LUMC Magazine 5 2015

DECEMBER 2015#5

DECEMBER 2015#5

KERST IN HET ZIEKENHUIS

Inkijkje kinderziekenhuisNIET OP SCHOOL, MAAR IN BED

Alles over eHealthEEN ROBOTALS DOKTER?

Vier verhalen

LUMC MAGAZINE2

TEK

ST: J

ULI

E D

E G

RA

AF

> FO

TO: A

RNO

MA

SSEE

Hoe start jij de dag?Mĳ n wekker gaat om kwart over zes en ik ben meestal rond half acht op de aios-kamer om te verkleden. Er zĳ n maar weinig gemiddelde dagen. De dag begint altĳ d met de over-dracht, daarna is het opereren, op de poli staan, visite op de zaal afl eg-gen, kleine verrichtingen doen, of spoedeisende hulp of traumaopvang verlenen. En als je geluk hebt een combinatie van allemaal. Heelkunde is nooit saai.

Zijn patiënten nerveus als ze horen dat jij in opleiding bent?De meeste mensen hebben daar ge-lukkig geen moeite mee. Soms krĳ g ik wel opmerkingen in de trant van “Zo, die dokters worden steeds jonger”, of de vraag of ik de coassistent ben, maar een beetje uitleg doet dan vaak wonderen. En als een patiënt echt niet geopereerd wil worden door een chirurg in opleiding, dan is dat uiteraard geen probleem.

Hoe ziet jouw dag er vandaag uit?Vandaag wordt een hele leuke dag. Ik sta ingedeeld op de operatiekamer bĳ traumachirurgie en mag hopelĳ k veel doen. Er staan onder meer twee enkelfracturen en een polsfractuur op het programma. Ik heb de ingrepen goed voorbereid, zodat de kans groot is dat ik een deel van de operatie zelf mag uitvoeren.

Lees op pagina hoe Christiaans werkdag verliep!

Er werken meer dan mensen in het LUMC. We volgen één van hen aan het begin en het einde van de werkdag.

Aan het werk...

Christiaan Drij� out van Hooff , arts in

opleiding (aios) op de afdeling

Heelkunde

LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM 3

Inhoud

Patiënt en medewerkers vertellenDE FEESTDAGEN IN HET LUMC

En verder

Organen kweken – kan dat?Thuis in het kinderziekenhuis

Aan het werk… Begin van Christiaans werkdag LUMC-nieuws Infografi sch Het nieuwe voorterrein Op afspraak Interview Harriette Verwey Dokter in hart en nieren De kennismaking In beeld De MRI-scanner

Recept Uit de kunst Een robot als dokter? stellingen over eHealth Bedankt! Kort nieuws en agenda Aan het werk… Einde van Christiaans werkdag LUMC junior

08

20 34

Het LUMC is altĳ d open. uur per dag, zeven dagen per week. Ook tĳ dens de feestdagen dus. En dat betekent dat dit

jaar weer veel patiënten en medewerkers kerst en oud en nieuw in het ziekenhuis zullen vie-ren. Ons covermodel Noëlle weet als geen an-der hoe dat is. Zĳ raakte twee jaar geleden ge-wond bĳ een ernstig verkeersongeluk, werd met piepende banden door de ambulance naar het LUMC gebracht en ontwaakte net voor de kerstdagen uit een coma. Een kerstwonder? Wie weet. Op pagina leest u haar verhaal, daar vertellen ook verpleegkundige Inge, kok Rick en verloskundige Evelien over hun feestdagen in het LUMC.En misschien heeft u haar de afgelopen maan-den wel zien aanschuiven bĳ programma’s als RTL Late Night of Ko� etĳ d: Harriette Verwey, cardioloog met een missie. Ze wil zoveel moge-lĳ k mensen vertellen over vrouwen en hartziek-ten. Waarom ze zo gedreven is? We vroegen het haar in een persoonlĳ k interview op pagina . Verderop in het blad krĳ gt u een kĳ kje in het dagelĳ ks reilen en zeilen van het Willem-Alexander Kinderziekenhuis, waar de allerjong-ste patiëntjes van het LUMC worden behandeld. Ook legt hoogleraar Niels Chavannes uit wat het futuristische begrip ‘eHealth’ nu precies in-houdt en vertellen we u alles over ons eigen kweektuintje. Want wist u dat er in het LUMC bloedvaten, hartcellen en zelfs heel kleine nier-tjes worden gekweekt? We eindigen deze editie met onze vernieuwde achterpagina: ‘LUMC ju-nior’, speciaal voor kinderen die zich weleens vervelen in de wachtkamer (en vooruit, ook een beetje voor hun ouders).Ik wens u namens de hele redactie van LUMC Magazine fi jne feestdagen en veel geluk en ge-zondheid voor .

KERSTWONDER

Julie de Graaf eindredacteur

Uw reacties en suggesties voor komende edities van

LUMC Magazine zĳ n zeer welkom op [email protected]

FOTO

: ARN

O M

ASS

EE

LUMC MAGAZINE4

LUMCnieuws

VRAAGJE AAN

“Over het algemeen gedragen patiënten en bezoekers zich prima, maar soms

lopen de emoties hoog op. Dan is een patiënt of bezoeker geïrriteerd of boos en uit zich agressief. Bijvoorbeeld als iemand lang moeten wachten, net slecht nieuws heeft gekregen of het niet eens is met de behandeling van een geliefde. Ook alcohol- en drugsgebruik kunnen een rol spelen. Het LUMC is dan duidelijk: we vin-den dat onze medewerkers veilig moeten kunnen werken en accepteren dus geen verbaal en fysiek geweld, discriminatie, bedreiging of seksuele intimidatie. Om duidelijk te zijn over wat wel en niet mag, heeft het LUMC een aantal huisregels opgesteld. Deze zijn te vinden op onze website. Medewerkers krijgen in trainin-gen handvatten om op een goede manier te reageren op emotionele of boze men-sen. Zo nodig kunnen zij de beveiliging inschakelen. Die probeert eerst met de patiënt of bezoeker te praten en te luis-teren naar zijn onvrede. Blijft iemand zich agressief uiten, of is hij fysiek agressief, dan worden maatregelen getroffen. In het ergste geval kan iemand een terreinont-zegging krijgen en wordt aangifte gedaan bij de politie. De beveiliging maakt daarbij een onderscheid tussen patiënten en be-zoekers. Voor een patiënt gelden andere richtlijnen omdat die afhankelijk is van onze zorg. Bovendien kan bij patiënten het agressieve gedrag samenhangen met het ziektebeeld. Bij ernstig of herhaald agressief gedrag overlegt de beveiliging met de arts en de medisch directeur.” (MdR)

Gerco de Koning STAFMEDE WERKER ONT VANGST, SERVICE EN BEVEILIGING

WAT DOET HET LUMC ALS EEN PATIËNT OF BEZOEKER ZICH AGRESSIEF GEDR A AGT?

Met gebruik van een 3D-printer een open ruggetje van een foetus behandelen? Voor dat idee heeft LUMC-professor Dick Oepkes een Open Mind-subsidie ontvangen van Technologiestichting STW. Met een minus-cule 3D-printer moet het mogelijk zijn om in de baarmoeder een open ruggetje te behandelen. Samen met Alex Eggink,

verbonden aan het Erasmus MC, gaat Oepkes een 3D-printer ontwikkelen die een afdichting print op het open ruggetje. De afdichting groeit daarna mee met het kind. Oepkes is de eerste hoogleraar foetale the-rapie van Nederland. Foetale therapie houdt in dat aandoeningen al worden behandeld als het kind nog in de baarmoeder zit.

3D-PRINTEN IN DE BAARMOEDER

Beweging en ontspanning zijn belangrijk voor een gezond leven. Dat geldt ook voor jongeren die in het ziekenhuis behandeld worden vanwege kanker. Daarom opende het LUMC dit najaar een chillroom, een speciale ruimte waar jongeren kunnen sporten en chillen. De chillroom is onder meer voorzien van een koelkast, fitnessapparatuur, inter-net en een zithoek waar games gespeeld en tv gekeken kan worden. “Jongeren heb-ben meegedacht over de inrichting van de

chillroom”, vertelt oncoloog Saskia Luelmo. “In de ruimte zijn zo min mogelijk zieken-huisassociaties en kunnen jongeren helemaal zichzelf zijn. De mogelijkheid om actief te zijn is belangrijk voor het genezingsproces. Beweging draagt bij aan het verminderen van de bijwerkingen van de behandeling. Ook helpt het jongeren om na hun behande-ling weer sneller deel te nemen aan normale dagelijkse activiteiten, zoals school of werk.”

CHILLROOM VOOR JONGE KANKER PATIËNTEN


Lees meer in de LUMC-nieuwsbriefOntvang ook elke twee weken het meest actu-ele nieuws van het LUMC in uw mailbox! Abonneer u via www.lumc.nl/nieuwsbrief

3. badhanddoeken

33. washandjes

. lakens

. slopen

. kophoeslakens

Gebruik linnengoed op jaarbasis

PERMANENT STEUNHARTHet LUMC krij gt een vergunning van de minister van Volksgezondheid, Welzij n en Sport om een permanent steunhart te plaatsen bij patiënten met chronisch hartfalen die niet in aanmer-king komen voor een harttransplantatie. Groot nieuws, want dit betekent dat deze procedure voortaan vergoed mag worden door zorgverzeke-raars en het LUMC veel meer chronische hartpati-enten kan helpen. Het is jaar geleden dat artsen van het LUMC voor het eerst een steunhart plaatsten als defi ni-tieve oplossing bij een patiënt met ernstig hart-falen. Het LUMC betaalde tot nu toe de kosten van de procedure, omdat het onder innovatieve zorg viel. Inmiddels hebben 3 patiënten in het LUMC zo’n permanent steunhart gekregen. De ingreep blij kt veilig en geeft deze mensen een hogere overlevingskans en een betere kwaliteit van leven. “De patiënten die bij ons een perma-nent steunhart kregen, spreken van een nieuwe geboorte”, vertelt thoraxchirurg dr. Meindert Pal-men. “Deze mensen waren zeer ziek en raakten van een paar passen al uitgeput. Er zij n heftige verhalen bij . Bij voorbeeld van jonge mensen die voor kanker waren behandeld, maar van wie het hart beschadigd was door de chemotherapie en die een slechte prognose hadden. Nu pakken zij hun leven weer op.”

