NRC Handelsblad Grote Verhaal
1
12 Het Grote Verhaal g p g p Het Grote Verhaal Door onze correspondent Enzo van Steenbergen J anuari 1943. In cel nummer 37 van de Kriegswehrmachtgefängnis in Utrecht buigt een man zich over wat papieren. De man heeft een krullend hand- schrift, met veel uitroeptekens. Twee vol- geschreven kantjes gaan op de post naar fa- milie in Amsterdam. Verzetsman Nico van der Horst, 29 jaar oud, schreef zijn af- scheidsbrief. „Als mijn genadeverzoek wordt afgewezen, ga ik over enkele weken via het vagevuur naar de hemel. Ik ben ter dood veroordeeld! Vatten jullie het even dapper op als ik.” Eind maart 2013, zeventig jaar later. In het huis van gepensioneerd verzekerings- ambtenaar Hans van der Horst rinkelt de telefoon. Aan de lijn is een man van de Werkgroep Vermiste Personen Tweede We- reldoorlog. Hij vertelt Van der Horst „waanzinnig ” nieuws. Het graf van oom Nico is gevonden. Via DNA-verwant- schapsonderzoek is het stoffelijk overschot geïdentificeerd. Als Hans van der Horst heeft opgehangen, pakt hij een donker- ‘Vat het even dapper op als ik’ In Nederland liggen ruim zeshonderd mensen anoniem begraven. De meesten stierven in de Tweede Wereldoorlog. Onlangs werd verzetsman Nico van der Horst geïdentificeerd. Nabestaanden zochten meer dan zeventig jaar naar hem. houten doosje uit een kast. Voorzichtig trekt hij er twee vergeelde papiertjes uit. De brief van zijn oom Nico: „U heeft niet zoo heel veel plezier van me beleefd. Groet alle familieleden, vrienden en bekenden. Tot ziens! Jullie Nico.” Zeventig jaar leefde de familie Van der Horst in onzekerheid over het lot van oom Nico. Vanwege de afscheidsbrief was er al- leen het vermoeden dat hij was gefusil- leerd door de Duitse bezetter. Die jarenlan- ge onzekerheid is precies de bedoeling ge- weest van de Duitsers. Nico was verzets- man en daarop staat niet alleen de dood- straf, maar ook de extra straf: een anonie- me begrafenis. Zo wist familie nooit dat Van der Horst in een ‘anoniem graf’ in Hoofddorp lag. Hans van der Horst: „Die extra straf heeft uit Duits oogpunt zeker gewerkt. Generaties lang heeft het lot van oom Nico een rol gespeeld in onze familie. Nu hij is geïdentificeerd weten we pas wat er werkelijk is gebeurd.” Nico van der Horst wordt in augustus 1913 geboren aan de Linnaeuskade in Am- sterdam als oudste zoon in een gezin van vijf kinderen: vier jongens en een meisje. Op dertienjarige leeftijd overlijdt zijn moeder Theodora (1881), waarna vader Ge- rard (1887) hertrouwt en nog een dochter krijgt. Nico is een vrolijke jongeman. Hij houdt van voetballen en toneelspelen, en doet stencilwerk voor zwemclub de Die- merplas. Later volgt Van der Horst een op- leiding als reclameadviseur. Hij trouwt niet, krijgt geen kinderen en werkt hard. Tot het uitbreken van de Tweede Wereld- oorlog. Verzetsgroep Watergraafsmeer. Zo noe- men Van der Horst en zijn makkers hun ei- gen verzetsgroep in Amsterdam. Van der Horst bedenkt een speciale code om ver- sleutelde militaire informatie aan de En- gelsen door te spelen. Zo komt kostbare in- formatie over vliegveld Haamstede en de duikboothaven IJmuiden in Engelse han- den. De groep Watergraafsmeer helpt bo- vendien persoonsbewijzen vervalsen en Jo- den te vluchten. In 1942 overleeft Van der