Samen één Europa?

– Nederlandse tweets tijdens het Eurovisie Songfestival –

Master Thesis Annelous Neven

Universiteit Utrecht

Nieuwe Media & Digitale Cultuur

Eerste lezer: Nicolle Lamerichs

Tweede lezer: Joost Raessens

Studentnr: 3913031

1

@HumbertoTanEn nou niet wéér zuur gaan zitten doen door over die baard te beginnen. Gewoon super prestatie

van Ilse en Waylon!!!! #ESF14

@stadsdichter EHVKrijgen jullie er ook een sik van? #ESF14

@KoningWebNou, dat scheelde maar een baardje. #ESF14

@EricCortonWat een spuug in de bakkes naar Rusland, Wit Rusland en Ukraine deze winnares …haha…

#ESF14

@coen3fmIs #jankbaard al trending? #ESF14

@nynkeGilette is morgen failliet. #oostenrijk #ESF14

@Jan_KooijmanHij zingt als een tiet, maar nu moet ie kappen met drama #BaardVrouw #ESF14

@EricCortonAls Oostenrijk wint..scheer ik haar baard af…. #ESF14

@stadsdichterEHVHet statement van Conchita is wel de moeite baard. Laten we daar niet gekscherend over doen.

#ESF14

@toscaniterink#ESF14 Oostenrijk- gelukkig heeft ze de baard niet in der keel

2

Voorwoord

De finale van Eurovisie Songfestival 2014 is in Nederland het meest besproken televisieprogramma

op Twitter in de maand mei. Het is indrukwekkend om te zien dat er zoveel wordt getweet tijdens

een Europees cultureel evenement. Blijkbaar is het Eurovisie Songfestival zowel op de televisie als

op Twitter een onmisbaar evenement geworden voor vele mensen. Maar is het eigenlijk wel

normaal dat we met elkaar zoveel deelnemers bekritiseren terwijl we niet eens fysiek bijeen zijn?

Wat betekent dit voor de Europese verbroedering en Europese identiteit? Daarin zit nu precies de

aanleiding en mijn interesse voor dit onderzoek.

Als scriptant ging het mij niet altijd gemakkelijk af. Regelmatig had ik kritische en positieve

blikken nodig van mijn twee begeleiders Nicolle Lamerichs en Joost Raessens. Het enthousiasme en

de interesse die zij in mijn onderzoek toonden, stimuleerde mij om deze thesis af te ronden. Dankzij

hun kritische vragen en opmerkingen heb ik mijn thesis tot in de eindfase weten aan te scherpen.

Nu het daadwerkelijk zover is en ik echt kan zeggen dat ik klaar ben, kijk ik met trots naar

deze thesis. Klaar zijn betekent voor mij dat ik mijn master New Media & Digital Culture met

succes heb voltooid. Het waren bevlogen en leuke studiejaren waarin ik ontzettend veel heb geleerd.

Bedankt!

Annelous Neven,

Utrecht, 1-7-2014

3

Inhoudsopgave

Voorwoord...........................................................................................................................................3

1. Inleiding...........................................................................................................................................5

2. Online gemeenschappen en socialiteit..........................................................................................8

2.1 Socialiteit in 140 tekens.............................................................................................................8

2.2 Socialiteit met onbekenden......................................................................................................10

2.3 'Our song fenomeen'................................................................................................................12

2.4 Sociaal kapitaal........................................................................................................................12

3. Methode.........................................................................................................................................14

3.1 Coding frame...........................................................................................................................16

4. Twitter's rol in online socialiteit 18

4.1 Toepassen van @replies en mentions......................................................................................18

4.2 Delen van tweets......................................................................................................................19

4.3 Tweets op basis van gebruikers...............................................................................................19

4.4 Toepassen van hashtags...........................................................................................................20

4.5 Twitter als imaginaire gemeenschap........................................................................................21

4.6 Vorming van Nederlandse en Europese identiteit....................................................................22

4.7 Samenstellen van our song fenomeen.....................................................................................23

5. Conclusie.......................................................................................................................................25

Literatuur..........................................................................................................................................28

4

1. Inleiding

“Twitterrecord Eurovisie Songfestival in mei ”

(Broadband TVnews 2014)

De 55ste deelname van Nederland aan het Eurovisie Songfestival zorgde voor een explosie aan

kijkcijfers en sociale media activiteiten tijdens de finale op 10 mei 2014 (Broadband Tvnews 2014).

Gemiddeld zaten ruim vijf miljoen Nederlanders aan de buis gekluisterd en het evenement werd net

als vorig jaar het meest getweette televisieprogramma van de maand mei (Broadband TVnews

2014).

Het Eurovisie Songfestival is in 1956 opgericht door de European Broadcasting Union

(EBU) als een poging om het naoorlogse Europa door muziek te verenigen en te verbroederen (Ivan

Raykoff en Robert Tobin 2007). Het evenement presenteert verschillende culturen, identiteiten,

standpunten, normen en waarden (Raykoff en Tobin 2007). Volgens Albert Meijer (2013: 13) kan

het Eurovisie Songfestival een gevoel van verbondenheid en identiteit creëren met kijkers en fans

over de hele wereld. Meijer beweert dat het Eurovisie Songfestival voor een Europese gemeenschap

zorgt waarbinnen mensen hun land vertegenwoordigen, veelal aan de hand van hun gevoelens voor

de natie (Meijer 2013: 13).

De gevoelens voor de naties zijn tijdens het Eurovisie Songfestival 2014 ook op Twitter

zichtbaar uitgesproken. Hier bekritiseerden Nederlandse Twitteraars uitvoerig de overige

deelnemende landen. Onderwerpen met betrekking tot nationalisme, Europese identiteit en

Europese verbroedering zijn tijdens het Eurovisie Songfestival impliciet af te leiden uit de tweets

van de Nederlandse Twitteraars1. Interessant is om te onderzoeken of deze vereniging en

verbroedering door muziek tijdens het evenement daadwerkelijk voor een gemeenschap zorgen en

of dit dan ook op sociale media gebeurt.

Tijdens het Eurovisie Songfestival wenden luisteraars en kijkers zich naast televisie tevens

tot sociale media als Twitter; een microblogging website (José van Dijck 2012). Dit zorgt er voor

dat informatie over het evenement de laatste jaren op verschillende platforms beschikbaar is

waardoor een verscheidenheid aan informatie geanalyseerd kan worden. Het analyseren van sociale

media zoals Twitter kan volgens Richard Rogers (2013a: 1-3) belangrijke informatie rondom

gemeenschappen en evenementen opleveren. Zo stelt Rogers (2013a) Twitter een gemeenschap kan

vormen van mensen die geïnteresseerd zijn in het evenement en dit uiten door middel van een

zogenaamde tweet; een bericht dat wordt geplaatst op Twitter. Dat mensen de tweets kunnen zien,

1 Dit blijkt uit mijn analyse van tweets tijdens de finale van het Eurovisie Songfestival 2014.5

erop kunnen reageren en het vervolgens kunnen delen, leidt tot een vorm van online socialiteit

(Zappavigna, 2011: 791; Deller, 2011: 223). Bij socialiteit gaat het om het vermogen van mensen

om online, fysieke en imaginaire gemeenschappen te vormen (Zappavigna, 2011: 791).

Een imaginaire gemeenschap is een term geïntroduceerd door Benedict Anderson (1991).

Hiermee geeft hij aan dat het gebruik van media waarop interactie plaatsvindt, kan zorgen voor een

gemeenschap, die anders is dan de fysieke gemeenschappen. Deze gemeenschap roept namelijk het

gevoel op dat we 'één' zijn zonder dat we elkaar daadwerkelijk hoeven te kennen of fysiek bijeen

hoeven te zijn. In dit onderzoek beschouw ik Twitter tijdens het Eurovisie Songfestival als een

dergelijke gemeenschap en staat tevens de Europese verbroedering door muziek tijdens dit

evenement centraal. Ik geef hierbij een antwoord op de volgende hoofdvraag: Draagt Twitter als

imaginaire gemeenschap bij aan verbroedering en de constructie van een Nederlandse en Europese

identiteit onder Nederlandse Twittergebruikers tijdens het Eurovisie Songfestival en zo ja; in welke

mate en op welke wijze?

Om deze hoofdvraag te beantwoorden heb ik mij laten informeren door het boek Digital

Methods van Richard Rogers (2013). Volgens Rogers is het van belang om sociale media te

bestuderen zodat iets over de samenleving gezegd kan worden. Rogers (2013 zet in Digital

Methods uiteen dat bij het analyseren van sociale media gelet moet worden op de sociale

kenmerken en effecten van het medium. Tevens geeft hij aan dat bij het analyseren de

eigenschappen van het medium eigen dienen te worden gemaakt (Rogers 2013). In hoofdstuk drie

zal ik deze methode dieper uiteenzetten en uitleggen hoe ik de tweets aan de hand van een

corpusanalyse heb geselecteerd, gecodeerd en inhoudelijk heb geanalyseerd. Hierbij beantwoord ik

tijdens de analyse tevens de volgende deelvragen: Hoe en met wie communiceren de Nederlanders

binnen de Twittersfeer rondom het Eurovisie Songfestival? Welke emoties zijn zichtbaar? Wat zijn

belangrijke onderwerpen en in hoeverre wordt commentaar gegeven op andere landen? Deze

volledige analyse zal gebaseerd zijn op tweets die zijn verstuurd op 10 mei 2014 tussen 00.00 en

00.45 uur: namelijk wanneer de uitslag van de finale van het Eurovisie Songfestival bekend wordt

gemaakt.

