odiSis didi mTavari - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/9062/1/Odishis_Didi... · 2020. 7....
Transcript of odiSis didi mTavari - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/9062/1/Odishis_Didi... · 2020. 7....
odiSis
didi
mTavari
irakli SamaTava
Tbilisi 2007
gamomcemloba `saari~
(istoriuli romani)
© irakli SamaTava - odiSis didi mTavari
saavtoro uflebebi daculia
redaqtori: nino gabunia
mxatvari: maia fajiSvili
teqnikuri redaqtori: irina markozaSvili
gamomcemloba ̀ saari~
ISBN 978-9941-0-0119-2
_ o, RmerTo Cemo, ra mSvenieria da Tan raoden sevdiani
– Tqva xanSiSesulma qalma; - nuTu amisi avtori Tqvena xarT?
– Tavisi dinji, Wkviani da mravlismTqmeli TvalebiT SemaTvali-
era da roca igrZno, rom mwerali ase Tvrameti-cxrameti
wlisa Zlivs iqneboda, - guldawyvetilma ganacxada, - `ar
mjera, rom eg Tqvenia...`
me ki veraferi movifiqre. minoruli xmiT vuTxari: ̀ swori
brZandebiT, eg Cemi ki ara, xalxis da RmerTis kuTvnilebaa
meTqi...`
ratomRac amis mere irwmuna yoveli. gamimxila kidec,
rom cota ar iyos ewyineboda, Tu marto Cems sakuTrebad
CavTvlidi...
mSvenierebisa da genialobisa ra mogaxsenoT, magram sevdiani
ki udavod iyo!...
nawarmoebis gmiri samegrelos mTavari, levan II dadiania,
romelsac erTi mizani aqvs; aaRorZinos, ganaaxlos feniqsebr
samSoblo. siyvarulisa da movaleobis fonze ki misi xasiaTi
warmoCindeba. sakmarisia mxatvrobis niWi gqondes, da romanis
siuJetebs dawyebuli ̀ prologidan-epilogamde` ambis mauwyebe-
li suraTebiT gaavseb. da ar dasWirdeba Semoqmed-fermwers
raimes warmodgena, iluzireba, radgan sityvebiT gacocxlebuli
realoba da sinamdvile ar miscems gasaqans.
roca romans kiTxulobT SeamCnevT, rom personaJebs ̀ jvris
simZime ufro aSinebT, vidre RliT. xolo RmerTTan harmonias
ver amyareben, rameTu martoobis RvTaebas ukmeven gundruksa
da sakmevels`. amitomacaa maTi locvis ar sjera mkiTxvels.
TiTqos nawers ki ara aqvs raime nakli, aramed TviTon personaJTa
moqmedebas, saRvTo ritualebis aRsrulebisas, aklia marili.
miuxedavad simdidrisa da fufunebisa, zogjer mTavars
uCndeba gancda imisa, rom iyos upovari, RaribTagani. oRond,
vuZRvni mamis naTel xsovnas
Sesavali
_
4 5
sruli bednierebis sanacvlod ̀ winaswar ician, rom bediswerisagan
dacinva moeliT, magram itanen. xom main arian miCveulni moT-
menasa da Seguebas.~
movaleobiT daRlili didi mTavari xSirad aRmoutevebs:
`sul marto var qveyanaze. aravis esmis Cemi. ase hgoniaT, Tu
mTavari xar, yvelaze bednieri xar qveynad. me ki mgonia, ar
SeiZleba kaci yvelafriT bednieri iyos`. meoregan ambobs:
`mxolod me maiZuleben uangarod msaxurebas erisTvi-
so!..~ Tumc miuxedavad am Civilisa, mainc siamovnebs, rom ase
ixarjeba xalxisTvis, samTavrosTvis da ar nanobs, piriqiT, esmis
qveynad risTvis movida da ra daakisra gangebam. amitomac
kmayofili Tavs ar umJRavnebs da TviTon mweralic ver be-
davs aRiaros yovelive, magram mainc cxadia, rom qristes ganv-
lil cxovrebas da golgoTis gzas adarebs Tavisas.
xSirad arigeben, eCurCulebian: ̀ rom unda iwamos cxov-
reba, rom igi Tavadaa RmerTi da maSinac saamo da mSvenieria,
roca TiTqmis araferSi gimarTlebs`. bedma ki am SemTxvevaSi
mSvenieri banovani mouvlina darundia SarvaSiZis saxiT. qali,
romelic exmareba dardTan da sevdasTan brZolaSi da erTs
xvdeba kmayofili mTavari:
- `umjobesia CemSi Caikargos siZulvili, vidre Tavad
Cavikargo masSi .̀ ar unda borotebaze fiqrma goneba mouwamlos,
miT umetes, roca siZulvilze ukeTess grZnobas Tavazoben –
siyvaruls.
`da im dRidan misi Tvalebi ar cimcimeben sevdiT da
arc saxe icinis Zalad`. uceb iviwyebs didkaci Tavis siyva-
ruls. misi genialoba imaSic sWvivis, roca Tavs ajerebs, rom
veravin Sekadrebs avs, garda bediswerisa da RmerTisa. da
esenic, erT cnebaSi ganzogadebulni, jerjerobiT ver ubedaven
levans gamasxaravebasa da dacinvas...
vin aris darundia SarvaSiZe da ra adgili uWiravs mas
romanSi?
ucodveli asuli, romelic mamis Txovnas da vedreba
`momeSveles` ismens da afxazeTis gadarCenis mizniT usiyvaru-
lod Txovdeba did mTavarze. qali, romelmac yvela Seiyvara,
iwama da romelsac dascina cxovrebam.
roca mama, seteman SarvaSiZe amcnobs Zalad gaTxovebis
ambavs, qaliSvili gaognebulia; TiTqos winaTgrZnoba RaRadebs,
roca eubneba: `afxazni Seuvalni da principulni xarT da ar
megona, gawirvac Tu SegeZloT raRac miwis nafleTis gamo RviZ-
li Svilis; me waval, waval da arasodes Semovdgam am samTavros
fexs. magram gaxsovdes, Tuki rame SememTxva, brali sakuTar Tavs
dasde, rom ase uJamod gaswire darundia, mamis kalTas amofare-
buli qaliSvili, mamisganve naadrevad uaryofili!`
yvelaze Semzaravi is aris, rom roca winaswarmetyveleba
axdeba da cxvirmokveTili banovani brundeba afxazeTs, setemans
axsendeba Svilis danaqadnebi da gulSi gaivlebs:
`neta ki ase Sercxvenili marTla ar dabrunebuliyavio~.
da grZnobs danaSauls. amitomaa, rom gaurbis SvilTan saubars,
ver uyurebs mis minornarev Tvalebs da sTxovs kidec, saxeze
mandili aifaros da Tuki adre Svilis mzeTunaxavobiTa da
aramiwieri silamaziT Tavs iwonebda, axla Sercxvenili da
dadianisgan uaryofili qaliSvilis miReba mxolod gvian RamiT
ineba. sibneleSi, ukunSi, rom aravis enaxa. rcxvenoda, uwinaress
ki afxaz-jiqTa gaWaSnikebas erideboda...
mTeli scena maSin isaxeba Cvens Tvalwin, roca mama ver
cnobs Tavis gamozrdils.
`_nuTu es Sen xar darundi? – Svilo, Sviloo, - gahkio-
da simwriT berikaci. es ra mogsvlia, rogor gaumasxaravebixar
wyeul bedisweras. vin gagimeta msgavsi mSveneba ase dasamaxin-
jeblad?~
guldaTuTquli afxazi mTavari darundias silamazis
xelyofas miiCnevs codvad, rameTu mas is wartaces, risi micemac
ar SeuZliaT xelaxla da sCivis RmerTTan: ̀ rad ar momasvene
ufalo am siberis Jamso!..~
kulminacias maSin aRwevs Txroba, roca omis gardauva-
lobas grZnobs afxazi mTavari. risTvis unda omi? gana imis-
Tvis, rom saxeli da dideba moipovos? ara... es omi saWiroa
sakuTar TavTan gasamarjveblad. ̀ Svili ver daicvao, arc imas
vaTqmevineb. dae davmarcxde, movkvde, magram mainc gavibrZoleb.~
aq mTavars swadia igrZnos, rom ar aris mTlad uunaro da
6 7
araqaTgamoclili moxuci, rom isev SeuZlia brZola, Rirsebis
dacva da pativis amyrelTa Semusvra.
maSin, roca bediswera ase dascinis berikacs, mis gulSi
cvalebadoba xdeba. Tuki adre eklesiisTvis da rwmenisTvis
ibrZoda, qristeze da mrwamsze xeli aiRo da saydari gadawva.
aq ki udavod Cagesmeba mis mier adre naTqvami sityvebi:
`miveCvie sakuTari kerpis Seqmnas. me armazis salocavi
var ufalo qartexilebisagan dafSvnili da gacamtverebu-
li.~ da nanobs, rom balRi ar aris, Torem cxovrebas sxvagvarad
moiwyobda. imitom miiltvis RvTaebisaken, rom icis rwmena
mzes hgavs. hoda, unda rom gananaTlos sulis sibnele, rom
SeZlos gamarjveba. samwuxaro is aris, rom armazis salocaviviT
daifSvna da gacamtverda marTlacda...~
TvalTmaqcoba... egoizmi... siZulvili... romanis laitmoti-
vaa erTgvari... roca levan dadiani biZamisis werils kiTxu-
lobs, farisevluri rCeva-darigebani gvafiqrebinebs, rom eg
kaci gamocdilia da amasTan keTilSobili. ase magaliTad:
`_ ndobis gareSe erTi ubadruki, usaxuri qmnileba xar, -
uvargisi da gamousadegari, magram biblia, romelic TiTqmis
zepirad Segaswavle, geubneba: ̀ nu daugdeb yvelas yurs, vinc
megobars dagiZaxebs da nu gauReb Seni gulis WiSkars~. mimo-
ixede da mixvdebi, rom Sens gverdiT TiTqmis aravinaa, garda
martoobisa. ase ar yofilxar martooden Sen. martoobisTvis
yofila yvela didkaci ganwiruli.~
`Sen ufleba gaqvs iyo bednieri, magram gaxsovdes, fufuneba
gametiCrebis uflebas ar gaZlevs. unda ecado, mavanis grZnobebze
iTamaSo, maT gulisTqmas miyve, Torem Tu xalxs ganudeq, icode
mogklaven mZinares...`
idumaleba. ai is mantia, romelic axvevia samegrelos
yofil regents. igi ise qadagebs, TiTqos tribunaze idges...
`gaaRmerTe igi, vinc Tavad RmerTs emsaxureba, magram
imisTana RvTismsaxurs nu miendobi, taZarSi rom oqroTi mova-
rayebul xatTa samzerad Sesvla sCvevia`. amas maSin ambobs,
roca Tavis samlocveloSi vercxlis freskebs aTvalierebs,
xolo gulnatkens TvalT levanis oqros samreklo exateba.
marTalia, Tavis Tvisebebs sagmobad da saZraxad miiCnevs, magram
malavs, rom es misi kuTvnilebaa.
vin aris vezirTuxucesi merab qorToZe, igive kortuga?
da risTvis daawinaura levanma ase uceb?
mogexsenebaT cixis mSenebloba axali dawyebuli iyo.
sanam TavSesafari mzad ar iqneboda, manam omis dawyeba araswor
sabrZolo taqtikad eCveneboda. levanis SorsmWvreteloba
imaSi gamoCnda, roca dedofals SeparviT uwyo gafrTxileba:
`mTlad nu miendobi mag kacs darundia; qalis naz bunebas
kacis moZalade xasiaTi yovelTvis jabnis. ar misce imis ufleba
filosofiuri mWevrmetyvelebiT STaiWras Sens sulSi, Torem
Sensave gancdebze iTamaSebs calsaxovnad. awone misi kacoba
da ar moiwono martooden xasiaTisTvis, radgan pirferebi
mudam icinian, xolo martosulebic Tavs gansxvavebiT gaCveneben.
kacs hgonia, rom is Tviseba, romelic RvTisgan moeniWa sagmobia,
amitom niRbosnebi malaven TavianT WeSmarit saxes da araso-
des gecxadebian iseTebad, rogorebic arian sinamdvileSi. iqneb
eg merabic niRbosania da sasaxle karnavali hgonia? amindiviT
cvalebadia da momnusxveli saubriT msmenelis maxeSi gabma
Cvevia. amitom roca metyvelebs sanaxevrod usmine. gulisyurs
nu miapyrob mas, radgan sxva saqmeebic ar daglevia jer. ar
miiCnio Tanatolad, Torem eameba dedofalTan gaTanasworeba.
sjobs mTlad martosuli iyo, vidre pirferTan gulgaxsnili.
darundia ki aSinebs mTavars. iqneb erT dRes yvelaferi
wagarTvas misnairmao.
mTavari ar ibneva da pasuxobs: _ ̀ verafers wamarTmeven,
radgan piratebi da mZarcvelebi Sors arian Cemgan~. magram
erT rameSi eWvdeba, egeb qalis siyvarulSi Seeziaron, ambobs
kidec, - ̀ mxolod qali Tu damifleTs guls, Torem jojoebi
da kaliebi ras damakleben Tu ici?!~
analogiur rCevas aZlevs mama samegrelos dedofals.
_ ̀ nu miendobi im vezirs; xom ici – sarke xar samTavrosi.
zedmetad ar daiaxlovo, Torem kacis ena iseTi borotia, vin
icis ras dagwameben. moxucs guli migrZnobs, rom es muxTali
sofeli ise ar momasvenebs, sanam erT ubedurebas ar gadau-
8 9
qrolebs Cems Tavze. wuTisofeli Smagia da vici, rom ucilob-
lad damamcirebs, fexqveS gamigebs. Tu axalgazrdas verara
damaklo, bebers mainc mazRvevinebs~...
berikacis TqmiT bedi marTlacda gasaocaria. oRond
erTi cudi Cvevac aqvs. eg aris, rom man ar icis da ar eSinia
seteman SarvaSiZis, magram raa gasakviri, TviT RmerTic ki ar
daindo bedisweram!
TiTqos yvelaferi iqiTken aris mimarTuli da mweralic
winaswar amzadebs mkiTxvels, rom Tuki romanis mSvenier personaJs,
darundia SarvaSiZes raime SeemTxva, ar gaikvirvos, ar iucnau-
ros. aseve aiZulebs mkiTxvels, rom Tuki im qalis bedi tragikuli
iqna, cotaTi mainc Rvaros cremli!..
da maSin, roca jalaTi aRasrulebs Tavis misias, xolo
levani amazrzenad gascqers Tavis sayvarel qals, dagenaneba
TviTon mTavari. xolo darundias naTqvami martooden ubralo
sityvaTa wyoba ki ara, aramed Zaxilia imisa, rom gaiRviZos
didma mTavarma. qalis Tqmisamebr, tyuilad Seswira Tavi megrelT,
rameTu isargebles misi aryofniT. misi vedreba suls ufori-
aqebs levans; eubneba, imis Rirsia odiSelni, rom pativi ahya-
roo.~ `daukavSirdi xonTqars, Sahs, an romelime mters, rom
cocxlad mihyido isini, rameTu ukeTesis Rirsni ar ariano~.
`ekals eg Tviseba aqvs; Tu igrZno, rom gasawiradaa ganwi-
ruli, daaswrebs da sxvas gaswiravs~... wavida darundia da
auforiaqa levans suli... iqneb marTla tyuilad Seswira
Tavi samegrelos?..
cota ar iyos, mTavari axla ujerebs dedofals; roca
procesia dasrulda da qvemexebma kvamlSi gaxvia samTavro, -
ase uTxres moZmeebma mTavars: ̀ mteri daiZra yovelgano!`
magram ra xdeba? umoqmedodaa da marto ase ambobs:
`ase uqniaT nacar-mtvrad uqceviaT eg uRirsi samTavroo!...̀
TviTon ki misaReb oTaxSi Sedis. ai iq, sadac simamrisgan morTme-
uli mziTvTaSorisi saocreba eloda. instrumenti, romelic
agonebda mis dakargul siyvaruls; bedad Savma katam gadair-
bina. eg ubedurebis niSania mwerliseul xelovnebaSi. TviTon
mTavaric yovelives bedisweras miawers...
ubralo araa darundias wasvlac. manamde aniSnebs did
mTavars. ̀ maSin, roca Cemze agicruvdeba guli da igrZnob, rom
Sen CemTan SedarebiT piramida xar, rom Cemze gacilebiT ukeTesi,
- maSin Segevrdomebi: iqneb am piramidas saZirkveli aqvs da
misi libo var me?!~ cotaTi aeWvebs mTavars, rom Tu Cven
davSordebiT erTmaneTs, araraobad iqceviT Senc da Seni
samTavroco!...
TviTon mTavari marTlacda uzomodaa Seyvarebuli, mag-
ram samTavroze winare aravis ayenebs. roca dedofali eved-
reba masTan erTad imReros, uars eubneba survilis Sesru-
lebaze.
_ `Cemi simRera qaris zuzuns hgavs, yovel wams rom
SesaZloa grigalad gadaiqces. ar ginda, ar Rirs, raRac ubralo
axirebis gamo saxeli gamitydes. xom ici, Tu aRmogaCenen, rom
ugulo kerpkaca xar, xelad SegiZuleben. aba ras ityvis xalxi.
gadareula mTavaric da TviTon samegrelos dedofali, rom
Znelbedobis Jams, roca ase uWirs qveyanas, - Ramis bind-
bundSi instruments akvnesebeno~.
kargad esmoda qveynis politikuri mdgomareoba. amitom
ambobs ̀ Secdoma iqneba medoleebi da mestvireebi quCaSi gamov-
fino da vaiZulo simRera da TamaSio!`
levans kargi urTierToba hqonda mezobel samTavroebTan.
mxolod imereTis mefes ver ewyoboda. erTi mxriv eg kaci
didi fariseveli vinme iyo. megobruli urTierToba hqonda
giorgi lipartianTan, gulSi ki fiqrobda yofil regentze:
`am kacs sakuTari cxovreba ver mouwesrigebia da xalxis
beds rogor gankargavs? umjobesia sakuTari moiwesrigos, sanam
sakacobrio tvirTs moikidebdes...~
da isev giorgi lipartianis portrets mivubrundeT.
ucnauria misi Sinagani samyaro da sulis Zaxili, roca Caesmis
Semdegi sityvebi: Tuki deda mogenatreba RvTismSoblis xatTan
daiCoqe, rom dedaSviluri siTbo igrZnoo, - ar iCoqeba da
Tavs umxels imasac, rom deda ar uyvars.
nawarmoebis gmirebi ganicdian sulier kataklizmebs.
TiToeuls dro eTamaSeba, ekekluceba da Tavs ajereben, rom ar
10 11
icvlebian drosTan mimarTebaSi. mxolod Jami icvleba. da
windawin Wvreten, rom imaze metad dazaraldebian vidre
dRes arian dazaralebulni.
cxovrebisgan galoTebul mandilosans eSinia momavlis.
amitomacaa, rom nabijs ar dgams, win ar miiwevs. halucinaciebisa
da Semzaravi ironiis qveS viRac musikosis saxiT eCurCuleba
da moqmedebisken ubiZgebs...
Tavadac kargad esmis, rom ̀ doze da reze moimede musikis
mTel akordebs ver aaJRrialebs. ̀ Sen mxolod doze moimedes
gsurs iyo bedis kmayofili. magram eZie danarCenebic. aawyve,
harmoniaSi moiyvane da roca gamonagoni raRacas daemsgavseba
Seni tanjuli cxovrebac udavod Seicvleba. Sen ar imsaxu-
rebdi aseT momavals, magram ras izam, - aseTi yofila bedi
Seni!`
iseTi gancda giCndeba, rom musikosi cxovrebaa TviTon, an
sawuTros saidumloebis Semcnobi. da Cndeba iluzia imisa, rom
musika axlac ukravs. ise giaxlebs misi naTqvami da ise JRers,
rogorc harmonia, gamdinari wylis rakraksaviT. Tumc, sayve-
dursac eubneba. ai maSin ki Semzaravi mosasmeni xdeba dakruli:
- gana ar imsaxureb aseT cxovrebas? gana yovelive SeniT
ar Sehqmen? arasodes gibrZolia, amitomac mona ukeTesad cxov-
rebis Rirsi ar aris!
icis nestanmac rom unda ibrZolos, magram is xom moklebu-
lia omis niWs?
maSin raRac xma cxarobs da eubneba:
gulxeldakrefiT ijeq da mogude eg arafrismTqmeli da
arafrismomtani wamebi. erTs girCev maSin, Wraqi aanTe an sanTe-
li, rom Sens Zvirfass meuRles ar moaklo romantika...
nestani grZnobs, rom dascinian. am dacinvas ver xvdeba
da realur rCevad miiCnevs sanTlis anTebas meuRlisaTvis. aq
SefarviT eubnebian, rom Tuki waxval da gaiqcevi Seni Zvirfa-
si meuRlis Sinagani samyaro ganaTdeba, naTeli daisadgurebs
da mixvdeba, rom Sen sanTeliviT saWiro iyav misTvis...
gaqcevisaken ki didi mTavari ubiZgebs. ̀ eg ra dagmarTnia
dedofalo, rom Takara mzeze sabelmobmul ZaRls daatareb.
`dedofloba` ar gcodnia, Tu RmerTi gagrisxvia? sul sxva
simaRleze unda idge dRes mainc.
nestans ki aseTi pasuxi aqvs momzadebuli: (TiTqos Tavsac
acodebs).
farisevloba? oh es oxeri da dawyevlili farisevloba.
isedac bevrs viTmen da vmalav. moCvenebiTi niRabi bednieri
qalisa jerac Rirseulad damaqvs. nuTu eg ar kmara, rom kidev
axali sazrunaviT davimZimo suli?
xolo roca mTavari gaqcevisaken mouwodebs da Tan mis
dacvaze pretenzias acxadebs, xvdeba banovani, rom am erT
wuTSi imaze meti SesTavaza, rasac mTeli cxovreba ver miscemda
giorgi lipartiani...
ubralo ar aris romanis gmirTa aRsasruli. risTvis
iklavs nestani Tavs? roca mTavari umxels, rom nurasodes
daukravs mag samefo instrumentze, rameTu arc moswons qalis
dakruli da amasTan Tavis dakargul siyvaruls agonebs, bano-
vani xvdeba, rom sasaxleSi sruliad zedmetia. TviTmkvlelo-
biT aRsasruli ki moaswavebs misi sulieri samyaros gamyinva-
rebaze. rom giorgisTan Tanacxovrebam Secvala, miCqmala masSi
arsebuli mSvenierebani.
darundia ki maSin kvdeba, roca amis aucileblobas grZnobs.
arc is sWirdeba qveynad vinmes. ver gaiSlis Tmas meuRlisa-
Tvis, ver mouvlis Svilebs, ver miexmareba berikacs marto-obis
umZimess wuTebSi.
am dros mTavari warsulis dabrunebaze ocnebobs. unda
xelaxla gaiaros ganvlili gza, magram raRac idumaleba ewina-
aRmdegeba. aSinebs, emuqreba, rom ar Rirs, rom Znelia yvelafris
xelaxla ganmeoreba. ajobebs imoqmedos, dinebas ar Seewina-
aRmdegos.
niSandoblivia romanSi misi anderZi.
yurSi rom Caesmoda xmaTa musikasaviT:
-`nu ggonia Tavi RmerTi, radgan meufeba metad rTuliao.
da ver arkvevs martoobiT ganmsWvalul sivrceSi vin eCur-
Culeba da eubneba mTavars saaRmsareblo sityvebs.~
marTalia eg sityvebi sul adrea dawerili, magram mTavris
sikvdilis Jams, Tuki guldasmiT erTxel mainc wagikiTxavT eg
12 13
epizodi, mixvdebodiT, rom mwerali Secda, rameTu is aRsras-
rulis Jams ufro mZafri iqneboda.
miuxedavad imisa, rom bolos, epilogamde ar weria: ̀ icxovre
ise, TiTqos romelime asketi beri xar, adamianuri mankierebi-
sagan gaZrcvnilio, magram sulisSemxuTveli garemo ki daCag-
rulad aqac agrZnobinebs Tavs.
siSavis angelozi eCurCuleba: - ratom unda igrZno
Tavi daCagrulad? Tavad daamcire cxovreba da nagvis urnad
aqcieo igi. isev mimdinareobs omi da qiSpi, oRond winandlisa-
gan erT saxesxvaobas SeamCnevT – martooba jabnis da ereva...
amitom Civis: ̀ suleli ki ar var sinamdviles TvalebSi
Sevxedo da ver aRviqva, magram macale cota xans, xom amCnev
Tavs rom vityueb, magram ar esmis misi vedrebis arc marto-
obas.
xalxis umadurebas bolo ara aqvs. samegrelosTvis gul-
dafleTil da Tavganwirul levans sikvdilis Semdeg pativs
ayrian da iwyeben bogins dadianiseul sasaxles.
da axda darundia SarvaSiZis epitafia:
`verasodes gaigebs kacobrioba, risTvis movida odiSis
didi mTavari, an ra awuxebda mTeli cxovreba...~
avtorisagan
2007 wlis 6 oqtomberi
���
noembris susxiani dari iyo. pirquSi zamTari ZiZgni-
da naz bunebas da gayinul are-mares Semzarav suraTebs
uCvenebda...
iqneboda daaxloebiT mwuxris periodi. sagvareu-
lo samreklom deda zari aatoka da im saSinel simarto-
veSi yru guguni, TiTqos samyaroze qristes meored mos-
vlas iuwyeboda. iqneb am ucnauri SiSisa da martoobis
gancdis mizezi gaxda mTavris mousvleloba saydarSi.
ugunebod iyo odiSis didi mTavari. TavisTvis, raRac
gasamarTlebel mizezs eZebda, magram grZnobda, rom pir-
moTneobiTa da Tavis marTlebiT scodavda RmerTs.
`magram rom mezareba?!` – gaifiqra levanma. mombe-
zrda TvalTmaqcoba. mainc yvelas sjera Cemi da wminda-
nad davusaxivar xalxs. magram ara... iqneb sjobdes erT-
xel kidev gaverTxo saydarsa Sina, - samTavros keTil-
dReobisaTvis da piradi warmatebisTvis, - ase waatana.
brmebi martivad ijereben yvelafers, xolo erTi
`mamao Cvenos` TqmiT aTasobiT yrus viTayvanismcemleb.
xalxi xom sulelia. Tu daanaxve, rom zedmetad RvTis-
mosavi xar, Zvel, mamapapiseul xatebs miiviwyeben da axal
siwmindeebs Seqmnian Tavad; Sav huneze zogi briyvi, wmin-
da giorgis nacvlad, me gamomsaxavs...
msgavsi urwmunoeba xSirad Semoepareboda sulis
bnel kunWulSi. grZnobda, rom scodavda, magram RvTae-
bad Tavis dasaxva mainc did netarebas aniWebda...
fiqrebi Rlida did mTavars da sasowarkveTili
xSirad zluqunebda kidec. sayvedurobda RmerTs samya-
roze movlenisaTvis... mas zogadad movaleobani uTu-
Tqavda guls. jvris simZime ufro aSinebda, vidre Rli-
I nawili
14 15
da... da nanobda rom Zlevamosili samTavros beladi iyo,
amave samTavroze ugonod Seyvarebuli...
sarkmlidan gaixeda. buneba mwared tiroda. calke
dadians da calke mistiur samyaros tkioda suli...
bnel lands mohkra Tvali. ver gaarCia, magram grZno-
bda, rom siSavis angelozi uaxlovdeboda sasaxles...
ucnobma kdemiTa da ridiT daakakuna karebze. TiT-
qos Semoesma levans da undoda eyvira, rom kvlav ganme-
orda kakuni...
- sad gaqrnen es wyeuli msaxurebi? – gaifiqra mTa-
varma.
imav wams msaxuris formaSi gamowyobili qali ga-
moCnda. batonis risxvian mzeraze nabijs auCqara. mRelva-
reba da ridi Cagubeboda TvalebSi. eSinoda?! mereda risi?!.
miuxedavad darbaisluri gamometyvelebisa da
mkacri ierisa, ver vityviT, rom mTavari gulqva da sas-
tiki iyo. ubralod wesrigisa da ritualebis moyvaruli
gaxldaT.
smenoda, rom Soreul safrangeTSi msaxurebi bato-
nis dakrulze cekvavdnen, sasaxlis winamZRols Tvaleb-
Si Sescicinebdnen da davalebas usityvod asrulebdnen.
maT fonze sruliad zarmacebad warmoedgina Si-
munvarebi Tu xelqveiTebi...
`frangebi bunebiT amyolni arian` – TavisTvis daas-
kvna mTavarma. xasiaTis Taviseburebazea yovelive da-
mokidebuli. iq, sxvisi xelqveiToba zogisTvis netare-
bas warmoadgens. Tavisuflebis motrfiale qarTveli ki
sxvis uRels mimagrebas saxrCobelad an sasikvdilo gana-
Cenad miiCnevs.
mainc ra yofilxarT qarTvelni da uwinares ki meg-
ruli Sto. msaxurebic ki manekenebad ver qceulxarT.
levan dadiani Tavisi xasiaTis sisustes miawerda
yovelives. bolos, isic ki daaskvna, rom `bunebiT amays
araferi Secvliso` da mosamsaxureTa damonebaze aiRo
xeli.
���
gaiRo sasaxlis kari da sasuliero pirTagani Semo-
vida. pirjvris gardasaxva aqac ar daviwynia. mTavars
RvTiswyaloba usurva pirvel da merme...
is iyo, sayveduri unda eTqva wirvaze gamoucxadeb-
lobisaTvis, magram moagonda `xalxis dampurebeli iyo
levani da masTan SuRli samTavros daanawevrebda~. aki
TviTonac xvdeboda, rom odiSs msgavsi Zliereba jerac
ar ganecada. didad uxaroda, rom yvelafris miuxedavad
mxiarulad cxovrobdnen samTavros mkvidrni da sayve-
durs dumili arCia...
mixvda dadiani moZRvris iWvneuli gamocxadebis
mizezs. Tavdapirvelad dumda, Semdeg Cveuli ostato-
biT saxe moinaRvliana, qveSecneulad, idumalad iwyo
oratoroba.
`uwyi Sen, sulisa xelmwifev, raoden momqanca sam-
Tavroze zrunvam da garjam. CvenSi orgulni momravl-
dnen da maxvilTa lesva iwyes...`
raRac Zalam ubiZga bibliur hangze emRera: `nu ggo-
niaT, viTom dedamiwaze mSvidobis mosatanad movedi. ara
mSvidobis, aramed maxvilis mosatanado`. amas gaiZaxis
calke gurieli, calke sxva vai mTavrebi... maT mizans war-
moadgens damcrobilni da ganadgurebulni ixilon Tvi-
sive moZmeni. maT erTmTavrobas, mTlianobas mtroba da
SuRli anacvales. da mebraleba isini, rameTu msgavsi
sulmdabloba daRupvas uqadis maT da amasTan, winaswar
vici, rom odiSis msgavsad verasdros ayvavdebian. veras-
dros aRwevs warmatebas is, vinc yrmas martooden iar-
aRis lesvas aswavlis da Tvali ki mkvlelobaze gaurbis.
`me isic gamigia, moZRvaro, rom yvelaze did dana-
Sauls Cadis is, vinc moZmes laxvars scems. magram ve-
rafers damakleben me, did mTavars`...
16 17
kidev undoda gaegrZelebina, magram mixvda, rom
moZRvris winaSe danaqadnebma sityvebma cotaTi aaner-
viula sasuliero.
`es ra wamovroSeo`, - wamierad inana, magram isic mo-
agonda, rom yoveli Sexvedra amgvarad sruldeboda;
da es sityvebic maTi `paemnis` dasasrulad miiCnia...
- gacilebiT didia Sroma da Rvawli Seni, magram ze-
ciuri mamis winaSe gifasdeba yoveli. raoden didic ar
unda iyo, ar daiviwyo ufali, Torem sul marto iqnebi
maradis...
- gaxsovs, jer kidev maSin, roca mcirewlovani iyav
da taxts regenti giorgi lipartiani marTavda?! aseTi
ar iyav maSin!
yovel dResaswaulze Zvirfasi saCuqrebiT, nugbari
kerZebiT umaspinZldebodi samreklosa da saydars Sek-
rebil upuroebs. maSin mTlad wmindani iyav. – ise aRmo-
uteva mRvdelmTavarma, TiTqos im dros mistiroda.
ukmayofilo qadagebani kvlav grZeldebodnen...
gaxsovs, sasaxlidan rom Zvirfasi samkaulebi mo-
itane da xatebs moafine? manuCar I dadianis Ze iyav, yovliT
mdidari da SeZlebuli, magram biZis risxva daimsaxure.
yovelTvis qedmaRali da amayi iyav. lipartianebma rom
qurdi giwodes da dagamcires, amiT gulic dagwyvites.
maSin girCie: `ubralo baiebi moarTvi deda RvTisas da
isic sakmarisia-meTqi...`
Soridan gadevnebdi Tvalyurs rogor izrdebodi
da vaJkacdebodi, yovel dResaswaulze baiebiTa da
yvavilTa konebiT cxaddebodi. dRes ki... dedis xaTriT
mainc miaxlebodi salocavs.
tuCze ikbina mTavarma. moagonda, rom dedis gar-
dacvalebis dRe iyo da amasTan, misi dabadebis.
ra umaduri vyofilvar, - Tqva naRvlianad da gul-
mxurvale locvas Seudga.
���
aleqsandre kaxTa mefis asuli iyo Tamari. umSveni-
eresi mandilosani; bunebiT nazi qmnileba. saocrad mim-
dobi da miamiti...
kaxTa mefes sakuTari asuli ucxoobaSi hyavda gaz-
rdili. sparsul, iranul tradiciebsa da enas aswavlida
qaliSvils.
mefuri sisxlis Camomavali iyo da xSirad stumrad
epatiJebodnen iranSi. imasac amboben, rom Sah-abas I mo-
xiblula qalis mimzidveli aRnagobiT da xSirad TavisTan
nadimze hyavda Tamari sapatio stumris rangSi...
despanebma amcnes kaxTa mefes, rom eg urjulo asuls
mogtacebs da ajobebs raime myari mizezi moZebno, rom
Tamari saqarTveloSi daabrunoo...
aleqsandre grZnobda, rom Tu asuls cota xniTac
daayovnebda ucxoobaSi, misi moZule mteri wagvrida da
amiT Searcxvenda mas.
ase miswera aleqsandrem:
-`Tuki odesme gigrZvnia ra aris qaliSvilis siy-
varuli, mciredi xniT gadmoabrZaneT Tamari kaxeTs. qa-
luri sneuleba Sehyria dedamiss da iTxovs ukanasknelad
asulTan gasaubrebas...
es rasakvirvelia SeTiTxnili ambavi iyo. Sah-abasi
mefis naTqvamis sisworeSi uciloblad daeWvdeboda,
amitom, saWiro iyo aleqsandres Tavisi meuRle sadme
gadaemala...
Tavisi meuRlis oTaxSi viRac sneuli daawvina kaxe-
Tis mefem, TviTon dedofali ki Tavis erTgul mokavSi-
reebTan, dadianebTan gagzavna. dedofals cda ar unda
daeklo da Tavisi asuli rogorme dadianebis rZlad
gaexada...
Sah-abasma mciredi xniT ukan daabruna Tamari... ra-
modenime xanma ganvlo...
18 19
mziTvebi gaugzavna Teiranidan Sahma kaxeTis mefes,
Tan uTxra: `Seni asuli dResve unda mecoloso`.
cotaTi SeSinebulma mefem sanacvlod ZRveni miar-
Tva ispahans, pasuxad ki uTxra: `dedis anderZis Sesru-
leba gadawyvita Tamarma. wasvlamde daniSnuli iyo sa-
megrelos mTavarze da cotaTi adre rom mogewera da
geTxova CemTvis, egeb rame gvSveloda`. didi pativis-
cemis niSnad muxisgan damzadebul nards gigzavni, spar-
suli ornamentebiT, aseve xaliCebs da kaxur Rvinos...
undoda, qrTamiT mainc moelbo Sah-abasi, radgan eS-
inoda, boroti ZaliT ar gamoelaSqra saqarTvelosken...
ase gadaarCina Tavisi saTayvano asuli kaxeTis me-
fem aleqsandrem da mterTan sisxlis arevas dadianeb-
Tan damoyvreba arCia...
Tamar da manuCar dadians qorwinebis meoTxe wels
vaJi SeeZinaT. saxelad levani daarqves...
���
msaxurebisa da moaxleebis mTeli gundi elolia-
veboda did mTavars. ferxT egebodnen, batonis nabrZa-
nebs umal asrulebdnen.
Simunvars larnaki Camohqonda. danarCenebi ezoSi
msxmoiare vardebs makratliT Wridnen.
iqve, axlo-maxlo, lamaz xeivanSi mTvaris mxrColav
Suqze qalis mSvenier biusts mohkravdiT Tvals...
gvian moagonda levans, rom dedis anderZi aucile-
blad unda Seesrulnebina...
mTavris qali xasxasa vardebs iTxovda, samTavroSi
dawurul Rvinos, `megruli nanas` amusikebas da sxvas...
gvian, Zalian gvian asrulda, magram mTavaria, rom
sabralo qalbatonis survili miviwyebuli ar iqna...
���
sasaxleSi gvian RamiT dabrunda. misaReb oTaxSi
roiali idga, romelzec `ucnobi` mandilosani Wirveul
musikas anaxlebda.
Ramis bindbundSi mwared tiroda samefo instrumen-
ti. moeCvena levans, rom Zalze uSnod ukravda stumari.
pirferi da mliqvneli ar iyo, amitomac eZnelebo-
da daemala sakuTari gancda.
aSkarad ar moswonda klasika, magram raRac Zala zRu-
davda, akavebda. arc TviTon ineba is zRude da kedeli dae-
ngria, rasac TavSekaveba erqva.
maS, ra eqna mTavars. moagonda, biblioTekaSi rom
myudroeba mefobda da didma mTavarma martoobasTan
dazaveba swored iq gadawyvita.
minoruli xmebi iqac Semoesma. grZnobda, rom mTlad
marto iyo dedamiwaze. `xom ar viloco?!` – magram uwyo-
da, rom RmerTTan harmonias ver daamyarebda, radgan mar-
toobis RvTaebas ukmevda gundruksa da sakmevels...
Zvel tiloebs mohkra Tvali. xelovnebis unikalur
Zeglebs ar warmoadgendnen, Tumc ki msoflio xelovan-
Ta xelTuqmnel Sedevrebze Zvirfasad eCvena.
zogan mamis portrets mohkra Tvali, zogan natur-
morts, zogan miniaturul Canaxatebs. moulodnelad
sakuTari yrmobis amsaxvel firs waawyda. guli dawyda,
rom aSkarad gardaqmniliyo. sarkeSi Caixeda da WaRara
Tmis xilvaze adamianuri yofa Seicno da gaukvirda, rom
saxezec naadrevi sibere aRbeWdvoda...
���
jvrisweramde erTi kviriT adre mTavars ubedure-
ba daatyda Tavs. siyrmiT saocnebo saqorwino gvirgvi-
nis dadgma ar eRirsa dadianTa gvaris warmomadgenels...
20 21
ocneba uyvarda odiSis mTavars. ase egona, rom mi-
raJTa samyaroSi cxovrebiT SeeZlo wamierad daeviwye-
bina ucilo xvedris mniSvneloba.
warmoidgina qalaqi fazisi. aietisa da legendebis
samSoblo. mdinareze fafukad gadebuli xidi, romel-
zec yvela da yvelaferi nazad, autokeblad moZraobs.
am xis xidze ver naxavT veranair marSruts, verc sabar-
gos, verc tvirTmzidavs.
kdemamosileba Casaxvia lamaz qalbatons sulSi...
yvavilTa Taiguls fafukad exeba. ucxo, mindvris yvavi-
lTa surneliT aTrobs gaubedurebul samyaros... dage-
naneba msgavsi mSvenebani mosakrefad, magram ra adamia-
ni xar, Tu ar mohkali, Tu ar Semusre da gaanadgure yove-
li. am konebis garemocvaSi gaviwydeba, rom miwis gundis-
gan Sekerili qmnileba xar, martoobisTvis da ubedure-
bisTvis ganwiruli...
gaivlis wlebi da sikvdilis momlodine didi mTa-
vari warmoidgens, Tu rogor daTqera grZneulma mee-
tlem da roxroxa etlma misTvis wmidaTawmida.
dReebic da mTavars unda ecolos. gvirgvini da sa-
mefo cxovreba moelis mdabios qaliSvils. mas jer ara-
feri unaxavs, garda cremlisa da ubedurebisa. roca eC-
urCulebian, rom didi saasaxlis diasaxlisi unda gaxdes,
- cqmutavs, nerviulobs, Wirveulobs. SiSobs, iqneb Tavi
ver gaarTvas siZneleebs. ar unda ojaxi Searcxvinos. isic
efiqreba, egeb vinmem mdabios asuli uwodos. winaswar
icis, rom dacinva moelis, magram aitans. xom mainc miCveu-
li aris imas, rom Seeguos yovelives.
dadianTa gvaris TvalsaCino warmomadgeneli mainc
eWvianobs, xom suliT faqizi arseba unda ecolos, mag-
ram... `iqneb moindomos Tavisi mSier-mwyurvali ded-ma-
mis Cems xarjze dapureba`. Raribs yvelaze metad uWirs.
auracxeli problemebis winaSe myofni CemSi eZieben sa-
sos da nugeSs... me viqnebi maTTvis rwmenis taZari, xolo
isini qurumobas ar moiSlian arasgziT...`
da moulodnelad fiqri da ocneba wydeba. molizRa-
ri mdinaris bani da eqo Semzaravad gahkivis `mieSvele-
To`... cxenebis Tqara-TqurSi viTomda bednier gogonas
waarTves cxovreba.
meetle sadRac miimala. swored ise, rogorc mkv-
lelebsa da loTebs sCveviaT.
momakvdavi bedis anabara datoves quCaSi. erTxel,
oRond erTxel daexedaT misi saxis krunCxvian nakvTe-
bze da merme gaclodaT Tundac...
���
riJraJze, roca buneba Tavs anebebda Zils, samya-
ro ki ganaxlebisTvis emzadeboda, mezobel qalaqidan
Sikriks samgloviaro uwyeba mohqonda.
sasaxlis ezoSi ZaRlebi ymuodnen. groZnobda mTa-
vari, rom dRes misTvis axlobel adamians uciloblad
dakargavda...
ZaRlebs raRac uCveulo niWi arguna bunebam avis-
momaswavlebeli winaswarmetyvelebisa.
axlac ar Semcdaran wyeuli pirutyvebi. amJamad maT
windawin ganWvrites mTavris sayvareli qalis sikvdili...
yvelas egona, rom levani gons dakargavda, magram
piriqiT. Tavs datexilma ubedurebam gaakerpa, gaajiqa.
pirvelad igrZno, rom sxeuli Zalian mZime iyo da ZaliT
atarebda aqamde.
levan dadianma mxolod cxenebis SekazmvaRa brZana.
satrfosken mimaval gzaze malulad icremleboda.
ra gasakviria, `guli hqonda levans, Torem qva rom hqo-
noda, ra uWirda maSin!`
msaxuris xeliT ukanaskneli survili Seusrula.
micvalebuls Tvrameti cali xasxasa vardi Seugzavna.
amayad, Tavis aweviT Cveoda panaSvidze gamocxade-
ba. mis TiToeul moZraobas, mimikrias akvirdebodnen
22 23
yvelam erTjerovnad aRmoaCina, rom yvelaze medi-
duri da TavkerZa kaci TavCaqindruli miuyveboda pro-
cesias...
siRaribem guli moukla odiSis did mTavars. ra ar
smenoda gausaZlis viTarebaze. bavSvobaSic mSierTa
da mwyurvalTa xilvisagan goneba ewamleboda, magram is,
rac Tavisi sacolis saxlSi naxa, iyo gadaWarbebuli si-
duxWire...
xSirad sayvedurobda sacoles, gulgamwyrals er-
Txel isic ki uTqvams, rom qals quCa-quCa, yvavilebi-
TurT wanwali ar SeSvenoda.
qaliSvils ki mTavarTan SekamaTeba ar Cveoda. imis
SiSiT, rom ar daekarga is.
sevda gaumZafrda martosul, yarib mTavarTagans.
mxolod axla mixvda, Tu rad ar uCerdeboda asuls guli
Sin, ratom garboda saxlidan uTenia da rad daexetebo-
da mdidrul agarakTa SemogarenSi. undoda Tvali See-
Cvia fufunebisTvis da ar eucxova dadianebTan.
da pirvelad moxda, rom dadianma qalis TiToeuli
nabiji moiwona da ar gakicxa. wamiT inatra levanma misi
gacocxleba, rom eTqva, `raoden Wirdeboda mTavars misi
siyvaruli`. neta rad ar gamovnaxe dro mis sanugeSeb-
lad?` – sakuTari Tavi SezizRda. ara imitom, rom adami-
ani iyo, aramed imisTvis, rom mTavari iyo Zlevamosili
imperiisa. mTeli cxovreba mas Sealia. wamic ki ver gamo-
naxa satrfosTan misasvlelad.
rom scodnoda, rom esoden Raribi iyo, saswrafod
waiyvanda sasaxleSi, raTa misi tanjvisTvis moeRo bo-
lo...
am odaSi saarsebo pirobebic ar gaxldaT. islis sa-
xuravidan mzis CaxCaxa sxivebi iRvreboda da aTinaTebiT
imsWvaleboda oTaxi. levan dadianma civi da gausaZlisi
zamTaric warmoidgina. `iqneb amadac avadmyofobda
zamTrobiT` da am siRaribis dasaviwyeblad gareT gavida...
���
levan II dadianTan yvela samTavros warmomad-
genels zavi da megobroba swadda. amadac iyo, rom samZi-
mris saTqmelad cinikosebi odaSi Sekrebiliyvnen. ico-
da odiSis mTavarma, rom mzakvarTa garemocvaSi iyo.
yvelas survils samegrelos daqucmaceba warmoadgen-
da. yvelaze metad gadamterebuli gvarebi axla erT
tabakze ilukmebodnen.
dadianis pirispir afxazTa mTavari ijda. jmuxsa da
ZarRvians saxis nakvTebze SeatyobdiT, rom mZime trage-
dia gadaetana. calke cxovrebiseuli neologizms (meuR-
lis gardacvaleba), calke samTavros warumateblobebs
bumberazi devkaci daeCiavebina. saxeze mRelvarebisa-
gan Crdilebi cekvavdnen. panaSvidis minoruli xmebi da
megruli hangebi mainc yvelaze metad misTvis iyo nac-
nobi. magram, am glexis panaSvidma imedi dausaxa, rom mis
asuls odesme mainc indomebda dadiani...
mwuxare mzera Seageba mezobel mTavars. am wuTSi
marTla Seebrala levan dadiani. sayvareli adamianis
dakargvam yvelaze mZvinvare mxecic ki humanuri grZno-
biT aRWurva.
gurieli calybad icinoda; smenoda levans, rom
metad urwmuno kaci iyo da amasTan Tavs yvelas sxvagvar-
ad aCvenebda. verc ki gaego odiSis mTavars ra iyo odaSi
sasacilo. mRvdlis butbuti Tu levanis ubedureba?!
ase egona mTavars, rom adamiani mZvinvare mxeci iyo,
romelSic humanuri TiTqmis ar iRviZebda. ngrevis de-
mons sakmarisi iyo frTebi gaeSala da...
martooba gulze Semoegzno levans. inatra, rom es
oda carieli yofiliyo, raTa fiqrisTvis da ocnebi-
sTvis gza gaekvlia.
24 25
`sul marto var qveyanaze. aravis esmis Cemi, ase hgo-
niaT, Tu mTavari xar, yvelaze bednieri xar. me ki mgo-
nia, rom ar SeiZleba kaci yvelafriT bednieri iyos` –
viRac Cia kaci miuaxlovda samZimris saTqmelad.
Zlivs Seicno mTavarma imerTa xelisufali. arc es kaci
iyo mTlad sando. TvalTmaqcuri rCevebis micema Cveo-
da da iribad gadakravda sityvas. ase daiwyo axlac:
- `dido mTavaro, unda iwamo, rom cxovrebaa Tavad
RmerTi da rom, igi maSinac ki mSvenieria, roca TiTqmis
araferSi gimarTlebs. gaxsovdes, rom sicocxle gangr-
Zobadia, gverdze gaixede, siSave da bindi, ZaZa da glova
mxolod suls gagixrwnis. modundi, Tavi netarebas mie-
ci. isic kmara, rac rom satanjavad ganuwesebia RmerTs
yvela mTavrisaTvis... Tu ginda gadarCe qvad unda iqce
levan. Tu grZnobebs miendobi da ayvebi, daiRupebi. dar-
di da sevda gaglevs da gagxrwnis. icxovre dRevandelo-
biT da bedis kmayofili iqnebi. xom gagigia: `siZulvilis
zRvaSi daxrCobis ufleba imas aqvs, vinc wyalSi martoka
Sediso` – daiRupe Tavi Seni, magram nu gaswirav da daRu-
pav sxvas... aTasobiT svedamwarebuli imedis TvaliT Se-
mogcicinebs da nu umuxTleb maT`.
- RmerTo, oRond eg kaci farisevlurad ar mesa-
ubrebodes da ras ar davTmobdi, - gaivlo gunebaSi did-
ma mTavarma. magram ras gulisxmobda imereTis mTavari,
roca ambobda `nu daRupav sxvaso?!`
yvelaze metad molodini sZagda levan dadians. mag-
ram mainc icdida, radgan sjeroda, rom enamWevri Tavis-
iT dafqvavda saTqmels.
hoda, imas geubnebodi levan, rom ajobebs myarad
idge samzeoze da upatronod ar datovo cxvris fara.
nuRar miatoveb Sens samTavros, Torem odiSi apokalip-
sis Rames daemsgavseba. maxsovs, mamaSens, manuCars sik-
vdilamde davpirdi, rom samegrelos gaZlierebisaTvis
ar daviSurebdi Zalas da energias.
mamiCemis anderZis Semsrulebelo, ase ganaaxla
dialogi levanma, magram ra igrZno imerTa xelisufalma
odiSeli mTavris Tavxeduri gamovlineba da gamolaSqreba
mokled mouWra: qilikis, sarkazmisa da ironiis gareSe
imetyveleT, Tuki rasakvirvelia, SegwevT amisi niWi...
yovelgvari niWi moumadlebia CemTvis gangebas,
oRond esaa, rom mliqvnelebTan da farisevlebTan ar
mCvevia calybad sicili.
gurieli, dadeSqeliani da SarvaSiZe zurgs umag-
rebdnen imereTis xelisufals. amitomac, amayad dahqon-
da Tavi... ase egona, viTom dedamiwaze erTaderTi iyo, -
adamianuri mankierebisa da keTrovanebis gareSe.
yoveli sulieri sazizRar qmnilebad eCveneboda.
mxolod TviTon iyo wminda da spetaki. piramidasaviT
zemodan gadmohyurebda RvTisSvilT. masSi imdeni bo-
roteba aRzevebuliyo, rom verc ki malavda adamianur
sisusteebs.
Tavisi oratoruli mWevrmetyvelebiT TiTqos
dadians agrZnobinebda, rom patiobda naTqvams. `wminda-
nic SeiZleba iyo, magram sayvareli adamianis dakargva
RvTis samduravs uciloblad gaTqmevinebs`.
levanma pasuxad miugo: `eg Tqveni RmerTi mxo-
lod uRirsebs ukravs taSs`. Cven vgavarT RvTisgan
dasjil babilonelebs, godolis mSeneblobisas rom
enebi aReriaT. vai, rom oriveni mTavarni varT da rom
orTaveni gansxvavebuli simamaciT vezidebiT golgo-
Tis jvars.
���
miuaxlovda sarecels. arSiebSemovlebul, danj-
Rreul Sezlongze micvalebuli nazad da saTuTad esve-
na. `mkvdaric ki lamazi iyo`. saxeze ukanaskneli sasico-
cxlo mniSvnelobis kunTebi ukve daviwyebas ecemodnen.
Semzaravi, tradiciuli moTqma da viSviSi gaismoda kuT-
xidan.
26 27
micvalebulis deda imas mistiroda, rom TeTri kabis
Cacma ar dascalda mis asuls. moulodnelad mTavarTan
miirbina, muxlebSi Cauvarda da evedra, rom micvale-
bulisTvis sadedoflo kaba mainc Seekera.
levani daTanxmda da umal, gulisjibidan amoiRo
qisa, romelSic gaxveuli oqros monetebi gadasca Wiri-
sufals.
ubedurma, Tumc ki, sasiZos gulkeTilobiT aRfr-
Tovanebulma dedam karadidan `qronikuli Canawerebi`
gamoitana da did mTavars gadasca ZRvnad.
gamosaTxovari sityva unda eTqva levans. moemzada
winaswar, magram ena mainc eborZikeboda. imdeni ram uwa-
mlavda da uSxamavda gonebas, rom eSinoda yvelasgan mo-
ulodnelad iatakze ar garTxmuliyo.
Cumad mieaxla micvalebuls da bageze eambora. Tumc
ki moeCvena, rom masTan saerTo araferi hqonda. albaT
imitom, rom qvad iyo qceuli da am usulo gogonas sxe-
uli iseT siTbos ar aciskrovnebda sulidan, rogorc Cve-
oda uwin...
`Cemi Tvalebi sevdiT cimcimeben, mxolod saxe ici-
nis Zalad fiqri...`
guli gamitexe, uJamod mimatove. ra unda vqna awi?! –
marto RmerTTan saCivriT misvla iqneba gamosavali. bib-
liis sityvebi uarvyavi, davarRvie. `Sen RmerTze metadac
ki Segiyvare. albaT amitomac wamarTva Seni Tavi gangebam.
ar ifiqro, rom Seni Tavi davuTme sikvdils, mxolod imi-
tom, rom sikvdilma da bedisweram agirCia Sen...`
maxsovs meubnebodiT: `umjobesia SenSi Caikargos
siZulvili, vidre Tavad Caikargoo masSi`. magram rogor
Seviyvaro vinme, roca yvela Cems winaaRmdeg maxvils
lesavs. rogor Seviyvaro sawuTroeba, roca undoblo-
ba damanaTla naadrevad?!
Sen brmad endobodi yvelas da amadac gagwires,
amadac gimuxTles.
da mebralebi, rameTu Sen erTaderTs gxedav sik-
vdilis xeliT ganadgurebulsa da danacrebuls, rom ar
Semwevs Zali qristes darad aRvadgino mkvdari lazare.
gvian RamiT dabrunda mSobel miwaze gulgatexili
mTavari. is noyieri cisgami da nanasaviT saamuri niadagi
arcTu ise sanetarod miiCnia. ar icoda, ra xdeboda mis
Tavs. misTvis kerpi, salocavi, mTavari RvTaeba, romlis
swamda da romelsac emsaxureboda odiSis samTavro iyo...
ar swadda levans mefur sasaxleSi ganmartoveba;
Raribuli, Tumc ki ZirZveli da mamiseuli oda miiCnia am
wuTSi TavSesafrad. zRvispiras ganmartovebiT mdgom-
ma qoxma masSi glexis instinqti aRZra...
da im dRidan, Seuyvarda bambukebisgan dawnuli Zve-
lmani `sra...` es oda Tavis satrfos agonebda, siRaribi-
sgan guldafleTils...
mobezrda mdidruli wveulebebi. niRbis tarebam
agrZnobina, rom masSi arsebuli keTili miiCqmala... `si-
Savis bindi` gadaekra. oh, es wyeuli maskaradebi, ra rTu-
lia calybad ucino ceremonialis motrfialeebs. sa-
interesoa, rad ar imarTeba glexTa qoxebSi msgavsi wve-
ulebebi? – radgan verc SeZleben mis gamarTvas da amas-
Tan arc endomebaT dausruleblad tareba niRbis.
odaSi SesvlisTanave svel miwaze gaerTxo... sikv-
dili monatreboda, magram ra igrZno miwis sicive, dae-
nana Tavi dasamiweblad.
bambukisagan Sekrul kedels mieyrdno. qoxma da-
iWriWina. kuTxeSi Tagvi raRacas Wirveulobda.
mTavarma fanjridan gadaixeda. uRrublo cam grZno-
bebi aulanZa. varskvlavTa gunds mohkra Tvali cis Ta-
vanze. weroTa qaravnis msgavsad, gund-gundad, jgufu-
rad moZraobdnen pawia qrizanTemebi...
ase grZeldeboda dReebi. arafers Wamda didi mTa-
vari. glova da ZaZa samTavros asustebda. arc TaTbirebs
eswreboda, arc raime wydeboda odiSis sakeTildReod.
28 29
omis stiqioni dRe-dReze gadaufrenda samegre-
los, rogorc mTavari, ise samTavro, martosulad iyvnen
qceulni.
mWmunvare da sevdian mTavarTan miaxlovebasac ver
bedavdnen xelqveiTni.
xasiaTiT Wirveulma msaxurTuxucesma gabeda mxo-
lod sayveduris Tqma. ase uTxra did mTavars:
- `eg ra wesia, batono, ramodenime dRe arafers mi-
irTmevT da mSier-mwyurvali Ramis bnel wuTebSi marto-
obas rom bus marTvesaviT ebrZvi?!`
papiseul odaSi, ase usulgulo wolisgan dainacra
eg Seni samTavro, Senive xeliT aRzevebuli.
ar megona muqariani kiloTi odesme Tu ametyvel-
deboda xonTqari. martooden dazavebas ki ara xelaxla
moxarkeobas gaiZuleben mTavaro...`
winaswar dazepirebulma sityvebma levani aanTo.
pasuxad ki miugo:
- `marTalia xonTqars xarkis saxiT yovelwliurad
vugzavnidi qal-vaJebs da miminoebs, magram amas SiSiT
ki ar Cavdiodi, aramed ufro imitom, rom uzrunvelyo-
filiyo samTavro da Zveli kanonebiT ganmego`1.
`umadurebaa Sxami sulisa da augiani sityvebi das-
turia sulis garyvnilobisa da mowamlulobisa`, uma-
durebas daungrevia adamianSi arsebuli saTno da keTi-
li. SeeSinda msaxurTuxucess, rameTu icno Tavisi gu-
lis cvalebadoba.
���
ar unda dainaxon, rom fiqrias sikvdilma usulo fi-
tulad maqcia. isev samTavros keTildReobisaTvis ajo-
bebs ar movdunde da odiSi iseve ar davaTqerino mezo-
bel mTavrebs, rogorc im wyeulma meetlem daTqera Cemi
satrfo...
vis ar daabrala didma mTavarma Tavisi siyvarulis
sikvdili. icoda, TvalTmaqci iyo gurieli da arc kacTa
kvlas daerideboda imerTa mliqvneli xelisufali`.
bevrjer warmoidgina gadamterebul mezobelTa
SuriT ganmsWvaluli mzera. Tavisi undo xasiaTis gamo
yvela suldgmuls debda brals pawia saqalbatones sikv-
dilSi da imaSic, rom ase uJamod gaaubedures da mokles
masSi yoveli lamazi da faseuli. eg ambavi SuaRamis sizma-
riviT burusiTa da idumalebiT iyo mosili...
bolos, amayma da Tavdajerebulma mTavarma kmayo-
filebiT aRniSna, rom msgavss sibilwes verasgziT Sekad-
rebdnen da roca Ramis Cum wuTebSi sulisaRmZvreli
simartove uamrav SekiTxvas usvamda, ase pasuxobda yari-
bi mTavari:
`unda davajero sxeuli, rom yovelive muxTalma
bedisweram dagegma`. da mixvda, rom erTaderTi, visac
misi ar eSinoda, es iyo RmerTi da bediswera, aseve erT
cnebaSi ganzogadebuli...
���
pirquSi zamTari boboqrobda. TeTr mantiaSi ga-
mowyobiliyo odiSis samTavro. gzebze TovlWyapi iyo
da moZraoba garTulebuliyo. Jam da Jam mwuxris moaxle-
bisas atokdeboda saydris veeba zari da Soreul mida-
moSic gaismoda misi wkriala xma.
Cveoda mTavars am dedo-zaris yuris gdeba. ecode-
boda kidec maradiuli martoobisaTvis da dausrule-
beli RvTismsaxurebisaTvis. nuTu aseTi minoruli iqne-
ba maSinac, roca sadedoflo samosSi gamowyobili saqa-
lbatone warsdgeba sulieri mamis winaSe?!1. juzepe judiCe. italieli misioneri levan dadianis karze.
