LUMC Magazine 3 2015

JUNI 2015#3

JUNI 2015#3

EN DAN… WEER NAAR HUIS!

Zorg voorbij de drempel van het ziekenhuis

Welk medicijn slaat bij u het beste aan?

DE STRĲ D AAN MET

MIGRAINERichtlijnen en samenspraak

gaan hand in hand(NIET)

VOLGENS HET BOEKJE

LM1503_01_Cover.indd 1 10-06-15 13:59

LUMC MAGAZINE2

‘Alleen als het regent neem ik de auto’

FOTO

: MA

RC D

E H

AA

N

LM1503_02-03_AanDeSlag+Inhoud.indd 2 10-06-15 14:50

Drie dingen met plaatje: En dan… weer naar huis!Zorg voorbĳ de drempel van het ziekenhuis

En verder

LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM3

Inhoud

RichtlijnenRICHTLĲ NEN EN SAMENSPRAAK GAAN HAND IN HAND

En verder

De strijd aan met migraineEn dan… weer naar huis!

Gerrit-Jan Liefers gaat aan het werk LUMC-nieuws Infografi sch Rond de intensive care In de wachtkamer Uit de kunst De twee gezichten van de zon

De kennismaking Afkicken van pĳ nstillers Recept Gezonde kokoscurry Agenda De werkdag van Gerrit-Jan zit erop Post van… mevrouw Gordĳ n-Vogels

18

8 14

KOM JE ELKE DAG OP DE FIETS? “In principe wel. Ik woon redelĳ k dichtbĳ en doe er met de fi ets een klein kwartiertje over. Als het slecht weer is, pak ik soms de auto, maar daar moet ik dan met mĳ n vrouw over strĳ den. Als het ‘s ochtends regent, kĳ ken we naar buiten en roept een van ons snel: Ik neem vandaag de auto!”

WAT VOOR DAG HEB JE VANDAAG VOOR DE BOEG?“Op donderdag draai ik poli, daar spreek ik mensen die geopereerd zĳ n of die we de komende weken gaan opereren. Ik begin de dag met een multidisciplinair overleg, waarbĳ we vanuit verschillende vakgebieden onze patiënten bespreken.”

ALS ONCOLOGISCH CHIRURG VOER JE NATUURLĲ K OOK SLECHTNIEUWSGESPREKKEN. VANDAAG OOK?“Ik weet niet of ik ze vandaag heb staan, maar die komen zeker voor. Het is een lastig, maar heel belangrĳ k on-derdeel van mĳ n vak en ik kan er zelfs voldoening uit halen. Want met het op een juiste manier vertellen dat het niet altĳ d goed gaat, kun je mensen ook steun bieden.” (JdG)

Lees op pagina hoe Gerrit-Jans dag verliep!

Gerrit-Jan Liefers, oncologisch chirurg:

“ Ook uit slecht-nieuwsgesprekken kan ik voldoening halen”

LM1503_02-03_AanDeSlag+Inhoud.indd 3 10-06-15 14:51

LUMC MAGAZINE4

lumcnieuws

vraagje aan

Ja, dat kan. We vinden het belangrijk dat patiënten goed eten. Daarom komt

de voedings- en huishoudassistent voor ontbijt en lunch langs met een broodbuf-fetwagen. Je kunt dan kiezen waar je op dat moment zin in hebt. De assistenten proberen patiënten die weinig trek heb-ben ook te motiveren om iets te eten. Die wagen is een soort rijdende koelkast. Er zitten veel verschillende soorten brood en beleg in, maar ook allerlei soorten pap, fruit en drank. Op sommige dagen zit er ook een extraatje bij, zoals een crois-sant of een slaatje. Het avondeten bestellen patiënten via een formulier. Patiënten die bijvoorbeeld moeite hebben met kauwen, kankerpa-tiënten die speciale eiwitrijke voeding nodig hebben of mensen die geen gluten mogen, krijgen automatisch een aange-past formulier met geschikte gerechten. Er zijn ook speciale formulieren voor kinderen. Daarop staat dan bijvoorbeeld kibbeling in plaats van zalmfilet. Er is voldoende keus voor iedereen: ook voor vegetariërs en mensen die geen varkens-vlees eten. We hebben hier wel eens patiënten die erg lang opgenomen zijn en een bijzondere wens hebben – pas zei een meneer: ‘Ik heb zó’n trek in een broodje halfom… Daar weten we meestal wel een mouw aan te passen. Of patiënten ook zelf de pizzakoerier mo-gen bellen? Ja, alleen kunnen we dan niet garanderen dat het voedsel veilig is. Zelf werken we volgens wettelijke strenge hy-giënerichtlijnen, we hebben het Keurmerk Voedselveiligheid in huis.

Mirjam Deegens, adviseur BedrijfsBureau Zorgservices & voeding

K an iK zelf Kiezen wat iK eet als iK in het lUMC lig?

Te veel licht ’s nachts kan leiden tot overgewicht, zo ont-dekten onderzoekers van het LUMC. Verstoring van het dag-nachtritme zorgt ervoor dat het bruine vetweefsel, bedoeld om ons lichaam op tempera-tuur te houden, minder energie verbrandt. “Tot 2003 dachten onderzoe-kers dat alleen baby’s bruin vet hadden”, zegt onderzoeker prof. Patrick Rensen. “Maar

ook volwassenen blijken het te hebben, boven de sleutelbeen-deren en langs de aorta.” De LUMC-studie, gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift PNAS, laat zien dat de warm-tehuishouding ook door licht wordt aangestuurd. “Om je bruine vet actief te houden lijkt het belangrijk om te slapen in een koele en donkere kamer”, aldus Rensen.

meer overgewicht door nachtelijk licht

Mensen die steeds opnieuw blaas-ontstekingen krijgen, slikken nu volgens de richtlijnen preventief antibiotica. Maar de bacteriën die de ontsteking veroorzaken, worden steeds vaker ongevoelig voor deze medicijnen. Reden om

Blaasspoeling tegen Blaas ontstekingen

lees meer in de lumc-nieuwsbriefOntvang ook elke twee weken het meest actu-ele nieuws van het LUMC in uw mailbox! Abonneer u via www.lumc.nl/nieuwsbrief.

LM1503_04-05_KortNieuws.indd 4 10-06-15 15:59

LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM5LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM5

Ziekenhuizen zij n er niet voor niets. Soms is een opname in het ziekenhuis echt het beste. Maar eerlij k is eerlij k: al doen zorg-

verleners nog zo hun best om het ons naar de zin te maken, we zij n toch allemaal het liefste thuis. Daar waar we onze eigen spulletjes om ons heen hebben, in ons vertrouwde bed kun-nen slapen en waar het ruikt naar … nou ja, naar thuis. Het is niet voor niets een standaardvraag van het bezoek: weet je al wanneer je weer naar huis mag? Mevrouw Schouten, die u op de voorpagina van dit magazine ziet, brak bij een ongelukkige val-partij haar pols én haar heup. Ze moest geope-reerd worden en verbleef een aantal dagen in het LUMC. Op de foto is ze zojuist ontslagen. Haar dochter brengt haar met een rolstoel naar Revitel, een zorghotel op steenworp afstand van het LUMC. Daar kan mevrouw Schouten ver-der herstellen. Want tja, lang niet iedereen is bij ontslag uit een ziekenhuis weer helemaal de oude. Daarom roept een naderend ontslag uit het ziekenhuis – naast de blij dschap – vaak ook vragen op. Welke nazorg is er? Wie regelt wat? Hoe moet dat als ik mezelf nog niet kan aankle-den? Journaliste Masja de Ree zocht het alle-maal voor u uit (blz. ). Verder in dit nummer onder andere: hoe bepaalt de arts wat voor mij de beste behandeling is? Volgt hij daarbij strikt de richtlij nen of mag hij ook afwij ken, en heb ik zelf ook nog een stem? (blz. ) Migraine is een veelvoorkomende en belastende ziekte. Het LUMC is gespecialiseerd in de behandeling ervan en doet ook veel we-tenschappelij k onderzoek. Wist u dat veel mi-grainepatiënten medicij nen gebruiken die voor hen niet optimaal zij n? (blz. ). En tot slot: het duurde lang, maar de zomer is eindelij k aange-broken. Geniet ervan, maar pas een beetje op voor de zon! (blz. )

WEER NAAR HUIS

Diana de Veld eindredacteur

Uw reacties én suggesties voor komende

nummers zij n zeer welkom! [email protected]

op zoek te gaan naar alternatieven. Bij voorbeeld een blaasspoeling. Daarbij wordt het sterke antibioticum gentamicine, dat niet geschikt is om te slikken, rechtstreeks in de blaas gebracht. Het LUMC en het Haga-Ziekenhuis gaan onderzoeken of dit

inderdaad beter is. Had u het afgelo-pen half jaar minimaal drie maal een blaasontsteking, of minimaal vier maal in het afgelopen jaar? Dan komt u in aanmerking voor deelname aan het onderzoek. U kunt zich melden bij uw huisarts.

Blaasspoeling tegen Blaas ontstekingen

Diabetes type

2 Bloedtest voor vroege opsporing van kanker

3 Fibreuze dysplasie

Leukemie

Hartfalen

De Bontius Stichting werft fondsen voor wetenschappelij k onderzoek in het LUMC. Van alle ontvangen donaties gaat % naar onderzoek. www.bontiusstichting.nl

Ziektes en onderzoeksprojecten waarvoor de Bontius Stichting gift en ontving

nies- en snotter-verwachtingLast van hooikoorts? Speciaal voor pati-enten die allergisch zij n voor graspollen heeft het LUMC nu een zesdaagse hooi-koortsverwachting. Die is gebaseerd op tellingen van de pollenvanger op het dak van het LUMC (foto) en de weers-verwachting van Meteoconsult. Op een kaart van Nederland ziet u per regio hoe gunstig de hooikoortsverwachting is. www.lumc.nl/hooikoortsverwachting. FO

TO: M

ARC

DE

HA

AN

LM1503_04-05_KortNieuws.indd 5 10-06-15 14:23

1

2

3

4

5

67

8 9

10

LUMC MAGAZINE6

DAT?HOE ZIT

Infografi sch Rond de intensive care

INFO

GR

APH

IC: L

OEK

WEĲ

TS

Schrikken van een kuch of van iemand die opeens in de kamer staat, terwĳ l het gewoon je partner

is. Wat is dat, vraagt lezeres Gerda () zich af. En wat valt er aan te doen?“Sommige mensen zĳ n duidelĳ k schrikachtiger dan anderen”, zegt dr. Irene van Vliet, psychiater bĳ het LUMC. “Het deel van de hersenen dat waarschuwt bĳ dreigend gevaar, is dan te gevoelig afgesteld. Het wordt te snel geactiveerd.”Het is op zich goed dat we zo’n alarmsysteem heb-ben, benadrukt Van Vliet. “Als je op straat in een ge-vaarlĳ ke situatie belandt of als je een vreemd geluid hoort, dan moet je lichaam daar gewoon op reage-ren. Dat is levensnoodzaak.” Maar het alarmsysteem kan ook te actief zĳ n. “Op MRI-scans kunnen we dat

zien. Bĳ snel angstige mensen reageert het alarm-systeem actiever en feller dan bĳ anderen. Dat kan wĳ zen op een psychisch trauma, zoals posttraumati-sche stress-stoornis of burn-out, maar dat hoeft niet. Soms is het een kwestie van temperament. Kĳ k naar de eerste zwemles. De een springt in het bad zon-der dat ‘ie zelfs maar kan zwemmen, de ander durft niet in het diepe. Als jouw ouders, broers of zussen het ook hebben, is het duidelĳ k een familietrekje en heeft het met erfelĳ kheid te maken.”Wat kan helpen? “Je iedere keer weer realiseren dat er uiteindelĳ k geen gevaar is. Dan ga je er op den duur mogelĳ k anders mee om.” En kom je er alleen niet uit, dan is het nuttig om samen met een psycho-loog te oefenen, aldus Van Vliet. (JO)

‘Waarom schrikt de een sneller dan de ander?’

