Toekomst voor Urtica De VijfsprongPlan van aanpak voor Urtica De Vijfsprong 2014 2018

Sabine de KleineSandra MeijsHenk PoppenkJan van der HoekBram KlunderFrank de ZwartEd Taylor

Samenvatting

In de afgelopen anderhalf jaar hebben wij in onze leefwerkgemeenschap gezocht naar vernieuwing en verandering. Dat was mede ingegeven door de op stapel staande veranderingen in de bekostiging, maar ook doordat we een andere kijk op zorg aan het ontwikkelen zijn. het werken aan die vernieuwing heeft eerst een streefrichting voor Urtica De Vijfsprong opgeleverd en vervolgens is in drie werkgroepen gewerkt aan het aanreiken van adviezen om de streefrichting te gaan realiseren. Die adviezen zijn verwerkt in een plan van aanpak.

Hieronder volgt een samenvatting van enkele paragrafen. Deze samenvatting is bedoeld om snel zicht te krijgen op de maatregelen. Een uitwerking staat in de tekst zelf.

Wat verandert er voor de zorg- en hulpvragers?1) De werkgebieden verdwijnen: er komt een andere indeling.2) Er zijn mensen die zelfstandig bij een ondernemer gaan werken.3) Sommige zorgvragers (waarschijnlijk vooral in de GGZ, maar wellicht ook VG3 en VG4) moeten gaan betalen voor huur, gas/water/licht en voor het inrichten van hun kamer.4) Behandeling (arts, verpleging, therapien, psychiater) loopt via de zorgverzekeraar. 5) Er is voor lang niet iedereen meer zo veel zorg als er nu is. Dat betekent dat zorgvragers in hogere mate zelfredzamer zullen moeten worden: wij zetten in op scholing op dat gebied.

Wat verandert er voor de medewerkers?1. De totale bezuiniging tot eind 2018 is met de nodige slagen om de arm te berekenen op ca. 9,5 fte (zie financile paragraaf).2. Daarvan wordt 3,1 fte ingevuld doordat de medewerkers van de Stichting de Vijfsprong bij die stichting in dienst treden per 1 januari 2014.3. Een andere werkwijze in het management, op het secretariaat en in de onderhoudsploeg levert voor eind 2018 een besparingsmogelijkheid van 2,6 fte: deze is geheel te bereiken door het slechts ten dele opvullen van het natuurlijk verloop.4. Een andere werkwijze van werken in de werkbegeleiding bespaart 1,5 fte: deze vermindering is vrijwel geheel te bereiken door het niet opvullen van natuurlijk verloop.5. De vermindering in de woonzorg is op te vangen door het niet verlengen van de tijdelijke contracten. Deze kunnen slechts dan worden verlengd als daar een hoger dan nu berekend budget tegenover staat.6. Voor de goede orde: we kennen in arbeidsrechtelijke zin geen onderscheid tussen woon- en werkbegeleiding. 7. Er vallen geen gedwongen ontslagen.

Hoe zit het met de financin?1. We gaan ervan uit dat wij op termijn van vijf jaar circa n miljoen moeten bezuinigen2. Een groot deel daarvan kan worden opgevangen doordat wij het natuurlijk verloop in de personele bezetting maar ten dele opvullen en, indien nodig, de tijdelijke contracten niet verlengen.3. Wij bezuinigen ook op onze algemene uitgaven (10%).4. We genereren extra inkomsten door de begeleiding van rentegratiekadidaten, het vrijwillig inleveren door onze medewerkers, het werven van donateurs.5. Wij streven ernaar voor eind 2016 vijf tot zes nieuwe bewoners te verwelkomen.6. Wij zijn akkoord met het zo nodig interen op onze reserves in de jaren 2015 en 2016 op voorwaarde dat er uitzicht is op een sluitende exploitatie in 2017.

Zijn er nog problemen met het (beheer van) het vastgoed?1. We doen onderzoek naar de mogelijke andere rol van de beheerstichting Urtica Onder Dak2. We maken een plan voor het opknappen van de Roos en we gaan voor de uitvoering daarvan sparen via de reservering groot onderhoud.3. We kijken naar de bestemming van de Haar en de Oeral

1kernwaardenWij kennen dat vast wel: de sensatie wanneer we een oude stoomtrein voorbij zien rijden. De verzuchting over hoe mooi het was en wat een prachtig en begrijpelijk technisch wonder stoommachines waren. Maar als we dan denken aan het schokkerig urenlang in een coup zitten of aan de vervuiling van de gestookte kolen, dan weten we meteen ook weer dat de tijd van de stoomtreinen gelukkig voorbij is. De mens heeft het tijdperk van de stoomtreinen achter zich gelaten. We kennen nieuwe manieren om treinen te laten rijden. Comfortabeler, sneller en meer aangepast aan de wensen van deze tijd.

Mensen groeien, mensen ontwikkelen zich. En met elke groei komen er nieuwe vraagstukken. Wat zijn de vraagstukken van onze tijd? Dat zijn er drie. Het eerste vraagstuk is dat alles er momenteel op is gericht om zoveel mogelijk gebruik te maken van de individuele mogelijkheden van zorgvragers. Die focus past bij de trend in onze huidige cultuur, waarin alles ontbonden wordt en losgemaakt en oude verbanden verbroken worden. En die focus is terecht, omdat die onszelf als mens bewust maakt van hoe het zit met jezelf. Kun je je met jezelf verbinden? Kun je het lichaam met de geest verbinden? Het is enerzijds terecht dat die focus op zelfontwikkeling van de individuele mens er is. Maar de kunst is dat we er attent op moeten zijn dat er ook de gemeenschap is. Dat is zelfs noodzakelijk, want je kunt niet in je eentje mens zijn. Je moet bewust verbindingen maken. Je kunt alleen volledig mens zijn als je ook leeft te midden van andere mensen. Nu vragen we, dat is het ingewikkelde op dit moment, juist aan zorgvragers, die zekere beperkingen hebben, om op zichzelf te gaan staan, maar we vergeten dat ze alleen maar mens kunnen zijn te midden van andere mensen. Veel van onze zorgvragers hebben die steun in de rug nodig. Je vraagt dus iets aan ze waar ze juist een beperking hebben. We hebben daarom een belangrijke opgave: kunnen we ervoor zorgen dat alle mensen in onze leefwerkgemeenschap zo veel als maar kan, hun eigen mogelijkheden leren gebruiken en tegelijkertijd dat we de focus ook richten op de kracht van de gemeenschap?Want die nzijdige focus op alleen de eigen kracht levert niet zo veel op. Juist in de wisselwerking van individu met gemeenschap kunnen we verbinding vinden. Rudolf Steiner verwoordde het eens zo: Gezond-makend is hetAls in de spiegel van de mensenzielZich vormt de hele gemeenschapEn in de gemeenschap leeftDe kracht van ieder individu