Deze thesis draait om een analyse van het concept imaginair gemeenschap tijdens het

Eurovisie Songfestival. Aangezien het concept niet duidelijk aangeeft welke gemeenschap precies

wordt bedoeld, kan het breed worden toegepast en zo ook tijdens dit Twitter-onderzoek. Vanuit mijn

vakgebied in de geesteswetenschappen is het interessant om te kijken of de sociale media, in dit

onderzoek Twitter, daadwerkelijk bijdragen aan de verbroedering van het naoorlogse Europa door

muziek. Het verbonden voelen met mensen die je niet kent is een fenomeen dat zonder de theorie

6

van Anderson moeilijk te verklaren is. Het Eurovisie Songfestival is op Twitter evengoed een

imaginaire gemeenschap en functioneert via dezelfde principes. Een constructie van eigen

uniekheid en verschillen met de ander vormt op Twitter de basis van een gemeenschappelijk besef.

Aan de hand van Twitter-onderzoek zal ik deze claim nog verder uiteenzetten en het begrip

imaginaire gemeenschap concreet maken voor wat betreft het Eurovisie Songfestival.

In dit onderzoek zal ik het volgende behandelen: in hoofdstuk twee bied ik een theoretisch

kader van de concepten imaginaire gemeenschappen, socialiteit en gedeeld kapitaal. In hoofdstuk

drie zal zoals eerder aangegeven een methodologische verantwoording worden gegeven van dit

onderzoek. Hier zullen de dataset van dit onderzoek en het corpus uitgebreid worden beschreven.

Hoofdstuk vier bestaat uit de presentatie van de analyse van Nederlandse tweets tijdens de finale-

uitslag van het Eurovisie Songfestival 2014. Het onderzoek sluit af met een conclusie waarin een

antwoord wordt gegeven op de vooraf gestelde onderzoeksvraag. Tot slot worden aanbevelingen

gegeven voor eventueel vervolgonderzoek.

7

2. Online gemeenschappen en socialiteit

Internet is voornamelijk een sociale toepassing waarbij veel sociale interactie plaatsvindt (Valerie

Frissen 2004). Mensen krijgen dankzij internet de mogelijkheid om nieuwe verbindingen aan te

gaan waardoor sociale gemeenschappen en relaties ontstaan (Frissen 2004).

Zo kan op internet onafhankelijk van tijd en plaats worden gecommuniceerd. Hierdoor

kunnen mensen contact hebben met personen die buiten hun bereik wonen, met vrienden en familie

die dichterbij wonen, maar ook met vreemde mensen die wellicht dezelfde interesses hebben (Kraut

et al., 2002). Het internet kan dus voor een gemeenschap zorgen die het gevoel oproept dat we 'één'

zijn zonder dat we elkaar daadwerkelijk hoeven te kennen of fysiek bijeen hoeven te zijn. Dit wordt

door Anderson (1991) omschreven als een imaginaire gemeenschap (zie §2.2). Voordat ik dit

concept uiteenzet, is het van belang het sociale medium dat centraal staat in dit onderzoek te

analyseren (zie §2.1). Als eerste zal ik de eigenschappen van het medium bespreken waarna ik

vervolgens op de inhoud van de tekstberichten inga. Op deze manier wordt duidelijk in hoeverre de

mediumspecifieke eigenschappen van Twitter bijdragen aan de constructie van een imaginaire

gemeenschap.

2.1 Socialiteit in 140 tekens

Het sociale medium dat in dit onderzoek centraal staat is Twitter; een microblogging service die in

2006 is opgericht (Van Dijck 2012). Microblogging stelt gebruikers in staat om korte

tekstfragmenten of slechts een foto op het internet te publiceren. In maximaal 140 tekens kunnen

Twittergebruikers aangeven wat hen op dat moment bezighoudt, wat er in hun hoofd omgaat, of wat

ze graag willen delen met andere Twittergebruikers. Het bericht dat gebruikers online plaatsen heet

een tweet. In tegenstelling tot andere sociale netwerksites is het op Twitter mogelijk om iemand te

volgen zonder dat die persoon jou ook volgt (Kwak, Lee, Park en Moon 2010).

Wanneer een gebruiker een tweet van iemand anders interessant vindt, kan dit bericht onder

meer worden gedeeld met de eigen ‘volgers’ (Boyd, Golder en Lotan 2010). Een volger is iemand

die een Twitteraccount van een andere gebruiker interessant vindt en de updates van deze persoon

daarom wil blijven volgen. Alle tweets van het betreffende Twitteraccount zijn vervolgens te lezen

en te delen door de volger (Boyd, Golder en Lotan 2010). Het delen van een bericht van iemand

anders heet een retweet. Daarnaast is het mogelijk om op Twitter privé-tweets, zogenaamde direct

messages te sturen naar een volger. Dit houdt in dat berichten rechtstreeks naar het account van een

volger worden gestuurd waardoor ze niet te lezen zijn door andere volgers. Een andere manier om

iemand een bericht te sturen om te antwoorden of persoonlijk aan te spreken, is via de zogenaamde

8

@replies. Het @-symbool zorgt ervoor dat het bericht direct aan iemand wordt gericht, en in

tegenstelling tot privé-tweets wel zichtbaar is voor meerdere volgers. Gebruikers kunnen het @-

symbool tevens toe passen in een mention. Een mention is wanneer een Twitteraar een andere

gebruiker noemt in zijn tweet. In tegenstelling tot de @reply hoeft dit niet aan het begin van het

bericht te staan.

Volgens McPherson, Smith-Lovin en Cook (2001: 415-444) spelen landgrenzen en taal een

belangrijke rol in de communicatiestroom op Twitter waardoor er geen wereldwijd contact tussen

Twitteraars ontstaat. Twittergebruikers blijken namelijk het meeste contact te hebben met mensen

uit hun eigen omgeving, met mensen die dezelfde taal spreken en met mensen die dezelfde

interesses hebben. Lokale netwerken en structuren in de niet-virtuele wereld, zoals scholen en

sportverenigingen geven mede vorm aan de interactie op sociale netwerksites (McPherson, Smith-

Lovin en Cook, 2001: 415-444).

Hoewel het gebruik van Twitter niet representatief is voor de bevolking, geeft het een goede

weerspiegeling van de publieke opinie over allerlei zaken (Yuri Takhteyeva, Anatoliy Gruzdb en

Barry Wellman 2012: 73-81). Het sturen van berichten is namelijk sinds 2009 niet meer gebaseerd

op de vraag 'wat ben je aan het doen?' maar op de vraag 'wat gebeurt er?'. Medeoprichter van

Twitter, Bin Stine, meent dat deze verandering er tevens voor heeft gezorgd dat het algoritme van

trending topics werd geïntroduceerd in april 20092.

Het algoritme van trending topics is afhankelijk van de hashtag (#) die gebruikers toevoegen

aan een tweet. Aan de hand van een hashtag kunnen berichten namelijk gecategoriseerd worden,

waarna wordt vastgesteld of een onderwerp ‘trending’ is. Trending betekent dat op dat moment het

onderwerp één van de meest besproken onderwerpen is op Twitter. Deze trending topics kunnen

zowel wereldwijd als regionaal beïnvloed worden door de Twittergebruikers.

Een hashtag kan er bovendien voor zorgen dat een gemeenschap op Twitter wordt gevormd

rond ieder mogelijk onderwerp (Deller, 2011: 223). Zo maken veel evenementen gebruik van een

hashtag omdat op deze manier actief een community wordt gevormd rondom het evenement of

rondom een onderwerp (Deller 2011). De gebruiker kan met een hashtag laten zien dat een reactie

bedoeld is als onderdeel van een grotere discussie over een onderwerp en dat de gebruiker

onderdeel wil zijn van die gemeenschap (Teller en Hallam, 2011: 218). Tevens passen gebruikers

hashtags toe om gericht een mening te tweeten over een betreffend onderwerp zonder dat ze zich

actief onderdeel voelen van een gemeenschap. Het algoritme van trending topics komt volgens

Stone goed tot zijn recht bij massaal gedeelde ervaringen zoals evenementen en zorgt ervoor dat

2 Zoals geciteerd in Richard Rogers. 2013. Debanalizing Twitter: The Transformation of an Object of Study.9

Twitter nu gezien kan worden als een medium die de stand van zaken in de wereld aangeeft3.

2.2 Socialiteit met onbekenden

Alle communicatie op Twitter rond een evenement draagt bij aan de constructie van een gemeen-

schap van luisteraars en kijkers, waardoor er een gevoel van een imaginaire ‘wij’ ontstaat (Zappa-

vigna, 2011: 791; Deller, 2011: 223). Twitter zorgt ervoor dat er een band kan ontstaan tussen men-

sen die geografisch niet bij elkaar zijn en elkaar afzonderlijk niet kennen, maar die wel een gevoel

van eenheid en gemeenschappelijkheid ervaren. Het gevoel dat we 'één' zijn zonder dat we elkaar

daadwerkelijk hoeven te kennen of fysiek bijeen hoeven te zijn wordt door Benedict Anderson

(1991) omschreven als imaginaire gemeenschap.