Het LUMC heeft een intensive care met bedden, verdeeld over vier units, en een kinder-IC met bedden. Er is een aantal behan-delmogelĳ kheden die andere IC’s niet hebben, zoals apparatuur die de hart- en longfunctie tĳ delĳ k volledig overneemt (ECMO) bĳ zeer ernstige longontsteking. Op de IC liggen veel patiënten die een hart-

operatie of andere operatie hebben ondergaan. Andere redenen zĳ n o.a. een septische shock, een reanimatie of ernstige ademhalings-problemen door COPD. Het LUMC is verwĳ scentrum voor de ziekste patiënten uit de regio. Er is ook een medium care: een IC-light, zonder beademingsapparatuur () en dialyse (), met plek voor patiënten.

1 IC-bed Kan omhoog en omlaag,

dat geldt ook voor het hoofd- en voeteneind.

2 Monitor Meet o.a. het hartritme,

het zuurstofgehalte en de bloeddruk.

3 Beademingsmachine Ondersteunt de ademhaling of

neemt deze, indien noodzakelĳ k, volledig over.

4 Spuitenpomp Zorgt dat de patiënt de verschil-

lende medicĳ nen nauwkeurig toegediend krĳ gt.

5 Voeding Wordt via een neussonde of

via de bloedbaan ingebracht

6 Bedgebonden kar Allerlei benodigdheden voor de

verzorging van de patiënt, zoals schaar, infuusbenodigdheden, wasdoekjes, etc.

7 Computer Toegang tot het elektronisch

patiëntendossier (EPD).

8 Infuuspomp Zorgt voor juiste hoeveelheid

vocht en medicĳ nen.

9 Drukzakken Nodig voor het meten

van de bloeddruk.

10 Dialyse Zuivert het bloed als de

nieren niet goed werken.

Ook een vraag? Mail hem naar [email protected]. De rubriek ‘Hoe zit dat?’ is niet bedoeld

voor vragen over persoonlĳ ke gezondheidsklachten: daarvoor kunt

u beter terecht bĳ uw eigen arts.

In de rubriek ‘Hoe zit dat?’ kunnen lezers een vraag stellen

aan een expert van het LUMC.

LM1503_06_InfoGraphic_HoeZitDat.indd 6 10-06-15 14:12

FOTO

: MA

RC D

E H

AA

N


Waarom bent u hier?Vanwege prostaatkanker. In is mĳ n prostaat wegge-haald, maar sinds een jaar is de kanker weer terug. Vorige week ben ik hier al geweest om bloed te prikken. Daar krĳ g ik straks de uitslag van.

Heftig, prostaatkankerJa, mĳ n vader is eraan overleden. Dus ik had wel even de schrik te pakken. Hĳ werd , na drie jaar ziekte. Tweeënhalf jaar heeft hĳ op bed gelegen. Dat speelde wel in mĳ n achterhoofd.

Bent u nerveus?Ja, ik ben wel zenuwachtig. Ik denk dat mĳ n bloedwaarde te hoog is. En dan moet ik bestraald worden. Zeven weken achter el-kaar, vĳ f dagen per week.

U komt uit Ĳ muiden, waar-om komt u helemaal naar het LUMC? Normaal gaan we naar Haar-lem of naar Amsterdam. Maar de uroloog van het Kennemer Gast-huis adviseerde me om voor de prostaatoperatie naar het LUMC te gaan. Hĳ zei: daar zĳ n ze heel goed op dat gebied.

Vindt u dat ook? Ja, zeker. En ze zĳ n hartstikke vriendelĳ k. Ik wil altĳ d een af-spraak na tienen, vanwege het

verkeer op de A. Daar houden ze altĳ d rekening mee. ’t Is alleen jammer dat de bloed-

afname tegenwoordig centraal is. Nu moet ik eerst een num-mertje trekken. Maar dat gaat ook wel snel hoor. En ik snap ook dat het voor de organisatie handiger is.

Wat doet u meestal in de wachtkamer?Ik klets wat met mĳ n vrouw of ik lees een boekje. Ik kĳ k ook naar de andere mensen en dan denk ik: die hebben het ook. En zo kĳ ken ze ook naar mĳ , denk ik dan.

Wim Koekenbier, 67 jaar, getrouwd, twee zoons. In de wachtkamerWachtkamer polikliniek Urologie

‘ Ik kijk naar de andere mensen en dan denk ik: die hebben het ook’

TEKST: DICK DUYNHOVEN

LM1503_07_Wachtkamer.indd 7 10-06-15 14:47

LUMC MAGAZINE8

>

En dan… weer naar huis!

Als patiënt ziet u ernaar uit: u mag weer naar huis. Hoe gaat het ontslag in zijn werk? Gaat u naar uw eigen huis of misschien een verpleeghuis? En wat als het nog niet lukt om zelf aan te kleden?tekst: Masja de Ree > foto’s: aRno Massee

de dochter van mevrouw Schouten komt de kamer binnen. In de rolstoel die ze voortduwt, brengt ze straks haar moeder naar Topaz Revitel. Dat is een

zorghotel op honderd meter afstand van het LUMC. Mevrouw Schouten (62) wordt vandaag namelijk ontslagen uit het ziekenhuis!Tien dagen geleden is ze gevallen. “Ik wilde net de deur openmaken toen mijn hond een kat zag, een sprong maakte en mij omver trok. Daar lag ik in mijn uppie. Mijn man was niet thuis, gelukkig had ik mijn telefoon bij me.” Haar schoonzoon bracht haar naar de huisartsenpost: een gebroken pols, constateerde de dokter. In het LUMC bleek echter dat ook haar heup is gebroken. “Gelukkig was er plaats en kon ik de volgende ochtend geopereerd worden.” De dag na de operatie komt ook een ‘transferverpleegkun-

LM1503_08-12_WeerNaarHuis.indd 8 10-06-15 14:25

leids universitair medisch centrum9


LUMC MAGAZINE10

Welke nazorg is er? Familie, mantelzorgers Huishoudelijke hulp via het Wmo-loket van de gemeente Thuiszorg Medische Specialistische Verple-ging Thuis (MSVT). Dit valt onder verantwoordelijkheid van de LUMC-specialist. Zorg wordt geleverd door een wijkverpleegkundige. Revalidatiecentrum Verpleeghuis/zorghotel Hospice Logeer- of herstelbed in verzor-gingshuis Ook zijn hulpmiddelen, maaltijden of alarmering mogelijk. De transfer-verpleegkundige kan helpen dit te regelen.

dige’ langs om te bespreken hoe het verder moet als ze het ziekenhuis mag verlaten. Voor haar pols wordt ze enkele dagen later opnieuw geopereerd.

TransferbureauDe zorg van het ziekenhuis stopt in principe bij het ont-slag van de patiënt. Maar het LUMC ondersteunt patiënten wel bij de overgang naar huis of een plek in een revalida-tiecentrum of verpleeghuis. Het Transferbureau leidt jaar-lijks het ontslag van ongeveer 2800 patiënten in goede banen. Het gaat dan om patiënten die nog hulp nodig heb-ben: bijvoorbeeld bij de persoonlijke verzorging, het reva-lideren of de verzorging van een wond. Annette van der Zwet, hoofd van het Transferbureau: “De arts bepaalt welk na-traject de patiënt volgt na de ziekenhuisopname. Ver-volgens komen wij bij de patiënt langs om te bespreken

wat er mogelijk is.” Het Transferbureau legt contact met een thuiszorgorganisatie in de regio waar de patiënt woont, of regelt een revalidatieplaats in een revalidatiecentrum of verpleeghuis. “In een revalidatiecentrum ligt het tempo van de revalidatie hoger dan in een verpleeghuis. Het hangt af van de conditie van de patiënt wat de beste keuze is.” Bij aanmelding voor een revalidatie centrum komt ook altijd een revalidatiearts langs bij de patiënt.Patiënten die naar huis gaan, krijgen na enkele dagen huis-bezoek van een wijkverpleegkundige van de thuiszorg. Die controleert of de patiënt genoeg zorg krijgt, en past de zorg zo nodig aan.

Mevrouw Schouten werd uitgelegd dat ze nog hulp nodig zou hebben na haar ontslag uit het ziekenhuis. “Omdat ik ook mijn pols heb gebroken, kan ik geen krukken gebrui-

Het Transferbureau van het LUMC leidt jaarlijks het ontslag van ongeveer 2800 patiënten in goede banen



>

ken. Dat is lastig.” Ze wijst op een speciale rollator met elleboogsteunen. “Daar loop ik mee. Ze raadden me Revitel aan: vlakbij het LUMC, dat is handig als ik op controle moet. En het schijnt goed te zijn.” Al in het zie-kenhuis kreeg mevrouw Schouten meer informatie over Revitel. “Ze hebben me gewaarschuwd dat het geen zie-kenhuis is. Je moet veel zelf doen, of zelf vragen om hulp.”

SamenwerkingOm ervoor te zorgen dat de overgang vanuit het zieken-huis goed verloopt, werkt het LUMC nauw samen met zorgorganisaties TOPAZ en Marente, en met het Rijnlands Revalidatiecentrum. Er zijn speciale afspraken gemaakt voor patiënten die een operatie aan knie, heup of rug ondergaan, en voor patiënten die een hersenbloeding of herseninfarct (CVA) hebben gehad.

