9mei 2004, Sint-Peters-burg. Het is de Dag vande Grote Overwinning,een jaarlijkse vieringvan de overwinning opnazi-Duitsland. Docu-mentairemaakster Jes-

sica Gorter filmt te midden van eenpubliek van tienduizenden belang-stellenden de Veteranenmars, eenoptocht van de overlevenden uit hetBeleg van Leningrad (vandaag Sint-Petersburg) tussen 1941 en 1944. ‘Be-dankt, bedankt’, roepen de inwonersvan de stad als de ouderen passeren.De veteranen, velen van hen be-

hangen met tientallen medailles,zwaaien om zich heen en laten zichtoejuichen door de menigte. Ze ma-kenhun rondedoorhet centrumvan

de stad en eindigen onder tromge-roffel bij een groot nationaal monu-ment. Een dag van nationale heroïeken trotse herinneringen, zo lijkt het.Maar Gorter ziet het anders. Een

van de veteranen die meeloopt in demars is een bekende van haar, eenpersonage uit een eerdere documen-taire die Gorter heeft gemaakt. Zeheet Jelena Jakovlevna, een 90-jarigevrouw die het beleg heeft meege-maakt, en daar verschrikkelijke her-inneringen aan heeft overgehouden.Jakovlevna vertelde Gorter eens datze een keer als jonge vrouw een huiswas binnengevlucht om zich te be-schermen tegen de kou, en dat zedaar een familie aantrof, stil als was-sen beelden. Toen ze wat dichterbijkwam en beter keek, zag ze dat de fa-

milie doodgevroren aan tafel zat.Niet bepaald een nagedachtenis omte vierenmet een nationale feestdag.5 januari 2012, Amsterdam. Gorter

zit gebogen over haar cappuccino ineen café en denkt terug aan die dagen aan Jaklovena. Ze zegt: ‘Dat vondik zo’n absurd contrast. Die gruwelij-ke herinnering uit haar jeugd, maardan wel zo trots meelopen in een pa-rade. Alsof er iets te vieren viel! Toenik haar zag, tussen de rest van de ve-teranen, is bij mij de behoefte ont-staan om hier een documentaireover temaken. Een eerlijk onderzoeknaar de verhalen achter het belegvan Leningrad met de vraag: wat ishier nu eigenlijk echt gebeurd?’Het resultaat, zo’n zeven jaar later,

is een prachtige documentaire:900 dagen, een verslag van mythe enwerkelijkheid rond het beleg van Le-ningrad. De film heeft in novemberop het IDFA de prijs voor de beste Ne-derlandse documentaire gewonnen,en in december op het ArtDoc festi-val in Moskou een speciale juryprijsvoor Beste lange documentaire. Eenjurylid van het IDFA noemde de pro-ductie ‘een film die de korst van pro-paganda van het naakte lichaam vanpijn afpelt.’900 dagen is een film van herinne-

ringen. Het vertelt het verhaal vanhet beleg van Leningrad door deogen van enkele overlevenden. Hunanekdotes zijn niet die van overwin-naars of van helden, maar van men-sen die voor het leven getekend zijn.Zo is daar Zoya Bulinina, een vrouwdie vertelt hoe ze mensen op straatdood zag vallen. Of de Tsyplyonkovs,een koppel dat ruziet over de vraagof er nou wel of niet mensenvleeswerd verhandeld op de zwartemarkt. Of LeninaNikitina, een vrouwdie ophaalt hoe ze zes dagen bij haardode moeder in bed bleef liggen,wachtend tot er iemand zou komenomhet lijk op te halen.Dat dit soort herinneringen altijd

door de Russische staat zijn wegge-moffeld, is volgens Gorter te wijtenaan de politieke situatie in Ruslandna de Tweede Wereldoorlog. ‘Stalinhad enorm veel fouten gemaakt aan

het begin van de oorlog, waardoor erin Leningrad veel meer slachtofferszijn gevallen dan nodig was’, legt zeuit. ‘Hij was bang dat er uit onvredein het naoorlogse Leningrad een po-pulaire lokale leider tegen hem zouopstaan. Vandaar dat het na de oor-log verboden was om te praten overde gruwelen van het beleg. Dat stil-zwijgen duurde voort onder laterecommunistische leiders en is tot dedag van vandaag blijven bestaan.’Hoewel sommige hoofdpersonen

in 900 dagen boos zijn om de mythedie is ontstaan rond het beleg van Le-ningrad, is er ook een aantal dat ge-deeltelijk of volledig de propagandavan de Russische autoriteiten over-neemt. Gorter kan zich dat wel voor-stellen: ‘Een heldenverhaal kan voor