Horst op het nippertje een bomaanslag in Maastricht. Daarover schrijft hij in zijn laatste brief: „Het scheelde maar enkele meters. Gelukkig was het mijn tijd nog niet. Nu ben ik beter voorbereid.” Een paar 13 g p g p T eg en de ach terg rond v an h et ou derli j k h u i s i n A m sterdam v an Ni co v an der Horst op de li nk erpa- g i na zi j n ou ders, V an der Horst i n h et g ezelsch ap v an v i er v ri enden en ti j dens een f am i li e- etentj e, li nk s i n h et m i dden. O p deze pag i na zi j n af sch ei ds- bri ef en de k enni sg ev i ng v an zi j n ov erli j den. Familie-archief Van der Horst Anoniem begraven Het merendeel van de ruim zeshonderd personen die in Nederland anoniem zijn begra- ven, zijn gestorven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sinds 2008 is het mogelijk hen op te graven en via DNA-verwant- schapsonderzoek een match met familie te vinden. Volgens Gellius Flieringa, di- recteur van de Oorlogsgraven- stichting, is dat vaak een on- mogelijke zoektocht. Eerst moet er documentatie gevon- den worden waaruit afgeleid kan worden waar een bepaalde persoon begraven ligt. Als dat al lukt, moet er familie gevon- den worden die DNA wil af- staan. Flieringa: „Weinig men- sen weten dat we dit werk doen. We willen graag dat meer familieleden zich melden om DNA af te staan. Er zijn zoveel families die nog altijd een gesneuvelde zoeken.” Sinds 2008 zijn vijf mensen geïdentificeerd. Flieringa: „Dit zijn cruciale jaren. We hebben nu de technieken om beende- ren in graven te koppelen aan families, maar nabestaanden zijn vaak overleden. We willen de ruim zeshonderd mensen die nog anoniem begraven zijn ook allemaal identificeren. De tijd is nu onze grootste vijand.” weken na die aanslag wordt hij gearres- teerd, samen met verzetsvrienden Theodo- rus Cramer en Carel Abraham. Hoe de Duitsers hen op het spoor kwamen, is nooit bekend geworden. Hans van der Horst buigt zich in zijn rijtjeshuis in Koog aan de Zaan over de af- scheidsbrief van zijn oom Nico. Daarin schrijft Nico wat zijn laatste wensen zijn. „Stuur mij alstublieft een roggebrood van minstens 1200 gram (in 14 plakken snij- den) en ’n half pakje boter (dan kan ik nog eens dik boter op m’n brood smeren) (…) Elk uur dat ik erop moet wachten lijkt mij een eeuwigheid. Ik houd me taai en ver- wacht van jullie hetzelfde!” Toen Hans – de zoon van Nico’s broer – jong was mocht er niet over oom Nico ge- praat worden. Als zijn naam ter sprake kwam, vielen gesprekken stil. Hans van der Horst: „Nico’s vader, mijn opa, is na de oorlog op zoek geweest naar zijn zoon. Ik weet dat hij soms een dag weg was, om Ni- co te zoeken. Geen idee hoe hij dat aanpak- te. Volgens mij ging hij naar begraafplaat- sen in de buurt, om te kijken of er een graf- steen was met Nico’s naam erop.” Het is Nico’s vader nooit gelukt zijn zoon te vinden. Ook Nico’s broer begint een zoektocht. Hij schrijft naar de Dienst Identificatie en Berging, en naar de Oor- logsgravenstichting. De organisaties ant- woorden dat Nico’s verzetsmaten Theodo- rus Cramer en Carel Abraham geïdentifi- ceerd zijn. Ze zijn doodgeschoten bij een landingsbaan van Schiphol en gedumpt in een anoniem graf. Er ligt nog een lichaam, maar de Dienst Identificatie en Berging kan niet met zekerheid zeggen dat