30 31
aristokratuli manerebi Warbobdnen mdabios Tvi-
sebebs. an ra gasakviria. is xom dadiani iyo. gvariTac da
CamomavlobiTac cnobili darbaiseli.
nerviulobis Jams uTavbolo siaruls mohyveboda,
bolTasa scemda. biblias kiTxulobda an samedicino
literaturas...
mdidari biblioTekis mflobeli gaxldaT da ama-
yobda kidec amiT!..
dainteresebuli iyo odiSis mTavari Tavis Taname-
mamuleTa bediT da swadda, maTTvis sasurveli ganaTle-
ba mieca...
`uswavlelebi, Warbad mozRvavebulni, samTavros
daanawevreben. mxolod brZenni daudgebian tarigad
mamuls. amitomac iyo, rom romSi, urbano VIII-es karze
saswavleblad wargzavna odiSelebi. magram yvelas uz-
runvelyofas ver SeZlebda levani. didi saTxovariT mi-
marTa man romis paps:
- `didad pativcemulo mamao, urbano VIII! me Tqveni
pativis morCili, ukve, aTi weli gavida, rac don juzepe
da don arqanjelo CvenTan Camovidnen da gadmogvces
Tqveni sapativcemlo werili. maSinve gadavwyviteT
TqvenTvis gvepasuxna da werili gamogvegzavna Sikrikis
xeliT, magram siZneleebma, romelTa Sesaxebac don juzepe
dawvrilebiT mogaxseneT, ar mogvca saSualeba mogvexada
Cveni vali; ai, amitom davagvianeT pasuxi aqamde. axla Seda-
rebiT Tavisuflad vsunTqavT. uzenaesi RmerTis Semweo-
biT davimorCileT Cveni mtrebi, afxazeTis, imereTis da
guriis mTavrebi. baton don juzepes xeliT giZRvniT or
bavSvs da gTxovT maT kurTxevas. Cven pativiT miviReT ma-
mebi, romlebic inebeT da gamogvigzavneT. maT gadaveciT
kargi eklesia, sacxovrebeli saxlebi, msaxurebi da sakmao
sursaTi. radgan eseni kargi mRvdlebi arian, Cven gan-
sakuTrebulad movaleni varT Tqveni, - aseTi adamianis
gamogzavnisaTvis. gavigeT ra, rom Tqven marTavT mTel
qveyanas, rogorc memkvidre, wminda petresi da uflisa
Cvenisa ieso qristesi, gvsurs iyoT Cveni mmarTvelni da
mfarvelni. aq, Cvens samTavroSi ar arian Salisa da abre-
Sumis mqsovelebi, romlebic daamzadeben tansacmels
Cveni qveSevrdomebisaTvis da isini xSirad iZulebulni
arian am nivTebis saWiroebisaTvis Turqebs mihyidon
TavianTi yrmebi, rac miuRebelia da romelsac TviT ad-
amianis buneba ewinaaRmdegeba...`
kargad uwyoda, rom zegavlenis moxdena SeeZlo
did mTavars nebismier suldgmulze. sityvebis sworad
SerCevisaTvis xangrZlivad fiqrobda. radgan swamda,
rom sityvas RvTaebrivi Zala gaaCnda... sityvas SeeZlo
mZvinvare mxecis moTviniereba...
didi da wminda kaci iyo urbano VIII. werilSi ostatu-
rad naTqvami sityvebi rom guls mouklavda mas, es kar-
gad esmoda. maS, rogor iyo?! ras ambobda mTavari. gana
marto Tavs acodebda? – igi lesavda maxvils, riTac ipy-
robda romis papis guls...
marTlacda, wminda kaci wesiT ar unda Segueboda imas,
rom Tundac Soreul dasavleTSi, sadRac cis dasalierSi,
jer kidev XVI saukunis mimwuxrs mimdinareobs gacxove-
lebuli vaWroba adamianebiT. mxolod imisTvis, rom pati-
vmoyvare mmarTvelebma SeiZinon xaverdovani samosebi da
Zvirfasi tansacmelebi TavianTi saxleulisTvis.
eama mTavars, rom aseTi argumenti moiSvelia Tavi-
si miznis misaRwevad. yovelive imiT daasabuTa, rom `mi-
uRebelia ymebiT vaWroba, rameTu is adamianis bunebas
ewinaaRmdegebao`.
axla Tavisi humanurobiT scada moenusxa didi ur-
bano VIII. hpirdeboda, rom pativiTa da xelgaSlilobiT
daxvdebodnen mis mier gamogzavnil ostatebs. xatsac
eficeboda, RmerTis saxeliTac hpirdeboda, rom ar iqne-
bodnen moZaleni am xelobis mimarT.
mTavari Zilis winac bevrs fiqrobda samTavroze.
SeeZlo Tavisi jani, siyrme da yovelive, rasac adamiani
Znelad Tu wamokravda xels, sul nacarmtvrad eqcia,
32 33
oRond samSoblo enaxa ayvavebuli, oRond odiSs gadae-
laxa sirTulis rubikoni...
Tavis gonebaSi ase gaivlo, rom urbano VIII arasgziT
uars ar Sekadrebda, wminda kaci iyo romis papi pirvel
yovlisa da gadarCenis TxovniT mosul kacs ar daanebe-
bda uars. piriqiT, ecdeboda morwmune mTavrisaTvis
xelis gamarTvas...
da ukve warmoidgina levanma samTavrosken momaval
ostatTa delegacia. maTi saSualebiT ekonomikur sidu-
xWires daZlevda da monaTvaWrebs alagmavda pirisagan
miwisa. merme, ekonomikurad moZlierebuli mTavari Se-
Zlebda sxvis grZnobebze calsaxovnad TamaSs.
uwyoda beladma, rom `fuli jojoxeTs anaTebda`
da am fulis saSualebiT ZaluZda afxazTa urCi mTavari,
guriis cbieri mmarTveli da imerTa mliqvneli xelisu-
fali moeToka da Tavisi gavlenis qveS moeqcia...
amasTan, uwyoda, rom ekonomikurad momZlavrebu-
li samTavro kulturul faseulobasac moiZiebda da
ganmanaTleblobas Tavad mihyo xeli...
sakuTar biblioTekaSi didi mTavari xalxs damwer-
lobis saidumloebas acnobda. levanis gulmodgine saq-
mianobam odiSelTa yuradReba miipyro. oratoruli ni-
WiT aRsavse dadiani yovelgvar gzas eZiebda maT dasain-
tereseblad.
unikalur, fasdaudebel saganZurTa mflobelad
moiazrebdnen mTavars. wignebis koleqcia hqonda. maT-
gan didi kdemamosilebiTa da siyvaruliT samedicino
literaturas aTvalierebda.
erTxelac, moiZia mTavarma Tavisi papis, aleqsand-
ree kaxTa mefis mier ZRvnad morTmeuli biblia. xelqve-
iTebma SemTxveviT cnobili vaWris daxlze ipoves.
unikaluri nivTis SemZenma aRiara yovelive, `ara
ise, rogorc iyo, aramed SelamazebiT`. radgan mTavars
daumala, rom raRac codvil xurdebze SeiZina fasda-
udebeli wigni.
qurdobas, rogorc movlenas, ebrZoda levan dadi-
ani. aTasgvari sasjeli gamoegona. xel-fexis mokveTa,
Tvalis daTxra, dilegi; amitom, mmarTvelis brZanebi-
samebr, unda dasjiliyo damnaSave, Tan saqveynod, sama-
galiTod.
mTavris winaSe waradgines mdabioTagani. magram,
hoi saocrebav; damnaSave qalia, Tan erTob mimzidveli.
TavaweviT miegeba levans da mis mzeraSi ver amoic-
no dadianma, Tu ra eamayeboda am mSvenier mandilosans.
msgavsi urcxvoba ar epitnava mTavars, magram ra eqna?
calke meTauris da calke mamakacuri upiratesobis ga-
moyeneba qalze cotaTi examuSa, iukadrisa...
banovanis udrekma gamoxedvam levani gaaxeva, daa-
munja. didma mTavarma ase mouWra mxolod:
- mdabios qals vin dagarqva esoden wminda saxeli?
mariami ara? – Tan daamata. mis naTqvamSi TiTqos Tvi-
Tonve daeWvebuliyo, TiTqos ar sjeroda, rom am saxels
`amofarebuli` uRvTo saqmes xels mokidebda.
ase egona levans, rom misi SiSiT qalbatoni damun-
jdeboda, xmas ar amoiRebda, magram, hoi sakvirvelebav!
pirdapir miaxala levans:
-`gulborotebs Cvevad aqvT, batono, sulieri ze-
gavlena moaxdinon daucvel da TiTqmis usaxur qalba-
tonebze. ase hgoniaT qveynis mTavrebs, rom wmindanic
uTuod aristokratis sisxlisa gaxldaT. yvelaze didi
Sedevris Semqmnelze, yvelaze did mxatvarze miTebs da
legendebs SeTxzaven, radgan Zlieri fsiqikis mdidar
adamianebs wesad hqoniaT, rom mdabios xeliT Seqmnili
saocreba mTavris an aznauris sakuTrebad aqcion. ar
dagaviwydes, rom Semoqmedi Cveni ieso qriste bosels
moevlina, sruliad SiSveli`.
`kacis buneba iseTia, rom qurdobisTvis taSs ar
dagikraven, magram ise ki, arc mizezs eZieben. mTavars,
romelsac surs mZarcvelebisa da momparavebisagan gaw-
mindos samTavro, pirvel yovlisa mizezi unda eZios,
34 35
romelic adamians danaSaulisken mimaval gzas uxsnis,
uTavisuflebs da ar gegonos, mag Seni saqveyno maTraxe-
biT aqedan gasuls moparvaze maTqmevino uari`...
gaognebuli da garinduli mxrColavi sxivis qveS
mdgomi yvelaze didi mTavari sikvdilis win warmoidgens
viTomda qurdi qalis aRsarebas, romlis ubedobaze did
mmarTvelsac da patara damnaSavesac erTad moerevaT
cremli. gaigonebs im sayvedurs, romelsac qalis spetaki
bage warmoTqvams, da didkaci, qalbatonis Cadenil danaSa-
uls miiCnevs sazogado danaSaulad.
sTxova mTavarma ganemarta, risTivis moipara saRv-
Tismetyvelo wigni.
banovani atirda. ase uTxra, -`Svili Tu gyavso mTa-
varo!`
levani dafiqrda. marTlacda dro iyo daojaxebi-
sa, marTlac sWirdeboda memkvidre, magram ratom ekiT-
xeba diaci ase Tamamad mTavars Tavisi ojaxis ambavs?!
arc ki CaTvala Tavi pasuxis gacemis Rirsad. magram
mandilosnis mTxovnel Tvalebs ver Seaqcia zurgi.
- ara, ara myavs memkvidre, qalbatono.
- maSin, ver gamigeb ra aris Svilis siyvaruli. Tumc,
xom gyolia deda, romelic gCuqnida siTbosa da siy-
varuls.
jmuxi da ZarRviani saxe auTrTolda levans. axla
marTla moenatra deda, ise, rogorc arasdros.
brazi Semoepara uCinar landsaviT da gulmosulma
miugo:
- me moveswrebi Svilis siyvaruls, magram veraso-
des gavigeb deda-Svilur siTbos.
Cemze mSobiarobisas SensaviT lamazma qalma Tur-
me suli dalia... eqimisaTvis miumarTavs mamaCems, manu-
Car dadians. ucnobebiaT, rom deda-Svils Soris erTi
uciloblad daiRupeboda. dedac gaafrTxiles, bevrs
eCiCines, emudares, magram gadauwyvitavs ase: TviTon
momkvdariyo bavSvis uvneblad dabadebis sanacvlod.
ase Semomwira sabralom suli. Rirs ki msgavsi msxverp-
lis gaReba Tund sakuTari pirmSosaTvis?`
- Rirs, albaT Rirs. guli ar giCerdeba, roca Sens
sisxls uWirs...
RamiT gamomaRviZa Cemma vaJma. oblobaSi gavzarde.
Cven ver dagvamarcxa verc SimSilma, verc gaWirvebam.
sneulebam ki imsxverpla CemTvis wmindaTa wminda.
warmoidgine, geZaxis Svili saSvelad, Sen ki marto-
xela beriviT dayudebuli zixar da Svilis sikvdils
elodebi. TvalnaTliv Sehyureb imas, Tu rogor levs
Sens naSobs sneuleba. rogor edeba avadmyofoba mis
gul-mkerds JangiviT. arc wamalia, arc eqimi.
Sens sasaxleSi, swavlas eufleboda Cemi vaJi. erT-
xel biblia wagikiTxavs misTvis. Sin mosuls golgoTa da
jvarcma elandeboda... meore dRes unebarTvod moeta-
na biblioTekidan wigni.
gulmodgined kiTxulobda. bevric daizepira. Ramis
win locvaTa butbuts mihyo xeli. idumaleba Causaxlda
sulSi da mxolod xatTan CurCuli dasCemda. RamiT vxe-
davdi, rom martoobisgan Selaxuli, `aT mcnebas` kiTxu-
lobda. TviTonac xvdeboda, rom qristes sityvebis pir-
velive uarmyofeli iyo da guli stkioda...
gviWirda. guls gviklavda uRonoba. gvSioda, mag-
ram ar warmomedgina, Tu isic moiparavda. roca mivxvdi,
rom Cems naqurdalsa da mis monapars Soris uzarmazari
gansxvaveba iyo, uzadod gamexarda...
wignis gayidva iyo erTaderTi gamosavali. gamax-
senda, erT vaWars vicnobdi, kolxeTSi dahqonda SeZeni-
li nivTebi da gemebze Zvirad yidda. sxva gamosavali ver
vipove fulis saSovnelad da gadavwyvite sul umniSvne-
lo fasadac gamesxvisebina. ise ki, vaWarma ase momaxsena:
- `qarTul-rusuli eniT naweri wigni ar aintere-
sebs ucxoelebs da mxolod imisTvis SeviZen, rom moZ-
velo ieri SemorCeniao.~
raRac Tumnebi momaCeCa, TiTqos, romelsame uvar-
gis nivTs vyiddi.
36 37
is iyo, aqimTan mivedi da SevaZlie vaWrisgan boZe-
buli xurdebi, rom mrisxaned damiyvira:
- `roms imisTvis viswavle, rom raRac xurdebze
gamesinja oflad daRvrili pacientio`. bevrs vemudare,
Tqveni saxeliT davafice, magram iukadrisa wamosvla.
`albaT uhaerobisagan daixrCo, rameTu asTma awux-
ebda` – gunebaSi gaifiqra dadianma da pirvelad inana,
rom es qali saTxovnelad im urcxv eqimTan mivida da ara
masTan! alqimiasa da medicinaSi daxelovnebul kacTan.
am wuTs warmoidgina yvelasgan uaryofili qriste,
romelsac adarebda mis winaSe caxcaxavardnil qals,
aseve qristes darad uaryofilsa da gaZevebuls. Tvi-
Ton, vai, rom ar hgavda pilates, romelmac ganibana xeli
udanaSaulo kacis mkvlelobaSi. ufro Zlier iman aato-
ka mTavari, rom ver SeZlo yvelas erT rjulze moqceva
da gakeTilSobileba.
nuTu aseTi uxamsoba xdeba Cems samTavroSi? maSin,
roca me Svebagaclils mZinavs, axlobel odaSi tkivil-
isgan da krunCxvebisgan, calke ueqimobiT gatanjulT
uwevT sikvdilTan pirispir Seyra.
���
yurSi xmaTa musikasaviT Caesmoda: `nu ggonia Tavi
RmerTi, radgan meufeba metad rTulia...`
ver gaarkvia martoobiT ganmsWvalul oTaxSi vin
eCurCuleboda da vin eubneboda mTavars saaRmsareblo
sityvebs. isev Semoesma eg dawyevlili sityvebi. axla ase
Caesma: `icxovre ise, TiTqos romelime asketi beri xar,
adamianuri mankierebisagan gaZrcvnili`.
sulisSemxuTvelma garemom Tavi daCagrulad agr-
Znobina. magram siSavis angelozi ecxadeba levans da
eubneba: `ratom unda igrZno Tavi damcirebulad? Tavad
daamcire cxovreba da nagvis urnad aqcie igi`...
da xvdeba mTavari, rom martooba eTamaSeba, ekeklu-
ceba da nazad eamboreba guliT sastik devkacs... didxans
mimdinareobs qiSpi. xan martooba imarjvebs mTavarze, xan
levani jabnis diad grZnobas... dawyevlili roialis mi-
noruli xma zaris rekvasaviT Camoesma... da is stumari
winaT rom gadapranWulad da datvirTuli akordebiT
Tavs awonebda mTavars, sul sxvagvarad warsdga levanis
cnobierebaSi...
`xelovnebas sirTuleebi ar axasiaTebs, amitomac
yvela xelovani cdilobs martivad Tqvas saTqmeli. ma-
Ralfardovani da rTulad Sesrulebeli musikac ki Zne-
lad mosasmenia kacisaTvis`...
didxans, Zalian didxans warmoedgina mTavars, vi-
Tomda Znelad Tu amusikdeboda es roiali.
dumilma moicva sastumro darbazi...
TiTqos, unda Sewydes musika da roials pedals
hangebis ganaxlebis mizniT fafukad, msubuqad exebian
banovanis fexis TiTebi...
harmoniulma, magram wripina xmebma melanqoliiT
ganmsWvala sastumro oTaxi.
wamiT daaviwyda mTavars, rom dedamiwis stumari
iyo. gadaaviwyda masze ganawyenebul mezobel mTavarTa
sayvedurebic...
qali ar ukravda mocarts, Sopens an beThovenis so-
natebs. ar RiRinebda frangulad an italiurad, magram
igi gacilebiT harmoniulad da sulisamSlelad ukrav-
da da mReroda mSobliur hangebs. `megruli nana`, sim-
Rera, romelic uzomod Seyvareboda odiSis didi mTa-
vris dedas.
roialis wripinTan erTad sulsac gahqonda wripini.
ubralo, usaxur qalbatonad warmoidgina levanma
banovani. magram isic moagonda, rom es qali misi sacole
iyo, seteman SarvaSiZis asuli, sibrZniT sanaqebo da si-
lamaziT gamorCeuli... mTavris asulTan SedarebiT sxva-
gvarad warmoidgina Tavisi gardacvlili satrfo fiq-
ria, fiqriTve gatanjuli sabralo gogo...
38 39
TiToeul mixvra-moxvrasa da moZraobaSi Seatyo-
bdiT, rom afxazTa Camomavali unda yofiliyo, erisTa-
vis qali an mefis sacole. misi dinji da Wkviani Tvalebi
yovlismomcveli da yovlisdamtevi gaxldaT. sisxliT
afxaz qalbatons mamisgan gamohyoloda zRvisferi Tva-
lebi da did mTavars eg Tvalebi ufro-re izidavda, vid-
re TviTon qali...
grZeldeboda musika da cremlebi nawyvet-nawyvet
moedinebodnen mTavris asulis bageze. vardiviT mSve-
nier darundias cremlebi loyebs ufaklavda da wiTeli
ieri sandomiansa da ufro mimzidvels xdida...
ar undoda mTavrisaTvis guli etkina, radgan smen-
oda, rom musika uyvarda levans. Tan pirvelad iyo, rom
ase dinjad usmenda mis dakruls... cda ar daaklo da
Zlivs miizida misken dadianis guli. hoda, ar ecala crem-
lebis mosaxocad, radgan musika dasrulebas ixvewebo-
da misgan.
miuaxlovda didi mTavari seteman SarvaSiZis qals da
moxoca cremli fiqrias xeliT moxatuli cxvirsaxociT.
TiTqosda am qalbatonis surneli gadmoeSva am na-
WerSi da grZnobda mTavari, rom Zveli da axali siyvaru-
li ebrZoda erTmaneTs. siZvele axalma, SroSniseburma
surnelma gadasansla da male mixvda mTavari, rom Zala-
uneburad daviwyebas eZleoda fiqria.
`arada, TiTqos guSin mokvda, dRes ki misi cxvir-
saxociT afxazTa mTavris asuls sruliad usafuZvlod
cremls vxocav...` aki meubneboda, rom gangebis ZaliT
yvelaferi maSin ecemoda daviwyebas, roca kvdeboda
siyvaruli... arc siyvaruli SemZlebia me, did mTavars,
rom ase swrafad amicruvda masze guli...
���
- `Sen unda gaTxovde did mTavarze, da gadagvarCi-
no Cvenc`. – eubneboda seteman SarvaSiZe Tavis mxolod-
Sobil asuls...
gamigia, viTomda hyvarobde Cems erT vezirTagans,
magram icode, dadianze ukeTesi mokavSire ar gamoCnde-
ba awi!...
mamis uecari gadawyvetilebiT Secbunebuli asuli
gakerpebuli idga da pasuxobda:
- mama, me ar mivTxovdebi kacs, romelsac ar vicnob!
mxolod Sens samTavros keTildReobas ver Sevwirav
Cems suls. sxva gza eZie. me ki ganmeride!...
- ar momwons darundia eg Seni tonaloba. mTavris
qals SeSvenis risxviani gamometyveleba, magram mamis-
admi natyorcni siZulvilis isari, bumerangad dagib-
rundeba.
warmoidgine vis hyvarob. erT pativmoyvare kacs.
gamarjvebisa da triumfis momlodines siyvaruli rom
liton sityvad warmoudgenia. miaRwevs Tavis sawadels,
gaxdeba setemanis siZe da mere ra... xom dagCiCinebdi, `ra-
tom ar unda icxovro ise, viTom samyaros baton-patroni
xar...` imasac geubnebodi, `ecade dRem ise musikalurad
Caiaros, TiTqos romelime simfoniuri klasika JRerdes-
meTqi`... magram, ar gesmis!!!
gaivlis wlebi da Seni saxeli istorias SemorCeba,
Tuki gaxdebi odiSis didi mTavaris coli da samegrelos
Tavneba dedofali...
- Zalian ki xar mowadinebuli samTavros gadarCe-
niT da amisTvis wirav sakuTar asuls mami?! eg ukadrisia
da afxazTa tradiciisaTvis miuRebeli. rogor daanebeb
da or uZvirfasess qmnilebas, afxazeTsa da sayvarel
asuls erTbaSad SeaWmev gaveranebul odiSel veSaps?!
40 41
- isev samTavros da Seni keTildReobisTvis ajo-
bebs. dadiani brwyinvale mokavSire iqneba CvenTvis. misi
wyalobiT dakargul avtoritets davibrunebT.
Sen ici darundia, rom mamaSenic ar aris jabani da
jerac Seswevs Zali mtris winaaRmdeg afxazTa darazmvi-
sa. magram martosuli mTavari Zlevamosili odiSeli
mTavris gareSe iotisodenasac ver gaukeTebs samTa-
vros. `Sen unda ecolo amadac mas, rom gadaarCino mx-
covani mama`. ver avitan, Tuki vnaxav Cems samTavros or-
magad danawevrebulsa da moxarke qveyanad qceuls...
`me bevrjer gamiRia msxverpli afxazeTisTvis da
ra daSavdeba mis sakeTildReod erTxel mainc Tu gaime-
teb yovelives, Tan daayola, `samaradJamo bednierebi-
saTvis?`...
Sen ra ggonia, im Sens siyvaruls risi motana SeuZ-
lia pirvel yovlis SenTvis?!
- `seteman` – pirvelad mimarTa brazmoreulma go-
gonam mamas saxeliT. `afxazni Seuvalni da principulni
xarT da ar megona gawirvac Tu SegeZloT raRac miwis
nafleTis gamo RviZli Svilis. me waval... waval da araso-
des Semovdgam am samTavroSi fexs. magram gaxsovdes, Tu-
ki rame SememTxveva, brali sakuTar Tavs dasde, rom ase
uJamod gaswire darundia, mamis kalTas amofarebuli
qaliSvili, mamisganve naadrevad uaryofili`.
cremli moeria gogonas, rameTu igrZno, rom msxver-
pli iyo, swored iseTi, bibliurma abraamma rom mihgvara
qristes... guldamwvari mTavris asuli mezobel oTaxSi
mware godebas mieca...
idga moxuci kaci, calke fiqrisgan da calke asaki-
sagan dauZlurebuli.
sruli anarqia sufevda afxazeTSi. brZolisTvis
arc saxsrebi gaaCnda da arc energia... dauZlurebuls
da wlebisgan motexils verc ki SeatyobdiT, rom odes-
Rac Zalauflebis mqone kuTxis mmarTveli da xelisu-
fali gaxldaT... imdenad eZneleboda samTavro regalie-
bis tareba, rom mxolod mniSvnelovan `politikur sero-
bebze` da TaTbirebze icvamda. saxlSi ki dadioda, ro-
gorc vinme RaribTagani. ecva ubralod da am sada samos-
Sic RvTaebrivsa da mefurs martivad Seicnobda kaci.
da is, rac ase warmoaCenda Tundac ZonZebSi gaxveul
mTavars, iyo afxazuri ieri, romelsac daepyro mTeli
misi sxeuli.
���
dadianTa sasaxleSi yofnis dros moagonda darun-
dias mamis mTxovneli Tvalebi. saxvewariT iyo savse misi
sandomiani mzera, magram nirSecvlil qaliSvils ukve ar
sjeroda mamis...
`gadamirCine samTavro`, - xrinwiani xmiT gahkioda
seteman SarvaSiZe, roca asuls meetle odiSis samTav-
rosaken miaqrolebda...
saTnoebiT aRsavse qals mankierebani TiTqmis ar
gaaCnda. erTaderTi damakninebeli, rac mis sulSi arse-
bobda Tavmomwoneba iyo. icoda, rom ufleba ar hqonda
gamudmebiT simaRleebidan gadmoexeda kacobriobi-
saTvis, radgan adamiani iyo da ara zeciuri frinveli.
mTavris qali varo da dedamiwa Tavisi egona. msub-
uqad daabijebda miwaze, rom ar daemZimebina samyaro.
TiTqmis narnarad dafrinavda. xSirad eSinoda mTavars
sakuTari asuli siamayisgan ar SeSliliyo.
siamaye... aravin icis saidan modis igi... xom dasag-
mobi Tvisebaa, magram ise ostaturad iyenebda yovliT
SemzRudvel grZnobas, rom geamayeboda kidec, miuxe-
davad naklovani mxarisa...
tirili uyvarda darundias da Cveoda advilad ga-
nawyeneba. saubris dros masze Tqmuls, Tundac umniS-
vnelos, saTuTad inaxavda gulSi. wyenas advilad ver
iviwyebda da pirvelive jerze eZgereboda mters. pirda-
pirobisa da politikuri gauTviTcnobiereblobis gamo
42 43
darundia mTavris winaSe warsdga, rogorc saTno, keTil
da meojaxe qalbatonad, romelsac zepolitikuri saqmia-
nobani guneba-ganwyobilebas ufuWebda. am Tvisebis aR-
moCenam mTavars darundiasken ubiZga, ufro dauaxlov-
da. qalis bunebiT – arametyvelebisa da damunjebis gamo
mTavars uamravi saqmis keTeba SeeZlo. maT Soris mar-
toobasTan damegobreba.
magram, mas Semdeg, rac es qali gaicno da stumrad
ewvia, samTavros kars, gulze sevda naklebad awveboda
da martoobac ise ar Trgunavda, rogorc wylis SroS-
nebs myvaris yiyini.
Wabukurma mouTmenlobam daojaxebisken ubiZga le-
van II dadians. gulSi Semoepara siyrmiT saocnebo grZno-
ba – siyvaruli da inatra im dRis dadgoma, roca saydarSi
TeTri sadedoflo kabiT warsdgeboda samegrelos moma-
vali dedofali... qaluri simorcxvisgan acaxcaxebuli
da calybad motirali.
malemsrbolebi da Sikrikebi gaugzavna afxaz mTa-
vars Zlevamosilma odiSis mmarTvelma...
friad moxaruli seteman SarvaSiZe Sikrikebs hkoc-
nida. sixarulisgan retdasxmuls afxazuri siamaye davi-
wynoda da dro msaxurebTan utarebia. ambis Setyobineb-
isTanave erTi mwared amougminavs `Zlivs gamarjvebao`1
ra uxaroda mainc?!.
qorwilisaTvis samzadisi daiwyo afxazeTSi. mTavris
qalisTvis Sesaferiss mziTvs awyobda gabednierebuli se-
teman SarvaSiZe...
`ise unda warvsdgeT, viTom mefis asuli gaTxovda
da ar unda Tqvan, Cveni darundia Seviwroebuli da devni-
li afxazi mTavris Sviliao`.
salaroc gaaxsnevina SarvaSiZem da oqros gvirgvini,
diademiTurT ganumzada saqorwino ceremoniisaTvis.
- `yvelaferi eqneba Cems darundias. ekuTvnis ki-
dec. radgan nebayoflobiT gaRebuli msxverpliT gada-
gvarCina Cven. hoda, gibrZanebT, afxazno, dedofal da-
rundiasa da mefef-mefe levans eTayvanoT dReis iqiT!!!~
isev afxazurma daumorCileblobam da siamayem aiZula
mTavrisTvis `mefeT-mefe` ewodebina. magram mTavris
msgavsad xalxic siamayis grZnobiT iyo ganmsWvaluli da se-
temanze naklebad arc maT uxarodaT odiSTan damoyvreba.
rogorc Sikrikebi iuwyebodnen, mTavars sixaru-
lisgan arc ki dauZinia RamiT...
���
astrologiuri winaswarmetyvelebiT mTavars swo-
red am dRes unda daewera jvari.
uTenia, Rrublian cas Sexeda didma mTavarma. bebiis-
agan Seeswavla amindTa cnoba da cis TavanT marTlacda
amCnevda, rom `risxviani cremliT` unda daenama odiSi.
ugunebod iyo levan II dadiani. `aqac ar mqoniao be-
di` da naRvlianma isic ki gaifiqra: `egebis gadavdoT
qorwili`. is-is iyo saydarSi Sikriks agzavnida ambis sa-
uwyeblad da rCevis mosacemad, rom moagonda: `afxazi
mTavari seteman SarvaSiZe gzad iqneboda ukve`.
ar uyvarda levans Tavisi sasimamro, mxolod Ta-
visive miznebisTvis daumoyvrda. magram, dReidan iZu-
lebuli iyo Zalauneburad darundias ridiT pativi eca
moxuci mTavrisaTvis. qorwilze uaris Tqmas raRac
uamindobis gamo damcirebad CaTvlidnen afxazni. es ki
cud dasawyisad eCveneboda da amitom valdebulad CaTv-
ala moeTmina avdari da masze ganawyenebul bunebaze ca-
lybad gaecina...
sasaxleSi mxiaruleba sufevda. saqorwino samza-
disSi taZreuli mTlianad CarTuliyo.
gaisma pirutyvTa Semzaravi xma. mamaci megrelni
fatravdnen xar-Zroxasa da fur-irems.
patarZals Tavs exveodnen sefeqalebi, romelsac
dades uwodebdnen samegreloSi. fataSi mimalul mSve-1(es sityvebi napoleon bonapartes ekuTvnis).
44 45
nier saxes TvalebSi cremli mozRvaveboda. Relavdnen
momavali dedoflis zRvisferi Tvalebi, zRvasaviT SiSi
rom CadgomodaT Zalad!`
- nu, nu tiri Zvirfaso! – eCurCulebian sapatar-
Zlos. naxe ferumarili mTlad gagfuWebia.
mwuxare xmiT brZana darundiam saxis Camobana.
`me bunebrivad fermkrTali da mSvenieri warvsd-
gebi sulieri mamis winaSe da ara ZaliT galamazebuli.
mamis xilvaze usaTuod warmskdeba cremli da ar minda
maSin am sazizRarma Wrela-Wrula ferebma damimaxinjon
saxis kunTebi...`
brZaneba asrulda. nazad Camobanes mTavris qals saxe,
rameTu ar swaddaT daesvaraT TeTri sapatarZlo kaba...
amasobaSi, levanic ise gamoewyo, rogorc ekadre-
boda kaxTa mefis SvilisSvils. tanze xmali Semoertya,
romelzec akviatebulad aTamaSebda TiTebs.
samTavro regaliebSi gamowyobil devkacs veraf-
riT ganasxvavebdiT mefisgan. oRond erTi mavne Cveva
dasCemda bolos. ver itanda fexsacmlis Cacmas da sasax-
leSi mTlad fexisamara dadioda.
`uRirss ver vikadrebo` – gaifiqra amJamad da is iyo
Wirveulad Seudga fexsacmlis morgebas, rom Sikrikma
uwyeba moutana.
sqlad akinZul da amasTan daluqul werils lipar-
tianTa sagvareulo gerbi exata.
sZulda es gerbi zogadad did mTavars, imisda mi-
uxedavad, rom misive biZis gamogonili da SeTiTxnili
iyo. albaT imitom ar uyvarda levans isini, rom giorgi
cdilobda iseTive avtoritetis mopovebas, rogorc
dadianTa sagvareulo wres gaaCnda1...
smenoda levans, rom taxtis dasakuTreba swadda bi-
Zas. imden Wors ismenda masze, rom TiTqmis gaZulda kaci.
mravalcolianobasa da garyvnilebaSi dasdes bra-
li daCiavebul berikacs. am mogonil Tu namdvil ambav-
Ta fonze rcxvenoda levans, rom saxelovani manuCar
dadianis Zma iyo igi.
mTavrisadmi moCvenebiT gulkeTilobas amJRavneb-
da giorgi lipartiani. magram mrCevlebma ase ganu-
martes levans:
- `ase hgonia, rom uZirod amovardebi mTavaro. imisi
imedi dausaxia, rom an osmaleTi mogwamlavs an mZvinvare
Sah-abas I gadagsanslavs. mere mova taZreuliTurT da
moiTxovs sagvareulo saydarSi aRsaydrebas, mTavris
titulis mopovebas`...
kidev ramdeni ram gaaxsendeboda levans, rom ara
ltolva im sqeltaniani ustarisaken. mouTmenlobisagan
swrafad gaxsna wigni da ukana gverdi TiTqmis ganadgurda...
- `Zmiswulo levan, uwyi Sen, raoden momtexa da mo-
mqanca mZvinvare wlebma` – ase iwyebda pirferobas yo-
fili regenti.
- -oho, ra didebuli Sesavalia, - ironiulad CaiRi-
ma mTavarma. `Zmiswulo levan, - arc ki scodnia sityvaTa
myari Sexameba. iqneb isev is levani vgonivar, sasaxlis
karze myofi udardeli biWi, romelic enisuTqmelad
itanda yovelgvar damcirebas???
ganagrZo werilis kiTxva. farisevlobis mantias
amofarebul sityvebs gulmodgined iRbeWdavs cnobi-
erebaSi.
`ukve, wlebis Semdeg mivxvdi, rom Sen gacilebiT
Zlieri xar, vidre mamaSeni manuCar dadiani da me giorgi
lipartiani viyav! iqneb imitom, rom kaxTa mefis, aleqsan-
dres aRzrdili da mis mier politikurad orientirebu-
li xar?!` gaxsovdes levan mxolod erTi, `darge xe mar-
to imitom, rom odesme misi nayofiT dastkbe`, isic ico-
de, rom siyvaruli yvelas SeuZlia, magram yvelas ar Za-
1 giorgi lipartiani – politikuri moRvawe XVII saukunis saqarTvelo-
Si. yofili regenti odiSis samTavrosi. igi iyo Zma manuCar I dadia-
nisa. rodesac nadirobisas gardaicvala manuCari, levani mcirewlo-
vani gaxldaT da amgvarad man ikisra meurveoba momavali mTavris.
gamoirCeoda niWiTa da politikuri cbierebiT. SemdgomSi iyo sali-
partianos ganmgebeli.
46 47
luZs da berikacs cotaTi meeWveba, rom orgulTa gare-
mocvaSi gagwiron, gimuxTlon!...
didkacTa mokvlisTvis jildoebs aweseben levan!..
isic ki vieWve, rom Seni pirveli satrfo SemTxveviT ar
daTqeres etlebma. `ndobis gareSe erTi ubadruki qmni-
leba xar, uvargisi da gamousadegari`, magram biblia,
romelic TiTqmis zepirad Segaswavle geubneba: `nu da-
ugdeb yvelas yurs, vinc `megobars` dagiZaxebs da nu
gauReb Seni gulis WiSkars`. `sxeulis sanTeli Tvalia;
hoda, Tu Seni Tvali sufTaa, mTeli Seni sxeulic naTeli
iqneba`1.
`aravis ar SeuZlia or batons emsaxuros: an erTi
sZuldes da meore uyvardes; anda im erTs SeeTvisos da
meore daamciros. ver SeZlebT RmerTsac emsaxuroT da
mamonsac`2.
mimoixede irgvliv da mixvdebi, rom TiTqmis aravin
aris Sens gverdiT, garda martoobisa. ase ar yofilxar
martooden Sen! martoobisTvis yofila yvela didkaci
ganwiruli!`..
ici yvelaze cudi ra iqneba Zmiswulo? – Tuki gan-
kiTxvis dRes ase getyvian: `Sen ra, viTom icxovre? ara,
imas cxovreba ar erqva. saerTod, velis SroSnebi da mind-
vris ia-iebi ufro faseulni yofilan, vidre Sen! cxovre-
bis azri ver gipovia mistiuro araraobav!.. TiToeuli
adamianis dabadeba xom rebuss hgavda, magram rom ver
amoxseni vercerTi?`
savarZelSi mokalaTda levani:. mTlad gadaaviw-
yda, rom dRes misi qorwili iyo. lamisaa, setemanic lur-
ja bedauriT moadges sasaxlis karibWes...
is ki ijda da masaviT martosuli kacis Canawerebs
kiTxulobda. moewona kidec misi rCevebi da winadadebe-
bi. winandeli gulistkena TiTqmis gadaaviwyda. ubral-
od, levaniT momarTvam ase warmoadgenina mTavars, viTom
werils ki ar kiTxulobda, aramed biZamiss, yofil regents,
giorgi lipartians esaubreboda pirispir. da grZelde-
boda werilSi moZRvrebani ise, rogorc cxovreba...
`Sen ufleba gaqvs iyo bednieri. magram, gaxsovdes:
fufuneba gametiCrebis uflebas ar gaZlevs. rameTu
metiCrebi da qedmaRlebi martivad zizRdeba xalxs. Sen
ki unda ecado mavanis grZnobebze iTamaSo, maT gulisTq-
mas mihyve, Torem Tu masas ganudeq, icode, mogklaven
mZinares!..`
gaaRmerTo igi, vinc Tavad RmerTs emsaxureba. mag-
ram imisTana RvTismsaxurs nu miendobi, taZarSi rom oq-
roTi movarayebul xatTa samzerad Sesvla sCvevia... did-
kacni muxanaTurad gagcemen. qristes yvelaze metad
petre uyvarda, magram mamlis dayivlebamde samjer mo-
aswro misi uaryofa. mdabios ende ufro; iseTs, romel-
sac Ralati sisxlSi ar eqneba da vercxli ar gaakvirvebs.
ar ifiqro, aseTebisgan dailiao dedamiwa, radgan Cems
zeobisas bevri aRmovaCine me... Tu imisTvis uaryof kacs,
rom upovaria da Crdili Seiqneba Seni didebuli mo-
mavalisa, dawyevlili iqnebi ukunisamde...
im Seni martoobiT, didxans mainc ver SeZleb sam-
Tavros warmatebiT marTvas. ufro unda gaixsna. me ima-
dac ver vimarjve, rom SensaviT martosuli viyav.
Tu me Seni brmasaviT mjera da ufskrulamde mogy-
vebi, ra motivi gamoZravebs, rom uarmyof me , RviZl bi-
Zas da sruliad usafuZvlod aRmiqvam mtrad?!~
didi xnis sicocxle ar damrCenia, magram darCe-
nilic minda Sen Semogwiro. boroti zraxva Tundac imi-
tom ar meqneba, rom mec SensaviT gagiJebiT viyav odiSis
samTavroze Seyvarebuli; kacs, romelsac swadda ayvave-
buli exila samegrelo da Sen ggonia, rom piradi gan-
didebisTvis TanamemamuleT gavaubedureb? imaze mainc
ifiqre, rom cali fexi samareSi midgas da aRsaydrebi-
1 axali aRTqma da fsalmuni. luk. 11,34.
2 luka 16,13.
48 49
sTvis da dReebiT batonobisTvis ar gavamwareb Cemsave
sisxlsa da xorcs!!!
erTi mTavris anda mefis mier gamoZevebul kacs nu
Seikedleb, Torem Tu sxva martivad gasca, arc Sen Se-
ebralebi Zlier... hoda, ajobebs, Raribi daawinauro, vid-
re aznauri, romelmac moTxara da moZirkva mezobeli
samTavro...~
erTi gegmis ganxorcieleba swadda Turme yofil
regents. igi apirebda samegrelos karze gamoegzavna
metad cbieri kaci, romelsac eqneboda faruli miznebi
da moaxsenebda sasaxleSi mimdinare ambebs.
giorgi lipartiani uzomod ejavreboda levans, ami-
tom mis rCevas yurs ar aTxovebda da piriqiT, werilSi
miTiTebuli moZRvrebis sawinaaRmdegod imoqmedebda.
bolos da bolos, mTavars SiSi arafrisa hqonda da undo-
da, rom mebaduris badeSi gaexvia TvalTmaqci naTesavi.
bolo gverdi ar ikiTxeboda. werili iqve komodze
Semodo da brazianma daiyvira:
- `ras mipireb bebero gaiZverav? an saidan gaige, rom
ganzrax damiTqeres meetleebma satrfo? vis Semogzav-
nas apireb melaZuav? gamagebine mainc...
werils Soridan gadaavlo Tvali. daxeul adgilas
levan II dadianiseuli sityvebi ewera: `Cemi Tvalebi sev-
diT cimcimeben, mxolod saxe icinis Zalad`, - meoregan:
`me mzis dalalebs mivamsgavse Seni Rimili...` da mixvda
didi mTavari yovelives. goneba gaunaTda. uceb moagon-
da ZonZebSi gaxveuli kaci, romelsac cnobda, romelT-
anac raRac uxilavi akavSirebda, magram ubedurebisgan
gaxevebelma dadianma zRvispira qalaqSi ver Seicno mis
gverdiT mdgomi biZa, - yofili mesveuri, - giorgi lipar-
tiani da is litoni sityvebi, winaT rom Serigebas ixvewe-
bodnen, farsad da SeTiTxnilad moeCvena. rom masSi ka-
curi ar eria erTi natamalic. da guli dawyda mTavars,
rameTu orgulTa, niRbosanTa da mkvlelTa maxloblad
sakuTari biZa aRmoaCina. am aRmoCenam ise garinda, rom
retdasxmuli ugonod daeca filaqanze da gaunZrevlad
esvena didxans...
���
mdidrul Sezlongze wamoawvines didi mTavari.
niSaduris sunma gamoafxizla. araamqveyniuri SiSi
TvalebSi Casaxleboda da grZneuliviT roSavda nawy-
vet-nawyvet.
saydridan saswrafod mRvdelma moirbina. Tavs
eloliaveboda levans da `locvanis butbutiT` cdi-
lobda gonwasulis mobrunebas:
- `maSin, ganmgeblis jariskacebma waiyvanes ieso
samsjavroSi da Tavs mTeli razmi daaxvies;
gaxades mas samosi da moasxes Zoweulis mosasxami.
dawnes eklis gvirgvini, daadges Tavze, marjvena
xelSi lerwami misces. mis winaSe muxls iyridnen, dasci-
nodnen da eubnebodnen: `gixarodes, iudevelTa mefeo!`
da afurTxebdnen mas, aiRes lerwami da urtyamd-
nen TavSi.
dacinviT rom guli ijeres, gaxades mosasxami, Ca-
acves Tavisive samoseli da waiyvanes jvars rom ecvaT.
roca gamodiodnen, poves kaci kvirineli, saxelad
simoni, da aiZules igi, misi jvari etarebina...~
kvlav ganagrZobda RvTismosavi jvarcmiseuli
fragmentTa citirebas. ase eubneboda mTavars:
mereda iciT dido mTavaro, - ra hqmna simonma? –
qriste ki ar uaryo, aramed miexmara. ase mgonia, Tqven am
saukuneSi imad moevlineT, rom jvari golgoTisa Seu-
bRalavma zidoT. gixarodeT, gixarodeT, rameTu yove-
li Tesli, romelic dargeT da yoveli RvarZli, romel-
ic amoZirkveT, iqneba Tqveni damxmare gankiTxvis Jams.
miuaxlovda odiSis mmarTvels sasuliero da gulze
jvari da krialosani miafina.
50 51
moulodnelad devkacis minoruli xma Semoesma
da Zlivs gaarCia, rom luRluRebda martosuli mTavar-
Tagani.
- `ase kargia, ho kargi. didi xnis winaT unda moqce-
uliyaviT amgvarad, radgan nebayoflobiT arasodes gi-
tarebiaT, arca ZaliT. gulze damade, gulze. ...marTlacda
martivia sxvisi uRelis mimagreba. ucnauria, magram `wmin-
dans wmindanoba, wmidaTa-wmindad ar unda esaxebodes`.
rTulia meufeba da mxolod maRali bunebis adami-
anebs SeswevT Zali emsaxuron RvTaebriv idealebs...
uh, uh, ra mZimea jvari. megona Sen mainc momeSvele-
bodi. cudia, roca ukanasknel imeds kargav, pandoras
yuTSi damwyvdeul erTaderT saunjes...
mimoixeda mTavarma. dastaqris rkinis xelis siax-
lovec igrZno, nemsis Cxvletac. magram araferi stkenia ise,
rogorc amocnoba yvelaze idumalisa. ajobebda araferi
scodnoda, arc araferi Seecvala, magram vai RvTismosav-
Ta xeliT morTmeuli Rvinoc aSinebda, saaRdgomo paseqic,
ubralo puric da TviT nelsacxebelic.
`maS, simons Semadara?! nuTu marto is mieSvela qri-
stes?` – gaifiqra mTavarma.
am roSvisa da uneblie aRsarebis gamo mTavars Wori
dauyares; rom marTlmadideblobas zurgi aqcia da kaTo-
like misionerebisa da padreebis Tayvanismcemeli gaxda.
���
jvrisweris ceremoniali is-is iyo iwyeboda, rom
seteman SarvaSiZem Semoagelva Tavisi lurja bedauri
da mziTviT datvirTuli meetleebis mTeli xrova moh-
yva ukan!..
mziTvi ubralo movlena iyo uwindel saqarTvelo-
Si. amitomac, sapatarZlosadmi morTmeuli ZRveniT ver
gaakvirvebdi odiSelT. erTi eg iyo, rom afxaz mTavars
Wyondidis xisgan damzadebuli roiali mohqonda. Zne-
lia imis dadgena, Tu vin daamzada msgavsi mSveneba; marT-
lacda saocreba iyo. TviT levanis roialsac ki jabnida
natifad naZerwi instrumenti da guli dawyda odiSel-
Ta mTavars imaze, rom Turme masze mdidrulad da la-
mazad cxovrobda afxazi mTavari – seteman SarvaSiZe.
Tavi yvelaze mdidari egona, magram, umal Seafasa
mTavarma da awona oqroSi Casmuli roialis fexebi da ska-
mi, romelzec gobelensa da maRalmxatvrul idealebs
martivad amoicnobda xelovnebaSi gaTviTcnobierebuli
kaci. simamris xilvaze esec gaivlo levanma gulSi:
`Tu danarCeni mziTvic esoden faseulia, maSin Wo-
ri yofila darxeuli, roca afxaz mTavars brals sdeb-
dnen mdabiosaviT cxovrebaSi`, `an iqneb sasiZos awonebs
Tavs?!`
wiTeli, xaverdovani xaliCa daego odiSis mTavars,
eklesiidan – sasaxlemdis. ornamentebi, fragmentebi,
raRac metyveli naxatebi, Sinaarsiani Txroba aRbeWdili
firebisa migizidavda. da dedofali darundia, gzad mi-
mavali am xaverdovan xaliCas akvirdeboda.
samwuxarod dRes, mis cxovrebaSi saintereso
araferi xdeboda. yovel SemTxvevaSi misTvis. amitom, er-
Civna Tvali gaerTo rogorme... isev yrud gugunebdnen sam-
reklos zarebi, - mTavrisa da sadedoflos molodinis-
gan gulaZgerebulni...
...procesiac dasrulda...
...TeTr samosSi gamowyobili, ukve movaleobis grZno-
biT guldaTuTquli darundia ukanasknel Zal-Rones
xmarobs, raTa wveulebaze mxiaruli warsdges. magram,
rogor imxiarulos, roca mayarSi satrfos xedavs,
rogor gaicinos, roca agondeba, rom `miwis naf-leTis`
mTlianobisTvis gawira RviZlma mamam. cremlic ki moe-
ria da axalbeda asulis sxeuls auvarda caxcaxi.
Zlivs daamSvides, viTomda gabednierebuli asuli...
TavdaWeriT iqceoda stumrebTan; mxolod mamas
ecekva da berikacs yurSi wasCurCula: `Zvirfaso mama,
52 53
iqneb gadavarCinoT samTavro da davubrunoT afxazeTs
adrindeli dideba da Saravandedi?!`
seteman SarvaSiZe grZnobda, rom marTlacda uJa-
mod gayida Tavisi asuli. uWirda, magram mTlad ise ara,
rom axalbeda asuli gamoeyenebina farad da maxvilad.
magram, imarTlebs Tavs; ase ambobs gonebaSi:
- `msgavsad moqceula yvela didkaci; damoyvrebi-
Ta da erTsulovnebiT gaerTianebula eri. da Tu sxvaT
mieteveboda yoveli, raRa me gamsjian imisTvis, rom siw-
mindeebi da margalitebi movufine Rors?!` – mova dro
da dagixsni darundia, manamde ki iyavi samegrelos de-
dofali.
...Tu ras apirebda seteman SarvaSiZe, aravin icis
mkiTxvelo.
maSin, rodesac darundia mamas ecekveboda, axlo-
maxlo, mayarTan momusaife mTavari odesis wvens Seeq-
ceoda.
Cqartempiani musika aJRerda da mTavari win gaiW-
ra... ise lamazad cekvavda, rom qarTuli geniis Tavisebu-
rebasa da xibls umal SeatyobdiT. qalTa garemocvaSi
ufliswuliviT amayi dadiani xmal-xanjals atrialebda.
gabednierebul mTavars verc ki SeatyobdiT, hqonda Tu
ara raime sadardebeli. magram, Cemo dionise, miTxari:
aris ki vinme iseTi, visac ar hqondes satkivari, ar wuxdes
da borgavdes Svebagaclili?!
mTavarTan daaxloebuli kaci dadianis jiqur ga-
mometyvelebaSi Seatyobda, rom bedsa da ubedobas aji-
brebda didkaci warmosaxvaSi. levans ar swamda, rom bed-
niereba arsebobda, magram, zogjer, roca adamianuri
kmayofilebiT aRvsili dafiqrdeboda ityoda: `yoveli
kaci Tavis momavals qmnis da xSirad, bevr SemTxvevaSi
didebul momavals lamazi warsuli ganapirobebso`.
axla misi qorwili iyo da ar undoda saqveyno saz-
runaviT Tavi aetkivebina. magram Tavisi simamris xil-
vaze agondeboda, rom auracxeli problemebis winaSe
idga. ukve Tavisave moyvares, odiSis didi mTavari val-
debuls xdida msaxuroba gaewia; sanacvlod TviTon le-
vanic ar iqneboda gulxeldakrefili. `afxazi mTav-
risTvis` xeli unda gaemarTa da daxmareboda afxaze-
bze gabatonebaSi. es misi politikuri gegmis erT-erT
ZiriTad nawils warmoadgenda. martooden `dafleTili
da danawevrebuli miwis nakveTis` mTavari imerTa xe-
lisuflebis winaaRmdeg sabrZolvelad ver gamodgebo-
da. amitom, ukve gegmac ki hqonda, romliTac seteman
SarvaSiZes ara `afxaz mTavrad`, aramed sruliad afxaze-
Tis erTaderT mmarTvelad gaxdida.
odiSis samTavros, Sebindebisas, zarma Camoreka.
sasaxlis Wriala karebi gamoixures stumrebma. mSvi-
dobianad dasrulda saqorwino sufra.
mTavris brZanebiT, meore diliT, RaribTa da upo-
varTa dasapureblad samefo kerZebi momzadda.
sanovagiT datvirTuli uremi gzaze gamofenil mawan-
walaT urigebda mTavris saCuqars...
���
daaxloebiT ToTxmeti wlisa iqneboda levani, ro-
ca `nadirobasa Sina xroman irmisaman waritaca dadiani
manuCar da mokla igi`. – gvamcnoben istorikosebi da
misionerebi.
warmosadegi iyo, mimzidveli, eSxiani. erTi eg iyo,
rom mas Semdeg, rac daqvrivda naRvliani Seiqna metad-
re. TiTqmis ar icinoda da Rvinis smas mihyo xeli.
samTavroze zrunviTac Tavs ar iklavda manuCari.
radgan pirnaTlad grZnobda, rom yovelive amao iyo.
berZnul-romauli filosofiis gavlenis qveS myofi
miiCnevda, rom adamiani didi kiTxvis niSani iyo...
54 55
ar swadda Tavi Seewira odiSelTaTvis da saqveyno
saqmeebs drostarebas arCevda. nadiroba Seiyvara yve-
laze Zlier da Tayvans erTaderT RvTaebas, dionises
scemda, Rvinisa da drostarebis meufes.
ocdaerTi-ocdaori wlisa iqneboda, roca daqor-
winda. erTi-or weliwadSi gabednierebac moaswro, vaJic
aCuqa gangebam da maleve daqvrivebac1.
bevri SeaZlies mas mere, - umSvenieresi mandilosne-
bi gaacnes da daupires mTavars xelaxla daqorwineba,
magram manuCars ridi hqonda Tavisi simamris, kaxTa mefi-
sa da amasTan ver Sebilwavda gardacvlili meuRlis
saflavs.
romeliRac omi gadaexada manuCars da iqidan dab-
runebuls sanadirod wasvla ganuzraxavs. guria da ime-
reTi eomebodnen da mobezreboda ZmaTaSorisi omi. Sin
mosuls uTqvams:
- neta erTi gareSe mtris xorci damaWmevina, Torem
amdenma sisxlma moZmisaman momiwamla guneba. sisxlmo-
natrebul mTavars ganuzraxavs sanadirod wasvla.
manuCars welze hqonda Semoxveuli Toki, romel-
ic nadirobis Jams ganuyreli iyo misTvis.
bedad, irmis xrova gamoCnda da SezarxoSebuli
mTavari gamoudga mosaxelTeblad.
Tokis axsna daaviwyda. axlomaxlo mdgom irmisken
gaiqnia gorgolaWiani Toki da irmis nayarSi2 gaexvia.
damfrTxali nadiri win gaiWra qaris uswrafesad.
mTavars goni daebinda; ver ipova daSna, rom gadaeWira
bawari da ramodenime wuTs irmis jogi miaTrevda ube-
dur mTavars...
ocdacameti wlisa, qristes asakSi aResrula manu-
Car dadiani.
mcirewlovani levanisaTvis rCevis micema uyvarda
Turme manuCar dadians. da cameti wlis yrmas uCiCinebs,
ukiTxavs RvTaebis tragikul aRsasruls.
dinjad usmens levani mamis qadagebas. ase mimarTavs
mama Svils. – `Sen didi kaci unda iqne levan! magram meSi-
nia avazakebma imgvarad ar dagfliTon, rogorc RvTaeba
dionise. mereda ici ra bedi ewia? tyeSi gaiwvies, gaityues
SezarxoSebuli RmerTkaci; mere eZgernen RvTaebrivi
Zalis SegrZnebis mizniT da dafliTes sabralo. amog-
lijes guli, raTa SeeWamaT da ganecadaT RvTaebrivi`.
ar esmoda levans, rad uyveboda mama am Segonebas,
radgan mcirewlovani iyo da bavSvuri cnobiereba zRu-
davda. sakmaod gvian eziara sibrZnes da mixvda levani,
rom xasiaTiT mamas hgavda, masaviT undo iyo da sul imis
SiSSi, vinmes ar eRalata da iseTnairad ar daefliTaT,
rogorc olimpoeli RmerTTagani!..
gaaxsenda levans mamis panaSvidic. aTasobiT mwux-
are odiSelT Soris mxolod erTs uxaroda manuCaris
gardacvaleba da is erTic mTavris Zma giorgi lipar-
tiani iyo. uxaroda, rameTu siyrmiT nanatri mTavris
gvirgvini dRe-dReze misi gaxdeboda da Tavisi ojax-
iTurT dasaxldeboda uzarmazar, mdidrul sasaxleSi.
ase egona levans, viTom am kacs saxe sul ucinoda, mag-
ram am bolo dros SeamCnia, rom es Tviseba sulac ar iyo
misi. ubralod, iseve rogorc yvela adamians gaaCnda
gancdebi. uxaroda, roca sasixarulo iyo da wyinda,
roca sawyeni...
viTareba ase warimarTa. manuCar dadianis gardac-
valebis Semdeg giorgi lipartiani gaxda mesveuri samTa-
vrosi da meurveoba ikisra uasako levanis.
aRsaydrebis Semdeg, roca Zalaufleba xelT igdo
da srulad daimorCila samTavroca da xalxic, mcir-
ewlovani memkvidris Seviwroeba iwyo.
TvalT exateba levans biZis mkacri, pirquSi da mis
mimarT marad moRuSuli da ukmayofilo saxe. regentis
1sinamdvileSi, istoria gvamcnobs, rom manuCars colad SeurTavs
gurielis qvrivi, romlisganac vaJi_ iese eyola.2
rqebi
56 57
brZanebis SeusruleblobisTvis mravaljer dasjila
manuCaris Rirseuli memkvidre da saTayvano vaJi...
momavali mTavari xan simindis marcvlebze muxl-
moyrili inaniebs codvas, xan naliaSi gamoketili. al-
baT amitom iyo, rom sZagda es kaci levans da misi TiTo-
euli moqmedeba sagmobad da saZraxisad eCveneboda.
ise cxovrobda samTavros kanonieri gamgebeli, vi-
Tom msaxuri an paJi yofiliyo.
gaixsena aRdgomis dRes masze ganawyenebuli regen-
tis sasjeli...
didkacad moixseniebdnen da moiazrebdnen sameg-
reloSi. masac Cveoda wveulebebis gamarTva. veeberTe-
la, misaReb oTaxSi, im adgilas, sadac axla roiali idga,
uzarmazari tabaki gaSliliyo, romelzec uwindel dro-
Si megrelni Roms Seeqceodnen.
Wyondidi iyo erTgvari simbolo samegrelosi. ro-
gorc cnobilia legendaruli `oqros sawmisi` kolx me-
fes aiets muxaze Camoekida, niSnad samefos uZlevelo-
bisa da warmatebisa.
isic mogexsenebaT, rom noyier cisgamSi siminds
Tesavdnen da amiT sazrdoobdnen. Romi, romelic dafqu-
li simindis marcvlebisagan mzaddeboda, swored taba-
kze ideboda. am SemTxvTevaSi tabakic Zlieri xisgan un-
da damzadebuliyo, rameTu cxeli temperaturisaTvis
gaeZlo xis masalas.
ramdenime dRis uWmel levans Wamis win locvis Tqma
daviwynoda. rasakvirvelia, es erT-erT saukeTeso mi-
zezad miiCnia giorgim da Zmiswuls Tavi cxel RomSi Ca-
ayofina.
saxedamwvari Wabuki mas Semdeg gaxda gulCaTxro-
bili. SiSic dasCemda da gulSi siZulvilic Caido.
swored maSin, RvTisa Tu gangebis nebiT levan da-
diani papam, aleqsandre kaxTa mefem miiwvia samefo karze
aRsazrdelad. daoblebuli SviliSvili Zlier ebrale-
boda, Tan eWvobda, rom giorgi mas ar gaaxarebda da arc
raime kargs uqadda.