FOTO

: SH

UTT

ERST

OCK

Miscanthus sinensis ‘Sarabande’ - Prachtriet

Alle soorten prachtriet hebben elegante bladeren. Deze variant bloeit met mooie pluimen.

22

Molinia caerulea ‘Dauerstrahl’ - Pijpenstrootje

Dit siergras heeft recht opgaande stengels en wordt tussen de 60 en 80 centimeter hoog.

Stipa turkestanica Vedergras

Vedergras heeft een bijzonder fijne, bijna haarachtige structuur. De halmen zijn groen en golven mee met de wind.

Panicum virgatum ‘Heavy Metal’ - Vingergras

De bladeren van vingergras verkleuren in juli van groen naar donkerrood en uitein-delijk paarsrood.

Poa chaixiiBosbeemdgras

Deze grassoort wordt ook wel schaduwgras genoemd. Het heeft maar weinig licht nodig om te groeien.

1

1 2 3 4 5

1

1

3

32

24

5

55

5

55

4

111

2455

2

4

3

5 5

51

1

Infografisch het voorterreinOns voorterrein is de afgelopen maanden rigoureus verbouwd en belooft prachtig te worden. Ook benieuwd hoe het er dit voorjaar uit zal zien als de vele geplante grassoorten beginnen te bloeien? In deze infographic geven we alvast een voorproefje.

LUMC MAGAZINE6

Miscanthus sinensis ‘Sarabande’ - Prachtriet

Alle soorten prachtriet hebben elegante bladeren. Deze variant bloeit met mooie pluimen.

22

Molinia caerulea ‘Dauerstrahl’ - Pijpenstrootje

Dit siergras heeft recht opgaande stengels en wordt tussen de 60 en 80 centimeter hoog.

Stipa turkestanica Vedergras

Vedergras heeft een bijzonder fijne, bijna haarachtige structuur. De halmen zijn groen en golven mee met de wind.

Panicum virgatum ‘Heavy Metal’ - Vingergras

De bladeren van vingergras verkleuren in juli van groen naar donkerrood en uitein-delijk paarsrood.

Poa chaixiiBosbeemdgras

Deze grassoort wordt ook wel schaduwgras genoemd. Het heeft maar weinig licht nodig om te groeien.

1

1 2 3 4 5

1

1

3

32

24

5

55

5

55

4

111

15 1

55

2

4

3

5 5

51

5

1

ILLU

STR

ATIE

: LO

EK W

EĲ T

S

Infografisch het voorterrein


LUMC MAGAZINE8

Voor veel mensen draait de kerstperiode om samenzĳ n: gezellig met de hele familie aan tafel voor het kerstdiner, een lange wandeling maken op tweede kerstdag en op oudejaarsavond met elkaar proosten op het nieuwe jaar. Maar wat als je niet thuis kunt zĳ n? Omdat je in het ziekenhuis ligt bĳ voorbeeld, of omdat je aan het werk bent. Een patiënt, verpleegkundige, kok en verloskundige vertellen over hun feestdagen in het LUMC. TEKST: JULIE DE GR A AF > FOTO’S: JULIE HRUDOVA

KERSTKRANSJES & KINDERCHAMPAGNE

DE FEESTDAGEN IN HET LUMCDE FEESTDAGEN IN HET LUMCDE FEESTDAGEN IN HET LUMCDE FEESTDAGEN IN HET LUMC

kok en verloskundige vertellen over hun

TEKST: JULIE DE GR A AF > FOTO’S: JULIE HRUDOVATEKST: JULIE DE GR A AF > FOTO’S: JULIE HRUDOVATEKST: JULIE DE GR A AF > FOTO’S: JULIE HRUDOVA


Het was vrĳ dag dertien december en ik reed op mĳ n scooter in de polder van Nieuwkoop , op weg naar mĳ n bĳ baantje in Leiden. Het was die dag super

mistig en op een klein landweggetje zagen een bestelbusje en ik elkaar niet aankomen. We raakten in een frontale botsing, waarbĳ ik in het busje klapte, over de kop vloog en twaalf meter verder op het asfalt terecht kwam. Omdat de trauma-helikopter wegens de mist niet kon landen, hebben ze me met kilometer per uur in een ambulance naar het LUMC gereden. De ambulancebroeder vertelde later dat hĳ zeker wist dat ik de rit niet zou overleven. Op de Spoedeisende Hulp en de Intensive Care ben ik vervol-gens behandeld voor interne bloedingen en open botbreuken. Ik ben een week in kunstmatige coma gehouden, daarna mocht ik naar de medium care en kwam ik langzaam bĳ . Naast alle breuken bleek ik ook een hersenbloeding te hebben die mĳ n kortetermĳ ngeheugen aantastte. Gelukkig ben ik daar helemaal van hersteld.

De feestdagen heb ik dat jaar dus in het LUMC doorgebracht. Op kerstavond heb ik de verpleegkundige gesmeekt of ik even naar buiten mocht; ik wilde zo graag een frisse neus halen. Ik herinner me nu nog steeds het heerlĳ ke moment waarop de deuren opengingen en ik, in een rolstoel en dik ingepakt met dekens, naar buiten reed. Daarna heb ik met mĳ n familie een oliebol gegeten en hebben we binnen een familiefoto gemaakt voor de grote kerstboom in de hal. Het is wel een beetje een droevige foto geworden omdat ik er zo slecht uitzag. Mĳ n moeder zei dat ik net leek op het meisje met de zwavelstokjes. Op eerste en tweede kerstdag hadden mĳ n ouders en mensen om me heen zoveel lekker eten voor ons gemaakt, dat we met ons gezin een kerstdiner op de familiekamer konden eten. Vlak daarna werd bekend dat ik naar het revalidatiecentrum mocht verhuizen. Of mĳ n herstel een kerstwonder was? Misschien wel. Ik heb van de ambulancebroeders, politie-agenten en artsen gehoord dat het niet alleen een wonder is dat ik zo snel ben genezen, maar dat ik überhaupt ben genezen. Het had allemaal heel anders kunnen lopen.

Over het ongeluk, haar revalidatie en de wereldreis die ze daarna maakte, schreef Noëlle het boek ‘Engel in de Mist’. Het verschĳ nt begin . Kĳ k voor meer informatie op www.facebook.com/engelindemist

NOËLLE VAN DEVENTERbracht de feestdagen van 2013 door in het ziekenhuis

>

‘Op kerstavond mocht ik van de verpleegkundige

even naar buiten.’

LUMC MAGAZINE10

Toen ik twee jaar geleden werd ingeloot voor de nachtdienst op december baalde ik wel

even, maar uiteindelĳ k was het een ontzettend leuke dienst. De sfeer onder de collega’s was enthousiast en gezellig. Alle dienstdoende artsen uit het ziekenhuis komen, als het even kan, naar onze ko� ekamer om bĳ elkaar te zĳ n. We zorgen dan dat iedereen hapjes en kinderchampagne meeneemt en toasten met elkaar om middernacht. Natuurlĳ k is het ook weleens voor-gekomen dat er niets gevierd werd, omdat het gewoonweg te druk was,

maar tĳ dens deze dienst kon het toe-vallig wel. Het was om middernacht zelfs zo rustig dat ik met drie colle-ga’s samen met de beveiliging het dak op kon om tien minuutjes naar het vuurwerk te kĳ ken. Daar waren ook enkele andere personeelsleden het nieuwe jaar aan het inluiden, evenals een aantal kinderen van het kinder-ziekenhuis met hun ouders, vriendjes en verpleegkundigen. Vanaf het dak kĳ k je uit over de hele regio, van het strand tot Kaag en Braassem. Ik heb nog nooit zoveel vuurwerk gezien. Prachtig! Na tien minuten zagen we uit de

verte al de ambulance aankomen rĳ -den met de eerste patiënt met ooglet-sel van die avond en om . uur lag heel de Spoedeisende Hulp vol: voor-namelĳ k alcoholintoxicaties, mensen met drugs op en heel veel oogletsel door vuurwerk. De oogarts zien we normaal gesproken nooit in een nachtdienst, maar op oud en nieuw zitten ze standaard met z’n tweeën klaar. Dit jaar werk ik niet op oude-jaarsavond, maar na alles wat ik heb gezien, ga ik deze jaarwisseling zeker niet zonder bril en handschoenen naar buiten als er vuurwerk wordt afgestoken. Ook met kerst is het vaak gezellig op onze afdeling. De nachtdienst dekt ’s ochtends vroeg de tafel, zodat de collega’s van de dagdienst hun kerst kunnen beginnen met een feestelĳ k ontbĳ tje. Rond de kerstdagen zien we een ander soort patiënten binnen-komen dan met oud en nieuw. Er zĳ n bĳ voorbeeld een stuk minder patiën-ten met uitgaansgerelateerd letsel. Daarentegen melden zich wel veel meer mensen met buikklachten… Misschien hebben ze iets te lekker en te veel gegeten?

‘Om middernacht heb ik op het dak

naar het vuurwerk gekeken.’