het Ni- co van der Horst is: „Het is bepaald onmo- gelijk gebleken identificatie vast te stellen. De stoffelijke resten zijn daarom naar Hoofddorp gebracht en aldaar begraven.” De ouders van Hans van der Horst zijn ieder jaar tijdens Dodenherdenking naar het ereveld in Loenen afgereisd, om toch een plek te hebben om Nico te gedenken. Hans van der Horst: „De rouwverwerking is in onze familie nooit echt begonnen. Dat is vooral voor Nico’s ouders, broers en zus- sen erg zwaar geweest.” Ze zijn nu allemaal overleden. Ouders, broers en zussen. De neef die vorig jaar november zijn DNA af- stond om de identificatie van Nico te laten doen, is kortgeleden ook gestorven. Alleen een zwager leeft nog. Een hoogbejaarde voormalig arts in Noord-Holland. Hans van der Horst heeft hem bezocht om te ver- tellen dat Nico was gevonden. De man was opgelucht. Achterneefjes en achternichtjes van Nico van der Horst wonen inmiddels in Canada. Via Facebook heeft Hans van der Horst hen op de hoogte gesteld. Tot zijn verbazing is de familie in Vancouver ook altijd bezig ge- weest met het lot van oom Nico. Een neefje schrijft hem dat ze in Canada altijd hebben gedacht dat een familielid Nico heeft verra- den, maar dat niemand daarvoor ooit be- wijs heeft kunnen vinden. „Er blijven veel vragen”, zegt Hans van der Horst. „Hoe is Nico verraden? Hoeveel mensen heeft hij kunnen redden? We zul- len het nooit weten.” Binnenkort wordt Nico van der Horst herbegraven op het ereveld in Loenen. Zijn beenderen gaan in een kistje en hij krijgt een nieuwe steen. Tijdens een plechtige ce- remonie met familie zal de steen op het graf worden gelegd. Een steen met een naam.
-
Upload
enzo-van-steenbergen -
Category
Documents
-
view
223 -
download
0
description
Â
Transcript of NRC Handelsblad Grote Verhaal
12 Het Grote Verhaalg p g p
Het Grote Verhaal
Door onze correspondentEnzo van Steenbergen
Januari 1943. In cel nummer 37 van deKriegswehrmachtgefängnis in Utrechtbuigt een man zich over wat papieren.De man heeft een krullend hand-
schrift, met veel uitroeptekens. Twee vol-geschreven kantjes gaan op de post naar fa-milie in Amsterdam. Verzetsman Nico vander Horst, 29 jaar oud, schreef zijn af-scheidsbrief. „Als mijn genadeverzoekwordt afgewezen, ga ik over enkele wekenvia het vagevuur naar de hemel. Ik ben terdood veroordeeld! Vatten jullie het evendapper op als ik.”
Eind maart 2013, zeventig jaar later. Inhet huis van gepensioneerd verzekerings-ambtenaar Hans van der Horst rinkelt detelefoon. Aan de lijn is een man van deWerkgroep Vermiste Personen Tweede We-reldoorlog. Hij vertelt Van der Horst„wa a n z i n n i g ” nieuws. Het graf van oomNico is gevonden. Via DNA-verwant-schapsonderzoek is het stoffelijk overschotgeïdentificeerd. Als Hans van der Horstheeft opgehangen, pakt hij een donker-
‘Vat het even dapper op als ik’
In Nederland liggen ruimzeshonderd mensenanoniem begraven. Demeesten stierven in deTweede Wereldoorlog.Onlangs werd verzetsmanNico van der Horstgeïdentificeerd.Nabestaanden zochten meerdan zeventig jaar naar hem.
houten doosje uit een kast. Voorzichtigtrekt hij er twee vergeelde papiertjes uit.De brief van zijn oom Nico: „U heeft nietzoo heel veel plezier van me beleefd. Groetalle familieleden, vrienden en bekenden.Tot ziens! Jullie Nico.”