Wkviani politikosi iyo regenti giorgi da mixvda,
rom aleqsandresTan SuRli taxtsac daakargvinebda da
levans lmobierad mopyroba dauwyo.
imxanad cnobil dastaqarTa garemocvaSi naiarev da
saxedamwvar adgilebs mkurnalobdnen momaval mTavars.
gamgzavrebamde bevrs eCiCina da uasako Wabuki da-
arwmuna, - `Tu aleqsandres mouyveboda sasaxleSi misi
Seviwroebis ambavs da masze ganawyenebuli xelmwife oms
gaumarTavda, - sasaxles nacar-mtvrad aqcevda da cec-
xlis alSi gaxvevda yovelives`. ase uTxra levans:
`Sen ra ggonia, cecxlis alSic iseTi mSvenieri iqne-
ba eg Tqveni samlocvelo da papiseuli oda, rogoradac
geCvenebaT dRes?! – wadiT, wadiT da iswavleT. xolo
roca dabrundebiT egebis mogarTvaT taxti – usisxlo
da Seurcxveneli...`
papis karze mivlinebuli levan dadiani aziares is-
toriis siyvaruls. politikis Taviseburebebze bevri
esaubres, daTmobisa da Setevis orientireba Caagones,
kulturuli faseulobani mxatvris funjiT dauxates.
aleqsandre kaxTa mefe ridiTa da pativiscemiT
epyroboda SvilisSvils. Cumad imas cdilobda, rogorme
gaerkvia, sastikad xom ar epyroboda amJamindeli re-
genti.
levan, siwmindeebs gaficeb, miTxari, xom ar gavi-
wroeben sasaxleSi. Tu ginda jars Sevyri da mZinares
davaxrCobineb biZaSens. oRond Sen Tqvi geTayva da...
keTili kaci iyo kaxTa xelisufali. mkvlelis bu-
nebisa araferi ecxo, magram oboli bavSvis daCagvras
erTmorwmunesac ar apatiebda.
levans biZis danaqadebi gaaxsenda. WkuaTamyofeli
ar aris is SeCvenebuli da egeb marTla gadawvas sasax-
leo. da amis SiSiT damunjeba arCia. amasTan, odiSelTa
TvalSi saxeli gautydeboda. piradi ambiciebis gamo Zma
58 59
Zmaze rogor waekida da sisxli rogor daeRvara. marTa-
lia jer kidev uasako iyo, magram arcTu mTlad suleli.
aleqsandres Turme daviT aRmaSenebeli uyvarda
mefeebidan gamorCeulad. da es grZnoba gadaanaTla Svi-
lisSvilsac.
gaivlis wlebi da 26 ianvars, daviT aRmaSeneblis
xsenebis dRes, buxris maxloblad, wminda gundruks da-
ukmevs didi mTavari samSobloze uangarod Seyvarebul
mefeT-mefe daviTs.
warmoidgina momavalma mTavarma Tavisi mamuli. misi
marTva-gamgeoba eZnela. moeCvena, rom aTmagad rTuli
iqneboda qveynis da xalxis meufeba.
marTlacda genia unda iyo, rom auracxelma saxel-
mwifo problemebma ar dagqancos. me ase meCveneba, rom
samegrelos mTavrobas ver SevZleb, Torem sruliad
saqarTvelos meufeba xom warmoudgeneliao...
magram, siZneelebisaken mimavali gza izidavda.
cota xniT mainc swadda triumfidan daeWeqa, rom
erTiani saqarTvelos mefe iyo; rom muxlebSi Cacviv-
noda qveynis mosaxleobis nawili da Tavi yovlisSemZled
egrZno.
da im dRes daifica, rom Zal-Rones ar daiSurebda
da gaxdeboda mefeT-mefe. mere inana, rom ase iCqara; Wa-
bukur mouTmenlobas gadaabra yoveli. `ar unda dame-
fica, egeb ver movaxerxoo`, da Zilis win mware fiqrTa
cemas mieca...
mxolod is axsovs, rom Zilispirulze ukanaskne-
lad ase gaifiqra:
- `RmerTo Cemo, kidev kargi rom Semoqmedi ara var,
Torem siamayisagan mTlad SeviSlebodi Turme...`
isev eg dawyevlili martooba, romelic suls uRrRni-
da odiSis Zlevamosil mTavars.
TviT darundiac dRiTidRe ivseboda. masSi qaluri
ebrZoda axalgazrduls da nirSecvlili qalbatoni iseT mS-
venebad ar esaxeboda, rogorc uwin... SeSliliviT daseirnobda
civ da miusafar kedlebs Soris da vis ar uyveboda Tavis ube-
durebas. sul rom ar gcodnodaT misi ambavi, mainc Seatyob-
diT, rom mamaze iyo ganawyenebuli...
mwuxare dedofalma Tavdapirvelad yvela Seigua da
Seiyvara, garda levan dadianisa. eCveneboda, Tu ra iyo, Tavi
ver moeba mTavars, magram qalis ukmayofilo mzeraSi TavCa-
qindruli devkaci misave danaSauls grZnobda...
`sul mwuxare iyo darundia, maSinac, roca stumrad
mewvia, magram ase Zlier aRelvebuli arasodes minaxavs...`
usulo sagnebTan mosaubre qalbatons mTavari eWvis
TvaliT uyurebda.
`iqneb Wkuidan SeiSalao`, - ar icoda mTavarma visTvis
miemarTa. eqimi sruliad zedmetad miiCnia, radgan SesaZlo
iyo dedoflis sneulebaze Wori saqveynod gaevrcelebina.
da ase axrCobda mTavari dros; ebraleboda mTavris asuli
da samegrelos dedofali, magram masze naklebad arc Tvi-
Ton itanjeboda...
II nawiliII nawiliII nawiliII nawiliII nawili
60 61
imxanad, mezobel samTavrodan gamoZevebuli merab
qorToZe dadianis karze eZebda didebul momavals.
xasiaTiT qvemZromi iyo. icoda, rom levans imerTa
xelisufali sZagda da masze mogonili saSinelebebiT
Tavs awonebda mTavars. xSirad, merabTan saubrisas le-
vans uTqvams: `daxe, rogori sastiki yofilao` da enam-
Wevri msaxurisTvis uTxovia yvelafris moyola... mera-
bic, xan melaZuas uZaxis imereTis xelisufals, xanac
mkvlels.
gulSi uxaria odiSis mTavars, rom ase advilad swav-
lobs msaxuris bunebas. isic, sulis salaroze gasaRebis
morgebas sTxovs axal batons. ase swadia levans didad
daiaxlovos, gawvrTnas, rom Tavisive miznebisTvis gamo-
iyenos, imsaxuros. mTavari mas vezirTuxucesad niSnavs,
SemdgomSi kortugad wodebuls...
mini dosie
istoriuli cnobari
vazirTuxucesi – arabulad `vaz-irun` ministrs,
TanaSemwes, maSvels, vazirs niSnavs. pirvelad Tamar
mefisa da giorgi III-is istorikosis garda arcerTs ar
uxmaria. anu es Tanamdeboba imdeni wlisaa, ramdenic Tvi-
Ton dadianebis gvari. uzarmazari Tanamdebobis mqone
iyo TviTon vaziri, romelic rigiT meore kacad moiaz-
reboda saxelmwifoSi.
SemTxvevas unda mivaweroT albaT, rom sruliad
ucnobma, mezobeli samTavrodan gamoZevebulma kacma
ramodenime TveSi amodena mandats, Cins gamohkra xeli.
albaT TviTon mTavars raRac politika hqonda. Tu
ra, amas mogvianebiT SevityobT.
xmebi dairxa, viTom eg is kortuga iyo, seteman Sarva-
SiZis qals rom hyvarobda malviT. roca mTavarma dedofa-
���
62 63
li warudgina gasacnobad, zomiersa da TavdaWeril merabs
etyoboda, rom dedofals odesRac marTla icnobda.
am qalis mSveneba uamrav mamakacs monusxavs, magram
sad Sexvda vezirTuxucesi SarvaSiZis asuls?! – eW-
vianobda levan dadiani, radgan ucxo moferebiTa da
alersiT `Tanurias` eZaxda samegrelos dedofals. mer-
abis warmomavloba saeWvo iyo da Tan burusiT mosili.
es kaci yvelas da yvelaferze gesaubreboda, sakuTarze
ki krints ar daZravda.
amasTan darundia TiTqos daubrunda Cveul cxov-
rebas. iseTi mxiaruli, mzrunveli da yuradRebiani gax-
da, rom mTavars misi xasiaTis cvalebadoba ancvifreb-
da.Cveulebisamebr, ar esaubreboda usulo sagnebs; mdu-
marebis niRabic CamoiSora da pirmcinar afrodites
daemsgavsa, masaviT lamazsa da mimzidvels...
`mSobiare qals Taviseburebani axasiaTebs. zogi gama-
lebuli rkinis zodebs natrobs, zogsac halucinaciebi
awuxebs. albaT amadac Seicvala darundia` – askvnida Ta-
visTvis mTavari...
mainc ra sastiki da undo var mamaCemiviT. rogor da-
vajere Tavi, rom darundia me, Zlevamosil mTavars ma-
nacvalebda viRac vazirTaganze?!` – Cems mier dawinau-
rebul devnilze? – mTavris asulia, saTnoebiT aRsavse
da ra RmerTi gauwyreba, rom samegrelo Searcxvinos?
`TviTrwmena gamarjvebis naxevars udriso`, - ambo-
ben frangebi. swored TviTrwmenam gaaTavisufla eWve-
bisagan da gulmxiarulma imav RamiT cols Tavisi dedis
naqoni sagvareulo beWedi aCuqa...
���
sasaxlis kibeebze idga darundia. amayi, mediduri
gamoxedviT marTlacda mTavris asulsa da samegrelos
dedofals hgavda.
wiTel samosSi gamowyobili saocrad mSvenieri iyo.
ciT mogzavnil angelozs hgavda, sulSi rom siwminde-
ebi Casaxleboda.
kabis kudiT xvetavda sasaxlis usasrulo kibeebs.
xelT oqros xeljoxi eWira. odnav SesamCnevi muceli
gamoweoda win.
merab qorToZem Tvali mohkra dedofals.
eg qali ise Zlier ar ajadoebda, rogorc fufuneba,
romelSic iZireboda samegrelos umSvenieresi qal-
batoni...
oqros xeljoxis xilvaze goneba moewamla da une-
burad gaifiqra:
- `ase eyrdnoba Tqveni cxovrebac oqro-vercxls,
magram ver gamigia, rad mogwonT `joxze` dayrdnobili
cxovreba`.
imav wams Zvirfass beWeds mohkra Tvali. uzarmaza-
ri pepela gamoesaxa oqromWedels.
`gana aseTi frTafarfata aris Tqveni cxovreba?! -
fiqrobda boroti cnobiereba vezirTuxucesisa, magram,
dasakargi mainc ara xar...`
dedofali mdidrul Sezlongze Camojda. lal-ia-
gundisTvliani TmissamagriT grZeli nawnavebi maRla
aewia. iqve mdgom vezirTuxucess civad miesalma mxo-
lod.
gasaubreba ewada kortugas. fiqrobda, rom Tavisi
filosofiuri mWevrmetyvelebiT badeSi gaxvevda bano-
vans. magram, samegrelos Tavneba dedofali ar apirebs
vezirTan saqmis daWeras.
64 65
Tavis tkivili moimizeza. mainc ver CamoiSora uti-
fari msaxurTagani. ase eCurCuleba mTavris qals:
- `ase angarebiT gaTxovdi da warmoudgenelia iyoT
bednieri...`
- magram ase Txovdeba CvenSi milioni. roca mTavris
asuli xar (amayobda kidec amiT) bevri ramis uaryofa
giwevs. maT Soris siyvarulis. – pasuxobs darundia Sar-
vaSiZe.
- iqneb ginatria Tanuria mdabioTagani yofiliyav,
oRond ar gaTxoviliyav ase ZaldatanebiT?!
- sulac ara... cdebiT, Tan Zalian mwared... mamebma
ukeT ician TavianT Seqmnilebs ra bedi argunon!..
ar ewada gaemxila viRac pativmoyvare kacisaTvis
rom mamaze cota ar iyos ganawyenda. awi mainc verafers
Secvlida da erCivna sakuTari portreti gamoeZerwa,
viTomda bednieri qalis fotosuraTi.
Rirseuli banovani emuqreba kidec merabs:
- gana imisTvis moxvel, rom cxovreba jojoxeTad
miqcio? da isedac dardians Semaxseno Cemi ubedureba.
mifrTxildi icode!!!
me didi pativiT vsargeblob sasaxleSi da odiSel-
Ta yvelaze ganebivrebuli dedofali var. Tu Sensas ar
daiSli da sulis siRrmeSi STaWras damipireb, gaxsovdes,
enas mogkveT, rom verasdros SeZlo Cemi ganawyeneba!
icode vina xar da ra simaRleze imyofebi. mTavris qals
cota ar iyos SenTan yofnac mexamuSeba da vSiSob am
qmedebisTvis ar davimsaxuro dadianis risxva.
- Zalze ki dauSinebixar im Sens Zvirfass dadians...
setemanisgan msmenoda, rom ficxi xasiaTis iyav da uSi-
Sari. kargia, rom qmris morCili xar, magram mejavreba
monad qceuli qalbatoni, romelic meuRles TvalebSi
Sescicinebs, `sabralo seteman SarvaSiZe` – nuTu imi-
sTvis aRgzarda, rom ase dagexara Tavi viRac dadianis
winaSe? magram axia masze. gana man ar gaswira Tavisi mxo-
lodSobili asuli?!
- maS, amboxisken momiwodeb vezirTuxuceso? maS,
Tavi ar davxaro sula? Sen ar gcodnia gaTxovili qalis
xvedris mniSvneloba. Tu saWiroa amayad iseirneb sasax-
lis oTaxebSi da Tu saWiroa Tavdaxrili.
wasvlas apirebda darundia SarvaSiZe, magram mamis
saxelis xsenebam Seacbuna, daabnia da nabijic ver war-
sdga win...
-maS, icnob setemans? – Tvali gaubrwyinda. didi
xnis unaxavi hyavda darundias mama da yvelafris miu-
xedavad mainc monatreboda. ifiqra, es kaci yvelafers
metyviso da amitom idga gaxevebuli.
-ndobis mopoveba ewada merabs. smenoda, rom afxaz
mTavars warumatebelma Sinaomebma samefos naxevari
daakargvina. am fonze enamWevrma ganizraxa iseTi ram mo-
egona, riTac dedofals misave mokavSired gaxdida.
omi gardauvali iyo. amitom rCeva misca aseTi de-
dofals:
-Tanuria, ar momwons eg Seni umoqmedoba. barem bo-
lomde emsaxure afxazT da Tu gadarCenaa, - gadarCena
iyos... daelaparake levans, rom maSveli jari gaagzavnos
setemanTan. Torem daiRala amdeni gaumarTavi da wa-
rumatebeli omisagan. Sen ra ggonia, eg Seni mamiko didxans
icocxlebs? droze mieSvele da daiviwye wyena. xom ici,
mamas mieteveba. Seni sityvebisa ar iyos, `egeb marTla ukeT
ician ra bedi argunon Tavisave SeqmnilT!` erTi sam-
Tavroze Seyvarebuli kacia da gaemarTleba Tanuria...
merabisTvis marTalia xelsayreli ar iqneboda,
Tuki dadiani jars gaugzavnida afxaz mTavars. Tumca
amis sanacvlod erTi moifiqra.
xval, Sebindebisas, sasaxlis maxloblad mdebare
usier tyeSi unda Sevxvde Cems msaxurTagans. cili das-
wames da Seuracxyofili gamodevnes qarTlidan. Zlier
Semebrala. vifiqre, setemani RvTismosavia da im ube-
durisaTvis binis da sanovagis micema ar gauWirdeba-
meTqi. hoda, vinaidan xval afxazeTs miemarTeba, Tu gsurs
66 67
werili miswere mamas da gpirdebi, uvneblad gadascemen
setemans yovelives.
TavCaqindruli dedofali imdenad dabneuli iyo,
rom ver gansazRvra kortugas roli dadianebis karze da
TiTqmis uneblieT daTanxmda merabs ustaris daweraze...
gulmxiarulma merab qorToZem pirmcinari mimikiT
datova sastumro oTaxi. ase swamda, rom dedofali say-
vedurian moTqmas miswerda mamas da levanis mier gamog-
zavnil maSvel jars afxazi mTavari xiStebiT, qvis sasro-
li iaraRebiTa da xmal-xanjlebiT Sexvdeboda.
Tuki setemans daajerebda, rom darundia ukmayo-
fili iyo da Seviwroebuli, setemani sasiZos mosaTvi-
niereblad omzec ar ityoda uars....
���
sanTlis mxrColav Suqze samegrelos dedofali
mamisTvis werils swerda. buxarSi mis ocnebas ekida
cecxli. afxazeTze da palmebze nostalgiam lamis SeSa-
la qali.
sarkmlidan gaixeda... xom lamazi iyo odiSi, magram
afxazeTTan mimarTebaSi erT usaxur teritoriad miiCnia.
daubrunda sawer magidas... odnav bJutavda wiTeli
sanTeli da momdinari cxeli cremlebi guls uTuTqav-
da, sibraluliT msWvalavda mTavris qals...
`Sen verc ki warmoidgen, raoden bednieri var me,
darundia SarvaSiZe-dadiani... mivxvdi, rom Cven ors So-
ris erTi mainc imsaxurebda didebul momavals. odesme
Temidas saswori1 unda gadawoniliyo, rom ors Soris
erTs miniWeboda meti Zalaufleba...
dRe-dReze ayvavdeba eg Seni samTavro. neta kmayo-
filebiT aRsavse saxe manaxa, roca afxazni geTayvanebi-
an. iqneb maSin mainc moigono Senze ugonod Seyvarebuli
qaliSvili...
momenatra Seni deviviT roxroxa xma da is Rimili,
kldis napralsaviT rom gepareba...
`da maSin, roca sxvisTvis sicocxle xalisia, ratom
unda iyos mama, SenTvis cxovreba dadgmuli mejlisi, sa-
dac cekvav iZulebiT da apireb cekvas manamde, sanam ar
Sewydeba melodia`...
me meSinia mami imis, rom vTqvaT ver aRadgino eg
dacemuli da iavarqmnili samTavro. maSin?!
levani RmerTi nu ggonia... orgulTa garemocvaSi
ra unda gaawyos... sul martoa dedamiwaze... Sengan moe-
lis Svelas, Sen ki misgan. imdenad ar gesmiT erTmaneTis,
rom am naxevari wlis manZilze erTxelac ver gamonaxeT
dro Sesaxvedrad... ase ucxoni rom xarT erTmaneTis-
Tvis imitomac giWirT orives. ase gancalkevebulni
verc ki amCnevT, rom suls RafavT.
aba vin mogigonebs mamilo emag Seni faruli mizneb-
isTvis da fiqrebisTvis? amitomac ecade istorias Se-
morCe, ara rogorc odiSis didi mTavris simamri, aramed
Zlevamosili imperiis mmarTveli.
gaficeb yvela afxazTa salocavs da iloris wminda
giorgis, rom Tu ram daapiro amieridan, pirveli Cven
gvacnoboT...
mTlad iseTi gulboroti ar yofila levani, rogo-
radac fiqrobdnen amas CvenSi. mwams, rom omSi da gasaWirSi
ar migatovebs. amas marto megruli siamayis gamo ar izams...
gkocni, - Senze uzomod Seyvarebuli qaliSvili.~
darundia ServaSiZe-dadianisa.
1628 weli.
dadianTa sagvareulo gerbi da beWedi daasva we-
rils da ZilgamkrTalma qalbatonma bnel RameSi roials
mimarTa sulis sanugeSeblad...1 samarTlianobis qalRmerTi.: sasworiT xelSi. asocirdeba kano-
nierebasTan, swor, namdvil marTlmsajulebasTan.
68 69
���
iqneboda Ramis oTxi saaTi, roca mTavars qalis
wripina xma Semoesma. melanqoliurma sonetma dadians
mohgvara cremli. axla mixvda, rom es qali mTlad bedni-
eri ar iyo masTan da arc kmayofili...
asea, ase... angarebiT gaTxovili ukmayofilo qali
qmars yovelTvis raRacas ayvedris! did kacs umniSvne-
lo saqmeebs umalaven. iqneb eSinodes sayveduris warmo-
Tqmis?! magram ra aris am roialis SuaRamiT amusikebis
mizezi? – wesisamebr, bednieri dedofali ase gvian sasa-
xles ar unda `acocxlebdes`. magram, - rogor gavigo ra
awuxebs, ra aSfoTebs Cems darundias? nuTu CemsaviT
martosulia?
xalaTs daavlo xeli da saZineblidan misaRebi oTa-
xisaken Zlivs gaikvlia gza. sulisaRmZvrel sibneleSi
mTavris asuli garinduli ijda da bus marTvesaviT ebr-
Zoda Zils...
mTavarma gulze miikra sabralo dedofali.
- `tiri, maS tiri, darundia? – Turme raRac suls
giRrRnis da me ki mimalav. Senc ar gjera Cemi?! albaT geSi-
nia da yvelafers mimalav. sxeuliT Cems Svils atareb,
magram mainc Cemgan Sorsa xar... me sruliad ucxo var Sen-
Tvis. neta ubralo kaci viyo da ara samTavros xelisufa-
li. neta Sen mendobode da gjerodes Cemi da...
- levan, - Zlivs warmoTqva darundiam. martoobasTan
dazavebulxar da CemTvis verc ki icli. me yuradRebis
momlodine var Sengan! rac aq davsaxldi, Cemi ar gesmis.
Cems brZanebas zereled asruleben. vai, rom mdabio ara
var, Torem ramdens damZraxavdnen Cems warmomavloba-
ze... me mTavris qaliSvili var, levan, pirvel yovlis da
merme samegrelos dedofali. Tu mamas SeeZlo CemTvis
eCuqebina mSvenieri wamebi, Sen ra gzRudavs, rom colis-
gan ase gandgomili xar?
- nu gabrazdebi darundi. dedis xsovnas da mamis
saflavs vficav, Tu moindomeb, Tu isurveb, erT dRes
samTavrosac mivatoveb. gaviqceT sadme Sors. meqarav-
neebs an kolxeTidan gamaval gems gavyveT da vimogza-
uroT dausruleblad. magram, ras ityvis Cvenze xalxi?!
ukadrisi ukadrebiaT mTavris asulsa da TviTon odiSis
mTavars da xaxadaRebul mtrisaTvis miugdiaT Tavisi
moZmenio. ai, es mzRudavs darundia; fiqrebi gana marto
Sen gtanjavs? – mec bevri maqvs sadardebeli. umjobesi
iqneba erTmaneTis sulebSi CavixedoT da sayvedursac
ar vityviT maSin!
- giyvarvar levan, Tu...
- ra, darundia, Tqvi saTqmeli yovelgvari moride-
bis gareSe.
- iqneb jer kidev ver iviwyeb etlisgan daTqeril
satrfos? iqneb mas mamsgavseb da mitomac cdilob Cem-
Tan daaxloebas. idumaleba Causaxlda levans sulSi da
Tvalebi wamosanTebad moemzada. ifiqra Tavdapirvelad,
rom setemanisgan gaigebda darundia sinamdviles, ma-
gram isic icoda, rom raxan usiyvarulod, TiTqmis Zal-
datanebiT aTxovebda mTavari asuls, iq ganxeTqilebis
kidev erT mizezs ar daTesavda.
mxolod es uTxra, RvTis gulisaTvis vin giambo im
ubeduri gogonas istoria...
- erTi pirobis sanacvlod. minda xvalve maSveli
jari gaagzavno afxazeTs da mamiCemis winaaRmdeg amxe-
drebulebs SiSis zari dascen. valdebulic ki xar mTa-
varo. amasTan, moRonierebuli da moZlierebuli sete-
man SarvaSiZec saimedo mokavSire gaxdeba albaT.
es levanis gegmis erT scenars Seadgenda. amitom
mzad iyo SemoTavazebaze daufiqreblad daTanxmebu-
liyo. ise, cotaTi gaocebulma uTxra:
- ar megona, politika da politikuri idumaleba
SenTvisac Tu iyo nacnobi! vficav, davexmarebi setemans,
70 71
oRond miTxari, vin giTxra sabralo qaliSvilis ambavi,
wyeuli meetlisgan uJamod mokluli gogonas istoria...
sxva vin, Tu ara vezirTuxucesi kortuga. isic ki
sTqva, rom am ambavSi biZaSenis – giorgi lipartianis da
imereTis mefis xeli eria. axla Turme alibs eZebs, rom
merme maT winaaRmdeg amboxeba moawyos imereTidan ga-
moZevebulma merabma.
- pativmoyvare kacia merabi da iqneb Suri amoZra-
vebdes maT mimarT. magram moagonda mTavars biZa lipar-
tianis werili da kortugas sisworeSi umal darwmunda,
magram risTvis dasWirda simarTlis Tqma? martooden
ndobis mosapoveblad? iqneb Tavs maT mtrad gvaCvenebs,
sinamdvileSi moTxra da moZirkva aqvs ganzraxuli? mas
ara aqvs fuli, arc Zala, arc masa endoba, rameTu ar aris
arc erTi mxaris mmarTveli. ase rom, is rom romelime
politikuri erTeulis imedad ar iyos gamoricxulia.
magram vin umagrebs zurgs? – imereTi? guria? qarTli?
Tu TviTon yofili regenti?
erTma garemoebamac daafiqra. eg kaci dedofalTan
imdenad axlos iyo, rom Tavis gasaWirsa Tu fiqrebs mas
andobda, pirveli, ramac eWvis sababic gauCina.
- mTlad nu miendobi mag kacs darundia... `qalis naz
bunebas mamakacis moZalade xasiaTi yovelTvis jabnis.
ar misce imis ufleba, rom filosofiuri mWevrmetyve-
lebiT STaiWras Sens sulSi, Torem Sensave gancdebze
iTamaSebs calsaxovnad. awone misi pirovneba da ar moi-
wono martooden xasiaTisTvis, radgan pirferebi mudam
icinian, xolo martosulnic Tavs gansxvavebulad gaC-
veneben. kacs hgonia, rom is Tviseba, rac moeniWa RvTis-
gan,- sagmobia. amitom niRbosnebi malaven TavianT WeS-
marit saxes da arasodes gecxadebian iseTebad, rogore-
bic arian sinamdvileSi. iqneb eg merabic niRbosania da
sasaxle karnavali hgonia. vxedav komediantiviT iniR-
beba. CemTan sxva aris, SenTan sxva. amindiviT cvaleba-
dia da momnusxveli saubriT msmenelis maxeSi gabma Cve-
via. amitom, roca metyvelebs, sanaxevrod us-mine. guli-
syurs nu miapyrob mas, radgan sxva saqmenic ar daglevia
jer... ar miiCnio Tanatolad, Torem eameba dedofalTan
gaTanasworeba; isev SenTvisve ajobebs darundi. sjobs
mTlad martosuli iyo, vidre TvalTmaqcTan da pirfer-
Tan gulgaxsnili...`
- eg Seni qadagebani eWviani kacis metyvelebas uf-
ro hgavs levan!.. maS, ra aris imis mizezi, rom aseTi mela-
Zua saxlSi gyavs mTavaro? ar geSinia, rom erT dRes yve-
laferi wagarTvas da xelcarieli dagtovos?!
- me verafers wamarTmeven, radgan piratebi da
mZarcvelebi Sors arian Cemgan... merabi Tu rames ecde-
ba samagaliTod davsji... erTi ramis meSinia marto, - Sens
siyvarulSi ar Semecilos vinme. rayifobas miCveuli ara
var, saziaro araferi momwons, gansakuTrebiT qalis
siyvaruli. mamis Segonebis Tanaxmad, mxolod qali Tu
damifleTs guls, Torem jojoebi da kaliebi ras damak-
leben Tu ici?!
kortuga xelze wamosakravi ar aris. uzomod Wkvi-
ania da amasTan mebrZoli. damcirebas ar Seepueba da Tavi-
si `RaRadisiT` bevrs aamboxebs imerTa xelisufalis
winaaRmdeg... sanam mWirdeba Cems gverdiT viguleb, xolo
Tu iaraRis lesva iwyo Cemsave winaaRmdeg, - gavacamtvereb.
imisTvis mougoniaT sasjeli, rom misi SiSiT momakvdavebs
codvis Cadenaze xeli aaRebinon. fsiqologiuri zewoliT
danaSaulis ricxvi cotaTi Sevamcire, ezoSi ganlagebu-
li zarbaznebi yvelas SiSis zarsa scems. `me SiSis gamoc
vuyvarvar bevrs`.
levani grZnobda, rom qals Zili ereoda. ramoden-
ime wuTis Semdeg dedofali ZilSic axsenebda levans,
rom setemanisTvis unda gaemarTa xeli...
- sabralo msxverpli. rogor hyvarebia mama, rom
isev mzad aris miutevos berikacs danaSauli da cod-
visTvis ar azRvevinos. – warmoTqva levanma da TviTonac
miesvena saZinebelze.
72 73
���
saxarebas Tvalyuris devneba dauwyo didma mTavarma.
- `aha, movida Jami da modis kidec, roca yvela saTi-
Taod gaifanteba. me damtovebT, magram me ara var marto!
vinaidan mamaa CemTan... es mitom giTxariT, rom mSvidoba
gqondeT CemSi... wuTisofelSi Wiri geqnebaT, magram
gamagrdiT; me vZlie wuTisofels...`
sagonebelSi Cavardnil didkacs xelT yalioni eWi-
ra. TuTunis foTlebs tenida anerviulebuli da Cur-
Culebda RmerTkacis sityvas.
`Tumca bevrma mTavarma irwmuna igi, magram fari-
sevelTa gamo ver aRiarebdnen, raTa sinagogidan ar
moekveTaT. radgan adamianTa dideba ufro uyvardaT,
vidre RvTis dideba... iesom SesZaxa da Tqva: `visac Cemi
swams, Cemi ki ar swams, aramed imisi, vinc me momavlina, da
Cemi mxilveli xedavs mas, vinc me momavlina`.
me rogorc naTeli movedi wuTisofelSi, raTa ara-
vin, visac ki swams Cemi, bnelSi ar darCes. Tu vinme mois-
mens Cems sityvas da ar daicavs, me ar ganvsji mas, radgan
wuTisofelSi gansasjelad ki ar movedi, aramed wuTi-
soflis saxsnelad!...
mas, vinc me uarmyofs da ar miiRebs Cems sityvebs,
hyavs msajuli.: sityva, romelic warmovTqvi, gansjis mas
ukanasknel dRes`...
Turme wmindansac an iqneb RmerTsac eZneleba mar-
tooba, Torem ubralo mokvdavze ra meTqmis.
marTlacda WiriT aivso Cemi cxovreba da xalisi
davkarge naadrevad. iqneb ajobebs davarwmuno Tavi, rom
me ara var marto. magram rogor?! sulisaRmZvreli sima-
rtove miZiZgnis sxeuls da vgrZnob, rom fitulad, ma-
nekenad viqeci. ratom aris, rom yvela gamirbis sadRac?
daviRale... daviqance Zlier. me yvelasi unda mesmodes,
yvelas gulisnadebs unda vicnobde. saaqaos meufeba
radgan miWiravs, sanacvlod movaleobiT mtvirTaven!
`advilia sxvisi uRels mimagreba, daxmareba ki Zneli`.
erTi mainc gamomCenoda samTavroSi, vinc manugeSebda
siCumis angelozTan saubrisas!...
cotaTi eWvi Seepara saxarebis sisworeSi. `adami-
anTa dideba ufro uyvarT, vidre RvTis didebao`, magram
vin ganmadida me. vin maqcia mTavar saTayvanebel kerpad?
am dros viRac ucnobi xma, - sulidan amomavali
emetoqeba levans:
`rad ginda kerpad rom iqce dido mTavaro! kerpebi
xom imsxvrevian, Sen ki ar unda ganadgurde!.. rad ginda
vinmem ufalze Zlier Segiyvaros? – ajobebs Zlio wuTi-
sofels. eZie naTeli, rom ar darCe bnels!`
mTavarma mZinare darundias gadaxeda. samyaro gasa-
RviZeblad emzadeboda. gaWirvebuli meurme urems mi-
aWrialebda gzaze da qvafenilze mZimed miroxroxebda...
mzec, is iyo sxivebiT ipyrobda msoflios. yvelas
eRviZa. mxolod eg qali iyo mZinare. mSvid saxeze Crdil-
ebi cekvavdnen, mTavarma odnav gadaswia fardebi, rom
sibnele, romlisac eSinoda, cotaTi mainc daeTrguna
da martoobisagan gaeTavisuflebina burusiT mosili
oTaxi.
mgrZnobiare banovanma nazad gaaxila Tvalebi. mTe-
li Ramis uZinars uWirda gamoRviZeba. cisfer, uZilobi-
sgan dasisxlianebul Tvalebs SiSis demoni daufleboda...
xasxasa vardebiTa da Savi titebiT mTavarma dedo-
fals erTi saidumlo gaando, rom ugonod iyo maszed
Seyvarebuli...
���
iloris wminda saydars wlebisgan motexili sete-
man SarvaSiZe loculobda. xatebisa da siwmindeebis wi-
naSe muxlmoyrili mogeCveneboda sruliad martosu-
74 75
lad. oRond es mwuxare manekeni enaxa levan dadians. ube-
duri setemani ase eubneba RmerTs:
- `momeci Zala ufalo, rom aRmovfxvra CemSi avi...
momZalebia eg boroteba, Torem aba ra aris, rom ZmaTa
winaaRmdeg maxvils vlesav`. miveCvie sakuTari kerpis Se-
qmnas... me armazis salocavi var ufalo, qartexilebisa-
gan dafSvnili da gacamtverebuli. Cemi pirovneba er-
Tianad gardaqmnila. neta balRi viyo, rom cxovreba
sxvagvarad movawyo. neta wmindani viyo da ara afxazi mTa-
vari... isic ki ar vici, vin var me. eWvebma suli damiRrRnes
da Sengan ganmarides. magram xom gaxsovs, rom me erTi be-
disgan devnili kaci var, romelmac Sensave Segonebas ar
aTxova yuri. iqneb amadac Semibralo qristev. Cemi aq
yofniT egeb garisxeb, magram gana yvela Cemnairi araa?!
SenTan axlos var, magram mainc Sengan ganmartoebuli da
gandgomili. moeci Cems suls mSvidoba da dasaxldi
CemSi. rameTu gamigia, rom mSvidoba xar. nu ganrisxdebi,
magram imitom moviltvi Sensken, rom vici mze xar. hoda,
gananaTle sulis sibnele, rom SevZlo gamarjveba.
danaSaulia Cemi, rom RviZli asuli mivaTxove odi-
Sis mTavars. masTan damoyvreba isev afxazebma mirCies...
axla vxvdebi, rom darundias vuRalate da ar vemsaxure
pirnaTlad. ukve eqvsi Tvea, rac ar minaxavs. Znelia, Svi-
li cocxali gyavdes da migaCndes mkvdrad. CemsaviT Tu
uzrunvelyofs da izrunebs masze dadiani, araferi min-
da maSin. miCveuli iyo fufunebas, romelSic eZina, miC-
veuli iyo silamazes, romelic nazi bulbuliviT acis-
krovnebda mas. da Tu dadiani augad epyroba da me ki mi-
malavs darundia satkivars?!
sabrZolvelad mival xval, magram vSiSob omSi ar
daviRupo. ra sabralo iqneba moZmisgan gangmiruli se-
teman SarvaSiZe. mereda vin daitirebs, roca darundia
aRaraa? – Turme eg qali iyo misTvis brZolis RmerTi,
romelic exmareboda mudam. hoda, beds unda mivando
Cemi Tavi. davaimedo guli, rom mkvdars mainc damesxme-
va darundias cremlebi. magram ara... marto imitom unda
vicocxlo, msgavss mSvenebas arasodes mowydes TvalTa-
gan cremli. yvela qals uxdeba tirili. magram Znelad, rom
mamas asulis cremlebma guli gaumxiarulos, Tan mar-
tooden imisTvis, rom amSvenebdes msxmoiare wveTebi...
���
lurj bedaurze amxedrebuli seteman SarvaSiZe
omis RmerTs, aress hgavda. SublSeWmuxvnils mzera
sadRac Soreul sivrceSi gadaekarga. ase egona, - ar gawi-
ravdnen da mZvinvare, xelCarTul omSi ar datovebdnen
yvav-yoranTa saglejad...
samxedro mwyobriT ganlagebul jars ver ityodiT
mTlad saomari aRkazmuloba uxvad hqondaTo, magram
arc iaraRTa sinaklebes ganicdidnen. erTi ram eTakile-
boda setemans, ar undoda am mSvenier dRes Zmis sisxliT
gaeReba mdinare enguri... Tan sul Caesmoda xmebi:
- yoveli samefo, Tavis Tavis winaaRmdeg dayofili,
gaudaburdeba, da yoveli qalaqi an saxli, romelic daiy-
ofa Tavis Tavis winaaRmdeg, ver gaZlebs`1. albaT amit-
omac miWirs ase Zlier;
- ori Zlevamosili mTavari ebrZoda dRes erTma-
neTs. `afxaz mTavars wahkideboda sxva mTavari da ver
gaeyoT engurs gaRma mdebare teritoria.~
setemanis survils warmoadgenda mTlianad afxaze-
Ti Tavisi gavlenis qveS moeqcia, merme ki araTu `afxaz
mTavrad`, aramed afxazeTis mTavrad qceuliyo da daem-
wyemsa afxazebi da jiqebi... erTi garemoeba abrkolebda
mTavars. setemans ukve beber politikosad miiCnevdnen
da cotaRa endoboda.
1 mark. 3, 24; luk. 11,17.
76 77
bolo dros warumatebelma omebma armia SeaTxela.
bevric gaiqca da sxva mTavarTan eZia TavSesafari. mo-
gexsenebaT, kacis guli iqiTken miiwevs, sadac ukeTesi
pirobebia. amitomac oqro-vercxlsa da Casacmels da-
xarbebuli jariskaci mdidar batonTan msaxurebas ar-
Cevs gaRaribebulTan Tavis gatanas. es omi gadamwyveti
iyo seteman SarvaSiZisaTvis.
mTavars Zlivs Seekriba da sabrZolvelad ganewyo
armia. `nuTu amisTvis gavwire darundia`, - fiqrobda be-
daurze amxedrebuli mTavari, - seteman SarvaSiZe. man
uZvirfasesi Seswira afxazT, eseni ki Zlivs darazmulan
sabrZollvelad. beberi ggonivarT, magram mTlad xe-
ibari ara var. sadRac mainc aris imedi gamarjvebis`.
setemanma xrinwiani xma aimaRla da erTsulovnad
ametyvelda:
- `me ara var mefe, magram mama var Tqveni. valdebulni
xarT memsaxuroT da urCni gavierTguloT. xom iciT,
erTiani saqarTvelos mefe bagrat III rom dediT afxazi
gaxldaT. hoda, misi Rirsebis dacvas gavalebT dRes...
guSin, iloris wminda salocavs Cemze ganawyeneb-
ulma mTavarma iciT ra sibilwe Caidina?
mdumarebam moicva jari. ismoda mxolod xvneSa da
mZime sunTqva.
uwyiT, rom iloris wminda giorgis pativi unda vceT.
Tu mas SeuracxvyofT, raRa azri eqneba afxazTa yofna-
aryofnas?!
nu ggoniaT, viTom omi mwaddes maTTan, magram xatis
da siwmindis SebRalvas mamasac ar SevarCen arasgziT...
Tqvenze vloculobdi wuxelis, roca cxenis flo-
qvis xma Semomesma... saydari wmidaTa wmidaa, da ar megona
Tu mis darbevasac ikadrebdnen. Cems msaxurebs gza gada-
eRobaT maTTvis, ori maTgani sakurTxevelTan gangmires,
erTi Seipyres, me ki Zlivs gamoveqeci udReurebs...
me imis meSinia, rom Tqvenze mzrunvel setemans
dRes umuxTlos bedma. magram vici, rom sisxlis ukanas-
knel wveTamde ibrZolebT. jabani da laCari TqvenSi ar
meguleba da es mxdis kmayofils...
Cems winaaRmdeg amxedrebul vai mTavars erTi mza-
kvruli gegma aqvs. damarcxebis SemTxvevaSi dazavebas
momTxovs. mereda iciT ris sanacvlod? taZridan gata-
nil saganZurs fexqveS momifens, oRond dilegs ar da-
valpo. mxolod gamarjveba gvWirdeba, rom urCni viTay-
vanismcemloT, siwmindeebi davibrunoT da avtoriteti
movipovoT mezobel samTavroebTan. verc ki warmoid-
genT, rogor meTanaRreba guli, roca afxazeTs ganad-
gurebulsa da damcirebuls vxedav. Cven aravis vWir-
debiT aseTi ususurebi, amitom gaverTiandeT, rom vai-
ZuloT mTlianad saqarTvelo, aRgviqvan mokavSired,
Tan erTob Zlierad!...
imav wams, ra daasrula mTavarma saomari sityvebis
warmoTqma, mezobeli urdos Semzaravi xma gaisma da qve-
mexebma burusSi da kvamlSi gaxvies afxazeTis samTavro.
ucnauri iyo, rom enguris zvirTebi ise aRar Relavd-
nen, rogorc CveodaT saerTod. dumda ubedurebis Semyure
mdinare da Tavis aRzrdil SvilTa sisxls iTvisebda da
isisxlxorcebda. saSinel gugunsa da omis stiqionSi mSvi-
di ieri SeenarCunebina da jiqurad gascqerda mis sanaxe-
bSi mimdinare ZmaTaSoris xelCarTul oms...
seteman SarvaSiZem erT muStad Sekra jari. medro-
SeebTan da rCeul mebrZolebTan erTad win gaiWra brZ-
olis velze. asaki maincdamainc ver jabnida omebSi gazr-
dil da daxelovnebul mTavars. samTavros siyvaruliT
gaSmagebuli sadac Svils gaswiravda, iq arc sakuTar
Tavs dasTmobda...
moulodnelad setemans tyviam gauara ferdSi, Sem-
zaravad amoigmina da iqve myof didgvarovnisa da masaviT
darbaiselis, vinme marRanias mklavebSi gadaesvena.
sisxlisgan icleboda afxazi mTavari seteman Sarva-
SiZe da momakvdavi darundiasa da samTavros bedze fiq-
robda...
78 79
ubeladod darCenil jarSi uTanxmoeba Camovarda...
jariskacTa nawilma zurgi aqcia setemans. sabra-
lo berikaci fiqrobs, rom ar gaiwireba Semoqmedisagan...
ar moeloda setemani, rom levani moulodnelad
gamoCndeboda maSveli jariT. marTalia omebi yovelkvi-
ra hqonda, magram, maincdamainc dRes vin amcno mas?
Sav huneze amxedrebuliyo odiSis mTavari levan
meore dadiani. Zalauflebam dideba moapovebina am kacs,
xolo Wkuam moaRonierebina samTavro... aq ori mizniT
imyofeboda. pirvel yovlis darundias Txovnas asrule-
bda da simamrs umarTavda xels, meore rigSi, icoda dadi-
anma, rom gamarjvebuli setemani da moRonierebuli
samTavro momavalSi sabrZolo iaraRad gamodgeboda...
Zlieri maSin xar, roca Tavs gareSe Tu Sinauri mtre-
bisgan ostaturad icav. mTavris politikuri orientacia
gulisxmobda simamris gulis mogebas da mis gawvrTnas
Tavisi survilisamebr.
setemani dRe-dReze mokvdeboda, maSin ki iZulebu-
li gaxdeboda, rogorc mTavris erTaderTi naTesavi
afxazTa mTavrad aRsaydrebuliyo.
`me Zlevamosil imperias vqmni da mamaci da guladi
afxazni albaT momeSvelebian Zlier.~
odiSis armia, mamaci raindebisagan Semdgari da mdi-
druli abjar-asxmulobis mqoneni viRac Tofis amara me-
brZol vaimTavars ver SeuSindeboda. zarbaznebis, qve-
mexebis, Wurvis, qvissasroli iaraRis gamoCenam mters
Tavzari dasca. erTaderTi, rac moifiqres,, mdinareze
gadebuli xidis CangrevaRa iyo, magram Canafiqrs marti-
vad miuxvda mxedarTmTavari dadiani. viTomda metiveeb-
ma levanis gegmisamebr Tofebi iSiSvles da garnizonebi
Caayenes engurze. momwyvdeul mters erTaderTi gamo-
savali darCenoda. es iyo gaqceva... magram dadiani gamoud-
ga setemanis winaaRmdeg mebrZol mTavars da saocari sis-
xartiT ixelTa dauZinebeli mteri Tavisi simamris...
omic dasrulda. warmatebam da gamarjvebam avtori-
teti aamaRla seteman SarvaSiZisa da bevri iTayvangeba...
magram momakvdavi mTavari ukve veRarafers grZnobda...
cnobil aqimTa da dastaqarTa garemocvaSi mTavars
sicocxle SeunarCunes. Zlivs daixsnes sikvdilisgan
daCiavebuli berikaci, romelic bodavda da wamdauwum
`darundias` gaiZaxoda.
rom ara RvTis neba, vin icis ra bedi eweoda sete-
mans...
imav RamiT levan II dadiani sasaxles dabrunda da
gamarjvebiT kmayofilma SesZaxa: `vai gamarjvebav`...
aravin icis, da verc veravin gaigebs, ratom warmoTqva
mTavarma amgvari fraza an ras gulisxmobda igi...
���
gamarjvebul dadians darundia miegeba pirveli.
xedavda kmayofilebiT, magram sevdiT da WmunviT aR-
savse portrets uZleveli odiSeli mTavrisas.
`es kaci mudam mWmunvarea`. albaT amis mizezia misi
amJamindeli ugunebod yofna`, - gaifiqra darundiam da
hkiTxa meuRles dawvrilebiT yoveli.
- aba, ra meTqmis, - vai aseT gamarjvebas . – Zlivs ga-
moglijes sikvdils seteman SarvaSiZis suli. vici, Zne-
lia, roca Sensave sisxls uWirs, magram gausaZlisi ara-
feria. momjobindeba rogorme darundi. iloce manamde,
radgan ar awyens RvTis wyaloba. ise, ramodenimejer gax-
sena ZilSic...
mTavris asuli Sefiqrianda. `iloceo`, maS mTlad
isea saqme, rom locva sWirdeba? ase egona SarvaSiZis
qals, rom RmerTi marto gaWirvebis Jams unda gaxsene-
boda! Sesabamisad Znelbedobis Jams luRluRebda `mamao
Cvenos` da eqstazmoreuli pirjvars iwerda.
80 81
mgoni setemanis saqme wasulia, me ki mimalaven. Rmer-
To, ra daaSava SarvaSiZis gvarma aseTi? rogor, sico-
cxlis fasad unda gamoisyidos danaSauli? – me xom vpa-
tiob yovelives da meti ra undaT?!
mama, mama, mama... tiroda qali da Tavis oTaxSi ise
gamoketiliyo, rogorc galiis frinveli...
is-is iyo afxazeTs gamgzavrebas apirebda, magram
ar icoda rogor eTqva levanisaTvis...
qali cotaTi avadmyofobda. etliT mgzavrobas Se-
saZloa bavSvi moeSala misTvis, amitom iniciativa ar ga-
mouCenia levans. afxazeTSi misi gamgzavreba aucile-
beli iyo, magram saSiSic. mTavars erTaderTi ocneba
hqonda, auxdeneli ar undoda darCeniliyo is erTic. da
es iyo vaJis gaCenis survili. ukve ocdaori-ocdaxuTi
wlisa iqneboda da SiSobda, rom umemkvidreod darCe-
niliyo.
ecodeboda danaRvlianebuli dedofali. gvian Ra-
miT gamoesaubra da gaumxila, rom oriod dReSi etlebs
Sekazmavda, ganamzadebda da afxazeTs miabrZanebda Rir-
seulad.
darundia mdumared ismenda levanis CurCulian
metyvelebas. mxolod es upasuxa:
- sul tyuili yofila levan, - gamZvinvarebul
veSapsa da gulborot mxecs rom geZaxodnen. ra xania aq
var da verafers mivakvlie iseTs, rac mafiqrebinebs Sens
siSmageze. an, rogor SeiZleba rom boroti iyos SensaviT
mgrZnobiare da gulisxmieri kaci... ra xania, rom yvavil-
Ta konebs migzavni da yovel uzmoze mwer mSveniersa da
mravlismTqmel leqsebs...
eama dadians qalis kmayofili saxis danaxva, magram
misma naTqvamma mosveneba daukarga. da hgavda am wuTas
mSier mgels, romelic cisken iyureba da Tavisi ymuiliT
iqidan moelis gadarCenas. magram ra azri hqonda mis ymu-
ils, Tund etira. mainc ar gaugebdnen mas. is xom martoo-
bisTvis iyo ganwiruli. martosuls ki auracxel prob-
lemaTa gadaWra martosve uxdeba. gunebaSi erTi leqsi
mouvida:
`...daiRala suli Cemi martoobiT
amden tkivils ver gavuZleb albaT...
gamitaceT da marguneT frTebi,
daviviwyo yovelive naTlad...`
magram sad aris frTebi? xedavs, rom viRac meti-
Cara saTiTaod alewavs mas, raTa ar daipyros odiSis
didma mTavarma yvelaze faseuli da mSvenieri. aqamde
miaCnda, rom darundiasTan mxolod politikuri mizne-
bi akavSirebda, magram Cadga ra maT Soris viRac pativ-
moyvare kaci, mixvda dadiani, rom Turme uyvars... imasac
grZnobs, rom ase umoqmedobiT dakargavs darundias, -
suliT faqiz qalbatonsa da momavali Svilis dedas...
ara... yvelafers Seegueba, rayifobas ki arasgziT. mere-
da vin aris mocile?! viRac devnili, Seuracxyofili,
damcirebuli da dakninebuli kortuga, romelsac de-
doflis maxeSi gabma yvavilTa konebiT ganuzraxavs...
qals zogadad yvavili uyvars, da ufro metad yu-
radReba da pativiscema. levanma miiCnia, rom Tu sameg-
relos dedofali gaigebda, yvavilebs araTu meuRle,
aramed merab qorToZe ugzavnida, maT Soris Zalad da-
nergilsac gaaqrobda da gaaqarwylebda. pirferi da niR-
bosani ar iyo, magram Tavi moikatuna, viTomda TviTon
ugzavnida dedofals saCuqars.
nel-nela maT Soris siyvarulis Zafebi ibmeboda...
eWvianma mTavarma gadawyvita, rom dResve gaemgza-
vrebina dedofali afxazeTs; qorToZis Semowmeba da
misi fsiqologiis Seswavla mounda. egona, rom icnob-
da, magram Secda.
Znelad Tu moatyuebdi levans. gulTmisanic iyo da
SeeZlo gumaniT gamoecno, ras fiqrobda kaci.
marTalia merabi fariseveli iyo, magram mainc ga-
uWirdeboda Zalad gamxiaruleba, roca sasixarulo
araferi eqneboda. sakmarisi iyo mxolod mzeraze Seexe-
82 83
da da amoecno mTlianad misi pirovneba. iyo Tu ara san-
domiani da ra amoZravebda mas...
ase mimarTavs mTavari darundias:
- `setemanis vedreba yurebSi Camesmis darundi da
ajobebs dResve waxvide afxazTa samTavros. xom ici, rom
mamas Senze amosdis mze da mTvare. Sen xar Tilisma, su-
lis akvalangi. da rogor gaZlos avadmyofma uSenod?
warmoidgine, ra sabralo iqneba Svilisgan uaryofili?
TiTqmis araraobad igrZnobs Tavs... ase hgonia, rom CemTan
ubeduri xar... wadi, wadi da daumtkice, rom xar yovliT
kmayofili. apatie, Tu ram Segcoda. Cemi siyvarulisTvis
hqmen geTayva. ar SeiZleba usafuZvlo eWvebSi mokla sab-
ralo setemani, raRac axirebas Seswiro Zvirfasi mama!...
kidev undoda bevri ram eTqva, magram moagonda
vezirTuxucesis saxe. es kaci cudad asocirdeboda da
gunebas ufuWebda mTavars... ganwyobaSecvlili dadiani
moyveboda uazro laparaks da Tavisi xasiaTis brwyin-
valed mcodnem dumili arCia sulelur rCevaTa gacemas.
qmris Txovnas yuri aTxova samegrelos dedofal-
ma. marTalia, dRes ar apirebda mgzavrobas, magram erTi-
ori dRe arafers cvlida. cota ar iyos mamac monatre-
boda, setemanis rudunebiT maxvewari xma Semoesma; winaT
rom gaiZaxda `samTavro gadamirCineo`. es Zaxili sruli-
ad eucxova da ase STaesma: - `momeSveleo darundia`...
mTavris brZanebisamebr Sekazmes cxenebi, ganamza-
des etli da gaamgzavres samegrelos dedofali.
���
SuadRis sicxem moqanca seteman SarvaSiZis asuli.
gzad mimavali Tvalwarmtac bunebas eCurCuleboda...
enguris xmis gagonebaze nostalgia mozRvavda. ax-
la xidze miroxroxebs etli. magram ukve ver grZnobs
daRlas. gazafxulis narnara mze kocnis mindvris yva-
vilebs da ealerseba bumberaz xeTa rigebs.
pirvelad igrZno, rom marto ar aris, rom mis brZa-
nebasa da survils fexT egebvian yvelani.
xidic gadaiara dedoflis etlma... nacnob wisqvils
mohkra Tvali. eucnaura, rom jer kidev myarad idga uZ-
velesi farduli.
yvelas icnobda samTavroSi, magram qali, romelic
wisqvilis maxloblad idga, ar aRmoCnda nacnobi. TeTri
winsafari ekeTa da Savi mandili. TiTqosda am qalSi Sav-
TeTri ebrZoda erTmaneTs. am wisqvilis Semdeg seteman
SarvaSiZis saxlamde ramdenime adli Tu iqneboda.
ubrZana darundiam meetles SeeCerebina cxenebi.
erTi-orjer SemosZaxa erTgul msaxurT etlis mepa-
tronem da roxroxa marSruti SeCerda.
ainteresebda darundias, vin iyo is qali. iqneb
Secda? Tu is aris, ra unda aq, mewisqvilis formaSi gamow-
yobils?
qalma sixarulisgan Seicxada. `mamida, nuTu dab-
rundio`, - miiWra dedofalTan da kocniT daxrCobas
upirebda, rom ara darundias zardamcemi SekiTxva.
- xom ar dagaviwyda, rom SarvaSiZis gvaris xar ma-
mida? an ra gagvWirvebia iseTi, erTi qali rom ver Sein-
axos setemanis sasaxlem? xalxi ras ityvis. xom ici, afx-
azT ar uyvarT RvTaebrivi gvaris warmomadgenels rom
damcrobils xedaven!...
- vici, darundia, vici... magram ra damrCenia im sa-
saxleSi, sadac Sen ara xar... sadac Sen ar fusfuseb, iq me
ra mesaqmeba?! Seni mamida ki var, magram ase ajobebs... im
Sens mamikos arcTu ise kargad aqvs saqme... cxovrebis
mizans Tu ver ipovi risTvis daibade maSin? dedamiwa
didia, magram imodena ara, rom yvela usaqmuri daitios
da Rirseulad moeqces... aq, xalxs vexmarebi. da Tu
gamkicxaven, raSi menaRvleba.
- nurafers metyvi gogoni; me iq ar mival, sadac ar
melian.
84 85
`im saxlSi, sadac saWmels tirian
saWmels ra maWmevs;
im saxlSi, sadac sasmels natroben
sasmels ver davlev!
im saxlSi, sadac lxins Sehnatrian,
lxins ver mivirTmev,
im saxlSi, sadac dardi ar dardobs,
dards ras davarqmev!...~
`mere SeekiTxa, Seni Simunvari xaTuna rogor ario.
pasuxi rom ver miiRo, Zveli saubari ganaaxla.
- setemani mamaa Seni, magram ufro uwin Zma iyo Cemi... ar
gaxsovs albaT, rogor gardaicvala dedaSeni. magram ise
ki icode, rom brali me damdo mis sikvdilSi. axla samxilic
moumzadebia da ar vici, ras mipirebs. magram yvelafrisTvis
mzad var. sxva ra dagrCenia, roca bedi dagcinis da gamas-
xaravebs. marto unda damorCilde, gaucino da mis wesebs
mihyve, imisda miuxedavad, mogwons Tu ar mogwons igi.
Seni gaTxovebis Semdeg aq davsaxldi darundi.
rogor gixdeba Turme eg mSvenieri muceli...
darundiam xma ar amoiRo. mamis uecarma gadawyve-
tilebam Sezara. mxolod es gaifiqra:
- arc ki xar Rirsi, rom ginaxulo. ra sastiki yofi-
lxar mamiko! magram, raxan gza gamoviare, levanis sur-
vils mainc avasruleb. mciredi xniT gestumrebi Zvir-
faso mama.
mxolod gamoesalma mamidas, loyaze eambora da
isev etlSi Cajda.
sasaxlemde ramodenime adli Tu iqneboda, magram fe-
xiT wasvla ver gabeda, radgan Tavbrusxvevebis eSinoda.
sasaxlis vrceli da usasruli kibeebi airbina. qo-
Sinebda dedofali da mainc mirboda. SeaRo seteman Sar-
vaSiZis oTaxi da mamis muxlebSi ganerTxo. yvelafris mi-
uxedavad mainc uyvarda...
skamze mjdomare mTavars sixarulisgan reti daesxa.
- `nuTu gaige Cemi Zaxili darundia` – uTxra bolos.
iqneb dagaviwyda mamisgan miyenebuli tkivili? nuTu mpa-
tiob ase martivad danaSauls?! ar mjera asulo, ar mjera
amisi...
mamebi Svilebs yvelafers patioben, magram ar meg-
ona piriqiTac Tu xdeboda xolme...
didi xania pirmcinari ar minaxixar... im Sens qor-
wilSi dardnarev iers, SenSi mRviZares gavurbodi. me
naRvliani da ubeduri ver warmomidgenixar. miTxari da
damajere, rom am xnis manZilze xeliT ar Segxebia le-
vani. iqneb CemTan farisevlobs da Sen ki sicocxles gi-
wamlavs, ras ityvi?!
uecrad Tavisi werili moagonda darundias, ro-
melSic mamas ase swerda mTavris asuli: `mTlad iseTi
gulboroti ar yofila, rogorc fiqrobdnen amas Cven-
Sio` – magram nuTu ar icnobs am werils setemani? iqneb
moatyua kortugam da arc ki gadasca mTavars danabare-
bi. brazmoreuli da motyuebuli dedofali ase ekiTxe-
ba da eubneba setemans:
- mama, iqneb fiqrob, rom damaviwydi, an avicrue Sen-
ze guli? loTic rom yofiliyavi, mainc migiRebdi mamad.
Sen ra gegona, eg Seni darundia ratom gaxda esoden amayi?
– imitom, rom mTavris asuli iyo, saxelovani seteman Sar-
vaSiZis. warmoudgenelia, rom gulSi boRma davigubo da
martooden siamayisTvis usafuZvlod uargyo Sen, ojaxze
da samTavroze grZneuliviT Seyvarebuli devkaci. ufro
sworad asulze da samTavroze... undoda daesrulebina
da eTqva, rom gzad ukmayofilo mamida Semoxvda, magram
mamis janmrTeloba savalalo iyo da radgan mainc ve-
rafers Secvlida, amitom dadumeba arCia.
wesiT, ubeduri ar unda gamovCeniliyav mami im wer-
ilSi. me araferi mawuxebs, garda Seni gauTavebeli avad-
myofobisa...
- werili?! romeli werili darundia, - iucxova da
gaikvirva setemanma.
86 87
- imaze, merab qorToZes rom unda moetana SenTvis.
ase miTxra, rom SenTan daaxloebuli iyo. setemanis erT-
gul msaxurad gamacno Tavi. miTxra, afxazeTs did mTa-
varTan molaparakebaze mival da Tu gsurs miswere rame,
rom guli gauxaroo.
- me ar vicnob werils darundia... magram... nuTu es is
merabia, imereTis samefo karidan gamoZevebuli. ase gami-
gia, rom Tavisi avi saqmeebiT gaunawyenebia imerTa xelis-
ufali. Turme mwolare dedofals Sevardnia dRisiT
saZinebelSi, da namusis axda daupirebia. ase amboben, rom
garyvnili iyo da religiisda sawinaaRmdegod ar eri-
deboda sayvarlebSi wanwals. gaubedurebul colsac aTas-
gvari sibilwiT emuqreboda Turme. namusaxdili qali Se-
irTo fulis gamo da sabralos sul imas ayvedrida `saros-
kipodan wamogiyvane da ojaxuri siTbo gaCuqeo!...`
moxarkeobisgan rom ganvTavisufldiT, im weli-
wads wveuleba movawyveT, gexsomeba albaT darundi.
Sua zamTari iyo maSin da imerTa xelisufalma gamo-
ucxadeblobis mizniT Tavi moiavadmyofa. TiTqos saxa-
di Seyroda. sanacvlod, TavisTan daaxloebuli, gavle-
niani piri – merab qorToZe moavlina stumrad. erTi-or-
jer gamomelaparaka. miuxedavad imisa, rom Tavi misgan
Sors meWira, imis Tqma mainc moaxerxa, rom imereTis
mmarTvels sneuleba ki ara sizarmace Seepara da mitom
ar gamocxadda Tqvens karzeo.
- ese igi moigona yoveli? dedofals werili damaw-
erina, rom mere Cumad waekiTxa? raSi sWirdeba mainc?
