17‐10‐2013

1

Nationale staat en vakbeweging   in internationaal perspectief

Bob Reinalda

17‐10‐2013

2

Behandel vanuit internationaal perspectief:

• Westfaalse staat• Democratische staat• Welvaartstaat

Schepping van de wereldeconomie

Organisaties & acties van burgers, resp. werknemers

17‐10‐2013

3

Van oudsher 2 belangrijke internationale betrekkingen

Na ontstaan mensheid:1. Oorlog2. Handel

Beheersingsinstrument = staat  welke?

Mars & Mercurius

17‐10‐2013

4

Einde Middeleeuwen: rond 1500

einde feodale staat & begin ‘moderne’ staatsvorming

feodale staat: leenstelsel + standen

17‐10‐2013

5

oorlogen in Europa aan basis moderne staat

1568‐1648 80‐jarige oorlog: opstand rijke Nederlanden tegen Spanje

1618‐1648 30‐jarige oorlog: RK vs protestants

Oorlogen hangen samen met uiteenvallen van 

Leiden ontzet & Den Brielingenomen

17‐10‐2013

6

Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie

17‐10‐2013

7

1648: Vrede van Westfalen

• Einde 80‐ & 30‐jarige oorlogen met nieuweindeling Europa

17‐10‐2013

8

Vrede van Westfalen (1648): Algemene Principesstaten & betrekkingen daartussen

2 vormen van soevereiniteit:Interne soevereiniteit (art. 64): staat heeft grondgebied, met recht eigen religie te kiezen cuius regio, eius religio

Externe soevereiniteit (art. 65, 67): géén buitenlandse inmenging in binnenlandse zaken

principes herbevestigd bij Vrede van Utrecht in 1713

17‐10‐2013

9

2 belangrijke processen op gang bij‘Westfaalse’ staten:

1. precieze grenzen vastleggen

1. centralisatie van bestuur en gezag: centrale regering in hoofdsteden

= proces van eeuwen, incluis veel oorlogen

17‐10‐2013

10

18e eeuw: Verlichting

rede, gelijkheid, emancipatie, jeugd, onderwijs, kennisoverdracht

2 visies op staat strijden met elkaar: autoritaire versus democratische visie

17‐10‐2013

11

Autoritaire standpunt: Thomas Hobbes

Natuurtoestand: oorlog van allen tegen allenSoevereine vorst (Leviathan) nodig tbv orde

Boek uit 1660

17‐10‐2013

12

Opkomst ideaal democratische staat

Jean Bodin: Zes boeken over de Republiek (1576)

ook soevereine vorst moet zich aan regels tegenover burgers en andere staten houden

17‐10‐2013

13

John Locke 

1690: Two Treatises on Civil GovernmentRegering wordt beperkt door instemming en actieve rol van de burgers

Pleit voor democratische instellingen

17‐10‐2013

14

Jean‐Jacques Rousseau

1762 Du contrat social

Burgers gaan maatschappelijk verdrag met elkaar aan 

zij accepteren soevereine vorst, maar krijgen er bepaalde rechten en vrijheden voor terug

17‐10‐2013

15

volkssoevereiniteit

De wil en de instemming van de burgers = de bron van alle politieke macht en van de legitimiteit van de staat

Vinden we terug bij Amerikaanse en Franse Revoluties van 1776 en 1789

17‐10‐2013

16

Amerikaanse Onafhankelijkheids‐verklaring 1776

… wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk. Dat, teneinde deze rechten te garanderen, regeringen onder de mensen worden ingesteld, die hun rechtmatige bevoegdheden ontlenen aan de instemming der geregeerden; ….

17‐10‐2013

17

Amerikaanse grondwet 1787

‘We the People of the United States …’10 Amendmenten 1791 = Bill of Rights

1789 Franse RevolutieDeclaratie van de Rechten van de 

Mens en de Burger  deel Franse grondwet 1791 

Rechten van burgers o.a. vrijheid van spreken, pers, religie en vergadering

17‐10‐2013

18

Eind 18e eeuw Mensenrechten

geven burgers bescherming tegen hun overheid 

overheid = regering met alle bijbehorende instellingen, waaronder politie, leger  en belastingdienst

2 monopolies bij staat: geweld en belasting heffen Geleidelijk aan komen 

rechten in grondwet

MR zijn ouder dan 1948!

