design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving

Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek

bouwbeslag

kozijn/raam-&deurtechniek

beveiliging

beglazing

tochtwering & ventilatie

jaargang 16, 2014 5

1413280648-98qua.indd 1 14/10/14 11:57

Auteur: Louis Jongeleen Fotografie: Marcus Peters

" Gevels van de toekomst zijn groen en upcyclebaar"

VAKTUEEL

1413280648-7qpiz.indd 16 14/10/14 11:57

5 / 2014 I 17

Als we niet anders gaan bouwen, helpen we mee aan

de uitputting en vervuiling van onze aarde. Dat wist

Elma Durmisevic al zeker toen ze bouwkunde stu-

deerde aan de TU Delft. Dat besef werd het begin van

haar onverstoorbare onderzoek naar slimme bouw-

systemen waarmee we kunnen bouwen wat past bij

voortdurende verandering. Nu , bijna twintig jaar

later, werkt ze als architect, hoogleraar en onderzoe-

ker nog altijd verder aan de theoretische basis en de

uitvoeringsaspecten van bouwen met toekomst-

waarde, aan ‘aanpasbare monumenten’.

De gevel van de toekomst (5)

" Gevels van de toekomst zijn groen en upcyclebaar"

Wat deugt er niet aan onze huidige bouwpraktijk?

Het is niet alleen de bouwpraktijk die zou moeten veranderen. De con-

text van de problemen is breder. We zullen nu al onze ontwerpen en

technische systemen die we sinds de industriële revolutie hebben ont-

wikkeld, moeten gaan herdefiniëren. Want wat hebben al die tijd gedaan

met onze wereld? We hebben geen rekening gehouden met wat onze

belangrijkste levensbehoeften zijn: schone lucht, schoon water en een

schone aarde. We hebben onze natuurlijke bronnen vervuild. Van het

totale gebruik van grondstoffen in deze wereld gaat 50 procent naar de

bouw. Van alle geproduceerde afval is veertig procent afkomstig van de

bouw. Dat materiaalgebruik moet anders. We moeten naar een circu-

laire economie van gebruiken en hergebruiken. De bouw is daar nog

nauwelijks mee begonnen. Gelukkig zijn er ook hoopgevende initiatie-

ven. De EU komt dit najaar met een aantal projectvoorstellen voor

research en innovatie in de bouw. Daarbij is er speciale aandacht voor

het toenemende tekort aan grondstoffen en het bevorderen van een

circulaire economie. Ook in Nederland zie ik nu steeds meer positieve

ontwikkelingen, bijvoorbeeld de opzet van Park 20|20 in Hoofddorp.

Daar wordt gebouwd met materialen die eindeloos recyclebaar zijn. En

kijk eens wat de duurzaamheidspionier Jón Kristinsson in 2012 heeft

neergezet in Venlo op de Floriademet de realisatie van Villa Flora, het

duurzaamste kantoor van Nederland (zie kader).

Je ziet nu ook meer ideeën opkomen voor een ander businessmodel

voor bouwactiviteiten, zoals dat van innovator Wim Gielingh met zijn

Real Capital Systems BV. In dat model fungeert een aantal demontabele

gebouwen als grondstoffenvoorraad. De bouwer blijft eigenaar en

exploiteert de gebouwen. Er is geen sprake van huur of koop.

Gebruikers nemen alleen een dienst af.”

U werkt al jaren intensief aan de ontwikkeling van

bouwsystemen die demontabel zijn. Wat maakt de

demontage zo essentieel in een bouwproces?