- nu miendobi mag kacs asulo! xom ici, sarke xar sam-
Tavrosi. zedmetad ar daiaxlovo, Torem kacis ena ise-
Ti Smagi da borotia, vin icis ras dagwameben.
moxucs guli migrZnobs, rom es muxTali sofeli ise
ar momasvenebs, sanam erT ubedurebas ar gadauqrolebs
Cems Tavze; wuTisofeli verania da Smagi. da vici, rom uci-
loblad damamcirebs da fexqveS gamigebs. `Tu axalgazr-
das verara damaklo, bebers mainc gamamwarebs!...` amasTan
mazRvevinebs – xrinwianma Zlivs waatana!..
bedi marTlacda gasaocaria darundia. erTi cudi
Cveva aqvs oRond. eg aris, rom man ar icis da ar eSinia
seteman SarvaSiZis. magram raa gasakviri, TviT RmerTic
ar daindo bedisweram da sruliad udanaSaulos azRvev-
ina sisxliT.
dRe-dReze gavTavdebi darundi. xedav daviRale da
davCiavdi, magram siberem icis. beberi araferia mSve-
nieri da ra RmerTi gamiwyreba, rom me warmomaCinos la-
mazad. magram ise, saxelovnad ki minda movkvde. ar viyo
dasacini.
...me erTi fiqri maqvs mxolod. Tu me ver gamtexa da
javri Senze iyara, maSin?!
- Sen eg nu gefiqreba mama. cxovrebiseul sibrZnes
mec davewafe. mwams, rom sastikia wuTisofeli, magram
sayvareli. momwons masTan TamaSi; mitacebs misi gakek-
luceba. ase mgonia, rom sawuTro sarbielia da manam xar
Zlevamosili, sanam yvelaze grZneul raSs daagelveb.
zantsa da zarmacs TiTqmis ar umarTlebs araferSi.
me ki yovelgvar niWs vafaseb, rac rom gangebam gamoimeta
CemTvis... erTi egaa, rom fiqri ar miyvars, radgan mas
martooden tkivilis motana Tu SeuZlia. amitom, Tu ram
Sevcode es iqneba daufiqreblobisa da ganusjelobis
brali...
mere ra, rom saxelovani samTavros dedofali var.
me ver Sevwirav Cems silamazes mas... vinaidan me cxovre-
ba ufro miyvars, vidre eg `miwis nafleTebi`. `vinaidan
RmerTmac ise Seiyvara wuTisofeli, rom misca Tavisi
mxolodSobili Ze, raTa yoveli misi morwmune ar daiR-
upos, aramed hqondes saukuno sicocxle`.
eucnaura setemans, rom misma asulma saRvTismet-
yvelo ambavi moayola saubarSi. es adre ar Cveoda mas.
yovelive dadianis mondomebas miawera.
qali ki ganagrZobda mamasTan gulaxdilad saubars:
- Tu ar daajere Tavi, rom cxovreba mSvenieria,
maSin ra azri eqneba avze da borotebaze fiqrs.
88 89
Sen SeiZleba isev is qarafSuta gogona ggonivar,
araferi rom adardebda da silaSi ucodveli TiTebiT
iTiTxneboda. magram me gavizarde, Sevicvale... iqneb
guli dagwydes, magram Senze naklebad arc me vicnob sa-
wuTroebas...
pirvel rigSi setemans gulze moxvda sityva ucod-
veli. mere asulma rom uTxra gavizarde da Sevicvaleo, -
aman ufrore daanaRvliana da pirquSma gaifiqra:
xom araferi Sescoda RmerTs da TviTon sasaxleSi mcx-
ovrebTo.
`Mortuo leon; et lepores insultant` – anu, `adamiani ada-
mianisaTvis mgelia`.
zedmetad ar daajero Tavi darundia, viTomda kar-
gad icnob cxovrebas. da rom yvelafris miuxedavad aris
mSvenieri... ase imitom ggonia, asulo, rom jerac ar
daumcirebixar, magram gverdiT gaixede. gana tyuilad
SemorCeniaT adamianebs aseTi civi da ukmayofilo mze-
ra? sakmarisia erTma ubedurebis grigalma gadagiqro-
los da umal Tmebi ageqoCreba. saxe moginaRvliandeba.
guli mogikvdeba, azrovneba Segecvleba.
sadRac wamikiTxavs da wignis eniT getyvi: `Sen Tu
cxovrebas adareb moedans, me ase mogmarTav: `wuTisofe-
li scenaa, xolo kaci – msaxiobi`. zogjer mainc daeSvi
zecidan miwaze. SenTvisve ajobebs rom gamofxizlde.
kmara amdeni Zili. axalSobils da ToTos epatieba, magram
Sen ki aRar! iluziebSi cxovrebiT gaSordebi realobas,
xolo ararealuri an mistiuria an sikvdilisTvis ganwir-
uli. Sen unda inadiro yvelaze darundi, Torem sxvam Tu
dagaswro uciloblad gadagsanslavs. ar sjobia sxva gas-
riso, vidre TviTon gaiTelo?! karnavalze, sanam Sen
Camogglejdnen niRabs, manam daaswari im sxvas da axade
pirbade, rom yvelam dainaxos misi Semzaravi saxe da ga-
mometyveleba. mxolod ase Tu gadarCebi asulo!... vai, rom
Seni nazi bunebis, miamitobisa da patiosnebis gamo Seni
msajuli gagasamarTlebs ukanasknel dRemde!..
- mama, rogor mogrevia eg mZvinvare wlebi?! rCeva-
Ta mocema bolomde ar isurva da mamis sibrZnes ar aTxo-
va yuri. radgan seteman SarvaSiZis Rimili monatrebo-
da, - mZinare samyaros rom gaRviZebisaken mouwodebda
da aiZulebda.
aq cxovrebas miCveuli viyav mTavaro. iqneb saxlic
iseve menatreboda, rogorc Cemi sulTmobrZavi mamiko
– Tqva darundia SarvaSiZem...
- me kidev Sens mier akvnesebuli roiali momenatra.
`iq mainc Tu ukrav darundia? – Sen xom bulbuli xar da
ar SeiZleba dReniadag vards ar Sehyefo...~
pasuxs arc ki daucada mTavarma. TviTonve gasca
kiTxvas: - sxvagvarad verc warmomidgenixar, ar SeiZle-
ba iadoni damunjdes. Tundac rom dabrmavdes, mainc ig-
alobebs, Tan winandelze saamurad!
merme adga mTavari, vai-vaglaxiT asuls mxarze ga-
dasdo xeli da Txova sastumro oTaxamde miecilebina,
sadac tradiciuli vaxSami mzaddeboda Sindabrunebu-
li darundia SarvaSiZisaTvis...
am oTaxidan gasulebs erTurTis naTqvami goneba-
Si CaebeWdaT da sityvebi uforiaqebdnen sulT. `rameTu
sityva aris RmerTi da Tavdapirvelad iyo RmerTTan!`...
���
aprilis Sua ricxvebi iqneboda. ayvavebuli buneba
Tavisken ixmobda yvelas. misma eqom miizida levan dadi-
anis guli. martosuli mTavari sasaxlis maxloblad mde-
bare baRSi isvenebda...
Widan msaxuri wyals ezideboda, ismoda WriWini
sazidris da es xma esisxlxorceboda bunebis harmoniu-
lobas. Citebi WikWikebdnen. wamiT swored am baRSi Sege-
Zlo gantvirTva. mSvenieri garemo imasac dagaviwyebda,
rom adamiani iyav, - tanjvisTvis Seqmnili gunda. swore-
90 91
dac rom, Tovlis gundas mze levs da adnobs, adamians ki
ubedureba...
darundiasTan ganSoreba eZneleboda did mTavars.
undoda saswrafod moegvarebina arsebuli problemebi
da ganeqarwylebina eWvebi.
msaxurTagani daibara mTavarma da daavala pativ-
moyvare merab qorToZis moZebna.
mTavris winaSe caxcaxavardnili vezirTuxucesis
mzeraze erTdroulad dabneulobasac amoikiTxavdiT
da SiSsac. imis ki swamda, rom uzomod brZeni iyo... da
Tu dadianis guliswyromasac daimsaxurebda, araferi
daSavdeboda amiT. gza xsnili iyo misTvis, xan imereTs
sWirdeboda cbieri kortuga, xan gurias, xan samegrelos,
xan svaneTs. iseTi niWi hqonda, rom lamis samefo karsac
SiSis zarsa scemda. amindiviT cvalebadi iyo. Tu undoda
gamoudarebda, Tu ara qariSxlad evlineboda garSemom-
yofT. hqonda saocari niWi adamianTa amboxebisa. ise ga-
nawyobda erT samTavros meoris winaaRmdeg, rom omi auci-
leblad iqneboda. gasaocari is iyo, rom TilismasaviT
bedi am kacis mxares iyo. vis mxardamxar ibrZoda gamar-
jvebac mas rCeboda. is ubralod niWieri ar yofila, aramed
iyo gamorCeuli, genialuri; Rirseulad msaxureba arsad
SeeZlo, magram mainc msaxurobda. arc erTi xelisufali
moswonda, samagierod izidavda sasaxliseuli cxovreba.
icoda am kacma, ra dros ra eTqva da rogor moenusxa msme-
neli.. fizikurad mSvenieri iyo da amiT izidavda qalebs.
Tu mamakaci Wkviania da amasTan mimzidveli, meti ra undaT
mandilosnebs?!
levanma kortugas franguli Rvino SesTavaza. aTas
xuTas ormoc wels frangma mefem luvrSi daawurina
TavisTvis. merme Turme dedofalma Cumad bastiliis
cixeSi gagzavna1. ambobdnen, rom am cixesimagreSi say-
vareli hyolia. politpatimari saxelmwifo moRvawe iyo,
did Tanamdebobaze myofi. magram dedofalTan romanis
gabmam yvelaferi daakargvina. mefem Turme samudamo
patimroba miusaja.
uyvarda Tu ara TviTon qals, Zneli saTqmelia, mag-
ram ise ki Rvinos da sanovages ugzavnida yovelTvis.
hoda, amgvari istoriis mqone sasmelze xom ver
metyvi uars?!
vezirTuxucesma iuara mainc: - `ar veZalebi batono
sasmels, rameTu meSinia CemSic ar gaaRviZos yoveli!`
ise, arc Sen dalio mTavaro. egeb mowamlulia?
iqneb im dedofals misi gaCumeba swadda da amitom
iCenda gulisxmierebas.
- nu Relav, merab. sasmeli me ver momwamlavs veras-
gziT. vapirebdi SenTvis meTqva, rogor CamoabrZanes
bastiliidan odiSSi es sasmisi, magram ar Rirs. Tu msmeli
ara xar da TviTon damzadebis istoria ar gainteresebs,
meeWveba, rom sxvam didad dagainteresoT Tqveno brwy-
invalebav!`
fiqrs mieca didi mTavari. magidaze etruskuli lar-
naki idga. xiliT daxunZlul vazaze Ciri da CurCxela
ewyo.
(gaivlis dro da swored am etruskul larnakSi
mimaluli daniT daiseravs mSvenieri qalbatoni xelis
mtevans...(
kortugam mzera Seageba SezarxoSebul mTavars.
viTom araferi adardebda am wuTSi... ase eubneba merabi
levans:
- xom araferi gagWirvebia dido mTavaro?!
- didkacs yovelTvis raRac uWirs Cemo merab. gax-
sovs, rom miTxari, dedofali mamas Sens winaaRmdeg ga-
nawyobs da amis dasturad werilic maqvso...
- ho, rogor ara, magram gunebas nu gaifuWeb am mS-
venier dilas. ra sasiamovnoa imis mosmena, rom eg Seni
Tanuria gRalatobs?1 bastilia. .... cixesimagre da sapyrobile parizSi. aSenda 1370-1382 ww.
ZiriTadad politikur patimarTa sapyrobile iyo. encikl. gv. 225. t. II.
92 93
- mrisxanebis Jams sastiki var da arafers getyvi,
danarCeni TviTon gansaje...
levanisTvis werilis gadacema ar ewada vezirTuxu-
cess, radgan sakmarisi ar iqneboda martooden Sinaarsiani
sityvaTa wyobis wakiTxva. saWiro iyo werilze sagvareu-
lo inicialis dasma. Tumca, mTavris mkacr da momTxovn
mzeras gverdi ver auara, zurgi ver Seaqcia da gulis
jibidan amoiRo raRac faratina furceli. Tavi odnav da-
xara, cotaTi win waiwia da levans gadasca werili.
mTavarma dastaca xeli qaRalds. verc ki amCnevda,
rogor uTrToda guli. `nuTu isic gamwiravs maradiuli
martoobisiTvis?! nuTu miRalatebs da Cems erTaderT
ocnebas daaglejs frTebs?! xom icis, rom samegreloa
CemTvis yvelaze sayvareli? yvelas Ralats Seveguebi,
magram rogor gavuZlo uSenobas darundi? albaT
miveCvevi. Tu moRalate xar, icode, pirvel yovlis Sen Tavs
Ralatob. me yovelive langarze mogarTvi da Sen ki ase
lamazad uars ambob Cems mowodebulze? mainc ar mjera...~
werilic gaxsna da gulmodgine kiTxvas Seudga.
yoveli sityva guls mexiviT ecema da gauTavebel zaris
rekvasac yurs ugdebs didi mTavari...
- `sulac ar ifiqro, rom mTavris mier damonebuli
qali esoden bednieri iyos, rogorc afxazeTis samTavro-
bo karze... hoda, icode, mirCevnia qvrivi viyo, vidre im
samTavros dedofali, sadac Cems brZanebas yursac ar
ugdeben. mombezrda seteman yoveli... erTi aseTi gegma
maqvs. RviniT unda movwamlo levan dadiani. xom ici, rom
dRe-dReze bavSvs velodebi. guli migrZnobs vaJia. hoda,
imas SevZleb, rom gagabedniero. afxazeTi da samegrelo
gaerTiandeba da Cven viqnebiT mmarTvelebi. nu dardob!
aq yvelas meuRleze Seyvarebuli vgonivar. es imitom, rom
aRar ieWvianon dedofalze da mkvlelad ar damisaxon mo-
mavalSi. seteman, roca siZis satiralSi moxval, - icode, -
mWmunvare gamometyveleba miiRe, ar afiqrebino, rom SeT-
qmulebi varT...`
darundia SarvaSiZe
ucnauria, nuTu ase iniRbeboda darundia?! magram
mainc hqonda imedi, rom es misi xelnaweri ar iyo. ufro
mamakacis xelweras miamsgavsa. gasaocari is iyo, rom
darundiaze metad eWvi merabis sisworeSi Seepara...
Camojeqi vezirTuxuceso. fexze dgoma albaT dam-
qancvelia.
ver Sekadra uaris Tqma kortugam. Tan cotaTi eamaya
mTavarTan gatoleba. sul axlos miiwia da bambukebisgan
dawnul skamze Camojda. ar icoda, ras moimoqmedebda
levani, amitom elodeboda. Tvals ar acilebda mTavars...
dadians ganzraxuli hqonda vezirTuxucesisaTvis
kalami SeeZlia da ramodenime sityvis dawera daevalebi-
na. undoda mere asoTamoyvaniloba Seemowmebina. magram
amiT xom eWvs aRZravda, Tavs imxelda. amitom ase uTxra
vezirs:
aha, aiRe im xils Soris mimaluli dana da miwaze guli
daxate.
brZanebas damorCilda msaxuri. saxiledan dana
aiRo da miwaze daixara. mere gulis moxatvas Seudga.
roca daasrula mTavars calybad gaucina.
- kargia veziro! axla SuagulSi darundia Sarva-
SiZis xeivani unda Cawero lamazad!
cotaTi ieWva kortugam levanis cbiereba. asoebis
damaxinjeba daapira, magram xelnawers ieri ver Seucva-
la! mixvda, rom mTavarma amxila, magram mainc ar SeimC-
nia da uTxra:
- axla ras mibrZaneb dido mTavaro?
- imas, rom zustad erT TveSi mcenareebisgan gaa-
naSeniane baRi da msgavsi xeivani gaakeTe. aseTive warw-
eriT. oRond ucxomac martivad unda SeniSnos, rom ded-
ofals eZRvneba saCuqrad.
gulSi Caicina merabma. iqneb verafers mixvdao
da gauxarda. is iyo wasvlas apirebda, rom mTavarma Se-
mosZaxa:
- saidan gaqvs darundias xelnaweri vezirTuxuceso?
94 95
- dedoflis msaxurma momarTva. is iyo mobrunebas
apirebda, rom levanis ironiuli sicili Semoesma:
- adresati ki SeSlia sabralos!..
saidan ici merab, rom es misi kuTvnilia? darundia
Cveulebisamebr dadianTa sagvareulo beWeds xmarobs da
mTavris qali aseT arasrulfasovan werils arc ki dawer-
da... magram, ra warmoTqva es mTavarma, tuCze ikbina. mar-
Talia verag msaxurs Canafiqrs miuxvda, magram axla misi
mxileba arasgziT SeiZleboda. ruxis cixis ageba axali
dawyebuli hqonda. sanam misi mSenebloba ar dasrulde-
boda, sruliad zedmeti iyo gareSe Tu Sinaur mtrebTan
omis gamarTva. SiSobda levani, egeb eg TviTmarqvia gaiqc-
es da sxvasTan hpovos TavSesafario. amitom ecada gamo-
esworebina Tavisi naTqvami.
ise, vgoneb swori xar merab. ar minda davijero, rom
mRalatobs, magram... ras izam... im andazisa ar iyos `Tavs
zeviT Zala ar aris!` sagvareulo beWedi amas winaT Tur-
me daikarga. albaT amitom ar gamosaxa iniciali werilis
boloSi. RmerTo, RmerTo, ra davaSave, rom ase gaviwire?
- udavod marTals brZanebT Tqveno aRmatebule-
bav, axla ki Tqvenis nebarTviT dagtovebT...
- Turme Tvalebze bindi mefina da rom ara Sen di-
legs davrCebodi dRemde. hoda, niSnad madlierebisa,
dReidan salaro da xazina Seni gamgeobis qveS iqneba.
amaze didi pativi ici, rom arc erT adamians ar SeiZleba
eRirsos, Tuki rasakvirvelia mTavrad an mefed ar xar
dabadebuli...
...isev sasaxlis maxloblad mdebare baRSi fiqrebs
mieca levani.
`da mec mwerals erTi ram mefiqreba: ra niWieria es
kaci. romeos an otelos roli rarig daamSvenebda. bu-
nebis danaSauli, rom swored am epoqas moevlina aseTi
xelovani kaci. rogor TamaSobs da iniRbeba Tan?! vai,
rom msgavsi genia Seqspirianas sWirdeba da rom eg niWi
iCqmaleba ase uJamod. vwuxvar merab, rom samTavroSi
Teatraluri dasebi ar imarTeba, Torem ra gulmodgined
vuyurebdi Sens sanaxaobas da gagaRmerTebdi... marto-
oden am niWisTvis Rirxar sasaxleSi dasarCenad, magram
Seni darundiasTan trfiali safiqrebeli?! werilic ki
SeuTiTxnia, imisaTvis, rom dedofalze aicruos guli
da merme ki TviTon eTayvanos...
���
raoden mSvenieri xar darundia. zedgamoWrili
deda xar. mologinebulic ki mSvenieri iyo...
miiaxlova asuli.: orsul dedofals muceli win
gamoweoda. uecrad mamam qaliSvils ase mimarTa:
- ras arqmev darundi Sens Svils?!
- ase maqvs gadawyvetili setemani davarqva. levanTan
jerac ar SevTanxmebulvar. maT aseTi wesi aqvT, rom Tavi-
anT Svilebs papiseul da winaparTa saxelebs arqmeven, ami-
tomac momravlda aleqsandre, manuCari, levani...
- nu izam amas darundi. aba ra unda moutanos Cemma
saxelma bavSvs? setemani saxelic ki ubedurebasTan aso-
cirdeba. me ki minda, rom Tqven mainc geRirsoT bed-
niereba. ra iqneba, rom Cvens gvars eRirsos mSvidi cx-
ovreba?! setemani saxelic ki bevrSi gaaRviZebs avs. Cems
gamo ramdeni mteri eyoleba. isev aleqsandre ajobebs,
an papis, - manuCaris saxeli.
- mama, moulodnelad gaawyvetina saubari mxcovan
mTavars. TiTqos raRac mniSvnelovani unda warmoeTqva
qalis spetak bages. `xval samegrelos mivdivar, - iqau-
robac momenatra Zlier, TiTqmis SeveCvie im pirobebs,
romelsac iq mTavazoben. da im xalxs, romelTanac maax-
loveben!..
- rogorc ajobebdes SenTvis, ise hqmen asulo. Sen
ukve sxva ojaxisa da gvaris msaxuri xar da araferi gaqvs
Cemi SesakiTxi.
96 97
nu SeSindebi mami. Sen axla xar marto, magram Sevcv-
li Sens momavals. saimisod codva xar, araferi dagiSave-
bia iseTi, rom martoobam galios SensaviT Zlieri be-
rikaci...
���
darundia SarvaSiZis etli miuaxlovda dadiani-
seul sasaxles. ase fiqrobs dedofali, rom civad Sexv-
debian sraSi.
`dadianebi mudam gulqvani iyvnen. grZnobebs aras-
dros gamoxatavdnen pirnaTlad! sul mwuxare gamomet-
yveleba aqvT. isini pirmcinarebi jer ar minaxavs. albaT
dResac ubralo Sexvedras momiwyoben...
roxroxa etli SeCerda. mTavars auwyes darundias
dabruneba. gulmxiarulma dadianma biblioTekis kari
gaijaxuna da swrafad daeSva sasaxlis grZel da usasru-
lo kibeze. imav wams sastumros karebi gaiRo da darun-
diamac msubuqad Semoabija. igrZno mTavarma, - viTomda
wmindani stumrobda. monatrebis surviliT galeulma
muxli moiyara darundias winaSe.
caxcaxi auvarda samegrelos dedofals. arc ki
warmoedgina, Tu ase Zlier moenatreboda vinmes. mxo-
lod is ganicada am wuTas, rom sulac ar iyo zedmeti,
rom ar amZimebda dedamiwas. is jerac sWirdeboda kacs –
yvelaze Zlier meTaursa Tu mmarTvels. ra iqneboda am
gancdis gareSe? – erTi ubralo qali – yaribobisTvis
gulgalesili. Turme ra kargia, roca viRacas uyvarxar.
usiyvarulod xom mxolod moaruli tomara xar.
mereda, rogor daimcira levanma Tavi. msaxurTa da
vezirTa jiqur gamometyvelebasac ar daerida, magram
ar sjobs yvela gaakvirvo da amiT xalisi Semato SenTvis
wmindasa da uZvirfasess?!...
uceb mTavarma Tvali mohkra medidurad momziral
kortugas. euxerxula mTavars, rom qalis winaSe muxl-
moyrili iyo da zeze wamoiWra imav wams...
- `dRes elCebi modian darundia. jer kidev daqor-
winebamde werili mivwere romis paps, iqneb inebos misma
mowyalebam xelis gamarTva. Torem dailia samTavro
muSaxelisgan, Tan ra iafad yidian adamianebs. warmoud-
genelia, rom am epoqaSic ki gacxovelebuli vaWroba mim-
dinareobdes sulierebiT. mereda raze cvlian kacs, raze
anacvaleben mis kacobas?! – wyalze, vercxlze, zeTze,
tanisamosze, Rvinoze da vin mosTvlis ramden sayofa-
cxovrebo nivTze. da gvedreb dedofalo, - Rirseulad
davxvdeT misionerebs da gavmarToT wveuleba sasaxles...
- Tu ram SemiZlia, Tavs ar davzogav! erTi kia, rom
mandaturTuxucesobis meti aRara Semwevs Zali.1
- samreklos viqnebi dedofalo. Simunvarebi mo-
migzavne Tu ram dagWirdes. magram, xom ici, ar miyvars
locvis gawyveta. ase mgonia, RmerTTan kavSirs vwyvet
maSin!.. dedofalTan miiwia, loyaze eambora da Cumad
yurSi wasCurCula: `mxolod RmerTi maZlevs Zalas, rom
samTavrosda sasikeTod gamoviyenoo`.
ainteresebda vezirTuxucess kortugas, ras Cur-
Culebda mTavari. erTi-ori nabijiTac waiwia, magram ve-
raferi gaigo.
1 mandaturTuxucesi – purobis wesidan Cans, rom amirejibi da gan???
mandaturTuxucesis qveSeTi xelisuflebi unda yofiliyvnen. rode-
sac Zv. saqarTveloSi mefe brZanebda, `puri mo???” igi purobis
winaobas iurvebda. (xelmwifis karis garigeba).
98 99
mini dosie
istoriuli cnobari
`meRvineTuxucesi – saRvines uzenaesi gamge.is saq-
meebs ganagebda da Tavis xelqveiTT samuSaos aZlevda...~
mogexsenebaT, `xelmwifis karis garigeba` unika-
luri Zeglia. qarTvelTa sadaurobis, warmomavlobis,
cxovrebis da istoriuli ambis utyuari macne. aseT ra-
mes gvamcnobs igi: Turme, roca Sebinddeba, meRvine fan-
jas momcros moiRebs tabakiTa, anu myinvarianiTa Wur-
WeliTa, zeda myinvarsa dahyris da xeliTa mandili aqvs
baRdaduisa`. es Rvino RamisaTvis unda yofiliyo momza-
debuli da Tuki mefes moewyureboda, unda mierTmiaT
sasmisi. (`xelmwifis karis garigeba`).
radgan levan dadians msgavsi saxelo gaaCnda sam-
Tavros karze, - didi uflebebiTac sargeblobda sasax-
leSi. miTumetes mas Semdeg, rac am Tanamdebobaze saT-
no da keTili kaci daeniSnaT.
swored rom meRvineTuxucesi daibara kortugam.
didi zegavlena moexdina sasaxlis binadarze. ase emu-
qreboda merab qorToZe mas:
- samsaxuri rom Cemi wyalobiT iSove xom ar dagavi-
wyda zurab?! valSi xar CemTan da droa kveri damikra. me
didi kaci var... dRe-dReze kidev ufro ganvdiddebi da
sananebeli araferi geqneba.: am samTavroSi meore kaci
var rangiT,! gana marto dadianTan maqvs zavis politi-
ka? – me Semomyureben yoveli mxriT. arcerTma icis, vis
vmsaxurob Rirseulad. Tumc raa gasakviri. amis garkve-
va me TviTon gamZnelebia... gavaleb, rom mTavrisaTvis
mirTmeul frangul RvinoSi induri sawamlavi gario...
nu SegeSindeba da nurc xeli agikankaldeba, gandidebi-
sTvis kacTa kvlac unda SegeZlos zurab!.. ra daSavde-
ba, Tu erT uRirss mTavars suls gavafrTxobinebT. mere-
da ici, ramdens uwamlavs sicocxles? – araferia imaSi
danaSauli, Tu am gaiZveras movklavT. aravin gagasa-
marTlebs amisTvis!
- amboxebulebi mTavris gvams cecxls waukideben,
rom ar dakrZalon Rirseulad! Sesabamisad, veravin
gaigebs, mokles dadiani Tu Tavi moikla!..
- mesmis, mesmis, magram me rom mkvleli ara var?!
- ar mainteresebs! - daiyvira Semzaravad vezirTu-
xucesma. xval SuadRisas, misionerTa garemocvaSi suli
unda gaafrTxobino levans... icode, Tu sawadels veRar
mivaRwev, Sens ojaxs gadavwvav, - me rom gadavmale sva-
neTs. gaxsovs, rac gadagxda Tavs da rogor gisaSvele...
warmatebiT imoqmede. Senzea damokidebuli, Seni qal-
vaJis bedi... dasasruls getyvi, vTqvaT da mimuxTle
xom... – uceb saubari gawyvita. Tavze nerviulad qavili
iyo, mere isev miubrunda: `Seni asuli xasa iqneba Cemi,
xolo vaJi dasaWurisdeba...
mrisxane TvalebSi mxolod SurisZiebas amoikiTx-
avdiT. merabi damcinavi mzeriT msWvalavda meRvineTux-
ucess. gulmokluli kaci mxrebSi simZimes grZnobda. es
gancda maSin Cndeba, roca viRacis winaSe valSi xar!... ra
sacodavad gamoiyureboda sabralo berikaci. mSvidad
cxovreba ewada, magram Sors iyo idiliisagan! TavTCa-
qindruli ise idga, rogorc bavSvebs sCveviaT, roca
raimes aSaveben. merabi ki icinoda. albaT imitom, rom
SeCvenebuli erT rames winaswar grZnobda, - didi ube-
dureba daatydeboda ors Soris erTs uciloblad!..
���
TviTon sasaxles ori Semosasvleli WiSkari hqon-
da. TviT istoriul qartexilebSi am ornamentian, Cu-
qurTmian rkinis karsac didi Tavgadasavali hqonia, sxva
rom araferi vTqvaT TviTon palatze...
100 101
am kariT mxolod maSin sargebloben, roca mTavari
wveulebas marTavs. aqedanaa SesaZlebeli cxenebis, et-
lebis da urmebis SebrZaneba.
uzarmazari galavani artyia TviTon sasaxles. iqne-
ba ase sami-samnaxevari metri simaRlis, sakmaod sqeli,
duRabiani, naxevrad rkinisgan da kirqvisgan nagebi.
warmarTuli gavlena jerac SeimCneva... cxenis nali
Tavdayiraa mikruli SemosasvlelSi...
mere iwyeba biliki, gzajvarediniviTaa ufro. erTi
samreklosken da eklesiisken midis, meore Raribuli
odisken, xolo yvelaze farTo maT Soris sasaxlemde
migiyvanT...
aTasobiT adamiani Sobila da gardacvlila aq. yve-
la dadianis gvarisani yofilan.
cudi eg iyo, rom yvela mTavari sasaxles da mis Se-
mogarens iersaxes ucvlida, rac rasakvirvelia am pre-
istoriul sanaxaobas naklebad mimzidvels xdida.
levans ganzraxuli hqonda uwindeli xibli daeb-
runebina am sagvareulo saxlisaTvis, amitomac nel-nela
ibrunebda sra Tavis Snosa da lazaTs...
sasaxlisgan ganmartovebiT oda idga, islissaxur-
aviani da bambukebisgan Sekruli. cota ar iyos, sasaxlis
diad gamometyvelebas Crdils ayenebda es sulTmobrZa-
vi, Raribuli oda.
ezoSi vardebi xarobdnen; mangos xeebi Tavs iwonebd-
nen, aseve Wyondidisa da Wadris veeba xeTa rigebi...
TviTon sasaxle saocrad daxvewili gemovnebiT
iyo nagebi. veeberTela misaRebi oTaxi hqonda; iataki fi-
laqniTa da mozaikiT gakeTebuli. Zvelad iataki ar yofi-
la sasaxleSi. mere romeliRac dedofals ukmayofilod
dauCivlia, rom svel miwaze dgoma ar SeSvenodaT maT da
mTavris brZanebisamebr moapriales poli.
didi survili hqonda levans isev ise Raribulad
moewyo sasaxle, magram cotaTi ridi hqonda darundia
SarvaSiZis. `iqneb masac ukmayofileba gamoeTqva mdabio-
saviT cxovrebaSi`...
SuagulSi seteman SarvaSiZisgan morTmeulma mz-
iTvTaSorisma saocrebam moikava adgili. roialze larna-
ki ido. roca dedofali ukravda, msaxuri larnaks gver-
diT gadadebda xolme. ormocdaaTnaTuriani WaRi zemodan
anaTebda palats, fardebi mowiTalo iyo, ufro sworad
Zowisferi. Sezlongi da xaliCa erTurTis Sesadari. mux-
isgan damzadebuli magida Tormeti skamiTurT moSorebiT
idga. erTi-organ Zvirfasi naxati ekida. xolo iq, sadac
mzis sxivebi Tavs iyridnen, mTavars jvari ekida da RvTism-
Soblis xati, sul lal-iagundSi gamowyobili da oqroTi
movarayebuli.
`vefxistyaosani`1 mudam gadaSlilad ido. komodze
Sandlebi da saaTi idga. xolo maT zemoT or uzarmazar,
xaxadaRebul loms Soris sarke laplapebda. Cinuri por-
celanis yurebi mosCanda sarkiani karadidan.
sardafic hqonda sasaxles, maranic da saidumlo
gasasvlelebic. uamravi oTaxisagan Sedgeboda da Ti-
Toeulidan gamosWvioda simdidre da fufuneba. sasax-
leSi samlocveloc moewyo levans. ase rom, vinaidan
odiSs wvima namavda xSirad da saSinel uamindobaSi ga-
reT gasvla yvela suldgmuls ezareboda, SeeZloT siw-
mindeebi gareT gausvlelad moenaxulebinaT!
imgvari biblioTekis mflobeli iyo, rom TviTon
mefeTa koleqciasac tols ar daudebda...
saidumlo oTaxTa Soris gamoirCeoda salaro...
gamWriax mTavars aq rkinis gisosebi dauyenebia. sqlad
datanebuli betoniT mTlad rom sasaxle daiwvas es
oTaxi mainc gadarCeba.
aseve xaramxana hqonia levans... mis mier moWril
fuls evropac cnobda Turme... monetebs oqro-vercx-
lisgan amzadebdnen, amitomac yvela bazarze fasobda da
misi moqmedebis areali iyo vrceli...
1pirvelad `vefxistyaosani levan dadianis TaosnobiT daibewda
102 103
swored am sasaxles, SuadRis sam saaTze cxenosanTa
gundi mouaxlovda, brwyinvale etlebSi italieli misi-
onerebi isxdnen. saocari sanaxaoba moewyo dedofal
darundias.
ra SeiZleba iTqvas megrul samzareuloze. gemo,
romelic arasodes gaviwydeba da kerZebi, romlebic
gamoirCevian originalurobiT. aq mosulebs ratomRac
erTs aiZuleben, - aucileblad unda miirTvan cxare
saWmelebi da arasgziT ar sTqvan maTze uari.
italieli stumrebi, mgzavrobisgan daRlilebi,
uRimRamod Seeqceodnen Wamads. erTma roialzec daukra.
Tavs awonebdnen Sekrebil mandilosnebs da mTavris guls
simebiviT marTavdnen! magram, ra usaxuri da miusafari
aRmoCnda es klasika, darundias dakrulTan mimarTebaSi.
roca SarvaSiZe hangebs gaaJRrialebda, ibadreboda mTe-
li sasaxle. zustad am musikis Sesabamisad iers icvlid-
nen yru kedlebic. Zlier anerviulebuli qali ver icli-
da musikaluri samyarosaTvis. wveulebis organizatori
iyo da meuRlisda sapativcemlod facifucobda...
mTavarma Rvino SesTavaza misionerebs. ubralos ver
vkadrebo da misTvis gankuTvnili oqros Tasi SeaZlia
mosulebs. ugunebod iyo mTeli Ramis uZinari dadiani da
Rvinos piric ar daakara. aRdgomis brwyinvale dResaswa-
uli axlovdeboda da didmarxvis periodSi erideboda
drostarebasa da lxins.
misionerma ver hkadra did mTavars uari da dadian-
Ta sagvareulo azarfeSidan Sesva franguli Rvino.
meRvineTuxucess guli SeuRonda. merab qorToZe
ki mainc kmayofili Canda, radgan icoda, rom politikur
serobebze italielTa mowamvla arafers uqadda samTav-
ros kargs...
zogadad, sawamlavs swrafi reaqcia axasiaTebs. in-
duri ki maT Soris upirvelesia. italieli mSobliur
enaze agonias Sedgomoda. ramodenime wuTSi dailia da
gaTavda eg kaci. uhaerobisgan daixrCo sabralo... Sem-
zaravad xrotinebda xrinwianiviT. TiTqmis gaqvavebul-
ma bolos amoigmina da usulod daeca iatakze.
pirveli kortuga gaiWra dasaxmareblad. sinamdvi-
leSi ki amowmebda, kidev sunTqavda Tu ara urbano VIII-is
despani...
alqimiasa da medicinaSi daxelovnebulma mTavarma
daaskvna, rom ucxoeli, romeliRac sawamlaviT iyo
mowamluli. magram neta romeli maTgani iyo, rom esoden
swrafad moqmedebda?!
adamianuri sikerpe levan II-isa gagaocebdaT. `mainc
sikvdilisaTvis davibadeniT`, - gaifiqra, magram ra mo-
melis momavalSi?!
Sinagani xma ase epasuxeba. arafers moelode kargs
saxelovano mTavaro. s-a-x-e-l-o-v-a-n-i ! damarcvla da-
dianma. magram aba ra saxelovani iTqmis Cemze, roca aseTi
mzakvroba Semkadres aq. `CemTvis gankuTvnilma sxva mo-
ixelTa, moikbila,. es ra samarTalia ufalo, rom wminda
misioners suls ucxoobaSi afrTxobineb, me ki sicocxlis
Rirsi myav... iqneb madli unda Segasxa, magram rad minda
dawyevlili cxovreba. – samTavros keTildReobis
gareSe... kargi araferi moelis odiSs.~! uceb urbano VIII-
sadmi miwerili werilis citireba iwyo:
-`dido urbano VIII-ev! gpirdebi, rom pativiTa da
xelgaSlilobiT davxvdebiT Tqvens mier gamogzavnil
ostatebs; xatsac geficebi da RmerTis saxeliTac gpir-
debi, rom ar iqnebian moZaleni maT mimarT~.
moZaleni? – gulSi Caicina mTavarma. ra saWiroa Za-
lis gamoyeneba, roca arsebobs sawamlavi... saukeTeso
saSualeba miznis misaRwevad...
uceb daaskvna mTavarma, rom kortugas naxelavi iq-
neboda... mereda risTvis Caidina amoraluri, humanuro-
bis winaaRmdeg mimarTuli danaSauli?! – mas erTi ram
swadia albaT. unda is didebis Saravandedi Caaqros, ro-
melSic gaxveula odiSis samTavro.
104 105
icoda melaZuam, rom Tu mTavars ver mowamlavda,
romelime italiel stumars mainc moklavda uciloblad,
gardauvalad... anu axla moaxloebuliyo Jami damarc-
xebis, radgan amdeni gamarjveba damRlelad moeCvena
merabs...
roca romis papma Seityo, ra veragulad mokles misi
migzavnilebi, is ki daumales, rom sawamlavi TviTon
mTavrisTvis iyo gankuTvnili. es aRmouteva Turme:
- `dawyevlili gvarisa ki yofilxar, rom sasaxleSi
RvTis nebiT codva datrialda. cis dasalierSi mcx-
ovrebo avazako, aRar gcodnia stumris gamaspinZleba.
maS, egre unda daxvedrodiT?!` rad daiviwye dapireba
wamis uswrafesad; magram mSvidobiT samaradJamod! mSvi-
doba, romelic sanatreli gagixdebaT!!!
levan dadians isRa darCenoda damnaSave gamoeaS-
karavebina da daesaja. is-is iyo qorToZis datusaRebas
apirebda, masTan miiWra meriqife, vinme zurabi da mTavris
fexebSi miesvena. aRiara, ra sibilwec Caidina da rogor
Sewamla mTavrisTvis gankuTvnili franguli Rvino!..
warmoudgenelia, - daigmina dadianma. magram vis
brZanebas asrulebdi wyeulo berikaco? vis msaxurob
WeSmaritad! sTqvi, Torem yvela siwmindes vficav, xmliT
agkuwav aqve!
berikaci SiSma aitana. Tavis marTlebas ar apireb-
da da pirdapir miugo: - `kaci flidia da avazaki, magram
dedaRvTisas vficav, rom me... dasrulebuli ar hqonda
warmoTqma, rom caxcaxi auvarda, eqstazmoreuliviT
daeSva qvafenilze da gulma Sewyvita baga-bugi.
mTavars ase swamda, rom kortugas naxelavi iyo. ma-
gram es ra xdeba, xom unda yvelaferi am kacs Seswamos?!
dedofals rom yvavilTa konebs ugzavnis, es ar niSnavs
imas, rom mkvlelia. magram iqneb SeaSina meRvineTuxuc-
esi? iqneb rameTi daemuqra?!
meriqifeTuxucesis danaficaric moagonda. saf-
lavs da siwmindes rogor Sebilwavda; gana tyuilze
daificebda dedaRvTisas? magram man xom Tqma ver moas-
wro, winadadeba xom ver daasrula? iqneb sxva ram hqon-
da saTqmeli?
mainc daajera Tavi didma mTavarma, rom urbano VIII-
is despani swored zurabma mokla...
���
Sandali da sanTeli (anu me da Sen)
fiqrebs mieca darundia SarvaSiZe... mTeli dReebi
akviatebul azrebs Sifravda. axlac, Wyondidis xis qveS
myofi amgvar winadadebebs alagebda:
`me bevrjer gTxove, eg grZnobebi ar moiparo
da ise ar moeqce, rogorc naZarcv nivTs meTqi. magram
gamige?!
TaRliTurad SemoiWer Cems sulSi, Cems navsayu-
delSi levan da maiZule Senebr sunTqva, Senze ocneba...
maSin, rodesac vfiqrobdi RmerTze, maSin, rode-
sac vfiqrobdi mzeze, - im drosac ar maZlevdi gasaqans.
mereda ra gindoda? araferi, garda Senze ocnebisa...
axla Cems arsebaSi xar levan! ase mgonia me Sandali
var, Sen sanTeli... cxeli cremlebi mesxmis da mwvavs.
vgrZnob saSinel tkivils. mebraleba guli Cemi, romelsac
cecxlis alSi xvev Sen, mebraleba suli, rameTu aravin
TanaugrZnobs mas... da amden tkivilTan erTad mainc mi-
xaria, rom Sens gamo var ase. rom Sens gamo ibzareba igi.
(SesaZloa, daifSvnas, magram esec siyvarulisTvis mir-
Tmeuli ZRveni iqneba). da roca sayvedurs geubnebi, ase
mpasuxob: mebralebi da mitomac cxeli cremlebiT ges-
xmi da ganugeSebo!..
da Sen sanTelo, ar ici rarig miyvarxar, radgan ukve
damdnars da ferflad qmnils ginaxav svetTa konebSi,
ukve gaqvavebuls xelaxla ganaxleb, wminda Zalebs
veTayvanebi, vSuamavlob da Sens Tavs ZRvnad vugzavni,
106 107
rom gundrukad da sakmevlad mogixmaron, an Seni nazi
surneliT daaTron gaubedurebuli samyaro. iqneb maSin
mainc ganmiaxldes guli, iqneb maSin mainc vigrZno Seni
gacocxleba, iqneb maSin mainc mogiloco gamarjveba...`
ase fiqrobda levanze darundia SarvaSiZe. – Tavis
ukanasknel da Zlier siyvarulze. dadiani RmerTi egona,
TviTon ki qurumobas ar iSlida arasgziT...
gana mama egre ki Secdeboda, rom Tavisi gamozrdi-
li viRac aSarisTvis mieZlia? Tavisi bediT kmayofili
yovelives setemans umadloda.
wlebi emateboda qals da SiSis zari gamalebiT re-
kavda. eSinoda siberis da ufro-re joxze dayrdnobili
cxovrebis...
levanis cxovreba sibereSic mSvenieri iqneba. mxo-
lod CemTvis iqneba mZvinvare wlebi ZaZisa da cremlis
momtani. radgan ase ganuwesebia RmerTs, - qalebma unda
iglovon, xolo mamakacebma dardi sasmisebSi daaxrCon!
levanis sazamTro rezidencias miakiTxa. sruliad
SemTxveviT misi yuradReba oTx Taroianma komodma miiq-
cia. cnobismoyvare qalbatonma msubuqad gamoaRo Taro da
mosqelo furclebs mohkra Tvali. zed warwerilma `kol-
xma asulma` umal moagona mTavris yofili siyvaruli.
ase iwyeboda werili...
`me ara var mdidrul agarakTa da sasaxleTa mot-
rfiale. me ar mizidavs ceremoniebi da arc samTavro
regaliebis tareba mxiblavs. amitom gTavazob miatovo
sasaxliseuli cxovreba dido mTavaro da icxovro yo-
velgvari sazrunavisagan Tavisufalma.~
`saxls, romelsac me gTavazob, aris: patara, sada,
ulamazo, uceremonio; sadac mxrColavi bungalis sxivi
amZafrebs martoobas da myudro savaned aqcevs demiur-
gi Zala am sulTmobrZavi oTaxis Snosa da lazaTs... igi ara
hgavs cis TaRebad Sekrul da svetTa meomrebad qceul
sadarajos. arc kariskacTa liqna gaismis Soridan ciT
movardnili mexiviT da arc jadosanTa wyevliani moTq-
ma. aq ar imarTeba maskaradebi da Sesabamisad, saxls, ro-
melsac me gTavazob, ar sWirdeba niRbianebi, rameTu gax-
sovdes, am patara odaSi arasodes dagWirdeba raimes
damalva...
kedelze rembrandtisa1 da davinCis2 xelTuqmnel
tiloebs amaod dauwyeb Zebnas. verc oTaxTa simravle da-
gaxvevs Tavbrus. es martosulTa sra verc frang mefeTa
biblioTekis mjobnobas daiqadnis, magram gaxsovdes, am
saxlakSi gacilebiT harmoniulad igrZnob Tavs.
xom gaxsovs, ras qadagebda RmerTi da mec gimeoreb:
`SiSveli moevline qveynierebas da SiSveli unda da-
abotebde`...
darundiam esRa gaivlo gulSi: albaT am moZRvrebisa
da qadagebis bralia, rom amdeni wlebis Semdegac levani
fexisamara dadis sasaxleSi.
magram maSin, roca mecodineba, rom Sen `miwis gun-
disgan Sekerili qmnileba iyavi, - sagangebod xaverdovan
balaxs gavaxarebdi, rom gegrZno wamiT bedniereba...~
iqnebodi yvelaze ubeduri da amasTan yvelafriT
bednieri, radgan Sens satrfosTan erTad Seudgebodi
SiSveli kedlis moxatvas, moqargvas.
dReniadag wagikiTxavdi zRaprebs. dagajerebdi,
rom siyvarulia barZimi cxovrebis. rom penelope tro-
el gmirs tyuilad ar ucdida didxans3. (ukvirda darun-
dias kolxi asulis mwignobroba).
Cveni sadili iqneboda ubralo. arc saWmlis
nairsaxeoba iqneboda, radgan mecodineboda, rom bevriT
verasdros danayrdebodi gemrielad!..
1 rembrandt harmens (1606 15 ivlisi 1669w.) van reini – holandieli
mxatvari.2 leonardo da vinCi – italieli mxatvari, Sua saukuneebSi moRvawe
(1452 w.).3 igulisxmeba troeli gmiri odisea, romelic oci wlis Semdeg
sruliad ucnobi daubrunda saxls. weli mogzaurobda. xolo meuRle
Sin ucdida. erTgul cols bevri Tayvanismcemeli hyavda. is ki
dReniadag qsovda. roca movrCebi saqmianobas, maSin gavTxovdebio.
Tumca RamiT namuSevars arRvevda da dros aWianurebda.
108 109
mwuxarebas sityvebad vaqcevdi, sityvebs hangebad
da yru bgerebis ritmSi gimRerebdi yoveldRe...
da mainc, Tuki mefur cxovrebas uaryofdi, -
viqnebodiT yvelaze mdidrebi. Tuki amitandi qals,
romelsac sakuTar Tavze metad miyvardi da gayenebdi
yvelaze pirvels...
Tuki mogeCveneboda, rom usazRvrod ubeduri
iyav, am ubedurebis mTavar mowmes vaiZulebdi SeniT
efiqra, Senze ezruna, Seni sunTqviT esunTqa... rom Tavadac
gaego bnediani cxovrebis da tanjuli xvedris
mniSvneloba...
arasodes gavimarTlebdi Tavs Sens winaSe, radgan
damnaSavedac ar miviCnevdi Tavs. aki gafrTxilebdi, ar
gatyuebdi da upiratesobas (qalur cdunebas) ar viyenebdi.
arasodes damiqadnia imiT, rac ar gamaCnda. yovelTvis Tavs
iseTad gaCvenebdi, rogoric viyavi sinamdvileSi...
me ar viRimodi Zalad, radgan gasaRimi araferi
mqonda. da Senc es mogwonda. `mwuxarebis dedofals`
meZaxdi. da ver xvdebodi, rom am wuxilis mizezi iyavi Sen...
da guli meTanaRreba, rameTu Sen erTaderTs, ro-
melsac SegeZlo Rirseulis gverdiT dgoma da oqros
diademis daxurva, mogiwevs avazakTan yofna, romelmac
Seni umweo siyvaruliT isargebla.
Sen axla Taflobis Tves unda atarebde da
sanacvlod... mZime jvari, ubedureba da isev jvari. ra
daaSave?! is rom Seiyvare Raribi, TiTqmis uqoneli
araraoba...
magram mwams Seni nazi bunebis, suliT faqizi xar,
marad mousyidveli, TiTqmis ucodveli. da roca taZar-
Si muxlmoyrils gxedav, mwams Seni locvis. ax, raoden
sazareli iqnebodi siyvarulze rom genacvala sxva ram.
merme albaT sxvaTa msgavsad calybad mogiwevda xateb-
ze Secinva...
rodesac saxlSi fusfuseb, ase megoneba, rom gver-
diT wmindani myavs. Seni zneobrivi saqcielis gamo zeca
dagikravs taSs. miyvars, roca arafrisgan yvelafers
akeTeb da roca ar wuwuneb gauTaveblad!...
vzivar viTomda buxris winaSe da grZnobebs vSan-
Tav, vwvav; sakuTar gulsac nedl SeSaze vaxureb, sis-
xlisgan vcli, rom am sisxlma ar miyivlos da moTmenis
unari ar wamarTvas. da devs am fiCxebze qaluri sevda da
wuxili. da Ramis delgmaSi geZaxi sityvebiT: saxls,
romelsac me gTavazob, aris: patara, sada, ulamazo, uce-
remonio`...
1619 weli
fiqria. – kolxi asuli
darundiam kiTxva Sewyvita. radgan xvdeboda, rom
werils martooden tkivili mohqonda misTvis. an ra azri
hqonda saTiTaod imis gadaTvalierebas, sadac erTsa da
imave ambavs siyvarulisas saxeSecvlilad yvebian. guli
mosdioda dedofals, radgan sCanda, rom mTavars jerac
uyvarda meetlisgan daTqerili gogo. sadac levani mis-
Tvis saTayvano samegrelos gaswiravda, iq bevr ramesac
uaryofda da pirvelad, rom darundias SeeSinda mar-
toobis.
iqneb erT dRes marTla mobezrdes yovelive dide-
bul mTavars da zRvispira qalaqSi gaiqces martosulio.
aravin da araferi waiyolios sasaxlidan, garda am
mSvenieri, sityvakazmuli werilebisa...
iqneb, seteman SarvaSiZis asulic miatovos da daam-
ciros, maSin?
moulodnelad Wriala karebi levanma SemoaRo da
mTrTolvare dedofals mohkra Tvali. darundia, geZeb-
di da ZlivsRa mogakvlie, - ase uTxra Tavis siyvaruls mTa-
varma.
qali mTlad caxcaxma aitana. marTla Segebrale-
boda dedofali, Tuki gulis adgilas qva ar gedo da
grZnoba yinulze ucivesi ar gqonda...
110 111
magram, bolo dros, kortugaze moarulma Worebma
cota ar iyos darundiasgan gariya. rayifobas verasgziT
aitanda. miTumetes, viRac vigindarasTan ar apirebda
saziaros gaCenas...
undoda yvelafrisTvis wertili daesva, magram ro-
gor Seebedna mTavris asulisaTvis, an ra unda ekiTxa?
xom ver etyoda, uyvarda Tu ara vezirTuxucesi? amgvar
damcirebas ar aitanda qedmaRali qalbatoni. amitom
gaurkvevloba tanjavda da suls uZiZgnida, ise, rogorc
gamalebul arwivT an yvav-yoranT CveviaT msxverplTa
moxelTvisas.
mTrTolvare dedofali velis SroSans hgavda.
calke simorcxvisgan gafiTrebuliyo. am wuTas xom da-
dianis kuTvnil nivTebSi iqeqeboda. ar SeSvenoda aRzr-
dil dedofals msgavsi uxamsoba, - raRac wyeuli cno-
bismoyvareobis gamo!..
`cxovreba sxva ganzomilebaa da ver Cawvdebi ase
advilad mis sibrZnes Zmao`. magram ar gagikvirdes, - Sen
arc pirveli xar da arc ukanaskneli. – gaivlo gulSi
didma mTavarma.
Sercxvenilma SarvaSiZis asulma aseTi saCivriT mi-
marTa meuRles, Tumc es Civili ufro Tavis marTlebas
waagavda:
-`me arasodes mitacebda is samyaro, romelic eso-
den gacvifrebdaT Tqven. albaT imitom, rom sxva gan-
zomilebisani viyaviT`.
am sityvebs pauza mohyva. merme isev ganaxlda.
- `Sen mamaSeniviT Tavs dionise RvTaebad miiCnevdi
da guli yvelasgan malulad drostarebisken migiwevda.
ise, rogorc fesvgamxmari yvavili ewafeba aCaxCaxebul
mzis sxivebs.: imis imedad, rom gamococxldes. mxolod
Rvino. mxolod politika... mxolod samSoblo...
me ki erTi bedkruli qali viyav. albaT amitom ar
gamegeboda araferi. arc Seni mesmoda da verc Sens
fiqrebs vwvdebodi...
levani dumda, - saaRmsareblos winaSe mRvdeliviT
ismenda qalis aRsarebas.
- Cems oTaxSi vijeqi. ai iq, RvTismSoblis xati da
dedis naqoni nivTebi rom gilagia`, - macnem momitana am-
bavi, ase miTxres: martosuli RvTaeba sadRac miemarTe-
ba da gadmogces sasaxles adevnoso Tval-yuri.
hoda, upasuxa levanma, - nuTu eg sababi kldeze umt-
kicesia darundi?! maS, radgan wavedi, Tavs imis ufleba
mieci, rom Cemi warsulis labirinTebSi geZromiala?! an
raSi genaRvleba gardacvlili gogonas mogonebani. is
xom ver mova da ver mogvTxovs pasuxs verc erTi Sec-
domisaTvis?!
yovelTvis gaiZaxi SarvaSiZis asulo, viTom uzo-
mod giyvars odiSis mTavarTagani. civi xar darundia,
yinulze ucivesi da guli meTanaRreba, rom mzem jerac
ver dagalbo. rodis dalRvebi mainc?!
qals cremlebi moeria. cotac da azluqundeboda.
qalaqSi moaruli Worebis Semdeg mTlad gauucxovda
qmari...
brazmoreulma levanma ase ganagrZo pasuxad:
- gaxsovs Zvirfaso, purobisas Rvinos rom veZale-
bodi, ase miTxari pirwavardnili loTi xaro, - gaxsovs...
gaxsovs, wveulebaze rom koniakiT gamovTveri, -
maSinac misayvedure, - riT ver CaZRa eg Seni suli sas-
misSio...
is dro iyo misionerebi mstumrobdnen samTavros
karze. gCveoda xolme ceremoniis dros leqsis war-
moTqma an roialis amusikeba. instrumentis wripins da
melanqolias erTi usasrulo leqsi anacvale, romelic
axlac Camesmis:
`Sen is ara xar... azarfeSebis madlian yanwebs umal
rom clidi...
dardad qceuli Ralatis risxvas, hyavdi ugonod
gadareuli...
112 113
maS, ra gikvirda, gageqca qali, ra gasakviri an ra sadardi,
Seni cxovreba iyo ugvano, uSno, maxinji da sazizRari...
SiSveli kedlis ocnebiT xatvas gana isurvebs yoveli
qali,
rad gagikvirda, rom aedevna, sxvas etrfiala sevdiT
damwvari...
nuTu iwame, rom siyvaruli, iyo maradis uZlevi Tvali,
nu daijereb, qali ficulobs da am dros aris tyuiliT
mTvrali.
mdidrul Sezlongebs da cad awvdenil, gumbaTis TaRebs
jado aqvs ici,
da Senc uZlevi dauTrobeli maSin xar, roca gaqvs
yvelaferi,
magram Tu daSTa rwmenis lampari da miwas dahfal
grZnobebi fici,
isic iwame, qali saxls dawvavs da daamgvanebs yvelafers
naxSirs...
qals aRar unda marto sicocxle, ar dajerdeba tyuilad
sikvdils
iwvalebs, Zebnis, Tu dRes ver izams, aRar iqneba dilamde
mSvidi.
mainc gadifrens, mainc moZebnis, mainc eweva cxovrebis
nadims
da wuTisoflis badagiT mTvrali, Zvirfass meuRles
etyvis naxvamdis...`
- xo, eg Cemi sayvareli leqsia levan. xo ici, mejav-
reba arafris mTqmeli winadadebebi da mizidavs marto-
oden Sinaarsiani, logikuri sityvaTawyoba.
- maS, rad giweria `SiSveli kedlis ocnebiT xatvao`...
me yvela feris saRebavi mogarTvi darundia da ra Cemi
bralia, Tu mxatvrobaze xeli aiRe? Sennair pirobebSi
myofi dedofali ar unda wuxdes amdens...
me ukeTess pirobebsac viyavi miCveuli levan... af-
xazi mTavris asuli rom var, dagaviwyda iqneb?! gatyob,
guli gicruvdeba Cemze. da ase getyvi:
- maSin, rodesac Cemze agicruvdeba guli da igrZ-
nob, rom Sen CemTan SedarebiT piramida xar, rom Cemze
gacilebiT ukeTesi, - maSin Segevrdomebi: iqneb am pira-
midas saZirkveli aqvs da misi libo var me?!
darundia Sezlongidan wamodga. sastumro oTax-
isaken barbaciT midioda, sadac mefuri pativiT da gan-
martoebiT mdgomi samefo instrumenti moeloda. sul
axlos miiwia roialTan da Txova did mTavars:
- didkacebs wesad gaqvT sayvareli arsebis fex-
TqveS CoCiali. iqneb Senc, Zlevamosil mTavars wamiT
moginda Cemi xelqveiToba?!
aq aravin aris levan da ver gangsjian dido mTava-
ro martoden imisTvis, Tuki koniaks momarTmev da wa-
miT mainc amRerdebi. me xom araferi miTxovia jerac...
- Cemi musika qaris zuzuns hgavs, yovel wams rom
SesaZloa grigalad gadaiqces... ar ginda darundia. ar
Rirs, ubralo axirebis gamo saxeli gamitydes. xom ici,
mTavrebsa da mefeebs adamianur bednierebas umalaven.
arc gagikvirdes. arc iucxovo... aba ras ityvian Cemze.
gadareuli mTavaric da samegrelos dedofalic, rom
Znelbedobis Jams, roca aTasobiT adamiani iRupeba, Ra-
mis bindbundSi roials akvneseben da mReriano... xom ici,
uceb gagiZuleben, Tuki aRmogaCenen, rom ugulo kerp-
kaca xar...
- maS erTaderT survilsac ar misruleb, levan?!
114 115
- rad daiCeme dedakaco, ra iadoni me mnaxe... roca
ase uWirs Cems samegrelos, ra gamxdis me mxiaruls. didi
Secdoma iqneba Cemi mxridan medoleebi da mestvireebi
quCaSi gamovfino da simRera vaiZulo...
- qalebs erTi saocari wesi gaqvT. rogorc ki dar-
wmundebiT, rom daaSaveT, adgebiT da tirils iwyebT,
rom miT gamoisyidoT danaSauli. kacebma ki ra hqnan am
dros?!
banovani dumda... mzera uzarmazar portrets Sea-
geba. roialis pedals auSva fexi. mimoibnia xelovanis
Zunwad Sesrulebuli melodia da aRebuli akordebi gam-
wydari simiviT awkmutunda... axla magidasTan mivida,
sasmiss daavlo xeli da malulad gadahkra...
levanma ki garindebiT mdgomma, uTxra: mTavris
asuls xom ar awuxebs sicxe an uZiloba?!
darundiam cotaTi mkvaxed upasuxa: `aba ra Semat-
yve avadmyofis dido mTavaro?!`– merme winadadebis das-
rulebisTanave xma gakminda; uyvarda levani da ver ime-
tebda mainc gulis satkenad da augis saTqmelad. Tvi-
Tonac xvdeboda, rom raRac werilTa gamo ar Rirda au-
rzauris wamowyeba. dadianis ar iyos, aba ras daaklebda
an Sematebda gardacvlili mdabioTagani maT ojaxs?!
mixvda imasac, rom usafuZvlo iyo misi eWvianoba.
erT Segonebas getyvi darundia: `ekals es Tviseba
aqvs. Tu igrZno, rom gasawiradaa ganwiruli, daaswrebs
da sxvas gaswiravs. me ki ara maqvs survili mebaRe viyo
da Sen SegakriWo Zalad eklebi. Senc, Senda Tavad ecade
yvela ki ar daaTro Seni momajadoebeli surneliT da
gaxde saziaro, aramed Soridan mognatrodnen da uSe-
nobiT kvdebodnen...~
���
martooden bediswera ar ZiZgnida Turme darundia
SarvaSiZes; calke avadmyofoba Wamda da RrRnida.
erTxel, soxums, mTavrisgan malulad wavida same-
grelos dedofali. Tan merab qorToZe iaxla.