Het gebruik van media staat centraal in de constructie van imaginaire gemeenschappen. Ge-

bruikers kunnen namelijk participeren op media en hierdoor het gevoel krijgen onderdeel te zijn van

een gemeenschap (Anderson, 1991: 35; Van Zoonen, 2005: 5). Zo kan het gebruik van hashtags op

Twitter ervoor zorgen dat onderwerpen gemakkelijk worden gevonden waar gebruikers vervolgens

op kunnen anticiperen. Veel organisaties, verenigingen, stichtingen en personen passen daarom

hashtags toe. Door zich op Twitter op een bepaalde manier over iets te uiten, kunnen mensen aange-

ven wie ze willen volgen, wat ze interessant vinden en bij wat voor groep zij horen, welke trending

topics ze interessant vinden, wat hun interesses zijn en hoe zij over bepaalde dingen denken (Cover,

2012: 179). Hierbij is het mogelijk dat sommige mensen zich uiten zoals ze zijn en anderen zoals ze

graag willen voorkomen.

Vooral bij (grootschalige) gebeurtenissen en evenementen kunnen mensen zich gemakkelijk

onderdeel van de gemeenschap te voelen (Palmer, 2001: 144). Het gezamenlijk beleven van zo een

gebeurtenis zorgt ervoor dat een gevoel van verbondenheid en eenheid ontstaat (Cohen en Willis,

2004: 593). Zo kan Twitter ervoor zorgen dat mensen elkaars berichten delen, met elkaar in gesprek

treden en/of dezelfde hashtags toepassen.

In het specifieke geval van het Eurovisie Songfestival zullen Twittergemeenschappen ont-

staan rondom dit evenement. Tijdens dit evenement staat de muziek centraal waarvan het idee is dat

dit een belangrijke rol kan spelen in de constructie van imaginaire gemeenschappen (Anderson,

1991: 45). Imaginaire gemeenschappen staan haaks op nationale identiteiten aangezien geografisch

bijeen zijn niet van belang is. Hierdoor zou muziek verscheidene landen met elkaar kunnen verbin-

den waardoor één identiteit kan ontstaan.

Muziek, en dan vooral de herinneringen die het opwekt, kan tevens gebruikt worden om de

nationale identiteit vorm te geven (DeNora, 2006: 141). Volgens DeNora (2006: 141) helpt muziek

3 Zoals geciteerd in Richard Rogers. 2013. Debanalizing Twitter: The Transformation of an Object of Study.10

mensen te herinneren hoe en wie zij waren en wat hun normen en waarden waren op het moment

dat ze de muziek hoorden. Het terugluisteren van de muziek laat mensen herinneren aan hun identi-

teit waardoor de herinneringen hieraan levend blijven. Een identiteit, zowel individueel als collec-

tief, staat dus niet vast (Stuart Hall, 1990: 223-229). Het is iets dat voortdurend in beweging is en

gevormd wordt door het heden, het verleden en culturele representatie. Hiervoor worden verhalen

gebruikt waarmee men zich kan identificeren, wat tot uiting komt in nationale geschiedenissen, lite-

ratuuronderwijs en de media. De geschiedenis, de achtergronden en het erfgoed van een culturele

identiteit dragen volgens Hall bij aan de constructie van de culturele identiteit (1990: 223-229).

De nationale identiteit is de collectieve herkenning met de natie en is onderdeel van de soci-

ale en culturele identiteit. Anderson spreekt over naties als verbeelde gemeenschappen omdat men

elkaar nooit allemaal persoonlijk kan kennen, maar er onderling wel binding ontstaat. Hall (1990)

stelt dan ook dat de nationale identiteit niet aangeboren is, maar dat er sprake is van culturele repre-

sentatie. Hall (1990: 223) definieert culturele identiteit als een gedeelde cultuur van mensen met

eenzelfde achtergrond, erfgoed en geschiedenis.

Belangrijke onderdelen waaruit een identiteit is opgebouwd, en zo ook een eventuele Euro-

pese identiteit, zijn dus de gedeelde geschiedenis en de restanten die daarvan overgeleverd zijn, of-

wel het culturele erfgoed. De term culturele erfgoed is een term die in de loop der jaren inhoudelijk

veranderd is (Erfgoedbalans 2009). Het beslaat bijvoorbeeld niet meer alleen gebouwd erfgoed

maar het kan ook over immaterieel erfgoed gaan, waar identiteit een onderdeel van is (Albert van

der Zeijden 2012).

Historische feiten en hun overblijfselen vormen echter op zichzelf geen identiteit. De samen-

hang die mensen eraan geven, de interpretatie, zorgt ervoor dat mensen een identiteit vormen. De

culturele diversiteit tussen alle landen van Europa zorgt ervoor dat niet zomaar één Europese identi-

teit kan worden gevormd (Brian Graham, 1998: 165). De Bulgaarse wetenschapper en filosoof Tz-

vetan Todorov (2008: 265) meent dat de Europese identiteit alleen kan bestaan wanneer de veelheid

van entiteiten waaruit Europa bestaat worden aanvaard. “De eenheid van de Europese cultuur is ge-

legen in de manier waarop ze omgaat met de verschillende regionale, nationale, religieuze en cultu-

rele identiteiten waaruit ze bestaat, door aan die identiteiten nieuwe status te verlenen en juist met

die veelheid haar voordeel te doen. De identiteit van Europa bestaat in het aanvaarden van eenzelfde

houding tegenover diversiteit” (Todorov, 2008: 253). De Europese identiteit kan dus alleen bestaan

als er sprake is van wederzijdse interesse en respect.

11

2.3 'Our song fenomeen'

Tijdens het Eurovisie Songfestival staat de muziek centraal die een belangrijke rol kan spelen bin-

nen de constructie van één Europese identiteit. De muziek kan er voor zorgen dat gemeenschappe-

lijke culturele herinneringen ontstaan (Van Dijck, 2011). Deze herinneringen bevatten persoonlijke

ervaringen, verhalen en associaties, die andere mensen in die tijd misschien niet hebben gehad. Te-

vens kunnen deze herinneringen universele verhalen bevatten, die voor iedereen zouden kunnen

gelden. Het delen van persoonlijke herinneringen, verhalen en ervaringen zorgt voor een collectieve

herinnering binnen een bepaald tijdsbeeld. Dit kunnen zowel langdurige herinneringen zijn, als her-

inneringen die worden bewerkstelligd tijdens kortstondige momenten als het Eurovisie Songfestival.

Bepaalde persoonlijke muziek kan vaak herkend worden als ‘onze muziek’, omdat die door mensen

gelinkt wordt aan een bepaalde tijd, sfeer of gebeurtenis die door een groep mensen afzonderlijk

van elkaar beleefd is (Turino, 1999: 236). Dit zijn die gevallen waarin bepaalde muziek persoonlij-

ke herinneringen teweegbrengt en doet terugdenken aan een eerder moment in het leven waar die-

zelfde muziek klonk.

Door deze persoonlijke herinneringen te delen met anderen ontstaat het zogeheten ‘our song

fenomeen’, waarmee mensen zich verbonden voelen aan een liedje (Vingerhoets, 2011: 133). Herin-

neringen als deze zijn vaak voor veel mensen herkenbaar, bijvoorbeeld omdat zij in dezelfde tijd ge-

leefd hebben en dus dezelfde dingen hebben meegemaakt. Belangrijk in dit verband is dat het voor-

al persoonlijke ervaringen zijn die in de regel begeleid worden door muziek. Dit kan al snel resulte-

ren in een ‘weet-je-dit-nog’-gevoel dat zeer geschikt is voor het scheppen van een onderlinge band

en dus een gemeenschap (Vingerhoets, 2011: 133).

Tijdens het Eurovisie Songfestival spelen echter wel enkele problemen als het gaat om our

song fenomeen. Eén Europa staat namelijk haaks op lokale identiteiten, zoals het Nederlands-zijn

en het Nederland te willen steunen. Hierdoor is de vraag of de eenheid van Europa misschien wel de

diversiteit is tussen alle landen. Deze vraag zal ik niet beantwoorden in dit onderzoek, maar is voor

het Twitteronderzoek wel van belang om in het achterhoofd te houden. Aangezien een dergelijke di-

versiteit tussen nationaliteiten bestaat, kan er nauwelijks sprake zijn van gedeeld kapitaal (zie § 2.4)

tussen alle deelnemers tijdens het Eurovisie Songfestival op Twitter.

2.4 Sociaal kapitaal

Gedeeld kapitaal is op Twitter afhankelijk van de sociale structuur en wordt vaak gepresenteerd

met de term 'sociaal kapitaal'. Robert Putnam (2000: 20) stelt dat sociaal kapitaal zowel op

individueel als collectief niveau voordelen kan opleveren. Sociale netwerken worden namelijk

12

gekenmerkt door sterke normen van wederkerigheid en sociaal vertrouwen. Dit kan vervolgens

leiden tot een individueel en gezamenlijk streven naar wederzijdse en collectieve voordelen

(Putnam, 2000: 20).

