NVM Logistiek Vastgoed 2013

8/12/2019 NVM Logistiek Vastgoed 2013

1/68

Logistiek vastgoed in cijfers 2013

Statistiek van de Nederlandse markt voor distributiecentra

en opslagruimten

Drs. R.L. Bak


2/68

Colofon

SamenstellingR.L. Bak

Grafische vormgeving en illustratiesKaartbeeld, Scherpenzeel

OmslagAtelier van GOG, Amsterdam

FotografieGoodman, Amsterdam

ISBN/EAN: 978-94-90915-05-6

Bronvermelding is verplicht

Bestelinformatie

Verkrijgbaar bij:NVM BusinessFakkelstede 13431 HZ NieuwegeinTelefoon: (030) 608 51 85


3/68

3

Het is overbodig erop te wijzen dat

logistiek vastgoed zich in een grotebelangstelling mag verheugen. Nietteminontbreekt een goede statistischewaarneming van hetgeen in Nederland totstand is gebracht. Dat geldt niet alleen tenaanzien van de omvang en structuur vanhet aanwezige gebouwenbestand, maarook voor wat betreft de geldende vraag-en aanbodverhoudingen, de gerealiseerdehuurprijzen en de beleggingsmarkt.

Het is echter wenselijk dat een iederdie betrokken is bij de ontwikkeling enrealisatie van logistiek vastgoed, op eeneenvoudige en snelle manier kennis kannemen van de veelheid van gegevens diedeze markt kenmerken. Het voorliggendeboekje heeft tot doel in deze lacune tevoorzien. Daarbij is gekozen voor eenopzet die nagenoeg identiek is aan diewelke wordt gehanteerd voor Kantoren inCijfers.

De auteur is ervan overtuigd dat dit boekjeover logistiek vastgoed door zijn praktischeopzet en indeling al snel onmisbaar zalblijken voor makelaars, adviseurs enmarktonderzoekers. Bovendien kan hetvan nut zijn bij de snelle orintering tenbehoeve van beleidsbeslissingen diedoor projectontwikkelaars, beleggersen financiers genomen moeten worden.

Een woord van dank gaat uit naar NVMBusiness, die onderhavige publicatiemogelijke maakte, en naar GoodmanNederland, die het fotomateriaalbeschikbaar stelde.

Drs. R.L. Bak

Woord vooraf


4/68

4


5/68

5

Woord vooraf 3

Lijst van tabellen 7

Voorraad 9Bouwkosten 27Vraag 31Aanbod 43Huurprijzen 51Beleggingen 55Rendementen 61

BijlageGrote gemeenten in Nederland 65Indeling van Nederland in 66Corop-gebieden

Trefwoordenregister 67

Inhoud


6/68


7/68

7

Voorraad

1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern

Bouwkosten1 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra2 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra exclusief fundering

Vraag1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel

Aanbod1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel

Huurprijzen1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed

Beleggingen1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger

Rendementen1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen

Lijst van tabellen


8/68


9/68

9

Als basismateriaal voor de statistiek over

de voorraad logistiek vastgoed dienendata die zijn verkregen door eigenwaarneming, waarbij de grootte van devoorraad alsmede de samenstelling ervandoor een inventarisatie per woonkern isvastgesteld. Een belangrijk hulpmiddelis de Basisregistraties Adressen enGebouwen (BAG), een door het Kadasterbeheerde objectendatabase.

Alleen gebouwen met een oppervlakteboven de 2.500 vierkante meter zijngenventariseerd. Als oppervlakte-eenheidis het verhuurbaar vloeroppervlak (v.v.o.)genomen. Ultimo 2012 telde Nederland1.485 logistieke gebouwen.

In tabel 4 en 5 van deze publicatie zijnuitsluitend die gemeenten en woonkernenopgenomen met een logistieke voorraadvan 10.000 vierkante meter en meer.

Tegen de voorraad kunnen ook anderestatistische gegevens worden afgezet,zoals het aanbod voor de berekeningvan de leegstand en de vraag voor devaststelling van de verhuisdynamiek.

Begripsomschrijvingen

ConcentratiegetalDe regionalespreiding van logistiek vastgoed kanworden berekend met behulp vanconcentratiegetallen. Een score van100 betekent dat het aandeel dateen gemeente in logistiek vastgoedheeft, gelijk is aan het nationaalgemiddelde. Een score lager dan 100

duidt op een ondervertegenwoordiging

en een score hoger dan 100 opeen oververtegenwoordiging. Hetconcentratiegetal ontstaat doorvermenigvuldiging van de concentratie-index met 100. De concentratie-index ishier berekend volgens de formule:[voorraad Corop X/voorraad Nederland]/

[oppervlak Corop X/oppervlak Nederland]

DistributiecentrumOnder een

distributiecentrum wordt verstaan eengrootschalige bedrijfsruimte voorzien vanlaad- en loskuilen waarin verschillendelogistieke diensten worden uitgevoerd,zoals opslag, overslag en groupage.

Logistiek vastgoedBedrijfsruimtengeschikt voor logistieke functies. Hiertoeworden gerekend distributiecentra en(grootschalige) opslagruimten.

Verhuurbaar vloeroppervlakDit is hetbruto vloeroppervlak minus technischeruimten, verticale stijgpunten en dragendebinnenwanden. De omschrijving van hetverhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegdin de NEN 2580.

VoorraadMet voorraad wordt bedoeldhet totaal van leegstaande en in gebruikzijnde distributiecentra en opslagruimten.

Ook gebouwen die op het moment vanregistratie nog in aanbouw zijn, wordentot de voorraad gerekend. Distributiecentradie nog kunnen worden gebouwd, wordenbuiten de statistiek gehouden.

Voorraad


10/68

10

41

59

40

60

2002 2012

m2

29

2134

142

25

22 36

152

2002 2012

1313

4948

1514

66

1719

2002 2012

% %

% %

% %

Huur

Koop

Voorraad logistiek vastgoed naar eigendomssituatie

minder dan 5 000

5 000 - 10 000

10 000 - 20 000

20 000 - 30 000

meer dan 30 000

Voorraad logistiek vastgoed naar gebouwgrootte

minder dan 1 km

1 tot 3 km

3 tot 5 km

5 tot 7 km

meer dan 7 km

Voorraad logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Afstand tot snelweg

Voorraad


11/68

11

09

25

20

15

10

5

x miljoen m2

0080706032002 12111004 05

Ontwikkeling van de voorraad logistiek vastgoed31 december

Voorraad

2004x m2

2006 2008 2010 2012

Groningen 162.000 176.500 199.500 208.000 208.000

Friesland 299.000 299.000 321.500 341.000 386.500Drenthe 308.000 308.000 326.000 326.000 332.500Overijssel 787.500 813.000 836.500 938.000 998.000

Gelderland 2.257.000 2.432.000 2.690.500 2.891.000 3.006.000Utrecht 1.098.000 1.113.500 1.185.500 1.161.500 1.265.000Flevoland 454.500 469.500 512.500 582.000 568.000Noord-Holland 2.368.000 2.608.000 2.835.000 3.113.000 3.169.000

Zuid-Holland 2.526.000 2.788.000 3.213.000 3.355.000 3.460.000Zeeland 171.000 171.000 183.500 183.500 195.000Noord-Brabant 5.119.000 5.383.000 6.067.000 6.676.000 7.126.000