En dan is er het tweede vraagstuk binnen de momentele ontwikkelingen. Als we naar de huidige waarden kijken in ons maatschappelijk systeem, dan kun je die als kil, koud en rationeel ervaren. We hebben het ook in de zorg toenemend over kosten, baten en rendement. Zelfs efficiency wordt als kwaliteit genoemd. We zullen het in de nabije toekomst anders moeten gaan inrichten. En hoewel wij allemaal het liefst ons werk zo goed mogelijk doen, zullen wij niet meer in de gelegenheid zijn om die uiterste perfectie na te kunnen blijven streven. We zullen immers de klus moeten klaren met minder mensen. Moeten wij dan alle aandacht vooral op efficintie richten?Er is natuurlijk niks mis met efficiency. Maar wat zoeken we in de zorg? Als we die vraag eens voor ons zelf zouden beantwoorden: zoek je dan als je zorg nodig hebt (ziekenhuis of arts) naar het zo efficint en doelmatig mogelijk behandeld worden of zoek je naar warmte, ontmoeting, tijd en zorgzaamheid? Het tweede vraagstuk in onze toekomst is dat we oog ervoor moeten blijven hebben dat efficiency belangrijk is, maar dat de ontmoeting en het hart centraal staan.

En dan is er nog een derde punt en dat is ook van essentieel belang. Ook onze leefwerkgemeenschap maakt deel uit het huidige systeem. Dat systeem kenmerkt zich door hirarchie, door management, controle en beheersing. Passend bij onze eerste punt is echter dat alle mensen in de leefwerkgemeenschap zoveel mogelijk de vrijheid en de verantwoordelijkheid krijgen die ze zelf aan kunnen. Daarbij is het essentieel dat je onderling vertrouwen hebt in elkaar. Ons maatschappelijk systeem is echter een systeem dat uitgaat van georganiseerd wantrouwen. Maar in de toekomst gaat het over vertrouwen. Geef ieder zo veel mogelijk vertrouwen en daarmee krijg je vrijheid en verantwoordelijkheid.

Dit zijn de drie kernwaarden, die voor ons in de toekomst van onze leefwerkgemeenschap blijven gelden: je werkt aan de eigen ontwikkeling maar bent ook mens te midden van andere mensen het gaat om het hart en de ontmoeting en: geef elkaar vertrouwen.Hiermee blijven wij ook trouw aan het motto van onze leefwerkgemeenschap: in het verbinden de kracht (her-)vinden.

Over tien jaar zullen we vast met enige nostalgie denken aan Urtica de Vijfsprong 2013. Maar zoals stoomtreinen zijn vervangen door modern nieuw materieel, zo zal onze leefwerkgemeenschap van nu onherroepelijk veranderd zijn. Maar de genoemde drie kernwaarden blijven leidend.

2streefrichting In het afgelopen jaar hebben we eerst gezamenlijk de streefrichting voor onze leefwerkgemeenschap geformuleerd:

De maatschappelijke visie op zorg en ondersteuning is sterk aan het veranderen en staat in het teken van duurzaam ondernemen, zelf verantwoordelijkheid nemen en het vergroten van de zelfredzaamheid. Niet langer gaat het om de vraag wat zal ik aanbieden, maar om wat kan een mens in eigen regie? Daarnaast is vanuit de antroposofische visie op zorg een belangrijke vraag: Wat is de rol van de gemeenschap in het proces van de zorg?

Urtica De Vijfsprong wil er zijn voor hen die (in meer of mindere mate) in het leven, bij het werken of in het wonen behandeling of ondersteuning nodig hebben; daarbij staan gemeenschapsvorming, gezond leef- & werkklimaat, ondernemingszin en wil tot ontwikkeling centraal en is de antroposofie inspiratiebron.

Wij kwamen er op dat Urtica de Vijfsprong zich zou moeten toeleggen op Ondernemen en zorg. Dat geeft perspectief op een combinatie van ondernemerszin, persoonlijke ontwikkeling en zelfstandigheid. Daarbij zagen wij op enkele locaties zwaardere zorgvragers. Cultuur en educatie zouden intrinsiek onderdeel van de gemeenschap blijven. Het vormen van een kring van mensen en ondernemingen om de Vijfsprong heen moet zorgen voor maatschappelijke verankering.In dat scenario blijft gemeenschapsvorming de basis voor werken en wonen. En dan gaat het erom of het ons lukt om bij sociale ondernemers werkplekken te creren voor clinten.

Hoe vulde de projectgroep dat in? Letterlijk stond er het volgende: Op Urtica de Vijfsprong is plek voor zorg, ondersteuning en verblijf (nieuwe wet Langdurig intensieve Zorg) en voor klinische behandeling (GGZ). Er zijn woonplekken voor mensen, die in de nieuwe situatie niet langer een verblijfsindicatie krijgen. Zij huren hun woonplek van Stichting Urtica. Indien zij ambulante ondersteuning nodig hebben, kopen zij dat in bij Stichting Urtica. Medewerkers krijgen scholing aangeboden om met de zwaardere zorgvraag adequaat om te gaan en om meer ambulant te werken. Gestreefd wordt naar een krachtige samenwerking is met (nieuwe) sociale ondernemers: Financieel, door gezamenlijke vermarkting van producten (webwinkel, groentepakket, markt) en doordat clinten van Stichting Urtica bij deze sociale ondernemers werken. Waar nodig worden de clinten in dat werk begeleid door medewerkers van Stichting Urtica, met gelden vanuit gemeente of rijk. Er is een kring van cultuur en educatie (lezingen, verhuur voor vergaderingen, muziek, workshops) en educatieprojecten voor clinten. Geprobeerd wordt ook een kring van consumenten / afnemers te vormen De agrarische onderneming (Stichting De Vijfsprong) blijft haar centrale rol in de leefwerkgemeenschap houden. De concrete uitwerking van al deze ideen werd in handen gegeven van drie werkgroepen (werken & ondernemen; wonen & zorg; geld & inkomen). Die hebben eind oktober hun adviezen gegeven. Op basis van die adviezen en van de hierboven genoemde streefrichting is het plan van aanpak gemaakt.