Binnen sociale netwerken kunnen relaties resulteren in bonding en bridging kapitaal, in dit

onderzoek: bindend versus overbruggend kapitaal (Dimitri Wiliams, 2006: 594-596). Bindend

kapitaal komt voort uit hechte persoonlijke relaties en sterke banden zoals familierelaties. Deze

vorm van sociaal kapitaal zorgt voor hechte homogene banden tussen mensen die gelijkwaardig zijn

op basis van bijvoorbeeld leeftijd, ideologie, etniciteit, interesse of religie. Overbruggend kapitaal

komt daarentegen voort uit minder hechte, zwakke banden binnen wijdverspreide sociale

netwerken. Dit kapitaal brengt groepen mensen bij elkaar, waardoor individuen met verschillende

achtergronden en visies met elkaar in contact komen.

Het internetgebruik resulteert in een toename van overbruggend sociaal kapitaal, maar ook in een

afname in bindend sociaal kapitaal. Hierbij nemen zwakke banden online toe en sterke banden

offline af (Williams 2006). Zo kan Twitter ervoor zorgen dat mensen online met dezelfde interesses

en ervaringen bij elkaar worden gebracht aan de hand van @replies, retweets en het gebruik van

hashtags (zie ook § 2.1).

In dit hoofdstuk heb ik aangetoond dat Twitter bij uitstek geschikt is om evenementen te

volgen en te beleven zoals het Eurovisie Songfestival, waarbij massaal gedeelde ervaringen een

belangrijke rol innemen. Bovendien kan Twitter als imaginaire gemeenschap tijdens het Eurovisie

Songfestival de Nederlandse identiteit vormgeven en lijkt het tijdens het Eurovisie Songfestival voor

verbroedering binnen Nederland op Twitter te kunnen zorgen. Tevens is aangetoond dat het our

song fenomeen betrekkelijk is tijdens het Eurovisie Songfestival aangezien er een verscheidenheid

aan nationaliteiten bestaat waardoor nauwelijks sprake kan zijn van gedeeld kapitaal op Twitter. De

concepten die zijn beschreven dienen als basis voor de analyse van het Twittergedrag van

Nederlandse kijkers van het Eurovisie Songfestival. Voordat een analyse kan worden gegeven zal ik

in het volgende hoofdstuk eerst nog de methode bespreken.

13

3. Methode

Om de hoofdvraag te beantwoorden zal ik een analyse geven van het Twittergedrag van

Nederlandse Twitteraars tijdens de finale van het Eurovisie Songfestival. Om te kunnen achterhalen

in hoeverre er sprake is van verbroedering en vorming van Nederlandse en Europese identiteit is het

van belang om te analyseren op welke manier en met welke emotie er wordt gesproken over het

Eurovisie Songfestival.

Voordat een analyse kan worden gegeven van het Twittergedrag zal ik in dit hoofdstuk eerst

nog dieper ingaan op de corpusanalyse waarbij ik mij heb laten informeren door het boek Digital

Methods van Richard Rogers (2013). Een corpusanalyse is een betrouwbare empirische

onderzoeksstrategie waarbij gebruik wordt gemaakt van feitelijk voorgekomen taalmateriaal (Biber

et. al 1998). Een grote verzameling van teksten dient als basis voor de analyse. De verzamelde

tweets zijn in dit onderzoek de verzameling van teksten die geanalyseerd dienen te worden. Het

toepassen van zowel kwalitatieve als kwantitatieve analysetechnieken draagt ook bij aan de

betrouwbaarheid (Biber et. al 1998).

Om de corpusanalyse van tweets zo gedetailleerd mogelijk uit te voeren wordt er gewerkt

met een vooraf opgesteld coding frame (zie § 3.1). Het coding frame houdt in dat er labels worden

toegekend aan de tweets van de Nederlandse Twitteraars. Volgens data-analytici worden er

verschillende fases onderscheiden van het coderen van data en het toekennen van labels, namelijk

exploratie, specificatie, reductie en integratie (Strauss en Corbin 1998; Wester en Peters 2004). In

de exploratiefase is bepaald wat de omgeving van het onderwerp is. In de specificatiefase zijn de

labels verder uitgewerkt zodat deze onderzocht kunnen worden. In de reductiefase is bepaald welk

label het belangrijkst is en het vaakst terugkomt. In de laatste fase, de integratiefase, is de theorie

uitgewerkt en de onderzoeksvraag vervolgens beantwoord.

Om de culturele en sociale ontwikkelingen op het internet en erbuiten te kunnen verklaren is

het belangrijk om zowel het kwantitatieve als het kwalitatieve aspect te onderzoeken in de tweets

(Rogers 2013). Daarom ga ik in dit onderzoek nog een stapje verder: niet alleen de mogelijkheden

die zijn ingebed in het medium maar ook de sociale categorieën die uit de tweets naar voren komen

worden aan de hand van het coding frame geanalyseerd.

Dit betekent dat ik gedurende de finale van het Eurovisie Songfestival de ingebouwde middelen van

Twitter zoals de retweetknop voor belangrijke tweets, de hashtags om onderwerpen te categoriseren

en de @replies kwantitatief heb geanalyseerd. Tevens heb ik gedurende de finale de

Twittercommunicatie van de Nederlanders gevolgd om de sociale ontwikkelingen en het netwerk

tussen de gebruikers op Twitter te kunnen verklaren.

14

Om dit te achterhalen heb ik, in samenwerking met het social mediamonitoring bedrijf

Buzzcapture, tijdens de finale ruim 600.000 tweets verzameld. Voor dit onderzoek heb ik mij

beperkt tot het aantal tweets dat tijdens de finale-uitslag vanaf 00.00 uur werd verstuurd. Hierbij

moet ik me ervan bewust zijn dat de dataset zowel mensen bevat die actief naar het Eurovisie

Songfestival hebben gekeken als Twitteraars die niet hebben gekeken. In dit onderzoek is echter

geen onderscheid te maken tussen deze twee groepen omdat dit niet in de data van Buzzcapture is

opgeslagen.

Van deze Twitteraars zijn gedurende de uitzending alle tweets verzameld door het bedrijf

Buzzcapture tussen 00.00 en 00.45 uur. Het aantal tweets dat verzameld is tijdens de uitslagen

bestaat uit 50.000 tweets, verzameld op basis van de volgende query: any:EurovisieSongfestival

esf14 esf2014 songfestival esf eurovisie thecommonlinnets CommonLinnets "common linnets"

"Ilse de lange" ilsedelange waylonline waylon OR author:CommonLinnets OR author:ilsedelange

OR author:waylonline. Deze query is ingevoerd in een programma van Buzzcapture waardoor alle

tweets zijn verzameld die één of meerdere van deze termen bevatten en/of die afkomstig waren van

de accounts van Ilse de Lange, Waylon of The Common Linnets. Dit betekent dus dat alleen de

tweets die aan deze voorwaarden voldeden uiteindelijk in de dataset terecht kwamen. Eventuele

tweets die wel over het Eurovisie Songfestival gaan, maar die niet één van deze termen bevatten,

zijn dus niet geanalyseerd. De 50.000 tweets zijn afkomstig van 23.390 verschillende accounts.

De Excellijst met tweets was door Buzzcapture gesorteerd op tijd waarbij de laatst

verstuurde tweet bovenaan stond. Aangezien ik niet de beschikking had over een random generator

heb ik de oorspronkelijke 50.000 verzamelde tweets tijdens de uitslagen in Excel geselecteerd op

elke honderdste tweet. Tijdens de uitslagen werd op bepaalde momenten meer getwitterd dan op

andere momenten. Door in de Excellijst elke honderdste tweet te selecteren bevat de dataset tweets

die op elk mogelijk tijdstip zijn verzonden waardoor de conclusies niet worden beïnvloed door het

tijdstip van de tweets. Het selecteren van de tweets resulteerde vervolgens in een dataset van 500

tweets die te analyseren was binnen het tijdsbestek dat er voor stond. In verband met het belang

van het beschikbaar houden van ruwe data is de dataset te vinden in Dropbox4. Op basis van deze

overgebleven dataset heb ik vervolgens een corpusanalyse uitgevoerd, wat inhoudt dat de tweets op

inhoud zijn geanalyseerd waarna er vervolgens labels zijn toegekend aan de tweets (zie § 3.1).

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het aantal tweets, retweets, @replies

en tweets met hashtags uit de dataset. Het aantal retweets zou hoger kunnen liggen dan in

onderstaande tabel is aangegeven omdat gebruikers ook quotes kunnen gebruiken van andere

Twitteraars zonder dat zij deze persoon daadwerkelijk tweeten.

