design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving

Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek

jaargang 16, 2014 2

Cover.indd 1 01-04-14 12:23

24 I 3 / 2014 raam endeur24 I 3 / 2014 raam endeur

raam deur

raam endeur

enenendeur

en

Jos Lichtenberg: “ De slimme gevel regelt alle functies voor een prettig binnenklimaat”

Tekst: Louis Jongeleen | Beeld: Marcus PetersVaktueel

RD2014-2_Vaktueel_GevelvdToekomst_JosLichtenberg_3pag.indd 24 01-04-14 09:06

raam endeur 2 / 2014 I 25

Waar komt uw gedrevenheid vandaan om de bouwwereld zo fundamenteel en aanhoudend op de schop te nemen?Jos Lichtenberg: “Toen ik aan de TU Eindhoven bouwkunde-colleges

volgde, werd studeren ineens leuk. Ik raakte geboeid door de ideeën

van de toenmalig hoogleraar Moshe Zwarts. Hij was actief als industri-

eel ontwerper en werd tegelijkertijd gerekend tot de school van ‘Het

Nieuwe Bouwen’. In de jaren ‘70 stelde hij zijn studenten bijvoorbeeld

de vraag: ‘Wat zou het opleveren als we de 100.000 woningen die we

jaarlijks bouwen, in een fabriek zouden produceren? Na mijn studie

heb ik twintig jaar gewerkt als productontwikkelaar in de bouwindus-

trie onder andere bij Rockwool en bij de bouwpoot van DSM.”

Al tien jaar geleden heeft u vastgesteld dat het hoog tijd wordt dat de bouw zichzelf opnieuw uitvindt en meer gaat kijken naar wat de klant wil. U stelde dat de industrie de natuurlijke vernieuwer is en dat we het bouwproces slimmer moeten inrichten. Wat is er sindsdien veranderd?“In mijn werk als productontwikkelaar werd me steeds duidelijker dat

je de echte problemen in de bouw niet oplost met uitsluitend verbete-

ring van bouwproducten. Ik zag dat dat er tussen de partijen in het

bouwproces geen sprake was van ketensamenwerking, maar van

ketentegenwerking.

Niemand voelde zich verantwoordelijk voor het eindproduct, elk

bouwproject begon vanaf het nulpunt en vaklieden kwamen maar

voor 40% toe aan hun kerntaak. De laatste tien jaar is er wel iets ver-

anderd. Zo’n vijf of zes jaar geleden zagen we een gebouw nog voorna-

melijk als een beleggingsobject. Tegenwoordig beseffen we al meer dat

gebouwen en woningen er zijn voor mensen. Sinds kort is de bouw-

markt gekanteld, van een aanbod- naar een vraagmarkt. We realiseren

ons nu dat industrieel en met name ook flexibel bouwen noodzaak is.”

“De laatste jaren neemt de toegevoegde waarde van het werk op bouw-

plaatsen af. Er wordt meer-en-meer waarde toegevoegd door toepas-

sing van prefab-bouwdelen. Architecten en aannemers raken hun tra-

ditionele rollen kwijt. Ontwerpen wordt meer industrieel ontwerpen

en bouwen wordt meer assemblage en montage. Een mooi voorbeeld

van een innovatief bouwproces is de bouw van de Venco Campus in

het Brabantse Eersel. Dat multifunctionele, demontabele en duurzaam-

ste bedrijfsgebouw in Nederland, is gerealiseerd volgens mijn filosofie

van Slimbouwen, zonder een traditionele aannemer. De opdrachtgever

heeft het met een beperkt aantal onderaannemers in eigen beheer

gebouwd. Ruimschoots binnen de bouwtijd en tegen aanzienlijk lagere

kosten dan begroot.”

Met het Slimbouwen-concept heeft u laten zien hoe we efficiënter en flexibeler kunnen bouwen. Kunt u aangeven hoe we volgens die opvatting ‘slimme gevels’ kunnen bouwen?Lichtenberg: “Een gevel is de scheiding tussen binnen en buiten. Als je

nu vaststelt dat de klimaatomstandigheden buiten voortdurend veran-

deren en dat ook het binnenklimaat constant wordt aangepast aan

onze wisselende behoeften, waarom zijn gevels dan zo statisch?

In de gevel van de toekomst is een som van functies samengebracht.

Toevoer van frisse lucht en afvoer van gebruikte lucht horen thuis aan

de gevel. Waarom zou je lucht via zo’n kanalenstelsel leiden terwijl die

bij de gevel direct aanwezig is? Die spaghetti frustreert de flexibiliteit

van het gebouw. Temperatuur, CO2-gehalte en vochtigheidsgraad wor-

den intern gedetecteerd en indien nodig aangepast. Verschillende

soorten fijnstof en verontreinigingen zoals pollen, kunnen worden

gefilterd. De gevel regelt ook de daglichttoetreding en de inval van het

zonlicht. Zo kun je door aanpassing van het contrast van de lichtinval

voorkomen dat je hinder ondervindt van het licht. Daarvoor is speciaal

Al bijna veertig jaar is Jos Lichtenberg actief als bouw-innovator. Als productontwikkelaar, als theore-ticus van een filosofie voor efficiënter, flexibeler en duurzamer bouwen, als initiatiefnemer, ontwerper en opdrachtgever van experimentele bouwprojecten, als publicist en als hoogleraar. Op basis van zijn scherpe waarneming en analyse van de Nederlandse bouw geeft hij een gefundeerde visie op wat ons te wach-ten staat.