Limburg 1.575.000 1.772.500 2.270.500 2.557.000 2.659.000Nederland 17.125.000 18.334.000 20.641.000 22.332.000 23.373.000

1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie, 31 december


12/68

1208 10 1209 110706052002 03 04

08 10 1209 110706052002 03 04

08 10 1209 110706052002 03 04

800

600

400

200

0

x 1 000 m2

800

600

400

200

700

500

300

100

0

x 1 000 m2

x 1 000 m2600

500

400

300

200

100

0

Huur

Koop

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar eigendomssituatie

3 tot 5 km

minder dan 5 000

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar gebouwgrootte

5 tot 7 km

1 tot 3 km

minder dan 1 km

5 000 - 10 00010 000 - 20 00020 000 - 30 000meer dan 30 000

meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

Voorraad


13/68

13

Voorraad

2004x m2

2006 2008 2010 2012

Noord-Nederland

Coevorden 57.000 57.000 75.000 75.000 81.500Heerenveen 172.000 172.000 172.000 172.000 218.000Veendam 90.500 90.500 114.000 114.000 114.000

Oost-NederlandApeldoorn 98.500 143.500 152.500 168.500 168.500Ede 156.500 166.500 166.500 172.500 184.500Enschede 162.000 162.000 162.000 177.000 177.000Montferland 111.500 124.000 148.500 213.000 234.000Nijmegen 207.000 207.000 207.000 207.000 207.000Tiel 216.500 244.000 310.000 399.000 415.500Wijchen 185.000 185.000 249.500 264.000 264.000

Zwolle 160.000 160.000 183.500 205.000 205.000

Midden-NederlandAlmere 212.500 222.500 265.500 329.500 329.500Amersfoort 101.500 108.000 120.000 127.000 133.000Nieuwegein 106.000 106.000 106.000 106.000 149.500Utrecht 400.500 400.500 416.500 386.000 420.000Zeewolde 140.000 145.000 145.000 145.000 131.000

West-NederlandAlphen aan den Rijn 310.500 310.500 315.500 315.500 325.000Amsterdam 737.000 798.500 856.000 1.033.000 1.042.000

Haarlemmermeer 766.000 878.000 958.500 994.000 1.014.000Rotterdam 928.500 984.500 1.191.000 1.246.000 1.286.000Waddinxveen 189.500 245.500 245.500 253.500 309.000Westland 66.500 121.000 219.000 219.000 219.000

Zuid-NederlandBreda 447.000 461.500 499.000 555.500 560.500Eindhoven 521.000 539.000 576.000 576.000 602.000Moerdijk 515.500 563.000 605.000 636.000 652.500Oosterhout 349.000 372.500 377.500 440.000 440.000Tilburg 842.500 876.000 1.114.000 1.205.500 1.211.000Veghel 355.000 395.500 513.000 513.000 513.000

Venlo 581.000 629.000 857.000 949.000 949.000Venray 308.000 348.500 491.000 548.000 548.000Waalwijk 169.000 177.500 251.500 318.000 412.500

2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december


14/68


15/68

15

0 50 km

minder dan 50

50 tot 100

100 tot 200

200 tot 300

300 tot 400

400 en meer

concentratiegetal

Concentratie van logistiek vastgoed per Corop-gebied

31 december 2012

Voorraad


16/68

16

voorraadlogistiek vastgoed

m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Aa en Hunze 26.500 100 - -

Aalsmeer 11.000 - - 100Aalten 14.500 - - -Achtkarspelen 12.000 100 - 49

Alkmaar 139.000 33 - -Almelo 39.000 100 100 -Almere 329.500 81 - 16Alphen aan den Rijn 325.000 23 3 4

Amersfoort 133.000 86 5 50Amstelveen 25.000 - - -Amsterdam 1.038.000 65 1 16

Apeldoorn 168.500 52 - -Arnhem 31.000 55 - 22Assen 38.500 23 - -Barendrecht 46.500 72 - -Barneveld 72.000 75 12 -

Beek (L) 74.000 86 33 29Bergambacht 16.000 - - -Bergen (L) 44.000 28 - -Bergen op Zoom 301.000 40 - -

Berkelland 20.000 - - -

Best 78.000 66 - 7Beuningen 74.500 83 - 21Beverwijk 44.500 57 - -

Bodegraven-Reeuwijk 31.000 80 - 44Boxtel 15.000 100 - -Breda 560.500 76 1 18Bunschoten-Spakenburg 28.500 100 - -

Buren 63.000 - - 56Coevorden 81.500 - 8 -Cuijk 26.000 78 - 39Culemborg 140.000 9 - 17

Dalfsen 12.500 100 - -De Ronde Venen 65.000 - - -Den Bosch 268.500 43 2 25Den Haag 51.000 23 - -

Deurne 122.500 15 85 -Deventer 171.500 78 8 9Diemen 32.000 100 - 50Doesburg 24.500 - - -

Doetinchem 47.000 74 - -Dordrecht 60.500 57 - 60Duiven 117.000 64 - -Echt-Susteren 41.000 100 - 31

Ede 184.500 60 7 27Eersel 38.500 100 - -

4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente, 31 december 2012

Voorraad


17/68

17


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Eijsden-Margraten 11.500 - - -

Eindhoven 602.000 75 - 24Enkhuizen 17.500 100 - -Enschede 177.000 71 - 23

Epe 35.000 67 - 47Etten-Leur 170.000 61 - 12Geertruidenberg 196.000 66 14 11Geldermalsen 160.500 13 - 12

Gennep 73.500 68 - -Gilze en Rijen 45.000 100 - 30Goirle 12.500 46 - 54

Gorinchem 59.000 100 - 25Gouda 20.500 - - -Haaksbergen 12.000 - - -Haarlemmermeer 1.014.000 81 2 3Halderberge 206.000 67 9 31

Hardenberg 51.500 - - -Harderwijk 69.500 54 - -Harlingen 24.000 - - -Heerenveen 218.000 16 22 7

Heerhugowaard 31.000 18 - -

Heerlen 62.000 24 12 36Hellevoetsluis 23.500 - - -Helmond 242.000 78 14 2

Hendrik Ido Ambacht 20.000 - - -Hengelo 31.000 30 23 27Heumen 19.000 - - -Heusden 18.000 - - -

Hilvarenbeek 28.500 - - -Hilversum 40.000 100 - -Hollands Kroon 14.000 - - -Hoogeveen 54.000 41 - -

Hoogezand-Sappemeer 14.000 - - -Hoorn 90.000 - - -Houten 38.000 76 - -Hulst 69.500 37 - -

Kampen 66.000 44 - 19Kapelle 23.500 100 - -Katwijk 20.500 100 - -Kerkrade 35.000 - - 28

Koggenland 10.500 - - -Langedijk 18.000 - - -Lansingerland 190.500 71 - 14Leeuwarden 27.000 100 - 47

Leiden 25.500 - - -Leidschendam-Voorburg 32.000 100 - -

Voorraad


18/68

18


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Leudal 16.000 - - -

Leusden 24.500 - - -Lisse 49.000 100 - -Maasdriel 42.000 71 - -

Maastricht 64.500 - 22 -Medemblik 183.500 6 15 4Meppel 35.000 26 - -Middelburg 12.500 - - -

Midden-Delfland 22.500 - - 88Midden-Drenthe 70.500 100 - -Moerdijk 652.500 73 3 13