3UitwerkingVervolgens zijn drie werkgroepen vanaf april tot en met begin november aan het werk gegaan om adviezen te geven hoe deze streefrichting verwerkelijkt kan worden. Hun adviezen zijn verder uitgewerkt door een werkgroep bestaande uit leden van de medezeggenschapsraad, de clintenraad, de cordinatoren en de directeur bestuurder.In de uitwerking is gekeken naar: Wat gaat er veranderen voor de zorg- en hulpvragers? Hoe gaat het eruitzien voor de medewerkers? Hoe zit het met de financin? Wat doen wij met ons vastgoed? Wat is de rol van de stichting de Vijfsprong?

Deze vijf vragen worden hieronder zo goed als mogelijk beantwoord. Maar vooraf moet het volgende nog wel worden bedacht! Nog altijd zijn tal van maatregelen die de regering wil nemen, onduidelijk, niet bekend of onvoldoende doordacht. De talrijke maatregelen op het gebied van de jeugdzorg, de WMO, de Wajong, de zorgverzekeringswet en de AWBZ blijken zo grote gevolgen te hebben voor de gemeenten, de zorgverzekeraars, de zorgaanbieders maar vooral voor de mensen die zorg en/of behandeling nodig hebben, dat niemand meer overzicht heeft over het effect van al die maatregelen in hun totaliteit. Voor sommige mensen stapelen de effecten zich op. Wat er uiteindelijk voor de verschillende mensen nog overblijft is onduidelijk.Bovendien worden in de uitwerking van alle maatregelen telkens opnieuw de plannen veranderd. Veel partijen zijn aan het lobbyen om hun belangen zo goed mogelijk veilig te stellen. Wat vandaag duidelijk lijkt te zijn, kan morgen alweer anders liggen. Kortom: als we in dit plan van aanpak uitgaan van bepaalde effecten van maatregelen die nu duidelijk zijn, dan kan morgen wel eens blijken, dat we er volkomen naast hebben gezeten. Moeten wij daarom maar wachten met het uitwerken van onze streefrichting? Dat denken we zeker niet. Net zoals de stoomtrein op een bepaald moment achterhaald werd door nieuwe inzichten en ontwikkelingen, zo is de manier waarop we onze leefwerkgemeenschap tot nu toe hebben vorm gegeven daadwerkelijk toe aan vernieuwing. En we nemen daarbij liever zelf het roer in handen om die vernieuwing een bepaalde kant op te sturen dan dat we dat laten afhangen van de dagkoersen van het politiek gebeuren en de lobby van maatschappelijke belangengroeperingen. We weten waar we heen willen en willen dat graag proberen te realiseren. Daartoe dient dit plan van aanpak. Onze kernwaarden blijven overeind, de streefrichting is duidelijk.

4Wat gaat er veranderen voor de zorg- en hulpvragers?Wat staat onze zorg- en hulpvragers te wachten vanaf 2015? Hoe dan ook willen wij, dat wij voor alle mensen die er nu zijn, betaalbare woonruimte, passende zorg en zo mogelijk werk naar vermogen kunnen blijven verzorgen. Voor zover de plannen nu bekend zijn kunnen we de gevolgen van de veranderingen in kaart brengen. Maar bedenk wel: de wet op de Langdurig Intensieve Zorg is zelfs nog niet in de 2e kamer geweest: dat wordt pas in het voorjaar van 2014 verwacht. Veranderingen zijn nog heel goed mogelijk!!

Wonen Werken (dagbesteding)Zorg / behandeling

Kind & Jeugd (VG)Vanaf VG 5 wonen/ bestaande indicaties VG3 en VG4 blijven vooralsnog gehonoreerdNVTBehandeling naar zorgverzekeraars / zorg op woonlocatie / meerzorg wordt afgebouwd

Kind & jeugd (GGZ)Scheiden wonen/zorgNVTWordt ondergebracht bij Gemeente: afbouw intramurale plaatsen

Verstandelijk gehandicaptenVanaf VG5 wonen / bestaande indicaties VG3 en VG4 blijven vooralsnog gehonoreerdHerkeuring WAJONG / werken naar vermogen / voor mensen die geen loonvormende arbeid kunnen doen: dagbesteding (via de gemeente? Dat is nog onduidelijk)Behandeling nog onduidelijk (waarschijnlijk naar zorgverzekeraar); zorg op woonlocatie; meerzorg wordt afgebouwd

Langdurige GGZ (oa. Mensen met autisme)Wonen voor eigen rekening (scheiden wonen zorg)

Mogelijk: overgangstraject (wel mondeling toegezegd door Van Rijn, maar nog niet schriftelijk vastgelegd)Herkeuring WAJONG / werken naar vermogen / voor mensen die geen loonvormende arbeid kunnen doen: dagbesteding afhankelijk van de gemeente

Mogelijk: overgangstrajectAfbouw van ten minste 30% van het beschermd wonen; zo veel mogelijk omvorming naar begeleid wonen. Ambulante begeleiding betaald door gemeente

Mogelijk: overgangstraject

Curatieve GGZDagbehandeling en kliniekVerblijf in kliniek wordt ontmoedigd: We willen inzetten op specialistische GGZ / Kans op succes nog niet in te schattenNVTKlinische n deeltijdbehandeling worden ontmoedigd ten faveure van behandeling door (F)ACT-teams (ambulant op de eigen woonlocatie van de clint)