Tavbrusxvevebi awuxebda da eSinoda, gzad ar momk-
vdariyo. ifiqra, kortuga Ronieri iyo, vaJkacic. Tu
ram gauWirdeboda, dedoflisaTvis arafers daiSurebda.
maisis damlevi iyo. vardsaviT mSvenier qalbatons
TmaSi girlandiebi da xelovnuri mixaki gaerWo. moma-
jadoebeli, macdunebeli surneli hqonda.
darundia SarvaSiZes ar ewada mamis gulis tkena,
levans ki ufrore ufrTxildeboda. fiqrobda, cnobil
dastaqars gaesinjeboda da daRamebamde dabrundeboda
samegreloSi.
uxarmazari gavlena hqonda dadians afxazeTze. Tan
vin ver Seicnobda setemanis ganebivrebul asuls...
stacionaluri dawesebuleba warmoadgenda or-
sarTulian, moqceul Senobas. xolo eqimi iyo yovliT
ganaTlebuli da imxanad cnobili kaci, romelic marTa-
lia fizikuri mimzidvelobiT ver gamoirCeoda, magram
metyveleba hqonda mamakacuri, daxvewili da pirdapiro-
ba, raRac amazrzeni da saSineli. Tuki pacients saxadi
Seeyreboda, pirdapir miaxlida xolme.
didis mowiwebiT gasinjes dasneulebuli dedofa-
li. eqims saxis kunTebi daemanWa. Tavi ver moeba saubri-
saTvis. cotaTi erideboda dedoflis, arc ki icoda,
rogor gaemxila, rom Zlier avad iyo, - Tan amas isic er-
Tvoda, rom oTxi Tvis orsuli iyo.
- RmerTo, rogor udgas am qals suli? TavisTvis
fiqrobda eqimi. neta qari ar amovardes, Torem sul mT-
lad gadatixravs...
dedofali Zalian sustad iyo. sulTmobrZavs hgav-
da. ha da ha waiqcevao... Zlivs idga samzeoze. dadianic
116 117
amCnevda mis avadmyofobas, magram odnav gamoweuli
muceli mis eWvebs aqarwylebda. icoda, rom darundia
kidev erT Svils gauCenda. mis dasustebas swored am
faqts miawerda. an iqneb Tavisi mamis gamo nerviulobso,
- askvnida TavisTvis.
- `erTi uebari wamali maqvs. iq, sadac ver gSvelian
eqimebi, mimarTeT RmerTs. egeb saswauli mogmadlon da
geSveloT` - ase uTxra afxazma eqimma SarvaSiZis asuls.
darundias cremlebi moeria.- nuTu movkvdebi eqi-
mo? rom ar minda?
- qalbatono, erTi egaa, rom marto sikvdili ar ge-
kiTxeba gestumros Tu ara... ici, qarze uswrafesia, mag-
ram... araerTi SemTxveva mqonia, rom TiTqmis mkvdari
raRac nebiT gacocxlebula. egeb saswauli Tqvenc Seg-
ewioT. vin icis...
- mag saswaulis momlodine viyo? – eg saswauli eqi-
mo sikvdili ufroa, mgoni...
xSirad mexveoda Tavbru, magram ase amboben, rom
brali lalisTvlian beWeds miuZRvoda, romlis tareb-
is uflebac mxolod bunebiT, fsiqikiTa da didsulov-
nebiT gamorCeul adamianT SeuZliaT.
- Seni cxovreba qaris qrolvas hgavs amieridan. ar
ici, saiT gagaqrolebs bediswera. amitom ecade...
sityva ar daasrulebina darundiam da mamis fraze-
biT Tavad miugo:
- `vecado dRem ise musikalurad Caiaros, TiTqos
simfoniuri klasika JRerdes ara?!`
- diax, es fraza zedgamoWrilia albaT. axla ki si-
tyvas Camovagdeb Tqvens avadmyofobaze: medicinaSi mas
lipomas uZaxian. enciklopediuri cnobariT rom ganv-
marto, berZnebi mas keTilTvisebian simsivnes uwodeben.
SesaZloa ar mogklas jerjerobiT, magram ise ki gaga-
wvalebs. erTi gamosavalia, Tu medikamentebs miiRebT
da mcenareul naxarSs, ramodenime TveSi ganikurnebiT,
oRond erTis sanacvlod. Svils aucileblad dakargavT.
- vTqvaT da ar dagmorCildiT eqimo, maSin ra mox-
deba?
- Tu mkurnalobaze uars ityviT, farisebri jirkva-
li avTvisebiani Seiqmneba. organizms gamofitavs, daS-
lis ise, rogorc Jangi gamalebuli rkinis zodebs sans-
lavs. Tu ginda gadarCeT, uari TqviT Svilze. is xom pir-
veli ar aris TqvenTvis; isev TqvenTvis ajobebs, Torem
me raSi menaRvleba. aTasobiT pacienti mikvdeba, magram
warbic ar mitokdeba. Cems oTaxSi mxiaruli vzivar da
Sokoladis namcxvars mivirTmev. arc Seni sicocxlea
sxvisTvis didad faseuli. Sen TviTon unda daafaso
kuTvnili.
me Tu mkiTxav, ra didi bedenaa Svilis gaCena. mere
ra, rom mTavris coli xar da Svils bevrs SeaZlev, bevrs
SesTavazeb. igi xom mainc ubedurebisTvis da sikvdil-
isTvis iqneba ganwiruli. yvela adamianis bedi aseTia
zogadad da Seni naSobic ar iqneba gamonaklisi. ratom
aris, rom dedebi TavianTi Svilebis sicocxles ufrore
afaseben?
ise mogivlis sneuleba da gagawamebs, rom tkivil-
gamayuCebels mainc miiReb. rac nayofze imoqmedebs da
mTlad xeibari Tu ara, srulfasovani mainc ar daibade-
ba. yvela misi umweobiTa da daucvelobiT isargeblebs.
amitom droa gadawyvitoT, ra ufro sasargebloa am
SemTxvevisTvis.
- Zvirfaso eqimo, - `RmerTs arsad eCqareba, arc sax-
lSi da arc samsaxurSi`. gana ki vcdebi?
misma sityvebma cotaTi daafiqra kaci. saxe mTlad
moeRrica. wesiT am qals unda eyvira, ekivla da Tavisi
ubedureba saqveynod gaemziurebina. mis sanacvlod
dumda da Tuki ametyveldeboda cariel sibrZnes iZle-
oda saCuqrad. `naxe, RmerTebsac hqoniaT momabezrebe-
li samsaxuri, marto me ar vyofilvar Turme bedSavi`, -
es gaivlo gulSi da raRac analizebs da sinjarebs uwyo
xelaxla gadamowmeba...
118 119
���
mgzavroba damRleli iyo. mtveri da buRi SigadaSig
SemoiWreboda etlis fanjridan da dedofals guli
misdioda uhaerobisagan.
qancmileulma, rogorc ki enguris xidi gadaiara,
brZana etlis Seneleba. grZeli jaWvis xidi undoda fexiT
gaevlo. Tvalwarmtaci sanaxaoba iyo da etlis roxroxs
masze gaseirneba anacvala.
Sua gzaze isev SeuRonda darundias guli. eqimisgan
gamowerili tkivilgamayuCebeli rom ar mieRo, albaT
mokvdeboda. sabralom erTi abi dalia...
wyarosTan iyvnen, roca Zili moeria SarvaSiZianT
asuls. rasakvirvelia, ndobiT aRWurvilma merabma
msaxurebi mswrafl daiTxova. dedofals Tavisi Ronieri
xelebi Semoavlo qveSidan da engurgadaRma mdebare
saxlSi miiyvana.
ukve binddeboda. darundia gons jerac ver
mosuliyo. mZimed sunTqavda da SigadaSig, JamdaJam
bodavda kidec.
am saxlis patroni Raribi kaci iyo. radgan ukve
samyaro dasaZineblad emzadeboda, - merabma ubrZana, - aha,
aiRe oqro, Teqvsmeti monetaa. anu am saxlze xuTmagad
faseuli. erTi oTaxi ganamzade Cemi qalbatonisTvis da
kidev Tbili abazana... oRond icode, Cveni stumrobis
Sesaxeb aravin unda gaigos. TiTqos arc movsuliyaviT
aq, - iseTi STabeWdileba iqonie...
dedofali sxva oTaxSi gadaiyvana. naklebad
xmauriani iyo. saxlis maxloblad mepatrones ludxana
hqonda mowyobili.
afxazeTisa da samegrelos gasayarze erTaderTi
jixuri iyo. wesiT am dawesebulebis mqone kacs ar unda
gaWirveboda, magram amas winaT, Turme qaliSvilebi
gaeTxovebina da mziTvad sami wlis najafari mieZlia
sasiZoebisTvis. Turme mis Svilebs pativi hqoniaT ayrili.
aravin indomebda maT, Tuki simdidriTa da qonebiT ar
moajadovebda. namusaxdili gogonebi fulis wyalobiT
gaaTxova mamam.mere, roca gasWirveboda uzomod, saxlSi
saroskipo moewyo. ojaxi da keria Seercxvina urjulos...
vezirTuxucesma rom aseTi lamazi qalbatoni
Semoiyvana saroskipoSi, yvelam ieWva. SuriT aRvsil
mamakacTa gundi kortugas mokvlasac ar daerideboda.
roca saxlSi Semovida merabi, dedofals xeli
mWidrod moexvia. gulis revis SegrZnebam SeaSina
darundia da exveweboda, eSvelaT misTvis...
Sua magidasTan eqvsi kaci Rvinos, ludsa da Tevzs
Seeqceoda. binZur winsafarSi gaxveulma mzareulma kupati
da SaSxic moitana. stumrebi meZavebs aTvalierebdnen da
maTgan lamazis amorCevas cdilobdnen. Tumca, RmerTs
maTTvis waerTmia fizikuri simSveniere. zogierTi
keTrovans hgavda, zogsac siyviTle gadahkravda saxeze.
zogi profesiulad msaxurebda, zogic martooden ojaxs
arCenda amiT.
saxlis kuTxesTan erTi mSvenieri qalbatoni idga.
saidanRac germanuli kalvadosi eSovna da amayad,
Tavaweuli svamda. esec erTi im roskipTagani iyo, oRond
warmomavlobiT afxazi.
roca darundia ucxo mamakacis mklavebSi da amasTan
aseT garyvnil sazogadoebaSi naxa, uecrad Seicxada.
TiTqos gauxarda da amasTan eucnaura SarvaSiZis asulis
danaxva. uceb axarxarda ise gulianad, rom eqvsive kacis
yuradReba miiqcia.
- vin aris is mSvenieri qalbatoni? – hkiTxa erTma
meores. wver-ulvaSiani gamoeqomaga, rom eg misi sayvareli
iyo. odesRac seteman SarvaSiZis karze msaxurobda Turme
mzareulad. mere mTavars aRmouCenia, rom mis asuls
Semzarav suraTebs uCvenebda da garyvnilebisken
mouwodebda. gulmosul da ficx mTavars Turme
dauTxovia sasalidan.
120 121
- mas Semdeg, ai aq aris. sasaxliseul cxovrebas
anacvala garyvnileba.
da viRac myral mamakacebTan yofna – daamata mesamem.
axla wamoenTo brazmoreuli. ai is, winaT rom am qa-
lis istorias saZmoSi hyveboda. `jer erTi giTxari, Cemi
sayvarelia da meorec Tu me mgulisxmob myralSi, ai es
gekuTvnis metiCarav. uceb xmali iSiSvla da TiTze dah-
kra. ver gamozoma kargad da xelis mtevani warkveTa
mTlianad.
sisxlma SadrevaniviT ifeTqa. erTmaneTs daeriv-
nen mTvrali Zmadnaficebi.
Tofis xmam daaSoSmina mxolod! es merab qorToZe
iyo. muqariani kiloTi ganacxada, Tu myudroebas Seulax-
avdnena, saTiTaod tyvias daaxlida SublSi moqeifeebs.
am dros saxlis ufrosma Tvali Caukra kortugas.
aniSna is oTaxi, winaT rom SemikveTe, mzad aris da Tu
ginda axlave gadabrZandiT Tqveni kneinaTurTo.
kmayofilebis niSnad merabma Caicina. moCxubrebi
miatova imav wams da mezobel oTaxs miaSura.
bambukebisgan dawnuli logini idga. ori muTaqiT,
TeTri zewriT. kidev hamaki ekida, mezRvauris badesaviT
dawnuli. kuTxesTan axlos Canguri, salamuri da fan-
duri ekida. kedeli Savi iyo, zogan mwvane saRebavi ga-
mosWvioda, zogan yviTelic. anu SeeZlo gamoeangariSe-
bina adamians, ramdenjer iyo SeRebili saxlis fasadi da
misi oTaxebic...
bambukebisgan dawnul loginze wamoawvines darun-
dia. ZilSic mSvenieri da momajadoebeli iyo.
ifiqra kortugam, rom cduneba, romelic karTan
mosdgomoda eZaxda. TviTon qalis mkerdic eZaxda tr-
fobisken. Zneli saTqmelia, marTla ixmobda Tu ara da-
rundia, magram miiCnia, rom is misi sakuTreba iyo. amitom
SeeZlo kidec gamoeyenebina, kidec moeSorebina.
`magram is rom dedofalia Zlevamosili odiSeli
mTavris? xom damsjian, Tuki mas Sevexebi?~
magram uceb goneba gaunaTda... saroskipoSi iyo ded-
ofali da roca gons movidoda da mis gverdiT mwoliare
vezirs aRmoaCenda, cotas wautirebda. mere damSvidde-
boda. Tuki inebebda levanisaTvis simarTlis Tqmas, mTa-
vari ar daujerebda. radgan Sekrebilebic, stumrebic
da TviTon mepatronec daadasturebda, rom piriqiT,
qali exveoda mas. rqebdadgmuli levani ar daujerebda
dedofals, saxlidan gaaZevebda, afxazeTi amboxdeboda,
guria, imereTi da salipartiano mxars dauWerda am wamow-
yebas. isargeblebda Sahic, osmalo dampyrobeli moadge-
boda sazRvars. ganawyenebuli romis papic darazmavda
legionebs.
amden Semotevas ver gauZlebs odiSis mTavari da
codviT monapovar, mravalwlian naalafars wamSi dakar-
gavs. colis moCvenebiT Ralats da megreli xalxis say-
vedurian gamometyvelebas verafriT aitans. xolo roca
ded-mamis saflavs weraqviTa da satexi instrumentebiT
miadgebian, guli gauCerdeba da asruldeba mamis, manu-
Car dadianis anderZi:
`mxolod qali Tu dagifleTs gulso!
`madisaRmZvreli sicili Cveoda, roca raRac sasix-
arulos warmoidginda, magram SeeSinda, dedofalma ar
gaiRviZoso.
jer tanze Semortymuli mauzeri Camoixsna. mere
xanjali. grZeli, kapiSoniani mosasxami, romelic qin-
ZisTaviT ikvreboda Seixsna. tanze motmasnuli TeTri
samosi gaWirvebiT gaiZro. tyapuWebis msgavsi qalamne-
bi gaixada. fexze brezenti hqonda Semoxveuli, romel-
ic windis magivrobas uwevda. es kaci avadmyofobas ver
itanda da gacivebisa eSinoda yvelaze Zlier. amitom Sua
zafxulic rom yofiliyo, Tbili samosiT gamogecxade-
boda. arc aravis ukvirda, radgan amas miawerdnen xasia-
Tis Taviseburebas.
garedan xmauri mainc modioda. isev WaWRanebdnen
da ismoda xmal-xanjlis Waxuni.
122 123
dedofals am xmis yovelTvis eSinoda da fexze
wamoxta uceb. xolo roca mis winaSe SiSveli vezirTuxu-
cesi dainaxa, mTlad daibna. ar icoda ra xdeboda mis Tavs
da rogor moxvda sxvenSi. is rom scodnoda, saroskipoSi
iyo, guli gauCerdeboda sabralos. Tavis Tavsac daxeda.
sul mTlad SiSveli iyo. msaxuri raRac Semzaravs upireb-
da mZinares.
darundiam Seicxada da am kivilis gagonebaze naxe-
vari saroskipo maT kars moadga.
- icode ar gavCerdebi da manam ar movisveneb, sanam
ar mogklaven. me meZavi ar gegono da Tavi Rirseulad
daiWire.
darundias Tvali mosWra xmlis elvarebam. log-
inidan iatakisken daixara da wamodgomisas ukve iaraRi
eWira.
mogklav merab, Tuki momekarebi. Tan SiSnarevma da
mTrTolvarem daamata, - `RvTismSobels vficav!`
- ver momklav Tanuria, vera; Sen mkvleli ara xar.
amasTan, mag budidan iaraRs Zvrasac ver uzam. win waiwia
dedoflisaken. kocnas da pativis ayras upirebda.
qalma Caxmaxi fexze Seayena. ar momekaroo, daikiv-
la da sasxlets gamohkra xeli.
vezirTuxucess koWTan gauara tyviam da Zirs dae-
ca. farTxalebda, kvnesoda da SiSveli mamakaci iatakze
mxeciviT goravda. daWrili sulTmobrZav nadirs hgav-
da, monadirisgan mokluls...
gareT Sekrebilebma iaraRis gavardnisTanave oTaxSi
Sesvla ganizraxes, magram kari Signidan iyo boqlomiT Ca-
ketili. erTaderTi gamosavali misi SengrevaRa gaxldaT.
karze momdgari brbosi SeeSinda darundia SarvaSiZes. SiS-
veli rom iyo, esircxvila da tanze zewari Semoixvia.
roca daWrili mamakaci miwaze garTxmuli naxes
ojaxis ufrosma qali gverdze gaiyvana da yviriliT
uTxra:
wyeulo roskipo, rad daatriale codva sakuTari
nebiT Semoyevi saZineblamde da mere ki iaraRiT moh-kali?
axla aq mTavris xalxi da ejibebi movlen. raxan sa-
roskipoa da amasTan danaSauli moxda aq, is gulboroti
dadiani sajarod damsjis. dawesebulebas cecxls Se-
mounTebs da mere rogor virCino Tavi? SensaviT quCa-
quCa xom ver vivli da sxeuliT ver vivaWreb?! wyeulo
meZavo. Sens gamo unda davkargo yovelive.
darundia tiroda. arafers ambobda. SiSobda, rad-
gan kaci momakvdavi iyo. miuxedavad imisa, rom uaressac
imsaxurebda ar undoda sindiss Seewuxebina da bednieri
cxovreba waerTmia.
ludxanis da saroskipos ufrosi ki mis lanZRvas ar
eSveboda.
`RmerTo, nuTu orsuli xar? aseTi muclis mqonem
rad Caidine amoraluri saqcieli? an ra gindoda aq,
am meZavebTan? mere ra, rom lamazi xar. silamazem unda
mogixelTos? es ra hqmen wyeulo bozo?
darundias am dros qalis mSvidi xma Semoesma.
- ufroso, - ase mimarTavda igi, - kargs arafers
moelode mainc. TviTon eg qali samegrelos mmarTvelis,
levan dedianis colia da afxazi mTavris seteman Sarva-
SiZis asuli... eg Senc icodi, rom meZavi ar iyo. ubralod
oqro-vercxlma Tvali mogWra. vnaxe, rogor gadmogca
im vaJbatonma qira ludxanis ukan malulad! is meZavi ara-
sodes yofila, ubralod gindoda Sen gagexada roskipad!
gaxsovs aq rom movedi? me maSin meZavi ar vyofilvar.
ubralod Sen maiZule da maqcie aseTad. imisTvisac dais-
jebi, rom samTavros umSvenieresi qalbatoni ver icani.
magis mama moxucia, magram marto is geyofa Sen, TviTmar-
qviasa da sindisgarecxil avazaks. davelodebi im wuTs,
roca mTavari grigaliviT gadagiqrolebT Tqven!
- xma gakminde wyeulo! saidan unda mecno dedofali?
sakinZeSexsnili viRac kacs exveoda da...
- swored rom garyvnilTaTvis gaqvs saxlis kari
Riad! Seni wamebi daTvlilia bebero araraobav. Sen arc
ki unda dabadebuliyavi. me is miyavi, rasac Sens asulebs
124 125
ar usurvebdi. magram qveyanam icis, miuxedavad imisa,
rom sxvebTan SedarebiT mdidrulad cxovrobdiT,
asulebma saqveynod Tavi mogWres, mere ra, rom
gaTxovdnen? – sakmarisia Sens siZeebs ar gaugzavno fuli
da wamogayvedreben, rom bozebi arian Seni gamozrdilebi.
- mag laqlaqs girCevnia im kacs miexmaro, romelic
sisxlisgan icleba. aha binti da saxvevebi, esec arayi,
esec iodi. Wriloba mouwminde. me ki cxenebs Sevkazmav,
rom gavaqcio dedofali aqedan!
���
Sua saukuneebis cixesimagre, romelic Tavisi amayi
gamoxedviT akvirvebs garSemomyofT, levan II-is brZa-
nebisamebr aSenebula. vinaidan sofel ruxis teritori-
aze da mdinare enguris marcxena SenakadTan mdebareob-
da, istoriaSi ruxis cixis saxeliT Sevida. amboben, rom
cixis mSenebloba 1647 wels dasrulda, sinamdvileSi ki
cixe aTi wliT adre unda aSenebuliyo.
samegrelos mTavars pirveli Svili qorwinebidan
mesame wels SeeZina. maSin, roca cixis ageba daiwyo misi
pirveli Ze manuCari oTxi wlisa iyo, xolo meoreze orsu-
lad imyofeboda.
swrafad mimdinareobda mSenebloba. TviTon mTa-
vari didad Cqarobda. iswrafoda, rameTu sWirdeboda
omianobis Jams yvelaze sando da uryevi TavSesafari.
ruxis cixe samegrelos samTavros mniSvnelovani
safortifikacio nageboba gaxldaT. rasac misi geo-
politikuri da xelsayreli mdebareoba ganapirobebda.
mas hqonda citadeli, anu amisgan da qveda ezosgan Sedge-
boda. cixis CrdiloeT monakveTSia ganlagebuli. mogr-
Zo ezos orive boloSi kari aqvs. erT-erTi Crdilo-aR-
mosavleTisa Turme cixis donJons warmoadgens. ambo-
ben, rom cixis qveda nawili ase 8-10 metri gamoyruebu-
lia da rom TviTon ruxs gars uvlis uSvelebeli gala-
vani, ase 10-12 metrisa.
mTavars sabrZolo biliki aqvs gayvanili. Sesasvle-
li galavanSi CaSenebuli koSkis pirvel sarTulSia. roca
mTavari rCeul jariskacebs daayenebda SesasvlelSi, an
Tu Caketavda kars mere Tu unda kbilebi ekriWna mters,
Tu unda nebismieri ram eRona, verasgziT gatexda mas...
Tormeti mcveli morigeobiT icavda cixes, rom ar
gaetexaT. mTavars ufro imis eSinoda, Signidan ar momx-
dariyo misi darbeva, amitom cixeSi jaSuSebic Seagzavna
da iq momxdar ambebs uklebliv umarcvlavdnen levans...
swored am periodSi, anu saubaria daaxloebiT 1634-
1635 wlebze, aq rabaTis mosaxleobac gaCnda. magram ra-
xan eseni mTlad sandoni ar yofilan dadianisaTvis,
ramodenime RameSi maTi likvidacia moaxdina Turme...
ager ukve oTxi Tu xuTi weli iyo, rac mimdinare-
obda mSenebloba. dasruleba ki ara da ar eRirsa...
risTvis daWirda sazRvarze amodena cixesimagris
ageba levan dadians? es ar iyo martooden cixe, aramed es
iyo saukeTeso TavSesafari omianobis Jams. yoveli mxri-
dan mteri exvia samTavros. amitom mosaxleoba tyeSi ki
ar gaiqceoda, aramed mravalmetrian galavans miRma...
erTi gegma hqonda levans. saidumlo gasasvleli
undoda gaekeTebina. amas kidev erTi weli mainc dasWird-
eboda, yvelaze naklebi. mTeli TxuTmeti-oci kilo-
metri miwisqveSa gvirabis gamoTxras araerTi muSaxeli
dasWirdeboda. levanis gegmisamebr sasaxle da cixe-
qalaqi erTmaneTs daukavSirdeboda. roca dasWirdebo-
da sradan gadaxedavda da Seafasebda politikur mdgo-
mareobas.
`asjer gagonils erTxel nanaxi sjobiao`. am anda-
zisa ar iyos, mTavari sxvaT didad rodi endoboda. Tvi-
Ton xedavda, iniSnavda da merme afasebda mdgomareobas
uzustesad, ucdomlad.
126 127
TviTon cixe maRal mTaze iyo agebuli. naxevari sa-
xiT afxazeTs gascqerda, naxevariT kidev kolxeTisaken
imzireboda; anu, Tuki osmaleTi da irani daapirebdnen
maTken gamolaSqrebas, mTavari guSagTa dauxmarebla-
dac mixvdeboda da naxavda.
cixes satusaRoc hqonda. politikur patimrebs
swored aq amwyvdevda mTavari. saSinel ukunsa da soro-
Si myofi patimrebi tyveobas levanTan msaxurebas ar-
Cevdnen.
sul maRla, cixes koSki hqonda, sadac zari Camoeki-
daT dadianis brZanebisamebr... vai sabralo samegrelo,
Tuki eg zari akvnesdeboda. udidesi wuxilis da mosalod-
neli safrTxis Jams rekda Turme gamalebiT.
ambobdnen, rom eg zari TiTqmis ar akvnesebula
mTavris sicocxleSi. magram, rogorc ki mokvda ase mi-
iCnies samTavros warmomadgenlebma, rom ubedurebis
qariSxali dRe-dReze gadaufrenda samegrelos. amas-
Tan, mTavris samgloviarod xom unda akvnesebuliyo
rudunebiT moxvewari gamonagoni...
erTi ram awuxebda amJamad levans. viRac farulad
ebrZoda mas. mis zraxvebs da Canafiqrs ucnobi ewinaaRm-
degeboda.
jerac ver gaego, vis SeiZleboda gavlena moexdina
monebze, romlebsac wesiT usityvod unda aeSenebinaT,
enisuTqmelad aesrulebinaT danabarebi.
levans uwyeba mouvida, rom muSaxeli uars ambobs
mSeneblobaze. piriqiT, Zlivs aziduli lodebic Ca-
mougorebiaT. ase amboben Turme, rom Tu mTavari sak-
marisad ar daakmayofilebda da materialurad ar uzrun-
velyofda TiToeul msaxurs, mSenebloba ar ganaxlde-
boda. erT WkuaTamyofels isic ki SemouTvlia:
- svaneTSi Tovli rogorc ki dadneba, dadeSqeliani
apirebs amboxebas... ase gaugia, viTom levani Tavis das
gurielze aTxovebdes. Tu guria miaCnia erTgul mo-
kavSired da amasTan Zlierad, vnaxoT ra Zala Seswevs svan
dadeSqelianebs davelodebiT rom Cvenc maT miveS-
veloT...
levani marTla apirebda mariamis gaTxovebas guri-
is karze... ar egona, Tu dadeSqeliani hyvarobda mis das.
axla ki namdvilad dafiqrda, gurul xalxs mebrZoli
svanebi arCivna. magram daniSnuli rom iyo ukve?!
axla urmiT oqros monetebi mohqonda. gulSi ki amas
fiqrobda:
- `ox, es wyeuli bediswera, mxolod me maiZuleben
erTgulad msaxurebas`, Tan yovelgvari fulis gareSe,
sruliad uangarod!...`
roca cixeSi Sevida, monebma muxli moiyares. oqros
monetebis xilvaze SercxvaT TavianTi amboxis. gulux-
vobam mTavrisaman moalbo isini.
is-is iyo wamosvlas apirebda, rom cixisTavma am-cno:
- `dido mTavaro, codva datrialda dRes; viRac
qalma jer mamakaci koWebSi daWra, mogvianebiT ki meZa-
vTagani gamoasalmes sicocxles. sul axloa mTavaro, ai
im borcvs miRma...`
levan dadiani gamoemSvidoba cixisTavs, kiriTx-
uros; Tavi daukres monebma da mcire amaliTurT im sax-
lisken gaswia, sadac tragedia datrialebuliyo ra-
modenime saaTis win!
mTavars guli ugrZnobda, rom raRac mniSvnelo-
vani xdeboda, magram ra? amas sul male Seityobda.
����
es ambavi Turme ase moxda...
saroskipos ufrosma, cxenis moyvana rom moimize-
za, - sinamdvileSi iaraRi moitana, romelic maranTan
hqonda gadamaluli.
bolo dros qurdebi SemoeCvivnen da Ram-RamobiT
TiTqmis ar eZina. ludsa da sasmisebs darajobda.
128 129
fiqrobda, rom im meZavma zedmeti icoda da Tan is
naxa, rac ar unda enaxa. amitom ganzraxuli hqonda mo-
ekla.
fexze adeqi!- ubrZana ufrosma da usityvod dam-
morCildi... ukan mitrialdi, Cqara Cqara!!!~
qali beds damorCilda... mxolod exvewa, - nu gamo-
asalmebda sicocxles...
ojaxis mepatronem dascina. - `rad ginda cxovreba,
roca damcirebis meti araferi ginaxavs?~ daasrula Tu
ara, Sig zurgSi esrola da TviTon ki darundia Sarva-
SiZes daavlo xeli. ase miugo:
- wadi da damekarge. da araferi sTqva, rac aq naxe
da rac datrialda imis Sesaxeb...
da arc is uTxra mTavars, Tu rac dagmarTa im Wa-
bukma aq.
amasobaSi levan dadianic gamoCnda. SarvaSiZis asu-
li ijda da tiroda. qmris xilvaze Tavzari daeca. mxo-
lod evedra `wamiyvaneo`.
levani saroskipoSi Sevida. merab qorToZis xil-
vaze xmals xeli daavlo. brZana darundia SemoeyvanaT
Sin.
mxolod es uTxra cols: xom ar Segarcxvines da-
rundia am avazakebma.
Tumca merabma uTxra, rom dedoflisTvis xeli ar
daukarebia, ubralod avad Seiqna da dasasveneblad mov-
iyvaneo`, - darundiam SesCivla: avazakma gamaSiSvla da
lamis Seuracxmyo da wamgvarao`.
am dros im eqvsma kacma, iq rom svamdnen da Rreobd-
nen, mTavars ganumartes yovelive:
- eg Tqveni coli Tu iyo, rogor gvegona batono.
aq rom Semovida meZavi megona. ise Seexsna sakinZe da mTe-
li ZaliT exuteboda im ucnob mamakacs.
saxlis ufrosma da meRvinemac daadastures maTi
naTqvami.
darundia ki evedreboda. ar daujeroT, radgan
CemTvis saxelis gatexva swadiaT. Sen ki merab, vficav
gazRvevineb imisTvis, rac me dammarTe. TviTon ki gareT
gavida...
- droa veziro amixsna, rogor moxvdiT aq?!
- vSiSob rom ganrisxdebi. erTi pirobis sanacvlod
getyvi simarTles, Tuki Tavs ar momkveTT naTqvamisTvis.
- vficav! – mokled miugo mTavarma.
- afxazeTs, dedofalma Tqvengan malulad mamasTan
Sexvedra ganizraxa, mere afxaz-jiqebs mouwoda, rom
xuTSabaT RamiT, sanam cixis mSenebloba dasruldebo-
da, gadmosuliyvnen da omi gaemarTaT TqvenTvis.
- ver gamigia, maS risTvis giaxla am saidumlo se-
robaze Tqven, vezirTuxucesi dadianisa?
- ubralod Tavi movaCvene, viTom misi erTguli vi-
yavi me.
- egeb marTla egre iyos maSin? – uTxra levanma.
hoda, am kiTxvaze pasuxis gacemas Zveli ambis Txro-
ba arCivna. - imas geubnebodi mTavaro, rom Sengan malu-
lad amitomac wavida dedofali.
aq imitom moviyvane, rom avadmyofoba moimizeza.
axlo-maxlo veravin SevniSne. vifiqre, rom aq uSvelid-
nen. ra vicodi, rom saroskipo iyo? rogorc ki Semove-
di, yelze momexvia dedofali. ra meqna, TavisTvis gan-
martoveba vurCie da oTaxSi gamovkete. mec cdunebas
ver gavuZeli. vicodi, darundias adrec vuyvardi, mag-
ram rogor Sevkadrebdi SarvaSiZes pativisa da Rirseb-
is ayras?
cdunebas ver gavuZeli. sul SiSveli idga Cems winaSe...
mezobel oTaxSi im meZavTan ganmartovdi, romelic Semo-
makvda. raRac ar moewona im ubedurs da pirvelma man mes-
rola. ai aq mTavaro, sadac axla safeni maxvevia. iZulebu-
li gavxdi Tavi damecva. xom gjeraT Cemi?
rogor ara... - Tavis msaxurebs da mcvelebs ubrZa-
na xel-fexi SeekraT vezirisaTvis!...
130 131
amgvar ganaCens ar moeloda merabi. nuTu rame bune-
brivad ver vTqvi? uZaliandeboda mTavris mcvelebs da
imuqreboda: - roca mixvda, rom mTavari mainc gaswi-
ravda, ifiqra darundiasac gavwirav da Caviyolebo.
- ho, meZavia eg Seni coli da meti araferi. ici ra
vnebiani iyo CemTan? sawadels miaRwia da eg aris. Sen geg-
ona, rom Tanurias cxovreba martooden roials da musi-
kas ukavSirdeboda? Sen erTi ram dagaviwyda. rom bed-
niereba unda migeZlia, Torem Senzec uars ityoda da ar
gaikvirvo, Tuki uargyoT mTavaro. dafiqrdi, ra mieci
amdeni wlis manZilze?
- ruxis cixes daamwyvdieT da kavSiri ar iqonios
aravisTan!!! mnaxvelebi ar SeuSvaT da mSieri amyofeT...
icodeT, Tuki gaqceva moaxerxa, suyvelas dagasaWurisebT,
xolo Tqveni ojaxis wevrebisa da Svilebis TaviT
mSeneblobas piradad me davasruleb!...
borkildadebul kortugas cixisken mcvelebi
miacilebdnen, xolo mTavari cxenze amxedrebul
dedofalTan erTad qaris uswrafesad miqroda
sasaxlisaken, - fiqrebmowamluli da dadardianebuli...
���
sasaxleSi yvelaferi mqonda, axla ki cixis sakanSi
davumwyvdevivarT. aseTia yvela im kacis bedi, visac
Ralati sisxlSi aqvs. magram ra Cemi bralia? me xom amgvari
davibade? morielis Tviseba: civi gamometyveleba,
geslianoba, gulgriloba... horoskopiTac xom aseTi var?
noembris Tve... damaxasiaTebeli niSani: gansakuTrebuli
siyvaruli, fufunebisken midrekileba, damarcxebasTan ar
Sepueba, Sxamis gamoyeneba, mebrZolni, miqelanjelos
naqandakeviviT civi ieris, uxeSi, idumali da mimzidveli.
amas Tan erTvis swrafva gamarjvebisaken.
magram gana aseTi TvisebisTvis unda ganidevnos?
eg xom ar kmara batono?!
sadRac hqonda mainc imedi, rom usaSvelebdnen, ix-
snidnen tyveobisagan. magram eg cixe ise auSenebia wye-
ul levans, rom vin SeZlebs mis gatexvas? neta darun-
dias ra bedi ewia? sul ar daijera Cemi naTqvami gul-
borotma dadianma?
sabralo darundia. Caicina simwrisgan. albaT axla
Tavisi mziTviTurT gamoivlis; fanjara ar hqonda sakans,
Torem Tvals ar moswyvetda, egeb marTla SeemCnia darun-
dia SarvaSiZe, - Sercxvenili Tavisi mamisken mimavali.
sabraloa marTlac, mSobelma araferi daaklo.
yvelaferi misca, risi micemac SeiZleboda, magram bedma
ki gaZarcva da ras izams!!!
Svilsac ar gaatans mTavari da raSi endomeba mziTve-
bis ukan waReba? an rogor daxvdeba Tavis gamozrdils af-
xazi mTavari... maS, rogor gaimarTlebs Tavs? wyeuli ros-
kipnic imas gaiZaxian, rom mTlad qalwulni arian, magram
vis sjera maTi bodvisa? aravis. TviTon gasca Tavisave
dasmul SekiTxvas pasuxi.
im qals ar eSveleba araferi da samegrelos sam-
Tavros, Torem sikvdilamde mnaxvelebi da maSvelebi
ar dailevian CemTvis. radgan cbieri da gonieri kaci yve-
las Wirdeba; Tuki am Tvisebas isic erTvis, rom Zlieri
mklavisa da gavlenis mqonea, meti ra unda xalxs? mjera,
rom am cixis patimarT da mSeneblebsac isev levanis
winaaRmdeg ganvawyob da cixes Signidan gavtexav. mx-
olod es Tua gamosavali, Torem garedan deviviT iyure-
ba da aba ras daakleben amodena cixe-simagres.
���
darundia Tavis saZinebelSi, sarkis win mjdomare
Tmebs nerviulad ivarcxnida da oqros sadedoflo gvir-
132 133
gvinis morgebas cdilobda, rom levanis muqariani yvi-
rili Semoesma da roca mTavari oTaxSi Semovida, pirve-
lad es Tqva:
-`ver eRirsebi dReidan am gvirgvinis dadgmas, rad-
gan ara xar Rirsi`...
- Cumad levan, bavSvs Zinavs da gTxov nu miyviri!
- Zinavs ara? – wesiT bavSvze da ojaxze didad ar
fiqrobdi, maSin, afxazeTs rom gaipare, arc maSin, Tavi
rom moiavadmyofe, arc maSin, viRac mdabios winaSe SiS-
veli rom ideqi da arc maSin...
- gaCumdi... daiyvira darundiam da mis mWeqare xmaze
bavSvs gamoeRviZa da tirili iwyo. dedofalma sakinZe
Seixsna da ZuZu awovina Svils.
- ase gamoaCine Turme eg mkerdi im loTebis winaSe
da Tavi momWeri, saukunod Semarcxvine...
- levan, ra Segcode iseTi, rom ase msji da cils
mwameb? ar gebralebi? me avad var da SesaZloa movkvde
kidec...
- farisevelo, xma ar daZra. ar mjera qalbatono
Tqveni. ganrisxebulma da anerviulebulma iqve mdgar
etruskul larnaks wahkra xeli. es is vaza iyo, setemans
rom moerTmia qorwilis dRes misi asulisTvis da erT-
erT mziTvTaSoris saocrebas rom warmoadgenda...
saukunovani, istoriuli larnaki nacar-mtvrad
iqca...
darundiam bavSvi moiSora mkerdidan da iatakze da-
emxo Svilmkvdar dedasaviT!... saTiTaod iRebda uni-
kaluri, fasdaudebeli nivTis namsxvrevebs.
ucnauri iyo, rom es qali qmars, ojaxs, dedoflo-
bas eTxoveboda, mravali wlis naSroms erT wamSi kargav-
da da amaze Zlier guli raRac usulo saganze Sestkio-
da. nuTu es larnaki yvelaze faseuli yofila misTvis?
mamis anderZi mainc amixda: - qalma damifliTa guli,
raTa ganecada RvTaebrivi.
ra gulqva yofilxar dedofalo... am wuTs CemTvis
wmidaTawmida odas da saydars, uZvirfases sasaxlesac
daufiqreblad wavukidebdi cecxls, oRond Sen yofil-
iyav Cemi erTguli.
me bevri ram gagikeTe darundi. langarze mogarTvi
bedniereba, Sen ki yovelive ise gaacamtvere, rogorc
eg dawyevlili vaza Sevsusre me... megona, cremlTa Rvra
SegeZlo da gCveoda, aseTi ubedureba dagatyda Tavs da
axla ki zogav mag cremlebs; axla gaqvs satirali, Torem
aqamde ra gqonda?!
codva iqnebi dReidan, radgan Cemi gawirvisTvis
gaiwirebi, dReidan usixarulod icxovreb da Segzarde-
ba sawuTroeba, radgan ar gcodnia fasi bednierebis.
siamaye, romelic mSveniers gxdida kacTa TvalSi,
dReidan gaganadgurebs da xrustaliviT daifSvnebi.
sasjelad ki dilegs gangiweseb. Tagvebi rom gul-mkerds
giZiZgnidnen cota iqneba SenTvis. magram radgan Sen
TagvTan da jojosTan arCie, dae gza dalocvili gqon-
des...
`mama mainc Segbraleboda SeCvenebulo, an saxeli
ar gagetexa samegrelosTvis. viTomda gaswire Tavi afx-
azeTisTvis? nuTu xvdebi, rom gaswire, radgan dRe-
dReze gadavuqroleb samurzayanos.~
- levan, sakmarisia rom mamis erT siwmindes bRalav
da axla meoresac nu Seexebi... Seibrale sabralo moxuci,
romelic Rirseulad gemsaxureboda maradis...
me maiZuleb, rom Sens mamas pativi vce, roca Sen
sulSi SeafurTxe da daamcire?!
moRalatis sisxlisa ara var da nu daugdeb sxvaTa
saxvewars yurs... maTi mizania daSalon da daanawevron
samegrelo!...
Sen Zlieri mmarTveli xar odiSis da ician, rom Sen-
Tan verafers gaawyoben. farisevlebma sxva veraferi
moifiqres da gadawyvites Cvens Soris Cadgnen. Tu dagva-
Sores, mere Cvens Svilebze agicrueben guls. dagajer-
134 135
eben, rom Seni RviZli Svilebi sulac ar arian. da bolos,
gaubedurebul da martosul mTavars gaiZuleben, ro-
melime gemiT gaiqce da gadaikargo. amis mere, gamarj-
vebulebi mivlen Sens samTavroSi, gamoiTxoven samTavro
regaliebs, aRsaydrdebian papiseul saydarSi. mereda vin?
imereTis romelime mesveuri an kortuga. da es iqneba omi
sisxlisa da msxverplis gareSe. erTi egaa oRond, rom
msxverpli me da Sen viqnebiT levan...
- xo marTla, eg ZonZebi, rac rom setemanma aq moaT-
ria, isev ukan waiRe. Sen Cemi cxovrebidan idevnebi dRe-
idan. Cemi vaJi aq darCeba! nu naRvlob, Tu namdvili de-
dis siyvaruls ver eRirsa, Semcvlels mainc gamovZebni.
magram sasaxlidan ise ver waxval, rom ar daisajo Cemi
SercxvenisTvis...
aseTi tradicia hqoniaT berZnebs uwin. Rirsebaayril
da namusaxdil qals cxvirs kveTdnen, rom aramiwier sil-
amazes xelaxla ar ecduna. rasakvirvelia, cxvirmokveTils
arc aravin indomebs colad. nuravis daadanaSauleb. brali
sakuTar Tavs dasde, rom sawyalobeli cxovreba airCie...
mSvidobiT samaradJamod, Cemo ukanasknelo siyvarulo.
guli mtkiva Seni RalatisaTvis...
���
am ambavs erTi garemoeba uZRvoda win.
levan dadiani uzomod Wkviani iyo, magram erTma
SemTxvevam moatyua.
uwin vaxseneT mkiTxvelo mTavris biZa, yofili re-
genti giorgi lipartiani, romelic vezirTuxucesis
mokavSire yofila. mstovrebis wyalobiT uceb Seityo,
rom levan dadians merabi ruxis cixeSi gamoeketa. isic
ki amcnes jaSuSebma, ra ambavic moawyo kortugam saros-
kipoSi. hoda ase ifiqra, rom saqme bolomde unda gae-
keTebina, rac Semdegs gulisxmobda:
- rasakvirvelia, veziris mier SeTiTxnil ambavs
arasgziT daijerebda mTavari, amitom saWiro iyo vinme
masTan daaxloebul ndobiT aRWurvil pirs eTqva mis-
Tvis dedoflis garyvnilebis ambavi.
didxans fiqrobda, vin unda yofiliyo igi. ase ur-
Cies, is moZRvari gamovityuoT, romelic didad daax-
lovebia mTavarso...
roca levani Sin ar imyofeboda, jaSuSebma aseTi ram
uTxres saydarSi myof sasulieros:
- levani daWrilia, SesaZloa mokvdes da unda uka-
nasknelad aRsareba Cagabaros da suli ganiwmindoso.
moZRvarma pirjvari gardisaxa da sasaxlis maxlo-
blad mdgom etlSi Cajda. gza rom cotaTi gaWianurda
ikiTxa: sad midiodnen isini.
am dros ucnobma xmlis tari Caartya kefaSi da
RvTismosavs goneba daubindda...
roca gamoiRviZa, giorgi lipartianis winaSe idga.
berikacs msaxurebi daebarebina, moZRvars Tmas kreWd-
nen, samoss xdidnen. ase brZana yofilma regentma:
- gaiyvaneT da Wyondidis xis qveS CamokideT eg
udReuri!!!
TviTon giorgi mRvdlis samosSi gamoewyo. wveri
Savad SeiReba, gulze jvari daibnia. guliT, saqmiT da mo-
wodebiT rom RvTismosavi yofiliyo araferi undoda
meti. garegnuli aRkazmuloba ki xels didad uwyobda...
wverSeRebili da mRvdlis samosSi gamowyobili
isev saydarSi dabrunda, radgan icoda, uTuod moakiTx-
avda fiqrmowamluli didi mTavari...
ar Semcdara moZRvris samosSi gaxveuli lipar-
tiani. levanma Sebindebamde miakiTxa samlocvelos!...
yvelaferi dawvrilebiT mouyva mis sulier manug-
eSebels. moZRvarma ki ase uTxra:
- Svilo Cemo, - xma cotaTi Seicvala da roxroxa tem-
piT miugo: ara maqvs saaRmsareblo saidumloebis gace-
mis ufleba, magram dedofalma yovelive aRiara. Secda
136 137
is warwymedili da goneba ar dagibinddes. ecade, rom
RmerTma gza daganaxos... `sadac leSia, iq orbebic grov-
debian, magram demons hyavda albaT Sepyrobili, Torem
ra RmerTi gauwyreboda, rom Senze enacvala viRac...~ aq
ki sityva ver SearCia yofilma regentma.
- xmaze ra mogsvlia moZRvaro? xom ra gamcivnebs?
- ho, mamcivnebs.. xom ici, bolo dros vera vgrZnob
Tavs kargad. magram araferia, gamivlis albaT.
da ar icoda mTavarma, rom misi moZRvris nacvlad
biZas esaubreboda. verc ki warmoidgenda, Tuki msgavss
uxamsobas ikadrebda, amitom misma naTqvamma sabolood
daarwmuna darundias RalatSi...
mxolod amis Semdeg ewvia Tavis meuRles da amcno
Tavisi gadawyvetilebis Sesaxeb...
���
mRvdlis anaforaSi gamowyobili lipartiani amis
Semdeg sofel ruxisken mimaval biliks daadga... gza sul
dacarielebuliyo.
Soridan meurme urems moaWrialebda. xarebSebmu-
li sabargo ekal-bardebiTa da RorRiT mofenil Saraze
Zlivs miroxroxebda.
- `saxeliTa uflisaTa, moiReT mowyaleba da Tan wa-
miyoleT, ar dagamZimebT albaT didad`, - uTxra meur-
mes. moxvewari tonalobiT.
Tavis fiqrebSi garTuli meurme Zlivs gamoerkva
da Zlivs damarcvla: - rasakvirvelia mamao!
giorgi lipartiani acocda uremze. jer mdumarem
araferi Tqva, roca suli moiTqva hkiTxa, ra mihqonda
da sad midioda ase gvian.
meurmem xma ar gasca. TiTqos arc ki gaego mRvdlis
butbuti. magram xelaxla gaimeora giorgim: saiT mibr-
ZandebiTo... axla ki gverds namdvilad ver auvlida uc-
nobs da uTxra:
- ruxs mivdivar mamao; mTavars ase ubrZanebia, koS-
ki ufro aamaRleT, rom mTeli qveyniereba davinaxoo.
lodebi mohklebiaT da ase vezidebi caiSidan ruxisaken.
ukve mesamed miveSurebi iqiTken. dReSi sam-oTxjer
erTi da imave aRmarTis gavla vgoneb Znelia. ki ara, Sesa-
Zloa ufalsac ver gaevlo golgoTa meored!..
- orjer ki ara, erTxelac ver gaivlida, rom ar miS-
veleboda simoni, vgoneb kvirineli ara?
gaukvirda meurmes, saidan unda scodnoda kvirine-
li iyo Tu geTsamiidan? ase ki uTxra:
- wesiT Tqven ukeT unda icnobdeT saxarebas mamao,
vidre me...
giorgi dadumda. mere isev ganagrZo:- maS, koSkis
simaRle daiwuna mTavarma? rao babilonis godoli min-
da ruxSi avaSenoo? – da Caicina. gulSi ki gaifiqra:
veRar moaswreb mis amaRlebas, radgan sul axloa
Jami gankiTxvisa...
RvTis nebiT erTi gza gagvCenia dRevandel dRes!
patimarTan Sesaxvedrad mivdivar mec!
- ase gvian mamao? ise SeekiTxa eWviTa da gaocebiT,
rom aSkarad ar endoboda... ase xuTi kilometri iqnebo-
da darCenili, rom Soridan Tvali mohkra giorgi lipar-
tianma gadamwvar saxls...
- ai iq, TiTi gaiSvira yofilma regentma, ra moxda
Tu ici?
- aba sad? uTxra meurmem. saubari ezareboda, magram
raxan gasaqans ar aZlevdnen vrceli intervalebisa da
pauzis Semdeg pasuxobda.
iq, codvilTa saxli iyo uwin. amas win ubedureba
datrialebula, xolo gulmosul mTavars saxli gadau-
wvavs.
138 139
meti araferi ukiTxavs mRvdelTmTavars. ukve uax-
lovdebodnen cixe-simagres, Tan cotaTi moqanculiyo
yofili regenti da mdumarebis mantiac Semoixvia.
cixisTavma, sanam simagreSi Sesvlis gankarguleba
gasca, saTiTaod gaaCxrekina stumrebi.
���
caze Rrublebma qoCori aiburZgles da mrisxane
cremlebad gadmoeSvnen samegrelos samTavroze.
koSkTan Semomsxdar mtredebis gundsac Tma yaly-
ze daudga da Tavi Seafares im adgils, sadac dedo-zari
CamoekidaT!
vezirTuxucesi burusiT mocul oTaxSi ijda. cix-
is mcvels exveweboda papiross.
am dros anaforiani kaci Semovida. cixis ufross
miecilebina satusaRomde da xelT sanTeli eWira.
Cveulebrivi xmiT miesalma sasuliero kortugas.
egona, rom es xma Caesma, magram ara. mis win WeSmaritad
idga samegrelos mTavris dauZinebeli mteri, da amasTan
levanis sisxli da xorci giorgi lipartiani.
sTxova mRvdelma kariskacs, mcvels da cixis ufross,
marto daetovebinaT patimris pirispir, radgan ewada sai-
dumlo procesis aRsruleba, aRsarebis Cabareba.
usityvod damorCildnen Txovnas mRvdelmTav-
risas.
- `didxans ar gagrZeldeba patiJni Tqvenni`, ase daiw-
yo RvTismosavma... mere aqeT-iqiT miixeda da ra igrZno, rom
sakani carieli iyo da aravin usmenda, ase uTxra merabs:
- oqsino, palekarti da iaraRi armaRnad gamogigza-
vna xonTqarma. ase uTqvams: raxan levani yovelwliur
gadasaxadebze da qal-vaJis gamogzavnaze uars ambobs,
unda mokvdes, mis nacvlad ki Rirseuli unda dainiSnos.
iseTi, vinc Cems ganawyenebas ar Seecdebao`.
- maS, mTlad gadareula levani. amdeni gareSe Tu
Sinauri mteri hyavs da magis ganawyeneba ki iqneboda? –
upasuxa merab qorToZem.
- kanonis morCilia xom ici didi mTavari...
- kanoni? – mimifurTxebia levanis mier SemuSave-
buli savaldebulo normisaTvis. misi kanoni sityva da
brZaneba rodia, aramed SiSi. zarbaznebiT, qvemexebiT da
WurvebiT aSinebs garSemomyofT. vin daujerebda kan-
ons, rom ara mrisxane mTavris monopolia?
- aba, ra gegona? yvela didkaci TavisTavad monop-
olistia, anu batonobs masze dabali rangisa da wodebis
mqoneze. xom raRaciT unda daaSino xalxi. mec vaSinebdi
masas Cemi zeobisas.
dadianis xajalurs rom uZaxian, is me gamovigone.
axla ki Zmiswuli medaveba, viTomda Tavad Seqmna. ra ux-
aria aseTi sastiki iaraRi Tu gamoigona? beris samosSi
gamowyobili regenti cxarobda.
- kargiT damSviddiT mamao! Tqveni gamogonili rom
yofiliyo ratom dadianis daerqva da ara lipartianis?
- gana mec dadiani ar viqnebodi, rom ar uarmeyo? –
mokled mouWra giorgim.
- Tu ar vcdebi, salipartiano mzadaa amboxebisTvis.
mTavaria wamoiwyoT omi da mTeli qveyniereba levans
aujanydeba. xalxs erTguli mTavari didad ar moswons.
ase hgoniaT, rom kaci uangarod arasgziT ar imsaxurebs
da miuxedavad imisa, rom Tavi Seswira megrelT, didad
mainc ar daufaseben omianobis dros.
mere ra rom megrelni guladni da mamacni arian. Tu
mTeli qveyniereba kidiT-kidemde amxedrdeba, raRas
gaawyoben merme?!
Tu omis wamowyebaa saWiro, cixe Signidan unda gav-
texoT. politikuri tyveebi gavanTavisufloT, rom isin-
140 141
ic vimsaxuroT amis Semdeg. Tuki simagres xelT vigdebT
levani ver daimaleba aq. – Tqva merabma.
- me ki mgonia levani cixes imisTvis ki ar agebs, rom
brZolis Jams Caiketos da daimalos... aramed... Cvenda
saubedurod qalaCuna da jabani ar gamodga eg SeCveneb-
uli da amitom aris, rom jerac ver movixelTeT. hoda,
imas vambobdi, rom omSi daRupvas arCevs ruxis cixeSi
TagvsaviT damalvas...
- Zalianac kargi... Tuki mokvdeba saSveli dagvadge-
ba Cvenc. umeTaurod darCenili razmelebi kanti-kuntad
ganibnevian. ha, ha, ha... axarxarda vezirTuxucesi.
- Turme mTavars muSaxeli Semohlevia da apirebs
tusaRTa daxmarebas mSeneblobisas. amitom, unda moa-
xerxo merab da SuadReze patimrebi unda aajanyo. Sua-
dRe imisTvisaa xelsayreli, rom cixis msaxurT umete-
sad sZinavT, xolo mRviZareT daeriveniT da mohkaliT
cixis ufrosi, romelsac kliteni abaria. Cems mosvlam-
de cixe Signidan CaketeT, samTavros gerbi CamoxseniT
koSkidan da Semosasvlel karebTan dafineT miwaze, rom
gamvlel-gamomvlelma fexebi daiwmindos.
droebiT merab. bedi Cvens mxares unda iyos vgoneb!
Tu gegma Seicvala aucileblad gamcnob.
berikaci gamoemSvidoba yofil vezirs da gulmx-
iaruli vrcel gzas fexisamara daadga.
���
yvela mxridan damcinav xmas ismens levani. `Seni
coli meZavia, amas gahkivian saqveynod!
mTavris sasaxles Semowyobia samsjavro da darun-
dias dasjas iTxoven. Tumca es Txovnas ara hgavs, igi uf-
ro muqaris msgavsia.
- `berZnuli tradiciiT gavasamarTloT, cxviri mov-
kveToT usircxvilos! Tu Tqven ver gaimetebT Cven aR-
vasrulebT batono! gind sanadirod wadiT, gind aq dar-
CiT da sakuTari TvaliT naxeT, rogor gaiwireba yvela,
vinc Tqvens uwmindesobas uRalatebs da Searcxvens.~
- megrelT sulSi SegvafurTxa da amas ar avitanT...
daisajos, daisajos, - an mokvdes, an cxviri moeWras. uka-
naskneli sityva da arCevani levanisa iyos! – gahkioda
brbo...
- `Sercxvenili xar mTavaro da Camoibane sxeulidan
eg sibinZure` – ase gahkivis viRaca levanis arsebaSi.
- ra hqnas,? ver gaimetebs msgavss mSvenebas sasi-
kvdilod... isev cxviris mokveTa sjobia. gulmoklulma
mTavarma pilates msgavsad Tqva – ise hqmeniT, rogorc
saWirod migaCniaT, magram Tu ucodvelia, Tqveni Sec-
domebisTvis Tqvensave sisxlsa da xorcs pasuxi egos...
Tuki ucodvels mohklavT sicocxlis fasad gamogesyi-
doT danaSauli...
- ki magram ra gWirs mTavaro, aimaRla erT-erTma
xma. nu daubrmavebixar mag siyvaruls. sasaxle xom ar Sei-
Zleba Sercxvenili iyves? RvTis gulisaTvis...
ver gadaewyvita mTavars ra eqna. mzad iyo Tund
epatiebina, magram xalxi ar aZlevda gasaqans.
kargiT, kargiT... sami dRe macaleT... mxolod sami.
da merme erTad gavZReT dedoflis sisxliT. - Tqva da
sasaxlisken iqcia piri.
���
Tavisi papis Raribuli oda miiCnia am wuTSi Tav-
Sesafrad, radgan brbos gausaZlisi yvirili yurTasme-
nas uxSobda. sasaxlemde gzac usasrulod moeCvena da
bambukebisgan dawnul saxlSi Sevida.
mosvelo miwaze ganerTxo. mxrebSi daRlas grZnob-
da. garedan raRac xma Semodioda. igrZno levanma, rom
viRac uaxlovdeboda sras.
142 143
nawvimari iyo im dilis da ase gaigo mTavarma fexis
xma. Turme tyavis CeqmebSi wyali maSin Sevida, roca gube-
Si Cauvarda fexi. amas isic erTvoda, rom radgan SuadRis
mze amosuliyo, ucnobs landi mosdevda. oda, rogorc
vTqviT, bambukisgan Seekra mis Semqmnel xelosans. ami-
tom WuWrutanidan gaixeda eWvaRZrulma levanma, raTa
yovelive daedasturebina.
uecrad, viRacam dana iSiSvla da nasvretebSi gaer-
Wo basri, alesili iaraRi. levanma bedad, rom ganze gax-
toma moaswro. roca danis wverma cotaTi gahkra fer-
dze mTavarma amoigmina. im mamakacmac ifiqra, mTavari
movkalio da daiyvira: `CaZaRldi veragoo?!`
odis karebidan Semoirbina. am dros mTavarma iSiS-
vla xmali. magram ra xdeba? xelis mtevani ar emorCile-
ba. unda moklas, magram amCnevs, rom mis winaSe RviZli
Zma, iese dadiani dgas.1
danamdvilebiT ar vici, visgan eyola manuCars me-
ore Ze, magram gvari ki misca da sasaxleSi didi pativiT
zrdida Tavis kanonier SvilTan erTad!
levanma araferi sTqva. mxolod cremli gadmo-
ugorda TvalTagan da isic ise moixoca, rom moRalate
Zmas ar aCvena.
iese fexebSi Cauvarda did mTavars da evedra:
- momeZala ukeTureba levan, rom Zmis sisxliT
gaZRoma davapire. magram eSmakeuli mWirs da Seminde...
- wadi... brZana dadianma. Sen rom Zma ar iyo Cemi, Tva-
lebs dagTxridi moRalatev. magram dausjeli mainc ar
waxval... amdeni mteri maxvevia gars da Tu me momklaven,
albaT Sen dagtoveben samTavroSi mmarTvelad. sruli-
ad uRirssa da gamcemels, megrelebis moZules da mter-
Tan mokavSires... amitom monasterSi berad aRgkvecav,
rom iqidan verasdros SeZlo samegrelosTvis laxvaris
Cacema.
iese ki emudareboda ar gaewira samaradJamo RvTis-
msaxurebisTvis. mamonis msaxuri iyo da rogor ecxovra
saRvTo wesiT?
- levan, levan... kargi jariskaci var. xom ici omSi
sardloba SemiZlia. an medroSe viqnebi, rom Cemi gvaris
gerbi da alami vafrialo mter-moyvareTa Tvalis
dasabneleblad.
am yvirilsa da mudaraSi mTavris legionebma gakoW-
es, Savi mantiiT Semoses da yvelasgan malulad rome-
liRac taZrisken mimaval gzas gauyenes...
���
Turme amao yofila Cemi cxovreba. sakuTarma Zmam
miRalata, yvelam gamwira... sisxlismsmelebiviT mo-
mdgomia karze amboxebulebi da mTxoven Cemsave siyva-
ruls cxviri movaWra, raRac wyeul berZenTa tradici-
is gamoisobiT.
magram, ar gagwirav darundia, vficav, rom kbilebiT
dagicav yvelasgan.