Montferland 234.000 20 9 3Neder-Betuwe 13.000 100 - -Neerijnen 78.000 68 - 9Nieuwegein 149.500 92 29 30Nijkerk 97.000 64 - 8

Nijmegen 207.000 55 - 6Noordenveld 19.000 - - -Noordoostpolder 107.500 4 - 4Oldenzaal 113.000 57 - 3

Ommen 41.000 - - -

Oost Gelre 33.500 - 33 -Oosterhout 440.000 40 - 10Opsterland 42.000 - - -

Oss 268.500 72 12 9Oude IJsselstreek 22.000 100 - -Ouder-Amstel 14.500 100 - -Overbetuwe 102.000 30 5 -

Peel en Maas 197.000 54 23 -Pijnacker-Nootdorp 70.500 8 - -Putten 34.500 42 - -Raalte 37.000 100 - -

Renswoude 14.500 - - -Ridderkerk 208.000 83 - 14Roerdalen 35.000 100 - -Roermond 101.500 57 - -

Roosendaal 315.500 59 7 19Rotterdam 1.286.000 71 3 10Schiedam 22.000 73 - -Schijndel 29.500 100 - 71

Sint-Oedenrode 11.000 100 - -Sittard-Geleen 293.000 46 2 11Sliedrecht 11.000 - - -Slochteren 56.500 - - -

Smallingerland 44.500 38 - 17Soest 19.500 100 - -

Voorraad


19/68


20/68

20


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Aalsmeer 11.100 - - 100

Aduard 15.000 100 - -Alkmaar 139.000 33 - -Almelo 39.000 100 100 -

Almere-Buiten 52.500 76 - 22Almere-Haven 86.000 88 - -Almere-Stad 191.000 80 - 22Alphen aan den Rijn 325.000 23 3 4

Amersfoort 133.000 86 5 50Amstelveen 25.000 - - -Amsterdam 1.038.000 65 1 16

Apeldoorn 168.500 52 - -Arnhem 31.000 55 - 22Assen 38.500 23 - -Barendrecht 46.500 72 - -Barneveld 72.000 75 12 -

Beilen 70.500 100 - -Bergambacht 16.000 - - -Bergen (L) 44.000 28 - -Bergen op Zoom 301.000 40 - -

Bergschenhoek 15.000 100 - 100

Beringe 152.500 41 - -Best 78.000 66 - 7Beuningen 74.500 83 - 21

Beverwijk 44.500 57 - -Bleiswijk 168.000 72 - 7Bodegraven 31.000 80 - 44Borculo 20.000 - - -

Born 273.000 49 2 8Botlek Rotterdam 356.500 75 9 1Boxtel 15.000 100 - -Breda 313.000 80 2 33

Breukelen 32.000 100 - 57Broek op Langedijk 18.000 - - -Bunschoten 28.500 100 - -Coevorden 81.500 - 8 -

Cuijk 10.500 100 - 100Culemborg 140.000 9 - 17De Kwakel 207.000 20 - 4De Lier 35.500 38 - -

De Meern 38.500 44 - 19Dedemsvaart 34.000 - - -Delfgauw 70.500 8 - -Den Bosch 262.000 44 2 23

Den Dolder 26.000 - - -Den Haag 51.000 24 - -

5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern, 31 december 2012

Voorraad


21/68

21


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Deurne 122.500 15 85 -

Deventer 171.500 78 8 9Didam 12.500 - - -Diemen 32.000 100 - 50

Diessen 28.500 - - -Dinxperlo 14.500 - - -Doesburg 24.500 - - -Doetinchem 47.000 74 - -

Dordrecht 60.500 57 - 60Drachten 44.500 38 - 17Drachten-Azeven 42.000 - - -

Drunen 18.000 - - -Duiven 117.000 64 - -Duivendrecht 14.500 100 - -Echt 41.000 100 - 31Eck en Wiel 19.500 - - 100

Ede 184.500 60 6 27Eersel 38.500 100 - -Eindhoven 602.000 75 5 24Elst 47.000 55 11 -

Emmeloord 107.500 4 - 4

Enkhuizen 17.500 100 - -Enschede 177.000 71 - 23Epe 12.000 - - -

Erp 27.000 100 - 100Etten-Leur 170.000 61 - 12Gameren 25.500 100 - 45Geldermalsen 160.500 13 - 7

Giessen 24.000 - - -Gieten 26.500 100 - -Gilze 45.000 100 - 30Goirle 12.500 46 - 54

Gorinchem 59.000 100 - 25Gouda 20.500 - - -Groenlo 33.500 - 33 -Gronsveld 11.500 - - -

Haaften 61.500 87 - 11Haaksbergen 12.000 - - -Hardenberg 17.500 - - -Harderwijk 69.500 54 - -

Harlingen 24.000 - - -Hazeldonk 247.000 71 - -Hedel 42.000 71 - -Heerenveen 218.000 16 21 7

Heerhugowaard 31.000 18 - -Heerlen 56.000 27 13 -

Voorraad


22/68

22


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Heijen 73.500 68 - -

Hellevoetsluis 23.500 - - -Helmond 242.000 78 14 2Hendrik Ido Ambacht 20.000 - - -

Hengelo 31.000 30 22 27Herkenbosch 35.000 100 - -Heteren 50.000 - - -Hilversum 40.000 100 - -

Hoek van Holland 28.500 - - -Honselersdijk 49.500 20 - -Hoofddorp 109.500 70 6 11

Hoogeveen 54.000 41 - -Hoogezand 14.000 - - -Hoogvliet Rotterdam 12.000 100 - 78Hoorn 46.000 - - -Houten 38.000 76 - -

IJsselmuiden 29.000 100 - 43Ittervoort 16.000 - - -Kampen 37.000 - - -Kapelle 23.500 100 - -

Katwijk (NB) 10.000 100 - -

Kerkrade 35.000 - - 28Klundert 33.000 73 - 51Kolham 56.500 - - -

Leeuwarden 27.000 100 - 47Leiden 25.500 - - -Leidschendam 32.000 100 - -Leusden 24.500 - - -

Lienden 16.000 - - 100Lijnden 20.000 100 - -Lisse 49.000 100 - -Maarssen 25.000 100 - -

Maasbree 44.500 100 100 -Maasdijk 118.000 46 - -Maasland 22.500 - - 88Maastricht 64.500 - 23 29

Maastricht-Airport 74.000 86 33 -Maasvlakte Rotterdam 31.500 75 - 19Maurik 27.500 - - -Meppel 35.000 26 - -

Middelburg 12.500 - - -Middenmeer 14.000 - - -Mijdrecht 65.000 - - -Moerdijk 397.000 69 - 4

Nederasselt 19.000 - - -Neer 16.000 - - -

Voorraad


23/68

23


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Nieuw-Bergen 44.000 - - -

Nieuwegein 149.500 92 29 30Nieuwleusen 12.500 100 - -Nieuw-Vennep 45.000 89 - -

Nijkerk 97.000 64 - 8Nijmegen 207.000 55 - 6Obdam 10.500 - - -Ochten 13.000 100 - -

Oldenzaal 113.000 57 - 3Ommen 41.000 - - -Oosterhout 440.000 40 - 10

Oostrum 169.500 46 - -Oss 268.500 72 12 9Oud Gastel 193.000 72 9 33Oude Meer 76.000 95 - -Oudenbosch 13.000 - - -

Peize 19.000 - - -Pernis Rotterdam 46.000 100 - 11Putten 34.500 42 - -Raalte 37.000 100 - -