Wij zetten nadrukkelijk in op zo groot mogelijk verscheidenheid, waarbij de wat zwaardere zorg waarschijnlijk een wat grotere plek gaat innemen. Wij willen graag dat zorgvragers, mensen met autisme n hulpvragers deel uitmaken van onze leefwerkgemeenschap. En niet alleen voor wat betreft het wonen, maar ook in het werken overdag. In de komende jaren willen wij daarom de volgende acties ondernemen:1. Op het gebied van het werken (dagbesteding) We veranderen de inrichting van de werkgebieden. Iedereen werkt naar vermogen! Daarbij kijken we naar de mogelijkheden die onze zorg- en hulpvragers in het arbeidsproces hebben, welke verantwoordelijkheden ze aan kunnen en welke begeleidingsvraag er is? Hoe zelfstandig kunnen ze werken? Wij komen dan tot drie onderscheiden groepen:1) De groep die in alle rust, zonder druk mee kan helpen in een kleine werkplaatssetting: er is continue begeleiding (vergelijk de opzet van het workhome). Op dit moment hebben wij deze wijze van werken al op de het Hofhuis en op de Reeoordweg (Huis & Co). Wij denken dat hier twee werkbegeleiders (2 fte) voor nodig zullen blijven (op elke workhome n). In de workhomes is plek voor zeven tot acht clinten.2) Een tweede groep, waarin het produceren niet op de voorgrond staat, maar het werk wel oefenkarakter heeft: kun je verantwoordelijkheid dragen? Kun je zorgen voor goede resultaten? Lukt het je om samen te werken? Evenzeer kan het gericht zijn op persoonlijke ontwikkeling, zelfstandigheid of het aan de behandeldoelen werken voor hulpvragers.De leerwerktrajecten die op dit moment in ontwikkeling zijn (samen met het AOC-Oost) geven basis voor verdere groei. Zoals ook nu al gebeurt, wordt er gewerkt op de boerderij en in het huis. Maar anders dan nu staat deze groep mensen onder leiding van een werkleider, die kijkt welke taken en klussen er gedaan kunnen worden, veelal in samenspraak met de boer / zuivelaar, de tuinder of degene die de afzet verzorgt. Er is dus niet meer een aparte werkleider voor elk van de werkgebieden, zoals we die nu kennen! We denken wel dat de groep mensen zo groot is, dat we hier twee werkleiders plus een kok voor nodig hebben (2,5 fte).Verder kunnen we kijken of een deel van deze groep zich misschien kan bezighouden met werk in een aparte groentetuin, met het leren inmaken (groentes, fruit) & drogen van kruiden, met het rustpunt als verkooppunt (misschien ook het Smidshuis?), met hout kloven en houtverkoop etc. Begeleiding is mobiel aanwezig, niet steeds op n plek, wel steeds in de buurt. Wij schatten in dat deze groep bestaat uit vijftien tot twintig zorg- en hulpvragers.3) En er is een derde groep van zelfstandiger clinten. Zij kunnen aan de slag bij de boer, de tuinder, de zuivelaar, de pakketten, de winkel, in het onderhoud of op het secretariaat. Daar werken zij dan onder directe aansturing van de boer / zuivelaar, van degene die de afzet verzorgt, van de tuinder, van de winkelier, van de onderhoudsmedewerker of van het hoofd van het secretariaat. Maar ook kunnen zij aan het werk in maatschappelijke, duurzame sociale ondernemingen. Deze zorg- en hulpvragers zijn in staat op tijd te komen, kunnen verantwoording dragen die nodig is als medewerker, en zich aan gemaakte afspraken houden. Het zijn mensen die van avontuur houden. Scherpe doelen om aan te werken, met zicht op een (mogelijk gedeeltelijk) betaalde baan, voor mensen in ontwikkeling (ook laatste fase hulpvragers in de GGZ).Zij hebben een werkcontract met de ondernemers. Er is een periodiek functioneringsgesprek (werkgever/werknemerskarakter). Eventueel scholing als mogelijkheid. Het werk is zo veel mogelijk aansluitend bij iemands wilsrichting en talenten. Begeleiding is ambulant, op afstand. Wij denken dat deze ambulante begeleiding door n iemand gedaan zou moeten kunnen worden (1 fte).Bij zowel de tweede als de derde groep is het belangrijk dat er hulp ingeroepen kan worden (bij de ambulant begeleider of anders de sociomobiel) op het moment dat dat nodig is.Wij schatten in dat deze groep bestaat uit vijftien tot twintig zorg- en hulpvragers..We willen dit plan gaan invoeren in de het voorjaar van 2014. Er zullen sociaal duurzame ondernemers worden gezocht die bereid zijn om de derde groep van clinten bij hen te laten werken. Voor een deel hebben wij die ondernemers al: onze boeren, maar ook bij onze wijngaardier en op de Keuken van Hackfort wordt zo al gewerkt. Uiteraard staat het zorgvragers vrij om zelfstandig een eigen baas te gaan zoeken! De scholing van de zorgvragers blijft een belangrijk punt. We zullen de lopende opleidingsfaciliteit van AOC-Oost voortzetten. Daarmee bereiken wij bovendien dat die zorgvragers, voor wie dat tot de mogelijkheden behoort, een MBO diploma verwerven en daarmee hun mogelijke intree op de arbeidsmarkt vergroten. Tot nu toe maakt het werken in de huidige werkgebieden intrinsiek deel uit van het behandeltraject van de hulpvragers (klinisch en deeltijd). Het is een onderzoeksvraag voor het behandelteam om binnen de nieuwe structuur te kijken naar een passend traject voor de behandelingen.2. Op het gebied van wonen en zorg Een deel van de zorgvragers gaat zelf betalen voor de huur, het gas/water & licht en voor de inrichting van hun kamer/appartement. Er zijn straks mensen die 24 uurs zorg blijven houden, maar ook mensen, die alleen wat ambulante begeleiding nodig hebben. Wij willen graag de verscheidenheid op onze woonlocaties zo goed mogelijk behouden, maar zullen niet kunnen ontkomen aan aanpassingen aan de mix. Door een goede mix van bewoners (met GGZ en VG-indicaties) maakt de zorg betaalbaar.Als er bijvoorbeeld nachtzorg op een locatie nodig is, kan dat alleen als daar vijf of zes zorgvragers zijn, voor wie 24uurszorg ook bekostigd wordt. We gaan hier bij de verhuizingen naar het Smidshuis al rekening mee houden en hopen dat er daarna maar weinig extra verhuizingen nog nodig zullen zijn. Een bezuinigingsmogelijkheid is dan het aanpassen van de nachtzorg op de verschillende locaties. Minder zorg betekent voor de zorgvragers ook: je moet meer zelf kunnen doen en oplossen en minder leunen. Niet iedereen kan dat zo maar van uit zichzelf: daarom zullen wij inzetten op scholing op dat gebied. Behandeling maakt geen deel meer uit van de zorgverlening: die moet dus via de zorgverzekeraar geregeld gaan worden. Nieuwe GGZ-clinten kunnen wij op dit moment niet meer aannemen: wel kunnen we kijken naar een vergroting van het aantal zorgvragers met een VG-indicatie.