Physician assistent neurologie Martine van der Slot legt uit: “Om ervoor te zorgen dat patiënten met een CVA zo goed mogelijk revalideren, maken we al op de eerste werkdag na opname een revalidatieplan. Dat komt tot stand op basis van de indrukken van de fysiotherapeut, ergotherapeut, verpleegkundige, revalidatiearts, zaal-arts en zo nodig de logopedist. We melden de patiënt ook direct aan voor de thuiszorg of revalidatie. Dat voorkomt onnodig wachten op het moment dat de patiënt medisch gezien klaar is om het ziekenhuis te verlaten.”De meeste mensen willen ondanks de schrik van de onverwachte opname het liefst naar huis. Van der Slot: “Maar soms is revalidatie op een plaats met meer zorg nodig. Dat leggen we dan uit.”

Mevrouw Schouten zal verder herstellen in Topaz Revitel, een zorghotel vlakbij het LUMC


LUMC MAGAZINE12

vragen wat wel en niet vergoed wordt als het gaat om zorg of hulpmiddelen thuis. Er kunnen namelijk verschillen zijn tussen de zorgverzekeraars.“Er wordt steeds meer van patiënten verwacht”, zegt Van der Zwet. Voor huishoudelijke hulp moet een patiënt in eerste instantie een beroep doen op mantelzorgers. Als die er niet zijn of als die hulp niet voldoende is, dan kan de patiënt zich wenden tot het Wmo-loket van de woon-gemeente.Het vervoer naar huis of het revalidatiecentrum of ver-pleeghuis regelt de patiënt zelf, behalve als een ambulance noodzakelijk is.

Laatste kopje theeBij mevrouw Schouten is inmiddels de arts gearriveerd voor het ontslaggesprek. Hij geeft wat laatste tips en er worden papieren getekend. “Tot over een paar dagen op de poli!”Dochter Debby pakt samen met verpleegkundige Chris de spullen in. Mevrouw Schouten drinkt op bed een laatste kopje thee. “Ze hebben goed voor me gezorgd hier”, concludeert ze. Dan is het tijd om afscheid te nemen van haar kamer-genoot. In Revitel wordt mevrouw Schouten opgevangen door een gastvrouw. Haar kamer is ruim en het uitzicht mooi. “Krijg ik ook een rollator?”, vraagt ze meteen. “Dan ben ik mobiel.” Dat wordt geregeld. De fysiotherapeut komt zo langs. Die bespreekt ook het revalidatiepro-gramma met haar. Mevrouw Schouten zal enkele weken in Revitel blijven. Daarna gaat ze écht naar huis. ll

Aandacht voor ouderenMet name oudere patiënten kunnen zich na een zieken-huisopname thuis soms minder goed redden dan daarvoor: bijvoorbeeld omdat ze door het liggen veel spierkracht verloren hebben, of omdat ze in de war zijn. Om te voorko-men dat zij achteruitgaan, worden alle patiënten van zeventig jaar en ouder gescreend op het risico op vallen, ondervoeding, fysieke beperkingen of verwardheid. Zo nodig komt een verpleegkundig specialist van de Consul-tatieve Dienst Ouderen langs. Die brengt de risicogebieden zorgvuldig in kaart en stelt maatregelen voor. Verpleeg-kundige Map Boting maakt deel uit van dit team. “Bij het risico op verwardheid doet de verpleging bijvoorbeeld drie keer per dag een korte observatie”, legt ze uit. “Zo merken we het direct als het niet goed gaat. Foto’s van thuis, een kalender en elke ochtend even vertellen dat de patiënt in het ziekenhuis is en waarom, kan preventief werken. Net als rust creëren bij het bezoekuur, of een familielid dat blijft slapen.” Boting geeft ook tips voor thuis. “Mensen schatten hun eigen kunnen niet altijd goed in. Soms haal ik iemand over om met een rollator te gaan lopen. Ik snap dat die stap las-tig kan zijn, maar als je valt en iets breekt, lever je pas écht vrijheid in.”

Nieuwe regelsDoor de veranderingen in de zorgwetten valt de thuiszorg sinds dit jaar onder de zorgverzekeringswet en niet meer onder de AWBZ. Hierdoor hoeven patiënten geen eigen bijdrage meer te betalen. Van der Zwet raadt aan om na te

In Revitel wordt mevrouw Schouten opgevangen door een gastvrouw. Haar kamer is ruim en het uitzicht mooi



Het LUMC verzamelt kunst vanuit de gedachte dat mensen zich prettiger voelen in een mooi ingericht zieken-huis. Wilt u zelf eens in deze rubriek aan het woord komen over een kunst-werk uit de LUMC-collectie? Mail dan naar [email protected].

VROLĲ KE VOGELSUit de kunst Mariet van Diggelen over ‘Kissing birds’

Mariet van Diggelen (1953) is sinds haar hartinfarct in 2013 patiënt bĳ de afdeling Hartziekten. Ze komt met haar man Frank Choufoer langs dit kunstwerk op de begane grond, als ze van de hoofdingang naar de poli loopt.

Waarom dit kunstwerk?Ik word hier helemaal blĳ van! Het is zo vrolĳ k. Dat kun je goed gebruiken als je in het ziekenhuis komt. Ik hou zelf ook erg van vogels. Ik zie ze graag in mĳ n tuin bezig, zeker nu ik ben afgekeurd en niet meer kan werken als onderwĳ zeres op de basisschool.

Waar denkt u aan als u dit kunstwerk ziet?Ik dacht eerst dat de ene vogel de andere tegenhoudt, omdat hĳ samen wil blĳ ven. Dat vond ik wel een mooi beeld. Maar het heet ‘Kissing birds’, dus ze geven elkaar een kus.

Wat doet kunst met u?Als we in het LUMC komen, dan lopen mĳ n man en ik altĳ d eerst naar de Galerie om de wisselende exposities te bekĳ ken. Ik ben meestal erg gespannen als ik hier kom. Ik heb sinds mĳ n hartinfarct veel meegemaakt – gedotterd, gecatheteriseerd, ik zat zelfs in een rolstoel. Kunst helpt me te kalmeren en mĳ n gedachten te verzetten, het maakt me nieuwsgierig naar de kunstenaar. Sinds ik niet meer werk ben ik zelf ook gaan tekenen en schilderen. Ja, ook vogels.

FOTO

: MA

RC D

E H

AA

N

OVER HET KUNSTWERK Menashe Kadishman (-), ‘Kissing Birds’, . Staal, glas en steen, x cm.In fuseerden het Academisch Zie-kenhuis Leiden (AZL) en de faculteit Geneeskunde van de universiteit tot het LUMC. Ter gelegenheid daarvan schonk de Raad van Bestuur dit beeld aan het LUMC. Twee vogels uit één stuk plaatstaal lĳ ken zich met elkaar te verenigen. De kussende vogels staan zo symbool voor de fusie.Menashe Kadishman (Israel, Tel Aviv, ) snĳ dt mensen dierfi guren uit. Door de stilering van de silhouetten overstĳ gen ze het anekdotische en staan ze symbool voor universele be-grippen als lĳ den en rouw, maar ook voor geboorte en verzoening. Voor Kadishman zĳ n natuur en kunst onlos-makelĳ k met elkaar verbonden. Eind jaren vĳ ftig verhuisde hĳ van Tel Aviv naar Londen, waar hĳ experimenteer-de met staal, aluminium en glas. Be-kend werd zĳ n installatie in voor het Joods Museum in Berlĳ n: honder-den gezichten van metaal , met open mond uitgestald op de vloer. Menashe Kadishman overleed in mei dit jaar op -jarige leeftĳ d.

LM1503_13_Kunst.indd 13 10-06-15 15:08

lUMC MagaZine14

haMerende hooFdpĲ nWelke medicijnen moet je nemen tegen migraine?

Migraine zorgt voor heel wat verloren werkdagen en in het

water gevallen feestjes. Het loont de moeite om goed uit te zoeken welke medicijnen het beste werken, want dat

verschilt per persoon. In het LUMC wordt veel onderzoek

gedaan om de aandoening beter te begrijpen.

TEKST: R AYMON HEEMSKERK > FOTO’S: MARC DE HA AN

veel mensen kennen het: bon-zende hoofdpij n, meestal aan één

kant van het hoofd. Als je daarbij ook nog misselij k bent of geen geluid en licht kunt verdragen, dan heb je vrij -wel zeker migraine. Wie pech heeft is er drie dagen zoet mee, maar het kan ook na een paar uur weer over zij n. “De eerste migraineaanval treedt vaak op in de puberteit of vlak erna. Vanaf middelbare leeftij d nemen de aanvallen meestal af of verdwij nen”, vertelt dr. Gisela Terwindt van de hoofdpij npoli van het LUMC.Terwindt en haar collega’s doen onderzoek naar hoe een migraineaan-val ontstaat. “We weten al goed wat er tij dens een aanval gebeurt. Maar wat wij , en onze patiënten, heel graag willen weten is waarom een aanval op een bepaald moment begint. Wat is de oorzaak? Met die kennis kunnen we betere behandelingen ontwikkelen die echt helpen om aanvallen te voor-komen.” MeesT gesChiKTe MediCĲ nEr zij n nu al verschillende medicij nen waaruit migrainepatiënten kunnen kiezen, maar daar bestaat een aantal problemen mee. “Niet iedere migrainepatiënt slikt de pillen die voor hem of haar het beste werken”, zegt dr. Frans Dekker. Hij deed onder-zoek onder migrainepatiënten en

promoveerde daarop vorig jaar bij het LUMC. “Veel mensen gaan nooit naar de huisarts met hun migraine. Bij -voorbeeld omdat ze niet weten dat ze migraine hebben, of omdat ze denken dat de huisarts niets voor ze kan doen. Ze kopen pillen bij de drogist en die helpen meestal wel, maar lang niet altij d optimaal. Mij n onderzoek laat zien dat er niet één beste middel tegen migraine is”, aldus Dekker. Voor zij n promotieonderzoek liet hij pa-tiënten drie van hun migraineaanval-len bestrij den met paracetamol, drie met ibuprofen en voor drie andere aanvallen kregen ze triptanen, speci-ale migrainemedicij nen die alleen op recept verkrij gbaar zij n. Zowel arts als patiënt wist niet welk middel op welk moment gebruikt werd. Wat bleek? Bij een deel van de patiënten werd de hoofdpij n het meest eff ectief bestre-den met paracetamol, een andere groep was juist het meest gebaat bij ibuprofen en weer andere patiënten waren het beste af met triptanen. In de nieuwe migrainerichtlij nen voor huisartsen is het advies dan ook om mensen verschillende middelen te laten uitproberen. “Frequente migraine is een ernstige aandoening die mensen treft in de bloei van hun leven. Het loont dus absoluut de moeite om heel goed uit te zoeken wat voor iemand persoonlij k het

eXTra gespeCialiseerde ZorgHet LUMC biedt als universitair medisch centrum extra gespeciali-seerde zorg die andere ziekenhuizen in Nederland niet aanbieden. In deze specialistische zorg komen de behandeling van complexe

en zeldzame ziektebeelden samen met oplossingen uit weten-schappelij k onderzoek. Deze zogenoemde ‘topreferentiezorg’

omvat ook de zorg voor patiënten bij wie door een samenkomst van verschillende (chronische) aandoeningen extra aandacht nodig

is. Patiënten die topreferente zorg nodig hebben, komen uit heel Nederland naar het LUMC. Dit geldt ook voor migraine.