- darundia, darundia, - erTi-orjer SemosZaxa mTa-
varma sasaxleSi. qali saxlis im oTaxidan gamovida, sa-
dac samlocvelo moewyo mTavars.
- vloculobdi levan, - mxolod RmerTi Tu
gadamarCens yvelasgan ganwiruls. xom ici RmerTTan
harmonia adamians usaTuod sWirdeba.
- swori xar dedofalo, magram martooden imis-
aTvis ar giRalateb, rom orsuli xar. aseTi gegma maqvs
amboxebulTa Tvalis asaxvevad:
- Seni erTguli msaxuri, romelic uzomod ggavs Sen
da setemanma rom qorwilis dRes cxenze Semosmulma
moiyvana, is unda gamovawyoT dedoflis samosebSi. fe-
1aq istoriul cdomilebasTan gvaqvs saqme, sinamdvileSi iese dadi-
anma mTavris mokvla afxaz meriqifes daavala. roca levanma Zma
RalatSi amxila, Tvalebi dasTxara da qonebis konfiskacia miusaja
144 145
rumariliTa da grimiT saxis nakvTebi cotaTi SevuwiT-
loT, Tmac SevuReboT. erTi sityviT darundia Sarva-
SiZed vaqcioT is sabralo.
- risTvis levan? sakuTari meoba wavarTvaT da Zal-
ad saxelgatexili qalis saxeli davarqvaT?
- momismine. arCevani rom mqondes arc ki vikadre-
bdi, magram Cems siyvaruls gaficeb, Tuki jerac Semog-
rCenia Cemdami raime grZnoba, Sens nacvlad is qali
davsajoT. martooden cxvirsmoWrisiTvis ra uWirs
mainc...
- rogor, amas Sen ambob levan? – iucnaura mTavris
asulma. Tuki araferia, dae maSin me damsajon, me mom-
Wran cxviri. rogorc Sercxvenils. ar SeiZleba mxolod
imitom daisajos, rom msaxuria, Tanac uerTgulesi.
- aba raRa unda vqna? arc is SeiZleba, rom Sen dag-
sajon. – TiTqmis motirali tonalobiTa da sasowark-
veTili kiloTi warmoTqva levanma.
- dae beds mivendobi... iqiTken gavyvebi dinebas,
saiTac gamityueben talRebi...
- uimedod STenil martsul mTavarTagans cremle-
bi ereoda saxeze. ar undoda misi sisuste satrfos Seem-
Cnia da gareT gavida mouTmeneli...
���
viRac mSvenieri Simunvari mTavris brZanebisamebr
samTavro, sadedofli regaliebSi gamoawyves. cotaTi
gaalamazes, gamopranWes da auxsnes, rom darundias pa-
tiviscemiT unda daeTmina yoveli. mere isic gaandes, rom
Tavi dedoflad unda moeCvenebina da jalaTisgan mi-
yenebuli yovelgvari tkivili usityvod aetana...
bevri arc ki uyoymania mSvenier asuls... movaleo-
badac ki miiCnia Rirseulad emsaxura misTvis...
am gogonam erTi saidumlo icoda, Tumca arasodes
aravisTvis gaumxelia. seteman SarvaSiZes erTi da hyav-
da... romelic uwinac vaxseneT nawarmoebSi. ai is, wis-
qvilTan rom TeTri winsafriT idga.
politikur qorwinebas aiZulebda setemani Tavis
das. man iuara da mTaSi satrfosTan erTad gaixizna.
romeliRac omi iyo. goWourasTan Tu ar vcdebi. iq
ibrZoda setemanis araRiarebuli siZe da omSi daiRupa
kidec.
daqvrivebul da axladdaojaxebul qals araferi
ebada. Cvili bavSvi hyavda. ifiqra, Tu Tavis ZmasTan mivi-
doda axalSobiliTurT, TavSesafars mainc miscemda.
bolosdlabolos SarvaSiZis gvarisa iyo...
Tavis daze mTeli cxovreba gulmosuli iyo, magram
mainc Seibrala. mere is iyo setemanis meuRle moiwamla
da gardaicvala. darundiac sul ToTo iyo da mamida
awovebda ZuZus.
seteman SarvaSiZe mainc ar aRiarebda Tavis dis-
wuls kanonierad Svilad. amitom, roca wamoizarda da-
rundias msaxureba da Simunvaroba Caagona mozards...
Tavisi dis saqcielis gamo Sercxvenilad miiCnev-
da afxazi mTavari Tavs. roca darundia Rirseul mmarTv-
els miaTxova, Tan mziTvebSi Tavisi diswulic waayola.
ifiqra, raxan arc darundiaa saxlSi da arc xaTuna, Cems
dasac ar gauCerdeba guli Sin da gadaixvewebao.
erTxel, setemanisgan malulad dedam Tavis asuls
gaando, rom darundia misi biZaSvili iyo. rom Rirseu-
lad unda moqceoda mas da daecva.
roca mTavarma amcno, darundia gasaWirSia da das-
jas an mokvlas upirebeno, xaTunam Turme Seicxada. ase
uTqvams sabralos:
- me gavwirav Tavs misi gadarCenis sanacvlodo!
darundias ki yovelive daumales. piriqiT, radgan
samsjavro moaxlovebuliyo, dedofali sadme unda ga-
etyuebina mTavars.
146 147
sanadirod wasvla moimizeza Turme levanma. Tan
iaxla dedofalic. sanadirod aRkazmul SarvaSiZes gzad
moagonda, rom misi sayvareli mimino Sin darCenoda. ami-
tom mTavars uTxra:
- levan, erTi-ori spa gamomayole sasaxleSi. Sen gza
ganagrZe da mec male dagewevio.
mTavari exvewa, ar dabrunebuliyo. Tumca mis ve-
drebas yuri ar aTxova darundiam da cxeni sasaxlisaken
gaaWena...
rogorc ki sras miuaxlovda, brboc moadga da ded-
ofals gineba uwyes.
am dros dainaxa, rom viRac kariskacebs Tavisi Simu-
nvari mohyavT. afxazuri ieriTa da unazesi moZraobiT
icno, Torem sxva mxriv dedofals hgavda.
miuxvda levans Canafiqrs. imitom gaityua tyeSi,
rom amasobaSi masTan gazrdili, viTomda dedoflad
qceuli mSvenieri asuli satusaRoSi waeyvanaT da cxvi-
ri moekveTaT, viTarca Sercxvenils. albaT amitom emu-
dara levani dedofals, ar dabrunebuliyo Sin. SesaZloa
arc gamoeSva, rom scodnoda, rom procesia ukve dawye-
buli iqneboda.
- me var dedofali darundia SarvaSiZe! – daiyvira
qalma da brbom Zlivs gaigo qalis misavaTebuli kivili.
xaTuna Tmebs iputavda, evedreboda ar gaemxila
yoveli.
brbo daibna... ver amoicnes, romeli iyo darundia
WeSmaritad.
- sulelno, es me var, darundia SarvaSiZe, setema-
nis mxolodSobili asuli. mzad var aRasruloT Tqveni
neba.
- maS is vin aris? kiTxulobdnen gaocebiT...
- Cemi Simunvaria, afxazeTSi erTad vizrdebodiT
seteman SarvaSiZis karze...
msaxurs mcvelebma xeli uSves. xolo darundia Tvi-
Ton brbom dilegisken waiyvana.
uzarmazari oTaxi iyo... sabrZolo iaraRebiT da
teqnikiT savse. amasTan aq SegeZloT genaxaT SanTebi,
rkinis firfitebi, (riTac damnaSaves abrmavebdnen)
xolme, xundebi, dadianuri xajaluri, jaWvebi, Tokebi;
ukve gaemzadebina jalaTs SanTebi. nakverCxalze
daelagebina saTiTaod. gverdze danebi elaga.
- `ara, Tvals nu davTxriT, cxviri movkveToT jala-
To, - gamoeqomaga erTi...
- cxviri movkveToT... gamoexmaura xalxic.
dedofali danjRreul skamze dasves. TokebiT
daabes. Tmebi gverdze gadauwies.
jalaTma aiRo instrumentebi da qals cxviris moW-
ra daupira... Seecoda rameTu, icoda, dedoflis nacv-
lad viRac qali unda moeyvanaT.
zogadad, jalaTebs da mkvlelebs rkinis guli aqvT.
magram ifiqra: tkivilgamayuCebeli xom ar gavukeToTo!
xalxsac gaando Canafiqri. magram mtkice uariT upasu-
xes.
danis SexebisTanave qals cremlebi gadmouvarda.
iTxova, sityva eTqva ukanasknelad, sanam aRsasruli
dadgeboda maTi Canafiqris:
nebadarTulma ki ase Tqva: - `sisxliT, sisxliT gaz-
RvevinoT wminda giorgim, rom Cems silamazes ase nacra-
vT da sulsac rom mixrwniT! dae, sul male gazRvevinoT
zeciurma Zalebma...`
jalaTi ukanasknelad Seexo da roca gausaZlisi
tkivili igrZno, xolo sisxlma SadrevaniviT ifeTqa,
mSvenier dedofals guli SeuRonda da iatakze skamianad
gadaeyuda!
roca dedofali ase Seyovnda, anerviulebulma mTa-
varma dabruneba gadawyvita. sasaxles mouaxlovda Tu
ara guli ucnaurad auZgerda. Zlivs gaikvlia brboSi gza
da arc ki axsovda, rogor CamoqveiTda cxenidan. roca
samsjavroSi Sevida da mSvenieri cxvirmokveTili asu-
li miwaze garTxmuli naxa Rrmad CaaSterda. gverdzec
148 149
miixeda. darundias msaxurs mucelze daakvirda. `ara, nam-
dvilad ar iyo orsulad!~ da mixvda, rom samsjavrom WeS-
maritad darundia SarvaSiZe gaasamarTla. roca Semoes-
ma msaxuris cremlnarevi xma `veraferi ganvawyeo` xmali
iSiSvla mxolod da jalaTs Sig gulSi Cahkra. mere im or
mcvels miubrunda, romlebmac ar daicves dedofali da
orTaves, wamis uswrafesad Tavebi gaagdebina!...
- RmerTo Cemo, es ra dagmarTes wyeulebma. Cemi ary-
ofniT isargebles? Zirs daixara da cxvirmokveTil mSve-
nier darundias TvalebSi Caxeda. magram am qalze ukve
ar iTqmoda mSvenieri. cremli da sisxli erTmaneTSi
areuliyo da nel-nela Sededebasac apirebda. raRac naW-
eri efina saxeze da imdenad maxinji iyo, rom mzera aari-
da didma mTavarma...
- Seni bralic aris... Cioda qali da sTxova afxazeTs
gaemgzavrebina...
Cveni siyvarulisa SeSurdaT RvarZlianebs. dReidan
ki waval, waval Seni cxovrebidan levan, radgan sakmari-
sia, rac damamcires da ramdenadac Seuracxmyves. cxvir-
moWrili dedofalic raSi gamogadgeba awi? ise ki ico-
deT wyeulno megrelno! me brali araferSi mimiZRvis da
camdis marTali var... naxvamdis levan! Cemo erTaderTo
da umSveniereso siyvarulo... ras izam, aseTi yofila Cve-
ni bedi da ajobebs oriveni davmorCildeT.
- nu waxval darundia – exvewa levani. bevri mudaris
miuxedavad zurgi aqcia qalma.
- risTvis davrCe iq, sadac ar mafaseben. Tumca ra
gasakviria, Sen, romelmac mTeli cxovreba maT Seswire
da Sealie, Sen romelmac isini aaRorZine, daapure da
ixsen monobisagan, Sen, romelmac aswavle da moxoce
cremli sevdianebs, - aRar dagafases da uSenobiT isarge-
bles; kargs arafers moelode levan! miswere Sahs wer-
ili, ginda xonTqars, rom monebad gahyidon TiToeulni!
ai, es iqneba maTi sasjeli. rameTu umadurebi ukeTesis
Rirsni arc arian!..
���
darundiam cremlebi moixoca da cxenebis Sekazma
moiTxova. sasaxlidan xati gamoitana, Tan iaxla masTan
gazrdili erTguli msaxuri (Tavisi biZaSvili) da gauy-
va afxazeTis gzas.
levanma veraferi Sebeda. marto gacileba isurva
darundiasi. xalxis mZulvare mzerasac xom unda gaqceo-
da sadRac.
roca ruxis cixe-simagres miuaxlovdnen, ase amc-
nes mTavars, rom cixis ufrosi momakvdavia, xolo patim-
rebs viRac axali tusaRi amboxebisken mouwodebso.
SurduliviT gaeqana mTavris rCeuli armia. cixeSi
SeiWrnen da tribunaze mdgom yofil vezirs gakoWva
daupires.
am udReurs ise ganewyo muSebi da TviTon patimre-
bi, rom dastaces xeli samSeneblo iaraRebs da mTavris
armias Seuties.
brZana levanma amoeJlitaT amboxebulebi. xolo
merab qorToZe cocxlad SeepyroT.
bedad, rom mTavarma mouswro, Torem aq rom lipar-
tiani mosuliyo da cixe Signidan gamoeketa, mere ara-
feri uSvelidaT!
urCies mTavars: - kacTa kvlaze xeli aeRo. bolos
da bolos moZmeni iyvnen.
man ki daiyvira: - gana maT ki ician Zmoba? is, vinc ar
afasebs da ukmayofiloa dRevandeli dRiT, ukeTess
verc eRirseba xval. meti ra undaT? guSin oqros mon-
etebiT davajildove da mTavrebi da mefeebi ar arian,
sasaxleSi rom ganvamwesoo...
kortuga cocxlad Seipyres. mTavars mihgvares. man
ki uTxra vezirTuxucess. – wyeulo, Seni sisxliT gaZ-
Romaze marTla ver vityvi uars...
150 151
����
am omis gamo darundias gacilebac ver moaxerxa.
isev samTavro anacvala Tavis siyvaruls. simarTle rom
vTqvaT, didad ar epitnaveboda Sercxvenil mTavris
asuls, Tuki engurs gaRmac miacilebda mTavari mas.
ra bedi ewia vezirTuxucess? albaT gainteresebT
mkiTxvelo.
levanma igi sasaxleSi waiyvana. mogexsenebaT, ezoSi
zarbaznebi hqonda ganlagebuli. Tavis ubedurebisgan
gaxevebulma aseTi ram brZana:
- ezoSi, romelime xis qveS warkveTeT moRalates
Tavi. sxeuli mSier Rorebs miugdeT sajijgnad.
brZanebac asrulda. kmayofilma mTavarma amis
mere kortugas Tavi zarbazanSi Caatenina da brZana ga-
esrolaT.
yru gugunma Seazanzara samTavro. zarbaznidan nas-
roli Tavi haerSi daifSvna, TiTqos romelime Tojina
yofiliyo.
cotaTi gamxiarulebulma mTavarma ase daiqadna:
- `moRalateebi dReidan amgvarad daisjebian`...
mere is iyo mRvdeli moiZia mTavarma, magram ver-
sad ipovnes, TiTqos casa da miwas Soris aorTqlebu-
liyo sabralo...
zarbaznebis, qvemexebis, tyviaTmtyorcnebis kvam-
lma sasaxle mTlianad nislSi gaxvia.
aRarc oda mosCanda am burusSi, aRarc samreklo.
ubedurebis niSnad ruxis cixeSi zarebi gamalebiT
rekdnen.
TiTqos samyaroze meored mosvla iwyeboda. erTi
eg iyo, rom qriste arsaidan Canda...
mteri daiZra yovelgan! – ambavi moitanes megrelebma.
mTavarma erTi gulianad Caicina; mxolod es uT-
qvams: ase uqniaT nacar-mtvrad uqceviaT eg uRirsi sam-
Tavroo da sasaxleSi ganmartovebiT mdgomi roialisken
miumarTavs, raTa Tavisi siyvaruli misaReb oTaxSi mainc
molandeboda...
oTaxSi Sevida... daiZaxa darundiao, magram aravin
gasca pasuxi.
roialze Savma katam gadairbina da klaviSebma ra-
Rac Semzaravi glovis xma gamosces.
es yofila Seni bedi darundiao da Sezlongze mj-
domma mTavarma gulianad itira...
mwuxris varskvlavic gamoCenila im RamiT Turme...
152 153
(trilogia)
- nestan, nestan, - sada xar wyeulo dedakaco, gais-
ma moxuci lipartianis xrinwiani xma.
muxlmoyrili qali binZur iatakze garTxmuliyo da
SeSliliviT icinoda. gamaognebeli suraTi iyo. msgavs s
tilos rubensi, goia, rembrandtic ki ver Seqmnida. qals
xelSi Rvinis boTlebi eWira da saSineli simyralis suni
asdioda...
rcxvenoda giorgis, radgan kaciviT eZaleboda
kneina sasmelebs. sanadirodac dadioda, drostareba-
sac ar akldeboda. mokvdavi iyo da gaemarTleboda, mag-
ram?! ar icoda, rom sarke iyo sasaxlis da bevri ramis
uaryofa mouwevda. xom Seaxsena mravaljer, rom dausru-
leblad unda etarebina niRabi da yovelgvari avxorcu-
li Tu amoraluri mieCqmala?!
nestans erTi sazizRari Tvisebac gaaCnda. albaT
imitom, rom aristokratul, sasaxliseul cxovrebas pa-
tivs ar scemda da xSirad mdabiosaviT ilukmeboda puro-
bisas. bevrs ecada lipartiani aRmoefxvra masSi es avi,
magram amaod...
da xSirad, roca ucxo qveynebidan Tu mezobeli
samTavroebidan giorgis mier gamarTul politikur se-
robebs warCinebulni stumrobdnen, lipartiani meuR-
les naliaSi gamoketavda xolme.
nestan-darejani TiTqmis ar axsovda gulqva re-
gents. momxdara isec, rom ramodenime dRe uWmel-us-
mels gautarebia oTx kedels Soris...
iseT mZime da autanel mdgomareobaSi iyo sabralo
dedofali, rom gasakviri arc iqneboda romc SeSlil-
III nawili
154 155
iyo. sul marto iyo dedamiwaze. xSirad aRmoutevebda
kidec: adamiani usulo fitulia da Zalad mosiarule
qmnileba, meti araferi...
gasaocari is iyo, rom esoden ubeduri dedofali
motirali aravis unaxavs. `dedofali` pirobiTad vambob,
Torem aba ra dedofaliviT cxovrobda nestani...
moxuci lipartiani TavisTvis ganmartoebuli ra-
Rac saRebavebiT iTiTxneboda. mTeli cxovreba cdi-
lobda amaRlebulisa Tu faseulis Seqmnas. swamda, rom
bumberazi kaci iyo da Rirseulad gaelia cxovreba. eso-
den amays xSirad aseve misTvis damaxasiaTebeli da Sesa-
mSveni sityvebi wamoscdeboda, romelic marTalia bume-
rangad miemarTeboda, magram mainc siamovnebda, roca
Tavisave SeTiTxnil da gamogonil, viTomda sagvareu-
lo gerbs rom akvirdeboda. Sesworebebi Sehqonda, TiT-
qosda xvewda gamonagons dRiTi-dRe. es is gerbi iyo,
romelic sZagda levans, radgan dadianebisda winaaRm-
den sabrZolvelad gamiznuliyo yoveli.
gulborotebi didxans sicocxles imsaxureben, ra-
Ta mouwamlon adamianebs cxovreba. avi da pirmoTne Rmer-
Tsac ar Wirdeba da amitom ver iclis amgvarTaTvis. sxva
ra mizezi unda yofiliyo, rom xanSiSesuli kaci muxis
xesaviT amayad idga samzeoze da sruliad bebers mainc
ewada erTxel galaSqreba Zmiswulis winaaRmdeg.
erTaderTi ram atokebda da anerviulebda yofil
regents. roca xedavda, rom samegrelo aRorZinebisa da
feniqsebr ganaxlebis gzas Sesdgomoda. Tavs yvelas er-
Tgul, Rirseul mamuliSvilad anaxebda, sinamdvileSi ki
sZulda yvela da yvelaferi, rac odiSs ukavSirdeboda.
yvelaferi saTuTia qveyanaze da maT Soris adami-
ani... magram es kaci iyo martooden sikerpe. qvaze ufro
gulqva da yinulze ucivesi.
giorgi lipartiani miuaxlovda nestan-darejans da
zemodan uwyo mTvral, SeSlil dedakacs cqera. (uyvar-
da zogadad zemodan gadmoxedva).
bolos, moTminebadakargulma dedofals cema
dauwyo.
- gaiRviZe wyeulo dedakaco... es ra gzas dasdgo-
mixar. nuTu sisxlma giyivla. Sercxvenili gvarisa ki xar.
deda meZavi iyo. mere viTom wmindanoba ganizraxa. roca
monasterSi ar miiRes, Wkuidan SeiSala. mama loTi iyo,
xolo Zma araraoba. gaiRviZe, fexze wamodeqi SeCvenebu-
lo moCvenebav.1
Seni moyvanis dRidan pirbade Camoifara Cemma
cxovrebam da fortunac aRar micinis. RmerTs SenTvis
mxolod silamaze mouniWebia da masac ver iyeneb. Caixede
sarkeSi, naxe rogor gagifuWebia ferumarili. ase uSnod
rogor SeiRebe mainc?! axlave wadi da Seni tyirpiani saxi-
dan CamoiSore es siSave. ra momewona mainc SenSi?
is Tvalebi, winaT rom mxiarulad da laRad ver
eteodnen Rrmad CaWril TvalTa upeebSi, rad daemsgavs-
nen mZvinvare cxovelebs? – mxolod rom sevdiT cimci-
mebdnen ra miWirs maSin. sevda ar gamlevda nestan, mag-
ram SenSi amovicani berikacis siZulvili.
mTvrals araferi esmoda, garda ugulo kacis guli-
dan amosuli sityvebisa. gana RviniT iyo mTvrali?! sas-
meliT Znelad Tvreba adamiani, grZnobiT ki iolad. usiy-
varulod STenili yaribi mandilosani ver uZlebda aua-
rebel neologizms.
cxovrebam da bedma mcinarma gaTeles da daaTvres
sabralo nestani. mereda, rogor isargebles misi uman-
koebiTa da qaluri sinaziT... igi hgavda mglisgan moxel-
Tebul kravs, magram kravisgan gansxvavebiT ar cdilob-
da Tavis daxsnas.
roca yofilma regentma ver moaxerxa qalis moT-
viniereba, aseT rames mimarTa: cdilobda mTvral de-
dakacTan gulaxdili saubari gaeba. icoda banovani ar
moerideboda simarTlis Tqmas. hoda ase daiwyo nestan-
darejanma:
1 nestan-darejani _ asuli rovanoz WilaZisa da utandar CxeriZisa
156 157
- ar miyvars, roca martooba mekekluceba giorgi.
yvelanair gamasxaravebas avitan, magram martoobis da-
cinvas ki veRar. mereda ra melaZua grZnobaa Tu ici?
nel-nela saxldeba SenSi da TiTqmis gipyrobs.
`amden xalxSi var~, magram mainc marto var. imitom,
rom RvTaeba martoobisa CemSia, ise, rogorc TviTrwme-
na. magram me rom TviTrwmenac ar gamaCnia?
yovel wams mamcireb da msaxuriviT mepyrobi. mec
davajere Tavi, rom araraoba var, magram Sen mainc rad
cdilob Cemi kerpi daamsxvrio? Sen xom gamTavreba da
mefoba gwadia. Sesabamisad urcxvi da pativayrili dedo-
fali aba raSi gamogadgeba?
Sengan gariyuli var giorgi. saSinelebaa, roca ara-
vis esmis Seni. ici ras hgavs igi? ai imas, mRerode da msme-
nels rom gulisyuri sxvagan hqondes, leqss rom kiTxu-
lobde rixiT da SemarTebiT, am dros Seni erTi sity-
visac ar sjerodeT.
- Sen ganmartovdi Cemgan wyeulo da brals nuTu me
mdeb? rad xar ubeduri Tu ici mainc?
-vici, rogor ara. Sens gamo var ase. rasac mTava-
zobdi imis naxevaric ara xar. asea yvela Seyvarebuli.
ufliswulebad gaCveneben Tavs da uceb, daojaxebis Sem-
deg xvdebi, rom Sens gverdiT mdgomi qimeraa,
moCvenebaa, ai iseTi, Sebindebamde rom raRac landsav-
iT agetmasneba, xolo RamiT gangSordeba.
- mere ra... ase Seqmnila aTasobiT ojaxi nestan...
- aTasive daSlila, radgan farisevlobiT Seqmnils
ar uweria xangrZlivi cxovreba. Sen mZvinvare mxeci xar
da ara adamiani. dRe-dReze Caqreba SenTvis sawuTros
mze. mere risTvis ibrZvi ase gaSmagebiT ici ki mainc?!
ar mogenatra mSvidoba?! m-S-v-i-d-o-b-a – damarcv-
la nestan-darejanma da amRvreul TvalTa qavili iwyo.
TiTebi mouvleli hqonda, Tma mouwesrigebeli.
binZur samosSi gamowyobili mogeCveneboda Sinamosam-
saxured. frCxilebSi WuWyi dagroveboda. yelsaxvevi
odesRac Zvirfasi iqneboda albaT, magram dRes moSavo
feri gadahkravda da JamdaJam rom ar gaebrWyviala oqros,
verc ki ifiqrebdiT, rom fasdaudebeli gaxldaT.
cxviri kurnosa hqonda, warbebi aburduli. xnieri
ar iyo, magram naoWi ki gasCenoda... mZimed sunTqavda da
swored es gafiqrebinebda, rom xanSiSesuli iyo.
fexisamara daabijebda palataSi. saubris dros xe-
lebs iSveliebda. erTi sityviT, qals ki ara, pirvelyo-
fil saocrebas damsgavseboda.
Simunvarebi da msaxurebi daeTxova. marto uZRve-
boda sasaxles. diliT alagebda, merme ezos daxvetav-
da. muxis xis qveS daRlil meezovesaviT Camojdeboda,
mere maranSi Seipareboda, erT-ors gadahkravda, rom
tkivili daeTro da Caekla, magram mainc ver iviwyebda
gasaWirs.
nadirobis qalRmerTi varo da miminoebiT gamou-
dgeboda mxecebs. qmrisgan malulad, jorze amxedre-
buli ekal-bardebSi miikvlevda gzas, raTa daeviwyebina
Cagruli xvedris mniSvneloba. Tumca maSinac sdevda
sevda.
bolos, xelmocaruli da danaRvlianebuli iqve min-
dorSi wamowveboda. xeTa Crdilebs amofarebuli ded-
ofali maSinac gaurboda raRacas.
da verc grZnobda salipartianos mmarTveli, rom
yovelive misi mizeziT xdeboda.
am lamaz qalbatons anacvala melnebi, Tabaxis fur-
celi da masze najRabni viTomda gerbi, romelic vera da
ver daixvewa.
xan muxas gamosaxavda, xan verZs, xan eklesias, xanac
sasaxles. erTmaneTSi ver aTavsebda naxatebs da amito-
mac Sinaarsobrivad arafrismTqmeli iyo naxelavi.
dafiqrdeboda da aseT aRmoCenas xedavda:
- muxa – simboloa samegrelosi, me ki misi mTavari
ara var. amitomac uadgiloa Cems gerbze sxvaTa samTavros
simbolos dataneba.
158 159
verZi da eklesia – RvTismosavTa regaliebSi ufro
mniSvnelovania, urwmunos ki raSi sWirdeba romelime?
magram movatyueb xalxs. davajereb, TiTqos yovelives
gangebis ZaliT vakeTebde. kacobriobaSi momxdar udi-
dess Zvrasa Tu movlenas wmindanTa brZanebis aRsrule-
bad miiCnevdnen. amis dasturia jvarosnebis brZola.
xalxs omi moenatra da yvelaferi wminda miwebis gan-
Tavisuflebas miaweres. mec ise gamovcxaddebi, viTom
RvTis CurCuls vismende. mxolod ase Tu mivaRwev mizans.
ver vityvi, rom dedofali mTlad giJi iyo-meTqi, ma-
gram... isic gasakviri, rom fexze myarad idga. Zlieri
bunebisa iyo, Torem mis nacvlad sxva diacebi usulgulod
gaerTxmebodnen iatakze. ase Zlier uWirda, magram ar
tiroda, radgan isic icoda, rom mis cremlebs fasi mainc
ar eqneboda da arc guls moulbobda ugulo giorgis..
xan iatakze eRviZeboda, xanac tyeSi, xan kidev
naliaSi.
rcxvenoda misi giorgis, magram banovani cotaTi
avad iyo da marTla mZvinvare lomic ki ar moeqceoda
mandilosans ise udierad, rogorc yofili regenti
eqceoda. xeliTac bevrjer Seexo bunebis naz qmnilebas,
raTa ganecada moxucs Wabukuri Zalaufleba. marTlac-
da, mxolod gulboroti da ukeTuri Tu gaimetebda
msgavss mSvenebas sacemad. naWirnaxulev mandilosans
sayveduric ar Seukadrebia meuRlisTvis, erTic ar
daugminia; iTmenda, radgan es qali ubedurebisTvis,
glovisTvis, tanjvisTvis iyo ganwiruli. xolo moTme-
na erTgvar movaleobas warmoadgenda.
mTavaria aurzauri gwaddes da sawadels uceb
miaRwev! uceb inTeba CiraRdanSi elvare sxivni!
xan oTaxis mouwesrigeblobisTvis aginebda nestan-
darejans, zogjer imisTvis, Tu rad yriao verxvis da
cacxvis xeTa rigebSi auracxeli foToli.
qalic umal dastacebda xis rtoebisgan da dafnis
foTlebisgan Sekrul cocxs xels da meezovesaviT dar-
boda ezo-ezo.
gazafxulda. es is droa, roca buneba ganaxlebisT-
vis emzadeba. tyemlebma sadedoflo samosi Caicves da
TeTrad gamoipranWnen, xolo atmebma vardisferi kabe-
bi anacvales, fiTqina fers. TviT mgloviare deda-xeeb-
mac wamiT daiviwyes tkivili da abibinebuli, gamwvanebu-
li da SezarxoSebuli samyaro mkvdreTiT aRmdgar laz-
ares daemsgavsa.
adamianis tvini imdenad rTuladaa agebuli, rom
aravin icis, ra dros gimtyunebs. cud pirobebSi myofi
qali Tavs tusaRad miiCnevda. xangrZlivi avadmyofobis
dros devis-frCxils1 svamda. raRac Semzarav samkur-
nalo saSualebebs igongebda. magaliTad damxrCvali
katis Tvalebs xarSavda muxis qerqTan erTad. ase ambob-
da, rom kolxi asuli medea2 misi RviZli bebia iyo. aTasg-
var saSinelebs roSavda sabralo. brazmoreuli meuRle
ki ekamaTeboda:
- gaCumdi, Seni JRurtuli3 nervebs miSlis, dedaka-
co!..
- Tavad damunjdi wyeulo! ajobebs eqimi an mlocve-
li moiyvano da rame misaSvelo...
- axlave dedofalo, Caicina giorgim. nestans xelze
magrad mouWira da ubrZana gahyoloda. oriod wuTSi
sarkmels miuaxlovdnen. darabebi gaaRo, fardebi ganze
gaswia da alvis xisaken gaaxeda...
- ara, melandeba, es sinamdvile ar aris... RmerTo,
es ra xdeba Cems Tavs, ikiTxa da Seicxada dedofalma.
- Cumad, nu yviri geTayva. ar gaaRviZo is kaci...
- ugulov, mkvlelo... gahkioda qali. vin unda gavaR-
viZo, mkvdari?
- ha, ha, ha... axarxarda regenti, nuTu axla SeniSne –
mTeli kviraa arwivebi stumroben mis leSs, Sen ki dRes
xedav?
1 devis-frCxila - - raRac mcenareuli samkurnaelo wamali gaxlavT.2 medea kolxeTis mefis aietis asuli. cnobili mewamle.3 JRurtuli ! megrelTagan mrudi laparaki (s.s.orbeliani).
160 161
- ratom mohkali an vin aris, - brZanebiTi kiloTi
ikiTxa nestanma. meuRles gulze baga-bugi da dartyma
uwyo. Senc unda CaZaRlde. Sen iyavi mag xeze dasakidi...
isev icinoda gulboroti giorgi da meuRlis muStebs
igeriebda. xma gakminde da momismine, Tu ar ginda masaviT
gaiziaro bedi...
- xom gainteresebs vin iyo is kaci? uwindel droSi
mRvdeli yofila dadianebis karze. dRes ki xucesia yo-
fili, anu naxucaria igi... araferi vuqeni cudi... wverebi
yvelas ar uxdeba da amitom gadavwyvite cota gamelama-
zebina, ra? davaSave amiTi rame?
- raRa alvis xe airCie mereda? – SeekiTxa banovani...
- didi xe aris, maRali, uCrdilo. imis Rirsia, rom
calke sicxem aayrolos da calke arwivebma. naxe is orbi
ra lamazad azis mxarze! xedav? ai iq, dedofalo..
-ara, unda wavide, - gulSi gaivlo nestan-darejan-
ma. am kacis imedad SeiZleba gavcamtverde. ocdaTorme-
ti wlisa saSinlad moxuci var da gulic miberdeba mas-
Tan yofniT.
sificxec dasCemda. TavisTvis butbutebda da wign-
Ta kiTxvas mihyo xeli. amanac ver uSvela. ra eSveleba? –
araferi, radgan kacis saSveli Znelad Tu moiZebneba.
nerviulad ivarcxnida Tmebs viTomda bednieri dedo-
fali. roca Zlieri aRelveba Seetyo da sasaxleSi kivi-
lic dasCemda, myudroebis Semlaxvel qalbatons sas-
jelad Zvirfasma meuRlem dilegi ganuwesa.
Ramis bindbundSi, TagvebTan mZinare dedofals
guli hqonda gatexili da sulic ebzareboda malimal.
ver gauZlebda amgvar damcirebas. rogor Telavda mis
grZnobas viRac vigindara.
`dedofali soroSi`, - ai, sadamde daeSva nestan-
darejan WilaZe, rom iqidan ganTavisuflebulsac ar
ZaluZs sasaxlis mitoveba. magram sad wavides? roca yve-
la gza moWrilia, valdebuli xar imas Seeguo, rasac
gTavazoben. yvelasgan, maT Soris ojaxisgan uaryofil
gaTxovil qals aba vin indomebda awi! arc TavSesafari
hqonda lipartianisgan moSorebiT, Tan, ramdenjerac
scada gaqceva, imdenjer gaamaTraxa giorgim. am kacs
iseTi Zalaufleba gaaCnda, rom SeeZlo yvelgan moeZeb-
na devnili meuRle...
eCveneboda, Tu ra iyo, ar icoda giorgi lipartian-
ma, magram es qali TiTqmis sZagda. araferi moswonda misi,
arc musika, arc cekva. TiToeuli qalis bagidan wamosu-
li sityva guls horoliviT xvdeboda da didxans ar avi-
wydeboda warmoTqmuli.
ukve oTxmoc wels uaxlovdeboda. mexsierebas ki
ara da ar uCioda. saxeze moCvenebiTi Rimili efina da ise
amSvenebda, rogorc pirbade mSvenier mandilosans.
stumrebs guluxvad xvdeboda. ceremonialebis
motrfiale gaxldaT mudam. sakuTar Tavze ewada saubari
da sxvebsac aiZulebda misave gakerpebas.
didad RvTismosavi ar iyo da albaT aman ganapiro-
ba misi mravalcolianoba.
misi pirveli meuRle anna dadiani sokoTi moewam-
la wveulebaze. meore coli, amilaxvris asuli Taji, misi
qorwinebis siyvaruls warmoadgenda Turme. am qals
erTxel viRac raindTan ucekvia da gakeklucebia. amis
Semyure giorgis wveulebaze meuRlisTvis yanwi uTxle-
Sia. erTi sasikvdilo dartymiT suli gaafrTxobina sa-
bralos. xolo mesame, nestan-darejani marTalia Znelad
egueboda yofili regentis ampartavnebas, magram xom
mainc egueboda.
gaTxovili qali xarebTan mebrZol toreadors hgavs.
raindi iZulebulia afrialos wiTeli bairaRi da metoqe
gamoiwvios, rameTu sxva gza moWrili aqvs. ar SeuZlia gaiqc-
es an rames Seafaros Tavi. aseve daojaxebuli qali bevr
mSveniers uaryofs, maT Soris fufunebas. egueba im ga-
remos, romelsac axvedreben da im adamianebs, visTanac
uwevT Tanacxovreba.
162 163
magram ra qnas nestan-darejanma? rogor aitanos
saSineli simartove? ara, amas isev xalxmravali ojaxi
sjobia.
meuRled iseTi kaci hyavda, romelsac, erTi naTe-
savic ki ar stumrobda. masTan siaxlove xesac uWirso.
aseTi xmebi dairxa, rom mis jiqur mzeras ver gauZlo aga-
vis yvavilma da gaxma.
grZnobebis pirnaTlad gamomJRavneba rodi Seu-
Zlia yvelas. amitom gulaxdilebi xSir SemTxvevaSi
sulelebad miaCniaT!... gana ver gamoxatavda yofili re-
genti? ubralod yovelgvari mSvenieri grZnobisagan
Sors, gancalkevebiT idga da saqme is iyo, rom arc aravis
iaxlovebda. sakuTar samyaroSi gamoketili Tavs mainc
bednier adamianad Tvlida. ar hqonda niWi siyvarulis,
`magram ra savaldebuloa, rom vinme giyvardes~, - hqon-
da devizad.
uyvarda, roca batonobda yovel suldgmulze; Suri
da RvarZli ZiZgnida da swored es grZnoba Tu moklavda
daCiavebul berikacs , Torem droc ver amarcxebda jerac.
erTxel, gadametebiT fiqrobda Tavis Zmiswul le-
vanze da boRmam da naRvelma Zili gaukrTo moxucs. elan-
deboda oqros gvirgvini, romelic edga mTavars da ejav-
reboda Zlevamosili samTavros mmarTvelic.
ZilgamkrTalma sanTlebi aanTo da mxrColavi sxi-
vis wyalobiT Zlivs gaikvlia gza.
ubralo samlocvelo hqonda, saxlisgan ganmarto-
ebiT mdgomi. sadRac liflifi1 gamoZebna, radgan qarSi
sanTeli megzurobas ver gauwevda, drungilis ficrad2
Sekruliyo samlocvelo, romlis karzed pitaki3 iyo ga-
mosaxuli.
- `adide RmerTo salipartiano mebrZoli eris erT-
sulovnebazeda`..
Cans es kaci TviTon Semoqmedsac ubedavda tyuils.
egona Tavisi genialuri niWiT ufalsac auxvevda Tvals.
viTomda wmindaniviT moiyara muxli. marmarilos
svets mieyrdno mTeli ZaliT. raRac juba Semoixsna kis-
riTgan da `mxurvale locvas` Seudga.
saukunea, rac sanTels ar anTeben da gundruks ar
akmeven...
Zlivs mohkra Tvali RvTismSoblis xats. dedaRvTi-
sas ieso xelSi aeyvana da RvTaebrivi Saravandedi Semo-
xveoda orTave deda-Svils. oqromWedlis daxvewili
gemovneba SeimCneoda xatis ornamentebsa da idealur fi-
gurebSi.
gaaxsenda uceb erTi fraza, romelic aekviata bo-
lo dros:
- roca yvelaze metad mogenatreba deda, RvTism-
Soblis xatTan daiCoqe da dedaSvilur siTbos igrZnob!..
magram risTvis ganverTxo RvTaebis winaSe? – roca mo-
natreba ar gamjdomia sxeulSi da arc dedis siyvaruli
maiZulebs?
mainc miiwia da xeli gadausva dro-Jamisgan damtver-
il freskas. ise gamalebiT wmendda raRac anaforiT xats,
viTom cremls xocavda RvTismSobels. rogorc ki mtvris
sudara gaixada freskam gamoCnda TvalismomWreli ver-
cxlis diadema.
uceb gamofxizlda. moagonda, rom dadianis sam-
locvelo sul oqroSi iyo gawyobili. brazmoreulma
lipartianma sirbiliT miakiTxa mZinare nestan-darejans,
romelsac imav RamiT awmendina damtverili oTaxebi da
danjRreuli, ulazaTo klavesini...
mTeli RamiT uZinar dedofals diliT taxtze mie-
Zina. mze is-is iyo amodioda da gasaRviZeblad emzade-
1 liflifo – fanari ZvelqarTulad.
2 drungilis ficrad – drungili aris erTgvari marmarilo. gamoy-
enebulia `xelmwifis karis garigebaSi` (Tamaris istorikosi).3 pitaki – savedrebeli sityva.
164 165
boda, rom sasaxleSi sibnelem daisadgura. darabebi da-
ixura yofili regentis brZanebisamebr.
kaci ifiqrebda, viTom dedofalze zrunavda, sina-
mdvileSi mzis CaxCaxa sxivebs gaurboda giorgi.
sabralo dedofals eZina, Tumca ZilSic borgavda
bevrs. saxeze ubedurebis macne Crdilebi cekvavdnen da
tanjavdnen banovans.
gobelenis naWeri iyo Sezlongze gadakruli. mag-
ram imdenad Zveli iyo, rom zogan feri gadasvloda,
zogan CaWriliyo zolebiviT. WriWinebda meurmis ure-
miviT taxti; radgan dedofali wrialdebda da ver epov-
na jerac gemrieli adgili, ver mokalaTebuliyo sab-
ralo!... neta arc arasdros gaeRviZa. xom dasruldebo-
da eg tanjuli cxovreba. ityvian umaduri ar unda iyo
viTomda! maS, rogor iqneboda kmayofili, roca arafer-
Si umarTlebda. erTi is hqonda saamayo, rom odesRac de-
dofali iyo. magram ganvlo Jamma. Simunvarebic waiyola
medinma drom da bednieri cxovrebac. maSin, rodesac
dedofals msaxurebis gundi unda exveodes, Tavad gam-
xdara Sinamosamsaxure da meuRles `batonoTi` mimar-
Tavs. hoda, amitomac iyo, rom formalurad dedoflo-
bas araviTari bedniereba ar mohqonda.
Rimils danatrebul adamianze vgoneb bednieri ar
iTqmis.
swored rom am bednierebis momlodine iyo dedo-
fali. fiqrobda, rom maradiul tanjvas maSin moeReboda
bolo roca dadgeboda giorgis aRsasruli.
sikvdili maSin modis, roca cxovrebis xaliss kar-
gav. yofil regents ki jer ar ecala, radgan omi unda
gaemarTa dadianisTvis. bevrjer alesa Zmiswulis wina-
aRmdeg xmali, magram qarqaSSive Caago uneburad!
jer iyo da etlebs daaTqerina odiSis didi mTavris
satrfo. merme kortuga Segzavna, raTa gaego samegre-
loSi arsebuli mdgomareoba. da bolos cili daswames
darundia SarvaSiZes. sabralo qals meZavoba daabrales
da saqveynod gamofines sircxvili.
magram, es sakmarisi ar aris, radgan aTmagsac gauZ-
lebda levanis guli. papisgan, aleqsandre kaxTa mefis-
gan gamohyoloda mamaci guli, mravlisdamTmeni da ga-
utexeli. ifiqra giorgim, rom levanis Tavs datexili
ubedureba wvrilmani gaxldaT da Znelad Tu wamohkrav-
da mTavari qvaze fexs.
`grigalmac rom gadauqrolos, warbic ar autokde-
ba,~ - amitomac aris, rom verara ganawyo Zmiswulis winaSe
da TvalTmaqcurad iwyo dazaveba...
amas winaT xonTqars porfiri da bisoni gamoegzav-
na giorgisaTvis. ase ki moewera:
- `qarTvelebi arcTu ise mTlad sulelni xarT, rom
ar gesmodeT, risTvis gigzavnian armaRans1. mefeTa da
mRvdelmTavarTa samoselia albaT iciT! rameTu dasTx-
ioT sisxli, viTarca qristem, Tqvenma RvTaebam. me arc
RvTismosavi var, arc qristes vaRiareb, arc eg berZnul-
romauli tradicia momwons, magram erTma ki momxibla.
am saCuqrebis mimRebs aiZuleben sisxlis daRvras. anu,
eg iqneba simbolo amboxebis. axla ki Tavad gansaje, said-
an daiwyo amboxi. Cemi urCobisTvis vnaxoT, ras miiRebs
samegrelos mTavari. maS, qal-vaJebis gamogzavnaze da
moxarkeobaze aiRo xeli?
icode, Tuki omi ar daiwyo samegreloSi, im Sens sam-
flobelos, raRac aTiode kilometrze rom gaWimula,
cecxliTa da maxviliT Semovesevi. piradad Sen Tvalebs
dagTxri, xolo Sens sasaxleSi Cems armias davasaxleb!
arCevani Senzea; ax ra gulianad gavicineb, Tuki
SemewinaaRmdegebi. ise gaxsovdes, zavs da monobas sisx-
lisRvra mirCevnia!`
werils raRac niSnebi esva zed. kacma ar icoda be-
Wedi iyo, luqi Tu gerbi. warmarTuli ki maszedac isaxe-
boda kargad!
p.s. ar gixarodeT, Tuki porfirs da bisons gamo-
gigzavnian, radgan igi sisxlis daTxevas moaswavebs!!!
1 armaRani – saCuqari.
166 167
���
Sezlongidan wamodga didi mTavari da ganmarto-
vebiT mdgomi instrumentisken miiwia. erTi cvlileba
aRmoaCina: arsad iyo etruskuli larnaki da arc darun-
dia SarvaSiZe mosCanda sadmedan. TiTqos es sasaxle mTe-
li Tavisi simdidriTa da sidiadiT utoldeboda ara-
fers. ragind SimunvarTa, kariskacTa da msaxurTa gundi
geloliavebodes, ra azri aqvs diasaxlisis gareSe Tun-
dac vrcel palats...
myudroebis darRveva ineba didma mTavarma da roials
miuaxlovda...
(ar dagaviwydes mkiTxvelo, rom es XVII saukunis
Sua xanebSia. jer kidev ar Semosula franguli kul-
turidan roiali, saaTi... da vin icis ramdeni fufunebis
sawindari nivTi. Cems romanSi rom klavesins roials
vuwodeb egeb momitevoT.)
hoda, am klavesins Tavisi uxeSi TiTebiT Seexo. da-
rundias sayvarel musikas daupira aJRurtuleba, magram
uceb moagonda, rom martooden mas uxdeboda samefo
aRmatebulebis winaSe genialobis dadastureba. amasTan,
msmenelic ar hyavda mTavars da vis saameblad daekra
netavi?!
biblioTekaSi miirbina, egeb misTvis sayvarel wigns
kiTxulobda mSvenieri banovani. undoda Tavi daejere-
bina, rom ar iyo mTlad marto.
mTeli sasaxle Semoirbina da roca misTvis wmida-
Tawmida ver aRmoaCina, yvelaferi awon-dawona, Seafasa
movlenebi da darwmunda, rom Tavisi umZafresi siyvaru-
li dakarga...
���
Takara mzem Tavis SaravandedSi gaxvia mTeli de-
damiwa...
es zeciuri arseba ar zogavda Tavis sxivebs, raTa
gaeTbo yoveli suldgmuli. savalalo is iyo, rom RvTa-
ebriv Zalas yvela erTnairad ar ewafeboda. ra gasakvir-
ia, rogor SeiZleba guli gauTbes dawyevlili bedis ad-
amianT?!
nestan-darejans simTvralem gadauara. asjer mSve-
nieri Canda fxizeli qalbatoni imasTan SedarebiT, ro-
goradac guSin mogvevlina.
mSvidi, Tumc ki odnav amRvreuli saxe baliSebs So-
ris Caergo... gareT atmebi hyvaodnen martooden. ayvave-
buls ver vuwodebdiT, ufro feTqavdnen da licli-
cebdnen qrizanTemebi.
Citebis WikWiki gacilebiT saamurad Caesma, vidre
xma minornarevi klasikis da dawyda guli, rom ar iyo pe-
pela, rom ar iyo kalia...
- yvelaze Znelia iyo adamiani da swored es siZnele
ergo zecisgan.
`yvela xalisobs; Citsac uxaria cxovreba da obo-
basac. mxolod me var mwuxare` – gaifiqra nestanma da
darabebis gasaRebad wamoiwia zeze. undoda gazafxulis
surneli Semosuliyo! ia-iebis da enZelebis suniT gane-
msWvala sastumro darbazi. `Turme sicocxle am fonze
mSvenieri yofila!` – da sarkmlidan iwyo TvalTvali.
Tan cotaTi malulad gareSemo midamoebs aTvaliereb-
da. ise iyureboda, TiTqos Wogri eWira xelT da ase sark-
mlidan momziral ubedur patarZals hgavda misi cxovre-
bac. bedi yvelaze metad dascinoda am sabralos. arada
sawuTro lamaz Tojinad esaxeboda, romelsac Tavis
bavSvur gancdebs uziarebda. Tumca am usulo saganiviT
168 169
yrud ismenda mis umanko vedrebas TavzexelaRebuli
dro...
cxovrebas simfoniur musikas amsgavsebda, samwu-
xarod gvian mixvda, rom rodesac klavesinze raRac han-
gebs imeorebda, Turme akordebs aklebda. albaT amitom
iyo Sesrulebuli melodia araharmoniuli...
da ra iyo mainc misTvis wuTisofeli? – akvani, ro-
melzec gaizarda, eziara sawuTros `saidumlo serobas`,
Tumc Zalian gvian aRmoaCina, rom sarwebelze1 misi ube-
dureba irweoda, magram arasgziT iZinebda tkivili...
`cxovreba iseTi lamazi rodia, rogoradac gaC-
venebs Tavs`. – am sityvebiT wyvetda fiqrs bednierebaSi
xelmocaruli banovani. xan erTi fiqri aekviateboda,
xan meore. iTmenda, radgan WeSmariti sisxli qarTveli
mandilosnisa mis ZarRvebSi moZraobda. da ar ifiqroT,
raxan giorgi mis warmomavlobas Crdils ayenebda da
loT-meZavTa Sobilad ixsenebda, marTla egeTi yofil-
iyo!...
`aTasobiT qalia Cemze ubeduri. me ra, rCeuli xom
ara var, rom maTze ukeTesi davimsaxuro? – adamiani
var da daTmena yoveli Cvenganis valia erTgvari!~
bevrjer scada wasvla, magram agondeboda erTi Se-
goneba, romlisac swamda da romelsac eWvgareSe endo-
boda:
`beRura yvelaze erTguli frinvelia, romelic
autanel yinvasa da susxSic ki ar tovebs Tavis ojaxs,
kerias da samSoblos... SesaZloa gaiyinos, mokvdes, mag-
ram misTvis es araferia; maSin, roca mercxlebi pir-
velni garbian qveynidan`...
mogexsenebaT, Tuki mTeli qveyana fexqveS gaige da
erT dRes yovlismflobeli gaxdi, is dro mogenatreba,
roca yvelaze Zlier giWirda. sul yovelTvis kargad
yofna, Tuki mendobiT, saSinlad mosabezrebelia.
magram eg qali rom arasdros iyo kargad?.. dRe-
niadag raRacis Semyure da momlodine gaxldaT! yvela-
frisTvis mzad iyo, rameTu amisTvis windawin emzadebo-
da. isic esmoda, rom kargs arafers unda dalodeboda.
dardnarevi qalbatoni zeze SeimarTa. Zvlebmac
Jangiani rkinis karebiviT daiWriWines. igrZno, rom
mZimed mosiarule Tojinas hgavda!..
roca gamosavals ver poulobda da adamianuri
amaoeba geniosis darad moadgeboda, ubralod atmis ko-
mpots svamda an Sokoladis namcxvars Seeqceoda. undo-
da sakuTari grZnobebi da gancdebi usulo saganze gada-
etana. Tumc es rom SesaZlebeli yofiliyo, fiqrisgan
erTi adamianic ar iqneboda gatanjuli.
arvin hyavda gulSematkivari, arc damxmare. hgavda
yvelasgan ganmartovebiT mdgom deda-xes, romelic
uwylobisagan Wkneboda da kvdeboda.
brazi sakuTar Tavze mosdioda, rom SeeZlo uke-
Tesi momavlis mopoveba, sanacvlod ki bedniereba Ta-
vadve uaryo. misi udidesi Secdoma is iyo, roca mego-
brad da qmrad berikaci lipartiani airCia. am kacs erTi
adamianic ar gaebednierebina qveyanaze da raRa nestan-
Tan gaxdeboda tarigi1.
maTi saxli usieri tyis maxloblad idga. mezoble-
bic ar hyavda, rom sabralo qalobatons Tavisi gulis-
nadebi vinmesTvis gaendo.
icoda, rom Tavisufali cxovreba da quCa-quCa wanwa-
li qalze Zlier mamakacs uxdeboda. lipartianiseuli
samyarosgan gaqceva ki warmoudgeneli da SeuZlebeli
gaxldaT. gareT gasvlac ekrZaleboda nestans. da hgavda
banovani datyvevebul monas, rigiT patimars tusaRs,
romelsac yvelaferze Zlier Tavisufleba monatreboda.
albaT amitom iyo, rom yofili regentis Zvelman
samosebs gamoalagebda da sruliad malviT saero Tu
1 sarwebeli – s.s. orbelianis TqmiT da ganmartebiT igive akvania. 1 tarigi – umanko kravi.
170 171
sasuliero tanisamoss amofarebuli uRran tyeebSi
saseirnod mieSureboda. xan daTvs, xan romelime mZvinvare
mxecs gadaeyreboda, magram yvelaze didi nadirica da
monadirec TviTon sofeli Seiqna am qalbatonisTvis...
moagondeboda bavSvoba da uceb pirquSi xdeboda.
ra kargi iyo, roca peplebs gamougeboda ucodveli asu-
li da gatacebiT eamboreboda moxelTebulT. magram
wavida is dro. sruliad gardaqmniliyo misi Sinagani mec,
misi bunebac... mxecebze, jiqebze monadire, kacis samoss
amofarebul banovanze aba ras ifiqrebdiT? nuTu ar
SeeZlo isev daegeSa miminoebi an peplebi moexelTa
ojijiT1.
saqme isaa, rom dro adamians akerpebs da bavSvur
umankoebas stacebs. sasacilodac miiCnevda Tavs axla
rom silaSi eTamaSa an bavSvuri sisadaviT erbina...
ise msubuqad ar dadioda, rogorc uwin. aramed
mZimed moaruli sulis daRlas Zalumad grZnobda.
Sinagani samyaros cvalebadobam da niris Secvlam
gaaogna dedofali. balaxebSi Caicucqa da mkvdar ciyvs
uwyo mofereba.
`didxans memalebodi soroSi, magram mainc mogi-
nadire bedkrulo!` – CaiCurCula da Tavisi cxovrebac
am mkvdar cxovels Seadara, romlis darad emaleboda
giorgi lipartians.
guli aucruvda nadirobaze. samosebi xis soroSi
damala da gaSlili sadedoflo samosiT Seimosa. sasax-
leSi xelcarieli da sasowarkveTili dabrunda. sulieri
mRelvarebac Seetyo da xatebTan saubari iwyo. wminda
giorgis xatTan mieZina sabralos...
���
aba ras gaugeb qals; viTomda zRva varo da aRelveba
mepatiebao. aRelda... aborgda...
merme qari varo da zuzuni iwyo... aqac aravin Se-
aferxa... merme daiCema margalitad mimiCnieTo da yvelas
aiZulebda xelixelsagogmaneb arsebad qceuliyo. bolos
frinveli varo da im mamakacis cxovrebidan gafrinda,
romelic marad dRe anebivrebda Tavis sayvarel ferias...
am laRi frinveliviT gafrinda darundia SarvaSiZe
levan dadianis cxovrebidan. mxolod mogonebebSi Tu
gacocxldeboda es qali, Torem sxva mxriv TiTqmis
mkvdari iyo, mTavrisaTvis.
qali halucinaciaa... qali ocnebaa... qali miraJia...
qali qimeraa... qali edemia, qali saocrebaa, qali saswa-
ulia, qali mzea, romelic anaTebs saWiroebisamebr, qali
wamalia, romelic erTnairad esaWiroeba sneulsac da
janmrTelsac. qali musikaa – Tavisive tempiT axmianeb-
uli. bolos odiSis didmTavaris, dedakaci araraobad
esaxeboda!...
Tavis fiqrebSi warmoidgens yofil meuRles.
- `araraoba rom yofiliyo, gana ifiqrebdi masze?`
– ekiTxeba Tavis Tavs qveSecneulad, idumalad. da ar
elodeba pasuxs, radgan kiTxvis dasrulebamde pasuxi
moZebnili aqvs. araraoba ki ara misi nugeSi da imedia.
Turme mTlad kargad ver Seiswavla dedofali, Torem
rogor daeWvdeboda mis simarTlesa da patiosnebaSi. da
pirvelad inana, rom afxazeTamde, enguramde mainc ar
miacila Tavisi erTaderTi siyvaruli...
`aRar arsebobs CemTvis aravin da araferi. mxolod
Sena xar Cemi masuldgmulebeli darundi. iqneb damaviw-
yda da ar miTqvams, rom CemTvis haerze mniSvnelovani
xar? magram mixvda, rom Tqma Zalian daagviana, radgan
ise gaaZeva Temma, rogorc SeCvenebulsa da moRalateebs1 ojiji – mrgvali bade. sityvis warmomavloba megruls ukavSirdeba.
172 173
eqcevian ZiriTadad! magram man ar Searcxvina?! risTvis
exveoda saxalxod im SeCvenebuls?!
es jer kidev sakiTxavia, vin vis arcxvens da vin cde-
ba gadawyvetilebis miRebisas. zogi arCevanSi cdeba,
zogic... isic sakiTxavia vin garbis pirveli uTanxmoeb-
is Jams da vin rCeba bolomde erTguli, vin aris msxver-
pli, vin mZevali da vin yalTabandi.
Tavisi ubedureba samyofad hqonda levans, rom
kidev sxva ar daematebina. swored rom am ubedurebam
dafSvna da gaanadgura ise, rogorc dro-Jamisgan da
wlebisgan namsxvrevebad qceul etruskul larnaks mos-
dis xolme!..
TiTqos qali iyo misTvis yvelaferi da roca wavida
misgan darundia SarvaSiZe, mTlad dacarielda. uazro
Tvalebi SerCa, - sivrcisgan gatixruli da yinulis lol-
uebad qceuli. mixvda, rom mZimed moaruli fituli
gaxda...
Turme unda wasuliyo, rom daefasebina?! es ra wesi
aqvT adamianebs. `miwaze Camosul RmerTSi eZion ada-
mianuri, amitomaa, rom xSirad RmerTs gaaadamianeben,
xolo adamians gaaRmerTeben`. Semoqmedi rom ararsebu-
li fenomeni yofiliyo, kaci mainc ipovida saTayvanebels
da mas Seswiravda Tavis cxovrebas. maSin albaT zogi yva-
vilebs danamavda; zogi varskvlavebs aRiarebda RvTae-
bad, zogic ras da zogic ras. sxva ar vici, magram levani
ki uTuod darundias miiCnevda kerpad da xSirad xel-
mocaruli mis fexqveS gaerTxmeboda, Tundac am xats ar
hqonoda Tma, cxviri, yuri...
cnobismoyvareoba hklavda did mTavars. aintere-
sebda, rogor iyo setemanis mxolodSobili asuli... al-
baT masze nakleb arc Tqven gainteresebT mkiTxvelo!..
pirvel rigSi gaubedurebuli, svedamwarebuli da
cxvirmoWrili mTavris asuli uwindeliviT pativiTa da
xelgaSlilobiT ar SebrZanebula afxazeTs...
Tuki adre setemani Svilis mzeTunaxavobiTa da
aramiwieri silamaziT Tavs iwonebda, axla dadianisgan
uaryofili asulis miReba mxolod gvian RamiT ineba,
radgan rcxvenoda yovlis. upirvelesad ki afxaz-jiq-
Ta gaWaSnikebas erideboda.
gvian RamiT setemaniseul sasaxles roxroxa etlma
odesRac Tavneba dedofali Camosva.
mZimed moarulma darundiam Zlivs aiara sasaxlis
usasrulo kibeebi. sul boloSi kiriTxuros Tu moqan-
dakes uzarmazari svetisgan xaxadaRebuli lomi gamoe-
saxa. naqandakevs mieyrdno dedofali, suli moiTqva da
is iyo ganmartoebas apirebda, rom setemanis Zaxili
Semoesma da Tvalma uneburad iwyo tirili. saxe daemanWa,
imdenad uSnod da Semzaravad gamoiyureboda, rom mamam
lamis ver icno Tavisi gamozrdili.
- nuTu es Sena xar darundi? – gulSi miixuta mamam
qaliSvili. moxucs caxcaxi auvarda. tanSi Jruanteli
uvlida da grZnobda Tavisave danaSauls. sasjelad ki ai
ra ganumzades zeciurma Zalebma!..