Elma Durmisevic: “Het gaat erom dat we de waarde van materialen

behouden. Er wordt teveel weggegooid. Materialen worden nu al

schaars. De volgende crisis zal een materialencrisis zijn. Hoe slimmer

we omgaan met de materialen die we hebben, hoe meer waarde we kun-

nen behouden. Dat betekent dat we materialen na een gebruiksfase

geschikt moeten maken voor hergebruik. Bij die recycling moeten we

ervoor zorgen dat we aan het vrijgekomen materiaal waarde toevoe-

gen. Upcyclen noemen we dat. Het tegendeel is downcycling. Daarmee

maak je het materiaal minder waard, bijvoorbeeld door betonnen bouw-

delen te vermalen tot granulaat. Om slim hergebruik mogelijk te maken

zullen we bij het ontwerp en uitvoering van nieuwe gebouwen al reke-

ning moeten houden met toekomstig hergebruik door constructies en

componenten demontabel te maken. Voor het gereedmaken van mate-

rialen en bouwproducten voor hergebruik bestaan verschillende scena-

rio’s. Het beste kunnen we die upcycling overlaten aan de partijen die

zelf de vrijgekomen materialen en producten in eerste instantie hebben

geproduceerd en gemonteerd. Zij hebben er het meeste verstand van.

Op kleine schaal gebeurt dit al. Zo levert bijvoorbeeld producent De

Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV uit Vroomshoop, houtbouwsys-

temen die prefab zijn voorbereid en samengesteld op basis van eerder

gebruikte elementen.

Welke rol heeft de architect in de nieuwe circulaire

opvatting van het bouwproces

Elma Durmisevic: “Elk gebouw is sowieso uniek door de specifiek plek

onder de zon en in de omgeving en door de technische oplossingen die

passen bij die context. Daarbij is er ook nog het aspect ‘vormgeving’. Die

staat los van slimme materiaalkeuze en techniek. De architect zorgt

voor de identiteit van een ruimte of een gebouw. Dat culturele aspect

noem ik de dynamische esthetiek. Het is de waarde van het gebouwde

voor de maatschappij. Die waarde is wezenlijk voor de duurzaamheid

Voorhoededenkers

Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belangrijk deel het

werk van enkele gangmakers. Zij ontwikkelen nieuwe methoden

voor het maken van gebouwen die goed zijn voor mensen in plaats

van het omgekeerde. In de toekomst zal de gevel een technologisch

hoogwaardig onderdeel zijn van elk gebouw, afgestemd op de

behoeften van de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in

bouwinnovatie naar hun visie op 'De Gevel van de Toekomst'.

1413280648-7qpiz.indd 17 14/10/14 11:57

5 / 2014 I 19

nieuwen zodat het weer bij ons past. Ik vindt dat gebouwen ‘aanpasbare

monumenten’ moeten zijn waar je aanpassingen aan kunt doen en

andere functies aan kunt geven, terwijl de basisonderdelen met karak-

ter herkenbaar blijven. De waarde van dit soort gebouwen is precies die

aanpasbaarheid. De aanpasbaarheid is de toekomstwaarde. De grach-

tenpanden in Amsterdam staan er nog steeds terwijl de gebruiksfunc-

ties inmiddels totaal zijn veranderd. Eigenlijk zouden we onze gebouwde

omgeving moeten beoordelen op aanpasbaarheid, op toekomstwaarde.

Die waarde zou je meetbaar kunnen maken. Dan zou een bepaalde

gegarandeerde toekomstwaarde een voorwaarde kunnen zijn om te

mogen bouwen.”

* Lees meer in ‘Bouwen de Vierde Dimensie’ door Elma Durmisevic,

uitg. Pioneering, sept. 2103, ISBN 9789462282490

VAKTUEEL

van wat we bouwen, want wat we mooi vinden laten we lang staan.

Zoals monumenten. Architecten zouden misschien meer onderzoek

kunnen doen naar die culturele kwaliteit door zich af te vragen hoe

mensen een gebouw of plaats ervaren en hoe ze komen tot een

bepaalde waardering.”

Hoe denkt u dat we in de toekomst onze gevels zullen

bouwen?