LM1503_14-17_Migraine.indd 14 10-06-15 14:33


>

haMerende hooFdpĲ nmeest geschikte medicij n is”, aldus Dekker, die als huisarts in Purmerend werkt. Te veel MediCaTieEen ander probleem is dat migraine-patiënten soms verkeerd met hun medicij nen omgaan. Ze nemen soms uit voorzorg pillen in die daar niet voor bedoeld zij n, bij voorbeeld wan-neer ze naar hun werk moeten. Veel patiënten weten niet dat het gebruik van te veel pij nstillers ook weer hoofdpij n kan uitlokken. Migraine pa-tiënten kunnen daardoor in een vici-euze cirkel terecht komen, waarbij ze meer en meer pij nstillers gaan gebruiken, omdat ze steeds vaker hoofdpij n hebben. “Het sluipt erin, zonder dat mensen zich er van bewust zij n. Het verraderlij ke is dat de pillen de aanvallen vaak wel min-der hevig maken, maar mensen krij -gen er een ander soort hoofdpij n voor terug, die veel vaker optreedt”, aldus Dekker. Hij berekende dat triptanen in Nederland zelfs meer hoofdpij n veroorzaken dan verhelpen.Neuroloog dr. Gisela Terwindt beaamt dat te veel gebruik van medicatie een groot probleem is. In het LUMC is er veel aandacht voor. “Patiënten die te veel medicij nen gebruiken en bij ons op de hoofdpij npoli komen proberen we te laten afkicken. Onze hoofdpij n-

Niet iedere migrainepatiënt slikt de pillen die voor hem of haar het beste werken

LM1503_14-17_Migraine.indd 15 10-06-15 14:33

LUMC MAGAZINE16

Te hoge doseringDe preventieve medicijnen die voor migraine worden gebruikt zijn niet speciaal voor migraine gemaakt. Het zijn bijvoorbeeld bloeddrukverlagers of medicijnen tegen epilepsie. Nieuwe, specifiek op migraine gerichte medicijnen zijn wel in de maak. “De nadruk ligt nog te veel op pijnstillers, terwijl je met preventieve medicijnen gemiddeld de helft van de aanvallen kunt voorkomen. Je slikt ze een aantal maanden en daarna stop je een tijdje om te zien of je weer vaker migraine krijgt. Zo kun je zien of je er baat bij hebt”, legt Dekker uit. Ter-windt is ook van mening dat er meer aandacht zou moeten zijn voor pre-ventieve medicijnen. En zij ziet ook

Hoofdpijn aan één kantMigraine wordt in een aantal soorten onderscheiden, zoals migraine met en zonder aura. Migraine met aura houdt in dat iemand schitteringen, flitsen of golvende beelden ziet aan het begin van de aanval. Ongeveer 30 procent van de migrainepatiënten heeft aurasymptomen. Bij een zeldzamere vorm van migraine (hemiplegische migraine) gaat de aura gepaard met krachtsverlies. Die verschijnselen varië-ren van krachtsvermindering in één hand, tot verlamming in een hele lichaamshelft.Migraine moet niet verward worden met clusterhoofdpijn, waarnaar het LUMC ook onderzoek doet. Ie-mand met clusterhoofdpijn heeft korte periodes van vijftien minuten tot drie uur met zeer ernstige, eenzijdige hoofdpijn. Deze treden één tot tien keer per dag op, met name ’s nachts. De pijn zit dan vaak rond het oog. Typisch voor clusterhoofdpijn zijn verschijnselen zoals een tranend, rood oog, een han-gend ooglid, een verstopte neus of loopneus en/of bewegingsdrang (patiënten kunnen niet stilliggen maar willen graag bewegen).

dat mensen er soms snel mee stoppen vanwege bijwerkingen. “Niet alle huisartsen en neurologen hebben evenveel affiniteit of ervaring met de preventieve behandeling. Patiënten beginnen daarom soms met een te hoge dosering, terwijl je deze midde-len langzaam moet opbouwen om zo min mogelijk last van bijwerkingen te hebben. Wij zien veel patiënten in het LUMC waarbij daarin nog winst valt te halen.”

ChoColadeVeel migrainepatiënten hebben het idee dat hun aanvallen worden uitge-lokt door een bepaald voedingsmid-del, bijvoorbeeld chocolade. Maar vol-gens Terwindt denken patiënten dit vaak ten onrechte. “Bij een begin-nende aanval treden allerlei ver-schijnselen op die voorafgaan aan de hoofdpijn, zoals gapen, vocht vast-houden, vermoeidheid, of gevoelens van stress of somberheid. Ook kan er behoefte aan het eten van bepaald voedsel ontstaan. Als mensen dan bij-voorbeeld chocolade eten en de migraineaanval zet door, dan denken ze dat het door de chocolade komt. Oorzaak en gevolg worden dus omge-draaid. Het is te vergelijken met vrou-wen die vlak voor de menstruatie trek krijgen in lekkere dingen. Niemand

verpleegkundige speelt hier een belangrijke rol bij. Door goede bege-leiding bij dit afkickproces houden meer patiënten het vol.” [zie artikel op pagina 28]

prevenTieve behandelingVoor wie migraineaanvallen liever voorkomt dan bestrijdt zijn er wel degelijk preventieve medicijnen. Pa-tiënten met meer dan twee aanvallen per maand komen hiervoor in aan-merking. “Sommige mensen willen hier niet aan, omdat ze niet elke dag een pil willen slikken. Maar mensen met ernstige migraine kunnen er veel baat bij hebben.” Een groot deel van de migrainepatiënten blijkt ooit pre-ventieve medicijnen geprobeerd te hebben, maar er al snel weer mee gestopt te zijn, vaak vanwege bijwer-kingen, zoals een lage bloeddruk. “Het is jammer dat mensen vaak maar één poging ondernemen met preventieve medicijnen. Als die toe-vallig niet aanslaan, stoppen ze er helemaal mee. Maar er zijn meerdere soorten en ook hier geldt: wat bij de een werkt, werkt niet altijd bij de ander”, aldus Dekker. Hij pleit ervoor om minstens twee of drie middelen uit te proberen.

dr. Gisela Terwindt van de hoofdpijnpoli van het LUMC.

LM1503_14-17_Migraine.indd 16 10-06-15 14:33


denkt dat chocolade in dat geval de menstruatie veroorzaakt. Overigens denken we dat zowel bij migraine als bij menstruatie die voorafgaande ver-schijnselen worden veroorzaakt door een bepaald gebied in de hersenen, de hypothalamus. We zoeken dit nu ver-der uit.” Van maar een paar zaken is echt bewezen dat ze een migraine-aanval kunnen uitlokken, zoals slaap-gebrek en (vrouwelijke) hormonen. Bij vrouwen is vaak sprake van ‘hor-monale migraine’, zij hebben dan vooral last van aanvallen tijdens de menstruatie.

Migraine en depressieMensen die migraine hebben lopen een groter risico om depressief te worden. LUMC-onderzoekers ontdek-ten een aantal jaar geleden dat dit niet komt doordat mensen somber worden van de hoofdpijn. Terwindt: “We hebben aanwijzingen dat het in de genen zit: waarschijnlijk verhogen bepaalde erfelijke factoren zowel de kans op migraine als op depressivi-teit.” Het LUMC doet nu onderzoek naar migraine en depressie onder de ongeveer zesduizend mensen die zich voor het migraineonderzoek in het LUMC hebben aangemeld. “We heb-ben aangetoond dat depressie een risicofactor is voor het chronisch

worden van migraine. We spreken van chronische migraine als iemand de helft of meer dagen van de maand hoofdpijn heeft of pijnmedicatie gebruikt. We denken ook dat er bij patiënten met chronische migraine iets in de hersenen verandert, wat ze blijvend gevoeliger maakt voor terug-kerende migraineaanvallen. Dat onderzoeken we nu met hersen-scans.”Omdat er nog veel onbekend is over migraine, loopt er ook een groot alge-meen onderzoek naar de biochemie in de hersenen van migrainepatiën-ten. Hiervoor wordt hersenvocht van migrainepatiënten afgenomen via een ruggenprik en vergeleken met hersenvocht van gezonde proefperso-nen. “We kijken hierin onder andere naar eiwitten en stofwisselingspro-ducten. Juist omdat we nog niet goed weten hoe een migraineaanval ont-staat, willen we heel breed kijken. De grote vraag is: wat is er anders in de hersenen van migrainepatiënten waardoor er op een bepaald moment een aanval ontstaat?” ll

Met goede begeleiding door een

hoofdpijnverpleeg-kundige lukt het

mensen beter om af te kicken van

medicijnen

feiten over migraine Ruim 15 procent van de mensen heeft

regelmatig een migraineaanval.

Iemand heeft officieel migraine als hij of zij ten minste vijf migraineaanvallen heeft gehad zonder aura, of twee aanvallen met aura. Ongeveer een op de drie vrouwen voldoet hieraan. Bij mannen komt het drie keer minder voor: ongeveer een op de negen mannen lijdt aan migraine.

Veel vrouwelijke migrainepatiënten krijgen tijdens hun zwangerschap minder of geen migraineaanvallen.

Ook kinderen kunnen aan migraine lijden. Bij hen zit de bonzende hoofdpijn vaak aan beide kanten van het hoofd en duurt de aanval meestal korter.

Mensen met migraine hebben meer kans op een aantal andere aandoeningen, zoals flauwvallen, slaapstoornissen, epilepsie en depressie.