Raamsdonksveer 196.000 66 14 11

Renswoude 14.500 - - -Ridderkerk 208.000 83 - 14Rijnsburg 20.500 100 - -

Ritthem 75.500 40 16 -Roermond 89.000 51 - -Roosendaal 315.500 59 7 19Rotterdam 284.500 57 2 16

Rotterdam-Albrandswaard 183.500 70 - 3Rozenburg 12.500 100 100 -Sas van Gent 15.000 100 - -Sassenheim 22.000 - - -

Schiedam 22.000 73 - -Schijndel 30.000 100 - 71Schiphol 453.500 84 - -Schiphol-Rijk 297.000 74 - 6

s-Heerenberg 221.500 21 10 3Sint Jansteen 44.000 - - -Sint-Oedenrode 11.000 100 - -Sittard 20.000 - - 42

Sliedrecht 11.000 - - -Sneek 13.000 - - -Soesterberg 19.500 100 - -Someren 71.000 100 - -

Son 131.500 76 43 -Spijkenisse 93.000 78 - 10

Voorraad


24/68

24


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Staphorst 12.000 - - -

Steenwijk 23.000 - - -Surhuisterveen 12.000 100 - 49Swalmen 12.500 100 - -

Tiel 415.000 60 4 8Tilburg 1.211.000 81 - 13Uden 44.500 16 - -Utrecht 378.500 80 9 18

Vaassen 23.500 100 - 70Varsseveld 22.000 100 - -Veendam 114.000 75 - -

Veenendaal 79.000 97 - -Veghel 486.000 47 - 4Veldhoven 35.500 16 - 36Velsen-Noord 50.500 - - -Venlo 936.500 78 - 11

Venray 378.500 100 - 18Vianen 86.500 32 23 -VondelingenplaatRotterdam

51.500 100 - -

Voorhout 33.500 84 - -

Voorschoten 33.000 100 - -Waalwijk 408.000 53 23 1Waardenburg 16.500 - - -

Waddinxveen 309.000 70 18 8Walsoorden 25.500 100 - -Weert 88.000 - - -Weesp 12.000 - - -

Wijchen 264.000 88 - 7Woerden 113.500 73 - -Wognum 55.500 - 49 -Zaandam 153.000 33 - 12

Zaltbommel 93.000 57 45 -Zeewolde 131.000 78 - -Zevenaar 77.000 73 13 -Zevenbergen 222.500 79 7 25

Zevenhuizen 13.000 43 - -Zoetermeer 82.500 58 - -Zwaag 44.000 - - -Zwaagdijk 121.500 9 - 6

Zwijndrecht 34.000 73 - 47Zwolle 205.000 28 - -

Voorraad


25/68

25

Breda

Rotterdam

Moerdijk

Venlo

Amsterdam

Eindhoven

Venray

Veghel

Haarlemmermeer

12001000 14008006004002000

x 1 000 m2

x 1 000 m2

Tilburg

Gemeenten met de grootste voorraad logistiek vastgoed31 december 2012

Distripark Botlek (Rotterdam)

Trade Port West (Venlo)

Acht (Eindhoven)

Moerdijk

Borchwerf II (Roosendaal/Halderberge)

Smakterheide (Venray)

Lageweide (Utrecht)Schiphol-Rijk (Haarlemermeer)

Haven (Waalwijk)

6005004003002001000

Westpoort (Amsterdam)

Bedrijfsterreinen met de grootste voorraad logistiek vastgoed31 december 2012

7

37

31

12

5

%

voor 1970

1970 - 1979

1980 - 1989

1990 - 1999

2000 - 2009

2010 - 2012

Voorraad logistiek vastgoed naar bouwperiode

31 december 2012

8

Voorraad


26/68


27/68

27

Gemakkelijk hanteerbare kostengetallen

waarmee men snel bouwkosten vandistributiecentra kan bepalen, zijn tevinden in de taxatieboekjes van SDUUitgevers. Daarin wordt een onderscheidgemaakt tussen vierkante distributiecentraen rechthoekige distributiecentra. Bij hetbepalen van de kosten wordt uitgegaanvan het principe dat 4 tot 5% van hetgebouw inpandig kantoor is, 1,8% van degevel uit gevelopeningen met aluminium

kozijnen bestaat en dat de dichte geveluit dubbelwandige gevelbeplatingmet metselwerk bestaat. Verder is 3%technische ruimte en is de betonvloerafgewerkt met coating en belijning. Detechnische installatie bestaat uit ondermeer een aparte ketel voor het inpandigekantoor en gasgestookte luchtverhittersin het distributiecentrum, PVC-riolering,decentrale mechanische afzuiging encentrale licht- en krachtinstallatie.

Een betrouwbaar beeld van dekostenontwikkelingen in de bouw gevende BDB-indexcijfers. Deze cijfers aldecennialang een standaard voor debouwwereld worden maandelijksberekend door het Bureau DocumentatieBouwwezen. De BDB-cijfers zijnzogeheten input-indexcijfers. Dat wilzeggen dat wordt uitgegaan van een

pakket van vaststaande hoeveelhedenmaterialen, manuren en indirecte kosten.Materiaalprijzen worden verkregen dooreen halfjaarlijkse materiaalenqute. Bijde berekening van de BDB-indexcijfersvoor bedrijfsgebouwen wordt uitgegaanvan een standaard stalen hal van 8.000vierkante meter bruto vloeroppervlak eneen kantoor van circa 3.000 vierkantemeter bruto vloeroppervlak.


BouwkostenBouwkosten zijn kosten dievoortvloeien uit aangegane verplichtingenten behoeve van de realisering van eenbouwproject tot en met de opleveringvan het gebouw. Bouwkosten omvattendirecte kosten en indirecte kosten en zijnexclusief grondkosten, projectgebondenbedrijfskosten, losse inrichting enbedrijfsinstallaties, bijkomende bouw- en

projectkosten en BTW. Directe kostenomvatten bouwkundige werken, inclusiefbodemvoorzieningen en paalfunderingvan 9 meter, gebouwinstallaties envaste inrichtingen. Indirecte kosten zijnalgemene bouwplaatskosten, algemenebedrijfskosten, winst en risico

Bruto vloeroppervlakte (bvo) Deoppervlakte gemeten op vloerniveaulangs de buitenomtrek van de opgaande

scheidingsconstructies, die dedesbetreffende ruimte of groep van ruimtenomhullen.

Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de brutovloeroppervlakte minus de oppervlaktenvan de begrenzende, opgaandescheidingsconstructies zoals muren.