17‐10‐2013

19

totstandkoming democratische staatvanaf 19e eeuw

neemt veel tijd en verloopt via strijd:• Beperken macht vorst via verantwoording aan parlement

• Trias politica: scheiding der machten• Alle burgers kiesrecht geven

17‐10‐2013

20

19e/20e eeuw: ontstaan nationale staten

Nationale identificatie versterkt Westfaalse staat ‘vaderlandse geschiedenis’  nationale staat

Westfaalse staat =territoriale staat, gecentraliseerd gezagdemocratisch (als burgers dat willen)nationale staat (natiestaat)

17‐10‐2013

21

Behalve staat verandert ook economie

Middeleeuwen: mercantilisme: zoveel mogelijk exporteren, zo min mogelijk importeren (tarieven); gilden

1776 Adam Smith: pleidooi voorvrijhandel in The Wealth of Nations

17‐10‐2013

22

Vrijhandelspleidooien 19e eeuw

Cobden Clubs propageren idee

Staten:Pruisen: Zoll Verein 1834‐18711860 Cobden‐Chevalier Verdrag VK & Frankrijk

17‐10‐2013

23

burgers krijgen in nat. staat vrijheid internationaal actief te worden

ondernemers mogen lobbyen bij regering voor overheidsbeleid t.g.v. bedrijven

Bedrijven gaan internationaal: TNO’sStreven naar marktbeheersing (kartel, monopolie)

17‐10‐2013

24

1860 – 1914 doorzetten vrijhandel

Schepping continentale markten in Europa en Westelijk Halfrond

Internationale regels daarvoor dankzij internat. organisaties

Bijv. ITU

17‐10‐2013

25

Paradox 19e eeuw

politiek nationalisme (nationale staten), maar economisch internationalisme (globalisering)

vergt zowel nationale als internationale actie

evenals sterke civil society

17‐10‐2013

26

Hoe voeren burgers die strijd?

Nationaal door opzetten politieke bewegingenparlementair: politieke partij

buitenparlementair: actiegroep & NGO (niet‐gouvernementele organisatie)

17‐10‐2013

27

NGO’s begin 19e eeuw internationaal

Afschaffing slavernij• Druk op Britse parlement via handtekeningen• Int. lobby op Congres van Wenen 1814‐15• Daar internationale norm aangenomen: ‘afschaffing handel in slaven’

• Daarmee propaganda in andere landen (NGOs) & internationale vereniging (INGO) opgericht

• Dubbele druk op regering: via binnenlandse politiek énmet int. norm (tangbeweging)

NGO = 1) beweging van onderop + 2) nat. & int.Dit model gevolgd door andere sociale bewegingen

17‐10‐2013

28

1868 1e maal dat….

Vrouwen internationaal gelijk loon eisenInt. vrouwenorganisatie gestichtVrouw in bestuur pol. organisatieMarie Goegg spreekt in openbaar (1870)

Dankzij NGO‐model in1904 int. verdrag tegen 

vrouwenhandel1919 gelijke beloning norm IAO

17‐10‐2013

29

Op naar ontstaan welvaartsstaat

Ontstaan arbeidsmarktmet loonarbeid,  volledige vrijhandel drukt lonen steeds lager

heet: Race naar de bodem

‘laissez faire’ of interventie t.g.v. minimum‐niveau en bescherming arbeid(st)ers?

17‐10‐2013

30

Interventie = geen zaak arbeiders, maar ondernemers / politici / burgersOm negatieve gevolgen vrijhandel en moderneindustrie op te vangen

pleidooi sociaal voelend ondernemer voorinternationale coördinatiedoor staten: 

Robert Owen

17‐10‐2013

31

Waarom interventie een zaak van staten?

Politici bang voor revoluties (bijv. jaren 1840)Burgers pleiten voor morele verheffing arbeiders

Zwitserland brengt in 1877 harmonisatiearbeidswetgeving cantons tot stand (kinder‐vrouwen‐, nachtarbeid, werkdag 11 uur),

maar dan ook andere landen(anders Zw. te duur)!!