4 https://www.dropbox.com/s/4qoaecftl7q7j7k/Datafile_masterscriptie_Eurovisie-Songfestival.xls15

Aantal tweets 500

Aantal retweets 190

Aantal @replies 67

Aantal tweets met hashtags 430 Tabel 1. Aantal tweets, retweets en tweets met hashtags in de dataset

3.1 Coding frame

De vier verschillende fases van het coderen van data zorgen ervoor dat de verschillende labels

gedurende het coderen zijn aangepast. Uiteindelijk is inhoud van de tweets gelabeld als:

'Nederlandse kandidaten', 'Buitenlandse kandidaten', 'Jurering', 'Presentatie Songfestival',

'Felicitatie', 'Twitter', 'Algemene berichten Songfestival'. Tevens is tijdens het coderen gebleken dat

Nederlandse Twitteraars met veel emotie tweeten tijdens het Eurovisie Songfestival. Gedurende het

coderen zijn deze sentimenten aangepast en uiteindelijk is het volgende vijftal sentimenten

toegekend aan de tweets: 'ironie', 'haat', 'trots', 'spanning', 'neutraal'. Het kan voorkomen dat een

tweet meerdere labels en sentimenten tegelijk omvat omdat het ene label en sentiment de andere

niet uitsluit.

Om de zeven labels en vijf sentimenten beter te begrijpen wordt in onderstaande tabel een

omschrijving gegeven van de labels. De tweets in de tabel zijn oorspronkelijke tweets uit de dataset

en bij elke tweet wordt als voorbeeld aangegeven welk label en welk sentiment ik deze heb

toegediend. Op deze manier geef ik aan wat het verschil is tussen labels en sentimenten.

Label Omschrijving Voorbeeld tweet Sentiment bij betreffende tweet

Nederlandse kandidaten

Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over Nederlandse kandidaten.

En dan te bedenken dat niemand #TheCommonLinnets een knip voor de neus waard vond!

Ironie Trots

Buitenlandse kandidaten

Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over buitenlandse kandidaten.

Het zal toch niet zo zijn dat we verslagen wordendoor zo'n sukkel die op zoek is naar z'n identiteit! #ESF14

Haat

Felicitatie Een bericht waarin kandidaten worden gefeliciteerd.

@IlseDeLange @waylonline Gefeliciteerd met 2de plaats! Geweldig

Trots

16

nummer, hartstikke trots op jullie!

Jurering Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over de wijze van jureren en puntentelling.

8 punten van #griekenland. Mag ook wel voor dat geld. #songfestival

Die laatste minuten dat jullie weer allemaal denken dat het beste liedje gaat winnen en dan barst de vriendjespolitiek los… #ESF14

Ironie

Ironie Spanning Haat

Presentatie Songfestival

Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over de presentatie van het Songfestival.

Zal er ooit eens een ESF komen zónder bloedirritante presentatie? #ESF14

Haat

Twitter Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over het gebruik van Twitter tijdens het Songfestival.

Ik hoef het #ESF14 niet eens te volgen op TV.. ik zie zo al in mn timeline dat Polen ons 12 punten heeft gegeven :')

Ironie

Algemeen Een bericht waarin op enige wijze over het Songfestival wordtgesproken maar die zo algemeen zijn dat ze te breed zijn om onderéén van de bovenste labels te categoriseren.

Ik moet zoooooo nodig plassen, maar hell no!!! #ESF14 #eurovision #songfestival

Ironie Spanning

Tabel 2. Coding frame

In dit hoofdstuk is duidelijk geworden hoe ik de tweets tijdens het Eurovisie Songfestival

heb geanalyseerd. In het volgende hoofdstuk zal ik de resultaten van deze kwalitatieve

corpusanalyse uiteenzetten.

17

4. Twitter's rol in online socialiteit

De rol van Twitter als imaginaire gemeenschap varieert gedurende de finale. Tijdens de finale van

het Eurovisie Songfestival zijn meer dan 500.000 tweets gescreend afkomstig van in totaal 23.390

accounts. Vanaf het moment dat de uitzending begon kwam de Twitterstroom op gang.

Om 20.00 uur, één uur voordat de uitzending van de finale begon, was nog sprake van 6.900

tweets per uur over het Eurovisie Songfestival. Dit aantal groeide binnen een uur tijd aanzienlijk

waardoor om 21.00 uur 44.478 tweets per uur over het Eurovisie Songfestival werden gepubliceerd.

Om 23.00 uur was er een kleine daling in het aantal tweets. Dit zou kunnen omdat Nederland toen

net had gezongen. Vervolgens explodeerde het aantal tweets om 00.00 uur naar bijna 62.000 tweets

per uur. Dit hoge aantal is hoogstwaarschijnlijk te verklaren door het feit dat op dat tijdstip de

puntentelling begon. In onderstaande figuur wordt een vloeiende grafiek gepresenteerd van de

Twittercommunicatie over het Eurovisie Songfestival. De grafiek is door Buzzcapture versimpeld

door iedere vijf minuten te middelen waardoor een grafiek ontstaat die gemakkelijk af te lezen is.

Figuur 2. Twitterstroom tijdens de finale

4.1 Toepassen van @replies en mentions

Afgaande op het gebruik van de 67 @replies en mentions in de tweets uit de dataset, valt op dat

Nederlandse gebruikers niet met elkaar in discussie treden. Slechts 12 @replies en mentions zijn

toegepast om een reactie te geven waardoor eventueel een gesprek of discussie op gang kan komen.

Deze @replies en mentions zijn ingezet als reactie op tweets die hatelijk over andere deelnemers

gaan.

Twitteraars gebruiken de @replies en mentions om te reageren op tweets waarin Twitteraars

een mening geven over andere Europese deelnemers. De reacties op deze tweets ontstaan

voornamelijk naar aanleiding van tweets waarin mensen hatelijke opmerkingen maken richting

andere Europese kandidaten. Wanneer gebruikers de @replies en mentions toepassen om reactie te

18

geven op andere Twitteraars over buitenlandse kandidaten treden ze hierbij niet inhoudelijk in

gesprek. Gebruikers passen de @reply en de mention toe om de oorspronkelijke Twitteraar enkel te

laten weten dat ze dezelfde mening delen. Er wordt slechts één woord gebruikt als reactie op de

oorspronkelijke tweet. Woorden als 'eens', 'grappig' en 'haha' worden toegepast om aan te geven dat

gebruikers dezelfde hatelijke mening delen over een onderwerp: Zo reageert @Suzanne_Smits op

de kandidaten van Polen als volgt:

“@Juliaa0492: @suzanne_smits hoeren die goedkoop zijn ingehuurd om daar de was van

ilse en waylon te doen” HAHA”.

Tevens passen gebruikers in de dataset de @replies en mentions toe om Ilse de Lange of

Waylon te feliciteren met hun prestatie en om opmerkingen te maken over de puntentelling. Hierbij

wordt niet gereageerd door Ilse de Lange, Waylon, The CommonLinnets of andere kandidaten:

Gefeliciteerd @IlseDeLange en @waylonline! Geweldig gedaan.

Geweldig @IlseDeLange en @waylonline top prestatie van jullie!! Was al fan van jullie

maar dit is echt helemaal super!!!

4.2 Delen van tweets

Tijdens het Eurovisie Songfestival is op Twitter de aandacht doorgaans zeer geconcentreerd bij een

kleine minderheid van de accounts die verreweg het grootste deel van de aandacht (uitgedrukt in

volgers of retweets) ontvangen. De dataset bestaat uit 190 retweets (38% van het totaal aantal

tweets uit de dataset), waarvan slechts 35 naar verschillende accounts. Nederlandse Twitteraars

hebben rondom het Eurovisie Songfestival nauwelijks aandacht buiten de eigen kring van volgers.

Tijdens de finale een rol weggelegd voor grote 'knooppunten'. Accounts die afkomstig zijn

van de grote knooppunten ontlenen hun invloed vaak aan hun rol in de maatschappij (als bekende

Nederlander bijvoorbeeld) of zijn mensen die op Twitter in de loop der tijd een aanzienlijk netwerk

met veel volgers hebben opgebouwd door bijvoorbeeld populaire tweets te formuleren. Het

overgrote deel van de 35 accounts in de dataset die het meest werden geretweet betreft zo’n groot

knooppunt, zoals @DeSpeld, @Dijkshoorn en @Apechtold. De tweets van de grote knooppunten

zijn vaak ironisch bedoeld. Een voorbeeld hiervan is de volgende tweet van @Dijkshoorn. Een

tweet die tevens al vier keer in de dataset staat:

Waylon en Ilse moeten in de VS uitleggen dat ze hebben verloren van een vrouw met een

baard

4.3 Tweets op basis van gebruikers

Het blijkt dat tijdens het Eurovisie Songfestival verscheidene groepen op Twitter samenkomen

19

aangezien ze dezelfde hashtags en retweets toepassen. Er bestaat echter wel een verschil in de

inhoud van tweets op basis van de gebruikers (populaire/bekende Nederlanders of 'normale'

Nederlanders).