Bouwkosten


28/68

28

2012bvo

/ mnvo

2013bvo nvo

Rechthoekige distributiecentra

6,5 meter hoog3 750 m2 424 433 437 447

7,2 meter hoog3 750 m2 428 437 441 4518 400 m2 434 441 447 454

Vierkante distributiecentra7,2 meter hoog22 500 m2 398 401 410 414

8,5 meter hoog22 500 m2 400 404 413 416

Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak

1 Richtprijzen nieuwbouw

2012bvo

/ mnvo

2013bvo nvo

Rechthoekige distributiecentra6,5 meter hoog

3 750 m2 311 318 322 3297,2 meter hoog3 750 m2 315 322 326 3338 400 m2 336 341 347 352

Vierkante distributiecentra7,2 meter hoog22 500 m2 313 315 324 326

8,5 meter hoog22 500 m2 315 318 326 329

Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak

2 Richtprijzen nieuwbouw exclusief fundering

Bouwkosten


29/68

29090706 08050403 10 11 12 13

130

140

120

110

100

90

2003=100

Materiaal

Loon

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

Bouwkosten bedrijfsgebouwen

Bouwkosten


30/68


31/68

31

In tegenstelling tot de hier gepresenteerde

cijfers geven de meeste statistieken terzake van de vraag maar zeer beperkteinformatie; men registreert namelijkuitsluitend de vraag op de vrije markt.In deze publicatie omvat de vraag naarlogistiek vastgoed zowel ruimten die op devrije markt worden verhuurd en verkochtals gebouwen die door gebruikers zelfvoor eigen rekening worden neergezet, dezogenoemde eigenbouw. De vraag wordt

geregistreerd in het jaar waarin tussenpartijen wilsovereenstemming is bereiktof in geval van nieuwbouw voor eigengebruik zodra de bouw daadwerkelijk isbegonnen.

De vraagcijfers die in deze publicatieworden vermeld, zijn totstandgekomendoor integratie van gegevens uitverschillende bronnen, waarbijVastgoedmarkten PropertyNL als

voornaamste bron hebben gefungeerd.


NieuwbouwHiertoe worden gerekenddistributiecentra en opslagloodsen dieniet ouder zijn dan twee jaar, alsookruimten die nog niet eerder in gebruik zijngeweest.

VraagOnder de vraag wordt verstaanhet aantal vierkante meters logistiekvastgoed dat in gebruik wordt genomen

voor opslag, overslag en groupage.Contractverlengingen en zogenoemdesale-and-leaseback transacties wordenniet tot de vraag gerekend. Vraagcijfershebben vrijwel altijd betrekking op ruimtenvan minimaal 1.000 vierkante meter.

Vrije markt Dit is de markt waarinprojectontwikkelaars, bouwers enbeleggers ruimten aanbieden voor veelalnog onbekende gebruikers.

Vraag


32/68

32

800

700

600

500

400

300

200

100

0

100908080605042003 11 1312

100908070605042003 11 1312

1 600

1 400

1 200

1 000

600

800

400

2000

x 1 000 m2

100908080605042003 11 1312

1 600

1 400

1 200

1 000

600

800

400

200

0

x 1 000 m2

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Bestaande bouw

Nieuwbouw

Vraag naar logistiek vastgoed naar gebouwtype

Koop

Huur

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie

x 1 000 m2

3 tot 5 km

5 tot 7 km

1 tot 3 km

minder dan 1 km

meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

Vraag


33/68

33

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker

Logistiek dienstverleners

Producenten

Retailers

Overig

10 11 13120907062003 0504 08

60

70

50

100

90

80

30

10

40

20

0

%

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker2003-2013

2003-2013

%

15

54

14


Producenten

RetailersOverig17

Vraag


34/68

34

2009 2013

m2

2009 2013

2009 2013

% %

% %

% %

9 6

2 2

23

21

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Zuid

minder dan 5 000

5 000 - 10 000

10 000 - 20 000

20 000 - 30 000

30 000 en meer

Vraag naar logistiek vastgoed naar landsdeel

Vraag naar logistiek vastgoed naar grootteklasse

3 tot 5 km

5 tot 7 km

1 tot 3 km

minder dan 1 km

meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

14

2817

32

75

59

13

24

257

38

8

20

61

9

7

31

3327

15

6

45

11

West

Midden

Oost

Noord

Vraag


35/68

35

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel

400

500

0905 0604 07 122003 08 1310 11

800

600

700

300

200

100

x 1 000 m2

0

Noord

Oost

Midden

West

Zuid

Vraag

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Groningen - - - - -

Friesland 25.000 - - 56.000 -Drenthe - 47.000 - 16.500 19.000Overijssel 69.500 47.500 58.500 60.000 35.000

Gelderland 233.000 45.500 79.500 112.500 47.500Utrecht 34.000 88.500 85.500 6.000 63.500Flevoland 48.000 6.000 5.000 48.000 8.000Noord-Holland 133.500 97.500 212.000 55.500 38.000

Zuid-Holland 202.500 258.000 156.500 183.500 138.500Zeeland - - 20.000 12.000 8.000Noord-Brabant 342.000 240.000 494.500 542.500 356.000

Limburg 14.500 156.000 121.500 197.500 157.500Nederland 1.102.000 986.000 1.233.000 1.290.000 871.000

1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie


36/68

36

2004-2008 2009-2013

% %

26

51

6

53

41

23

Vraag naar logistiek vastgoed in Noord-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed in Oost-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed in Midden-Nederland


Producenten

Retailers

Overig

2004-2008 2009-2013

% %

26

40

18

21

46

15


Producenten

RetailersOverig

2004-2008 2009-2013

% %

28

53

24

20

45

7


Producenten

Retailers

Overig

19

15

12

11

Vraag


37/68

37

2004-2008 2009-2013

% %

18

55

11

14

70

14

Vraag naar logistiek vastgoed in West-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed in Zuid-Nederland


Producenten

Retailers

Overig

2004-2008 2009-2013

% %

10

57

14

14

54

18


Producenten

RetailersOverig

15

18

135

Vraag


38/68

38

12

88

%

95

27

5

73

%

%

7577

79

2523

21

%%

%

65

49

35

51

%

%

28%

77

7283

23

17

%

%

0 50 km

Huur

Koop

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie per provincie2009-2013

Vraag


39/68

39

Vraag

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Noord-Nederland

Coevorden - 47.000 - 6.500 -Heerenveen - - - 56.000 -Veendam - - - - -

Oost-NederlandApeldoorn - 16.000 - - 9.500Ede - 5.500 - 22.000 -Enschede 17.000 5.000 6.000 30.500 -Montferland 79.500 - 32.500 - -Nijmegen - - - 5.000 -Tiel 61.500 - - 21.000 12.500Wijchen 40.500 22.000 - 43.500 -

Zwolle 21.500 - - - 35.000

Midden-NederlandAlmere 48.000 - 5.000 48.000 3.500Amersfoort - - - 6.000 36.500Nieuwegein 10.000 43.500 - - 20.000Utrecht 4.000 2.500 34.000 - -Zeewolde - - - - -

West-NederlandAlphen aan den Rijn - - 9.000 21.000 -Amsterdam 38.000 23.000 127.500 36.000 17.500

Haarlemmermeer 26.500 74.000 59.500 19.500 15.000Rotterdam 132.000 104.000 78.500 92.500 13.000Waddinxveen 7.500 7.000 49.500 - 5.000Westland - - - - 44.000

Zuid-NederlandBreda 25.500 9.500 34.000 45.000 43.000Eindhoven 9.500 4.500 22.000 52.500 43.500Moerdijk 12.500 41.000 31.000 16.000 33.500Oosterhout 85.000 21.000 - 16.000 39.000Tilburg 93.500 13.500 148.500 68.500 61.000Veghel - - - - 39.500

Venlo 9.000 45.000 55.000 33.000 27.000Venray 5.500 52.000 44.500 71.500 43.500Waalwijk - 95.500 25.500 29.000 6.000

2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel


40/68

40

0 50 km

geen

minder dan 20%

20 - 40%

40 - 60%

60 - 80%

80% en meer

Aandeel retailers in vraag naar logistiek vastgoed per Corop-gebied2009-2013

Vraag


41/68

41

Belangrijkste ontwerpcriteria voorgrootschalige distributiecentra

Belangrijkste locatiekeuze criteria voor

grootschalige distributiecentra

70 80 90 1006050403020100

Overheidssubsidies

Nabijheid producenten

Beschikbaarheid personeel

Nabijheid klanten

Bereikbaarheid/kwaliteitinfrastructuur

Bron: CBRE

%

70 80 90 1006050403020100

Aantal laadkuilen

Vloerbelasting/vlakke vloeren

Manoeuvreerruimtevrachtwagens

Vrije hoogte

Bron: CBRE

%

Vraag


42/68


43/68

43

De basis voor de registratie van het

aanbod wordt gevormd door cijfers dieworden gepubliceerd door RealNextenFunda In Business. Registratie vindt alleenplaats van ruimten die tot de vrije marktbehoren. Alhoewel deze aanbodcijfersredelijk betrouwbaar zijn, vindt tochnog een uitgebreide controle plaats tervoorkoming van dubbeltellingen en deregistratie van ruimten die niet tot delogistieke markt kunnen worden gerekend.

