design  |  techniek  |  toepassing  |  productnieuws  |  regelgeving

Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek

jaargang 16, 2014  3

Cover.indd 1 28-05-14 09:22

Vaktueel

14  I  3 / 2014 raam endeur

“�De�menselijke�kant�telt�ook�mee�bij�duurzaam�bouwen”

Door�Louis�Jongeleen�,�beeld:�Marcus�PetersVaktueel

RD 2014-3_Toekomst van Gevel_MHaas_3pag.indd 14 27-05-14 10:33

Vaktueel

raam endeur  3 / 2014  I  15

We moeten onze verantwoordelijk nemen voor wat we met onszelf en met onze wereld doen als we bouwproducten gebruiken. Met dat uitgangspunt onderzoekt u al bijna vijfentwintig jaar hoe en in welke mate we onze gezondheid en ons milieu belasten in de hele levenscyclus van bouwproducten. Van grondstofwinning tot en met afvalverwerking. Is uw visie al werkelijkheid geworden?Michiel Haas: “Het begint erop te lijken. Het liefst zou ik de hele

wereld snel verduurzamen, maar daar zal ik nog een tijdje stap-

voor-stap aan blijven werken. Ik constateer dat de overheid nu geen

beleid wil maken op het terugdringen van de milieu-impact van

bouwproducten. Twee decennia geleden heerste er een heel andere

sfeer bij beleidmakers. Toen was bijvoorbeeld de

Rijksgebouwendienst een vroege proeftuin voor verantwoord

inkoopbeleid van bouwproducten. De Rijksgebouwendienst ontwik-

kelde samen met de Nuon en met het NIBE en de DGMR de

GreenCalc-berekening, een rekeninstrument om de milieubelasting

van een heel gebouw weer te geven. De basis van GreenCalc is de

LevensCyclusAnalyse (LCA) van toegepaste bouwproducten. Actueel

is nog altijd de kwestie van de milieubelasting waarvoor nog geen

meetbare categorieën zijn.

Het onderdeel vervuiling kunnen we goed in meetbare eenheden uit-

drukken, maar de landschapsaantasting doen we nog niet. We tellen

alleen het aantal m2 dat gebruikt wordt, maar dat is onvoldoende.

We zouden ook de ecologische aantasting moeten meetellen en hoe-

lang het zou duren om het landschap weer in zijn oorspronkelijke

ecologie te herstellen. Alleen op zo’n manier kun je eerlijke vergelij-

kingen maken. Zo breiden we de reikwijdte van de LCA steeds ver-

der uit.”

Michiel Haas was vijf jaar hoogleraar ‘Materialen en Duurzaamheid’ aan de TU Delft. Dit voorjaar nam hij afscheid. Haas heeft in Nederland en internationaal een wetenschappelijk basis gelegd voor duurzaam bouwen. Daarnaast paste hij als directeur van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE, www.nibe.org) zijn inzichten toe bij duurzame bouwprojecten. Dat laatste blijft hij doen. En ook zijn onderzoek zet hij voort, naar een ‘sociale duurzaam-heid’. Als een waakzame vernieuwer.

“�De�menselijke�kant�telt�ook�mee�bij�duurzaam�bouwen”

De gevel van de toekomst (3)

Wat merkt u van het veelvoorkomende misverstand dat duurzaamheid niets anders betekent dan ‘dat iets lang meegaat’?Haas: “Helaas is de verwarring over de betekenis van ‘duurzaamheid’

nog wijd verbreid. Zelfs op de faculteit Civiele Techniek van de TU

Delft, waar ik 5 jaar de leerstoel ‘Materialen en Duurzaamheid’ heb

bekleed, kwam ik nog mensen tegen die beweerden dat beton altijd

duurzaam is omdat het immers lang meegaat. Juist daar hadden ze

kunnen weten dat de productie van cement, een basisgrondstof voor

beton, een enorme aanslag op ons milieu betekent. Cementproductie

kost veel energie en heeft uit de aard van zijn chemische proces een

hoge CO2-

uitstoot. Daarom is het product niet-duurzaam in milieu-

kundige zin. Bovendien bespeur ik bij sommige producenten van

bouwproducten - en ook bij leveranciers van allerlei andere producten

- onwil om de bredere betekenis van duurzaamheid serieus te nemen.

Dat is vaak opzettelijke misleiding. Duurzaamheid is op die manier

een claim die nergens meer op gebaseerd is.”