INGE DE JONG Spoedeisende hulp-verpleegkundige


In de keuken hebben we een duide-lĳk feestdagenrooster: het ene jaar werk je met kerst, het vol-

gende jaar met oud en nieuw. Omdat we alle maaltĳden overdag bereiden, zit om . uur onze werkdag er weer op en kunnen we naar huis voor het kerstdiner of het vuurwerk. Op feestdagen hangt er een gezellige sfeer in de keuken: met kerst dekken we de tafel mooi en ontbĳten we met z’n allen. Met oud en nieuw hebben we daar geen tĳd voor, dan zĳn we erg druk met het regelen van het transport van de vele oliebollen en appelflappen naar alle afdelingen. Sowieso kan het rond deze periode best stressvol zĳn in de keuken. Het restaurant is namelĳk gesloten, dus maken wĳ extra maaltĳden voor het personeel op de afdelingen. Voor de patiënten doen we elk jaar erg ons best. We maken voor hen een

‘Voor de patiënten doen we met kerst

extra ons best.’>

RICK STIL Kok en coördinator in de centrale keuken

Als ik met kerst al de hele dag in het ziekenhuis heb gekookt, ga ik thuis niet ook nog een uitgebreid diner maken. Meestal doen we fondue of gourmet, vinden de kinderen ook leuk en dan zĳn we toch nog een beetje actief bezig. Of we eten met familie en nemen allemaal wat mee... dan ben ik vaak toch de klos en sta ik thuis alsnog in de keuken.Tegenwoordig bakken we in het ziekenhuis niet meer onze eigen olie-bollen op december. Vroeger deden we dat wel, dan verzamelden we om . uur ’s nachts met een mannetje of drie en waren we tot laat in de middag duizenden oliebollen aan het bakken. Als ik heel eerlĳk ben, ben ik blĳ dat we dat niet meer doen. We bestellen ze nu bĳ een leverancier en die smaken net zo goed.

echt kerstdiner met een stukje parel-hoen, wild of een ander feestelĳk gerecht en een bĳzonder dessert. Niet alleen qua ingrediënten pakken we uit, maar ook qua presentatie. Door het jaar heen scheppen we alle bor-den op aan de lopende band, maar met kerst zetten we alles rustig neer en nemen we er de tĳd voor om het mooi op te maken. Soms krĳgen we de volgende dag de maaltĳdkaartjes ingevuld terug met complimenten als ‘geweldig diner, bedankt!’, dat vinden we toch altĳd wel erg leuk.

LUMC MAGAZINE12

EVELIEN KABELSAVENĲ E Verloskundige

Twee jaar geleden werkte ik met oud en nieuw. Ik had nacht-dienst, maar was al iets eerder

gekomen en de avonddienst bleef nog iets langer plakken; het was erg gezel-lig op de afdeling. Stiekem had ik me verheugd op het vuurwerk. Als het heel rustig is, kun je soms het dak op om te kĳ ken, had ik van collega’s gehoord. Sowieso hebben we vanaf onze afdeling op de zevende verdie-ping een prachtig uitzicht over de stad. Maar ja, even voor twaalven begon de vrouw die ik begeleidde, met persen en om achttien minuten na middernacht werd haar kindje gebo-ren. Tegen de tĳ d dat ik de kamer weer uit was, was het vuurwerk al lang en breed voorbĳ . Tĳ dens een beval-ling ga je elkaar natuurlĳ k niet uitge-breid een gelukkig nieuwjaar wensen. Wel hebben we om middernacht even tegen elkaar gezegd: “Hĳ wordt in het nieuwe jaar geboren.”

Ik vind het helemaal niet erg om met oudjaar te werken. Sterker nog, mĳ n kinderen zĳ n nog klein en mĳ n man heeft ook onregelmatige diensten, dus het is veel gezelliger om met oud en nieuw aan het werk te zĳ n, dan in mĳ n eentje thuis op de bank te zitten. Een kerstdienst is trouwens ook gezel-lig hoor, dan zorgen we voor lekkere

hapjes en ontbĳ ten of dineren we met elkaar. Maar ik vind het ook fi jn om met kerst met mĳ n eigen familie aan tafel te zitten. Vanuit mĳ n ervaring als verloskun-dige weet ik dat het rond oud en nieuw en op eerste kerstdag vaak vrĳ rustig is qua bevallingen. Op tweede kerstdag is het dan juist weer een stuk drukker. Veel vrouwen willen liever niet op december bevallen. En als je écht niet wilt bevallen op een bepaalde dag, dan gebeurt het meestal ook niet; je hebt er dan niet de rust en de ontspanning voor. Kennelĳ k zĳ n veel vrouwen zo opgelucht dat ze de eerste kerstdag goed zĳ n doorgeko-men, dat ze prompt op december bevallen. Ach, uiteindelĳ k maakt het in de verloskamer toch niet uit welke dag het is. Het belangrĳ kste voor de ouders is dat er straks een gezond kindje geboren wordt, en dat staat voor ons natuurlĳ k ook voorop. ll

‘Tijdens een bevalling ga je

elkaar natuurlijk niet uitgebreid een gelukkig nieuwjaar

wensen.’

TEK

ST: D

ICK

DU

INH

OVE

N >

FO

TO: M

ARC

DE

HA

AN


Waarom bent u hier?Ik kom voor de uitslag van een MRI-scan. Die is vorige week gemaakt vanwege mĳ n clusterhoofdpĳ n.

Wat is clusterhoofd-pĳ n?Eén van de ergste hoofdpĳ -nen die je kunt hebben. Nog erger dan migraine. Je hebt chronische en episodische clusterhoofdpĳ n. Bĳ mĳ is het episodisch, dat wil zeggen dat de aanvallen in vaste periodes komen en op vaste tĳ den. In mĳ n geval duurt zo’n cluster drie weken achter elkaar, elke avond en twee keer ‘s nachts aanval-len. En na het cluster is het afwachten wanneer het weer terugkomt.

Hoe lang heeft u dat al?Sinds afgelopen mei. Ik ben al in twee andere zieken-huizen geweest, totdat een neuroloog me naar de gespecialiseerde hoofdpĳ n-poli van het LUMC stuurde. Binnen een week kon ik hier terecht.

Waarom werd die MRI gemaakt?Om uit te sluiten dat er iets zou zitten wat die erge hoofdpĳ n zou kunnen veroorzaken, zoals een tumor of een vernauwd bloedvat. Straks krĳ g ik de uitslag.

Dus dat is wel spannend.Nou… nee. Na alles wat ik

heb meegemaakt, ben ik niet meer zo gauw zenuwachtig. Ik heb een paar zware operaties gehad aan mĳ n rug. En na mĳ n scheiding zĳ n binnen drie maanden mĳ n beide ouders overleden aan longkanker.

U houdt de moed erin.Gelukkig wel. Als je positief bent, dan scheelt dat enorm. Ik hoop natuurlĳ k dat ze niks in mĳ n hoofd vinden. Maar hoe dan ook: het is zoals het is.

Wat is er aan de clusterhoofdpĳ n te doen?Ik heb verschillende medi cĳ nen en ik krĳ g

injecties. Door de medicĳ nen zĳ n de aanvallen wel minder heftig geworden. Thuis heb ik fl essen zuurstof staan, want extra zuurstof inade-men helpt tegen de pĳ n.

En op de lange termĳ n? Clusterhoofdpĳ n is niet te genezen. Nog niet. Ze doen hier in het LUMC wel allerlei wetenschappelĳ k onderzoe-ken. Daar doe ik aan mee, want daar help ik voor later ook andere patiënten mee.

Naschrift: mevrouw Vermaas kreeg te horen dat de MRI-scan niets verontrustends liet zien.

‘ Na alles wat ik heb meegemaakt, ben ik niet meer zo gauw zenuwachtig.’

Wie: Mirjam Vermaas () uit

Piershil in de Hoekse Waard

Afspraak: Hoofdpĳ n-polikliniek,

afdeling Neurologie

Iedere patiënt van het LUMC heeft een eigen verhaal. In Op afspraak spreken we mensen net voordat ze naar de dokter gaan. Meedoen? Mail naar [email protected]

Op afspraak

LUMC MAGAZINE14


DOKTER IN HART EN NIEREN

IN GESPREK MET HARRIETTE VERWEY

Hoe was het om bij Humberto aan te schuiven in het programma RTL Late Night?Humberto Tan is wat hij lijkt; een buitengewoon vriendelijke man met weinig poeha. We hadden meteen een klik, want ook hij heeft hartziekten van dichtbij mee gemaakt. Daar heb-ben we over gepraat terwijl ik in de make-up werd gezet. Dat maakte het voor mij heel ontspannen.

Wilde u als kind al dokter worden?Vriendinnen van de basisschool zeggen van wel, maar ik kan me dat niet herinneren. Ik was wel altijd al nieuwsgierig. Ik groeide op in Suriname en was een van de acht kinderen. Ik heb zes broers die uitblonken in sport. Dat trok me niet. Ik wilde meer weten.

Aha, zes broers. Vandaar dat u zich in een mannenwereld staande houdt. Ik zeg waar het op staat en doe wat ik zeg. Die duidelijkheid heeft gemaakt dat ik me staande kon houden. Ik ben lange tijd het enige vrouwelijke staf-lid geweest en heb daar nooit last van ondervonden. Ik werd niet anders behandeld en heb dezelfde uitdaging- en moeten doorstaan als de mannen.

Ik vind ook dat je op je kwaliteiten beoordeeld moet worden.

U hebt een indrukwekkende carrière in het LUMC opgebouwd.Ik ben inderdaad een volkomen Leids product. Het klimaat van het LUMC zit me als een jasje, je kunt er groeien en er is altijd wel een nieuwe uitdaging. Dat is uitzonderlijk vind ik. Al in het laatste jaar van de opleiding zei mijn opleider tegen mij: “Jij moet in een academisch ziekenhuis blijven. Je bent nieuwsgierig.” Ik werd toen al vrij snel gestimuleerd om leiding te geven en kreeg echt de kans om te excelleren.

En zo bedacht u het permanente steunhart?Het steunhart is in principe een tijdelijke oplossing, voor patiënten die op de lijst staan voor een hart-transplantatie. Voor patiënten met hartfalen die uitbehandeld waren, konden we niets doen. Toen kwam ik op het idee om bij hen een permanent steunhart te plaatsen. Het is dan ty- pisch LUMC dat ik de ruimte krijg om het te realiseren. En inmiddels is het LUMC het enige niet-transplanterend centrum in Nederland dat een dergelijk steunhart bij deze groep patiënten plaatst. We hebben net de

Of ik even haar broche wil vast-spelden voor de foto? Naar dit interview met cardioloog

Harriette Verwey heb ik uitgekeken. Ze valt op; is gedreven, vrolijk en laagdrempelig, bedenk ik me terwijl ik probeer de broche recht te krijgen. Dokter zijn is haar passie, ze kent de namen en aandoeningen van haar patiënten uit het hoofd. De laatste tijd is Verwey regelmatig te zien in de media. Zo zat ze aan tafel bij Humberto Tan, was te gast in Koffie-tijd en haar uitspraak ‘je bent de president van je lijf’ wordt vaak ge citeerd. Verwey is LUMC’er in hart en nieren, bedacht het permanente steunhart en zet zich in voor meer bekendheid rondom hartziekten bij vrouwen. De hoogste tijd, kortom, voor een portret in LUMC Magazine.