Naast het totale aanbod van logistiekvastgoed wordt in deze publicatieook aandacht geschonken aan hetzogenoemde structurele aanbod vandistributiecentra en opslagloodsen.Opgemerkt moet worden dat de analysevan het structurele aanbod zich inhoofdzaak beperkt tot Amsterdam,Haarlemmermeer, Rotterdam en Venlo.


AanbodOnder aanbod wordt verstaangebouwen waarin minimaal 750vierkante meter bedrijfsruimte te huur ofte koop wordt aangeboden. Het aanbodwordt gemeten aan het eind van hetkalenderjaar en omvat uitsluitend reedsopgeleverde en/of nog in aanbouwzijnde distributiecentra en opslagloodsen.Projecten die in voorbereiding zijn en

derhalve nog moeten worden gebouwd,worden in het aanbod niet meegeteld.Aanbod is hier niet identiek aan leegstand,dat wil zeggen dat de aangeboden ruimteniet leeg hoeft te staan.

NieuwbouwHiertoe worden gerekenddistributiecentra en opslagloodsen dieniet ouder zijn dan twee jaar, alsookruimten die nog niet eerder in gebruik zijngeweest.

Structureel aanbod Er is sprake vanstructureel aanbod indien in eendistributiecentrum of opslagloodsgedurende drie achtereenvolgende jarensteeds dezelfde vierkante meters wordenaangeboden.

VoorraadMet voorraad wordt bedoeldhet totaal van leegstaande en in gebruik

zijnde distributiecentra en opslagruimten.Ook gebouwen die op het moment vanregistratie nog in aanbouw zijn, wordentot de voorraad gerekend.

Vrije markt Dit is de markt waarinprojectontwikkelaars, bouwers enbeleggers ruimten aanbieden voor veelalnog onbekende gebruikers.

Aanbod


44/68

44

8 m2

10

8

14

12

6

4

2

0

2009 2013

%

10 11 13120907062003 0504 08

10 11 13120907062003 0504 08

2 000

2 500

1 500

3 000

1 000

500

0

x 1 000 m2

% %

minder dan 5 000

5 000 - 10 000

10 000 - 20 000

20 000 - 30 000

30 000 en meer

Aanbod van logistiek vastgoed naar grootteklasse

Aanbod van logistiek vastgoed als percentage van de voorraad

Nieuwbouw

Bestaande bouw

Aanbod van logistiek vastgoed naar gebouwtype

24

48

13

7 4

23

48

14

11

Aanbod


45/68

45

2 500

3 500

3 000

2 000

1 500

1 000

500

0

x 1 000 m2

10 11 12 130907062003 0504 08

Aanbod

Vraag

Vraag en aanbod op de vrije markt

700

600

800

500

400

200

300

100

0

x 1 000 m2

20102008 201120092006 2007 2012 2013

Ontwikkeling structureel aanbod

Aanbod

1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie, 31 december

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Groningen - - - - 8.500

Friesland 39.500 39.500 43.500 41.500 81.500Drenthe 2.000 2.000 10.000 - -Overijssel 58.500 65.500 105.000 83.000 85.000

Gelderland 235.000 271.000 331.500 270.000 389.000Utrecht 52.500 63.500 188.000 220.500 178.500Flevoland 72.000 57.000 59.000 57.000 66.500Noord-Holland 264.500 354.000 300.500 271.000 316.500

Zuid-Holland 147.000 220.500 337.500 353.000 359.000Zeeland - - - - 9.000Noord-Brabant 407.500 564.000 751.500 926.500 1.079.000

Limburg 173.500 216.000 250.500 271.500 297.500Nederland 1.452.000 1.853.000 2.377.000 2.494.000 2.870.000


46/68

46

2009 2013

2009

% %

% %

2013

21

7

11

45

48

16

21

5

12 14

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Aanbod van logistiek vastgoed naar landsdeel

3

700

600

500

400

300

200

100

0100908070605042003 11 1312

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

x 1 000 m2

3 tot 5 km

5 tot 7 km

1 tot 3 km

minder dan 1 km

meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

9

28

40

20

9

23

47

17

4

Zuid

3 tot 5 km

5 tot 7 km

1 tot 3 km

minder dan 1 km

meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

West

Midden

Oost

Noord

Aanbod


47/68

47

40

50

0907 122006 08 1310 11

70

60

30

20

10

x 1 000 m2

0

Structureel aanbod van logistiek vastgoed

Amsterdam

Haarlemmermeer

Rotterdam

Venlo

6

Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd31 december 2013

0 - 2 jaar

3 - 7 jaar

8 - 12 jaar13 - 17 jaar

18 jaar en ouder60 19

132

%

Aanbod

0-2 jaar

%

3-7 jaar 8-12 jaar 13-17 jaar 18 jaaren ouder

Groningen 0 0 0 0 100Friesland 0 0 0 23 77Drenthe 0 0 0 0 100Overijssel 0 0 0 31 69

Gelderland 6 19 0 14 61Utrecht 10 0 0 16 74Flevoland 0 4 29 33 34Noord-Holland 0 18 10 9 63

Zuid-Holland 0 4 0 33 63Zeeland 0 67 33 0 0

Noord-Brabant 0 12 9 20 59Limburg 0 31 12 17 40

2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie, 31 december 2013


48/68

48

0 50 km

minder dan 5

5 tot 10

10 tot 15

15 tot 20

20 en meer

Aanbod als % van de voorraad

Aanbod van logistiek vastgoed per Corop-gebied31 december 2013

Aanbod


49/68

49

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Noord-Nederland

Coevorden - - - -Heerenveen 21.000 21.000 25.000 15.500 58.500Veendam - - - -

Oost-NederlandApeldoorn 8.500 8.500 - - -Ede 12.000 31.000 61.500 50.500 83.500Enschede - 6.500 45.000 40.000 31.000Montferland - - - 6.500 6.500Nijmegen 29.000 42.500 42.000 11.500 22.000Tiel 31.500 38.000 55.500 32.000 64.000Wijchen 28.500 18.500 28.500 18.000 40.000

Zwolle - - - - -

Midden-NederlandAlmere 72.000 57.500 54.500 53.000 66.500Amersfoort 8.000 30.500 56.000 66.500 29.500Nieuwegein 11.500 - 45.000 45.000 -Utrecht 16.500 16.500 51.000 74.000 88.000Zeewolde - - - - -