SamenvattingWat verandert er voor de zorg- en hulpvragers? De werkgebieden verdwijnen: er komt een andere indeling. Er zijn mensen die zelfstandig bij een ondernemer gaan werken. Sommige zorgvragers (waarschijnlijk vooral in de GGZ, maar wellicht ook VG3 en VG4) moeten gaan betalen voor huur, gas/water/licht en voor het inrichten van hun kamer. Behandeling (arts, verpleging, therapien, psychiater) loopt via de zorgverzekeraar. Er is voor lang niet iedereen meer zo veel zorg als er nu is. Dat betekent dat zorgvragers in hogere mate zelfredzamer zullen moeten worden: wij zetten in op scholing op dat gebied.

5Wat gaat er veranderen voor de medewerkers?Voor de medewerkers gaat er zeker zo veel veranderen als voor de zorg- en hulpvragers. Hoewel nog lang niet alle maatregelen definitief zijn uitgewerkt is er wel een eindplaatje te schetsen. In 2019 zal er zeker minder geld komen voor de dagbesteding en voor de langdurige zorg (VG). In de langdurige GGZ (waaronder onze mensen met autisme ook gerekend worden) zijn al afspraken gemaakt over beddenreductie. Omdat het beschermd en begeleid wonen echter naar de gemeenten gaan, is het maar de vraag wat die afspraken waard zijn. De gemeenten krijgen immers maximale beleidsvrijheid bij de overgang van de AWBZ naar de WMO.Uiteindelijk rekenen wij nu met een teruggang in middelen van ongeveer 25% per januari 2019. Dat betekent in euros: circa n miljoen euro (zie berekeningen bij de paragraaf over de financin). Hoewel er nog geen overgangsmaatregelen bekend zijn, gaan we ervan uit dat er sprake zal zijn van een geleidelijke teruggang in de loop van de periode 2015 2019. Maar ook hier geldt: het blijft wel koffiedikkijken...Vanuit de verschillende werkgroepen zijn voorstellen gedaan voor de toekomst. Een aantal van die voorstellen geven mogelijkheden om te bezuinigen op de personele uitgaven. Wij nemen die voorstellen grotendeels over. Bezuinigen op zorg of op overhead betekent ook dat er minder gedaan kan worden dan we tot nu toe gewend zijn. Soms kan dat minder gedaan worden opgevangen door efficinter te werken. Maar het kan ook betekenen dat we bepaalde dingen niet meer doen of over moeten laten aan de zorg- en hulpvragers zelf of aan vrijwilligers en/of stagiaires. Dat is niet gemakkelijk, maar het wordt wel de realiteit.Waar komen de voorstellen van de werkgroepen op neer? Wij bezuinigen op de werkbegeleiding. De manier waarop dat gebeurt is te lezen in de paragraaf voor de zorg- en hulpvragers. De bezuiniging bedraagt ca. 1,5 fte. Deze bezuiniging kan per 1 januari 2015 gerealiseerd zijn. We bezuinigen op de nachtzorg door herschikking van de clinten op de diverse locaties. Dat kan mogelijk 0,5 fte opleveren. Een deel van die bezuiniging kan al per 1 januari 2015 gerealiseerd zijn, door dat wij gebruik maken van de verhuizingen naar het Smidshuis. We bezuinigen op de woonzorg. Het grootste deel van die bezuiniging heeft te maken met de omstelling van woonzorg naar ambulante begeleiding. Op dit moment is er voor iedereen met een verblijfsindicatie (VG en GGZ) 7x24 uur zorg. Maar met name voor de mensen met een GGZ-indicatie is het zeer de vraag wat de gemeente aan zorg gaat inkopen. Naar alle waarschijnlijkheid beperkt zich dat op termijn tot enkele uren begeleiding per week in plaats van de continue begeleiding van dit moment. Dat betekent dat er op de locaties met veel GGZ-clinten niet de hele avond meer medewerkers aanwezig zullen zijn. Ook de zorg in de weekenden zal zich waarschijnlijk tot maar enkele uren gaan beperken.Een ander deel zal moeten komen uit een andere manier van werken. De bezuinigingen op de woonzorg zullen vanaf 2015 ingaan en uiteindelijk eind 2018 gerealiseerd moeten zijn. Deze bezuinigingen op de woonzorg zullen wellicht niet (helemaal) nodig zijn als we het volgende kunnen realiseren: we zetten in op vergroting van het aantal clinten in de VG-sector voor eind 2016. We hopen op vijf tot zes nieuwe clinten. Daarmee kunnen we alle woonplaatsen blijven vullen en kunnen we de mix op de diverse locaties beter verzorgen. Het betekent tevens dat we daarmee meer mensen in dienst kunnen houden. We bezuinigen op de overhead. Hoewel het optimaal functioneren van de overhead ook betekent dat de werkers op de werkvloer zo veel mogelijk ontlast zijn, zullen we er niet aan ontkomen bepaalde taken niet meer of nog maar gedeeltelijk uit te voeren. We hebben daarbij wel de hoop dat deze regering daadwerkelijk ernst gaat maken met een verlichting van de administratieve lasten. De voortekenen zijn echter niet al te gunstig. We bezuinigen op ons team dat werkt in de schoonmaak en in het onderhoud. Wij bezuinigen op de personele uitgaven voor onze agrarische activiteiten. Wij hadden al de afspraak met onze boeren gemaakt dat we vanaf januari 2015 andere afspraken over de begeleidingsvergoeding zouden moeten maken en hen niet langer in dienst van de zorgstichting zouden hebben. Er is een zekere bereidheid onder een deel van de huidige medewerkers om eventueel PBL-uren over overuren in te leveren, wanneer dat zou betekenen dat meer mensen in dienst kunnen blijven. Ook de bereidheid om meer flexibel ingezet te worden is zeker aanwezig. We verwachten dat er een zekere verandering en verzwaring van de zorgvraag zal komen. We maken een scholingsagenda voor de komende jaren die daarmee rekening gaat houden.