Uit de analyse blijkt dat de populaire/bekende mensen voornamelijk tweeten over de

prestatie van de Nederlandse deelnemers. Deze gebruikers stellen tweets op waarmee ze aangeven

dat ze erg trots zijn op de prestatie van de winnaars. Een kleine greep uit de selectie:

RT @Dolfjansen: Tweede worden is belangrijker dan meedoen! #ESF2014

RT @dijkshoorn: Waylon en Ilse: fantastisch gezongen. Prachtig liedje. Country Forever

RT @Jan_Kooijman: Niet gewonnen, maar who cares. Waanzinnig tof voor @IlseDeLange

en @waylonline Wat een mooi liedje maakten jullie! #ESF14

De dataset bevat enkel 'trotse' tweets van populaire/bekende Nederlanders omdat deze zijn

geretweet door andere mensen. Deze populaire/bekende gebruikers lijken een positief voorbeeld te

willen uitdragen richting de Nederlandse Twitteraars. Ze lijken te willen aangeven dat het belangrijk

is om in positieve zin te praten over alle deelnemers waarmee ze kennelijk de meningsvorming van

andere Nederlandse Twitteraars beïnvloeden.

'Normale' Twitteraars vertellen ook over de prestatie van de Nederlandse deelnemers. Het

verschil met de populaire/bekende Nederlanders is dat ze (mits ze geen tweets van

populaire/bekende mensen retweeten zoals hierboven beschreven) een ondertoon toepassen in de

tweets waaruit de haat richting andere deelnemende landen naar voren komt:

Jammer dat er dit jaar een vrouw met baard in de pool zat, anders hadden we gewonnen.

Super gedaan @CommonLinnets! #trots #shockvalue #ESF14

@IlseDeLange oh getsie die baard begint zo weer te zingen. Geef mij Ilse maar!!

Nederland doet het een keertje goed, maar krijg die vrouw met baard nou zoveel punten

door haar baard of door haar zang? #ESF14

4.4 Toepassen van hashtags

Naast het gebruik van de @reply, de mention en de retweetknop, maken Nederlandse Twitteraars

tijdens het Eurovisie Songfestival gebruik van het algoritme van trending topics. Tijdens de

uitslagen van het Eurovisie Songfestival gebruiken mensen actief de hashtags #ESF14,

#songfestival en #trots. Zo bevatten 338 tweets uit de dataset #ESF14, 25 tweets uit de dataset

#songfestival en 17 tweets uit de dataset #trots. Enkele voorbeelden van tweets die één of meerdere

van deze hashtags bevatten zijn de volgende:

RT @JandinoAsporaat: We zijn aan het gillen hier... Niks kalm, alleen maar storm!!!

#TeamHolland #songfestival #ESF14

20

Tweede op #songfestival #ESF2014 #yeahNederland

Waaaauwww Trots The Netherlands 2e!!! Wie had dat ooit gedacht!! #ESF14

#volgendjaareerste #trots #netherlands

We hebben een heel mooie tweede plaats gehaald. #songfestival #trotsopnederland

Jammer dat er dit jaar een vrouw met baard in de pool zat, anders hadden we gewonnen.

Super gedaan @CommonLinnets! #trots #shockvalue #ESF14

Twitteraars passen hashtags tevens toe om er al dan niet bewust voor te zorgen dat mensen

gemakkelijk het Eurovisie Songfestival kunnen volgen. Zo geeft onder andere de volgende tweet

van @OliviaBertrand aan dat de hashtags ervoor kunnen zorgen dat online de vordering van het

Eurovisie Songfestival wordt doorgegeven:

RT @visservincent: Ik had het #ESF14 nooit overleefd zonder Twitter. #ESF14 ??? Niets

van gezien, te druk met de tweets erover te lezen”

4.5 Twitter als imaginaire gemeenschap

Het Eurovisie Songfestival op Twitter is voornamelijk een lokale aangelegenheid geweest. Op

Twitter was er een melige, ironische, en soms hatelijke sfeer richting andere Europese deelnemers,

vol verwachting over wat er komen gaat, afgewisseld met cynisme en sarcasme. De tweets vertonen

sterke sporen van pro-lokale sentimenten.

Ten eerste valt namelijk op dat de lokale, chauvinistische tweets berusten op trots. Deze zijn

bedoeld als felicitatie richting de Nederlandse kandidaten of als blijdschap inwoner te zijn van

Nederland. Nederlandse Twitteraars doen hiermee duidelijk een beroep op de lokale chauvinistische

sentimenten waarbij de eigen nationalistische identiteit sterk naar voren komt:

RT @barthazeleger_: Trots om Nederlander te zijn! #esf @IlseDeLange @waylonline

We hebben een heel mooie tweede plaats gehaald. #songfestival #trotsopnederland

15 procent van de tweets uit de dataset bestaat uit een felicitatie richting Nederland en/of waarbij

naar voren komt dat de Nederlander trots is op het resultaat, dan wel om Nederlander te zijn. De

hashtag #trots wordt gebruikt om te omschrijven en te benadrukken hoe blij de Nederlandse

Twitteraar is met het resultaat van de Nederlandse kandidaten.

Daarnaast zijn lokale sentimenten te zien in tweets over de jurering en presentatie. Ook

hierbij uiten de Nederlanders dit in enige vorm van trots en spanning. Wanneer Nederland punten

ontvangt uiten gebruikers dit namelijk in tweets waarin het nationalisme naar voren komt en de

achterdocht richting andere landen wordt geuit:

#ESF14 de 1e politieke punten zijn gegeven. Poetin spreekt

21

Alleen maar politiek...#ESF14 #puntentelling

Hahaha de keuze om de Polen binnen onze grenzen te laten betaald zich dus terug haha 12

punten #ESF14

Tevens benoemen Nederlandse Twitteraars niet altijd de trots op Nederland maar benoemen

ze wel anti-Europese sentimenten. Deze anti-Europese tweets zijn sceptisch en haatdragend bedoeld

richting andere Europese kandidaten. De tweets laten goed zien hoe op een ludieke wijze, een

negatief oordeel wordt gegeven over, in 'hun' ogen een lacherige buitenlandse kandidaat. Deze

tweets berusten op ironie maar zijn bedoeld als haat richting het betreffende Europese land:

RT @bartvanmerwijk_: Slotconclusie: tweede worden is razend knap. Maar verliezen van

een vrouw met baard, is een Wurst case scenario. Doei! #ESF14

Ik heb niks tegen homo's. Maar make up en lang haar maakt je nog geen vrouw en zeker niet

als je een baard hebt. Deze man heeft extra stemmen gehad om zijn baard. Hij was ook geen

drama queen maar een drama king. Echt super van Ilse en Waylon. Voor mij zijn ze nr1.

Dat wordt straks Wenen voor Conchita. #Esf14 #songfestival

En nu een dik sponsor contract met #gilette voor Conchita #ESF2014

Ten tweede valt op dat de buitenlandse presentatie en jurering negatief bekritiseerd wordt

waarbij ironie en haat de boventoon voeren. Nederlandse Twitteraars zijn sceptisch over de

puntentelling en vinden dat er vriendjespolitiek plaatsvindt. Bij het krijgen van punten van andere

landen verschijnen voornamelijk tweets als de volgende:

8 punten van #griekenland. Mag ook wel voor dat geld. #songfestival

RT @JacquesHappe: Meer, meer, meer Duitsers! Meer, meer, meer 12 punten! #songfestival

Hahaha de keuze om de Polen binnen onze grenzen te laten betaald zich dus terug haha 12

punten #ESF14

4.6 Vorming van Nederlandse en Europese identiteit

De Nederlandse tweets tonen geen interesse en respect voor de buitenlandse kandidaten aangezien

er respectloos en haatdragend gecommuniceerd wordt richting de andere Europese landen. Tijdens

het evenement vond geen wijdverspreid gevoel van gemeenschap en verbroedering onder alle

deelnemers plaats op Twitter.

Allereerst bestaan de Nederlandse tweets voornamelijk uit hatelijke uitingen richting andere

Europese landen. De steekproef bevat 70 hatelijke uitingen waarvan 35 tweets rechtstreeks over het

buitenland gaan. De overige 35 tweets bevatten hatelijke elementen die aan het buitenland zijn

22

gericht en bevatten tevens elementen waaruit de trots voor Nederland duidelijk naar voren komt,

zoals:

Mooi mooi Ilse & Waylon!! Maar wat 'n kattengejank van Oostenrijk..

Focking hell, tweede op 10 punten op de baard na! #esf

Jammer dat er dit jaar een vrouw met baard in de pool zat, anders hadden we gewonnen.

Super gedaan @CommonLinnets! #trots #shockvalue #ESF14

Nederlandse Twitteraars maken expliciet gebruik van haatdragende teksten richting

buitenlandse kandidaten om zowel hun gedachtes richting de andere landen vorm te geven als om

de Nederlandse identiteit vorm te geven. De manier waarop deze Twitteraars een Nederlandse

identiteit in 140 tekens vormgeven, is noch uitsluitend revolutionair, noch uitsluitend traditioneel.

4.7 Samenstellen van our song fenomeen

Tijdens de finale worden Nederlandse Twitteraars door de muziek van Nederlandse inzendingen tot

bepaalde emoties gebracht. Deze gevallen kunnen worden samengebracht onder de noemer van het

our song fenomeen. Het zijn die gevallen waarin bepaalde muziek de gebruikers al of niet bewust

doet terugdenken aan een eerder moment in het leven dat dezelfde muziek klonk en waarbij die her-

innering bij de gebruikers een bepaalde emotionele gemoedstoestand teweegbrengt. Nederlandse

Twitteraars linken naar gebeurtenissen uit het verleden die voor veel Nederlanders herkenbaar zijn.