- Svilo, Sviloo, - gahkioda simwriT berikaci – ise,
rom misi moTqma da Civili casa da qveyanas moulbobda
guls...
es ra dagmarTes avazakebma, darundi... es ra mogsv-
lia da rogor gaumasxaravebixar wyeul bedisweras. vin
gagimeta msgavsi mSveneba ase dasamaxinjeblad, vin?!.
gangebam ar dagaklo silamaze, zecisgan mogeniWa,
Cemganac gamogyva raRac da rogor misces avazakebma Tavs
imis ufleba, waerTmiaT SenTvis is, risi mocemac ar Seu-
ZliaT? rogor icocxleb awi? an ra azri eqneba Sens sic-
ocxles. RmerTo, RmerTo, rad ar momasvene am siberis
Jams da rad masvi wuTisofelo esoden mware badagi1.
movmkvdariyavi, oRond eg ar menaxa. rogor avitano ase-
Ti damcireba, mami?!
1 badagi – tkbili moduRebuli. xolo tkbilni ase ganimarteba: Zveli
yurZnis wveni.
174 175
gana marto Sen mogkles? mec momkles SenTan erTad!
magrad Caixuta qaliSvili da saTuTad uwyo kocna. rogor
monatreboda asuli, magram aseTi darundias naxva ar
swadda mas. guli tokavda, guli... sxeulic tortmanobda,
Relavda da nerviulad acecebda Tvalebs. `rogor, ja-
laTi Segexo Tavisi uwminduri xeliT? anda es iyo im ar-
akacis danapirebi? xom dagpirda qorwilis dRes, rom
mTeli cxovreba dagicavda, me kargi, momatyua, magram
sulier mamasac Sehfica urwmunom!.. – ara, amas ver gadav-
itan albaT!..~
dedofali ki gaxevebuli idga. mamisgan uaryofili
da naadrevad gandevnili asuli mainc aravis adana-
Saulebda. yvelanairad nirSecvlili qali palataSi ux-
erxulad grZnobda Tavs... TiTqos pirvelad imyofeboda
sraSi, ise gaognebuli acecebda Tvalebs, zRvasaviT sev-
diansa da uZiros...- naxe mami, is karada isev iq dgas; Seni
sayvareli wigni magidaze devs kvlavindeburad; is vaza,
me rom bavSvobaSi gavbzare, rogor ar gabezrebs Tavs.
ajobebs moiSoro mamiko! magram klavesini? is rom araa?
ra usaxuria mis gareSe sasaxle...vambobdi kidec mkiTxve-
lo, `gaivlis dro da ganadgurebuli seteman SarvaSiZe
ukan gamoiTxovs meTqi im instruments, romelic mefuri
pativiT miabrZanes dadianTa saufloSi, magram ra azri
eqneba; Tavisi cxvirmoWrili asuli ver daukravs uwind-
eliviT lamazad da saamurad.~
gaivlis dro da martosuli mTavarTagani yvela nivTs
uklebliv gaimetebs mziTvTagan, magram arasgziT daTmobs
roials, rameTu igi darundias moagonebs, xolo masze
axmianebuli `megruli nana` Tavis saTayvano dedas...
urikasaviT danjRreuli cxovrebis Sesaxeb
darundiam mamasTan iwyo Civili: `wlebis Semdeg veziare
bednierebas seteman da wamis meaTedebSi warmtaces igi`...
movidnen culebiT, namglebiT, xanjlebiT, niCbe-
biT da Cems beds uwyes `mopirkeTeba`. yoveli faseuli
mompares da miwas, Rrma ormos dafles. yornebiviT momC-
xaodnen `roskips`. rogor avitano amdeni damcireba
RmerTo. ra dagiSave, rom ase mazRvevine codvaTa miteve-
bisaTvis.
saxeze mamis TxovniT mandili aifara. ZaZisferi sru-
lad gadaetmasna jer kidev norC saxeze da yvelaferTan
erTad malavda sevdiT mocimcime Tvalebs, radgan ar
undoda mamis ganawyeneba.. misi isedac amRvreuli cxov-
rebiT stkenda moxucs guls, miTumetes fizikuri si-
maxinjiT rom ar moekla mTlad!..
uecrad moagonda seteman SarvaSiZes qaliSvilis
amRvreuli Tvalebi. ai maSin, Zalad gaTxovebis Sesaxeb
rom amcno da brazmoreulma rom SesCivla:
`waval da arasodes Semovdgam am samTavros fexs,
magram gaxsovdes, Tuki rame SememTxva brali sakuTar Tavs
dasde, rom ase uJamod gaswire darundia; - mamis kalTas
amofarebuli qaliSvili, mamisganve naadrevad uaryofili .̀..
sindisSewuxebulma afxazma mTavarma mxolod es
gaivlo gulSi:
`neta esoden Sercxvenili marTla ar dabrunebu-
liyavi darundia`. da Tvalcremlianma misaReb oTaxSi
sruliad unugeSo qaliSvili martoka datova...
darundiam ki Sin misvlisTanave igrZno, rom sete-
mani mefuri pativiT aRar cxovrobda ukve.
sasaxle mouwesrigebeli iyo, baRi mouvleli. cer-
emoniis moyvarul afxaz mTavarTan bolo dros veravin
bedavda stumrobas. mudam ugunebod iyo seteman Sarva-
SiZe, romelic bedisa Tu ubedobis labirinTebSi para-
lelebs avlebda da mTel ganvlil cxovrebas isigrZe-
ganebda. fiqrobda, sad iyo mtyuani da sad marTali.
saWmelic ubralo iyo; oqro-vercxlis azarfeSe-
bi, brolis Tasebi da lal-iagundTa sasmisebi ubralo
Wiqebma Caanacvla. purobisas ver ifiqrebdiT, rom es-
oden Raribul Wamads1 odesRac Zlevamosili samTavros
1 Wamadi – saWmeli.
176 177
afxazi mTavari, - seteman SarvaSiZe da aseve saxelovani
samegrelos Tavneba dedofali Seeqceoda.
eg qali fufunebaSi iyo gazrdili, magram drom
rogorc ki moiTxova misgan raRacasTan Segueba, ki ar
amboxda, aramed morCilebis niRabi moirgo.
oqro-vercxlis Canglebze iyo gamozrdili, magram
axla ubralo WurWleulobazec madianad ilukmeboda.
mereda sad wavida is siamaye, romelic mTavris asuls Tan
sdevda yovelgan? – igi gaqra... tiranma da veranma drom
SeWama. siamaye maSin uxdeboda dedofals, Torem axla ra
hqonda saamayo. gadapranWulic ki iqneboda dRevandeli
TvalTaxedvidan isev ise medidurad, TavkerZulad rom
evlo sasaxlis derefanSi1. rameTu maSindel darundiasa
da exlandels Soris ufskruli iyo uzarmazari da aravis
SeeZlo am qalisTvis uwindeli portretis dabruneba.
���
ase gadioda wlebi. erTi mSvenieri, lamazi qalba-
tonis cxovreba uRimRamo qvewarmavaliviT miizlaz-
neboda. yoveli dRe usaxuri da usaZaglesi gaxldaT.
martod myofi RvTaeba amurs SesTxovda misi mokvdavi
gulis siyvarulis isriT gangmirvas...
arsad iyo mSvildosani amuri, mxolod lipartiani
uwamlavda suls da ugmiravda guls.
iqneboda SuaRamis aTi saaTi, roca salipartianos
viRac brge,2 xanSiSesuli darbaiseli moadga. saxeze
mRelvarebis niSnebi aRbeWdvoda. uCinari landebi tort-
manobdnen, cekvavdnen naiarev bageze. ismoda mglebis da
turebis ymuili.
yofil regents kariskacni daeTxova. amitom saxli
TiTqmis daucveli iyo da nebismiers SeeZlo iq STaWra.
ucnobma SesvlisTanave Tvali mohkra Sezlongze
mwoliare, sanaxevrod SiSvel nestans, gazafxulis yva-
vilTa norC kvirtsaviT rom gaeSala da gadaeRerRa sa-
kinZe, saidanac mSvenieri mkerdi damfrTxal qurciksav-
iT gamosWvioda.
imdenad mSvenieri da lamazi iyo, rom afrodited1
dasaxavda xelovnebaSi gazrdili kaci...
stumars ucnauri Jini daeufla am qalTan alersisa
da SeSurda giorgis, rom am banovanTan iziarebda sare-
cels. rom berikacis damWknari bage uerTdeboda dedof-
lisas.
nestani macdurad imzireboda, ise, rogorc bibli-
uri eva.
TvalTmaqcur gamoxedvaSic SeatyobdiT, rom bed-
nier cxovrebasa da keTilismyofel meuRleze ocnebobda.
stumari zedmiwevniT kargad icnobda giorgis are-
ul cxovrebas da xSirad eWvobda, masTan mokavSireoba-
ze fiqrobda da azmnobda2.
`am kacs sakuTari cxovreba ver mouwesrigebia da
xalxis beds rogor gankargavs?` ajobebs piraduli moi-
wesrigos, sanam sakacobrio tvirTs SeeWidebodes, mo-
ikidebdes...
stumris mosvlis Sesaxeb verafers gaigebda gior-
gi, rom ara erTi garemoeba. wyurvilis mosaklavad sam-
zareuloSi daapira Camosvla. jer misaRebi oTaxis gav-
la gadawyvita, radgan karebi Caurazavi darCenoda.
roca sastumro oTaxSi Sevida, xedavda, rom ime-
reTis mefe dedofal nestans zemodan ucnaurad dam-
zerda.
es Tqven xarT xelmwifev? – TiTqos ver icno
yofilma regentma Zmadnafici.
1 derefani – farRia saxli.
2 brge – kaci mSvenierad maRali da moxdomili; tanovani (s.s. orb.).
1 afrodite – zRvis qafidan Sobili qalRmerTi.
2 azmnobda – hgonebda, fiqrobda.
178 179
mefes esircxvila, aseT viTarebaSi rom gamoiWira
lipartianma.
- diax, me var – amoiluRluRa sircxvilnaWamma.
sasaubrod geaxel, vifiqre despanTa da SikrikTa nabJu-
turevs Cemi moxseneba ajobebs meTqi. egeb malemsrbo-
lebma ver moitanon kargad danabarebi. xom ici, Sori
gzaa, uniWoebi ki manZilis siSoris gamo gzadagza iviw-
yeben nabrZanebs...
- `wyeulo, gamoiRviZe, - xeliT SeanjRria mZinare
dedofali`. axalgamoRviZebuli nestani bus marTvesav-
iT aWyitebda Tvalebs... yavis moxarSva ubrZana da vax-
Smis1 momzadeba. dido mefeo, ukve gviania da saklavs ver
mogarTmevT; gTxov nu ganrisxdebiT Zmobilo. gana
Tqven, mefeebic yoveldRe xar-irmis xorcT miirTmevT?
xelmwifem araferi upasuxa. Seadara am wuTas Tavisi
kneina am mSvenier banovans. mSvenebiT misi naxevaric ar
iyo, magram masze gacilebiT bednieri. wesiT xom yvela
erTnairad bednieri unda iyos, magram wuTisofeli rTu-
lad da sxvagvarad aris mowyobili da aba ras gavugebT
Cven, ubralo mokvdavni...
gaaxsenda giorgis, rom mezobel, samuSao oTaxSi
sanTeli darCenoda. dedofals rom xma ver gaagona, bo-
diSi moixada stumris winaSe da mciredi xniT wasvlis
nebarTva iTxova.
didxans ar dauyovnebia. Soridan kacis silueti mo-
izlazneboda. ara, ki ar modioda, aramed moemarTeboda.
Tavis simZime wlebs moaTrevda zurgiT moxuci lipar-
tiani. xelT gragnili eWira. mzera amayi hqonda, magram
msgavsi gamometyveleba masze Zlier dadians SeSveno-
da. gamoxedva hqonda uzomod mkacri, usazRvrod saSi-
Si; am garinduli mzeriT pirvelive mnaxvels guls
mouklavda. gamoxedva, romelSic kacobriobis da uwi-
nares ki Zmiswulis zizRs amoikiTxavdiT.
es kaci rom sikeTisTvis yofiliyo Seqmnili da Rir-
seulad emsaxura Tavisi qveynisaTvis kuTvnili poten-
ciiTa da niWiT SeuZlebelsac SeZlebda. magram pirvel
yovlisa giorgi iyo – lipartiani; kaci, romelic borot
saqmeTa sakeTeblad moavlina gangebam.
dedofalma langriT moarTva yava meuRles, daiba-
ra vaxSami male iqneba mzado. kidev apirebda raRacis
Tqmas, magram giorgim zizRnarevi mzeriT aiZula dedo-
fals daetovebina sastumro oTaxi.
qali usityvod damorCilda nabrZanebs da fexakre-
fiT gaipara oTaxidan. icoda, rom fexsacmlis quslis
kakunic giorgis isedac amRvreul fsiqikaze Zalumad
moqmedebda. amitom fexis wverebiT dadioda. bolos im-
denad SeeCvia, rom qceva Cveulebad iqca da am naklis
aRmofxvras amaod Seecdeba wlebis Semdeg levani...
- ai, martoni varT da SegviZlia visaubroT. nu ge-
naRvleba, xmamaRla isaubre, radgan veravin gagvigebs
mainc. magram merme dafiqrda da naTqvami ase Seaswora:
-ajobebs frTxilad viyoT, egeb kedlebmac moisx-
an yurebi. `xo ici, sasaxle Waa, - rasac CasZaxeb, imasve
amogZaxebs. xolo eqoTi ramden rames ityvis Turme
brZenkaci...~
giorgis mWevrmetyvelebas ismenda mxcovani imer-
Ta xelisufali. aseve dauZinebeli mteri levan dadian-
isa. ase eubneba axla giorgis; yofil regents samegre-
los samTavrosas...
- `xedav, raoden moRonierda Seni Zmiswuli`, - merme
moyveba enaqaqana kaci levan dadianis politikur mis-
wrafebebze da mizandasaxulobaze. politologiviT Se-
ajerebs erTmaneTTan mis naTqvams, navaraudevsa Tu re-
alurad ganxorcielebuls, riTac yofil regents go-
nebas mouwamlavs...
zomierad iWers Tavs osmaleTTan, elCoba gagzavna
moskovs, mimowera qonda italiasTan, uwinares ki romis
papTan. Wkviania, niWieria, brZenkacia; Cvenda saubedurod1 vaxSami – mwuxri saWmeli glexurad.
180 181
SeuZlia nebismieri xaTabalidan Tavis daxsna, zedmoWrili
papaa, - ai is gaiZvera aleqsandre, kaxeTis mefe, - mebrZoli
da muxlCauxrelad mSromeli. levaniviT sxva samTavroTa
dambeCavebeli.
albaT gaigeT, rom afxazeTic morCilia ukve. afxaz-
jiqebs ganucxada Turme – anda dammorCildiT, an Tqve-
ni TavebiT godols avaSenebo.
- mec egre moviqceodi, - gaamarTla am wuTs Tavisi
sisxli da xorci, magram misTvis saZulveli persona. aba
ra ggonia, Tavze xeli unda gadausva TanamebrZolT?
lomma rom Tavis bokvers alersi dauwyos RirsebaSela-
xuli mxeci iukadrisebs, damcirebad CaTvlis da ganze
gadgeba. hoda, ajobebs sanam maxvils dagkraven, Tvi-
Tonve daaswro.
erTi eg iyo, rom gulnatkeni iyo imereTis mefe
giorgi III-ze. gamudmebiT Tavis Zmiswuls kaxTa mefes
amsgavsebda. ra iqneboda, rom niWier dadianSi Wkviani
lipartianis elementebi amoecno?!
qarTli daimoyvra. 1633 wels mefe rostoms daukav-
Sirda da mas Tavisi da mariami miaTxova. mogexseneba
giorgi, rom es politikuri qorwineba iyo. jer erTi,
siZed mefe arCia, meorec, iranTan kavSiri daamyara said-
anac fulad subsidiebs iRebda.
didad winaaRmdegi viyavi am qorwinebis, magram
baRdadTan davmarcxdi da tyved Cavvardi. rom ara Seni
mondomeba da gamosasyidi, albaT dRes aq ar viqnebodi.
guria xom 1625 wlidan mis xelTaa. guriis mTavari
simoni taxtidan Camoagdo, mis nacvlad ki masTan daax-
loebuli kaTalikosi malaqia gurieli aiyvana.
goWourasTan 1623 wels momxdarma omma da Cemma
marcxma kidev ormagad gaaZliera Seni Zmiswuli.
Cveni mokavSireoba vgoneb isev ZalaSia. ase mcon-
arebiT da umoqmedobiT Seni Zvirfasi Zmiswuli didxans
iparpaSebs Tavisuflad. klRe-dReze mefec SesaZloa
gaxdes da mere naxe Sen ra bedi gvelis. Cven wagvarTmeven
sasaxleebs, gagviyidian colebs, SegvafurTxeben sul-
Si da Cvens sxeulebs Camokideben Wyondidze.
amas winaT xmebi davyare, viTom kaTolike gaxda.
megrelni qristes Tayvanismcemelni arian. ZiriTadi
mosaxleoba marTlmadidebelia. vifiqre kaTolike mTa-
vars zurgs Seaqceven meTqi. Tumca im wyeulma wirva-
locvaze siaruls mouxSira, xalxSi ucnauri rwmena
danerga; ise, rom wminda giorgis xativiT endobian yve-
laferSi. mosaxleoba ise mounusxavs im grZneul dev-
kacs, rom morCilebaSi hyavs yoveli da maTze did suli-
er zegavlenas axdens. ucnauria, magram TiTqmis yvela
odiSeli aRiarebs da fexT egeba levan dadianis kults...
boroteba rom mxrebs umZimebdes gana aRiarebdnen
megrelni? ver virwmuneb, viTom martooden cecxliTa
da maxviliT axerxebdes samTavroSi mSvidobis damyare-
bas. marTlac rom ucnauria. martooden RvarZlkaca rom
iyos, rad emTxveodnen levans megrelni wmindaniviT,
rad dawerdnen xatebs, romelzec martivad amoicnobT
mmarTvels, rad emsaxurebian ase Rirseulad?
raRac ucnauri eleqsiri aqvs, moipova da moZebna
muxti, riTac axerxebs movlenaTa msvlelobas. ise Tama-
Sobs politikaSi, viTom Wadrakis dafas ganagebdes. Cv-
enda samwuxarod, arc erTi TamaSoba ar waugia.
erTi Tviseba aqvs levans – esaa TviTrwmena; swams,
rom batonia yovlisa. aseTi Zlieri kredos, mrwamsisa da
sakuTari Tavis gaRmerTebiT moaxerxa yvela faTerakis
daZleva. gana kacia levani? – esaa manekeni, romelic yov-
el saukuneSi gamodgeba, TiTqmis yvela droSi mmarTve-
li Tu ara gavleniani, mandatis mqone persona iqneboda.
rameTu masSi meufeba tivtivebs uwinares, vidre sxva niS-
nebi. da ar mikvirs esoden Zlieri potenciis mqonem miaR-
wios warmatebas.
aba ras daaklebs wuTisofeli esoden Zliersa da
Seupovars. sawuTro mxdalebs aCiavebs, aSinebs da imo-
nebs, Torem ZlierTan miaxloebasac ver bedavs.
182 183
isic gavifiqre, bunebiT amays raime veraguls
gavukeTeb, iseTs, romelic Cirqs moscxebs mis kacobas-
meTqi.
albaT gsmenia vezirTuxucesi kortuga, Cemgan
viTomda gaZevebuli. dedofal darundiasTan sayvarlo-
bis inscenireba moawyo. zogadad qalebi mebralebian,
magram... es iseTi Woria, riTac uciloblad gavamwareb-
di levans.
magram im aSarma ar daijera. ieWva, rom Cveni namo-
qmedari iqneboda. samagierod xalxi daajeres Cemma
msaxurebma, viTomda marTla meZavi iyo.
pativmoyvare xalxma ver aitana esoden sodomuri
sircxvili da albaT gsmeniaT, rom saxelovani Sarva-
SiZis asuls rogor warkveTes cxviri. marTla codva iyo
msgavsi mSveneba, magram ar miTxra rom guli getkina. Sen
rom levanis pirveli satrfo moakvlevine, analogiuria
vgoneb am ambis.
nasiamovnebi giorgi lipartiani savarZelSi mjdo-
mare TvalT isaxavda im moments, roca sabralo darun-
dias jalaTi cxvirs kveTda. aseve warmoidgina gamware-
buli Zmiswulis portreti. gulmxiaruli yalions Sve-
bagaclili eZaleboda.
ase gadauCurCula imerelma lipartians:
-dadianis piradi cxovreba ise gavigeT fexqveS, ro-
gorc Rorebma briliantebi. mogudulad icinoda. Sem-
zaravi mimikriisa da ucnaurad dakunTuli saxis nakvTe-
bis mqone RvarZlkaca...
mere isev dadumda, isev odiSze Camougdo bani. axla
ase eubneba giorgi imerTa mefes:
- ra xdeba odiSs, dadianiseul sasaxles?!
giorgi III dums. eZebs iseT sityvebs, riTac gaaxa-
lisebs naxevrad cocxal yofil regents:
- `turebi ymuian da Soriaxlo binadroben daTve-
bi`. sma ar hyvarebia Turme levans, axla ki galoTebula.
ase gaiZaxis Turme gamudmebiT: - `qalebi Tu damifleTen
guls, Torem yvav-yornebi ras damakleben Tu icio!...`
- oho! – SesZaxa mxiarulad lipartianma. eg ra de-
vizi gamougonia, - iseTia, rom amgvari rwmeniT cxovre-
bas verc ukeT moiwyob da verc gaiuareseb...
erTi eg iyo, rom uzomod sZagda levani, samagierod
misi yvela qmedeba samagaliTod miaCnda.
`radgan mas qalma daufliTa guli da brZolaze
xeli aaRebina, iqneb mec egre gadamTelos bedisweram?!
magram ara... nestani ase rogor gamwiravs? martooden
SiSi daamuxruWebs wyeul dedakacs...
mere isic moagonda:
-`mglebi ymuian da Soriaxlo binadroben daTvebio!`
nuTu ase gauWirda da gaveranda mTavriseuli sasaxle.
RmerTo ra bednierebaa!.
barbaciT wamodga, fanjridan gaixeda; uazro
TvalebiT aSiSvlebda garesamyaros. garyvnili bunebisa
iyo da warmosaxvac Selaxvoda Zlier...
bolo dros msubuqad Cacma dasCemda, imitom rom
mZime samosTa tareba Rlida uzomod.
axla axali winadadeba wamoayena mefem.
-`sufra gavmarToT aq salipartianos. mwyerisa da
nadiris xorci hyvarebia Turme. dae, aq moviwvioT.
mxedarni CavasafroT Soriaxlo. purobis Jams iaraRi
avyaroT masa da mis garSemomyofT`...
TaTbiri SuaRamisas dasrulda. ise gaiyarnen,
rogorc dRe-Rame gaiyrebian erTurTisagan. da orTave
gulmxiarulni iyvnen, rameTu farisevluri gegmiT
xafangSi ewadaT dadianis moxelTva. Tan erTxel da
samudamod izeimebdnen gamarjvebas...
���
saxedaburuli darundia SarvaSiZe Wyondidis xis
qveS mTvlemare igonebda levan dadians; bolos rom Sex-
184 185
vda qmari uzomod gardaqmnilad moeCvena. ise eCurCule-
boda, viTom baiebsa da velis SroSnebs eamboreboda;
- Turme advilad SeZlebiaT Cemi gawirva darundia.
martoobisTvis ganwiruli mTavari kidev ramdens aitan-
da Sen rom ar gemuxTla da Tanamosaydreobaze xeli ar
ageRo... xma misi iyo rudunebiT moxvewari; deviviT rox-
roxa da kldis qarafebs mixeTqil zRvasaviT sazizRari.
axla ki mdumarebis samoss gaxveuli qveSecneulad but-
butebda minorul hangebs.
unda darundias levanisaTvis nugeSis micema. zus-
tad iseTive maxvewari tonalobiT eubneba:
- yvelam rom gimuxTlos ZaRlsaviT gierTguleb
levan! magram imdenad ususurad JRers, TiTqos mis
mTqmelsac ar swamdes misi...
ar mjera mainc. sul im eWvebis bralia, romelSic
gavexvie me... ase meubneboda mamaCemi, nu miendobi deda-
kacebs, radgan rogorc ki yvelafers xelT igdeben, gu-
li ucruvdebaT da gvelebiviT icvlian perangs.
SiSnarevi darundia TrTolas aetacna. amCnevda,
rom levani raRac Semzaravs upirebda. kortugasTan
Ralats abralebdnen dedofals, Tan es SeTiTxnili amba-
vi Tavadac aRiara merabma da bolos, yvela samxili mis-
da winaaRmdeg imizneboda.
beds mivendobi da mdinaris dinebas avyvebi, gai-
fiqra SarvaSiZis asulma. pasuxad es uTxra levans:
- meeWveba, rom guli imaze metad dagifliTo, vidre
dRes gaqvs dafleTili. yvelafers imsaxureb da amasTan
arafers, radgan Seteva gCvevia da daTmobis moZule
xar... guli mwydeba, rom imaze nakleb giyvarvar, vidre
eg Seni saocnebo odiSi.
imdenad uZluria Seni Cemdami trfoba, rom pirve-
live warmoCenisTanave momiSoreb. vgoneb samarTliani
mizezi gipovnia da awi vin SegaCerebs devkacs.
`moarul Worebs ufro usmen, vidre naRvlianad,
Ramis bind-bundSi dardnarevi qalisgan amusikebul
roials.~
gacilebiT bevrs iTxov sxvisgan, radgan SensaviT
uZleveli ggonia yvela. ar dagaviwydes, rom qali var
pirvel yovlis da is, rac mamakacis kunTmagar mklavebs
SeuZlia, - `qalis unazesi xelebi masTan uZluria da au-
moqmedebeli.~
Sen ver xvdebi, rom sulic ki mogyide. martooden
SiSisTvis? qalis samyaro da Sinagani gancdebi TvalT
dagixate, briliantebiviT mogifine. Sen ki mainc ggonia,
rom ase iolad dagikortni mag guls?
`me arwivi ar gegono levan da arc Sen gixdeba msx-
verplad Tavis moCveneba`. Zalaufleba Sens xelTaa, da
ver gamiazrebia ra gaSinebs...
dionise, RvTaeba dionise. eg wyeuli loTi gana ar
iyo Rirsi? ra daiCeme qali Tu damifleTso guls. siy-
varulis uflebas Tu waarTmev dedakacs, mxecadac iqce-
va. nadiri ki ra nadiria, Tu sxvas ar moixelTebs...
ar daijero, rom giRalate. ajobebs erTxel mainc
gaumarTo sakuTar Tavs dakiTxva; gansaje, ramdeni vq-
men SenTvis da rogor Segiyvare.
da Tu mainc iwameb, rom meZavis sisxlisa var, ise mo-
iqeci, rogorc genebos. awon-dawone yoveli da usafuZ-
vlod nu ganmagdeb Seni cxovrebidan, Torem erTurTs
mowyvetilni gavnadgurdebiT. Znelbedobis Jams me rom
ar menugeSebine, eg Seni samSobloc miwis nafleTebad
da kolonad qceuli iqneboda. da meeWveba, rom Cemi gan-
devnis Semdeg warmateba isev moipovo, xolo mopovebu-
li – SeinarCuno. rac ar unda dammarTo, Tund veraguli
sasjeliT gamisworde, mainc meyvarebi, radgan kaci ki
ara RvTaeba xar, romlis mosvlis mizezs verasdros
gaigebs kacobrioba da verc imas, ra gawuxebda mTeli
cxovreba...`
miuxedavad imisa, rom adamianebi ubedurebisgan
itanjebian, cxovrebas araferi enaRvleba da Tavisi tem-
piT, auCqarebldad da udrtvinvelad miemarTeba win da
win, ise, rom ukan gamoxedvac ar unda. an ra darCenia war-
186 187
sulSi? igive, rac momavalSi unda naxos, amitom urCevnia
win gaikvlios gza...
xis qveS garinduli dedofali warmoidgens dadia-
niseul sasaxles da SeSliliviT daiwyebs moTqmas. Tavis
amRvreul sityvebSi xSirad warmoTqvams `levans`, `ma-
nuCars` da axalSobil aleqsandres, romelic avadmyofi
moevlina qveynierebas. am sabralos afxazeTSi Caedga
suli. xolo samegrelo jerac ar enaxa Tvalad. (am ambis
Semdeg ramodenime Tvem ganvlo.)
sevdamosili da fiqriT garTuli RvTismSoblis xa-
ts Seevrdomeba, romelsac mTeli Tavis cxovrebas gada-
uSlis. im wuTidan, roca umanko TiTebiT silaSi iTiTx-
neboda da imis CaTvliT, rom viTomda bednier gogonas
rogor waarTves cxovreba...
����
grZneuli devkaci nela miuyveboda wuTisoflis
mixveul-moxveul gzas. ise iyo gaTiSuli, rom verafers
grZnobda garda tlanq ZalasTan Serkinebisa.
idga ganmartovebiT da fiqrobda, sad iyo bednie-
reba an ra iyo igi. es arsebuli fenomeni raRac mistiurad
miiCnia da guli dawyda imaze ki ara, rom dResdReobiT ar
iyo bednieri, aramed imaze, rom arasodes ugrZvnia igi...
sulis sitlanqesTan Segueba aRmoCnda Zneli asa-
tani, Torem yvela danarCens iolad aitanda.
daiRala ise, rogorc arasdros. - `me mudam daqan-
culi viyav, magram ase Zlier ki aRar...`
ar unda mieca sakuTari TavisTvis imis ufleba, rom
ubeduri yofiliyo.
TiTqos yvelaferi hqonda saimisod, rom Tavi ube-
dnieresad egrZno. magram, maSin, roca dadga faqtebisa
da movlenebis winaSe aRmoCnda, rom misi warmosaxviTi
bedniereba cru da SeTxzuli yofila. anu es iyo grZno-
ba, romelic gamoegona. arwmunebda Tavs, viTom srulad
hqonda cisgan yvelaferi moniWebuli. da moulodnelad
maSin daimsxvra da gacamtverda, roca sayvareli arseba
wartaca mdumare da marad gauRimarma RvTaeba for-
tunam! ai maSin, mware fiqrebs mieca da roSavda bundov-
nad. amdeni neologizmi da mainc dgas mtkiced da Seu-
ryevlad.
TiTqmis araferi undoda garda martoobisa. SeC-
veoda sakuTar TavTan CurCuls da imdenad daaxloebo-
da da moexelTa es grZnoba, rom TiTqmis sicarieles
grZnobda, roca auarebel xalxSi iyo.
iTvlida wamebs, wuTebs, saaTebs. dros anawevrebda.
sakuTar ubedurebas amravlebda, rogorc usasrulo
ricxvebs.
����
borots da RvarZlians arasodes usmens RmerTi,
magram satana yovelTvis eqomageba...
am sataniseul gamovlenas zogjer brZenkaci ad-
vilad xvdeba. ase iyo levan dadianis SemTxvevaSi.
roca despanebma amcnes, rom stumrad epatiJeboda
regenti giorgi lipartiani, simwriT axarxarda dadiani
da umal ieWva, rom beberi gaiZvera kargs arafers uqadda.
TiTqmis mTeli cxovreba mzakvrul, muxanaTur gegmebs
dedazardlis qseliviT beWavda, qsovda. sxvisi ubedure-
biT kmayofili xalxSi mainc RvTismosavad cxaddeboda.
levan dadiani rom eSmaki politikosi ar yofiliyo,
xafangSi ueWvelad gaebmeboda, magram kargad icnobda bi-
Zas, pirmoTnesa da cbiers, amitomac mudam frTxilobda....
aseTi gegma hqonda mTavars. jariTurT wavidoda
salipartianos. axlomaxlo Caasafrebda mstovrebsa da
meomrebs, TviTon ki iaraRayrili ewveoda biZas stumrad.
purobisas, SezarxoSebul stumar-maspinZelT misi jari
188 189
Semoewyoboda. Tavdapirvelad xanZars gaaCaRebdnen da
yovelives cecxlis alSi gaxvevdnen, amiT rasakvirvelia
mTavris da stumrebis yuradRebas miipyrobdnen.
ase dasaxa gunebaSi levanma, rom biZa sasaxlis gvi-
rabiT gaiqceoda. amitom sufraze dedoflis gverdiT
dajdoma arCivna, rom sityva daetyuebina misTvis...
mTavris gegmaSi esec Sedioda: imereTis mefes da
giorgi lipartians Tvalebs adgilzeve daTxrida, xolo
danarCenT dilegs daalpobda. umSvenieres mandilos-
nebs Tavis erTgul mokavSireebs xasebad daurigebda...
���
orSabaTi dila gaTenda, gulmokluli mTavari mi-
saRebi oTaxis sarkeSi imzireboda. sarkidanac irekle-
boda asaki da momqancveli saxe, - uazrod motexili da
danaoWebuli.
mas usaTuod sWirdeboda vinme, vinc TanaugrZnob-
da, gaamxnevebda, sicocxlis azrs Sematebda, Torem
aseT sicarieleSi fiqrobda, rom aravis sWirdeboda, arc
ers, arc xalxs, arc vinme qals...
Sav, mamapapur samosSi gamoewyo da hgavda siSavis
angelozs, sadac midioda risxva da cecxli mihqonda.
am bolo dros uzomo Zalauflebis mqonem pozicie-
bi ganamtkica dasavleTiT, aRmosavleTic ferxT egebo-
da. esoden didi warmatebis mqonem daimorCila svanebi,
afxazni, daimoyvra qarTli erTi sirTulis rubikons
waawyda, magram masac dRe-dReze gadalaxavda. erTad-
erTi auRebeli cixe-simagre imereTis samefo gaxldaT!
Tuki am samefos Tavisi gavlenis qveS moaqcevda, maSin
gamefebasac SeZlebda da imedovnebda, rom samegrelos
darad aaRorZinebda mTel imier da amier saqarTvelos.
amdeni wlis Semdeg isev axsovda Wabukuri mexsie-
rebis labirinTebs aleqsandre kaxTa mefis naCiCinebi.
`daviT aRmaSenebeliviT Zlevamosili yofiliyav da im-
droindeli Zliereba da Saravandedi qveynisa dage-
brunebinoso!` ratomRac levanis yovlisSemZleobis
uzomod swamda papas da xSirad Wabukis maxvilgoniere-
biT aRfrTovanebuls uTqvams:
- `Tu erTians ver gaxdis saqarTvelos, Tavisave
monagebsa da dadianiseul samflobeloebs mainc gana-
Zlierebso`.
papis winaswarmetyveleba jer-jerobiT cxadze
ucxadesi iyo.
uzomod nerviulobda Turme gzad mimavali mTavari,
radgan dRes gadawydeboda Tavisi qveynis momavali.
`veraferi vixile jerac iseTi, rac mTavrobaze
xels amaRebinebs. magram warmoidgineT, erSi momravld-
nen jojoebi, sisxlismwoveli parazitebi da iciT ras
mTxoven? – gvirgvini movixsna Tavidan da Sevwiro maT...
araferi SeuZliaT, garda amboxebisa, Cveni reli-
giac ar moswonT da arc mRvdelmTavrebi. ase gaiZaxian:
`risTvis gamoigones aRsareba im Savanaforianma Rm-
erTebma? – raTa adamianTa sulieri samyaro daimorCil-
on da Seamowmon, ramdenad endobian jvars, rom merme
miT Semogition ubedurebo, jvari da eklesia kargi iar-
aRia TqvenTvis...`
da erTi ram meeWveba, uciloblad dagiTmobdiT
taxts, rom ara Tqveni kacTmoZuleoba. roca rwmenis lam-
pars aqrobT da xalxs masonobisaken mouwodebT, roca
gwadiaT siwmindeebi moufinoT Rorebs, samTavroze ki
wili iyaroT da imgvarad gainawiloT, rogorc kvarTi
uflisa Cvenisa, roca ggoniaT, rom uomrad icxovrebT
bednierni, Seurcxvenelni da Tavisufalni, - amgvari
kredos mqoneT mogarTvaT yovelive langarze?
eg gaiZvera giorgi xalxSi RvarZlsa Tesavs, amit-
omac ver imkis ifqls sabolood! Tu adamianT yovelives
wagvri, maSin amboxdeba mxolod. me ki ara Tu wavarTvi,
190 191
aramed usasyidlod davurige miwebi, gavxseni salaro,
davapure obolni.
albaT amadac vuyvarvar xalxs... me rom puris nacv-
lad mSvenierTaTvis iaraRi mimeZlia, is Tofi Cemda
winaaRmdeg gaisvrida. kargi beladi didxans marTavs
qveyanas da ici ras unda umadlodes igi amas? man marT-
vis sadaveebis Cabarebis dRidan iswavZla saqmis keTe-
bac... xolo roca beladi xalxis gulisnadebs ismens da
keTil saqmeTa Tanaziaria, mas ase ubralod gawiraven?!
imas ki ar unda mistirode, rac dakarge, aramed imas,
rom kidev mets dakargav umoqmedobiT. ar uyvarT mo-
mtirali xelisuflebi. radgan brals gulCvilobaSi
sdeben, xolo qalaCuna arsad eWirvebaT, arc saxlSi da
arc omSi.
da mainc, rogor unda aeSenebina levans qveyana?
anu me, amJamindel mesveurs samegrelos samTav-
rosas, unda mesmodes, ras mTxovs momCivanni da rogori
tonalobiT saubrobs xalxi mTavarze. sxvas rom Tavda-
jerebisaken movuwodo, TviTon unda iyo Tavdajere-
buli, xolo Tuki siyvaruls qadageb da aswavli yovel
suliers, merwmuneT, erTxel mainc unda ganicados
Tqvenma sulma RvTaebrivi qrolva...
demonstraciebi... amboxebebi... tirania... sisxli...
axali xelisufali, axali kanonebiT. Tveebis Semdeg ki
aRmoaCenT, rom Zvelisgan axali arafriT gamoirCeva. da
nanobT, rom ase daixarjeniT, rom amdeni iomeT uSedegod!
TavisTvis fiqrebSi garTuli mTavari fiqrobda:
ra SeuZlia beber lipartians? roca Zlier gau-
Wirdeba qal-vaJebs gahyidis, mere saxnav-saTesebs, mere
kulturas, bolos samTavros; amas ise izams, rom xalxs
Zveli mmarTvelis namoqmedari egoneba. SeiZleba aTma
welma agaRorZinos an miwas dagflas, aTi weli gzac aris
mwvervalidan ufskrulamde da ufskrulidan – mwver-
valisaken. xolo Tu ginda ar sZuldeT zogjer mainc
unda emsaxuro ers Rirseulad.
araferi swadiaT adamianebs garda gandidebisa, sa-
xelis moxveWisa da simdidrisa. TviT mdabioc Tavis
mxriv, SesaZloa Cumad simdidrisaken iswrafvis, xolo
mdidari zeaRmatebuli fufunebisaken. ginaxavT kaci,
romelic piriqiT inatvrides?
eg giorgic miaRwevs mizans da mere naxe, rogor ga-
dauqrolebs Cemi papispapis da winaparTa mier sisxlis
fasad agebul siwmindeebs. radgan arafers gaaCerebs,
rac dadianTan iqneba kavSirSi; SeiZleba sasaxlec gada-
wvas da mis nacvlad axali aagos, Tuki gunebaSi daujde-
ba da raRac xma CasZaxebs, rom is araTu lipartianis,
aramed dadianis kuTvnilebaao.
gzad mimavali xvneSda. didad ar ebraleboda sakuTari
Tavi, magram miCveoda mainc meufebas. lomi iyo da soroSi
rom moeTavsebinaT, boRmisgan ueWveli mokvdeboda.
didkaci iyo levan dadiani da biZas rom dilegs amo-
elpo, Tavs lafis dasxmad miiCnevda. garda amisa, memk-
vidre mcirewlovani iyo. enaneboda Tavisi gvari amo-
saZirkvad, ver epueboda imas, rom yofili regenti gior-
gi lipartiani gabatondeboda sasaxleSi, xolo dadiane-
bi gaqrebodnen pirisagan miwisa...
amasTan, odiSs SeeZlo gamxdariyo ZlevamosilT-
agani da mTavris ocnebas Sesxmoda frTebi. gana marto
mefoba ewada dadians? aramed surda erTiani saqarTve-
lo exila da aleqsandre mefis naxvewari da naCiCinebi aes-
rulebina...
rogorc ki salipartianos miuaxlovda levani, au-
racxel sazogadoebas mohkra Tvali. guli dawyda, rom
dRes aq martoka modioda, rom mis gverdiT ar idga
umSvenieresi banovani darundia SarvaSiZe...
ezoSi viRac qalbatoni ZaRls aseirnebda. finia iyo,
romelsac sawyaloblad SemoWdoboda xajaluri. sru-
liad uadgilo iyo am ZaRlisTvis sabelis mobma, radgan
mZime jaWvs Zlivs aTrevda pirutyvi, Tan erTob mos-
192 193
Weroda sacodavs... ixrCoboda, Tumc ki gulqva banovani
mainc ar aqcevda yuradRebas.
- `am ZaRliviT sawyalobeli gaxdeba Seni cxovreba
bebero melaZuav! martooba ki iseve Segawuxebs da moga-
xrCobs, rogorc am pirutyvs es sabeli. ai mere ki iseve
gulqvad, civad dagakvirdebi, rogorc es mandilosani
iyureba zevidan. rameTu ZalgiZs wamarTva is, rasac
Sevwire Cemi cxovreba. gsurs Seni gerbi aRiarebino da
mis winaSe daaCoqo megrelni, axlad SeTiTxnili gaaR-
merTon, ise, rom misi warmomavlobac da sadaurobac ver
gaigon!...`
axlos miiwia levan dadiani qalTan. cxenze amxe-
drebuli naqandakevs hgavda, - aseve qvisgan damzadebu-
li SedevriviT mrisxaned momzirali! macdurad dasc-
qerda qalis mSvenier siluets, umSvenieress moyvani-
lobas da win gamoweul or unatifess mkerds.
- qalbatono, qalbatono, - ai daiZaxa levanma da si-
tyva damTavrebuli ar hqonda, rom diacis silueti mis-
ken mobrunda. amasobaSi levanma cxens sadaveebi mohqa-
Ca, aRvirs xeli auSva da CamoqveiTda. Semdeg mzera mi-
apyro im ucnobs, mis win rom idga, sicxisgan Tu simo-
rcxvisgan SewiTlebuli...
amRvreuli, alewili saxe da mdumare gamometyve-
leba qals cotaTi amaxinjebda. gasaocari is iyo, rom
mas cal-calke lamazi araferi hqonda, mTlianobaSi ki
lamazad warmoCindeboda. an erTianad mimzidveli iyo an
piriqiT.
didi mwuxarebisa da moCvenebiTi bednierebis pae-
qrobisas da urTierTmetoqeobisas ar icoda Sefaklul
saxes ra gamometyveleba mieRo.
moTminebadakargul mTavars ver gaego, vin iyo es
mSvenieri mandilosani. is ki sixarulisgan hkioda: `le-
van, levan, - nuTu Sena xaro?~ moalersebasac apirebda,
Tavze xeli gadausva, magram moulodnelad esircxvila;
warmoidgina, rom es is levani ar iyo, sasaxlis karze mis-
Tvis bedis sinabara darCenili cameti-ToTxmeti wlis
biWi. bolos da bolos arc TviTon iyo ocdaerTi-ocda-
ori wlis nestan-darejan WilaZe!...
TiTqos sul sxvagvarad warsdga mTavari mis cno-
bierebaSi. ukve wlebis Semdeg, mis winaSe idga mxarbe-
Wiani, asakSi Sesuli mamakaci, - movaleobis grZnobiT
guldamZimebuli mmarTveli.
undoda afxazTa mTavris asulze sityva Camoegdo,
magram moagonda, rom didi xani iyo, rac levanis cxovre-
bidan wasuliyo. amitom azmnobda:
- ar esiamovneba odiSis mmarTvels, Tuki masze bans
Camovagdebo. sxva kiTxva ki arafriT mosdioda TavSi da
idga mdumared.
radgan qalma araferi hkiTxa mTavars , levanma piri-
qiT gadawyvita gamosaubreba da ase wasCurCula:
- `eg ra dagmarTnia dedofalo, rom SuadRis Takara
mzeze sabelmobmul finia ZaRls daatareb. `dedofloba`
ar gcodnia Tu RmerTi gagrisxviaT salipartianos? sul
sxva simaRleze unda idge dRes mainc nestan!...
- farisevloba? ox, es dawyevlili farisevloba.
nuTu Tqvenc amas iTxovT saxelovano mTavaro? isedac
bevrs viTmen da vmalav! moCvenebiTi niRabi bednieri
qalisa jerac Rirseulad damaqvs. nuTu eg ar kmara, rom
kidev axali sazrunaviT davimZimo suli?
`moCvenebiTi niRabi bednieri qalisa`, - es areuli
winadadeba umal daalaga da Tanmimdevroba Seucvala;
ifiqra, viTom dedofals raRac SeeSala Tqmisas, rameTu
swamda, rom lipartianTan bednierad cxovrobda. amis
mizezad ki nestanis nebayoflobiT qorwinebas miiCnevda...
`niRabi moCvenebiTad bednieri qalisa~... magram eg
xom igivea... nuTu marTla moCvenebiTia yovelive, rac
gars axveviaT maT? am gadaadgilebulma sityvebma sxvag-
vari azri ver Semates winadadebas...
daenana eg qali moCvenebiTi bednierebisaTvis. ra
unda hqnas kacma, rom srulad miagnos bednierebas? ib-
194 195
rZolos Tu gulxeldakrefili ijdes. `albaT unda imo-
qmedoso`, - daaskvna TavisTvis mTavarma, radgan sZagda
mconare, saqmisa da Sromis umoyvareo adamiani.: ar
uyvarda erT adgilas dayudeba; rom qarTuli andazisa
ar iyos, `dagubebul wyalSi xavsi da myvarebi1 mravlde-
biano`.
- albaT daiRale levan! namgzavri xar. wveuleba ki
sacaa daiwyeba. Sin SevideT, Torem mzis gabanguli sxi-
vebi uciloblad rets dagxvevs.
banovani sasaxlisken mitrialda. Tavis finias mo-
Tokva uwyo da neli, Tumca ki cotaTi nerviuli moZra-
obiT daadga Soreul biliks, ekal-ZaZvebiTa da kenWe-
biT mofenils...
sasaxleSi darbaisel sazogadoebas moeyara Tavi.
levan dadianis xilvisas SiSma da mdumarebam moic-
va oTaxSi SekrebilTa gulni. kargad esmodaT mzakvrebs,
rom levans risxva da maxvili mohqonda, amitom afori-
aqebdaT misi stumroba.
mTavari ki am adamianebis nacvlad veeberTela WaRs
misCereboda. iTvlida naTurebs, WaRis ornamentebsa
da moyvanilobas, Zvirfasi xrustalis elvarebasa da
bzinvas Tvalmoucileblad akvirdeboda. an unikalur,
Tumc ki damtveril wignebs miaCerdeboda kiTxvis mot-
rfiale kaci... da gauCnda survili, rom mis sakuTrebad
eqcia.
marTlacda Zneli iyo am saxlis saganZuri dasaw-
vavad gaemetebina, magram levani sadac pirad bedniere-
basac uaryofda, iq wignebi da nivTebi ra mosatani iyo...aq
SekrebilTa imedi da saso sul male gamoCnda palatis
derefanSi. TiToeul stumars (garda levanisa), simdi-
dresa da Tanamdebobas hpirdeboda. mandatis miRebis
surviliT aRtyinebul xalxs ki mTavris gangmirvac xe-
lis auTrToleblad SeeZlo...
amden zizRnarev Tvalebs rogor davemalo da sad
wavide? – fiqrobda gunebaSi levani. kmayofili ki imiT
iyo, rom nestanis mzeraSi TanagrZnobis raRac dozas
poulobda. da is uxaroda, rom es qali iseTive umanko
darCeniliyo,, rogorc odiSis samTavrobo karze...
axlos miiwia dedofalTan da yurSi CasCurCula:
`erTurTis bednierebis sanacvlod, sulTa xsnisaTvis
da moCvenebiTi idiliis WeSmaritebad gadaqcevisaTvis
me Sen dagexmarebi, samagierod ki momeSvele, rom qur-
cikiviT ar damisxltes berikaci...
���
wesad hqoniaT qarTvelebs, purobis win sasuli-
eroTagani jvars gardasaxavda sufras, rasac CvenSi
kurTxevas uwodeben.
ase miuCnevia yofil regents, rom kurTxevis gare-
Sec SeiZleboda. erTi mizani hqonda giorgis. Zalian ewa-
da vinme mRvdeli hyoloda stumrad, radgan Tu levans
raime gegma eqneboda purobis Jams stumrebis gaTokvas
mxolod RvTismsaxuris pativiscemiT ar ikadrebda. ma-
gram samreklo didi xani iyo daexura, xolo uwindeli
mRvdeli ramodenime dRis win gaqceuliyo. amis mizezs
mogvianebiT mogaxsenebT.
sufris TavSi mWmunvare da Wirveuli, buzRuna
berikaci ijda, mzakvruli gegmebis mqonem zedmeti mieT-
moeTis Tqmas arCivna sufrisTvis pirjvris gardasaxva.
gaocebuli levan dadiani gunebaSi icinoda. Tumc
es simwriT gamowveuli Rimili ufro iyo. erTi suli hqon-
da, sasuliero piris gmobisTvis da tradiciis uary-
ofisTvis adgilzeve aekuwa. ase gaifiqra mTavarma:.
`am kacma rogor ukmexad SeiTvisa RmerTis wodeba.
iqneb merme moindomos da adamianTa iRbals ise dauwyos
gawrToba, rogorc dro-Jamisgan moWmul rkinasa da1myvari bayayi
196 197
brZmeds`... nuTu mRvdelTagan dailia es mxare, rom yor-
ans gardaasaxvinon sufrisTvis jvari da ar akurTxe-
binon puri da Rvino!...
wesisamebr, dedofali gverdiT unda hyoloda gior-
gis, magram sakmao moSorebiT, qalebis gundSi mWmunvare
da sevdiani ZaliT icinoda. am qals yoveli wveuleba mos-
wonda, radgan mxolod am dros iyo droebiTad dedofa-
li. marTalia farisevlobda, magram xalxis TvalSi mainc
xom iyo pirobiTad bednieri banovani. tyuilad ki ar cx-
ovrobda sasaxleSi da bolos da bolos amaod xom ar iyo
odesRac saxelovan samegrelos dedofali.
gamWriaxma qalis gverdiT moikava adgili. yvelas
ukvirda, didi mTavari mamakacebTan yofnas da smas qaleb-
Tan CurCuls rom anacvalebda. sinamdvileSi ki undoda
nestanisgan gacilebiT meti Seetyo. marTalia, mTlad
masze daimedebuli ar iyo, magram misken mainc izidavda
raRac Soreuli da uCinari Jini... ver xvdeboda devkaci,
ra xdeboda mis gulSi. sxva rom araferi vTqvaT, bicola
iyo misi. ase gamoelaparaka nestans:
- ratom ar gyavT am politikur serobaze sasulie-
ro? xucesebi ra uyo salipartianos gamgebelma?
- amas winaT, levan, viRac mRvdelTmTavari xeze
Camoekida, caiSis eparqiidan iyo vgoneb. amis Semxedvar-
em, Cvenma moZRvarma, miatova samreklo da sadRac gaiq-
ca, rom mamonis msaxurebaze xeli aeRo da giorgis Tana-
ziari ar gamxdariyo.
- maS rogor, xeze Camokida? ra Sescoda mereda ase-
Ti nestan?
- eh, aba ras gaugeb lipartians. ase Tqva levanTan
erTguli msaxureba anacvala CemTan yofnaso! is xucesi
mgoni Tqvensas qadagebda ara?
devani dumda. gaaxsenda is dRe, roca kortuga dasa-
ja, xolo mRvdelmTavari arsad Canda. im dRidan daeZeb-
da, magram amaod. axla ki aRmoaCina rom biZamiss uwame-
bia sabralo!...
ar moewona levans isic, rom eg qali Zalian bevrs
uyveboda, rom ase umal ukarklavda yovelgvar saidu-
mlos...
axla cnobierebaSi amoutivtivda mamis werili...
manuCar dadians sikvdilamde ori TviT adre daewera.
rCeva-darigebebiT iyo werili ganmsWvaluli da erTi
ucnauri saidumloc ewera. ustari aseTi Sinaarsisa iyo:
- `Tuki ram dagabrkolebs mxolod qali iqneba, rad-
gan mzakvrebi mozRvavdnen dedakacebSi. fulis gamo oci
wlis qaliSvili viRac ukbiloze Txovdeba. eg banovani
ki imas gaiZaxis, rom ara Tu angarebiT, aramed siyvaru-
liT vTxovdebio. hoda gaxsovdes, amgvari qalebi dagi-
fleTen guls da Seni sisxliT gaZRebian mWmunvare da
nislian RameSi, magram mainc ver miaRweven mizans, rad-
gan Sens suls ver STanTqaven verasgziT!..~
nu miendobi sakuTar biZas, radgan ar ici vin aris
igi... dadianebis moZulea da wyeuli gvaris gam-
qomagebeli. gvari lipartiani kerpi hgonia, ratomRac mis
fexqveS moyras muxlebisas aiZuleben didsac da pat-
arasac. rom icode levan, tyuilad ar mZulda giorgi. imis
Semdeg, rac misi saidumlo gamJRavndeba Senc Segzarde-
ba igi...
xom yvelas hgonia, rom Cemi Zma aris viTomda. si-
namdvileSi mdabios sisxlisaa. dediT meZavi, gvariT uCi-
no, SesaZleblobebiT mxdali; erTaderTi niWi, rac mas
gaaCnia melaZua politikosobaa. mTeli qveyana rom gana-
wyendes masze, sasikvdilod mainc ar gaimeteben, radgan
saqmeSi, amboxSi, omSi misnairebi sWirdeba yvelas... nu
iswavli misgan nurafers, garda gamWriaxi politikuri
orientaciisa. da roca mTlianad amoicnob giorgis, gas-
rise, radgan kaci ki ara matlia, Wiaa, iseTi, romelic sx-
vaTa ubedurebaze ZReba...
swored es dro dadgao, gaifiqra levan II-m. araraobad
gaqcev wyeulo moCvenebav! Sen ra gegona, didxans
damimalavdi, rom sisxliT mdabio iyav? axla vxvdebi, Tu
198 199
ratom iTiTxnebodi SenTvis da xatavdi lipartianis
sagvareulo gerbs; regaliebic ki iSove, viTomda
dadianTagan gamorCeuli. Turme raoden mdabio da
usaxuri yofilxar sabralo biZav! inatre, rom pirvelive
jerze ar dagkra gulze maxvili. magram mainc gagawameb.
yvelaze mSveniers wagarTmev giorgi, yvelaze saTnosa da
wmindaTawmindas.
`sasjelad ki erTs gagiweseben zeciuri Zalebi. sul
martosuliviT icxovreb da SegzizRdeba cxovreba`.
merme fiqrebidan gamoerkva. gverdiT myof
dedofals isev gadauCurCula: `marani Tu gaqvT aq?!`
iWvneulma dedofalma mRelvareba Seatyo mTavars.
- `Rvino samyofad aris sufraze batono da mikvirs rad
mogndomebia marani?!`
es ise Tqva, Torem TviTon ar uwyoda gana yoveli.
levani samTavros mmarTveli iyo da ara karis meriqife,
rom xeladebiT Rvino ezida.
- kargs arafers giqadis giorgi lipartiani, CemTan
ki Tavs mSvidad igrZnob.
qali dafiqrda. SiSis demoni iRviZebda masSi. `vai Tu
levanma CemSi axalgazrduli Jini aRZraso`. am binZuri
azris gavlebisaTvis Sercxva sakuTari Tavis winaSe, rom
qmris Zmiswuls dedakacuri TvaliT Sexeda.
levanis garegnobam miizida, ufrore iman, xeli rom
gamouwvdina dasaxmareblad. da moewona mTavarSi is, rom
qalis damcvelobaze pretenzia ganacxada...
giorgisTan yofnisas sul raRacis eSinoda. Tavs
daucvelad grZnobda. Tan levan dadianma am erT wuTSi
imaze meti SesTavaza, rasac mTeli cxovreba ver Sea-
Zlevda giorgi lipartiani.
- marani sasaxleSia TviTon. marani hqvia pirobiTad,
Torem Rvinisa da aryis garda yvelaferi mouTavsebiaT
iq! muzaradebi, CaCqani, Tof-wamali, xmal-xanjali, zar-
bazanic ki hqonda uwin. yovel RamiT, sanTlis mxrColav
Suqze aTvalierebs am eqsponatebs, amayobs fasdadude-
beli sabrZolo aRkazmulobiT da ocnebobs albaT im
dReze, roca gagasamarTlebT Taviseburad!...
- `naxe, rogor ufleTs bebers guls, rogor Rala-
tobs giorgis`, am mankieri Tvisebis aRmoCenam SeaSina
da aaforiaqa mTavari.
zarbaznebis xsenebam kortuga moagona levans. ad-
amiani, romelmac mis cxovrebas daalewa frTebi, romel-
mac SeafurTxa sulSi da Tavisi sayvareli darundia
wartaca..., romelmac pirvelman aamboxa xalxi mTavris
winaaRmdeg!
araferia imaze Semzaravi, roca colis siyvarulSi
geziarebian da gedavebian, gtaceben. amis gadatana Rir-
seul mamakacebs yovelTvis uWirT, arc uRirsni xvde-
bian mocinarni.
amitom azri gauCnda, `rogorc ki cecxli gaCnde-
boda sasaxleSi, nestans Tavis bedaurze Semosvamda da
samegrelosken gaitacebda. amasobaSi Tavisi jari Semo-
ewyoboda palats, daacarielebdnen marans da dadiani-
seul koleqcias Sehmatebdnen!...~
Turme winaswar smenoda levans am marnis Sesaxeb
da amitom iyo misi cnobismoyvareoba mouTmenlobiT
ganmsWvaluli...
bolis suni SemoiWra derefnidan da Zlivs moaswro
viRacam dakivleba: - `sasaxle iwviso!`
imav wams zeze wamoiWra dadianis xrikisgan gaog-
nebuli yofili regenti. rogor Tu sasaxles miwvavs eg
vigindarao da axlomaxlo Casafrebul jaSuSTa mom-
lodines xeli ver aeSva xanjlisaTvis. idga, rogorc
vinme upovarTagani, - ucnaurisa da idumalebis momlo-
dine akvirdeboda imereTis xelisufals, romelic Tavs
icavda mcvelTagan.
levanic wamoenTo da brazmoreulma Tavis cxenos-
nebs aniSna saTiTaod daetusaRebinaT stumrebi. mxolod
giorgis sca pativi. Tavisi asakisa da mxcovanebis gamo,
magram damcinavad ki eubneba:
200 201
- amboben, rom qals RvTaebrivi Zala hqonia. hoda,
am banovanis meSveobiT gaganadgureb. risTvis unda da-
gindo mainc? erTi mizezic ara maqvs imisTvis, rom Se-
gibralo...
- biZa var Seni levan! – myisve mouWra lipartianma.
TiTqos xvewna-saTxovriani ufro iyo misi naTqvami
da RvTisda mimarT aRvlenil vedrebas hgavda. exve-
weboda es kerpkaca damindeo, magram levani aRar ismen-
da moxucis JRurtuls. piriqiT, mis Rirsebasa da pativs
sulSi afurTxebda.
biZa?! – ise gaikvirva, viTom pirvelad smenoda amg-
vari mimarTva. `aba ra Zia xar Sen. viRac mdabios vin mogca
dadianebTan damoyvrebis ufleba. ra gvarisa xar, isic ar
ici, ubeduro...~
giorgi Tvalebs acecebda; amazrzeni mimikriis mqone
gaxevebuli idga. cecxlis stiqionSi ki usaxurad
mogeCveneboda sasaxle, mTeli Tavisi RirSesaniSnaobebiT.
nestani gzaabneuli aqeT-iqiT daZrwoda. sasaxlis
samlocvelodan uZvelesi biblia gamoitana. mxolod is
ver gaimeta gasanadgureblad. oqros asoebiT nabeWdi
veeba wigni Zalze mZime iyo. misi Sinaarsi ar moeCvena
esoden damRlelad, rogorc TviTon wigni...
levanma qals mzera Seageba. mstovrebs aniSna maran-
Si dagrovili sabrZolo teqnika gadaerCinaT, TviTon
ki qarze uswrafesad dedoflis TanxlebiT Wadris xe-
sTan miirbina, sadac Savi hune mibmuliyo.
gamoedevna giorgi levans da evedra, ar waeyvana
nestani. `Seubralebloba mteria kacisa Zmiswulo!` nu
iqnebi gulboroti. momasvene am siberis Jams.