Hoe groot zijn de concrete bezuinigingsideen? Om hoeveel mensen gaat het nu? Hieronder staat een schema, waaruit dat te lezen valt.

fte'sfte's

per 1-10-2013percentageper 1-1-2019percentage

overhead

dir-bestuurder en P&O 1.8 3,8 1.4 3,6

secretariaat & financin 4.710 3.6 9,5

onderhoud & schoonmaak 2.1 4,5 1.4 3,6

Zorg-gebonden functies

cordinatie 1.8 3,8 1.4 3,6

cordinatie Kl. Koning 0,8 1,6 0,8 2,1

agrarische functies 4.1 8,5 1 2,6

werkbegeleiding 714,7 5.514,6

woonbegeleiding16.735,114.437,8

woonbegeleiding (nuluren) 3,0 6,2 3,0 7,9

Kleine Koning 5,611,8 5,614,7

47,638,1

In dit overzicht is rekening gehouden met de volgende zaken: Op dit moment zijn er ook negen mensen met een nul-uren contract voor zorg gebonden functies. Het jaarlijks beslag op de loonsom hebben wij als gemiddelde van de afgelopen jaren berekend en daarna omgezet in ftes Overuren worden vrijwel alleen gemaakt in zorg-gebonden werksituaties. Het jaarlijks beslag op de loonsom is berekend en daarna omgezet in ftes. Deze twee samen zijn opgenomen onder woonbegeleiding nuluren. Op de Kleine Koning is er werk voor 6,4 fte. Daarvan is 0,78 fte zorg-gebonden cordinatie, de rest is woonbegeleiding. De overheadfuncties zijn verder bij ons belegd. De Kleine Koning heeft een eigen programma voor de omgang met de komende veranderingen.Wanneer er voor eind 2016 vijf tot zes nieuwe zorgvragers (VG) komen wonen, zullen wij meer zorgmedewerkers nodig hebben. Wij hebben berekend dat de boven genoemde bezuiniging op de woonzorg in dat geval minder groot hoeft te worden en al naar gelang de bekostiging wellicht zelfs in het geheel niet hoeft te worden gerealiseerd. Maar ook in de wijze van bekostiging komt verandering.

Zijn deze bezuinigingen realistisch en haalbaar voor eind 2018? De afspraken met de boeren zijn inmiddels gemaakt. Hoe is het verder? Op basis van Natuurlijk verloop (dus: gelet op de leeftijden van ons personeel) is er het volgende verloop tot en met 2018 te voorzien: Voor eind 2016: 1,3 fte in de zorg 0,84 in onderhoud en schoonmaak 1 fte in het management Voor eind 2017: 1 fte in het onderhoud Voor eind 2018 1 fte in het management 0,7 fte in de administratieNiet alle uitstroom betekent automatisch dat je dat ook kunt bezuinigen. Er zijn taken die toch gedaan moeten worden. Zo kun je de taken van een onderhoudsmedewerker of een directeur niet opeens weg bezuinigen. Maar je kunt wel kijken naar de taken en die herverdelen, zodat je toch een bezuiniging binnen kunt halen. Zo kun je bijvoorbeeld de gehele personele verantwoordelijkheid weghalen bij directeur en zorg- & behandelcordinator en die leggen bij de P&O medewerker. De taken van die laatste moeten dan natuurlijk ook op hun beurt mee veranderen.

Maar kan dat wel, zo sterk bezuinigen? We hebben het volgende plaatje, waarin de bezuinigingen zijn verdeeld over overhead en cordinatie en over de zorg:Overhead (vermindering in de loop van de komende periode 2014 -2018) Management bestaat uit (zo mogelijk: per 1 januari 2017) : Directie 0,6 fte Cordinatie zorg & behandeling 1,4 fte P&O: 0,8 fte Besparing ten opzichte van nu: 0,8 fte Deze besparing is te bereiken met natuurlijk verloop Administratieve functies (zo mogelijk: per 1 januari 2018) Vermindering curatieve GGZ: overblijvende taken herverdelen onder de secretarile medewerkers De boekhouding van de stichting De Vijfsprong (agrarische activiteiten) onder brengen bij de boeren zelf of (indien gewenst en zo mogelijk) deels naar Jan Besparing ten opzichte van nu: 1,1 fte Deze besparing is te bereiken met natuurlijk verloop Onderhoud & schoonmaak (zo mogelijk: per 1 januari 2018) Taken van uittredende persoon zo mogelijk opvangen binnen de onderhoudsploeg e/o met vrijwilligers Besparing ten opzichte van nu: 0,7 fte Deze besparing is te bereiken met natuurlijk verloop

Zorg (woon- & werkbegeleiding) Werkbegeleiding bestaat per 1 januari 2015 uit 2 fte workhome (Hofhuis & Reeoordweg) 2,5 fte Huis & erf 1 fte ambulante werkbegeleiding / jobcoaching Besparing ten opzichte van nu: 1,5 fte Deze besparing is uiteindelijk in de loop van 2016 te bereiken met natuurlijk verloop Woonbegeleiding Voor de woonbegeleiding is de bezuinigingstaakstelling 2,3 fte als we de uitgangspunten van de vermindering van de inkomsten (zie financile paragraaf) als leidraad nemen. In onze leefwerkgemeenschap kennen wij formeel geen onderscheid tussen woon- en werkbegeleiders. In het natuurlijk verloop zit tot eind 2019 geen verdere rek. De totale tijdelijke formatie in de woon- en werkbegeleiding bedraagt 2,2 fte (loopdatum contracten tot uiterlijk 2014). Let op: in onze leefwerkgemeenschap is er arbeidsrechtelijk geen verschil tussen woon- en werkbegeleiding. Er vallen dus geen gedwongen ontslagen. Wanneer er vijf tot zes nieuwe zorgvragers komen hoeven we wellicht ook geen (of: minder) medewerkers met tijdelijke contracten te ontslaan.

Samenvatting:1. De totale bezuiniging tot eind 2018 is met de nodige slagen om de arm te berekenen op ca. 9,5 fte (zie financile paragraaf).2. Daarvan wordt 3,1 fte ingevuld doordat de medewerkers van de Stichting de Vijfsprong bij die stichting in dienst treden per 1 januari 2014.3. Een andere werkwijze in het management, op het secretariaat en in de onderhoudsploeg levert voor eind 2018 een besparingsmogelijkheid van 2,6 fte: deze is geheel te bereiken door het slechts ten dele opvullen van het natuurlijk verloop.4. Een andere werkwijze van werken in de werkbegeleiding bespaart 1,5 fte: deze vermindering is vrijwel geheel te bereiken door het niet opvullen van natuurlijk verloop.5. De vermindering in de woonzorg is op te vangen door het niet verlengen van de tijdelijke contracten. Deze kunnen slechts dan worden verlengd als daar een hoger dan nu berekend budget tegenover staat.6. Voor de goede orde: we kennen in arbeidsrechtelijke zin geen onderscheid tussen woon- en werkbegeleiding. 7. Er vallen geen gedwongen ontslagen.