West-NederlandAlphen aan den Rijn 7.500 - 10.000 14.000 31.000Amsterdam 125.000 219.000 171.500 169.500 179.500

Haarlemmermeer 93.000 69.000 73.000 30.500 72.500Rotterdam 51.500 108.500 161.000 131.500 130.500Waddinxveen 16.000 - - 25.000 30.000Westland - - 7.500 7.500 12.500

Zuid-NederlandBreda 75.500 80.500 79.000 103.500 98.000Eindhoven 15.500 17.000 133.500 142.500 123.000Moerdijk 37.000 39.500 47.000 88.000 116.000Oosterhout 35.500 13.500 30.000 46.000 90.500Tilburg 47.000 98.000 221.000 158.000 166.000Veghel 29.500 27.000 27.000 45.000 79.000

Venlo 70.000 83.500 107.000 104.000 94.500Venray 30.000 30.000 42.500 69.000 99.000Waalwijk - - 13.500 6.000 41.000

3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december

Aanbod


50/68


51/68

51

De statistieken van de huurprijzen

hebben betrekking op markthuren diezijn berekend op basis van gerealiseerdeverhuurtransacties. Gegevens oververhuurtransacties worden in Nederlandverzameld en gepubliceerd doorVastgoedmarkten PropertyNL. De hierberekende markthuren zijn ongewogengemiddelden. Daarbij zijn extreem hogeen lage prijzen buiten beschouwinggelaten. Er is een onderscheid gemaakt

tussen huurprijzen voor bestaandegebouwen en huurprijzen voor nieuwegebouwen. Bij de berekening van dehuurprijzen is geen rekening gehoudenmet zogenoemde incentives, zoalshuurvrije jaren. Informatie over incentivesis in Nederland niet vrij beschikbaar.


HuurprijsDit is de prijs per vierkantemeter verhuurbaar vloeroppervlak perjaar, exclusief BTW, servicekosten enhuurderspecifieke inrichtingskosten.

Verhuurbaar vloeroppervlak (vvo)Dit ishet bruto vloeroppervlak minus technischeruimten, verticale stijgpunten en dragendebinnenwanden. De omschrijving van het

verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegdin de NEN 2580.

Huurprijzen


52/68

52

120

60

100

50

140

80

60

40

70

40

30

20

10

0

2003=100

/m2

1008072005 06 09 1311 12

1008072005 06 09 1311 12

Schiphol

Amsterdam

Tilburg

Eindhoven

VenloBreda

Utrecht

7050 8060 90403020100

per m2

Rotterdam

Nieuwbouw

Bestaande bouw

Nieuwbouw

Bestaande bouw

Gemiddelde huurprijzen van eersteklas logistiek vastgoed

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed

Huurprijzen


53/68

53

Huurprijzen

2009/m

2010 2011 2012 2013

Amsterdam 57 55 45 45 45Breda 38 45 45 42 42

Eindhoven 58 64 60 60 60

Rotterdam 56 50 56 56 52

Schiphol 88 81 75 71 71Tilburg 48 50 50 52 52

Utrecht 53 44 47 50 55

Venlo 50 40 45 39 39

1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed per landsdeel


54/68


55/68

55

Onder het beleggen in logistiek

vastgoed wordt verstaan het vastleggenvan vermogen in onroerend goed metals doel uit de exploitatie en verkoopeen toekomstige stroom geldelijkeopbrengsten te realiseren. Investeringen indistributiecentra en opslagruimten waarbijhet de eigenaar primair is te doen om dediensten en producten die het onroerendgoed hem kunnen leveren, vallen nietonder het beleggen.

Individuele beleggingstransactiesworden in Nederland gepubliceerdin Vastgoedmarkten PropertyNL. Deinvesteringsbedragen die in dezepublicatie worden vermeld, zijngrotendeels hieraan ontleend. Daarnaastzijn ook zelf verzamelde gegevensgebruikt. De vermelde bedragen hebbenbetrekking op directe beleggingenin logistiek vastgoed. Hiervan is

sprake wanneer een belegger n eenmeerderheidsbelang heeft in het vastgoed,n de directe zeggenschap heeft over hetvastgoedmanagement.


Institutionele beleggersDit zijn financileinstellingen die als uitvloeisel van hunhoofdfunctie met een zekere regelmaatde beschikking krijgen over geldenwaarvoor een met name langlopendebelegging moet worden gezocht.Instellingen die als zodanig kunnenworden aangemerkt, zijn pensioenfondsen,verzekeringsmaatschappijen en

beleggingsinstellingen.

Professionele beleggersDeze groepomvat de institutionele beleggers en deal dan niet aan de beurs genoteerdevastgoedfondsen.

Beleggingen


56/68

56

900

2 000

800

600

400

200

700

500

300

100

0

0

0

10 000

8 000

12 000

6 000

4 000

2 000

1 500

1 000

500

0907062003 0504 08 131210 11

0907062003 0504 08 1310 11 12

0907062003 0504 08 1310 11 12

1 mln

1 mln

1 mlnBuitenlandse beleggers

Nederlandse beleggers

Overig vastgoed

Logistiek vastgoed

Bedrijfsruimten

Winkels

Kantoren

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit

Beleggingen in bedrijfsgebouwen

Beleggingen in commercieel vastgoed

Beleggingen


57/68

57

100

%

100

%

67

38

85

71

100

33

62

15

29 %

%%

%

%

91

22

9

78

%

%

0 50 km

Nederlandse beleggers

Buitenlandse beleggers

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit per provincie2009-2013

Beleggingen


58/68

58

m2

2009 2013

2009 2013

% %

% %

2009 2013

% %

32

4

Nieuwbouw

Bestaande bouw

minder dan 5 000

5 000 - 10 000

10 000 - 20 000

20 000 - 30 000

30 000 en meer

Beleggingen in logistiek vastgoed naar gebouwtype

Beleggingen in logistiek vastgoed naar grootteklasse

Zuid

West

Midden

Oost

Noord

Beleggingen in logistiek vastgoed naar landsdeel

2732

52

7

25

552

18

7368

14

17

65

5

18

57

20

9

Beleggingen


59/68

59

2009 2013

% %

25

7 4

4461

20

9

7 3 20

Beleggingen in logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

3 tot 5 km

5 tot 7 km

1 tot 3 km

minder dan 1 km

meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

Beleggingen

20051 mln

2007 2009 2011 2013

Nederlandse beleggers 180 239 211 85 6w.v.Pensioenfondsen - - 38 - -

Verzekeringsmaatschappijen 4 - 70 14 -Vastgoedfondsen 151 91 - 30 -Particuliere beleggers 25 148 66 41 6

Buitenlandse beleggers 159 652 182 310 464w.v.Amerikaanse beleggers 46 121 - 180 128

2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger

2005%

2007 2009 2011 2013

Groningen - - - - -

Friesland - 2 - - -Drenthe - - - 6 -Overijssel - 3 5 4 9

Gelderland - 11 20 9 23Utrecht - 3 5 18 4Flevoland - 6 - - 3Noord-Holland 41 14 9 8 4

Zuid-Holland 24 15 9 2 5Zeeland - 5 - - -Noord-Brabant 17 20 38 47 32

Limburg 18 21 14 6 20

1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie


60/68


61/68

61

Een belangrijk beoordelingscriterium

dat beleggers hanteren bijinvesteringsbeslissingen is het brutoaanvangsrendement. Gegevens overbeleggingstransacties en de daarbijgerealiseerde bruto aanvangsrendementenworden in Nederland gepubliceerd doorVastgoedmarkt en PropertyNL.