Zeventig jaar leefde de familie Van derHorst in onzekerheid over het lot van oomNico. Vanwege de afscheidsbrief was er al-leen het vermoeden dat hij was gefusil-leerd door de Duitse bezetter. Die jarenlan-ge onzekerheid is precies de bedoeling ge-weest van de Duitsers. Nico was verzets-man en daarop staat niet alleen de dood-straf, maar ook de extra straf: een anonie-me begrafenis. Zo wist familie nooit datVan der Horst in een ‘anoniem graf’ inHoofddorp lag. Hans van der Horst: „Dieextra straf heeft uit Duits oogpunt zekergewerkt. Generaties lang heeft het lot vanoom Nico een rol gespeeld in onze familie.Nu hij is geïdentificeerd weten we pas water werkelijk is gebeurd.”
Nico van der Horst wordt in augustus1913 geboren aan de Linnaeuskade in Am-sterdam als oudste zoon in een gezin vanvijf kinderen: vier jongens en een meisje.
Op dertienjarige leeftijd overlijdt zijnmoeder Theodora (1881), waarna vader Ge-rard (1887) hertrouwt en nog een dochterkrijgt. Nico is een vrolijke jongeman. Hijhoudt van voetballen en toneelspelen, endoet stencilwerk voor zwemclub de Die-merplas. Later volgt Van der Horst een op-leiding als reclameadviseur. Hij trouwtniet, krijgt geen kinderen en werkt hard.Tot het uitbreken van de Tweede Wereld-oorlog .
Verzetsgroep Watergraafsmeer. Zo noe-men Van der Horst en zijn makkers hun ei-gen verzetsgroep in Amsterdam. Van derHorst bedenkt een speciale code om ver-sleutelde militaire informatie aan de En-gelsen door te spelen. Zo komt kostbare in-formatie over vliegveld Haamstede en deduikboothaven IJmuiden in Engelse han-den. De groep Watergraafsmeer helpt bo-vendien persoonsbewijzen vervalsen en Jo-den te vluchten. In 1942 overleeft Van derHorst op het nippertje een bomaanslag inMaastricht. Daarover schrijft hij in zijnlaatste brief: „Het scheelde maar enkelemeters. Gelukkig was het mijn tijd nogniet. Nu ben ik beter voorbereid.” Een paar
13g p g p
T eg en de ach terg rond v an h et ou derli j k h u i s i nA m sterdam v an Ni co v an der Horst op de li nk erpa-g i na zi j n ou ders, V an der Horst i n h et g ezelsch apv an v i er v ri enden en ti j dens een f am i li e- etentj e,li nk s i n h et m i dden. O p deze pag i na zi j n af sch ei ds-bri ef en de k enni sg ev i ng v an zi j n ov erli j den.Familie-archief Van der Horst
Anoniem begraven
Het merendeel van de ruimzeshonderd personen die inNederland anoniem zijn begra-ven, zijn gestorven tijdens deTweede Wereldoorlog. Sinds2008 is het mogelijk hen op tegraven en via DNA-verwant-schapsonderzoek een matchmet familie te vinden.Volgens Gellius Flieringa, di-recteur van de Oorlogsgraven-stichting, is dat vaak een on-mogelijke zoektocht. Eerstmoet er documentatie gevon-den worden waaruit afgeleidkan worden waar een bepaaldepersoon begraven ligt. Als datal lukt, moet er familie gevon-den worden die DNA wil af-staan. Flieringa: „Weinig men-sen weten dat we dit werkdoen. We willen graag datmeer familieleden zich meldenom DNA af te staan. Er zijnzoveel families die nog altijdeen gesneuvelde zoeken.”Sinds 2008 zijn vijf mensengeïdentificeerd. Flieringa: „Ditzijn cruciale jaren. We hebbennu de technieken om beende-ren in graven te koppelen aanfamilies, maar nabestaandenzijn vaak overleden. We willende ruim zeshonderd mensendie nog anoniem begraven zijnook allemaal identificeren. Detijd is nu onze grootste vijand.”
weken na die aanslag wordt hij gearres-teerd, samen met verzetsvrienden Theodo-rus Cramer en Carel Abraham. Hoe deDuitsers hen op het spoor kwamen, isnooit bekend geworden.