Als uitkomst van uw analyse van de levensloop van bouwproducten stelt u dat we de in de nabije toekomst niet zozeer een energieprobleem hebben, maar vooral een grondstoffenprobleem. Hoe zit dat?Haas: “Eigenlijk bestaat er geen materiaal of een grondstof die altijd

even belangrijk of waardevol voor ons blijft. Neem bijvoorbeeld turf

als brandstof. Die stof werd plotseling waardeloos toen we overgingen

op steenkool en olie. Binnen niet al te lange tijd behoort het energie-

probleem van de mensheid tot het verleden. Met een uitgekiende

installatie van zonnepanelen hebben we aan één Sahara genoeg om

ruimschoots voldoende zonlicht te vangen voor de energievoorziening

van de hele wereld. Maar dan komt de echte uitdaging pas. Want voor

het oogsten van zonne-energie moeten we installaties bouwen waar-

voor veel zeldzame aardmetalen nodig zijn. Daar hadden wij in West-

Europa niet op tijd bij stil gestaan. De Chinezen wel. Die zijn al jaren

bezig om in Afrika en in Zuid-Amerika die waardevolle delfstoffen op

te halen. Het ontbreekt ons aan strategisch denken.

Wat ons nu in Nederland voorlopig te doen staat, is heel snel onze

bestaande woningen renoveren naar energie-nul niveau. Of beter nog :

naar een niveau van de energieproducerende woning.

Laat de overheid de lat maar goed hoog leggen en laat ze ook strengere

normen hanteren voor de duurzaamheid van de gebruikte bouwmate-

rialen. Daarmee verhoog je de kwaliteit van de bouwprestaties. Dat is

goed voor de bouw, want het product wordt er beter van.”

RD 2014-3_Toekomst van Gevel_MHaas_3pag.indd 15 27-05-14 10:33

Vaktueel

raam endeur  3 / 2014  I  17

Sinds 1 januari 2013 moeten de milieuprestatie van nieuwbouw van woningen en kantoren berekend worden aan de hand van milieuclassificaties die in de Nationale Milieu Database staan. Die bepaling geldt niet voor renovatie. Is dat niet vreemd?Haas: “Het is helemaal geen probleem om ook milieuclassificaties te

maken voor materialen die voor renovatie worden toegepast. Daarmee

zou je gemakkelijker een antwoord kunnen vinden op de vraag welke

nieuwe materialen je kunt toevoegen om een bepaalde energieprestatie

te halen. En of je er een flinke labelsprong mee kunt maken of zelfs

een energieproducerende woning. Degelijk isoleren, aanbrengen van

nieuw kozijnen met isolerend of extra-isolerend glas zal meestal ver-

antwoord zijn. Maar tegelijkertijd is het van belang om de balans in de

gaten te houden tussen milieuprestatie van de bouwproducten en de

gewenste energieprestatie. Daarbij ga je de energieprestatie natuurlijk

niet koste wat kost verhogen met maatregelen die een zeer slechte

milieuprestatie tot gevolg hebben.”

Hoe stelt u zich voor dat de Gevel van de Toekomst er zal uitzien?Haas: “De gevel van de toekomst is de gevel van een bestaand gebouw

dat is gerenoveerd tot een 0-energiegebouw. Het energieverbruik van

dat gebouw veroorzaakt geen milieubelasting en de gebruikte energie

wordt duurzaam opgewekt door zonne- of windenergie of door ener-

gie uit bio-massa. De materialen die voor die ingrijpende renovatie

zijn gebruikt zijn 0-materialen. Dat wil zeggen dat die materialen

gedurende hun levensloop geen of nauwelijks een belasting van het

milieu veroorzaken. Dat zijn dus materialen die nagroeibaar zijn of

volledig worden gewonnen uit recycling. Een mooi voorbeeld van

zo’n gebouw is de renovatiewoning die een team van bouwkundestu-

denten van de TU Delft, onder leiding van professor Andy van den

Dobbelsteen, heeft ontworpen als inzending voor de Solar Decathlon

Europe 2014, de Olympische Spelen van de duurzame bouw. Die

internationale competitie voor instellingen voor hoger onderwijs vindt

komende zomer plaats in Versailles in Frankrijk. De inzending van de

TU Delft met de naam ‘Prêt-à-Loger’ (zie www.pretaloger.nl ) is in

feite een gewone Nederlandse doorzonwoning die is voorzien van een

nieuwe tweede huid.

