriften). De leerresultaten op het gebied van spelling en begrijpend lezen zijn niet vooruit gegaan. Opgemerkt dient te worden dat ook de resultaten van de leerlingen die in boeken en schriften werkten niet vooruit zijn gegaan. De leerkrachten die met de tablets hebben gewerkt zijn over het algemeen zeer tevreden. Zij ervaren minder werkdruk en zijn van mening dat er door het gebruik van de tablets voldoende differentiatie mogelijk is voor hun leerlingen. Leerlingen maken meer opgaven dan bij het werken in boeken en (werk)schriften, ze werken geconcentreerder en zijn zeer gemotiveerd. Interessant is wel om te onderzoeken hoe het komt dat bij het rekenen de resultaten wel verbeteren en bij spelling en begrijpend lezen niet.

16

9. Literatuurlijst

Reints, A & Wilkens, H. (2012). Wat bepaalt de kwaliteit van digitaal leermateriaal? Weten wat werkt en waarom. Stichting Snappet (2012). Opgeroepen op oktober 23, 2012, van http://www.snappet.org

Sahadat, I. (2013). We onderschatten hoe graag een kind zelf leert. De Volkskrant, interview Hans Theeboom. Van Os, M. (2013). Opgeroepen op augustus, 18, 2013, van http://www.scienceguide.nl/201304/gaan-apps-boeken-vervangen.aspx

Westbroek, I. (april 2013). Tablets in de klas. JSW.

17

10. Bijlage

Vragenlijst tbv het werken met Snappet

De PLG’s Rekenen en Taal onderzoeken wat de meerwaarde voor zowel leerlingen als leerkrachten is als er met Snappet gewerkt wordt. We gaan metingen doen om te kunnen bepalen wat het effect is op bijvoorbeeld de leerresultaten van leerlingen. We doen dat dit schooljaar twee keer, te weten in februari en juni. De volgende gegevens zijn hiervoor nodig:

- Uitslagen van methodetoetsen rekenen van de groep(en) 4 van jullie school (vanaf begin van het schooljaar).

- Uitslag LOVS rekenen M4 - Uitslagen van methodetoetsen taal van de groep(en) 4 van jullie school (vanaf begin

van het schooljaar). - Uitslag LOVS begrijpend lezen M4 - Uitslagen methode toetsen spelling van de groep(en) 4 van jullie school (vanaf begin

van het schooljaar). - Uitslag LOVS spelling M4

En het invullen van onderstaande vragenlijst.

Vragen algemeen:

Schoolnaam:

Groep:

Aantal leerlingen die met tablets werken:

Aantal groep 4 leerlingen die niet met de tablet werken:

Waarom werken die kinderen niet met de tablet?

Welke rekenmethode gebruik je op de tablet?

Welke taalmethode gebruik je op de tablet?

Welke spellingmethode gebruik je op de tablet?

Gebruik je Nieuwsbegrip op de tablet?

18

Vragen specifiek gericht op rekenen op de tablet.

Voorbereiding:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

1. Het voorbereiden van de rekenlessen kost mij door het gebruik van de tablets minder tijd

0

0

0

0

0

Uitvoering:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

2. De inleiding van de rekenlessen gebeurt mondeling en interactief

0

0

0

0

0

3. Er is verschil bij het inleiden van de rekenlessen (voorkennis activeren en lesdoel bespreken) tussen de ‘papieren’ en de ‘digitale’ versie van de lesstof.

0

0

0

0

0

4. Ik heb door het werken met de tablets direct zicht op welke sommen nog onvoldoende worden beheerst.

0

0

0

0

0

5. Mijn zwakke rekenaars werken moeiteloos met hun tablet en de ondersteunende materialen (rekenrek, MAB materiaal, enz) er naast.

0

0

0

0

0

Leerlingen:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

6. Bij het gebruik van de tablets in de rekenles hebben de leerlingen minder klassikale instructie nodig

0

0

0

0

0

7. De rekenopdrachten op de tablets bieden mijn leerlingen genoeg differentiatie

0

0

0

0

0

8. Mijn leerlingen missen een kladblaadje/kladpapier bij het uitrekenen van de sommen op de tablets

0

0

0

0

0

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

9. Ik heb leerlingen die de rekenopdrachten beter in hun schrift kunnen maken dan op een tablet

0

0

0

0

0

19

10. Mijn goede rekenaars kunnen door het werken op de tablets zelfstandig (zonder instructie) aan de slag.

0

0

0

0

0

11. Mijn zwakke rekenaars hebben mijn hulp net zo vaak nodig als bij het werken in boeken en schriften .

0

0

0

0

0

12. Mijn leerlingen zijn geconcentreerder wanneer ze rekenen op de tablets dan tijdens het werken met lesboeken en schriften.