Hans van der Horst buigt zich in zijnrijtjeshuis in Koog aan de Zaan over de af-scheidsbrief van zijn oom Nico. Daarinschrijft Nico wat zijn laatste wensen zijn.„Stuur mij alstublieft een roggebrood vanminstens 1200 gram (in 14 plakken snij-den) en ’n half pakje boter (dan kan ik nogeens dik boter op m’n brood smeren) (…)Elk uur dat ik erop moet wachten lijkt mijeen eeuwigheid. Ik houd me taai en ver-wacht van jullie hetzelfde!”
Toen Hans – de zoon van Nico’s broer –jong was mocht er niet over oom Nico ge-praat worden. Als zijn naam ter sprakekwam, vielen gesprekken stil. Hans vander Horst: „Nico’s vader, mijn opa, is na deoorlog op zoek geweest naar zijn zoon. Ikweet dat hij soms een dag weg was, om Ni-co te zoeken. Geen idee hoe hij dat aanpak-te. Volgens mij ging hij naar begraafplaat-sen in de buurt, om te kijken of er een graf-steen was met Nico’s naam erop.”
Het is Nico’s vader nooit gelukt zijnzoon te vinden. Ook Nico’s broer beginteen zoektocht. Hij schrijft naar de DienstIdentificatie en Berging, en naar de Oor-logsgravenstichting. De organisaties ant-woorden dat Nico’s verzetsmaten Theodo-rus Cramer en Carel Abraham geïdentifi-ceerd zijn. Ze zijn doodgeschoten bij eenlandingsbaan van Schiphol en gedumpt ineen anoniem graf. Er ligt nog een lichaam,maar de Dienst Identificatie en Bergingkan niet met zekerheid zeggen dat het Ni-co van der Horst is: „Het is bepaald onmo-gelijk gebleken identificatie vast te stellen.De stoffelijke resten zijn daarom naarHoofddorp gebracht en aldaar begraven.”
De ouders van Hans van der Horst zijnieder jaar tijdens Dodenherdenking naarhet ereveld in Loenen afgereisd, om tocheen plek te hebben om Nico te gedenken.Hans van der Horst: „De rouwverwerkingis in onze familie nooit echt begonnen. Datis vooral voor Nico’s ouders, broers en zus-sen erg zwaar geweest.” Ze zijn nu allemaaloverleden. Ouders, broers en zussen. Deneef die vorig jaar november zijn DNA af-stond om de identificatie van Nico te laten
doen, is kortgeleden ook gestorven. Alleeneen zwager leeft nog. Een hoogbejaardevoormalig arts in Noord-Holland. Hansvan der Horst heeft hem bezocht om te ver-tellen dat Nico was gevonden. De man waso p g e l u ch t .
Achterneefjes en achternichtjes van Nicovan der Horst wonen inmiddels in Canada.Via Facebook heeft Hans van der Horst henop de hoogte gesteld. Tot zijn verbazing isde familie in Vancouver ook altijd bezig ge-weest met het lot van oom Nico. Een neefjeschrijft hem dat ze in Canada altijd hebbengedacht dat een familielid Nico heeft verra-den, maar dat niemand daarvoor ooit be-wijs heeft kunnen vinden.
„Er blijven veel vragen”, zegt Hans vander Horst. „Hoe is Nico verraden? Hoeveelmensen heeft hij kunnen redden? We zul-len het nooit weten.”
Binnenkort wordt Nico van der Horstherbegraven op het ereveld in Loenen. Zijnbeenderen gaan in een kistje en hij krijgteen nieuwe steen. Tijdens een plechtige ce-remonie met familie zal de steen op hetgraf worden gelegd. Een steen met eennaam.