Bij de bruto aanvangsrendementen dieworden gerealiseerd, kan een onderscheid

worden gemaakt tussen de Randstad ende rest van Nederland, en tussen de bestelocaties en overige locaties.


Bruto aanvangsrendementHet brutoaanvangsrendement wordt gedefinieerdals de bruto jaarhuur op het moment vanaankoop als percentage van de totaleinvestering.

Randstad Onder de Randstad verstaan wede stedenring in het westen van het landplus de gebieden die aan weerszijden

gelegen zijn. De stedenring loopt vanDordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag,Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversumnaar Utrecht.

Rendementen


62/68

62

%

%

0907062003 0504 08 131210 11

0907062005 08 131210 11Bron: DTZ

Bron: CBRE

11,0

10,0

9,5

9,0

8,5

8,0

7,5

10,5

7,0

9,0

8,5

8,0

7,5

7,0

6,5

6,0

5,5

5,0

Randstad

Zuid-Nederland

Oost-Nederland

Noord-Nederland

Gemiddelde bruto aanvangsrendementenvan bedrijfsgebouwen op de beste locaties

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen

voor eersteklas logistiek vastgoed

Rendementen


63/68

63

Rendementen

2005%

2007 2009 2011 2013

Randstad

Beste locaties 8,00 7,65 8,50 8,50 8,75Overige locaties 8,50 8,25 9,80 9,85 10,00

Zuid-NederlandBeste locaties 8,30 7,90 8,60 8,50 8,75Overige locaties 8,80 8,75 10,00 9,85 10,25

Oost-NederlandBeste locaties 8,50 8,20 9,30 9,75 10,75Overige locaties 8,95 8,90 10,25 10,50 11,25

Noord-NederlandBeste locaties 8,50 8,35 9,60 10,10 10,65

Overige locaties 8,95 8,90 10,25 10,75 11,35

bron: DTZ

Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen


64/68

64


65/68

65

0 50 km

UTRECHTGELDERLAND

LIMBURG

NOORD-BRABANT

ZEELAND

ZUID-HOLLAND

NOORD-HOLLAND

FLEVOLAND

OVERIJSSEL

DRENTHE

FRIESLAND

GRONINGEN

Nieuwegein

Lelystad

Westland

Vlaardingen

Venlo

Roermond

Doetinchem

Velsen

Veenendaal

Terneuzen

Spijkenisse

Smallingerland

Sittard-Geleen

Schiedam

Roosendaal

Purmerend

Oss

Oosterhout

Leidschendam-Voorburg

Leeuwarden

Kerkrade

Hoorn

Hoogeveen

HilversumHilversum

Hengelo

Helmond

Heerlen

Hardenberg

GoudaGouda

Deventer

Den Helder

Delft

Capelle a/d IJssel

Bergen op Zoom

Barneveld

Assen

AmstelveenAmstelveen

Alphena/d RijnAlphena/d Rijn

Almelo

Alkmaar

Rotterdam

Zwolle

ZoetermeerZoetermeer

Zaanstad

Utrecht

Tilburg

Nijmegen

Maastricht

Leiden

Haarlemmermeer

Haarlem

Groningen

Enschede

Emmen

Amersfoort

Eindhoven

Ede

DordrechtDen Bosch

Breda

Arnhem

Apeldoorn

Amsterdam

Almere

Zeist

Heerhugowaard

Kampen

Katwijk

Lansinger-land

Stichtse Vecht

Sudwest Fryslan

Grote gemeenten in Nederland

Den Haag

50 000 - 100 000

100 000 en meer

Aantal inwoners

Bijlage

Bijlage


66/68

66

0 50 km

Indeling van Nederland in Corop-gebieden

Zuid-Limburg

Midden-Limburg

Noord-

LimburgZuidoost-

Noord-Brabant

Noordoost-Noord-Brabant

Zeeuwsch- Vlaanderen

Overig Zeeland West-

Noord-Brabant Midden-Noord-Brabant

Zuidoost-Zuid-Holland

Zuidoost-Zuid-Holland

Oost-Zuid-

Holland

Oost-Zuid-

Holland

Groot Rijnmond

Delft en Westland

Agglomeraties Gravenhage

AgglomeratieLeiden en Bollenstreek

ZaanstreekZaanstreek

Kop vanNoord-Holland

Alkmaar enomgeving

IJmond

AgglomeratieHaarlem

Groot-Amsterdam

Het Gooi en

Vechtstreek

Het Gooi en

Vechtstreek

Utrecht

Zuidwest-Gelderland

Arnhem-Nijmegen

Achterhoek

Veluwe

Zuidwest-OverijsselZuidwest-Overijssel Twente

Noord-Overijssel

Flevoland

Zuidwest-Friesland

Noord-Friesland

Zuidoost-Friesland

Zuidwest-Drenthe

Zuidoost-Drenthe

Noord-Drenthe

Overig Groningen

Oost-Groningen

Delfzijl enomgeving

05

35

36

31

32 33 34

29

27

18

19

26

25

21

20 22

23

24

28

30

17

16

15

13

14

1112

40

10

09

01

08

0706

04

03

02

37

38

39

Bijlage


67/68

67

Aanbod 43,44,45,46,47,48,49

Amerikaanse beleggers 59

BDB-index 27Bedrijfsgebouwen 29,56,62,63Bedrijfsterreinen 25Beleggingen 55,56,57,58,59Bereikbaarheid 10,12,32,34,41,46,59Bestaande bouw 32,44,52,58Beste locaties 62,63Bouwkosten 27,28,29

Bouwperiode 25,47Bruto aanvangsrendementen 61,62,63Bruto vloeroppervlakte 9,27Buitenlandse beleggers 56,57,59

Commercieel vastgoed 56Concentratie 15Concentratiegetal 9

Distributiecentrum 9,41

Eigenbouw 31Eigendom 10,12,32,38

Gebouwgrootte 10,12,34,44,58

Huur 10,12,16,17,18,19,20,21,22,23, 24,32,38Huurprijzen 51,52,53

Incentives 51

Institutionele beleggers 55

Koop 10,12,32,38

Laadkuilen 41Leegstand 16,17,18,19,20,21,22,23,

24,43Locatiekeuze criteria 41Logistiek vastgoed 9Logistieke dienstverleners 33,36,37

Nederlandse beleggers 56,57,59Netto vloeroppervlakte 27Nieuwbouw 12,14,16,17,18,19,20,21,

22,23,24,28,31,32,43,44,52,58

Ontwerpcriteria 41

Overheidssubsidies 41

Particuliere beleggers 59Pensioenfondsen 59Producenten 33,36,37,41Professionele beleggers 55

Randstad 61,62,63Rechthoekige distributiecentra 28Regionale spreiding Zie concentratie

Retailers 33,36,37,40

Structureel aanbod 43,47,49

Vastgoedfondsen 59Verhuurbaar vloeroppervlak 9,51Vierkante distributiecentra 28Vloerbelasting 41Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18,

19,20,21,22,23,24,25,44,48Vraag 31,32,33,34,35,36,37,38,39,

40,41,45Vrije hoogte 41Vrije markt 31,43,45

Trefwoordenregister


68/68

NVM Logistiek Vastgoed 2013

Documents

Transcript of NVM Logistiek Vastgoed 2013