Lees meer over migraine en de behandeling op www.lumc.nl/migraine. U kunt zich daar ook aanmelden om mee te doen aan het wetenschappelijk onderzoek naar migraine, en u vindt er informatie over clusterhoofdpijn.

dr. Frans Dekker

LM1503_14-17_Migraine.indd 17 10-06-15 14:33

LUMC MAGAZINE18

LM1503_18-23_Richtlijnen.indd 18 10-06-15 14:35


richtlijnen bepalen niet alles

De beste zorgOm goede zorg te verlenen, maken dokters gebruik van medische richtlijnen. Die zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Maar de allerbeste zorg komt tot stand in samenspraak met de patiënt.TEKST: DICK DUYNHOVEN > IllUSTr aTIE: lEONIE bOS


LUMC MAgAzINe20

Dokters willen hun patiënten de beste zorg geven: een zorgvuldige diagnose en een goede behande-ling. Dat is waarom zĳ dokter wilden worden, daarvoor hebben zĳ gestudeerd en daarom legden

zĳ de eed van Hippocrates af: ‘Ik beloof dat ik de genees-kunst zo goed als ik kan zal uitoefenen ten dienste van mĳ n medemens.’ Behalve die intenties van de dokter zelf, is er de overheid die kwaliteitseisen stelt aan ziekenhuizen en opleidingen, en aan het handelen van de zorgverleners. En er zĳ n medische richtlĳ nen, opgesteld door de beroeps-groepen.

Wetenschappelijk bewezen“Toen ik als arts begon, bestonden die richtlĳ nen nog niet”, herinnert neuroloog prof. Raymund Roos zich. “Je baseerde je handelen op de kennis en ervaring van de opleiders en van jezelf, en op de literatuur. Maar tegen-woordig zĳ n er richtlĳ nen voor bĳ na alle veelvoorko-mende ziekten en aandoeningen. Dat is een zeer waarde-volle verbetering.” Prof. Job Kievit, als chirurg gespecialiseerd in de endo-criene en hoofd/hals-chirurgie, beaamt dat: “Zeker iemand die geen expert is in een bepaalde ziekte, is blĳ dat er een richtlĳ n voor is. Maar ook voor ervaren dokters zĳ n richt-lĳ nen waardevol. De arts die roept: ga weg met die advie-zen, ik weet het zelf veel beter: daar is iets mee aan de hand.”

In de jaren negentig zĳ n de verschillende medische beroepsgroepen begonnen met het opstellen van richtlĳ -nen voor screening, diagnostiek, behandeling en zorg. Ze helpen daarmee artsen bĳ het maken van keuzes in hun dagelĳ kse praktĳ k. Zo wordt de kwaliteit van de gezond-heidszorg op peil gehouden en verbeterd. De meeste richt-lĳ nen zĳ n ‘evidence-based’, dat wil zeggen dat de adviezen gebaseerd zĳ n op wetenschappelĳ k onderzoek bĳ patiën-ten.

Veel kennis voorhandenOok in de psychiatrie is het gebruik van richtlĳ nen heel gewoon. Hoogleraar Ouderenpsychiatrie Roos van der Mast wĳ st op een grote stapel boeken en mappen. “Alle-maal richtlĳ nen. Over diagnoses, over behandelingen met medicĳ nen, over vormen van gesprekstherapie, over psy-cho-educatie en combinaties daarvan. En sommige heb-ben dan ook nog allerlei bĳ lagen. Nee, ik ken ze niet alle-maal uit mĳ n hoofd, ik moet ze regelmatig nakĳ ken. Ik ben blĳ als er een richtlĳ n is voor een patiëntencategorie die ik niet vaak zie. Zoals die voor autisme. Dat komt vaker voor bĳ ouderen dan we tot nu toe dachten.” Toch is er niet voor elk ziektebeeld of elke aandoening een richtlĳ n. Van der Mast: “Ik heb bĳ voorbeeld een oudere patiënt met muzikale hallucinaties. Daar is geen richtlĳ n voor, geen harde evidence. Maar er bestaan wel beschrĳ -vingen van individuele gevallen. Dus die bestudeer ik dan en ik probeer uit te vinden hoe dat is bĳ iemand met cog-nitieve achteruitgang. Daarbĳ maak ik ook gebruik van de kennis van collega’s. Dat is het grote voordeel van werken in een academische omgeving. Er is veel kennis voorhan-den.”

Geen kookboekHoewel medische richtlĳ nen onmisbaar zĳ n, moet je er ‘verstandig gebruik’ gebruik van maken, waarschuwt Ray-mund Roos, die behalve afdelingshoofd Neurologie ook voorzitter is van de Kwaliteitsraad van het LUMC. “Vooral bĳ jonge, minder ervaren dokters bestaat het risico dat ze de richtlĳ nen als vaste handleiding gaan gebruiken. In de opleiding en de supervisie van artsen besteden we daar veel aandacht aan. Richtlĳ nen zĳ n geen kookboek.” Ook psychiater Van der Mast waarschuwt voor een te rigide gebruik. “Je moet natuurlĳ k altĳ d je eigen patiënt voor ogen houden. Ik heb vooral te maken met oudere, kwets-bare, mensen. De meeste richtlĳ nen houden daar onvol-

rOOS VaN DEr MaST

‘Ik gebruik ook de kennis van collega’s. Dat is het grote voordeel van een

academische werkomgeving’


leiDs UniVersitair MeDisch centrUM21

raYMUND rOOS

‘Natuurlijk kun je, moet je en mag je soms

van de richtlijnen afwijken’

>

doende rekening mee, want ze zĳ n meestal gebaseerd op wetenschappelĳ k onderzoek bĳ wat jongere patiënten. Ouderen gebruiken ook vaak al meerdere medicĳ nen, dus dan is het belangrĳ k om uit te zoeken hoe het zit met de wisselwerking tussen die medicĳ nen en met de bĳ werkin-gen. We overleggen dan ook regelmatig met de afdeling Ouderengeneeskunde en met de apotheek.”

Afwijken van de richtlijnDe aanbevelingen in de richtlĳ nen zĳ n afgestemd op de ‘gemiddelde patiënt’. Maar in de praktĳ k is de zorgvraag vaak complexer en de patiënt niet ‘gemiddeld’. Daarom kan een arts besluiten om af te wĳ ken van die aanbevelin-gen. Dit moet wel goed worden beargumenteerd en beschreven in het patiëntendossier. Raymund Roos: “In de opleiding geven we heel duidelĳ k aan: de richtlĳ n is de stand van zaken van wat bekend is uit het wetenschappelĳ k onderzoek. Maar natuurlĳ k kun je, moet je en mag je ervan afwĳ ken. Als je dat maar goed motiveert en vermeldt in het patiëntendossier. Dat laatste is nodig om je als arts te kunnen verantwoorden voor het geval het tot een juridische kwestie zou komen.”Het zĳ n volgens de neuroloog vooral beginnende artsen die onzeker worden van zo’n mogelĳ ke juridische ‘afstraf-fi ng’ als ze de richtlĳ nen niet volgen. Zo’n veroordeling komt gewoonlĳ k voort uit klachten van een patiënt of de familie. “In die gevallen is meestal aan patiënten niet goed uitgelegd waarom van de richtlĳ n is afgeweken”, weet Kie-vit. “Maar in sommige gevallen is het zelfs noodzakelĳ k om ervan af te wĳ ken. Zo is er ook wel eens een arts ver-oordeeld omdat hĳ ten onrechte de richtlĳ n wél had

FOTO

: arN

O M

aSS

EE


LUMC MAgAzINe22

JOb KIEVIT

‘Een arts is geen robot en een patiënt is

geen lopende-bandproduct’

gevolgd. Ik kan me herinneren dat we toen opgelucht adem haalden. Want daarmee zei de rechter dat we de richtlĳ nen niet blindelings moeten volgen, maar altĳ d moeten nagaan of die richtlĳ nen voor deze individuele patiënt ook wel passend zĳ n. Een arts is tenslotte geen robot en een patiënt is geen lopende-bandproduct.”

Mensen verschillen van elkaarKievit is behalve chirurg ook hoogleraar Kwaliteit van zorg. In een rapport in opdracht van het Zorginstituut Nederland pleit hĳ ervoor om in elke richtlĳ n expliciet aan te geven bĳ welke omstandigheden je zou moeten afwĳ ken van het standaardadvies. Want mensen verschillen nu eenmaal van elkaar. Niet alleen qua leeftĳ d en geslacht, maar ook wat betreft de aard en ernst van het gezond-heidsprobleem. Ook zĳ n er verschillen in de medische voorgeschiedenis, de bĳ komende aandoeningen en de pri-vésituatie, de voorkeuren, aarzelingen en angsten. Al die zaken hebben te maken met het algeheel welzĳ n van de patiënt. Kievit: “Wĳ dokters focussen gemakkelĳ k op die ene lichamelĳ ke tekortkoming waar wĳ veel van weten, maar psychisch en sociaal functioneren kunnen minstens even belangrĳ k zĳ n. Net zoals wat iemand nog wel kan,

FOTO

: arN

O M

aSS

EE



ondanks die tekortkoming, en wat het leven nog de moeite waard maakt. Het gaat om de zieke en niet om de ziekte. Om heel de mens.”

Goed luisteren Als ‘heel de mens’ meetelt bĳ het (niet) kiezen voor een bepaalde behandeling, dan zal de arts zich goed moeten verdiepen in de persoonlĳ ke situatie en de wensen van de patiënt voordat hĳ zĳ n voorstel doet. Ook dat staat in de eed van Hippocrates: ‘Ik luister en zal de patiënt goed inlichten.’ Raymund Roos: “Ik leer mĳ n studenten om altĳ d eerst heel goed naar de patiënt en eventueel naar de familie te luisteren, zodat je weet welke noden en behoef-ten er zĳ n. Ik zeg altĳ d: als je voor een nieuwe patiënt een half uur de tĳ d hebt, neem dan vĳ fentwintig minuten voor de ziektegeschiedenis en vĳ f minuten voor de vraag wat er moet gebeuren.”“En voor de vraag óf er überhaupt iets moet gebeuren”, vult Kievit aan. “Want vraag je hoe erg die liesbreuk is, dan zegt de ene patiënt: nou, dat valt best mee, maar mĳ n vrouw zei dat ik maar een keer naar de dokter moest gaan. Terwĳ l iemand die in zĳ n beroep altĳ d zwaar moet tillen, zal zeggen: ik heb er te veel last van, zo kan het niet lan-ger.” Kortom: de mening van de patiënt telt ook mee bĳ de keuze voor een behandeling of bĳ het besluit om niet te behandelen.

‘U bent de dokter…’“Ik vind zo’n persoonsgerichte benadering niet meer dan normaal”, zegt Van der Mast. “Patiënten hechten heel veel waarde aan een respectvolle bejegening. Dat er echt naar hen wordt geluisterd, dat ik mĳ n best voor ze doe, dat ik tĳ d voor ze neem. De meeste patiënten waarderen het ook als je met ze bespreekt welke behandelingsmogelĳ kheden er zĳ n. En wat de voors en tegens zĳ n. Maar niet alle pati-enten vinden dat belangrĳ k. Sommigen zeggen: u bent de dokter, bepaalt u het maar.” Dokters maken gebruik van richtlĳ nen, maar hebben een eigen verantwoordelĳ kheid. “Met de richtlĳ nen en met mĳ n eigen kennis en ervaring moet ik de patiënten een zo verstandig mogelĳ k advies geven”, zegt Roos. “Daar heb-ben ze recht op. Soms zĳ n ze het ermee eens, soms leggen ze dat naast zich neer, soms eisen ze iets wat jĳ niet wilt.” “Mĳ n basis zĳ n de richtlĳ nen”, benadrukt Van der Mast. “Tegen patiënten die hun heil willen zoeken in de alterna-tieve geneeskunst, bĳ voorbeeld iriscopie of magnetiseren,

zeg ik: sommige mensen hebben er baat bĳ , maar ik kan niet wetenschappelĳ k aantonen dat het helpt. Maar als u denkt dat het helpt, dan is dat uw keus. Ik ga u dat niet adviseren. Samen beslissen is niet: u vraagt, wĳ draaien.”