6FinancinHet is niet duidelijk welke financile gevolgen de verschillende maatregelen opgeteld allemaal hebben. We kunnen sommetjes maken voor alle bezuinigingen op zich, maar ook hierbij geldt dat we het dan hebben over dagkoersen. Om die reden hebben wij gekeken naar een overall-bezuiniging van 25% op de inkomsten. Het gaat dan in onze leefwerkgemeenschap om ruim n miljoen euro. Het is niet onze verwachting dat die n miljoen euro in n klap wordt wegbezuinigd. We denken dat dat min of meer geleidelijk gaat verlopen: start in 2015 en dan doorlopend tot eind 2018. Hoe dekken wij die n miljoen minder inkomsten? Een bezuiniging van 150.000 wordt gehaald wanneer de boeren geheel hun eigen inkomsten verzorgen. De streefdatum daarvoor is januari 2015 We besparen ca. 75.000 euro op de begeleiding van de dagbesteding. Dit wordt bereikt in de loop van 2016 Op de overhead willen wij ca. 130.000 euro minder gaan uitgeven. De voorgestelde reorganisatie kan starten in de loop van 2016. Eind 2018 is de besparing volledig bereikt. We bezuinigen in principe 115.000 euro op de woonzorg. Een deel daarvan (ca. 25.000,=) kan al per januari 2015 (nachtzorg anders organiseren). De rest moet komen uit de omzetting van de woonbegeleiding in meer ambulant werken. Vanaf januari 2017 kunnen we dan kijken hoeveel bezuinigingen nog nodig zijn, tenzij wij vijf of zes nieuwe zorgvragers mogen verwelkomen. Wij hebben de laatste jaren telkenmale een overschot van ca. 250.000 tot 300.000 euro. Dat komt door een gezond uitgavenbeleid en relatief weinig kosten voor uitgaven die niet voor de zorg bedoeld zijn (papier, abonnementen, advies, ict, enz.). Van het gemiddeld exploitatie-overschot willen wij twee ton inzetten om minder te hoeven bezuinigen. Op onze algemene kosten streven wij naar een besparing van 10% vanaf het boekjaar 2015. Ook dat zou een ton aan uitgaven schelen. Ook de Kleine Koning zal op haar zorguitgaven moeten besparen: de wijze waarop, bepalen zij zelf, maar de taakstelling is ca. 10%. Daarbij gaan we ervan uit dat de twee kinderen met een GGZ-indicatie bekostigd worden vanuit de gemeente. 10% levert een bezuiniging van 50 mille.Al met al levert dit 820.00 euro aan besparingen op.

Maar er zijn ook plannen om de inkomsten te vergroten. Zo is er het idee om de rentegratietrajecten (die al lopen) te intensiveren. Dat zou binnen n jaar al zeker tien mille op kunnen leveren. Daarnaast heeft een deel van de medewerkers zich bereid verklaart om te willen inleveren. Het gaat daarbij om het niet schrijven van enkele overuren per maand of het afzien van PBL-uren. Uiteraard zou dit geheel op vrijwillige basis moeten worden gevraagd, maar als een groot deel van onze medewerkers hiermee zou instemmen, zou ook dit behoorlijk wat extra inkomsten opleveren. Tenslotte is er het plan om in samenwerking met de stichting Vrienden van Urtica De Vijfsprong actiever donateurs te werven.Vanaf 1 mei 2014 kan er gewoond gaan worden op het Smidshuis. Die appartementen worden vrijwel allemaal bezet door onze eigen zorgvragers. Dat betekent concreet dat er op diverse plekken lege kamers en appartementen komen. Als we vijf tot zes nieuwe bewoners kunnen verwelkomen (VG) dan worden onze inkomsten met zon drie tot 3,5 ton verhoogd. In dat geval hoeven de bezuinigingsplannen op de woonzorg niet geffectueerd te worden.

De besparingen lopen uiteraard niet synchroon met de effecten van de bezuinigingsmaatregelen van de regering. We hebben besproken dat in de jaren 2015 en 2016 een klein tekort op de exploitatierekening acceptabel is, wanneer daar tegenover staat dat er vanaf 2017 een sluitende en dus gezonde exploitatie mogelijk is. Omdat voor 2014 nog een overschot op de begroting staat en onze balanspositie toelaat dat we twee jaar met eventuele (geringe) tekorten draaien, kunnen we zo nodig die twee jaar interen op onze reserves. Dat geeft ook de gelegenheid om diverse maatregelen in de personele sfeer vooral via natuurlijk verloop te laten verlopen.

Samenvatting:1. We gaan ervan uit dat wij op termijn van vijf jaar circa n miljoen moeten bezuinigen2. Een groot deel daarvan kan worden opgevangen doordat wij het natuurlijk verloop in de personele bezetting maar ten dele opvullen en, indien nodig, de tijdelijke contracten niet verlengen.3. Wij bezuinigen ook op onze algemene uitgaven (10%).4. We genereren extra inkomsten door de begeleiding van rentegratiekadidaten, het vrijwillig inleveren door onze medewerkers, het werven van donateurs.5. Wij streven ernaar voor eind 2016 vijf tot zes nieuwe bewoners te verwelkomen.6. Wij zijn akkoord met het zo nodig interen op onze reserves in de jaren 2015 en 2016 op voorwaarde dat er uitzicht is op een sluitende exploitatie in 2017.

7VastgoedOnze problemen met het vastgoed zijn niet al te groot. We proberen de uitstaanbde lening van de Triodosbank (voor het bouwen van de Hoogkamp) voor eind 2015 te hebben ingelost. Alle woon- en werkplaatsen hebben wij gehuurd. Alleen voor de Pastorie (De Kleine Koning) is een huurcontract dat niet eerder dan in 2028 kan worden opgezegd op straffe van een boete. Voor alle zekerheid hebben wij een voorziening op de balans opgenomen voor dat risico.

Door onze innige relatie met de Beheerstichting hebben wij wel mogelijkheden om te bekijken of er wellicht een andere rol voor de Beheerstichting kan zijn weggelegd. Hiet is bijvoorbeeld denkbaar dat wij de huurcontracten door onze beheerstichting laten overnemen en vervolgens alle huur door de Beheerstichting te laten innen. Ook de huur van onze bewoners op het moment dat scheiden van wonen en zorg aan de orde zal zijn. Daarmee voorkomen wij dat de Stichting Urtica ook huurbaas wordt en woningbouwvereniging. Of deze denkrichting een goede is, zullen wij in de loop van 2014 onderzoeken. Daarbij zullen wij zeker gebruik maken van de expertise die de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland op dit gebied heeft opgebouwd.