Deze 0-energiewoning is samengesteld uit 0-materialen of uit materi-

alen die in de nabije toekomst 0-materialen zullen zijn. De alumini-

um profielen zijn 100 % recyclebaar en zijn 0-materiaal zodra het

energieprobleem van de productie is opgelost. Voor het glas geldt in

feite hetzelfde. De profielen voor de glasplaten kunnen van natuur-

producten worden vervaardigd. Het punt is wel dat we eerst het

energieprobleem opgelost moeten hebben voordat we ons volledig

met het grondstoffenprobleem kunnen bezighouden. Het herzien van

de bestaande gevel is een van grote ontwerpopdrachten voor de

komende jaren. De renovatiegevel van de toekomst gaat het aanzien

van onze steden veranderen. Want de hele schil, zowel dak als gevel,

zullen zijn voorzien van installaties voor het oogsten van warmte en

van begroeiing die koelte geeft. Waarom zouden we het buiten-

spouwblad niet achterwege kunnen laten en vervangen door een

pakket van isolatiematerialen die we laten begroeien? Daarmee verbe-

ter je de luchtkwaliteit in de stad en je hebt meteen een natuurlijk

Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belangrijk

deel het werk van enkele gangmakers.

Zij ontwikkelen nieuwe methoden voor het maken van gebou-

wen die goed zijn voor mensen in plaats van het omgekeerde.

In de toekomst zal de gevel een technologisch hoogwaardig

onderdeel zijn van elk gebouw, afgestemd op de behoeften

van de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in bou-

winnovatie naar hun visie op ‘De Gevel van de Toekomst’.

koeling. Je kunt daken en gevels ook benutten voor exploitabele

begroeiingen, bijvoorbeeld voor het kweken van verse keukenkrui-

den en groenten”.

Bij uw afscheid als hoogleraar aan de TU Delft heeft u gezegd dat nu de tijd is aangebroken dat de bouwindustrie naast de zorg voor gezondheid en milieu ook verantwoordelijkheid neemt voor sociale duurzaamheid van bouwproducten en bouwactiviteiten. U trok een parallel tussen slechte arbeidsomstandigheden in de bouwketen en het ingestorte textielatelier in Bangladesh. Daarbij gaf u aan dat we de sociale misstanden in de bouwcyclus in kaart kunnen brengen met een nieuw LCA-instrument, een Sociale LCA. Wat is een Sociale LCA?Haas: “Om zicht te krijgen op de totale milieu-impact van bouwpro-

ducten hebben we de LevenCyclusAnalyse als instrument. Daarmee

maken we meetbaar hoe en in welke mate ons milieu en onze gezond-

heid worden belast. De laatste jaren zien we steeds duidelijker dat

activiteiten in de bouwketen ook zeer ernstige aantasting teweeg kun-

nen brengen in de sociale omstandigheden van mens en dier. Lees de

kranten maar. Een jaar geleden stierven in de Bengaalse stad Dhaka

1100 mensen onder het puin toen een gebouw instortte waar goedko-

pe kleding voor westerse klanten werd gemaakt . In 2010 brak bij de

Hongaarse stad Aijka een dam door van een enorm afvalreservoir van

een aluminiumfabriek. Vier mensen kwamen om en een vloed van gif-

tige rode modder verspreidde zich over een groot gebied in de regio.

Dorpen zijn onbewoonbaar en bouwland is vergiftigd. Tot nu toe

keken we alleen maar naar de milieukant van een product. Het wordt

hoog tijd dat we ons bewust worden van de sociale kant zoals bijvoor-

beeld slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid, uitbuiting, dieren-

leed en het winnen van grondstoffen in oorlogsgebieden. De LCA-

methode is een geschikt instrument om ook die sociale impact in de

totale productketen in kaart te brengen. Inmiddels heeft het NIBE al

een begin gemaakt met een gestructureerde opzet van het s-LCA-

instrument , de sociale LCA voor bouwproducten. We stellen vast

welke invloed betrokkenen ondervinden van een schakel in de levens-

cyclus, in welke categorieën je die invloed kun verdelen, welke onder-

verdelingen daarin te onderscheiden zijn, hoe die invloed tot uitdruk-

king komt en welke informatiebronnen er zijn voor gegevens over die

invloed. Het zal een flinke klus worden om deze structuur te vullen

met actuele data. Gemakkelijk zal het ook niet zijn, want je bent ook

bezig met menselijke emotie.”

RD 2014-3_Toekomst van Gevel_MHaas_3pag.indd 17 27-05-14 10:33