‘Wat u wilt is slechte zorg’Gezamenlĳ k beslissen - shared decision making – heeft grenzen, vindt ook Kievit. “Soms moet je als dokter zeg-gen: wat u wilt is gewoon slechte zorg. Ik had te maken met een vrouw van begin veertig met een anaplastisch carcinoom, de meest agressieve vorm van schildklierkan-ker. Doordat haar halsslagader, haar strottenhoofd en haar slokdarm al door de tumor waren aangetast, had ze nog maar kort te leven. Zĳ wilde absoluut dat ik haar zou ope-reren, ze eiste dat bĳ na. Het kostte heel veel moeite om haar uit te leggen dat die ingreep niks zou opleveren, dat zĳ er bĳ na zeker niet langer en misschien zelfs korter door zou leven, en dat die operatie bĳ na zeker zou leiden tot een dramatische dood door een bloeding van de halsslag-ader. Het vergde vele uren en gesprekken met haar en haar familie en vrienden voordat we het daarover eens werden.”

Ervaring van de artsRichtlĳ nen vormen voor artsen een niet te negeren bron van kennis en advies. Maar minstens zo belangrĳ k is het vakmanschap – de kennis en ervaring - van de arts zelf. Kievit vertelt over een (Zweeds) onderzoek naar de vraag hoe je de wetenschappelĳ ke bewĳ zen - de richtlĳ nen – het best kunt combineren met de professionele ervaring van de arts. “Maar belangrĳ ker is misschien nog wel het span-ningsveld tussen die richtlĳ nen en de situatie van de indi-viduele patiënt met zĳ n of haar behoeften en wensen. Uit-eindelĳ k vind je de beste zorg als je die drie met elkaar kunt combineren.” ll

DE PATIËNT EN DE RICHTLĲ NSpecialisten van het LUMC nemen zitting

in commissies die de richtlĳ nen opstellen. De afgelopen jaren zĳ n regelmatig ook patiënten betrokken bĳ het ontwikkelen

van richtlĳ nen. Van sommige richtlĳ nen zĳ n inmiddels patiëntenversies verschenen.

Richtlijnen helpen artsen om keuzes te maken in

hun dagelijkse praktijk


LUMC MAGAZINE24

De twee

gezichten van de gezichten van de

Heerlijk, die zon. De zachte warmte op je huid, het uitbundige licht dat de wereld betovert. Gelukzalig tuur je door je zonnebril. Lekker vitamientjes opdoen. Maar de zon is tegelijk

gevaarlijk voor je huid. Het LUMC Magazine gee� antwoord op de meest prangende vragen

over zonlicht, huidkanker en vitamine D.TEKST: DIANA DE VELD

LM1503_24-27_Zon.indd 24 10-06-15 14:38


Jazeker! Bij voorbeeld voor je humeur. Het onzicht-

bare UV-licht zorgt ervoor dat je ‘gelukshormonen’ aanmaakt (endorfi nes). Het zichtbare deel onderdrukt melatonine ten gunste van serotonine. Dat is van belang voor je dag-nachtritme. Daarnaast maakt je huid vitamine D aan onder invloed van zonlicht. Best bij zonder, want dit is de enige vitamine die mensen zelf kunnen produceren. Vitamine D is eigenlij k een soort hormoon. Het is erg belangrij k voor je botten en je spieren. Maar er zij n aanwij zingen dat vitamine D ook een rol speelt bij auto-immuun-ziekten zoals MS en diabetes, en bij sommige vormen van kanker.

“Alleen voor darmkanker weten we dat inmiddels eigenlij k wel zeker”, zegt Frank de Gruij l. “Hier in het LUMC hebben we dat ook aangetoond bij muizen: voldoen-de UV of vitamine D beschermt.” En natuurlij k houden we van de zon omdat we er bruin van worden. Een ongevaarlij k alterna-tief: zelfbruinende crèmes. “Het werkzame stofje zorgt ervoor dat de hoornlaag van de huid bruin wordt”, weet De Gruij l. “Ooit smeerden vrouwen zo’n crème op hun benen om te doen alsof ze panty’s droegen. Dat was goed-koper.” Er waren ook op caroteen gebaseerde bruiningspillen op de markt, maar daar werd je eerder oranje dan bruin van.

Komt er UV-licht op je huid, dan kun je een mooi bruin kleurtje krij gen – of verbran-den, tot vervellen aan toe. Goed om te weten: een roodverbrande huid door de zon,

vooral op jonge leeftij d, geeft later meer kans op melanoom, de gevaarlij kste vorm van huidkanker (zie pg. ). Daarentegen ontstaat het onschuldiger plaveiselcelcarcinoom door veel zonuren, dus niet per se verbranding. Plaveiselcelcarcinomen komen daarom vaker voor bij mensen die buiten werken, en melanomen juist meer bij kantoorklanten. Buitenwerkers hebben zelfs mínder kans op melanoom. Hun huid is het hele jaar bruin en gewend aan de zon, en verbrandt daardoor minder snel. Voor de meest onschuldige variant van huidkanker, basaalcelcarcinoom, zij n zowel zonuren als verbranding risico-factoren. Wij westerlingen zitten doorgaans binnen en in de vakantie gaan we bakken in Turkij e of Gran Canaria. Dat heeft gevolgen: er komen steeds meer gevallen van huidkanker.

Is de zon ook nog ergens goed voor?

Wat is gevaarlij ker, altij d bruin zij n of af en toe verbranden?

Dat heeft te maken met een on-zichtbaar deel van zonlicht: UV-

straling. Die beschadigt ons erfelij k materiaal, het DNA, in de huid. Wanneer cellen zich gaan delen, kunnen zulke DNA-foutjes uitein-delij k leiden tot kanker. Maar dat gebeurt niet zo vaak. “Eigenlij k is dat een wonder”, vindt dr. Frank de Gruij l, specialist in de eff ecten van UV-licht. “Onze huid zit barstensvol met DNA-foutjes. Maar ons lichaam weet DNA-foutjes meestal goed te repareren. Je hebt een soort ‘gou-den combinatie’ van foutjes nodig voordat er kanker ontstaat.” Naar DNA-herstelmechanismen wordt in het LUMC veel onderzoek gedaan bij de afdeling Humane Genetica, vertelt De Gruij l. “Hoe goed je lichaam in staat is om DNA-schade te herstellen, verschilt van mens tot mens en is afhankelij k van je erfelij ke aanleg. In sommige families herstelt DNA-schade zich niet zo goed, zij hebben een ver-hoogde gevoeligheid voor kanker – huidkanker of een andere vorm.” Niet elke huid is even goed tegen de zon bestand. Een lichtere huid heeft het moeilij ker dan een don-kere. “Bovendien is een Afrikaanse huid beter in staat om DNA-foutjes te herstellen”, zegt De Gruij l.

Waarom verhoogt zonlicht de kans op huidkanker?

Immuuntherapie voor melanoom

Als een melanoom eenmaal is uitge-zaaid, dalen de overlevingskansen

sterk. Chemotherapie en andere behande-lingen zoals Braf-remmers hebben maar weinig eff ect, of werken maar een paar maanden. De laatste jaren is daarom hard gewerkt aan een nieuwe behandeling: immuuntherapie. Daarbij krij gen patiënten eiwitten toegediend die ervoor zorgen dat het eigen afweersysteem de tumorcellen

aanvalt en opruimt. Een internationaal onderzoek naar de combinatie van de medicij nen ipilimumab en nivolumab bij 5 melanoompatiënten, waaraan ook dr. Ellen Kapiteij n van het LUMC meewerkte, liet zeer hoopvolle resultaten zien. Naar verwachting komt deze combinatiethe-rapie dit of volgend jaar ook in Europa beschikbaar.

LM1503_24-27_Zon.indd 25 10-06-15 14:38

LUMC MAGAZINE26

In onder andere Brazilië en Australië werd al een verbod op zonnebanken ingevoerd. Zinnig?

“Symboolpolitiek”, vindt dr. Frank de Gruijl. “Het licht dat uit een zonnebank komt heeft dezelfde golflengte als zonlicht. Een zonnebank is dus niet schadelijker dan de zon – en je verbiedt mensen toch ook niet om op het strand te gaan liggen? Het gaat erom om de gehele blootstelling te matigen en dan vooral die van de zon, omdat die over-heerst.” Huidarts prof. Wilma Bergman: “Inderdaad is de zonnebank niet schadelijker dan ‘gewoon’ zonnebaden, maar wij zien vooral mensen die én veel in de zon bakken én onder de hoogtezon gaan liggen. Het gaat om gedrag, en daarbij speelt de zonnebank wel degelijk een rol. Vooral bij zonne-banken thuis, want dan is er totaal geen controle mogelijk op leeftijd en het aantal belichtingen.” De afdeling Huidziekten adviseert patiënten die al eer-der huidkanker kregen in ieder geval om niet meer onder de zonnebank te gaan liggen, en om niet te bakken in de zon. “Maar afgezien daarvan hoeven ze niet extreem voorzichtig te zijn met zonlicht.”

Dat hangt af van je huids-kleur. Hoe donkerder je

huid, hoe meer zonlicht je nodig hebt. “Met een blanke huid heb je in de zomer genoeg aan een half uurtje buiten zijn mid-den op de dag”, weet Frank de Gruijl. En buiten de zomer? “In de winter zakken velen van ons onder het gewenste vitamine D-niveau. Er dringt dan in Neder-land nauwelijks UV-licht door de atmosfeer.” Hè? Maar hoe moet dat dan? “Tja, je kunt heel veel vette vis eten zoals de eskimo’s doen, maar vitamine-D-pillen zijn handiger. Ze kosten niet veel en het werkt even goed als

vitamine D van je huid. Ik slik ze zelf ook in de winter.” Volgens een internationale norm heeft ongeveer 30 procent van de volwassenen een tekort aan vitamine D. Voor ouderen, jongeren, mensen met een donkere huid en mensen die gezichtsbedekkende kleding dragen, ligt dat percentage nog hoger – hoewel de vitamine-D-huishouding bij mensen met een donkere huid misschien dras-tisch anders is. Volgens onze Gezondheidsraad zou de norm lager moeten liggen, en hoeft het merendeel van de bevolking zich geen zorgen te maken.