Hoe bent u in de media terechtgekomen?Het balletje ging dit keer rollen door-dat ik meedeed aan een campagne van de Hartstichting. Ze hadden op het laatste moment iemand nodig en ik wilde wel helpen. De Hartstichting doet goed werk en staat aan de basis van veel onderzoek. De campagne was gericht op vrouwen en veroor-zaakte onverwacht een mediahype. Geweldig leuk.

TEKST: CHRISTI WA ANDERS > FOTO’S: ARNO MASSEE

>

LUMC MAGAZINE16

vergunning van de minister gekregen. Het permanente steunhart is echt de kroon op mijn werk. De patiënten doen het heel goed en zijn dankbaar dat ze mogen leven. We geven mensen een nieuwe toekomst.

Waar komt uw gedrevenheid vandaan?In 1985 vond in Nederland de eerste harttransplantatie plaats. Het hoofd van de afdeling leende me een jaar uit aan het ziekenhuis in Rotterdam waar de transplantatie werd uitgevoerd. Ik heb toen echt gezien wat hartfalen met mensen doet; de lichamelijke beperking, het geestelijk isolement, de angst. Het geeft je vervolgens als dokter zoveel voldoening om te zien hoe die mensen zijn na een trans-plantatie. Dat hele traject van iemand die aan het einde van zijn leven lijkt te zijn, en weer hoop krijgt. Ik kan geen mooier cadeau bedenken; je biedt je patiënt weer perspectief en geeft hem de regie over zijn leven terug. Ook voor een dokter is dat het allermooiste.

U vecht ook voor meer aandacht rond hartziekten bij vrouwen, hoe is dat gekomen?Ik was in 2005 op een congres in de Verenigde Staten. Ik zat in een zaal waar ze de resultaten presenteerden van een studie die alleen gedaan was bij vrouwen. Het begon namelijk op te vallen dat vrouwen die volgens onze onderzoekstechnieken normale bloedvaten hebben, toch frequent werden opgenomen met hartklachten en daar zelfs aan overleden. Ik zat in die zaal omdat de toenmalige First Lady Laura Bush en tennisster Venus Williams ook aanwezig zouden zijn, maar ik heb het hele circus rondom hen gemist omdat ik zo geschokt was door de resultaten van de studie. Had ik ook vrouwen met een tijdbom naar

huis gestuurd omdat ze gezond leken? Dat was de trigger om zeer zorgvuldig naar vrouwen met klachten te gaan kijken.

Waar moeten vrouwen op letten?We weten nog steeds niet precies wat anders is bij vrouwen. Bij mannen met hartproblemen is er altijd een plaatselijke vernauwing in een ader. Bij vrouwen niet, die hebben vaak alleen een versmalling van de vaten en dat lijkt niet alarmerend. Pas na de overgang ontwikkelen vrouwen slagaderverkalking in de bloedvaten van het hart zoals mannen dat heb-ben. Verder zijn de klachten bij vrouwen vaak vager; vermoeidheid, depressie, soms lijken het wel griepklachten.

Hoe kunnen vrouwen ervoor zorgen dat eventuele klachten niet onopgemerkt blijven?Mijn advies is om zo rond de over-gang je risicoprofiel te laten opstellen door je huisarts. Als er niets is, her-

haal dit dan eens in de drie jaar. Maar komen hartziekten in je familie voor op jonge leeftijd, of heb je gecompli-ceerde zwangerschappen gehad, dan moet je al rond je vijfendertigste je risicoprofiel in kaart laten brengen door de huisarts. En ook als je vroeg in de overgang komt.

Wat doet u om gezond te leven? Ik ben geen gezondheidsfreak. Ik meet een of twee keer per jaar mijn bloeddruk en heb mijn cholesterol drie jaar geleden geprikt. Ik rook niet, drink sporadisch alcohol en eet met mate. Mijn vader had altijd hoge bloeddruk en suikerziekte, dus ik eet weinig tot geen zout. Dat ben ik van jongs af aan gewend en dat houd ik zo. O ja, en bewegen doe ik alleen op de golfbaan –lacht luid – én op Surinaamse muziek. Ik vind dat je bewust gezond moet leven, maar het moet wel leuk blijven. Het beste medicijn is toch plezier in het leven. ll

‘ Het permanente steunhart is de kroon op mijn werk. We geven mensen een nieuwe toekomst.’


Deze keer ontmoeten onderzoe-ker en hoogleraar Annemiek Aartsma-Rus () en patiënt

Sjoerd () elkaar. Sjoerd heeft de ziekte van Duchenne en Aartsma-Rus doet onderzoek naar deze spierziekte. Ze voert zelfs de wereldranglĳ st aan van meest invloedrĳ ke onderzoekers naar Duchenne.

FAVORIETE VOETBALCLUBSjoerd heeft een hele rĳ vragen voor-bereid, zoals: wat is je favoriete fi lm, boek en voetbalclub. (Aartsma-Rus: “The Big Lebowski, fantasy-boeken en Ajax.” Dat laatste antwoordt valt wat minder bĳ de jonge Feyenoordfan.) “En hoeveel kost het om een medi-cĳ n tegen Duchenne te maken?”, wil Sjoerd weten. “Heel veel geld”, vertelt de onderzoeker. “We willen niet dat mensen ziek worden van een nieuw medicĳ n. Dus moeten we zeker weten

te vaak, we kĳ ken liever naar wat er wél mogelĳ k is.” Elk jaar gaat ze naar de Duchennedag, waar Aartsma-Rus ook altĳ d spreekt. “We kĳ ken reikhal-zend uit naar een medicĳ n dat de ziek-te stopt. Hopelĳ k gaat dat voor deze generatie patiënten nog gebeuren”, zegt Jolanda. “In het LUMC werken we hard aan medicĳ nen” vertelt Aartsma-Rus. Zĳ houdt zich vooral bezig met ‘exon skippen’, een nieuwe techniek waarmee Duchenne in de toekomst hopelĳ k behandeld kan worden.

TEAM SJOERDDan komt het gesprek op Duchenne Heroes, een jaarlĳ kse fi etstocht van Zuid-Duitsland naar Nederland, om geld op te halen voor onderzoek. Sjoerd vertelt dat er ook namens hem een team meefi etst. Aartsma-Rus belooft enthousiast dat ze volgend jaar zeker TeamSjoerd zal sponsoren.

dat het ongevaarlĳ k is door het middel uitgebreid te testen. Pas als het veilig is, geven we het aan proefpersonen.”

GAMETESTSjoerd is ook proefpersoon geweest. Hĳ moest zes minuten lopen om te kĳ ken of dat beter lukte met het me-dicĳ n. “Wat vind je van zo’n looptest?”, vraagt Aartsma-Rus. Sjoerd vertelt dat hĳ een fanatiek gamer is. Hĳ zou dus liever een game-test doen. “Een zes-minuten-playstation-test”, wat een goed idee”, reageert Aartsma-Rus. “Een zéstig-minuten-playstation-test mag ook wel hoor”, zegt Sjoerd, die later gametester wil worden.

ROTZIEKTEJolanda, de moeder van Sjoerd, is ook bĳ het gesprek. Ze vertelt dat Duchenne een rotziekte is. “We zĳ n er af en toe best verdrietig om, maar niet

De kennismakingIn het LUMC werken veel onderzoekers, ze zitten vaak in laboratoria achter de microscoop of hun pc. Velen van hen spreken zelden of nooit een patiënt. De Kennismaking brengt daar verandering in.

TEK

ST: R

AYM

ON

HEE

MSK

ERK

> FO

TO: A

RNO

MA

SSEE

Het LUMC is gespecialiseerd in de ziekte van Duchenne, kĳ k voor meer informatie op www.lumc.nl/duchenne. Sjoerds team sponsoren? Kĳ k dan op www.teamsjoerd.nl

‘ We werken hard aan medicijnen voor Duchenne.’

In beeld DE MRISCANNERLUMC MAGAZINE18

ILLU

STR

ATIE

: IRE

NE

CÉCI

LE

In beeld DE MRISCANNERLEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM 19

LUMC MAGAZINE20

THUIS IN HETKINDERZIEKENHUIS

Pedagogisch medewerker Tirza Schuerho� knutselt met een patiëntje in de speelzaal.


THUIS IN HETKINDERZIEKENHUIS

Ze zouden liever op school zitten, maar ze liggen in het ziekenhuis. Soms voor een dag, maar vaak ook weken of zelfs maanden. Hoe is dat? We kijken mee met patiënten, ouders en zorgverleners in het Willem-Alexander Kinderziekenhuis – een modern kinderziekenhuis in het hart van het LUMC.TEKST: MASJA DE REE > FOTO’S: MARC DE HA AN

In de hoek staan speelgoedauto’s en poppen, op de tafel kleurpotloden en een mandje met wol. Een jong patiëntje komt de speelkamer binnen. Ze heeft een prinsessentas bĳ zich met haar eigen knutselspullen.

Vandaag gaat ze haar olifantje van pompoentjes afmaken, samen met Tirza Schuerho� , de pedagogisch medewerker. Het meisje kletst met twee oudere patiënten van en . “Lig jĳ alleen op een kamer?”, vraagt ze. “Ik wel. Dat is soms irritant. Het is doodstil.”Tirza haalt een doosje met naalden tevoorschĳ n om de poten van de olifant vast te maken. “Ga je prikken?”, vraagt het meisje. “Nee” stel Tirza haar gerust: “Ik ben toch geen dokter!”