17‐10‐2013

32

Ongeboden vrijhandel zet zich door:

Zwitserland stelt int. conferentie voor in 1889Duitsland organiseert die op zijn manier in 1890:

Bismarck verbood socialisten, maar wil welzekere regulering arbeidsmarkt

NB Duitse oplossing zwakker dan Zwitserse

17‐10‐2013

33

1900 Int. Ver. voor Arbeidsrecht

Int. Ver. voor Arbeidsrecht = NGO, die met NGO‐model in 1906 eerste int. arbeidsverdragen tot stand brengt, die statentekenen:

Nachtarbeid vrouwen & gebruik fosfor(ook ver. voor sociale zekerheid)(voortzetting int. arbeidscode in IAO/ILO in 1919)

17‐10‐2013

34

Waar is arbeiders/vakbeweging?

Ontstaan arbeidersverzet , vakorg. & partijen1848 manifest 2 Duitse socialisten1864 Eerste Internationale1889 Tweede Int. met Eerste Mei t.g.v. 8‐urendag

Jaren 1890: int. vakbondsfederaties, o.a. ITF

17‐10‐2013

35

Arb.bew. gebruikt niet het NGO‐model

Int. aaneensluiting is geen beweging van onderop, maar overleg van besturen (van bovenaf; geen int. secretariaat)

vooral uitkristalliseren politiekemeningsverschillen,

nauwelijks NGO‐tangbeweging bipo & int. norm 

17‐10‐2013

36

1919 staten richten ILO/IAO op

Int. Labour Organization / Int. ArbeidsOrganisatie van belang:

1) int. conventies en aanbevelingen, samen Int. Arbeidscode (zet NGO 1900 voort)

2) vakbeweging erkend (meebeslissen naastregeringen en werkgevers) over welvaartstaat

Doet vakbeweging het goed binnen ILO? Matig

17‐10‐2013

37

Enkele int. arbeidsnormen uit 1919

• Recht op vereniging• Loon voor redelijke levensstandaard• 8‐urendag• 48‐urige werkweek• Gelijk loon voor werk van gelijke waarde m/v

2013: 189 Conventies & 202 AanbevelingenIAO

17‐10‐2013

38

1941 Atlantisch Handvest

Art. 5:  bevestigt samenwerking staten t.g.v. arbeidsnormen, economische vooruitgang en sociale zekerheid

17‐10‐2013

39

Het Beveridge Report als basis welvaartstaat

Social Insurance and Allied Services (1942)

Legde basis voor sociale zekerheid in Engeland, maar ook bij Verenigde Naties

wekelijkse premiesgezondheidszorgwerkloosheidpensioenen

William Beveridge

17‐10‐2013

40

1944 Bretton Woods

IMF en IBRD voor int. monetaire stabiliteitKeynes’ idee over welvaartsstaat verspreid door VN‐instellingen: actieve overheid

17‐10‐2013

41

1947 GATT & volledige werkgelegenheid

ITO in 1944 mislukt; 1947 GATT verdrag getekendinzet VS was vrijhandel; die van VK tevens volledigewerkgelegenheid

Preambule GATT: ‘…raising standards of living, ensuring full employment and a large and steadily growing volume of real income and effective demand, …’

NB herhaald in WTO Agreement 1994 !!!

17‐10‐2013

42

Europese samenwerking versterkt welvaartsstaat(1) OESO / OECD

1947 Marshall Hulp VS  gezamenlijk Eur. beleid nodig: 1948 OEEC (=Eur.); vanaf 1961 OECD of OESO: Org. voor Econ. Samenwerking en Ontwikkeling

OEEC: Bevordering productiviteitMobiliteit (lukte niet; wel ‘gastarbeiders’)OECD Waardevolle statistische trendsVakbeweging in OECD TUAC: Trade Union AdvisoryCommittee (naast BIAC)

17‐10‐2013

43

Europese samenwerking versterkt welvaartsstaat(2) EGKS/EEG/EG/EU

Kern = politieke samenwerking Fr & D, schil is groei Eur. economie/welvaartstaat= wisselend succes: 1965 stilstand, 1969 vooruitgang

1972: Cie verwacht sociaal actieprogramma 1974Vakbeweging neemt handschoen niet opVrouwenbeweging wel: 3 richtlijnen gelijkebeloning en behandeling 1975‐1978

17‐10‐2013

44

Achtergrond sociaal actieprogramma EEG?