Hoe lang moet je in de zon zijn voor genoeg vitamine D?

Moeten we de zonnebank verbieden?

Crèmepje op en dan onbeperkt zonnen? Zo simpel ligt het niet. Geen enkele zonnebrandcrème biedt volledige bescherming.

“De beschermingsfactor oftewel SPF op de verpakking geeft aan hoeveel keer langer je in de zon kunt blijven zonder te verbranden”, legt De Gruijl uit. Hoe lang je beschermd blijft, hangt dus af van je eigen huidtype. Verbrand je normaal al na 5 minuten in de volle zon, dan kun je met factor 10 alsnog maar 50 minuten zonnen. So-wieso moet je elke twee uur opnieuw smeren. Een tijdrovende klus dus, zeker als je ook nog kinderen moet insmeren. Voor kinderen is smeren wel extra belangrijk: liefst factor 50.De beschermingsfactor is een hard getal, door de fabrikant geme-ten. Of je een goedkope of dure crème gebruikt, maakt niet uit. Wel hoe dik je smeert. “Die beschermingsfactor gaat uit van een dikke laag. De meeste mensen smeren veel te dun. Als je alleen een zwembroek of bikini draagt, moet je flesje van 100 ml na drie keer smeren leeg zijn.” En dan bestaat er nog aftersun. Dat kun je opsmeren als je eigenlijk toch te veel zon hebt gevangen. Tegen de verbrandingsreactie helpt dat niet: het gaat alleen het uitdrogen van de hoornlaag tegen.

Hoe smeer je goed?

LM1503_24-27_Zon.indd 26 10-06-15 14:39


Welke soorten huidkanker zijn er?Er zĳ n meer dan twintig varianten, maar in verreweg de meeste gevallen gaat het om:

BASAALCELCARCINOOMDeze onschuldigste variant komt het vaakst voor: meer dan 35.000 keer per jaar in Nederland. Zaait niet uit en de sterfte is dan ook minimaal. De tumor groeit wel in, maar na adequate verwij dering is de

behandeling afgerond. Een basaalcelcarcinoom zit meestal op het gezicht of op een ander lichaamsdeel dat vaak in de zon komt. Het ziet eruit als een glad, glan-zend knobbeltje, soms met bloedvaatjes. Er kan een zweertje op ontstaan waarop een korstje komt.

PLAVEISELCELCARCINOOMDit type huidkanker kan zich wél uitzaaien, maar in Neder-land gebeurt dat maar zelden. De tumor wordt namelij k meestal al verwij derd voordat hij daartoe de kans krij gt. Jaarlij ks krij gen ongeveer 000

Nederlanders een plaveiselcelcarcinoom, van wie 1 procent eraan overlij dt. Ook het plaveiselcelcarcinoom zit vaak op een plek die veel zonlicht krij gt, zoals het gezicht of de oren. Het ziet eruit als een huidkleurig of lichtrood bultje, vaak wat ruw aanvoelend. Er is geen glans en er zij n geen bloed-vaatjes te zien. Het plaveiselcelcarcinoom kan er ook uitzien als een wondje dat niet geneest.

MELANOOMDeze gevaarlij kste vorm van huidkanker treft jaarlij ks 5500 Nederlanders. Elk jaar sterven bij na 00 Nederlanders aan melanoom. Dat is veel, maar het overlevingspercentage is in de afgelopen jaren wél enorm

gestegen. Dat komt vooral doordat tegenwoordig heel veel melanomen al worden opgemerkt als ze nog dun zij n en niet uitgezaaid. De overlevingskans is dan meer dan 5 procent.Melanomen ontstaan uit een bestaande of nieuwe moe-dervlek en kunnen overal op het lichaam voorkomen. Ze zij n voor leken meestal moeilij k van gewone moeder-vlekken te onderscheiden. Ga in ieder geval naar de dok-ter als een moedervlek groeit (groter dan millimeter doorsnede), bloedt, jeukt, onregelmatige randen heeft, meer dan één kleur bevat of op latere leeftij d ontstaat.

“We zij n een landelij k verwij scentrum voor

drie soorten huidkanker”, antwoordt prof. Wilma Berg-man (Huidziekten). “Dat zij n huidkanker bij transplantatie-patiënten, erfelij k melanoom, en een zeldzame vorm van huidkanker die niet door de zon veroorzaakt wordt: huid-lymfoom. Verder zij n we een van de veertien melanoomcen-tra in Nederland.” Het LUMC is als enige gespe-cialiseerd in erfelij ke aanleg voor melanomen. Dat heeft veel met de regio te maken: zo’n aanleg komt namelij k erg veel voor rond Katwij k en Roe-lofarendsveen. Het LUMC doet er al jaren onderzoek naar. “Wij hebben destij ds ontdekt dat een groot deel van deze groep een mutatie heeft in een gen dat nu p1-Leiden wordt genoemd”, aldus Bergman. “Dragers van die mutatie heb-ben meer dan 0 procent kans op een melanoom, meestal al voor hun veertigste.” Mensen met familiair melanoom ko-men hun huid regelmatig laten

controleren, waarbij hun hele lichaam wordt gefotografeerd (total body mapping). “Onze afdeling ICT heeft ervoor ge-zorgd dat we die foto’s vanuit het elektronisch patiëntendos-sier kunnen openen en zo kun-nen volgen of een moedervlek verandert.” Daarnaast krij gen patiënten regelmatig een dermatoscopie, waarbij artsen fl ink inzoomen op moedervlek-ken met een verlichte loep.Huidkanker bij transplanta-tiepatiënten komt vaak voor. “Dat komt door de afweer-onderdrukkende medicij nen die ze levenslang slikken om afstoting te voorkomen”, legt Bergman uit. Het gaat meestal om goed te behandelen vormen van huidkanker, maar patiënten kunnen wel véél van zulke tumoren krij gen: tiental-len of zelfs honderden. “Het LUMC heeft een speciale poli voor huidkanker bij transplan-tatiepatiënten. Hier kunnen zij snel terecht.” Het LUMC is naast het UMC Groningen als enige gespecialiseerd in deze patiëntengroep. ll

In welke soorten huidkanker is het LUMC gespecialiseerd?

Het LUMC is als enige

gespecialiseerd in erfelijke

melanomen

LM1503_24-27_Zon.indd 27 10-06-15 14:39

LUMC MAGAZINE28

De kennismaking

“Het begon als af en toe hoofdpĳ n, maar ik kreeg steeds vaker en

steeds heftiger aanvallen”, vertelt migrainepatiënt Judith Willems - ten Berge. “Ik nam steeds meer paracetamol om er vanaf te komen. Totdat het helemaal niet meer hielp en ik hoofdpĳ n kreeg van de paracetamol.” Uiteindelĳ k kreeg ze medicĳ nen voorgeschreven voor chronische migraine. “Maar het lastige is dat je deze medicĳ nen al bĳ het eerste signaal moet nemen om een aanval voor te zĳ n. Daardoor slikte ik te veel. Het werd een soort verslaving, omdat ik bang was voor weer een aanval.”

StudieWillems deed in het LUMC mee aan een wetenschappelĳ ke studie (CHARM) naar migraine en de

e� ecten van het stoppen met de pĳ nstillers, uitgevoerd door onderzoekers van de afdeling Neurologie en Neuro-radiologie. Deze studie is ook onderdeel van het promotietraject van Else Eising. Eising: “Migraine ontstaat door een combinatie van geneti-sche aanleg en omgevingsfacto-ren, maar er is nog veel onbekend. Het is een complexe ziekte, die per persoon erg kan verschillen.”

EpigeneticaEising bestudeert daarom het bloed van migrainepatiënten, om zo meer te weten te komen over omgevingsfactoren. “Alle patiën-ten die meedoen moeten drie maanden stoppen met het nemen van pĳ nstillers. We vergelĳ ken hun, en dus ook uw, bloed vooraf en na afl oop van die periode. We willen weten of we veranderingen

kunnen zien, en richten ons vooral op de manier waarop het DNA wordt gelezen en gebruikt door de cel. Dat noemen we epigene-tica”, legt de jonge onderzoeker uit.

ImagoWillems wilde graag meedoen aan de studie waar Eising aan werkt. “Er zal een grote groep mensen bĳ gebaat zĳ n. Migraine lĳ kt mis-schien niet zo ernstig, maar het doet echt iets met je leven en je functioneren. Als ik een aanval heb, lig ik soms dagen in bed. Ik denk dat er nog veel onbegrip is over migraine. Je ziet het niet aan me, dus het is voor sommigen moeilĳ k te begrĳ pen dat ik op dat moment ziek ben.”

Voor meer informatie zie www.lumc.nl/hoofdpĳ n

In het LUMC werken veel onderzoekers – in laboratoria, achter

hun pc of bĳ een MRI-scanner. Velen van hen

spreken zelden of nooit een patiënt. De rubriek

De Kennismaking brengt daar verandering in.

Deze keer ontmoeten onderzoeker Else Eising

(, links) en patiënte Judith Willems – ten Berge

() elkaar. Willems lĳ dt aan chronische migraine,

Eising doet onderzoek naar deze ziekte.

TEKST: MA AIKE ROEFS

Stoppen met pĳ nstillers bĳ migraine

Onderzoeker Else Eising || migrainepatiënte Judith Willems – ten Berge

‘Als ik een aanval heb, lig ik soms dagen

in bed’

FOTO

: ARN

O M

ASS

EE

LM1503_28-29_Kennismaking+Recept.indd 28 10-06-15 14:40

vegetarisch

lunch

min.


Ana Zutinic studeert Geneeskunde en Biomedische wetenschappen aan het LUMC. Ze blogt daarnaast over gezonde voeding. Voor het LUMC Magazine schrĳ ft ze recepten die, volgens de wetenschap, je gezondheid kunnen verbeteren. De rubriek komt tot stand in samenwerking met prof. Hanno Pĳ l, internist in het LUMC.

Recept Ana Zutinic

WILT U ANA’S KOKOSCURRY OOK PROEVEN? Dit gerecht is vanaf juni elke dinsdag te koop in het LUMC Restaurant voor € ,.

Exotische kokoscurry met gierst en asperges

JAN TOOR (HAZERSWOUDE)

MEVROUW BRINKMANS (DIEPENHEIM)

OT TO VAN MUĲ LWĲ K (WOUBRUGGE)

‘Erg lekker!’