Verschil makenVerderop in de gang is kindercardioloog Robin Bertels bezig met de visite. Met de zaalarts en de verpleegkundi-gen bespreekt hĳ alle patiënten. Dagelĳ ks worden nieuwe afspraken gemaakt over medicatie, voeding en onderzoe-ken. In het Willem-Alexander Kinderziekenhuis liggen kinderen met verschillende aandoeningen. Ze komen soms van ver om een specialistische behandeling te ondergaan. Sommige krĳ gen een stamceltransplantatie omdat ze leu-kemie hebben, andere hebben reuma of een infectieziekte. De hartpatiëntjes hebben bĳ na allemaal een aangeboren hartafwĳ king of ritmestoornis. Bertels koos er bewust voor om met kinderen te werken: “Het is heel anders dan arts zĳ n voor volwassenen. Kinderen hebben andere aandoe-ningen en natuurlĳ k is ook het lichamelĳ k onderzoek anders. Een kind ligt niet zomaar stil. Het is leuk om het spel aan te gaan en een patiëntje zo ver te krĳ gen dat je het onderzoek kunt uitvoeren. Bovendien is het ook aan- >

LUMC MAGAZINE22

Boven midden: Ver-pleegkunde Franny Slingerland verzorgt een patiëntje.

Linksboven: De Daktuin.

“Dat is wel zwaar”, zegt moeder Yvonne. “Ik slaap niet goed, op dat geplastifi ceerde bed.” Ze wĳ st op het opklap-bed naast dat van Jonas. “Vanaf het moment dat ik hoorde dat hĳ weer geopereerd moest worden, zit ik in een roller-coaster. Op een gegeven moment dacht ik: ik red het niet, zo spannend vind ik het. De operatie was heel pittig en duurde heel lang. Als ouders vlieg je dan tegen de muren op.” Inmiddels is de operatie achter de rug en gaat het goed met Jonas, hĳ mag waarschĳ nlĳ k al snel naar huis. Yvonne: “Thuis kunnen we ook weer met andere dingen bezig zĳ n, we kĳ ken ernaar uit.”

Angst verminderenJonas vond het lastig dat hĳ na de operatie op een zaal kwam waar het rumoerig was. Dat kan binnenkort niet meer gebeuren, want het Willem-Alexander Kinderzieken-huis zit midden in een grote verbouwing. De nieuwe afde-lingen hebben alleen één- en enkele tweepersoonskamers, allemaal met douche en toilet. De kamers zĳ n groot, zodat ouders gemakkelĳ k kunnen blĳ ven slapen op comfortabele bedbanken, die gefi nancierd zĳ n door het Willem-Alexan-der Kinderfonds. Alles is erop gericht om een veilige en huiselĳ ke omgeving te creëren, voor het kind en het hele gezin.Alle kamers zĳ n straks geschikt voor kinderen van tot jaar. Nu is er nog een aparte babyafdeling, waar senior ver-pleegkundige Franny Slingerland werkt. Ze werkt al jaren met kinderen. “Het verminderen van angst staat bĳ ons voorop”, zegt ze. “De volwassenenzorg kan daarin nog iets van ons leren. We zeggen nooit: even fl ink zĳ n. We leggen uit, stellen gerust, pas daarna doen we iets.” Rust en regelmaat zĳ n heel belangrĳ k voor kinderen, legt

grĳ pend, een ziek kind. Op de een of andere manier ren ik daar nog harder voor.” Als kindercardioloog kun je een groot verschil maken in het leven van een kind. Bertels: “Het mooiste is als je een behandeling kunt doen die direct e� ect heeft: bĳ voorbeeld een ablatie bĳ een ritmestoornis, waarbĳ met behulp van een katheter cellen in de hartwand worden weggebrand. Het kind knapt dan onmiddellĳ k op.”Maar hĳ kan niet alles repareren, dat is het moeilĳ ke van het vak. “Er overlĳ den tegenwoordig gelukkig nog maar weinig kinderen aan een aangeboren hartafwĳ king, maar sommige van hen hebben wel veel last van hun aandoe-ning. Daar valt nog veel aan te verbeteren.”

RollercoasterJonas () is een van de kinderen die met een hartafwĳ king werd geboren. Na een grote operatie toen hĳ een kleuter was, ging het lange tĳ d goed met hem. Maar een maand geleden kregen hĳ en zĳ n ouders te horen dat hĳ een pacemaker nodig had. Jonas heeft twee jongere zusjes die opgevangen worden door grootouders, buren en vrienden. Zĳ n moeder en vader slapen om en om in het Ronald McDonald Huis en bĳ Jonas op de kamer in het ziekenhuis.


Rechtsboven: Kindercardioloog Robin Bertels bekĳ kt een echo samen met de echoscopist.

Rechtsonder: Het logo van de nieuwe Strand-afdeling.

Slingerland uit. “Dus op vaste tĳ den eten, voldoende slapen.” Van tot is het rustuur voor de baby’s. “Dat bewaken we streng. We hebben bereikt dat ook de artsen de kinderen dan niet storen.”

Zorgen voor oudersAls verpleegkundige voor baby’s heeft Slingerland veel met ouders te maken. “Ik voel me heel verantwoordelĳ k voor het kind, maar óók voor de moeder en vader. Het zĳ n vaak jonge ouders, nog in de kraamtĳ d. Het is heel zwaar als je kind dan in het ziekenhuis ligt.” Respect voor elkaar en goed communiceren is belangrĳ k, benadrukt Slingerland. “Dat je bĳ voorbeeld even vertelt hoe het kind geslapen en gegeten heeft. Dat ouders niet overal om hoeven vragen. Ik

probeer er ook op te letten dat ze goed voor zichzelf zor-gen. Soms zeg ik: ga eens een nachtje thuis slapen. Nu ik wat ouder ben, luisteren ze daar gelukkig vaker naar.” Hoe zorg je dat die heel kleine baby’s zich veilig voelen? Slin-gerland: “Een kind vertelt je iets, ook als het nog niet kan praten. Als het wegkĳ kt, is het moe. Dan moet je niet zĳ n aandacht blĳ ven trekken, dan heeft hĳ genoeg prikkels gehad. Hĳ moet in bed, strak ingestopt, niet meer tegen hem praten en een hand op zĳ n buikje leggen. Zo leer je het kind in slaap vallen.” In het kinderziekenhuis krĳ gen ouders van ernstige zieke baby’s hun kind terug: ze zĳ n geopereerd, komen van de intensive care. Slingerland: “Hier kunnen ze hun kind weer oppakken. Dat kan eng zĳ n en daar begeleiden we ouders bĳ . Het is mooi als ze dan vol vertrouwen met hun kind naar huis gaan.”

StrandvogelsSommige kinderen moeten geïsoleerd verpleegd worden, omdat ze besmettelĳ k zĳ n voor anderen of omdat ze een lage weerstand hebben. Zĳ liggen op de gloednieuwe afde-ling Strand. De sfeer is er anders dan in het rest van het ziekenhuis: rustiger, met mooie kleuren. Alle kamers hebben de naam van een strandvogel. Op de deur staat

‘Prikken gebeurt in een speciale behandelkamer, niet op de

kamer van het kind: dat moet een veilige plek zijn.’

>

LUMC MAGAZINE24

Boven: Verpleegkun-dige Hilda Meke-lenkamp en patiënt Pepĳ n op de nieuwe Albatros-kamer.

informatie over de dieren, zoals welk geluid hĳ maakt en waar hĳ leeft. Ook aan de binnenkant van de kamer komen de kluten en grote sterns terug.Ouders tre� en bĳ binnenkomst op de afdeling direct de balie met de secretaresse. De verpleegpost is daar net ach-ter in een ruimte met glazen wanden. “Ik merk zelf dat er meer rust is op de afdeling”, zegt verpleegkundige Hilda Mekelenkamp. “Dat komt ook door de nieuwe technologie. De oproepen van de patiënten en de alarmen van de moni-toren rinkelen niet meer in de gang.” Ze wĳ st op een smartphone in haar zak: “Ik krĳ g nu de oproepen van mĳ n patiënten op mĳ n eigen ‘hand-held’ binnen.” Alle twintig kamers op de afdeling hebben een sluis die door de lage luchtdruk bacteriën tegenhoudt. Ook de pompen voor de infusen staan in de sluis, zodat de patiënt minder last heeft van de geluiden die ze maken. Acht van de kamers zĳ n speciaal geschikt voor kinderen die een transplantatie hebben ondergaan. Door de nieuwe isola-tietechnieken hoeven zĳ niet meer in een tent te liggen.

PrivacyPepĳ n () koos voor de Albatros-kamer. “Vanwege het uitzicht, ik kan hier ver naar buiten kĳ ken.” Hĳ ligt sinds

februari in het LUMC. De nieuwe kamer is een verbetering, vertelt hĳ . “Veel groter en rustiger en het is fi jn dat er een badkamer is.” Pepĳ n had leukemie en heeft een stam-celtransplantatie ondergaan. Door een complicatie bĳ de behandeling ligt hĳ nog steeds in het ziekenhuis. Wat vindt hĳ het belangrĳ kst? “De privacy. Dat er niet steeds zomaar iemand binnenkomt lopen, bĳ voorbeeld als je net aan het omkleden bent.” Het lastigste aan zĳ n verblĳ f is dat het zo lang duurt, zegt Pepĳ n. Toch komt hĳ de dagen wel door. “Elke dag krĳ g ik les op mĳ n kamer. Daarna mag ik, als het lukt, twee uur van het infuus af. Dan kan ik even naar buiten of zelfs naar huis – ik woon vlakbĳ . Daarna komt er bezoek en dan is de dag al bĳ na voorbĳ .”

‘Alles is erop gericht om een veilige en huiselijke omgeving

te creëren, voor het kind, maar ook voor het hele gezin.’


Boven midden: De opgevrolĳ kte witte jas van dokters-assistent Yvonne Angevaare

Rechtsboven: Ook de pleisters zĳ n speciaal voor kinderen.