Jos Lichtenberg: “ De slimme gevel regelt alle functies voor een prettig binnenklimaat”

De gevel van de toekomst (2)

Industrie is natuurlijke vernieuwer

RD2014-2_Vaktueel_GevelvdToekomst_JosLichtenberg_3pag.indd 25 02-04-14 08:31

raam endeur 2 / 2014 I 27

Vaktueel

glas ontwikkeld. Bovenlangs de gevel kun je ook reflecterende gevel-

planken installeren die het daglicht dieper het gebouw in brengen. De

gevel kan ook bijdragen aan het opvangen van energie.”

Op dit moment nadert in het Brabantse Sterksel de voltooiing van uw eigen House of Tomorrow Today ofwel HoTT House. U heeft dat ontwikkeld volgens de principes van Slimbouwen, het Activ House-concept en de Cradle-to-Cradle-filosofie. Het huis zal meer energie produceren dan het verbruikt en een comfortabel, regelbaar binnenklimaat hebben. Wat kunt u zeggen over de gevel van uw woning van morgen?“Het bouwproces van HoTT is - volgens het Slimbouwen-principe -

opgeknipt in het werk aan het casco, de omhulling, de installaties en de

afbouw. Het casco bestaat uit een staalskelet en een constructie van zelf-

dragende panelen bestaande uit stijlen en liggers van koudgewalst staal,

aan weerszijden voorzien van beplating. De omhulling, dak en gevel,

maakt deel uit van diezelfde basisconstructie, voorzien van wind- en

waterdichte, geïsoleerde dak- en gevelpanelen. De buitenzijden krijgen

een extra laag isolatielaag. Voor kozijnen, ramen en deuren hebben we

een aparte gevelbouwer ingeschakeld. Net als alle andere kernleveran-

ciers hoort de gevelbouwer ook bij het team dat in de beginfase van de

bouw meepraat over het bouwontwerp. Bij Slimbouwen houdt de relatie

met de opdrachtgever niet op bij de oplevering. De gevelbouwer neemt

binnen Slimbouwen in dit geval ook verantwoordelijkheid voor het

onderhoud en het inregelen van de intelligente gevel. De software van de

gevel voor HoTT moet worden afgestemd op de weersvoorspelling en op

het gebruikspatroon en de wensen van de bewoners. Het energieconcept

van HoTT is gebaseerd op het Active House-principe. Daarin staat het

comfort in de woning voorop en niet de energieprestatie. Rigoureuze iso-

latie is niet nodig als je met energiezuinige installaties en door middel

van PV-panelen méér energie produceert dan je opmaakt. Uitgangspunt

voor HoTT is een maximale dikte van de gevel van veertig centimeter.

Gevelmetselwerk wordt opgetrokken van smalle baksteen, zodat er extra

ruimte is voor isolatiemateriaal. Ook het skeletbouw-binnenblad is in de

kern al ro-yaal geïsoleerd. Door het creëren van al deze extra isolatie-

ruimte is het mogelijk om binnen de aangegeven beperkte geveldikte een

Rc-waarde van 6,37 m2k/W te bereiken.”

De bouw wordt nu meer een industrieel proces, gericht op het creëren van ‘waarde voor de klant’. Welk soort gekwalificeerde vakmensen en technici hebben we daarbij nodig?“In de bouwindustrie en bij de grotere aannemers bestaat al enige

jaren een groeiende vraag naar bouwtechnologen die deskundigheid

op het gebied van de bouwfysica kunnen combineren met kennis van

innovatieve bouwtechniek inclusief het productie- en assemblage pro-

ces. We staan ook voor de enorme bouwopgave om onze bestaande

woningvoorraad ingrijpend te renoveren. We hebben ‘nieuwe bouw-

technologen’ dus hard nodig. Des te merkwaardiger is het dat de TU/e

vorig jaar de opleiding ‘Building Technology’ heeft beëindigd. Daar

studeerden jaarlijks 45 á 50 studenten af. Om die schade te beperken,

ontwikkel ik nu een postgraduate-opleiding ‘Bouwtechniek’ voor naar

schatting een tiental studenten.”

Waarom zijn gevels zo statisch?

Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belang-

rijk deel het werk van enkele gangmakers. Zij ontwikkelen

nieuwe methoden voor het maken van gebouwen die goed

zijn voor mensen in plaats van het omgekeerde. In de toe-

komst zal de gevel een technologisch hoogwaardig onder-

deel zijn van elk gebouw, afgestemd op de behoeften van

de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in bou-

winnovatie naar hun visie op ‘De Gevel van de Toekomst’.

RD2014-2_Vaktueel_GevelvdToekomst_JosLichtenberg_3pag.indd 27 02-04-14 08:31