0

0

0

0

0

Vragen specifiek gericht op talige opdrachten op de tablet.

Voorbereiding:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

1. Het voorbereiden van de taallessen kost mij door het gebruik van de tablets minder tijd

0

0

0

0

0

Uitvoering:

2. Ik heb door het werken met de tablets direct zicht op welke spellingregels nog onvoldoende worden beheerst.

0

0

0

0

0

3. Ik vind het geen probleem de open vragen later online na te kijken.

0

0

0

0

0

4. Mijn leerlingen met lees en/of spellingproblemen hebben minder moeite met de taalopdrachten op de tablet dan met de opdrachten in de werkschriften.

0

0

0

0

0

5. Ik vind het terecht dat een fout gespeld antwoord bij een taalopdracht door de tablet als een fout antwoord wordt gezien.

0

0

0

0

0

Leerlingen:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

6. Bij het gebruik van de tablets in de taalles hebben de leerlingen minder klassikale instructie nodig.

0

0

0

0

0

20

7. De taal- en spelling opdrachten op de tablets bieden mijn leerlingen genoeg differentiatie.

0

0

0

0

0

13. Ik heb leerlingen die de taalopdrachten beter in hun schrift kunnen maken dan op een tablet.

0

0

0

0

0

14. Mijn talig sterke leerlingen kunnen door het werken op de tablets zelfstandig (zonder instructie) aan de slag.

0

0

0

0

0

15. De zwakke lezers hebben mijn hulp net zo vaak nodig als bij het werken in boeken en schriften.

0

0

0

0

0

16. Mijn leerlingen zijn geconcentreerder wanneer ze taal doen op de tablets dan tijdens het werken met lesboeken en schriften.

0

0

0

0

0

Vragen gericht op algemene ervaringen tablet gebruik.

Voorbereiding:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

1. Ik kijk altijd van te voren op het dashboard hoe de digitale opdrachten van de geplande les er uit zien.

0

0

0

0

0

Uitvoering:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

2. Het aanbieden van de lesstof mbv tablets kost mij minder tijd dan het aanbieden mbv lesboeken, werkboeken en schriften.

0

0

0

0

0

3. Ik heb nu meer tijd om groepjes leerlingen of individuele leerlingen te instrueren.

0

0

0

0

0

4. Ik heb door het werken met de tablets direct zicht op welke lesstof nog onvoldoende wordt beheerst.

0

0

0

0

0

5. Mijn groep werkt meer geconcentreerd als ze met de tablets werken dan wanneer ze een opdracht op papier maken.

0

0

0

0

0

Nakijken en nabespreken:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

6. Het evalueren/nabespreken van de behandelde lesstof kost mij bij het werken met de tablets minder tijd

0

0

0

0

0

21

7. Het nakijken van de gemaakte opdrachten kost mij bij het werken met de tablets minder tijd

0

0

0

0

0

Leerlingen:

Helemaal niet mee eens

Niet mee eens

Er tussenin

Mee eens

Helemaal mee eens

8. Mijn leerlingen weten van te voren wat ze precies moeten maken op de tablets

0

0

0

0

0

9. Al mijn leerlingen zijn enthousiast over het werken op de tablets

0

0

0

0

0

10. Er zijn leerlingen die snel klaar zijn en dan niet weten wat ze moeten doen.

0

0

0

0

0

11. De leerlingen maken met de tablets meer opdrachten dan bij de ‘papieren’ versie

0

0

0

0

0

12. Mijn leerlingen overleggen minder met elkaar tijdens de lessen dan bij het werken met lesboeken.

0

0

0

0

0

Ruimte voor opmerkingen:

Wat ik nog meer kwijt wil over het werken met de tablets van Snappet: Hartelijk bedankt voor je medewerking aan ons onderzoek. Graag per mail terugsturen naar:

jeannette.folsche@agora.nu en wilma.dewaard@agora.nu Met een vriendelijke groet van

Jeannette Fölsche en Wilma de Waard