Rechtsonder: Yvonne Angevaare prikt een patiënt.

VoorspelbaarIn een ziekenhuis maakt een kind heel wat mee. Pedago-gisch medewerker Tirza Schuerho� begeleidt de kinderen niet alleen tĳ dens de dagelĳ kse activiteiten in de speel-zaal, ze bereidt ze ook voor op behandelingen en opera-ties. Altĳ d in overleg met de ouders en op een manier die past bĳ de leeftĳ d van het kind. Schuerho� : “Bĳ een ope-ratie laten we jonge kinderen bĳ voorbeeld de materialen zien en voelen die gebruikt worden. Bĳ oudere kinderen gebruiken we fi lmmateriaal en foto’s. We zorgen ervoor dat alles wat ze mee gaan maken voorspelbaar is. Zo houdt een kind grip op de situatie.” Als een kind bang is of boos, is het belangrĳ k de tĳ d te nemen en rust te creëren. “Kin-deren moeten hun emoties kunnen uiten. Daarin begelei-den we ook de ouders. Als een kind getraumatiseerd is, schakelen we de kinderpsycholoog hier op de afdeling in.”Op de speelzaal kunnen kinderen kind zĳ n, met elkaar spelen en met elkaar praten. Ook dat is onderdeel van de verwerking. Om te rennen, te klimmen of met ballen te gooien is er daarnaast de Kinderdaktuin. De Daktuin, gelegen in het Willem-Alexander Kinderziekenhuis maar onderdeel van het Ronald McDonald Huis, biedt gezinnen van zieke kinderen de kans om bĳ elkaar te zĳ n. De Dak-tuin is dus bestemd voor patiënten van de kinderafdeling én voor hun broertjes, zusjes en ouders. Ze kunnen er spelen en samen iets eten. Soms wordt er zelfs een verjaars partĳ tje gevierd of een schoolklas ontvangen.

BananensprayDan komt doktersassistent Yvonne Angevaare de afdeling op, met haar prikkar. Een bloem in de zwarte haren, haar voornaam groot op haar borstzakje. Angevaare werkt op de

polikliniek van het kinderziekenhuis maar bezoekt ook de verpleegafdeling om bloed af te nemen of een infuusnaald aan te brengen. Dat gebeurt in een speciale behandel-kamer, niet op de kamer van het kind: dat moet een veilige plek zĳ n. Sommige kinderen in het kinderziekenhuis moeten vaak geprikt worden. “Het is niet leuk, maar ze accepteren dat het moet gebeuren.” Als een kind nieuw is, is uitleg geven heel belangrĳ k, zegt Angevaare. “Ik vertel precies wat ik ga doen. En dat alleen het puntje van het prikje – ik zeg nooit naald – erin gaat.” Ze haalt de ‘bananenspray’ te voor-schĳ n. “Het ruikt naar banaan en het is toverspray, want het verdooft de huid.” Angevaare leidt af, haalt alle trucs uit de kast, en dan lukt het vaak om zonder problemen te prikken. Wat als een kind heel bang is? “Soms loopt iemand weg. Dan ga ik erachter aan en neem ik de tĳ d. Ik zeg: ik prik pas als jĳ er klaar voor bent.”Ze houdt van haar werk. “Ik lach en zing de hele dag. Ik kan hier mezelf zĳ n, want de kinderen zĳ n dat ook.” ll

LUMC MAGAZINE26

Recept

vegetarisch

diner

min.

Kookfanaat Ana Zutinic blogt over gezonde voeding en studeert Geneeskunde en Biomedische wetenschappen aan het LUMC. Haar recepten zĳ n niet alleen lekker, maar ook nog eens goed voor je gezondheid.

‘ Heerlijk pittig, aparte kruiden. Ik ga het vast een keer maken als zij - wijst op meegekomen buurvrouw - bij me is, haha!’HENNIE WĲ LING (SASSENHEIM)

‘ Smaakt goed. Ik kook voor het gezin, misschien maak ik het wel een keer. Doe ik er voor mezelf nog wat sambal in.’JA AP MEIL AND (LISSE)

‘ Iets minder specerijen vind ik lekkerder, dan proef je de spinazie ook beter. En ik zou er rijst bij doen.’JAN KLEĲ NE (WARMOND)

Hmmm! Michelin-ster-waardig! Erg smakelĳ k, een aanrader

Best lekker, dit zou ik vaker eten Niet echt mĳ n smaak,

maar ja: het is gezond… Bah! Dit is niet te pruimen

ANA’S RECEPT PROEVEN? Het is op dinsdag , en december het themagerecht in het LUMC-restaurant.

Winterse potDeze winterse pot met zoete aardappel en bruine bonen is in een mum van tĳ d klaar. Een heerlĳ k warm en gezond gerecht voor een donkere winteravond.

RECEPT VOOR 4 6 PERSONEN el olie, rode uien, fi jngesneden, middel-grote zoete aardappelen, in blokjes, teentjes knofl ook, geperst, ml tomatenblokjes, ml bouillon, ml water, g bruine bonen uit potje, afgespoeld, el pikante paprikapoeder, tl komĳ npoeder, g verse spinazie, mini-naanbroodjesVerhit de olie in een grote hapjespan. Frituur vervolgens minuten lang de ui en de aardappel terwĳ l je af en toe in de pan roert. Voeg de knofl ook en specerĳ en toe, schep goed om en doe dan de tomaten, bouillon, het water en bonen erbĳ . Laat het gerecht - minuten borrelen op laag vuur, vergeet niet af

en toe te roeren. Voeg als laatste de spinazie toe, terwĳ l je het gerecht omschept – binnen een minuut is de spinazie geslonken en is de winterse pot klaar! Serveer warm met een klein naanbroodje.

WAT MAAKT HET GEZOND?Bonen en groente zĳ n rĳ k aan vezels die beschermen tegen hart- en vaatziekte. Dit gerecht heeft bovendien een lage glycemi-sche index, met andere woorden: het veroor-zaakt geen bloedsuikerschommelingen.

Deze rubriek komt tot stand in samenwerking met professor Hanno Pĳ l, internist in het LUMC.


OVER HET KUNSTWERK De Japanse schilder Hidenori Mitsue kwam tien jaar geleden naar Nederland om de Hollandse oude meesters te bestuderen. Hĳ liet zich met name inspireren door d’Hondecoeter, een schilder uit de gouden eeuw die bekend werd met schilderĳ en van parken en vogels. In ‘Bird’s Concert’ geeft Hidenori Mitsue met zĳ n opmerkelĳ ke schilder-stĳ l een eigen draai aan het werk van d’Hondecoeter. Tegen een vaag gehouden achtergrond ‘boetseert’ Mitsue zĳ n onderwerp met losse toets, de natte verf soms ook spetterend in actie, maar altĳ d trefzeker.

Hidenori Mitsue (Himeji, ) voltooide in de Hoge School voor de Kunsten in Utrecht en in zĳ n master opleiding aan de AKI kunstacademie in Enschede.

Het LUMC verzamelt kunst vanuit de gedachte dat mensen zich prettiger voelen in een mooie omgeving. Onze kunstcollectie beslaat meer dan werken en is te zien in de trappen huizen, gangen, wachtkamers en in de LUMC Galerie.

Steeds meer vogels

Uit de kunst

Dit schilderĳ zag Gĳ sbert de Fokkert () tegenover de poli-apotheek hangen. Hĳ werd meteen gegrepen door de vele kleuren en lagen.

Hoe kwam je dit kunstwerk tegen?Wĳ waren in het LUMC voor een controle-afspraak van mĳ n vrouw, die een tĳ dlang migraine had. Toen we bĳ de apotheek medicĳ nen gingen ophalen en even moesten wachten, ben ik met onze pasgeboren dochter een stukje gaan wandelen. Tegenover de apotheek zag ik dit schilderĳ hangen.

Wat deed het met je?Eerst viel vooral het bonte palet me op, maar toen ik er nog een paar keer langs liep, ontdekte ik steeds meer vogels. Het zĳ n er wel

. Ik zag telkens weer een nieuwe, die witte zwaan rechtsboven bĳ voorbeeld, en dat intrigeerde me. De schilder gebruikt veel lagen over elkaar, waardoor een zekere diepte ontstaat. Het imposante vind ik dat hĳ ondanks alle kleuren en lagen toch precies lĳ kt te weten waar hĳ heen wil, wat eruit moet komen.

Heb je iets met kunst?Eigenlĳ k niet, we gaan weinig naar musea en ik ben echt een leek. Onlangs hebben we wel voor het eerst een schilderĳ gekocht, om in ons nieuwe huis te hangen. Ook heb ik me wat in de schilder van het LUMC-schilderĳ , Hidenori Mitsue, verdiept. Hĳ is een Japanner die al een tĳ d in Nederland woont. Hĳ schildert ook oud-Hollandse ĳ sgezichten, maar dat hoeft niet zo van mĳ . (MvB)

Hidenori Mitsue, Bird’s Concert, olieverf op linnen, 140 x 240 cm, 2014

LUMC MAGAZINE28

Een app die bijhoudt of je wel genoeg stappen zet of een diabetespatiënt die thuis zijn bloedwaarden meet en daarna uploadt naar zijn arts. Het zijn voorbeelden van eHealth: technologische en digitale zorgtoepassingen. Het is een begrip dat nogal wat vragen oproept. Want is eHealth voor iedereen geschikt? Hebben we straks een robot als dokter? En hoe zit

het eigenlijk met de beveiliging van onze gegevens? We leggen acht actuele stellingen voor aan LUMC-hoogleraar Niels Chavannes, huisarts

en expert op het gebied van eHealth. TEKST: DIANA DE VELD > FOTO: MARC DE HA AN

MĲ N DOKTER

WORDT EEN ROBOT

&7 ANDERE STELLINGEN

OVER EHEALTH

>

LUMC MAGAZINE30

EHEALTH IS EEN HYPE

“Dat is momenteel helaas wel waar. Op Twitter en in blogs brult men dat eHealth de heilige graal is. Bĳ elk nieuw apparaatje dat op de markt wordt gebracht, volgt zonder blikken of blozen de belofte van een betere gezondheid voor iedereen. Er is dus veel gebakken lucht en dat is jam-mer, want eHealth heeft wél veel goeds te brengen. Maar alleen als het gaat toepassingen die bewezen hebben dat ze bepaalde problemen kunnen oplossen. Kĳk, je kunt wel een slim apparaatje ontwikkelen dat je op je voorhoofd draagt en dat continu je temperatuur meet. Maar waar is dat eigenlĳk goed voor, en wie zit erop te wachten? Het is veel nuttiger dat chronische patiënten hun eigen gegevens digitaal kunnen volgen, en dat hulpverle-ners hen online in de gaten houden en bĳ problemen snel kunnen ingrĳpen. Het is handig als je voor een tussentĳds consult niet naar je huisarts hoeft te komen, maar gebruik kunt maken van videocontact. Het LUMC concentreert zich op toepassingen van eHealth, waarvan we wetenschappelĳk kunnen aantonen dat ze echt bĳdragen aan een betere gezondheid of gezondheidszorg. Betrouwbaarheid staat bĳ ons voorop.”