Zo is het volgende aantal tweets een greep uit de dataset:

RT @sanderdeheer: Help! Wat moet ik doen zo als we winnen? De straat op? Toeterend

door de wijk rijden? Ik was pas 2 mnd in 1975 dus weet t niet! #ESF14

Ik krijg spontaan weer het gevoel van heel vroeger. 1975. Ding ding a dong! Is het lang ge-

leden? #ESF14 #TeachIn

RT @JOR_ID: We hebben nu al meer punten dan de Toppers, Sieneke, Hind en Treble bij

elkaar. #ESF14

Gezien het feit dat een aantal van deze tweets ook geretweet zijn kan dit duiden op een gevoel van

gemeenschappelijkheid en een onderlinge band. Mensen herinneren zich dit blijkbaar nog en be-

schouwen dit als een gevoel van herkenning en erkenning. Het valt op dat enkel trots gesproken

wordt over Nederland en Nederlandse gebeurtenissen en dat er niet over herinneringen wordt ge-

sproken die andere Europese kandidaten aangaan.

In het geval van Eurovisie Songfestival is het de bedoeling dat het nieuwe Europese lied, af-

komstig van Conchita, gezien wordt als our song. Het blijkt echter dat Nederlandse Twitteraars ne-

gatief spreken over deze winnaar en voornamelijk positief over het Nederlandse lied spreken:

23

RT @bartvanmerwijk_: Slotconclusie: tweede worden is razend knap. Maar verliezen van

een vrouw met baard, is een Wurst case scenario. Doei! #ESF14

Ik heb niks tegen homo's. Maar make up en lang haar maakt je nog geen vrouw en zeker niet

als je een baard hebt. Deze man heeft extra stemmen gehad om zijn baard. Hij was ook geen

drama queen maar een drama king. Echt super van Ilse en Waylon. Voor mij zijn ze nr1.

RT @joepvandeudekom: Waylon&Ilse zonder fluitje en zonder baard tweede worden.

Dat kunnen alleen de hele groten! #ESF14

Wanneer we enkel kijken naar het Nederlandse lied als our song, valt tevens op dat de

constructie een belangrijke rol speelt in de vorming van het our song fenomeen. Zo wordt verwezen

naar de Nederlandse verwachtingen vooraf:

Wow wat zijn we met zijn allen trots op @ilsedelange en @waylonline! Wat had niemand

dit verwacht in 't begin. Des te mooier!

Waaaauwww Trots The Netherlands 2e!!! Wie had dat ooit gedacht!! #ESF14 #volgendjaar-

eerste #trots #netherlands

In dit hoofdstuk heb ik de analyse van het corpus besproken aan de hand van de mediumspe-

cifieke eigenschappen van Twitter en de concepten imaginair gemeenschap, our song fenomeen, so-

ciaal kapitaal en Nederlands en Europees identiteit. In het volgende hoofdstuk zal ik de conclusie

bespreken die hieruit is voortgekomen. Tevens zal ik eventuele discussiepunten aanstippen en be-

spreken voor vervolgonderzoek.

24

5. Conclusie

In dit onderzoek is onderzocht in hoeverre de Nederlandse activiteit op Twitter een rol speelt in de

verbroedering en de constructie van een Nederlandse en één Europese identiteit tijdens het

evenement Eurovisie Songfestival. Er is geanalyseerd welke onderwerpen centraal staan in de

tweets tijdens de finale en op welke manier er wordt gecommuniceerd tussen Nederlandse en de

andere Europese kandidaten. Aan de hand van de emoties 'ironie', 'haat', 'trots' en 'spanning' zijn de

conclusies uit de tweets vervolgens gekoppeld aan de Europese identiteit. Er is aangetoond dat

Nederlanders op Twitter een identiteit vormen waarbij ze zich meer identificeren met de

Nederlandse deelnemers dan dat ze één Europese identiteit vormen.

Uit de analyse is gebleken dat tijdens de finale van het Eurovisie Songfestival Twitter als

imaginaire gemeenschap de band tussen de Nederlandse Twitteraars kan versterken. Nederlanders

uiten aan de hand van de hashtag #trots hun gevoel over Nederland en benadrukken hiermee de

Nederlandse identiteit. Twitter als imaginaire gemeenschap zorgt daarentegen niet voor

verbroedering tussen Nederlanders en de overige kandidaten. Gebruikers gebruiken de @reply en

de mention vooral om iemand te feliciteren, hun trots te uiten en om te reageren op ironische en

hatelijke tweets richting een andere deelnemer. Twitteraars hebben het voornamelijk over het wij-

gevoel van Nederland, en spreken bovendien veelal negatief in relatie tot één Europa. De

communicatiestroom op Twitter laat namelijk zien dat er geen interesse en respect is voor de

buitenlandse kandidaten aangezien er veelal respectloos en haatdragend gecommuniceerd wordt

richting de andere deelnemers. Het besef dat iemand deel is van en imaginaire gemeenschap als

Twitter kan dus aanwezige emoties versterken. Zo dragen de hashtags #trots, #nederland, #wij

tevens een utopische voorstelling van culturele identiteit uit. De Nederlandse Twitteraar erkent en

respecteert de diversiteit van andere deelnemers tijdens het Eurovisie Songfestival niet.

Twitter vervult hiermee een tweeledige functie; enerzijds wordt een gevoel van

verbondenheid gecreëerd onder Nederlanders en wordt de Nederlandse identiteit gevormd

(#trotsopNederland). Anderzijds worden de emoties beschreven waarmee het ‘wij Nederland’ wordt

benadrukt maar waarmee ook duidelijk hatelijke opmerkingen worden gemaakt richting andere

kandidaten. Deze tweeledige functie van Twitter zorgt er tijdens het Eurovisie Songfestival voor dat

er op Twitter wel een verbondenheid ontstaat onder Nederlanders. Daarentegen zorgt dit niet voor

verbondenheid onder alle deelnemers en voor de vorming van één Europese identiteit op Twitter

tijdens het Eurovisie Songfestival.

25

Ten slotte is aangetoond dat alleen our song fenomeen wordt gecreëerd rondom het Neder-

landse lied tijdens het Eurovisie Songfestival. Het fenomeen is dus betrekkelijk en zeker niet univer-

seel is als het gaat om het Eurovisie Songfestival op Twitter. Tijdens het Eurovisie Songfestival is op

Twitter geen sprake van gedeeld kapitaal onder alle deelnemers. Voordat het winnende lied een

eventueel our song creëert, is er het lokale lied die de Nederlanders ondersteunen. Het lokale lied

zorgt enkel voor een Nederlandse en niet voor een Europese gemeenschapsvorming en verbroede-

ring. De Nederlanders vinden kennelijk de winnaar niet genoeg aanspreken om zich daar mee te

identificeren op Twitter waardoor het winnende lied voor de Nederlanders niet het our song lijkt op

te roepen. Dit wil echter niet zeggen dat alleen een nummer één hit een our song kan oproepen. In-

middels blijkt uit de praktijk dat de grootste hit een our song wordt, aangezien dit veel mensen in

Europa het meeste aanspreekt en verbindt. Dit hoeft dus echter niet per definitie gelijk te zijn aan de

nummer één van het Eurovisie Songfestival.

Om tot bovenstaande bevindingen te komen heb ik tijdens dit onderzoek een corpusanalyse

van tweets toegepast waarbij ik mij heb laten informeren door het boek Digital Methods van

Richard Rogers (2013). In het wetenschappelijk debat wordt data-analyse bekritiseerd omdat de

grote hoeveelheden ruwe data interpretatief worden geanalyseerd en veel informatie verloren kan

gaan (Anneloes van Staa en Jeanine Evers 2010). De grote hoeveelheden data moeten vervolgens

op systematische wijze ontleed, herschikt, georganiseerd en geïnterpreteerd worden om een

antwoord te geven op de onderzoeksvraag. Om deze reden heb ik op basis van constante

vergelijking tussen de tweets de vier verschillende fases van data-analyse toegepast (Strauss &

Corbin). Tevens heb ik naast de kwalitatieve analyse ook kwantitatieve analyse toegepast. Het

wetenschappelijke debat is hiermee nog niet uitgekristalliseerd, maar hierdoor toon ik wel aan dat in

de geesteswetenschappen de mogelijkheid bestaat om media zowel kwantitatief als kwalitatief te

analyseren.

Mijn aanpak was echter deels beperkt aangezien het corpus enkel uit tweets tijdens de finale

bestond. Het is daarom de vraag of dit onderzoek generaliseerbaar is voor de totale populatie

mensen die Twitter gebruikt om het Eurovisie Songfestival te volgen en dit medium mogelijk als

middel gebruikt om de Europese identiteit vorm te geven. Mede door het corpus is tijdens dit

onderzoek maar ten dele onderzocht of verbroedering plaatsvindt onder alle deelnemende landen.