- nuTu amas Sen brZaneb, salipartianos meTauri.
kaci, romelmac mohkali kolxi asuli, damaSore Sarva-
SiZis mxolodSobil qalbatonTan da amioxre samTavro,
mravali wlis naSeni, namoRvawari. uaressac imsaxurebdi,
rom ara ridi Seni asakisa...
Tavaweuli miaqrolebda bedaurs da TavisTan mjdom
dedofalze fiqriT gabruebuli Tavs bednierad miiC-
nevda im wuTas...
Zlieri imperiis Seqmnaze ocnebobda. Canafiqri
sisruleSi moiyvana, simdidre auracxeli hqonda, calke
oqros madani, calke samxedro teqnika, haramxana. SeeZ-
lo uZlevel mtersac SeWideboda. amdeni ram hqonda da
amitom pirad warumateblobebs da ojaxur areulobas
sxvagvarad Wvretda. marTlac cota mizezi ar hqonda
bednierebisaTvis, magram srulad bednierebisTvis mainc
cota iyo. arafers Sehxaroda, radgan gverdiT ar hyavda
Tavisi siyvaruli darundia SarvaSiZe...
samegreloSi xalxi viSviSiT miegeba mTavars. mSi-
er-mwyurvalni patiebas Txovdnen levans.
mas Semdeg, rac darundia SarvaSiZe dasajes da
gaaZeves samTavrodan, levans mowyale TvaliT ar gada-
uxedavs megrelTaTvis. amitom momravldnen upovarni
da glaxakni...
Seebrala moZmeni did mTavars da ubrZana xelqveiTT
puroba gaemarTaT da am mizniT salipartianodan wamoRebu-
li ganZi da naalafari upovarTa da mSierTa lukma gaexada.
ar aRiarebda imas, rom mainc patiobda xalxs dana-
Sauls. ase ganmarta Tavisi namoqmedari: `xalxis kuTv-
nili xalxsve daubrundeso!...`
���
darundia SarvaSiZe samegrelos dedofalze metad
wyvdiadis angelozs hgavda. didroni Tvalebi gacile-
biT metis mTqmeli iyo, vidre TviTon qali. sulac ar iyo
saWiro imisi tonalobis gaJReradeba, an ametyveleba,
radgan mTeli kbode banovanisa erTianad giyveboda am-
bavs...
202 203
monasterSi, iloris saydars wasuliyo salocavad.
cdilobda javri da dardi gulidan amoeyara, magram mSve-
nieri darundia erTianad sevda iyo da aba rogor SeZleb-
da masTan gapaeqrebas. enatreboda levan dadiani da kla-
vesini, masaviT wripina da carieli melanqolia.
SarvaSiZis asulma guli aicrua cxovrebaze da mTe-
li saxe gaukerpda. ubedurebisgan daCiavda da nirSecv-
lili qalbatoni saubris Jams iyo carieli sityva, am si-
tyvebiviT gapentili.
ase daajera darundiam afxazi mTavari, rom araTu
levanma dasaja, aramed brbom gaasamarTla... setemans ar
sjeroda qalis, magram radgan levans mociqulebi ga-
moegzavna ramdenimejer da Serigeba eTxova darundi-
asTvis, bolos gaifiqra: dae, TviTon gansajos misma
asulma, rogor sjobdes misTvis. rameTu ar ewada xelme-
ored Semcdariyo.
Serigebis mizniT pirveli Ze manuCari samegrelos
karze gaegzavna levanisaTvis.1 magram, roca mstovrebi
movidnen setemanTan da moaxsenes sasaxleSi mimdinare
ambebi, brazi moeria mTavars.
levans aseTi gegma hqonda. undoda giorgi gaemware-
bina, am mizniT ki nestanTan saqorwino ceremoniali aRav-
lina. jer erTi, RviZli bicola Tu ara gamzrdeli xom
iyo, amitom ifiqra, rom am ambavs mxolod yofili regenti
daijerebda, TviTon darundia ki mixvdeboda SeTiTxni-
li ambavis idumalebas.
seteman SarvaSiZe qaRaldis furclebze Tavis gan-
vlil cxovrebas tkepnida. aTasobiT faTerakebi iwure-
boda naJur RvinosaviT xaverdisfer, muyaos qaRalde-
bze. ostaturad gaurboda SvilTan saubars da sasaxli-
seul ceremonials. gaurboda yvelas da yvelafers, rad-
gan rcxvenoda uzomod!...
Tavisi ocnebac dRiTi-dRe frTebs ikvecavda. axla
bebers martooden erTi survili amoZravebda, - mTavris
erTaderTi memkvidre (Tavisi SviliSvili) daexsna da
aeRo zugdidis garnizoni, xolo istoriuli sasaxle
cecxlis stiqionSi gaexvia. magram rogor? sakmarisi iyo
erTi daefstvina odiSis did mTavars, rom umal miaxle-
boda xmeleTis TiTqmis naxevari. am kacs iRbalic hqon-
da, niWic, Zalac; yvelaferi mis xelSi iyo da amitom
Znelad Tu wamoakvrevinebdnen qvaze fexs. ganadgurebu-
li da Sercxvenili kacis wamowyebuli omi umal CaxSobili
iqneboda, magram ase daesaxa setemans:
omi aucilebeli da gardauvalia. saxeli da didebi-
saTvis siberis Jamis ar gavibrZolebdi, magram Sercxve-
nilni varT da droa davibrunoT uwindeli pativiscema.
jabanni da laCarni ar unda vegonoT! Svili ver da-
icvao arc imas vaTqmevinebT. dae davmarcxdeT da movkv-
deT, es omi saWiroa sakuTar TavTan gasamarjveblad.
kvira dRea. ca sul mowmendilia. mze Tavis simxu-
rvales grZnobs da iwvis, magram Rrublebic ar eguleba
TavSesafrad.
roca levans amcnes, rom xidi ukve gadmoiara se-
temanma da omi iwyebao, araferi uTqvams. mxolod Tavis-
Tvis gaifiqra, rom sabolood Sordeboda Tavis um-
Zafress siyvaruls... rom es omi ar iyo misTvis gamarj-
vebis momtani!... setemans ase ganuzraxavs: omis win cx-
virmoWrili asuli jarisaTvis enaxvebina. rasakvirvelia,
amiT mxedarT aaRelvebda. Tumc mTlad iseTi sastiki ar
iyo, rom Svili sakuTari miznebisTvis xelmeored gamo-
eyenebina. isedac ganadgurebuli da Seuracxyofili asu-
li, mamisgan amgvar damcirebas ar moiTmenda. `afxazi mTa-
vari~ TiTqmis darwmunda am ideis arasrulfasovnebaSi.
yovelive ki Tavisi gulis cvalebadobas miawera, rad-
gan warumateblobam motexa welSi...
1levanma Tavisi Ze sabralo dedofals gaayola, radgan uyvarda da
ecodeboda
204 205
aha, ukve dgas erTmaneTis pirispir Semarcxveneli
da Sercxvenili. Wiris dResaviT ezareba simamrTan brZo-
la, magram bedisweris aRviri aqvs adebuli da iqiTken
midis, saiTkenac ubiZgeben. SiSi imdeni ar saxlobs masSi,
ramdenic ridi.
gavida dro da mixvda, rom seteman SarvaSiZis winaSe
arcTu mTlad camde marTali yofiliyo. Tan moxucs did
pativs scemda da ar swadda berikacTan qiSpi. am wuTSi
Semrcxveneli levan dadiani imaze metad iyo Sercxve-
nili, vidre seteman SarvaSiZis mxolodSobili asuli.
magram mTavarma moTmineba maSin dakarga, roca
Seityo, rom setemani gzad eklesia-monastrebsac mus-
ravda. ise iyo sawuTroze gulmosuli, rom TviT Rmer-
Tisac ar eSinoda, xolo jvarcmis xatebs dascinoda da
xarxarebda.
muxlCauxrelad ibrZodnen afxazni da jiqni, ma-
gram veraferi gaawyves usaxuri xmal-xanjlebiT. dadi-
anis qvemexebma da yumbarTmtyorcnema jaris naxevari
Semusra, xolo darCenilni aotna, gaaqcia.
am omSi seteman SarvaSiZes Tavi mohkveTes. sabra-
lo kaci ukanasknel wamebSi darundiasa da afxazeTis
saxels gaiZaxoda. darundias saCivaric axda. ori uZvir-
fasesi qmnileba `Svili da samSoblo`, - erTianad gada-
sansles megrelebma.
zariTa da gloviT Seasvenes SarvaSiZis sasaxleSi
calke Tavi da calke tani.
mTeli Rame darundia mamas efereboda. sisxls
swmendda yoveli mxridan.
qalis Sinagani samyaro imaze civi da miusafari aR-
moCnda, vidre TviTon mamisTvis ganmzadebuli saflavi...
���
im dRes, roca levani sabrZolvelad miemarTebo-
da, nestan-darejani mware fiqrTacemas Sesdgomioda.
bednierad cxovreba Turme yvelas SeZlebia. fu-
funebasTan Segueba gacilebiT advilia, vidre sidux-
WiresTan brZola. sadac erTi saamoa, iq meore samwu-
xaroa. Tumc simdidres erTi cudi Tviseba hqonia. SeuZ-
lia gaazarmacos da gaafuWos adamiani.
Sromaze guli aucruvda. sakmarisi iyo Rirseuli
kacis gverdiT aRmoCeniliyo, rom yvelaferze uari eT-
qva. levans pativs cemda da sasaxleSi Tavs Rirseulad
iWerda. gadaeCvia smas, tyeSi wanwals, meezoveobas, mdabi-
osaviT Wamas, magram cerebze siaruli ver moiSala veras-
gziT... Turme yvelafris uaryofa SeuZlia adamians, Tuki
sanacvlod SesTavazeb martooden bednierebasa da Tbil
kerias...
ar gvida saxls, ar recxavda sagvareulo WurWels,
magram damerwmuneT, fufuneba Turme yovelTvis ar
Svenis mandilosans. lipartianis sasaxleSi mofusfuse
nestani gacilebiT mSvenieri momeCvena, vidre dadi-
anisgan ganebivrebuli darejani. mZuls uazrod gaTama-
mebuli da gazarmacebuli adamiani. Wiris dResaviT
mezareba.
uxeSi TiTebi moiwesriga. amRvreuli da mouwes-
rigebeli saxis nakvTebi gaciskrovnda. qali ki ara ange-
lozi iyo. oRond frTebi rom hqonoda, mainc arsad gaf-
rindeboda.
`gafrinda-da-gamofrinda`, maSin, roca saWiroeba
moiTxovda, magram axla sad wavidoda? saxelganTqmul
mamakacTan cxovrobda, romelic qalis spetaki da nazi
bunebis Tayvanismgebeli gaxldaT!... dadianis sasaxle-
Si Tavaweuli dadioda. pirobiTad dedofali iyo da ra
gasakviria..
206 207
mTeli wlebi eZiebda bednierebas da mxolod axla
miagno. iqneb piriqiTac momxdariyo, maSin?!
`qali zogadad yvelafers itans, magram es ar niSnavs,
rom monad miviCnioT igi.~
SurisZiebis grZnoba iRviZebda masSi. pasuxi unda ego
giorgis imisaTvis, rom gamoiyena, rom amdeni wlebi tyve-
obasa da ubedurebaSi gaalevina.
sasaxleSi Seirbina, monetebi gamoitana, etli da-
iqarava, da salipartianosaken gaeSura. Tan veeberTela
CanTa mihqonda. makratliT, tuSiT, saRebavebiT, Tmis
samagrebiT savse... marTlacda ise gamoiyureboda, rom
lipartiani verc ki icnobda. isev ferumarili waecxo,
uSnod gaiReba, saxe daimanWa, kaba erTi-organ makratliT
CaWra, xeliTac Cafxriwa, rom bunebrivad gamoCeniliyo
da wamis meaTedSi Zlivs gamSvenebuli qalbatoni da-
emsgavsa im nestans, romelic meezovis samosebiT amoic-
noboda sasaxleSi...
miroxroxebda etli da ucnauri miznisTvis aRweve-
buli SigadaSig luRluRebda...
���
saSineli simartove. eniT auRwereli tkivili.
ixveweba sikvdils da arsad Cans siSavis landi.
arc rwmena hqonda jansaRad arasdros, arc momavali
exateboda mSvenivrad.
gana cotaa oTxmoci weli? es aris siberesTan Tav-
kerZoba, drosTan mediduroba. ubralod sunTqav, To-
rem vin ityvis Senze cocxaliao.
moZraoba zanti, saubari uSinaarso, arafrismTq-
meli. am kacs axalgazrdobaSi erTi uCveulo Tviseba
hqonda, - SeeZlo nebismier sagansa Tu movlenaze emWevr-
metyvela. axla ki, roca agondeboda Tavs datexili ube-
durebani da drois yoveli Tavxeduri gamolaSqreba
guli mosdioda brazisagan...
Zlivs gamogonil da viTomda daxvewil gerbs ise
Sescicinebda, rogorc saemefo regalias, romelsac
ZRvnad miarTva Tavisi suli. isev ZaluZda naxatis gar-
daqmna, magram ilajwarTmeuli, yavarjenze dayrdnobili
moxuci grZnobda Tavisave uZlurebas. Segecodeboda es
usulo fituli, rom ase marto iyo qveyanaze. arc msax-
urebi hyavda, arc meuRle eguleboda gverdiT. axla ise
sWirdeboda nestani, rogorc arasdros. gareT gasvlac
enatreboda. bunebasTan daaxloebuli ar iyo, magram
raRac ise izidavda, rogorc andamati1 rkinas.
ezmana2, viTom momakvdavi wevs loginSi. TeTreuli
qaTqaTaa, Tovlze uTeTresi. zedve SeatyobT sufTa
diasaxlisis xels... oTaxi vardis surneliTaa ganmsWva-
luli. larnakSi mixakebi da georginebi awyvia. buxarSi
ki cecxli gizgizebs. avadmyofs purs aWmevs viRac bano-
vani mnaxvelebs oTaxSi ar uSveben, radgan ar surs mzrun-
vel meuRles, xalxis Wirveulma saubarma yuri gauWedos
momakvdavs...
gamofxizlda... dainaxa, rom yovelive qimera iyo,
saswaulebrivi miraJi da saocnebo sizmari. isev daxuWa
Tvali, rom es nanatri ambavi gagrZelebuliyo. gulSi
ki es gaivlo: `iqamde ar unda mimeyvana saqme, rom sizmari
sanatrelad gamexada. SemeZlo, magram uarvyavi. axla ki
Rirsi var samaradJamod satanjavad!...~
yavarjenze dayrdnobilma sarkmeli gamoaRo da
Soridan momaval qalis siluets mohkra Tvali. ar sjera,
nuTu es is qalia, romelsac bedniereba wahgvara, wartaca
da cxovreba rom jojoxeTad uqcia? an ra xdeba mis be-
ber gulSi, rom ver iokebs Wabukurad mozRvavebul
gancdas? moenatra? uyvars? mereda ra gaakeTa, roca
1 andamati – magniti.2 ezmana – daesizmra.
208 209
masTan iyo? – scema, daamcira, Seuracxyo, dilegs gamo-
keta... axla ki mainc unda es qali masTan iyos, ufro swo-
rad misi iyos; mxolod misi da ara saziaro...
ar epitnava martoobasTan TamaSi, magram mainc
Seegua beds. `nestanis fusfusi moenatra da yvelaze
Zlier is surneli, riTac mWvalavda ZvelTaZvel sras...~
Soridan momavali silueti ise moiwevs, rogorc Zal-
ad momavali tyve, romelsac simZime eqaCeba da awvalebs,
ar asvenebs.
magram risTvis modis? eCveneboda lipartians, rom
am qals bedniereba ar mohqonda arasdros, da gamonak-
lisi albaT arc axla moxdeboda...
xaverdovani atlasis kaba gamoCnda, swored is,
ZRvnad rom moerTmia sulTans stumrobisas... da ukvirs,
gana is, rom kaba acvia? – aramed is, rom Sindisferi SeurCe-
via saTadarigo stumrobisas. Sindisferi... Zowisferi...
es xom misi sayvareli feria, romlis gamoyvanas Sealia
mTeli cxovreba. cudi is iyo, rom mSvenieri arseba mas
Semdeg moewona da daafasa, roca sakuTarma Zmiswulma
wartaca igi. asea, ase... roca kargav, maSin afaseb. `dakar-
guli yovelTvis genatreba da genatreba, roca kargav!...`
dedofalma SemoaRo sasaxlis karibWe da berikacis
muxlebSi miesvena. Tan tiroda sasowarkveTiT.
- `Sexede giorgi, Senma avazakma Zmiswulma rogor
Seuracxmyo. Cems kabas Sexede, rogor daufleTia ver-
ags. RmerTo, ra davaSave, rom ase gaviwire samaradJamo
ubedurebisaTvis...~
yofili regenti xmas ar iRebda. didad arc
ecodeboda nestani, magram is ki siamovnebda, rom qals
simaRleebidan dacqeroda. nuTu isev dagWirdi? – gaivlo
gulSi.
dido meufev, - ganagrZobda nestani. momeci bina da
Rirs myav miyolio mosamsaxured. xom gamoimeteb
CemTvims Tundac sardafs an sakuWnaos? xom ici, nestsac
da dilegsac avitan, `radgan davibade imisTvis, rom
viTmino da viTmen imisTvis, rom xelaxla davibado...~
Tuki Senc uarmyof, baRSi moviklav Tavs.
saxeze ori ZarRvi autokda yofil regents. ase eub-
neboda cotaTi gamxiarulebuli da daimedebuli berika-
ci banovans:
- `saxli carielia nestan. aqa-iq Tu moxdeba, rom
sadili movimzado. aseTi yofila yvela martosulis
xvedri, romelic siyrmidanve martoobasTan dazavebas
ecdeba.
uarvyavi deda, gavaubedure sabralo anna, Taji da
maTze ufro Zlier Sen. vatarebdi bednieri kacis niRabs,
sanam Cemsave gamozrdils ar gahyev!...
waxvedi da Senze fiqri daviwye. ra bednieri iqne-
bodi, rom lipartianis meuRle ar yofiliyav! ubralo
rom vyofiliyavi, Turme SevZlebdi Sens gamxiarulebas.
axla arara maqvs sazrunavi; bebers mSvidi cxovreba mo-
mnatrebia.
magram getyvi erTs; Seni ubedureba marto Cems
kiserze araa. gana Tavad ar gamomyev? mgonia aq Sedare-
biT bednierad cxovrobdi. bolosdabolos loTi mamis
mzeras isev aqauri martooba sjobia.
magram, risTvis vicocxle oTxmoci weli? oTxmoci
wamic ar unda mecocxla, radgan uqmad da borotad gav-
lie wuTisoflis dReni. xom veraferi gavawyve gauTave-
beli omebiT da risTvis vibrZodi maSasadame?! melaZua
politikosi viyav! Cemi rCevebiT gadavZirkve saxelm-
wifo. erTdroulad yvela samTavrosTan megobruli
urTierToba viqonie. erTze ganawyenebuli meores Tval-
Tmaqcuri werilebiT vaqezebdi... savalalo is iyo, rom
Cemi yvelas sjeroda da swamda, rom yovlisSemZle viyavi,
- garda Zmiswuli dadianisa.
es ukanaskneli fraza ise Cailaparaka, rogorc sam-
wuxaro ambavs hyvebian xolme. TiTqos masSi gulist-
kivilsac, sinanulsac da brazsac amoikiTxavdiT.
210 211
TviTon am qadagebas ise CurCulebda, rom gulax-
dili msmenelis garda veravin gaigebda aRsarebas. am
SemTxvevaSi banovani TiToeul warmoTqmuls sityva-si-
tyviT ibeWdavda mexsierebis labirinTebSi...
Sen yovelTvis amayi da mediduri iyav, maSinac, roca
gamcirebdi, gamasxaravebdi, abuCad gigdebdi. Tavdax-
rili laqiis rolSic vamCnevdi did dedofals. magram
mikvirs, rad xar Cems ferxT qveS garTxmuli?
amas winaT, Raribul odaSi, mSier-mwyurvali, sru-
liad unugeSo da upatrono rom viyavi, ganvlil cxovre-
bas qaRaldis furclebiviT vkinZavdi.
am kacs guli arasdros hqonda, magram axla ki xvde-
boda danaSauls da es umZimebda darCenil cxovrebas...
- maSin gadavwyvite mTavarTan stumroba. Tan Senc
momnatrebodi Zlier. ambobdnen, rom levani guluxvi
iyo yvelasTvis da Raribul, Zvelman samosSi gaxveul
adamians wesiT ar unda daxvedroda civad.
maSin Sen xurdebi gamoitane da xelSi CamibRuje.
kmayofili zemodan damcqerdi da es gxdida bedniers...
icvleba dro da icvleba rolebi. nestani Teatris
direqtors an mTavar gmirs hgavda, berikaci ki paJs,
msaxurTagans...
- risTvis moxvel... Caacivda yofili regenti nes-
tans, mipasuxe, gibrZaneb!...
- imisTvis, rom Sevmusro is, vinac mSvenieri cx-
ovreba wamarTva...
giorgim Caicina. farisevlurad mimoavlo saku-
Wnaos msgavss oTaxs Tvali, mere kvlavindeburad war-
moidgina odiSis sasaxle, - kuTvnileba dadianebisa da
guli dawyda, rom am miusafar kedlebs Soris kvdeboda...
���
ori-sami saaTis mosuli Tu iqneboda nestani, rom
dabinavda, moewyo, samzareulo daawkriala... baRCidan
momavali kamis da pitnis suns `keTilismyofeli` surne-
li gaeRviZebina, magram isic axsovda, risTvis movida
salipartianos...
madisaRmZvreli surneliT ganimsWvala mTlianad
saxlaki.
lal-iagundis bzinvarebam Tvali mosWra nestans.
xelze miapyro mzera da SeamCnia, rom uzarmazari beWedi
ekeTa: ufro medalionis formisa iyo, romelSic inaxav-
da sawamlavs. icoda, rom odesme an sxvas mowamlavda, an
TviTon moiklavda Tavs. imdenad sZagda moxuci lipar-
tiani, rom xelic ar ukankalebda. ra didi danaSauli, Tuki
erTiT naklebi solieri moakldeboda sawuTroebas...
- ra gaukeTebia jer iseTi, rom Rirdes misTvis
cxovreba? kedlebs ocnebiT vxatavdi da imasac mikrZa-
lavdi gaiZverav.
uJamod Seiwire sami mSvenieri qalbatonis sicocxle
da aseve aTasobiT adamians Seubilwe suli. `uyvars, roca
sxvas afurTxebs, magram ar uyvars furTxSi banaoba...~
langarze kerZi moaTavsa, romelsac sparsuli
sawamlavi moayara. ise, rogorc dafqul wiwakas moayrian
xolme.
giorgim eWvis TvaliT Sexeda nestans, uzomod Sio-
da, Torem mis morTmeuls kbilsac ar daakarebda...
nestani iRimeboda. eg sadili ufro enaneboda mo-
sawamlad, vidre TviTon lipartiani...
uecrad berikaci moikrunCxa. qvewarmavaliviT
daiklakna. yeli ewvoda da simwrisgan qoSinebda.
nestani ki eubneba:
- gSioda? ra msunagi yofilxar... sulierad iyavi
damSeuli da xorcis SimSilic rom miemata mTlad SeiSale
beCavo!!!
giorgi uZaliandeba sikvdils da xrinwianad pasux-
obs qals:
- `me SenSi Cavsaxldebi nestan da sindisi imety-
velebs Cemi saxiT`.
212 213
magram ar usmens nestani ugulo kacis gulidan amo-
sul moTqmas. mezobel oTaxSi gadis da moaqvs yofili
regentis mier gamogonili gerbi. nel-nela Slis, gulze
afens momakvdavs da saRebavebis mTel koleqcias asxams
Tavze. wamieri pauzis Semdeg ase mouTxrobs regent li-
partians:
- aha, gerbi, romelic vera da ver daxvewe Sen. naxe
ase ufro mSvenieria, radgan yvela feri aRreulia erT-
maneTSi. zustad Segesabameba Sen. rameTu aseTive amRv-
reuli da mouwesrigebeli iyo Seni cxovreba.
magrad gamoixura qalma saxlis karebi da simar-
tovem daisadgura isedac myudroebiT mocul agarakze.
oTxmoci wlis melaZua politikosi sikvdilis win im azrs
ver egueboda, rom qalma daukortna guli da daamcira.
���
gvian RamiT dabrunda levan II-is karze. TavisTvis
ganmartoeba arCia nestanma da mware fiqrTacemas mieca.
warmoidgina giorgis regentobis da batonobis
xanmokle, Tumc ki gausaZlisi periodi. iqneboda ase
ocdaerTi-ocdaori wlisa. aris viTomda bednieri me-
uRle da ubednieresi dedofali.
ise eqceva dadians, rogorc deda yrmas. povidlos
qadebs ucxobs, zed warwerebs akeTebs. levanze ase eqvsi
wliT ufrosi Tu iqneba, magram zrunvas ar aklebs da WeS-
maritad iferebs bicolas movaleobebs. xom mainc miCveu-
li iyo yovlisdamburveli niRbebis tarebas. rom ar ndo-
moda, mainc SeeZlo pirferoba, radgan liqna mis xasiaT-
Si Zalauneburad mas Semdeg gaCnda, rac gaTxovda.
qalma ganvlili saaTebi gaisigrZegana. ramodenime-
jer mTavarSi mSvenieri vaJkaci aRmoaCina da masTan tr-
fiali inatra. marTalia gairkva, rom arc giorgi iyo le-
vanis sisxl-xorci da Sesabamisad dedofalic ver iqne-
boda RviZli bicola, magram xom misi gamozrdili iyo da
ar hqonda ufleba Tavisave aRzrdilSi momavali meuRle
an kunTmagari mamakaci Seecno. da roca eWvebma mosvene-
ba daukarges, xolo danaSaulis grZnoba mozvavda gaxev-
da da gairinda.
mTeli Rame ar eZina sabralos. diliT, riJraJze baR-
CaSi ganmartovda, hamakSi miiZina bolos, xolo SuadRis
Takara mzem roca sxeuli da saxe aukaSkaSa wamodga, Zlivs
mosvenebul gonebas Cumad evedra ar gaexsenebina wuxan-
deli tragedia, magram raRac mosvenebas ukargavda. ase
Caesmis bedSav banovans:
- `ar unda mogewamla. gana me ar movwamlavdi, rom
mdomoda? es ra hqmen nestan?.. es ra hqmen... xma gaZlier-
da, eqom imata. ver moiSora mtanjveli fiqrebi da inatra,
rom lipartianis sikvdilSi Tu mkvlelobaSi misi xeli
ar erios.~
axla igrZno, rom sruliad marto iyo da Tan zedme-
ti... gvian RamiT rom samefo instrumenti aakvnesa, levan-
ma ase sTxova Turme:
`arasodes daukra mag klavesinze nestan, radgan igi
mTavris ubedo asuls, darundia SarvaSiZes magonebso!`
da mixvda, rom am saxlSi araferia misi. araferi akav-
Sirebs mTavarTan, saxlis sxva warmomadgenelTan.
maS, risTvis aris iq, sadac misi adgili araa?
imdenad gaZlierda Sinagani xma, rom iZulebuli gax-
da yurebi daexSo. magram sindisi kioda da masTan aba ras
gaawyobda bedkruli qali.
`ar unda momekla mainc` – gaifiqra da iqve vazaze,
xilebs Soris mimalul danas mohkra Tvali!
`aha, sad mivyavar bedsa Tu ubedobaso`, ifiqra
WilaZis asulma. xom mainc unda dasruldes erT dRes
yvelaferi, xom unda hqondes golgoTas bolo.
sindisSewuxebulma banovanma xelis mtevnebi daniT
daisera, saidanac sisxlma SadrevaniviT amoxeTqa. magram
saswaulis mowmea buneba. qalis sisxli uferulia, TeTrze
uTeTresi... sikvdils Caxeda TvalebSi da umal daafasa
214 215
tanjuli sicocxlec. wamic da odesRac mSvenieri nestan-
darejani dailia, gaTavda. morCa am qalis cxovreba ise,
rogorc gaTavdeba naRvliani zamTari, an Wirveuli,
gulismomakvdinebeli istoria.
...TeTr kabaze viTomda wiTeli feri dominirebda.
gulic aRar feTqavda uwindeliviT. ra gasakviri... guli
raxania mkvdari hqonda, magram axla sxeulic ikrunC-
xeboda.
-`miSveleeeT, simwrisgan gahkioda sasowarkveTili
qali`, magram masSi sikvdilis mZinare aCrdils gaeRviZa
da levani ki ara, TviT Semoqmedic ver ixsnida...
sikvdilamde wailuRluRa: `mainc mSvenieri yo-
filxar tanjulo cxovrebav` da verxvis foTlebSi
miesvena.
Tvalgaxiluli, Citebis WikWikis, bulbulTa
stvenisa da harmoniuli bunebis wiaRSi ukanasknelad ig-
onebda bavSvobas. Tumca cudi is iyo, rom kargi arc uman-
koebis xanaSi gadaxdenia da Sesabamisad ubedurebisa da
Cagvris meti araferi axsendeboda. isev warmoudga mamis
mrisxane da dauokebeli Tvalebi, Tavis gazrdils rom
Semzarav rasmes upirebda, dedis wyevlian moTqmaze ki
Tvalebi mibinda sabralom da saukunod miiZina...
���
amiT ar dasrulebula mkiTxvelo es naRvliani istoria.
samSobloze uangarod Seyvarebuli da Rirseuli
mTavari samlocvelos gamoketiliyo da locvebs qad-
agebda. erTdroulad glovobda sayvarel adamianTa
dakargvas. RmerTs evedreboda, rom Rirseulad aR-
srulebuliyo, Tan mSvidad da gautanjavad...
nestanis gardacvalebidan xuTi Tvis Tavze, Zveli
qronologiiT apnisis Tormets gardaicvala mTavris
vaJi manuCar dadiani.
es iyo erTaderTi imedi Rvawlmosili mTavrisa,
saimedo memkvidre, visTvisac SeeZlo mTeli samegre-
los bed-iRbali miendo.
rogorc cnobilia, levanis meore vaJi aleqsandre
afxazeTs moevlina; vrdomili da dasneulebuli, poli-
tikuri miswrafebebisagan gaZrcvnili gaxldaT. mTavari
arc ki icnobda Tavis meore vaJs...
grZnobda levani, rom samegrelos danawevreba
moeloda...
amboben, `Svilis sikvdili xes axmobs, Torem gulian
adamians ras ar uzamso. isic Tqmula, rom gamozrdilis
sikvdili qvas fSvnis, Torem RviZl dedas ras ar uqadiso~...
gaubedurebulma da imedgacruebulma darundiam
aRar iwama Svilis tragedia; rogor, - bediswera mTlad
mamasxaravebso? – es wamocda pirvelad da viRac afxazis
etliT gamoqanda dadianebisaken.
- Tavis Simunvars Txova moevlo sneuli Wabuki-
saTvis. `egeb ver davbrunde xaTuni da Tuki isev Semogr-
Cenodes siyvaruli Cemdami, sabraloa da gvedreb ar
moaklo Seneuli siTbo...`
itira cxare cremlebiT msaxurma, mec Tan gamo-
gyvebio, magram mis Txovnas yuri ar aTxova mTavris uka-
nasknelma siyvarulma.
da vityvi erTs: raoden bednieri iyo aRorZinebu-
li samegrelo, esoden ubeduri gaxldaT levanis say-
vareli qali.
raoden mowesrigebuli iyo mTavris politikuri
cxovreba, imdenad daniT iyo daserili misi piradulic.
roxroxa etli sasaxlis SemogarenSi SeCerda.
darundiam etlidan Zlivs, vai-viSviSiT Camovida
raRac suraTiTurT. Ramis bind-bundSi arc ki Canda
tiloze gamosaxuli mSveneba. mTvaris Suqze gamoCnda
gvirgvinosani kacis portreti. gobelenze iyo Sesru-
lebuli. erTi SexedviT SeatyobdiT, rom misi Semqmneli
daxvewili gemovnebisa da maRali idealebis Tayvanmge-
216 217
beli gaxldaT. sibneleSic ki TvalismomWrelad brWyvi-
alebda lal-giSerSi da naxevrad oqsinoSi Casmuli por-
treti.
swored, rom es is suraTi gaxldaT, romelsac wleb-
is ganmavlobaSi xatavda da qargavda mTavris sayvareli
qali – darundia SarvaSiZe. erTaderTi naxati, romelic
istorias SemorCa...
da roca dadianiseul sasaxles wlebis Tu saukunee-
bis Semdeg ucnobi turisti moadgeba, ikiTxavs, Tu vin
daxata levan II dadiani, magram pasuxi ar moiZebneba, rad-
gan am suraTis sasaxleSi mobrZanebis istoria mxolod
meetles Tu ecodineba, romelic ukve kai sami-oTxi
saukunis mkvdari mainc iqneba. eqskursiaTmZRoli didi
aRfrTovanebiT SeTxzavs zRaprul ambavs, rom odesRac
XVI saukunis mimwuxrsa da XVII saukunis Sua xanebSi mTavris
meuRle da seteman SarvaSiZis mxolodSobili asuli
mamisgan mziTvad morTmeul klavesinze kacTa bedsa Tu
ubedobas damReroda, dRes ki wvimisgan Selaxuli instru-
menti aravis gaaocebs Tavisi ornamentebiT, radgan
Zveleburi silamaze da xibli dakarguli eqneba. roiali,
- erTaderTi mziTvTaSorisi saocreba, romlis gamoTx-
ova bevrjer scada berikacma SarvaSiZem boloJams...
Semzaravma kivilma da moTqma-qviTinma sasaxleSi
myofTa yuradReba miiqcia. afxazebs sisxlSi aqvT glo-
visa da moTqmis niWi da genialoba. maT SeswevT Zali sam-
yaros nebismieri mkvidrni aacremlon. azri ara aqvs ras
amboben moTqmis Jams, ubralod Sinaganad gamoscemen
glovis auras...
Svilis sikvdili gulian qals kargs arafers uqad-
da. ra eqna axla darundias? – etira? mereda vin Seaf-
asebda mis cremlebs da vin mousmenda mis glovas.
saxe Seburuli hqonda. TiTqmis ar Canda misi mSve-
nieri sxeuli. mereda sad gaqra? – drom SeWama erTianad.
igi ar hgavda im mSvenier darundias, wlebis win rom nar-
narad frenda dadianiseul sasaxles... ver ifiqrebda
mnaxveli, rom es qali dedofali iyo, odesRac saxelo-
vani samTavros Tavneba, ganebivrebuli dedofali. axla
cxvirmoWrili banovani, Semzaravi mimikriiTa da civi,
gayinuli mzeriT Sua saukuneebis naqandakevs hgavda...
raoden gamwarebuli iyo, magram mainc cdilobda
saxis damalvas. ras ityoda xalxi... xom dascinodnen ube-
dur dedasa da ormagad gaubedurebul qals. xalxs raSi
enaRvleba sxvaTa gancdebi. isini mxolod sakuTar
grZnobebs ufrTxildebian. maTTvis susti ubralod ar
arsebobs, da Tu iarsebebs, ise moixelTeben, rogorc
tyis qurcikT gulboroti monadireni.
-`hm, darundia. laparakobs erTi, rogor gabeda
sasaxleSi mosvla. ra mwared gvafurTxebs megrelT
sulSi`.
meore eqomageba:
- `ra qnas, Svilia, Torem arc mas epitnaveba aq mosvla`.
- ̀ albaT nestanis sikvdilis Semdeg (ase swamda xalx-
sac, viTom mTavris coli iyo WilaZis qali) imedi gauCn-
da Sin dabrunebisa.
ase grZeldeboda gankiTxva...
cremlebi yovelTvis Svenoda darundias, magram
axla ki aRar. levan II-m mzera Seageba yofil dedofals
da danaSaulis grZnobiT damTvralma Tavi daxara uceb.
unda isev Sexedos, magram... am qals jer iyo da Tavi Seay-
vara, merme Worebs ayolilma iwama misi Ralati. bolos
gaxelebulma, eklesiis upativcemlobisTvis seteman
SarvaSiZes Tavi mohkveTa. anu am qalbatons ubedureb-
is, ZaZisa da cremlis meti veraferi SesTavaza...
`neta SemeZlos warsulis dabruneba?~ – gaifiqra
mTavarma.
mereda risTvis? – eCurCuleba Sinagani xma. `isev
rom gaimeoro yovelive?! – ar Rirs levan, Znelia, er-
Tob rTulia yvelafris xelaxla gaTamaSeba, ar gijobs
ganagrZo moqmedeba?
218 219
- maS ra vqna? ver vuZleb qalis mzeras. sindisi kivis
da vgrZnob, rom araferi meSveleba.
- hoda, mihyev mag xmas, rom dasruldes eg tanjuli
cxovreba.
ase mogviTxrobs istoria, rom mTavari viTomda sa-
mocdasami wlisa aResrula. `rom Tavisi memkvidris gar-
dacvalebam Sezara da guls laxti Caica da zed gadaakv-
da.~ rom Sinaareulobam da osmalo dampyrobelTan
gamklaveba ver SeZlo samegrelom. xolo odiSelebma
ori kvira ver moicales mTavris gasapatiosneblad da
dasakrZalavad...
magram misi sikvdili sxvagvarad damesaxa Wabukur
cnobierebaSi.
is xma, winaT rom moqmedebisaken ubiZgebda mTavars
eklesiaSi misvlasac aiZulebs.
wavida... didxans ixetiala salocavis garSemo... uka-
nasknelad moavli Tvali im freskebs, romelsac Sesci-
cinebda maraddRe sevdiT mocimcime TvalebiT. sax-
vewariT aRsavsem codvaTa miteveba iTxova; merme, dro-
Jamisgan fergaxunebul RvTismSoblis xats daavlo xeli
da gauCinarda...
ukanasknelad moinaxula oqros madani... is sagan-
Zuri da fasdaudebeli simdidre, riTac SeeZlo nebis-
mier dros samTavros gadarCena omisa da areulobis Jams
xalxs oqros zodebiT arCenda, purze da sanovageze cv-
lida. swored am simdidris wyalobiT iyo, rom arc osma-
leTs, arc sparseTs, arc ruseTs da arc sxva Sinamtrebs
qeds rom ar uxrida...
gulmxurvale locvas Seudga odiSis didi mTa-
vari...
- `wmindao RvTismSobelo, wmindao RvTismSobelo,
Seni wilxvedria es qveyana da daicav gulborotebisa-
gan.
`me ar gamomiTxovia~ oqros monetebi, arc didebis
Saravandedi miTxovia.
Tuki ram sazrunavi mqonda odiSis samTavro iyo.
awi ra eSveleba neta?
rogor ar moulbaT guli zecis binadarT, rom ase
gadaaSeneT dadianTa gvari. maS, viRam marTos awi sam-
Tavro? ar meguleba Rirseuli arc erTi, Torem gvir-
gvins Cemive xeliT davadgamdi. gvedreb, mouvline saxe-
lovani mTavarTagani, iseTi, romelic pirad bedniere-
basac anacvalebs samTavros keTildReobas. kmayofili
var dedao imiT, rom adamianuri amaoeba da siyvaruli ar
davayene samSobloze winare da Rirseulad vemsaxure
mas... es rom Tqva inana, rom RvTaebis winaSe tyuoda. gana
qali iyo darundia martooden misTvis? darundia meore
samSoblo gaxldaT mTavrisTvis...
`yoveli adamianis cxovreba golgoTaa, oRond er-
Ti gansxvevebiT, yvela tvirTs sxvadasxvagvarad ezide-
ba. da ra gasakviria, adamiani TviTon fenomenia, amoic-
nob da Segzardeba...~
udidesi codva is aris Cemi, rom gavaubedure da
cxovreba wavarTvi mSvenier darundia SarvaSiZes. d-a-
r-u-n-d-i-a... warmoTqmisas gafiqrebinebda viTom qali
ki ara, cocxali musika gaxldaT. am grZneul melodias
yuri ar aTxova didma mTavarma.
saukuneebis Semdeg yvelaferi gamSvendeba, magram
me maSin aRar viqnebi cocxali da verc verafers vnaxav.
mZulda beds mindobili adamiani da mecodeboda
ufrore bedisgan lagamamoZuebuli kaci. `Tu RmerTi da
bediswera erTdroulad agijanyda raRa geSveleba ma-
Sin? cal-calke gaumklavdebi, erTdroulad ki veRar,
radgan Znelia or RvTaebasTan omi.~ adamianuri simar-
tove magiJebda da mriyavda. axlac sul marto varT.. me
da RvTismSobeli.
fiqrmowamluli da anerviulebuli mTavari loc-
vas ver anebebda Tavs, radgan swamda, rom RmerTi Svelo-
da da sxva aravin.
220 221
`eqimi xom ver miSveliso? ~ – gaifiqra, magram arc maT
endoboda didad, rameTu eSinoda TeTrxalaTianebis.
axla rom Sin iyos sikvdilis momlodine Sesarige-
blad uamravi mova, magram yvelas zurgs Seaqcevs grZne-
uli devkaci, rameTu ecodineba, rom gvelebiT, jojoe-
biTa da taraknebiTaa savse es qveyana.
ox, es wyeuli RvTaeba martoobisa, - amoigmina yarib-
ma1 mTavarma. `suleli ki ar var sinamdviles TvalebSi
Sevxedo da ver aRviqva, magram macale cota xans, xo amC-
nev Tavs rom vityueb`. magram ar esmoda misi vedrebis arc
martoobas... ex, cocxal mTavars gaurbodnen, eSinodaT
misi, momakvdavs ki...
vin ar moisurvebs masTan dazavebas, magram ise iqneba
cxovrebaze da adamianebze gulgatexili, rom aravis
indomebs Sesarigeblad.
`da mainc, verasdros gaigebs kacobrioba, risTvis
movida odiSis didi mTavari da ra awuxebda mas mTeli
cxovreba. magram is ki cxadia, rom uRirsebs Seswira Tavi,
iseTebs, romlebmac miwa ver moafines gulze da oqros
Zewkvi ver Segatoves micvalebuls, rameTu daenanaT igi...~
didxans eZebdnen mTavris neSts... eklesia-monas-
trebSi moiZies, klde-Rreni Semoirbines, zRvispira
qalaqebic darazmes, magram amaod. TiTqos aRigava pirisa-
gan miwisa. ise gauCinarda levan dadiani, rom misamarT-
sac ver miakvlies.
zustad ocdaaTi wlis Semdeg aRmoaCines oqros
madani da kacis ConCxi, romelsac xelSi qalis suraTi
CaebRuja, krialosani, Savi TavSali da mTeli ZaliT
mixuteboda RvTismSoblis xats, romelsac dadianTa
sagvareulo inicialebi esaxa.
ase locva-vedrebaSi gailia odiSis didi mTavris
sicocxle da Slamian mRvimeSi, sruliad martos aRmoxda
suli.
Turme sabralos imisi SeeSinda, rom aRigveboda
pirisagan miwisa, amitom kldeze basri iaraRiT amoetvifra:
`es me var, levan meore dadiani. saxelovani samTavros
mTavarTagani. damkrZaleT dedis gverdiT, sagvareulo
baRCis SemogarenSi da zogjer mainc aakvneseT
ganmartoebiT mdgomi roiali, kuTvnili aseve saxelovani
SarvaSiZisa`.1
wesis agebis dros erTi istoriaTmcodne mTavris
mier mTel ganvlil cxovrebas mxatvris funjiT
xatavda. ase afasebda didi politikosisa da mTavris,
levan II dadianis cxovrebas.
`Sen ar gqonia Cin-medlebi da epoletebi, magram
mainc didkaci iyav, diad saqmeTa Tanaziari. da Tamamad
vityvi erTs, Sen yvelaze didi jildo iyav, rac rom
gaaCnda odiSelebs aqamde. gaWirvebam ver dagaCiava da
ver gagtexa...~
xalxi ki icinoda. istoriaTmcodniseul qadagebas
dascinodnen da miiCnevdnen SeTxzul arakad!
Turme, roca sasaxleSi SeabrZanes ukve ConCxad
qceuli mTavari, msaxiobi megrelni ubadruk WurWels
farisevlurad alamazebdnen da amayobdnen, viTom
saukeTeso SeurCies did mTavars. sinamdvileSi, rogorc
ki wvima moxvdeboda, SesaZlo iyo daSliliyo kubo. mere is
iyo oqros jaWvi xelidan aaglijes da ase Caalaparakes
samSobloze uangarod Seyvarebul kacs: - `amisi fasi
mTlad ar gagikeTebia samTavrosTviso!...~
uWirda vinmes da umal iq gaCndeboda, gilxindaT
da mainc ar iSorebdiT gverdidan. axla ki cremlebic
genanebaT misTvis.
msoflios yvelaze grZneuli devkaci Zlivs mia-
bares miwas, cocxali rom iyo azanzarebda qveynierebas,
mkvdars ki pativi ayares da iwyes bogini dadianiseul
sasaxles...
1 yaribi – martosuli, miusafari. 1levan dadiani dakrZalulia walenjixaSi
222 223
magram ra gegonaT, daukrZalavi darCeboda didi
mTavari? ubralod didebulad ar daumarxavT. gana
bevri daakles? magram ukeTesadac xom SeiZleboda?
saflavis qvaze epitafia iyo gamosaxuli: `aTas
welsac dagelodebi samSoblov, oRond moeswro mSvidad
cxovrebas`...
ase dasrulda levan dadianis cxovreba...
da am istoriul qartexilSi erTxel kidev poeturi
TvaliT gavisigrZegane mTavris mier ganvlili gza...
magram ra bedi ewia darundia SarvaSiZes?!
Turme Svilis sikvdilis Semdeg malulad wavida
sasaxlidan. ubralo gamvlels Txova waeyvana foTSi.
gzad mimavali fiqrobda, rom Rirsi ar iyo sagva-
reulo saydars dakrZalvisa. cremlnarevi da dadard-
ianebuli imasac fiqrobda, rom ukadrisi iqneboda mis
saflavze vard-ias gaexara da iadons egaloba. moenatra
sabralo seteman SarvaSiZis oratoroba, roca gogonas
ajerebda, rom zRvaTa mefis SviliSvili iyo...
etli boRazSi1 gaCerda.
dedofalma airbina gemis safexurebi. kapitanma qiris
gadauxdelobisTvis cxvirmoWrili qali Seuracxyo. da-
rundiam es gaiZvera kapitani wamiT Seadara levan dadians,
ramdeni weli iyvnen erTad da erTxelac ar miuyenebia
sityvieri Seuracxyofa. imaze aimRvra, rom ase utifrad
aginebdnen seteman SarvaSiZis mxolodSobil asuls.
ori beWedi ekeTa TiTebze. erTi papiseuli sagan-
Zuri da meore, levanis mier ZRvnad morTmeuli peplis
formiani Zvirfaseuloba. guli dawyda dedofals, rame-
Tu am pepelasaviT frTafarfata ar iyo misi cxovreba.
ver gaimeta darundiam peplis frTiani beWedi da
sanacvlod papiseuli gadasca qiris sanacvlod kapi-
tans.
daaxloebiT eqvsi saaTi eZina darundias. zRvis bor-
gvam gamoaRviZa. gavida baqanze. erTxel gadaxeda Soreul
ports. mSobeli miwa dahkargvoda TvalTaxedvidan. vi-
Racam dasWeqa `droao` da dedofali zRvis siRrmeSi ga-
dasaSvebad moemzada.
misi cremlebi zRvas uerTdeboda. tiroda, gana
martooden imisTvis, rom qvrivi iyo an Svilmkvdari
deda? aramed imitom, rom yvelasgan mitovebuli da uary-
ofili qali iyo. adamiani, romelic sicocxleSive moes-
wro sikvdils da cocxalsve moayara wuTisofelma iavar-
qmnili miwa...
ukanasknelad iloca banovanma...
- `mamao Cveno, romeli xar caTa Sina, wminda iyavn
saxeli Seni, movedin sufeva Seni, iyavn neba Seni...` – nervi-
ulobda da locvisas sityvebic daaviwyda. mere goneba
gaunaTda da ganagrZo – `viTarca caTa Sina, egreca qve-
yanasa zeda, puri Cveni arsobisa momec Cven dRes da
momiteven Cven Tananadebni Cvenni,- viTarca Cven mi-
utevebT TanamdebTa maT CvenTa, da nu Semiyvaneb Cven gan-
sacdelsa, aramed mixsen Cven borotisagan, amin~
rogorc ki locva Sewyvita, moagonda Tavisi sne-
uli vaJi da agonias Seudga. mere Tavisi satrfo gaax-
senda...
`levan, levan, levan – kioda qali... RmerTia mowame
raoden miyvardi. magram ra vqna... bevrjer miTqvams ki-
dec; Sen dardnarevi qalis mier amusikebul roialze
metad vigindarebisa da TvalTmaqcebisa gesmoda. ise
gagacamtveres, rogorc larnaki etruskuli, magram vai,
rom im istoriuli vazisgan gansxvavebiT Sengan araferi
darCa. axlac miyvarxar levan, miuxedavad imisa, rom mama
momikali. amitomac, uSenobas zRvis qveS davaneba mirCevnia
da am mSvenier mtredebs, gadamfren Citebs salams dava-
bareb SenTan... neta rogor xar? Tu xar iseTi amayi, ro-
gorc uwindel droSi? me RmerTic ki mwamda Sens gamo
levan, magram axla ki...~1 boRazi – porti.
224 225
zRvisken Setortmanda mZime sxeuli da talRebSi
miimal-miiCqmala.
`sicocxle yvelas uyvars da ase Tqmula, rom igi
maSinac kia mSvenieri, roca TiTqmis araferSi gimarTlebs,
magram am qalis Semxedvare mixvdebodi sityvaTa
cdomilebas; rom cxovreba yvelasTvis erTnairad ar Rirs
da arc fasobs~.
arc ki ebrZoda sikvdils. an ras SebrZoleboda?
madli unda Seewira sikvdilis RvTaebisaTvis, rom ase
umal ewvia. aseTia ganaCeni maSin, roca ar ici risTvis
icocxlo...
Rame iyo... bneloda... cotaTi wvimda kidec. amitom
axlomaxlo aravin iyo. yvela kaiutaSi gamoketiliyo da
Sesabamisad aravis SeuniSnavs igi.
sadRac, dasalierSi, zRvam gariya usulo dedakacis
sxeuli. verasgziT amoicnes vin iyo cxvirmoWrili
qali. mxolod peplisfrTian beWeds akvirdebodnen,
romelsac SuagulSi `samegrelos dedofals` ewera. magram
ucxoeTSi vinRa waikiTxavda qarTuli damwerlobiT nawer
sityvebs.
beWedi daubrunda odiSs, magram sabralo darundia
ar miiRo samTavros miwam, radgan ase swamdaT, rom
moRalate iyo samegrelosi...
dasasruls vityvi, Tu ram Secoda darundia
SarvaSiZem da levan II dadianma, unda mietevos yoveli,
radgan `adamiani adamianur cxovrebaze verasodes
amaRldeba ise, rogorc qriste`...
epilogi...
jer kidev im epoqaSi varT, sadac adamianebze metad
nemsiylapiebi an nemsiylapia adamianebi fasoben. kargi
arc erT droSi yofila misaRebi.
da roca epoqa gmiris sinaklebes ganicdis, aseT
rames gvirCeven: Tavad gamovigonoT vinme, visac mivan-
dobT sazogadoebis beds, vargunebT winamZRolobas da
vaiZulebT jvris zidvas. xolo cxovrebis gzaze Cven
ar miveSvelebiT. raxan eris meTauria, Tavad gaumklav-
des sirTuleebs...
amitomac iyo, rom xalxi movaleobiT tvirTavda
did mTavars. `marTlacda advilia sxvisi uRelis mi-
magreba, daxmareba ki Zneli...~
am adamianmac WeSmaritad, Seurcxvenelad ganvlo
wuTisofeli. emsaxureboda mamuls da aRmerTebda da-
rundia SarvaSiZes, - Tavis yvelaze did da Zlier siy-
varuls da miuxedavad misi Secdomebisa, mainc aRiareb-
da mis fenomensa da talants.
TiTqos eg qali iyo misTvis brZolis RmerTi, roca
gverdiT yavda, daumarcxebeli iyo, xolo roca xalxma
gaaZeva, guli aucruvda samTavroze.
romanis gmirebi ganicdian mudmiv dacinvas bedis-
werisgan. sxva rom araferi vTqvaT, erTad dakrZalvac
ar eRirsaT erTmaneTisTvis guldafleTil adamianT.
isini xom martoobisTvis iyvnen ganwirulni da aR-
sasrulic martoobaSi mouwiaT...
dasasruli
2007 weli 24 ivlisi
226 227
���
xSirad adamianebs vekiTxebi, romel saukuneSi
icxovrebdiT-meTqi. isini ki mpasuxoben, meTormetes,
meTxuTmetes, meTvrametes... erTic ki ver vpove vinc
metyvis `me am saukuneSic mSvenivrad vgrZnob Tavso.~
yvelaferi Zveli, yvelaferi ukan. mkiTxveli ifiqreb-
da, TiTqos mec im dros mivtirodi, magram Tamamad vi-
tyvi erTs, me es epoqa ufro momwons... Zvelsa da dRevan-
del saukunes Soris xidi gavage roialis saxiT. zogi
ityvis da Rirseulic iqneba es kritika 1611-1658 wlebSi
roiali ar iyo da magis msgavss instruments klavesini
erqvao. me Tu ginda zepiradac ganvmartav ra weria en-
ciklopediur cnobarSi am musikaluri instrumentis
Sesaxeb da Tu avtors brals dasdebT aRvwero uwignure-
baSi, didad ar vinaRvleb. imas ki Sevecdebi, ra roli ak-
isria mas nawarmoebSi.
es araa martooden wripina instrumenti. igi Tvi-
Tonaa sawuTroeba. gaaCnia rogor ganwyobazea da xom
ar uyurebs garSemomyofT mtrulad. maSin, roca cx-
ovrebaze cotaTi ganawyenebuli darundia SarvaSiZe
SuaRamis oTx saaTze ukravs. mTavars misi xma aSinebs da
ambobs kidec, albaT mTlad bednieri ar unda iyoso. me-
ore scenac SemTxveviT ar aris dawerili.
isev roialze ukravs darundia, roca mTavars
Txovs amusikdes masTan erTad. levani ki Seufereblad
miiCnevs. `rogor vimRero maSin, roca ase uWirs Cems
moZmeso. yvelafris miuxedavad eg qali mainc ukravs
roialze. TiTqos misi cxovreba unda am grZneul hang-
saviT gaaJRrialos da moasmeninos garSemomyofT... vam-
bob kidec romanSi: `setemani bevrjer ecdeba gamoiTx-
ovos instrumenti, magram arasgziT daTmobs levani. ~
e.i. cxovrebas ver miscems veravis verasgziT. mis gareSe
ki raa afxazis sasaxle?
mesame scena ar sCans. mxolod nestani igonebs sik-
vdilamde, dadianis naTqvams, `nurasodes daukrav mag
roialze rameTu arc moswons da amasTan Cems dakargul
siyvaruls magonebso.~ ras niSnavs yoveli? gamodis rom
qalis sicocxles ara aqvs azri. darundia ukeT ukravs,
misi cxovrebac ufro faseuli yofila. nestans ki arc
gaegeboda am qveynis. amitomac iklavs Tavs.
ai, es iyo Cemi mizani. imisaTvis, rom meCvidmete sa-
ukunidan ocdameerTe saukunes Soris arsebuli sica-
riele Semevso Suamavlad instrumenti gamovigone. rom
am xuTi saukunis manZilze ikvnesos da iJReros didis
mondomebiTa da rudunebiT.
es mwerliseuli da poeturi licenciaa da imden-
jeraa warmoCenili, rom Tuki musikasTan axlos xar,
udavod mogindeba Tundac bnel RameSi adge da piani-
noze erTi-ori akordi gaaJRrialo da Tu es SevZeli,
gamodis, rom tyuilad ar davixarje...
avtorisagan
228 229
seteman SarvaSiZe – afxazeTis mTavari XVII s. I naxe-
varSi. misi qaliSvili colad hyavda samegrelos mTavars
levan II dadians, romelic Tavis simamrTan da mamia guri-
elTan erTad ebrZoda imereTis mefe giorgi III-s. Sem-
degSi levan II-sTan brZolaSi damarcxda.
levan II dadiani – odiSis mTavari 1611-1657 w. manu-
Car I dadianis Ze. 1611-14 ww. marTavda regenti giorgi
lipartiani. 1615 w. iZulebuli gaxda xarki gadaexada
osmaleTisaTvis. 1612 wels daukavSirda guriisa da
afxazeTis mTavrebs da daupirispirda giorgi III-s – ime-
reTis mefes sof. goWourasTan sadac gaimarjva kidec.
levan II dadianis brZola das. saqarTvelos gaer-
TianebisaTvis qveynis gaCanagebis erT-erT mizezad iqca
1636 w. levan II Seecada urTierToba daemyarebina ruseT-
Tan da elCoba gaagzavna moskovs.
levan II-s kargad esmoda qveynis gardaqmnis auci-
lebloba. igi odiSis samTavroSi iwvevda vaWrebs da xe-
losnebs, ruxi qalaqad aqcia da iq zarafxana gaxsna. aago
mravali cixe-simagre, eklesia-monastrebi; mfarvelob-
da kulturas. levan II dadianis karze gadaiwera `vefxis-
tyaosnis” dRemde SemorCenili uZvelesi daTariRebu-
li xelnaweri.
giorgi lipartiani – odiSis samTavros regenti
1611-1616 ww. levan II dadianis biZa. levanis mcirewlov-
nobis dros ganagebda samTavros rogorc saliparti-
anos gamgebeli da odiSis samTavros umaRlesi moxele,
atarebda lipartianis tituls: regentobis Semdeg er-
Txans aqtiurad monawileobda odiSis samTavros saqmeSi.
Tavi gamoiCina rogorc niWierma gamgebelma.
manuCar (I) dadiani - 1611 w. odiSis mTavari 1590-
1611 w. levan I dadianis Ze. odiSis mTavris levan II dadi-
anis mama. colad hyavda aleqsandre kaxTa mefis asuli
Tamari...
darundia SarvaSiZe – ist. piri, romelsac misionere-
bi zogan Tanuriadac moixsenieben. berZnuli tradiciidan
gamomdinare Sercxvenil, moRalate qalebs cxvirs kveTd-
nen, niSnad damcirebisa; levan dadianmac Tavis meuRles
RalatisaTvis mokveTa cxviri... amis Semdeg Sercxvenilma
qalis mamam omi gaumarTa siZes, sadac damarcxeba iwvnia
setemanma da rogorc istorikosi gvamcnobs, levanma
simamrs Tavi mohkveTa eklesiis upativcemlobisTvis...
nestan-darejan WilaZe – yofili regentis, giorgi
lipartianis rigiT me-3 coli, romelic istoriul
monaTxrobTa safuZvelze uzomod Seuyvarda odiSis mTa-
vars, ris gamoc levanma biZas waarTva coli. nawarmoebSi
sxvagvaradaa asaxuli qalis sikvdili. amboben, rom
mowamles...
aleqsandre kaxTa mefe batoniSvili– es aris levan
II dadianis papa. aleqsandre kaxTa mefe gamoirCeoda ni-
WierebiTa da politikuri miswrafebebiT. rodesac Sah-
ma Tamaris xeli iTxova, aleqsandre dafiqrda. ar undo-
da qaliSvili urwmunoze mieTxovebina. amitom Sahs sa-
ganZuri gaugzavna da pasuxad ase uTxra: Cemi qali daniS-
nulia samegrelos mTavarzedo. sinamdvileSi ki, vinaid-
an samegrelo mas mokavSired esaxeboda, Tan qristianeb-
is sauflod, Tavisi asulis gaTxoveba swored iq gadaw-
yvita.
Tamari – aleqsandre kaxTa mefis asuli da manuCar
dadianis meuRle...
ganmartebani
230 231
- iese dadiani – manuCar dadianis vaJi, romelic gu-
rielis qvrivisgan SeeZina.
- giorgi III – imereTis mefe. dauZinebeli mteri le-
van dadianisa, romelmac 1223 wels sofel goWourasT-
an marcxi iwvnia da dakarga teritoriis nawili.
- merab qorToZe – arsebobs istoriuli cnobebi
imis Sesaxeb, TiTqos gaxldaT didi mandatis mqone, gav-
leniani piri. amboben, rom dadiani imereTis mefis
winaaRmdeg swored man ganawyo. juzepe judiCesa da ar-
qanjelo lambertis cnobiT merab qorToZe igive
Cortug -ia, zogan ki Paponia-d moixsenieben.