MĲN DOKTER WORDT EEN ROBOT

“Dat is zeker niet de bedoeling. In het LUMC stre-ven we juist naar blended care: de vertrouwde arts-patiëntrelatie wordt aangevuld met techno-logische toepassingen. Als dat zin heeft. Kĳk, veel mensen zĳn bang om het menselĳke contact met hun arts te verliezen. Een eenzame oudere zit misschien liever ieder kwartaal in de wachtkamer tussen de mensen dan thuis achter z’n pc. Boven-dien zĳn de meeste Nederlanders best tevreden met de huidige zorg. Ze hebben doorgaans alle vertrouwen in hun zorgverleners. En dan zouden ze nu die zorg van een computer moeten krĳgen? Dat roept koudwatervrees op, of zelfs verzet. Ik vind het belangrĳk om de goede relatie tussen arts en patiënt te behouden. Met eHealth kun je die band ondersteunen, bĳvoorbeeld door contac-ten flexibeler te maken. Een voorbeeld: patiënten met ernstige COPD zien soms vol angst het week-end tegemoet. Wat als ze erg benauwd worden? In het weekend moeten ze dan naar de huisartsen-post en daarop volgt vaak een ziekenhuisopname. Met behulp van een videoverbinding heeft de ver-pleegkundige van thuiszorgorganisatie Evean nu elke vrĳdagochtend contact met deze mensen. Hoe gaat het met meneer Jansen, zĳn de pu�er-tjes nog op voorraad? Dat geeft vertrouwen, waardoor meneer Jansen meer ontspannen het weekend in gaat.”

MET EHEALTH KUNNEN WE VEEL GELD BESPAREN

“Nou, dat valt nog te bezien. Ik verwacht dat eHealth vooral zal bĳdra-gen aan een betere kwaliteit van de zorg. Misschien kunnen we er op de langere termĳn wel mee besparen, bĳvoorbeeld door met slimme technologie ziekten of complicaties bĳ patiënten te voorkomen. Maar is het eigenlĳk wel per se nodig om te besparen op de zorg? Ten-slotte vindt iedereen zĳn gezondheid het meeste waard. Je kunt de zorg trouwens ook zien als bedrĳvigheid, zoals de Europese Unie dat doet. Ik hoop dat de Nederlandse overheid eHealth gaat zien als groeimarkt waarin we ons land internationaal gezien goed kunnen positioneren. In Leiden proberen we dat al binnen een samenwerkingsverband van het LUMC, de Universiteit Leiden, de TU Delft, Erasmus MC en de Erasmus Universiteit. Deze zogeheten Medical Delta is groot genoeg om ook internationaal een rol van betekenis te spelen.”


EHEALTH IS EEN UITKOMST VOOR

OUDEREN

“Dat klopt. Juist ouderen kunnen er veel aan heb-ben, omdat zĳ vaker aan chronische ziekten lĳ-den. Natuurlĳk moet je bĳ ouderen, maar eigen-lĳk bĳ iedereen, ervoor zorgen dat eHealth doodsimpel is. Dus bĳvoorbeeld geen ellenlange lappen tekst aanbieden. Artsen overschatten hoe-veel informatie mensen kunnen opnemen. Je kunt beter kleine brokjes informatie geven, waarbĳ mensen zelf kunnen kiezen waarover ze meer wil-len weten. Dat motiveert meer. Je kunt informatie ook aanbieden in de vorm van animaties. Handig voor mensen die moeite hebben met lezen of de taal niet machtig zĳn. Ook belangrĳk: makkelĳk kunnen inloggen als je bĳvoorbeeld gegevens naar je arts wilt sturen. Als mensen lange wachtwoorden vol vreemde tekens moeten invoeren, dan haken ze snel af. Natuurlĳk moet de toegang tot medische gegevens beveiligd zĳn, maar dat kan ook met een simpele vinger-afdrukscan op de iPad.”

EHEALTH IS ALLEEN VOOR RĲKE WESTERSE LANDEN

“Onjuist. In Westerse landen is de toegevoegde waarde van eHealth juist veel lastiger aan te tonen dan in minder welvarende landen. In grote delen van China is de lokale gezond-heidszorg ondermaats, maar Chine-zen hebben wél bĳna allemaal een smartphone! EHealth is daar sterk aan het groeien. Ook voor Afrikaanse ontwikkelingslanden valt er met eHealth veel te winnen. Onze afge-dankte Nokia’s, daar opgeladen met zonnecellen, vormen de virtuele snelweg naar het dorp. Afrikanen bankieren zelfs met telefoontikken en ziekenhuizen schenken hun pati-enten beltegoed als onderdeel van de behandeling, zodat ze daarmee de busrit naar het ziekenhuis kunnen betalen.

Zelf ontving ik deze zomer een Europese subsidie voor grootschalig onderzoek naar longziekten in armere landen. Met dit onderzoek, de FRESH AIR-studie, gaan we kĳken hoe we COPD in Oeganda, Vietnam, Kirgizië en Griekenland kunnen helpen voorkomen. In deze landen wordt veel gerookt én veel binnens-huis gekookt op hout, koeienmest of steenkool. Daarbĳ komt schadelĳke rook vrĳ. Ook binnen dit onderzoek speelt eHealth een rol. Zo onder-zoeken we longfunctiemetingen op smartphones en sturen we de vrou-wen die in de hutjes staan te koken sms’jes over de gevaren van rook voor hen en hun kinderen.”

>

JE SMARTPHONE KAN JE GEZONDER MAKEN

“Dat is nog onbeslist. Er zĳn veel meningen, maar weinig feiten. Er is heel weinig bewĳs dat eHealth een gezonde leefstĳl in de bevolking bevordert. Je kunt wel een stappenteller of hartslagmeter op je smart-phone installeren, maar hoe word je daar vervolgens gezonder van? Eigenlĳk zou een app veel genuanceerder moeten ingaan op wie jĳ bent en wat voor jou persoonlĳk het beste advies is. Een sterk gepersonali-seerde vorm van eHealth dus.Wel weten we dat patiënten die een hoge ziektelast hebben, bĳvoorbeeld jongeren met een ernstige vorm van astma, het meest gebaat zĳn bĳ eHealth. Zĳ zĳn namelĳk het meest gemotiveerd om het vol te houden. Als die jongeren elke week via hun smartphone hun astmaklachten doorgeven en feedback krĳgen over de juiste dosering van hun medicĳ-nen, dan merken ze dat ze zich beter voelen.”

LUMC MAGAZINE32

ALS IK EHEALTH GEBRUIK, DAN LIGGEN STRAKS MĲN

GEGEVENS OP STRAAT

“Niet waar. Het Nationaal ICT Instituut in de Zorg, NICTIZ, waakt over de beveiliging van eHealth. Alle uit te wisselen patiëntengegevens moeten veilig opgeslagen zĳn bĳ onafhanke-lĳke en betrouwbare derde partĳen. Onlangs heeft de Europese Unie nog strengere beveili-gings- en privacyregels ingevoerd voor elektro-nische toepassingen in de gezondheidszorg.Patiëntgegevens worden wel anoniem gebruikt voor wetenschappelĳk onderzoek. Uit zulke big data – grote hoeveelheden gegevens, soms van miljoenen mensen – kun je veel nuttige infor-matie halen. Over gezondheid: welke patronen zie je? Wat voor patiënten lopen extra risico’s

op complicaties? Maar ook over het verbeteren van de zorg zelf. Bĳvoorbeeld: welk e�ect heeft een patiëntensite als thuisarts.nl op de consul-ten bĳ de huisarts? Nog een voorbeeld: Den Haag kent grote ver-schillen in rĳkdom tussen wĳken. Met de gemeente verzamelen we nu anoniem gegevens van inwoners en zoeken we naar samenhang tussen wĳk, opleiding en gezondheid. Aan de hand van big data kun je extra inzetten op de brandhaarden en zorg bieden waar die het hardst nodig is. En dat is waarschĳnlĳk eerder de Schilderswĳk dan het Westbroekpark.”