De uitkomst uit dit onderzoek blijkt namelijk alleen uit het Twitteronderzoek in Nederland. Dit

betekent dus niet dat het in de niet-virtuele wereld ook zo is. Eventueel vervolgonderzoek zou dit

moeten uitwijzen.

Hierbij zou bovendien kunnen worden afgevraagd welke rol Twitter als medium heeft

26

gespeeld in de uitkomst. Zo blijkt nu uit de berichten op Twitter dat Twitter geen gemeenschap te

zijn die is ingericht op een sociaal acceptabele manier. Het besef van 'hoe het hoort' in omgang met

andere mensen, lijkt hier duidelijk niet aanwezig aangezien Nederlandse Twitteraars haatdragend

communiceren over andere deelnemers. Het is mogelijk dat mensen online sneller geneigd zijn om

hatelijke en cynische opmerkingen te maken dan wanneer zij fysiek bijeen zijn. Dit is echter niet uit

een corpusanalyse af te leiden. Eventueel vervolgonderzoek zou dus moeten aantonen in hoeverre

Twitter een medium is waar inhoudelijke en kritische meningen en discussies worden gevormd.

Ten slotte ligt tijdens het Eurovisie Songfestival op Twitter bovendien vooral de focus op de

status van de eigen landgenoten waardoor de veronderstelling is dat Twitter wel verbondenheid on-

der de Nederlanders creëert maar niet onder alle andere deelnemers. De vraag is echter of dit geen

gevolg is van de competitie. Het feit dat het Eurovisie Songfestival een competitie is zorgt ervoor

dat mensen waarschijnlijk meer gefocust zijn op hun eigen land. Dit kan nu echter alleen uit de be-

richten op Twitter worden gezien en niet of dit daadwerkelijk ook zo is. Eventueel vervolgonder-

zoek zou dit moeten uitwijzen.

Eén ding lijkt zeker te zijn: om ervoor te zorgen dat een evenement als het Eurovisie Song-

festival voor verbroedering en één Europese identiteit zorgt, mag en moet de diversiteit juist worden

geaccepteerd. Het Eurovisie Songfestival is een schouwspel van nationale en regionale sentimenten

en kleuren en toont dat de landen en volken binnen Europa de behoefte hebben om zichzelf te laten

zien. Om Europese verbroedering en identiteit te verwezenlijken is erkenning en herkenning van de

diversiteit binnen Europa juist een noodzakelijke voorwaarde; ook op Twitter.

27

Literatuur

Anderson, B. 1991. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London, UK: Verso. Biber, D., S. Conrad en R. Reppen. 1998. Corpus Linguistics: Investigating Language Structure and Use. Cambridge: Cambridge University Press.

boyd, danah, S. Golder, en G. Lotan. 2010. Tweet, Tweet, Retweet: Conversational Aspects of Retweeting on Twitter. HICSS-43. IEEE: Kauai, HI, January 6.

Broadband TV news. R. Briel. 11 juni 2014. 'Twitterrecord Eurovisie Songfestival in Social TV Ratings mei'. Geraadpleegd 14 juni 2014, van: http://www.nederland.broadbandtvnews.com/2014/06/11/twitterrecord-eurovisie-songfestival-in-social-tv-ratings-mei/

Cohen, E. en C. Willis. 2004. One nation under radio: digital and public memory after September 11. New Media & Society 6(5): 591-610.

Cover, R. 2012. Performing and undoing identity online: Social networking, identity theories and the incompatibility of online profiles and friendship regimes. Convergence 18(2): 177-193.

DeNora, T. 2006. “Music and Self-Identity.” In The Popular Music Studies Reader, geredigeerd door A. Bennett, B. Shank and J. Toynbee, 141-147. London: Routledge.

Dijck, J., van. 2011. “Jose van Dijck over de TOP 2000 en sociale media.” In De Muziek zegt alles: De TOP 2000 onder Professoren, geredigeerd door D. Draaisma, H. Wijfjes en A. Vingerhoets, 137-140. Amsterdam: L.J. Veen.

Dijck, J., van. 2012. Tracing Twitter: The Rise of a Microblogging platform. International Journal of Media and Cultural Politics 7(3): 333-348.

Deller, R. 2011. Twittering on: Audience research and participation. Participations 8(1): 216-245.

Deller, R. en S. Hallam. 2011. Twittering on: Audience research and participation using Twitter. Participations Journal of Audience & Reception Studies 8 (1): 216-245.

Erfgoedbalans. 2009. “Wat is erfgoed?”. Geraadpleegd 24 mei 2014, van: http://erfgoedbalans.cultureelerfgoed.nl/sites/default/files/Erfgoedbalans%20H1.pdf.

Frissen. V.. 2004. De domesticatie van de digitale wereld. Rede uitgesproken bij de aanvaarding vanhet ambt van bijzonder hoogleraar ‘ICT en Sociale Verandering’ vanwege het LIFT-fonds van TNO aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam op 25 juni 2004.

Graham, B.. 1998. Modern Europe, Place, culture, identity. London: Arnold.

Hall, S.. 1990. “Cultural identity and diaspora.” In Identity: community, culture, difference,

28

geredigeerd door J. Rutherford, 222-237. London: Lawrence & Wishart.

Kraut, R., S. Kiesler, B. Boneva, J. Cummings, V. Helgeson en A. Crawford. 2002. Internet Paradox Revisited. Journal of Social Issues 58(1): 49-74.

Kwak, H., L. Changhyun, H. Park en S. Moon. 2010. “What is Twitter, a Social Network or a News Media?” Proceedings of the 19th International World Wide Web (WWW) Conference, Raleigh NC (USA).

McPherson, M., L. Smith-Lovin en J.M. Cook. 2001. Birds of a Feather: Homophily in Social Networks. Annual Review of Sociology 27: 415-444. ftp://www.soc.cornell.edu/csi/Networks/mcpherson%20smith-lovin%20cook%20ars.pdf.

Meijer, A. 2013. “Be My Guest: Nation branding and national representation in the Eurovision Song Contest.” Masterscriptie., Universiteit van Groningen.

Palmer, C. 2001. Outside the Imagined Community: Basque Terrorism, Political Activism, and the Tour de France. Sociology of Sport Journal 18(2): 143-161.

Paßmann, J., T. Boeschoten, en M. T. Schäfer. 2013. “The Gift of the Gab: retweet cartels and gift economies on Twitter.” in Twitter and Society, geredigeerd door K. Weller, A. Bruns, J. Burgess, M. Mahrt en C.Puschmann, C. New York: Peter Lang.

Putnam, R.. 2000. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community.New York: Simon & Schuster.

Raykoff, I. en R. Tobin. 2007. “Introduction.” In: A Song for Europe: Popular Music and Politics inthe Eurovision Song Contest. Geredigeerd door Ivan Raykoff en Robert Tobin. Hampshire: Ashgate.

Rogers, R. 2013. Digital Methods. Cambridge, MA: MIT Press.

Rogers, R. 2013a. “Debanalizing Twitter: The Transformation of an Object of Study.” In Proceedings of the 3rd Annual ACM Web Science Conference Paris, geredigeerd door M. Bernstein,L. Adamic, H. Alani, A. Monnin en R. Rogers, 320-329. New York: ACM.

Staa, A. van en J. Evers. 2010. 'Thick analysis': strategie om de kwaliteit van data-analyse te verhogen. KWALON 43 (15): 1.

Strauss, A.L. en J. Corbin. 1998. Basics of qualitative research: techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks, CA: Sage.

Takhteyeva, Y., A. Gruzdb en B. Wellman. 2012. Geography of Social Networks. Social Networks 34: 73-81.

Todorov, T. 2008. Angst voor de barbaren. Amsterdam: Atlas-Contact.

Turino, T. 1999. Imagination, identity and experience: A peircian semiotic theoryfor music. Ethnomusicology 43(2): 221-255.

Verhoeven, N. 2011. Wat is onderzoek? Den Haag: Lemma Uitgevers.

29

Vingerhoets, A. 2011. “Muziek en emotie: een wetenschappelijk raadsel.” In De muziek zegt alles: De TOP 2000 onder professoren, geredigeerd door D. Draaisma, H. Wijfjes en A. Vingerhoets, 113-136. Amsterdam: L.J. Veen.

Williams, D. 2006. On and off the Net: Scales for social capital in an online era. Journal of Computer-Mediated Communication 11 (2): 593-628. Wellman, B. 2011. “Studying the Internet through the Ages.” In The Handbook of Internet Studies, geredigeerd door M. Consalvo en C. Ess, hoofdstuk 1. T Oxford: Wiley-Blackwell.

Zappavigna, M. 2011. Ambient affiliation: A linguistic perspective on Twitter. New Media Society, 13, 788-806.

Zeijden, van der. A. 2012. “Dilemma’s en vraagpunten met betrekking tot immaterieel erfgoed.” Volkskunde 113 (3): 343-359. Geraadpleegd 30 juni, 2014. http://www.albertvanderzeijden.nl/publicaties/Volkskunde%202012%203%20Albert%20van%20der%20Zeijden%20Allerzielen%20als%20immaterieel%20erfgoed.pdf.

Zoonen, L. van 2005. Media, Cultuur en Burgerschap: een inleiding. Amsterdam: Spinhuis.

30

31