veel mensen prettig zijn, omdat zedanhun eigen ervaringen in een gro-ter geheel kunnen plaatsen. Ik kanme voorstellen dat sommige overle-venden uit Leningrad de mythe vande ‘grote overwinning’ hebben geïn-corporeerd in hun eigen herinne-ring, voor hun gemoedstoestand. Opdiemanier krijg je in elk geval erken-ning in plaats van dat je wordt gene-geerd.’Over een aantal weken gaat de do-

cumentairemaakster weer terugnaar Sint Petersburg om 900 dagensamen te bekijken met de hoofdper-sonages. Met één van hen kan ze defilm niet meer zien. Lenina Nikitina,die tijdens het beleg haar moederverloor, stierf op9mei 2011 in Sint-Pe-tersburg. Terwijl buiten tienduizen-den mensen de helden van de ‘groteoverwinning’ toejuichten, blies zij inhaar appartement de laatste ademuit.

6 DE VOLKSKRANTDONDERDAG 12 JANUARI 2012

INTERVIEW DOCUMENTAIREMAAKSTER JESSICA GORTER

Film

De bejubelde documentaire 900 dagenontleedt het beleg van Leningrad: een verhaalover gedenken en herinneren. Demaakstertoont hembinnenkort in de belegerde stad.Door Max Joles

Bericht uit de hel

De familie zat, stil alswassen beelden,

doodgevroren aan tafel

Russen herdenken het Beleg van

EUROSONICAIR

VANAVOND MET LIVE OPTREDENS VAN:

GRATIS TOEGANKELIJK OPENLUCHTPODIUMGROTE MARKT, GRONINGEN

www.eurosonic-noorderslag.nl

toegangGRATIS

E20.00 UUR - TH ASTEROIDSGALAXY TOUR

21.30 UUR - KRYSTL23.00 UUR - SELAH SUE

Lenina Nikitina met schilderij over het

ADVERTENTIE

Terug naar Sint-PetersburgVoor documentairemaakster Jessica Gorter is het voormalige Leningrad eenonuitputtelijke bron van inspiratie. Haar eindexamenfilm Old and Blue, ge-maakt aan de Nederlandse Film- en Televisie Academie in Amsterdam, was

de eerste productie uit de voormalige Sovjet-stad, thans de tweede stadvan Rusland. In 2004 kwam documentaire Piter uit, een portret van het hui-

dige Sint-Petersburg en zeven van haar inwoners.

DE VOLKSKRANTDONDERDAG 12 JANUARI 2012 7

Leningrad. Het huidige Sint-Petersburg werd van 1941 tot 1944 belegerd door het Duitse leger. Foto Jessica Gorter

DOCUMENTAIREJJJJJ

900 DAGENRegie Jessica GorterIn 6 zalen

Een soepele, spannende en ijzingwek-kende documentaire die de uiteenlopen-de herinneringen aan het Beleg van Le-ningrad verenigt.Van 8 september 1941 tot 27 januari 1944 hielden Duitsetroepen Sint-Petersburg in de houdgreep; dat de stad,toennogLeningradgeheten, ondanksdeomsingeling ende vrieskou stand hield, is door de overheid steevast ge-vierd als een collectieve heldendaad.Onzin, zeggen sommige van de overlevenden die in

het indrukwekkende 900 Dagen aan het woord komen.Ze voelen zich helemaal geen helden, maar slachtoffers.En voor die opvatting valt zeer veel te zeggen, zo blijkt uitdeze film, die op het IDFA de prijs voor de Beste Neder-

landse Documentaire won.Met veel gevoel voor compositiewisselt documentaire-

maakster Jessica Gorter (Piter) de verhalen van ooggetui-gen af met schrijnende archiefbeelden, terwijl geheimeKGB-documenten de historische realiteit in ijzingwek-kende cijfers vatten. Het geblokkeerde Leningrad blijktde hel op aarde te zijn geweest, waar mensen door hon-gersnood en vrieskou bij bosjes omvielen, en kannibalis-me welig tierde. Feiten die van staatswege steeds onderhet tapijt zijn geveegd.Schrijnend is het verhaal van de vrouw die op haar elf-

de verjaardag de bijl moest zetten in haar kat Streepje,omdat er niets anders meer te eten viel. Gorter en came-raman Sander Snoep leggen zulke bekentenissen vast,zonder dat ze de absolutewaarheidboven tafelwillenha-len; onverbeterlijke Stalin-sympathisanten, overleven-den die hun medailles met een vies gezicht van tafel ve-gen of juist genieten van het jaarlijkse herdenkings-eten-tje; elk leveren ze hun eigen visie op deze troebele perio-de uit de Russische geschiedenis.Erg knaphoeGorter uit al die perspectieven een soepe-

le, spannende en ook ontroerende documentaire heeftgekneed.Kevin Tomaverlies van haar kat Streepje, die zij moest opeten om te overleven.