De bouwkundige situatie op de Roos is aan verbetering toe. Met name is er de wens dat er meer wcs en meer wasgelegenheid voor de clinten zou zijn. Er wordt in 2014 een plan ter verbetering gemaakt. We voorzien dat er op korte termijn geen geld is voor een verbouwing, maar zullen vooralsnog jaarlijks een hoger bedrag dan tot nu toe gebruikelijk voor het groot onderhoud reserveren, zodat wij op termijn daadwerkelijk een verbouwing kunnen inplannen.

Door de veranderingen in de curatieve GGZ is het de vraag wat de bestemming van de woning op De Haar moet worden. Blijft dat een woning voor de deeltijdclinten? Hetzelfde geldt voor de Oeral. In de afgelopen jaren hebben wij die twee kamers laten bewonen door mensen in de langdurige zorg, maar als dat de definitieve bestemming zou moeten worden, is ook daar een verbouwing noodzakelijk.

Samenvatting1. We doen onderzoek naar de mogelijke andere rol van de beheerstichting Urtica Onder Dak2. We maken een plan voor het opknappen van de Roos en we gaan voor de uitvoering daarvan sparen via de reservering groot onderhoud.3. We kijken naar de bestemming van de Haar en de Oeral

8Stichting de VijfsprongBinnen ons agrarisch bedrijf wordt gewerkt aan een nieuwe opzet. Doel is verbetering van de afzet, vergroting van de kring van directe consumenten en een krachtiger ondernemingsgezindheid. Het is hier niet de plaats uitvoerig op de vernieuwingen in te gaan. Wel moet nadrukkelijk de positionering van ons agrarisch bedrijf in het geheel van de leefwerkgemeenschap genoemd worden. Juist door het bedrijf ontstaat een therapeutisch leefwerk klimaat, leren mensen zich te verbinden en komt het maatschappelijk leven binnen. Juist door onze boeren zijn we anderzijds maatschappelijk verankerd.Dat willen wij nadrukkelijk zo houden!

9Plan van aanpak (schematisch)

ThemaWie?Acties?Wanneer?Gewenst resultaat

Veranderingen voor zorg- en hulpvragers

> WERK - verandering werkgebieden - kring van ondernemers zoeken - uitvoering pilotprojecten - scholing zorgvragers (mbv AOC) - hoe past behandeltraject van de hulpvragers?Regie: werkcordinator (Sabine)- Bespreking met werkleiders- lijst van ondernemers maken en met hen spreken- indeling werkgebieden / overleg met zorgvragers- uitvoering pilotproject starten en evalueren- voortzetting scholingstraject met AOC- positie hulpvragers in werkgebieden bepalen in behandelteam2014Start nieuwe werkgebieden per 1 januari 2015Personele bezuiniging per 1 januari 2015

> WONEN & ZORG - scheiden wonen zorg - inzet van de zorg per locatie - mix op de locaties aanpassen - scholing op het gebied van zelfredzaamheid - verhoging aantal zorgvragers (VG)Regie: zorgcordinator (Henk)- in kaart brengen voor wie geldt scheiden wonen zorg / daarna met hen bespreken en uitvoeren- na verhuizing naar Smidshuis kijken naar bewonersmix per locatie- na verhuizing naar Smidshuis kijken naar zorginzet per locatie: waar mogelijk bezuinigen bijvoorbeeld op nachtzorg- scholing verzorgen op het gebied van zelfredzaamheid- indien nodig: werven nieuwe zorgvragers (VG)1) Acties in samenhang met het Smidshuis: na mei 2014; 2) Scheiden wonen-zorg ingangsdatum maatregel regering;3) scholing 2014 & 20154) Nieuwe zorgvragers voor eind 20161) veranderingen mix locaties zo veel mogelijk klaar voor eind 20142) waar mogelijk verandering inzet medewerkers per 1 januari 20153) scheiden wonen-zorg klaar4) scholingstrajecten eind 2015 klaar5) vijf tot zes nieuwe zorgvragers zo mogelijk voor eind 2016

Veranderingen voor de medewerkers

-Veranderingen in de personele bezetting-scholing vanwege andere zorgvragenRegie: P&O (Sandra)- overgang boeren naar Stichting De Vijfsprong per 1 januari 2014- herindeling werkleiders over nieuwe werkgebieden start 2015- herinrichten en bezuinigen nacht- & woonzorg: start 2015- herinrichten en bezuinigen overhead start 2016-scholing zwaardere zorgvraag & ambulante begeleiding (jobcoaching) 1) actie boeren per januari 20142) herindeling & bezuinigingsacties vanaf januari 2015 doorlopend tot december 20183) scholing 2014 & 2015Totale bezuiniging 9,5 fte

Financin

- volgen bezuinigingsoperaties- vergroten inkomstenRegie: Ed1) het verzorgen van updates over de effecten van de maatregelen2) nieuwe geldbronnen: start activiteiten rond rentegratietrajecten / donateurs / plan PBL-uren & overuren / Rustpunt3) vijf tot zes extra bewoners (VG)

1 & 2) Uitvoering in de loop van 2014 en 2015 3) extra bewoners voor eind 20161) tijdig Kennis van de stand van zaken in de effecten van de maatregelen2) extra inkomsten voor ca. 1 fte (50.000 euro)3) extra inkomsten ter hoogte van 2,5 a 3 ton

Vastgoed

Huurbaas zijn of niet?Regie Ed1) Onderzoek naar mogelijke rol van Beheerstichting in de verhuur aan bewoners bij scheiden wonen zorg2) plan maken voor verbetering woonsituatie op de Roos incl. tijdspad voor financiering3) onderzoek doen naar bestemming Oeral en de Haar / uitvoering geven aan de conclusies1) 20142) 20143) 2014 & 20151) indien gewenst: Beheerstichting is huurbaas (per 1 januari 2016)2) plan is klaar, financiering geregeld3) duidelijkheid over bestemming & uitvoering klaar

Overige punten

1) ketenvorming2) positionering landbouwbedrijf (evt. incl. winkel)Regie 1) SabineRegie 2) Ed1) kunnen we de aansluiting verzorgen tussen Kleine Koning / Dagelijks Bestaan / 2Stromen? Opstarten regulier overleg2) project maken voor kring van ondernemers1) 20142) 2014 & 20151) er is een regulier overleg tot stand gekomen waardoor jonge mensen mogelijk een plek kunnen krijgen in onze leefwerkgemeenschap2) er is een kring van duurzame, sociaal ondernemers rond de Vijfsprong

Toekomst voor Urtica De Vijfsprongversie 215