‘ Prima gemaakt, maar niet mijn favoriet’

‘ Ik zou het zelf niet maken, maar smaakt goed’

Ingrediënten voor 4 grote porties g gierst + ml kokend water, gehakte prei, teentjes knofl ook, geperst, ½ el vers geraspte gember, laurierblaadjes, g groene asperges, in stukjes, ml kokosmelk, dadels, ontpit en fi jngehakt, peper, versgeperst sap van limoen, verse koriander

Bereiding. Bak de gierst minuten in een diepe pan. Voeg water toe en kook minuten met deksel erop (een deel van het water blĳ ft over). Haal van het vuur af en laat bedekt staan.. Kook prei, knofl ook, gember en laurierblaadjes in ml water in een hapjespan. Roer af en toe. Voeg na minuten de asperges toe. Kook nog à minuten, totdat de asperges stevig-zacht zĳ n.. Voeg de gekookte gierst, kokosmelk, dadels en peper toe. Kook op middelhoog vuur tot het

begint te borrelen, dan nog - minuten. Verwĳ der laurierblaadjes, voeg limoensap en peper toe en roer goed door. Voor het serveren met de koriander bestrooien.

Wat maakt het gezond?. Deze maaltĳ d is cholesterolvrĳ . Af en toe een

maaltĳ d zonder cholesterol is een verstandige keus voor patiënten met een te hoog choleste-rolgehalte.

. Groene asperges groeien in de zon en bevatten meer voedingssto� en dan witte asperges, die in de grond groeien. Groene asperges zitten onder andere boordevol vitamine K, folium-zuur, en de mineralen koper en selenium.

. Het gebruik van drie porties volkoren graan-producten per dag vermindert de kans op hartziekten.

Hmmm! Michelin-ster-waardig! Erg smakelĳ k, mĳ n smaakpapillen

zĳ n gestreeld Best lekker, dit wil ik wel vaker eten

Niet echt mĳ n smaak, maar ja: het is gezond…

Bah! Dit is niet te pruimen

FOTO

: ARN

O M

ASS

EE

LM1503_28-29_Kennismaking+Recept.indd 29 10-06-15 14:41

LUMC MAGAZINE30

Kortpraktisch

– TEDDY BEAR HOSPITALElk jaar verzorgt internationale studen-tenvereniging IFMSA in het LUMC het teddy bear hospital. Basisscholen uit de regio worden uitgenodigd om met kinderen uit de laagste groepen langs te komen. Zĳ nemen hun ‘zieke’ knu� el mee, waarna het knu� eldier een diagnose en behandeling krĳ gt. Het doel is om kinderen minder angstig te maken voor de dokter.

iBĲ EENKOMST LOTGENOTENGROEP LAGE BLOEDDRUKEen groep van patiënten met primaire orthostatische hypotensie (lage bloed-druk) ontmoet elkaar met enige regel-maat in het LUMC. Ze wisselen ervarin-gen uit en bieden elkaar steun. De afdeling Neurologie van het LUMC heeft een zogenoemde topreferente functie (TRF) voor wegrakingen en autonome aandoeningen, waaronder ook lage bloeddruk valt..-. uur

/ GLOBAL INSPIRATIONS IN GALERIE LUMCDe wereld kent geen grenzen meer. Ne-gen kunstenaars tonen in deze exposi-tie hun interpretatie van de globalise-ring. Op donderdag 25 juni om 16.30 uur opent prof. Pancras Hogendoorn, decaan en lid van de Raad van Bestuur van het LUMC, de tentoonstelling. Lees meer op www.lumc.nl/galerie

Colofon LUMC Magazine is een uitgave van het Leids Universitair Medisch Centrum. Overname van artikelen, met bron-vermelding, is toegestaan na toestem-ming van de redactie ([email protected]). Oplage . Redactie Mieke van Baarsel, Raymon Heemskerk, Diana de Veld, Christi Waanders Eindredactie Diana de Veld Redactieraad Kees

Bartlema, Thea Dickho� , Irma van Everdinck-van der Pols, Jaap Fogteloo, Hajo Hazevoet, Tom Hammer (voorzit-ter), Antje Houmes, Alexandra van Leeuwen, Maaike Roefs, Helen Silvius, Willem van Well Groeneveld Aan dit nummer werkten mee Dick Duynhoven, Julie de Graaf, Sandrine van Noort, Jos Overbeeke, Hanno Pĳ l, Masja de Ree,

Maaike Roefs, Caroline van der Schaaf, Loek Weĳ ts, Ana Zutinic Fotografi e Marc de Haan, Arno Massee Vormge-ving en layout Curve Mags and More, Haarlem. Patrick Hoogenberg, Mieke van Weele Prepress en druk Groen Me-dia, Leiden Contact Directoraat Com-municatie, Postbus , RC Lei-den, -, [email protected],

www.lumc.nl/magazine Abonnements-voorwaarden Zie www.lumc.nl/maga-zine Abonnementen Jaarabonnement € , LUMC Magazine nr. verschĳ nt op augustus . ISSN - .

Goed op wegDe weg vinden in een ziekenhuis is niet altijd eenvoudig. Het LUMC wil daarom de beweg-wijzering verbeteren met een nieuw systeem met routenummers. Van 22 juni t/m 18 september draait de B-kern van het ziekenhuis proef: daar komen nieuwe borden te hangen. Als het bevalt, volgt later het hele ziekenhuis.

Met korting parkeren voor patiënten en bezoekersWist u dat patiënten en bezoekers die langer dan vier uur in het LUMC verblĳ ven óf die meerdere keren per week komen, met korting kunnen parkeren in de parkeergarage? Vraag ernaar bĳ de balie van uw poli of verpleegafdeling. Het tarief met korting is € , per dag. Een maandkaart kost € ,-. Let op! U kunt bĳ de parkeerautomaten niet contant betalen.

Misschien hebt u het al gezien: het LUMC heeft een begin gemaakt met het inrichten van het terrein tussen Gebouw (het hoofdgebouw) en het Poortgebouw aan de overkant. De werkzaamheden zullen onge-veer een half jaar duren. In oktober moet het terrein klaar zĳ n. Dan ligt er een glooiend graslandschap voor de deur, met een fi ets- en looprou-te van het station naar het Hippocratespad, dat onder andere leidt naar Gebouw en van het LUMC, en Naturalis.

VOORTERREIN OP DE SCHOP

FOTO

: MA

RC D

E H

AA

N

LM1503_30_Agenda_KortPraktisch.indd 30 10-06-15 14:45


Donderdag . uur. Gerrit-Jan gaat weer naar huis (zie ook pagina ).

GOEIE WERKDAG GEHAD?“Het was een heerlĳ ke, rustige dag. Ik had de gebruikelĳ ke besprekingen en vanmiddag poli. Er kwam niets nieuws of accuuts tussendoor. Ik vind het vooral leuk dat ik de meeste van mĳ n patiënten al langere tĳ d behan-del en dus goed ken. Ik hoef me minder in te lezen in hun dossier.”

GEEN SLECHT NIEUWSGESPREKKEN GEVOERD?“Integendeel. Er waren geen tegen-vallende uitslagen en volgens mĳ is iedereen tevreden de deur uitge-gaan. Dat maakte ook dat de dag een beetje voortkabbelde, maar dat is niet erg want de rest van de week ziet er weer anders uit. Ik vind het leukste aan mĳ n werk dat het zo af-wisselend is. Je eigen weg vinden in het lezen van artikelen, onderwĳ s geven, onderzoek doen en patiën-tenzorg; dat is het allermooist.”

EN NU NAAR HUIS. HOE ZIET DE REST VAN JE DAG ERUIT? “Vaak moet ik ’s avonds nog wat werkdingen doen; de ene avond meer dan de andere. Ik heb beloofd dat ik vanavond naar het proefschrift van een promovenda kĳ k en tussen-door hoop ik nog even te kunnen hard lopen.”

IS HET GEBRUIKELĲ K DAT JE ‘S AVONDS NOG DOORWERKT?“Als ik niet oppas, kan ik al mĳ n avonduren vullen met het lezen van artikelen, vergaderingen of bĳ eenkomsten en het begeleiden van proefschriften. Gelukkig ben ik van nature niet zo’n workaholic en probeer ik het bĳ twee of drie avonden per week te houden.”

‘Ik heb beloofd dat ik

vanavond naar het proefschri� van een promovenda

kijk’

FOTO

: MA

RC D

E H

AA

N

LM1503_35_NaarHuis.indd 31 10-06-15 14:55

“Mĳ n vatenstelsel zag eruit als de plattegrond van Leiden, zeiden ze. Dokter Van Erven

heeft echt heel hard moeten zwoegen om de nieuwe pacemakerdraad erin te krĳ gen. Ik was erg bang dat de dokter het zou opgeven tĳ dens de operatie, die wel tweeënhalf uur duurde. Dat ze heeft volgehouden, daar ben ik haar nog steeds dankbaar voor. Voor ik een pacemaker kreeg, had ik al 35 jaar hartklachten. Ik kreeg er steeds vaker last van. Er werd me echter verteld dat het tussen mĳ n oren zat. Uiteindelĳ k kwam ik bĳ dokter Van Er-ven terecht en die nam me serieus. Dat was zo’n verademing! Het bleek dat ik een aangeboren hartafwĳ king had, een vergroeiing in de sinusknoop. Op mĳ n 65ste kreeg ik de pacemaker. De laatste tĳ d waren daar allerlei toestanden mee en bleek de bedrading niet goed meer te zĳ n. Dokter Van Erven zei tĳ dens de opera-tie dat ze het zo erg vond om mĳ pĳ n te doen. ’t Is echt een lieverd. Ze vroeg of ze me een roesje moest geven, maar ik zei: “Nee, ga maar door!” Ik had daar alles voor over. In het bedankbriefje dat ik heb ge-schreven, heb ik haar gevraagd of ze al was bĳ gekomen van de zware klus. Een bedankje achteraf wordt vaak verge-ten. Ik vind het wel goed om daar ook aandacht aan te besteden. Als ik de volgende keer weer in het ziekenhuis moet zĳ n voor controle, zal ik eens bĳ haar langsgaan om te kĳ ken hoe het met haar gaat. Net als ik heeft mĳ n man van 86 ook al heel wat behandelingen achter de rug in het LUMC. We hebben onze portie wel gehad. Maar ze vinden ons geluk-kig nog steeds de moeite waard om op te knappen. Wĳ gaan nog een poosje door.”

Post vanRiet Gordijn-Vogels (83) uit Wassenaar kreeg een nieuwe pacemakerdraad in het LUMC.TEKST: CAROLINE VAN DER SCHA AF

‘De dokter zei tijdens de operatie dat ze het zo erg vond om mij pijn

te doen’

LM1503_36_PostVan.indd 32 10-06-15 14:56

LUMC Magazine 3 2015

Documents

Transcript of LUMC Magazine 3 2015