Elma Durmisevic: “Bij het ontwerpen van een gevel wordt de materiaal-

keuze nu al afgestemd op de specifieke functie en de omgeving van het

gebouw. Als je weet dat de temperatuur van aluminium in de volle zon

kan oplopen tot wel 70° Celsius, dan weet je ook dat een aluminium

gevel een flink aandeel zal hebben in de opwarming van de directe

omgeving. In Dubai moet je geen stalen gevelbeplating op straatniveau

hebben, want dan kun je daar overdag niet eens langs lopen. Bij gevel-

bouw doen we ook iets met het buitenklimaat. Als we bijvoorbeeld

gebruikte lucht uit een gebouw naar buiten blazen, dan vervuilen we de

buitenlucht. Diezelfde lucht zuigen we dan weer naar binnen alsof het

frisse lucht is. We weten dat planten en bomen in de omgeving van het

gebouw of groene gevels kunnen bijdragen aan schonere lucht en dat

gevelgroen CO2 bindt en fungeert als isolatie. We zijn nu nog te éénzijdig

gericht op binnenklimaat en energiezuinigheid. Bij duurzaam ontwerpen

moet je rekening houden met alle aspecten van een gebouw in de omge-

ving. Energie zal in de toekomst geen probleem meer zijn. Daarom moe-

ten we ons nu al meer bezighouden met bewust gebruik van materialen.

Elk gebouw heeft een andere context, een andere oriëntatie op de zon,

andere beschaduwing en een andere plek tussen andere gebouwen.

Elke gevel zal daarom moeten zijn aangepast aan die unieke context.

Het is dus niet slim om voor verschillende gevels hetzelfde gevelsys-

teem te gebruiken. Verder kun je je afvragen of materialen zoals staal,

aluminium, beton en glas niet te belastend zijn voor het milieu vanwege

het hoge energieverbruik tijdens de productie. Maar op de langere ter-

mijn hoeft energie geen probleem meer te zijn. Producenten gebruiken

restwarmte die vrijkomt bij de materiaalproductie bijvoorbeeld voor

andere systemen. Daarbij zijn staal, aluminium en glas bijna 100 procent

recyclebaar. Beton is een apart verhaal. Dat is nu nog niet te upcyclen.

Die andere manier van denken over materialen begint nu al. We kunnen

ons beter niet uitsluitend richten op energie. Vraag je liever af welke

toekomstwaarde onze bouwmaterialen, bouwcomponenten en bouw-

producten hebben. Het gaat ten slotte om de verlenging van de

gebruiksduur. Dat is de bedoeling.”

Uw eigen architectenbureau heet 4Darchitects. Wat

betekent die ‘4D’?

Elma Durmisevic: “4D is de vierde dimensie, de tijdsfactor. Ik zie een

gebouw niet als een onveranderlijk product dat af is en ook zo blijft. Bij

de oplevering begint het leven van een gebouw en het beweegt zich

door de tijd heen. Het is in die zin een dynamisch product, dat in de loop

der jaren steeds wordt aangepast aan het leven van mensen. Het draagt

ook bij aan de kwaliteit van dat leven. We willen die kwaliteit steeds ver-

Groenste kantoor

Jón Kristinsson: 'Duurzaamheid heeft niet alleen met innovatie en

hightech te maken, maar ook met gezond verstand en gevoel. Uit

onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat groen geschilderde muren in

een ziekenhuis heilzamer voor patiënten zijn dan witte wanden. Dat

Villa Flora tot de absolute top op het gebied van duurzaamheid gaat

behoren, heeft te maken met de combinatie van technieken die er in

toegepast worden. Die versterken elkaar dusdanig dat Villa Flora

volledig energieneutraal en zelfvoorzienend is op het moment dat

alle opties opgenomen zijn. Daarmee krijgt de regio Venlo een voor-

aanstaand expertisecentrum op het gebied van duurzaamheid. Villa

Flora zal niet alleen de kantoorbouw, maar ook de bouw van wonin-

gen, scholen en zorginstellingen blijvend beïnvloeden. Op langere

termijn hangt het succes van Villa Flora niet uitsluitend af van de

technieken die er in gebundeld worden, maar zeker ook van de

bezieling van degene die er in de toekomst de leiding over krijgt. De

groene motor moet je van brandstof blijven voorzien en dat is uitein-

delijk mensenwerk.' (Bron: www.kristinsson.nl )

"Demontabele GeboUWen

fUnGeren als

GronDstoffenvooraaD"

Demontabel kantoor (Middelharnis) van hergebruikte materialen uit interim-huisvesting van ziekenhuis.(Realisatie: De Groot Vroomshoop, Foto Norbert van Onna)

1413280648-7qpiz.indd 19 14/10/14 11:57