GATT‐ onderhandelingen: 1973‐79 Tokyo Rondeminder tarieven en anderehandelsbelemmeringen

Meer vrijhandel vergt echter meerbescherming bv. via regionalesamenwerking

17‐10‐2013

45

1974 Sociaal Actieprogramma EEG

Doeleinden :– Volledige werkgelegenheid– Verbetering levens‐ en arbeidsvoorwaarden– Meer invloed werkn. in besluitvorming

blijft algemeen, nauwelijks door vakbeweginguitgewerkt (wel door vrouwen)

Plat gezegd: vrij verkeer werknemers bevorderddoor werkg. (maar te weinig geconditioneerddoor werkn.)

17‐10‐2013

46

Jaren 1980 Neoliberalisme bedreigt welvaartstaat

Angelsaksische wereld: minder overheid, meer markt

dag Keynes, dag dag …

1994 Succes GATT Uruguay RondeWTO:ziet arbeidsnormen ILO als belemmering vrijhandel

17‐10‐2013

47

Ergo, IAO in het defensief

IAO vecht terug: als teveel arbeidsnormen dan beperken tot de heel belangrijke:

Core Labour Standards: dwangarbeid (29), vrijheid van vereniging (87), recht op org. & collectieve onderh. (98), gelijke beloning m/v (100), afschaffing dwangarbeid (105), geen discriminatie op het werk (111), minimumleeftijd (111), ergste vormen kinderarbeid (182)

IAO doet er weer toe

17‐10‐2013

48

Hoge werkloosheid jaren 1980

OECD, G7, IMF: econ. groei belangrijker danvolledige werkgelegenheid: rigidearbeidsmarkt, teveel sociale zekerheid

dus lagere lonen en flexibilisering

Kreisky Cie 1989: nee, betere scholing & duurzame economie als inzet econ. beleid dus handhaven consumptiekracht burgers

schraagt welvaartstaat

17‐10‐2013

49

Wat doet de EG?

Zet infrastructurele projecten op (stimulerengroei)

Interne Markt project Jacques Delors: “Europa 1992” of Europa zonder grenzen

Interne Markt = liberalisering,Dus bescherming noodzakelijk: Sociaal Handvestmet grondrechten werknemers 1989

17‐10‐2013

50

Echter, …

Om mee te spelen is specifiek int. beleid met nationale effecten nodig &

int. normen te handhaven moet er toezicht op uitvoering gehouden worden: monitoring

NGOs zijn daar bedreven in, vakorganisatiesbeduidend minder (erg afh. van individuen)

NGOs willen civil society bewaren; maar wat wilvakbeweging met welvaartstaat?

17‐10‐2013

51

Goede voorbeelden: 

• Windmuller‐missie IAO in NL in 1984 Conv. 87 onderhandelingsvrijheid

• aanklagen TNOs vlg. gedragscode OESO in Parijs• veiligheid en gezondheid in EU

Algemeen: zwakke inzet vakorganisaties bijmonitoring, dus zwakke verdediger welvaartstaat

NL steunt mensenrechten elders & maar schendt in NL veelvuldig (wij hechten er niet zo aan)

17‐10‐2013

52

Kortom (1):

De democratische staat is resultaat specifieke, niet vanzelfsprekende ontwikkeling

Democratisch gehalte afhankelijk van vertrouwen in & deelname van burgers

Als v & d laag zijn, dan ….. 

17‐10‐2013

53

Kortom (2):

Welvaartstaat eveneens resultaat specifieke, niet vanzelfsprekende ontwikkeling

= internationaal verankerd & afhankelijk van deelname vakbeweging

Als (nationaal georiënteerde) vakbewegingafkalft en weinig ideeën heeft, dan ookafkalving welvaartstaat….