DOOR EHEALTH RAKEN WE TE GEFIXEERD OP ONZE

GEZONDHEID

“Dat is voor sommige mensen inderdaad een gevaar. Als je wilt, kun je de hele dag bezig zĳn met je stappenteller, bloeddrukmeter en voe-dings-app. Dat is uiteraard niet de bedoeling. De paradox is dat juist mensen die al gezond leven daar gevoelig voor zĳn. Denk aan jonge, hoogopgeleide vrouwen die niet roken, gezond eten en veel sporten. Zĳ proberen met eHealth nóg wat gezonder te worden. Terwĳl je lie-ver iets zou verbeteren aan de gezondheid van mensen met een onge-zonde levensstĳl. De ontwikkelaars van eHealth moeten daar reke-ning mee houden: voor wie ontwikkelen ze hun technologie en hoe zorgen ze ervoor dat ze die doelgroep ook echt weten te bereiken?”

eHealth in het LUMCBinnen het LUMC is eHealth in opmars. Het patiëntportaal is mis-schien het bekendste voorbeeld. Als patiënt kun je hierop met je DigiD inloggen om je medische gegevens en uitslagen te bekĳken. Maar er is meer, bĳvoorbeeld bĳ de afdelingen Nierziekten, Longziekten en Hartziek-ten. Patiënten van deze afdelingen met een chronische aandoening doen thuis metingen en sturen de resulta-ten door naar het ziekenhuis. Zo krĳg je als patiënt meer invloed op je ziekte en je behandeling. De arts kan bovendien snel ingrĳpen bĳ afwĳken-de waarden, bĳvoorbeeld bĳ een dreigende afstoting van een trans-plantatie-nier. Binnen het LUMC worden alle initiatieven wetenschappelĳk onder-zocht. Met Leiden als expertisecen-trum wil Niels Chavannes eHealth-toe-passingen ontwikkelen die aansluiten op de behoeften van patiënten en zorgverleners. “Juist door eHealth hebben huisartsen en andere zorgver-leners in de eerste lĳn betere toegang tot de kennis van universitaire medische centra”, aldus Chavannes. “Met onze digitale ondersteuning kunnen patiënten straks voor veel meer aandoeningen gewoon terecht bĳ hun eigen huisarts.”

Op december houdt Niels Chavannes zĳn oratie, getiteld ‘EHealth in disease management: doel of tool?’. ll


Bedankt

Ben van Stenis () uit Bleskensgraaf werd het afgelopen jaar in het LUMC behandeld aan botkanker in zĳ n been. Om de afdeling te bedanken, brachten zĳ n ouders aan het einde van de be-handelingen een schaal tompoezen mee.

“Het gaf mĳ altĳ d een goed ge-voel om te merken dat ik in het LUMC geen nummer was , maar

een patiënt met een naam. Met mĳ n orthopeed, dokter van de Sande, heb ik een goede band opgebouwd. Als ik met hem een gesprek had, vond ik dat eigenlĳ k altĳ d gewoon gezellig. Hĳ was erg betrokken bĳ mĳ , net als de zusters van de afdeling. Dat vond ik heel fi jn.

Ik liep al een tĳ dje met een bult onder mĳ n knie toen ik vorig jaar ook aan de andere kant van mĳ n been een harde

bult ontdekte. De huisarts stuurde me gelĳ k door voor een echo en de dag erop kreeg ik te horen dat er een tumor zat van twaalf centimeter, die waarschĳ nlĳ k kwaadaardig was. Daarna ging alles heel snel; een paar dagen later lag ik al in het LUMC voor mĳ n eerste chemokuur.

In totaal heb ik achttien chemokuren ondergaan. De tumor is tĳ dens een operatie uit mĳ n been gehaald. Geluk-kig zĳ n er nooit uitzaaiingen gevon-den. Ik heb een titanium-knie gekre-gen en een paar grote pinnen om de botten aan elkaar te verbinden.

Toen ik klaar was met de laatste che-mokuur en ik weer naar huis mocht, stond er ineens heel veel familie in het ziekenhuis op me te wachten. Mĳ n ouders hadden als verrassing tompoe-zen meegenomen met ‘bedankt’ en een foto van mĳ erop. Voor iedereen van de afdeling, omdat ze zo goed voor me hebben gezorgd.

Als ik nu terugkom voor controle, ga ik altĳ d even langs op de afdeling. Dan spreek ik de zusters weer en kĳ k ik of er nog bekenden liggen, zodat ik hen een beetje kan steunen. Want je moet elkaar er doorheen helpen. Ikzelf moest het ook altĳ d van het bezoek hebben, daar fl eurde ik echt van op. Ze doen helemaal niet moeilĳ k over be-zoek: iedereen mocht komen en gaan, zelfs buiten de bezoekuren mochten er mensen langskomen. Die moesten dan wel een beetje zachtjes doen.”

TEK

ST: C

ARO

LIN

E VA

N D

ER S

CHA

AF

> FO

TO: L

EVIE

N W

ILLE

MSE

‘ Als ik nu terugkom voor controle, ga ik alt ijd even langs op de afdeling.’

Onze artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners krĳ gen vaak een bedankje voor de goede zorgen. In deze rubriek gaan we op zoek naar het verhaal achter bĳ zondere bedankjes.

LUMC MAGAZINE34

Het kweektuintje van het LUMC


Van kloppende hartcellen en lichaamseigen bloedvaten tot complete mini-niertjes: het lukt onderzoekers steeds beter om cellen en weefsels in het laboratorium te kweken. Op kant-en-klare organen hoeven we voorlopig niet te rekenen, blijkt uit een rondgang door het LUMC. Maar wat kunnen we dan wel met al die kweeksels? TEKST: WILLY VAN STRIEN > ILLUSTR ATIE: MENAH

De oogst was dit jaar groot voor LUMC-onderzoe-kers die cellen en weefsels kweken. Ze scoorden met publicaties in toonaangevende internatio-nale tĳdschriften en verwierven subsidies voor

verder onderzoek. De mooiste resultaten zĳn: alle typen hartcellen, niertjes van enkele millimeters groot en een aanzet voor bloedvaten op maat. Nieuw is dat de onder-zoekers niet meer alleen afzonderlĳke celtypen laten groeien, maar ook weefsels met meerdere celtypen. “Daarin blĳkt vanzelf een structuur te ontstaan”, vertelt Susana Chuva de Sousa Lopes van de afdeling Anatomie en Embryologie. “Het is echt een wonder.”Komen er nu gekweekte organen beschikbaar om falende organen te vervangen en hebben we in de toekomst geen orgaandonoren meer nodig? “Zo ver zĳn we nog lang niet, en misschien komen we er nooit”, waarschuwt Christine Mummery, hoogleraar Ontwikkelingsbiologie en hoofd van de afdeling Anatomie en Embryologie. “Toch profite-ren patiënten van ons werk. We kweken hartcellen en mini-nieren om te achterhalen hoe organen tĳdens de groei van een embryo ontstaan, hoe ze ziek worden en hun functie verliezen en hoe dat met medicĳnen te verhelpen is. Als we cellen of weefsels hebben gekweekt uit materiaal van een patiënt, kunnen we voor die patiënt nagaan welk medicĳn het beste werkt.”

Holle buisAlleen de kweekbloedvaten, waar Joris Rotmans aan werkt, zĳn wel direct voor patiënten bestemd. Rotmans, medisch specialist Nierziekten, denkt over enkele jaren met de voorbereiding voor toepassing te kunnen beginnen. Hĳ kreeg deze zomer van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelĳk Onderzoek een subsidie om vĳf jaar onderzoek te doen. Het gaat hem allereerst om mensen die hun bloed laten zuiveren in een kunstnier (hemodialyse). Om de bloedsomloop aan te sluiten op het apparaat legt de vaatchirurg een shunt aan, een verbinding tussen een slagader en een ader. Het bloed in de ader komt dan onder >

LUMC MAGAZINE36

hoge druk te staan en kan met een hoge snelheid worden afgetapt. “Het liefst maken we zo’n shunt uit een stuk bloedvat van de patiënt zelf”, vertelt Rotmans. “Maar de vaten van deze mensen zĳn vaak in te slechte conditie. Dan plaatsen we een kunststof buisje. Dat werkt, maar na een tĳdje groeit het buisje dicht door een ontstekings-reactie.”Als oplossing bedacht hĳ een manier om een stuk bloedvat te kweken uit cellen van de patiënt. Of eigenlĳk: hĳ laat de patiënt zelf zo’n vat kweken.“Op de plaats waar de shunt moet komen, is het idee, brengen we een kunststof staafje in van de juiste lengte en dikte. Dat wekt een ontstekingsreactie op. Eerst komen ontstekingscellen op het staafje af en in een iets later stadium fibroblasten, dat zĳn bindweefselcellen, die het staafje met bindweefsel omkapselen. Op langere termĳn gaan de cellen dood en blĳft slechts littekenweefsel over. De truc is nu om het staafje te verwĳderen als er nog levende fibroblasten zĳn en als er ook al bindweefsel is. Je hebt dan een stevige holle buis van levende cellen.”

WonderRotmans heeft met collega’s de methode in Utrecht bĳ proefdieren ontwikkeld en de resultaten hiervan net gepu-bliceerd in vakblad Biomaterials. Als de onderzoekers bĳ de dieren een staafje onder de huid implanteren, ontstaat er in een maand een celbuisje. Zo’n holle buis van cellen is natuurlĳk nog geen bloedvat. Maar hier gebeurt het won-der: als zo’n buis als tussenstuk in een bloedvat gehecht wordt en blootgesteld aan de bloedsomloop, veranderen de fibroblasten aan de buitenkant in gladde spiercellen, zoals die ook om gewone bloedvaten zitten. Binnenin ont-staat de celbekleding die bĳ bloedvaten hoort. Rotmans: “Na een maand ziet het nieuwe stuk eruit als een gewoon bloedvat.”Als de gekweekte vaatstukjes het in de proefdieren goed blĳven doen, wil hĳ het idee toepassen bĳ patiënten die hemodialyse ondergaan. En misschien is het ook een oplossing voor vaatproblemen zoals vernauwingen in beenslagaders. Wie weet kunnen deze patiënten voor zichzelf een vervangend bloedvat kweken.

StamcellenRotmans maakt gebruik van het feit dat fibroblasten ver-anderlĳk zĳn. Om mini-nieren en hartcellen te kweken gaan onderzoekers uit van cellen die nog veelzĳdiger zĳn: stamcellen.Stamcellen hebben geen identiteit en functie zoals

bĳvoorbeeld zenuwcellen, spiercellen en huidcellen dat wel hebben. Een embryo bestaat aanvankelĳk uit alleen maar stamcellen. Pas na een reeks delingen gaan cellen zich specialiseren, afhankelĳk van het orgaan waar ze deel van uitmaken. Daarna ligt hun identiteit vast.Ook in een volgroeid lichaam komen stamcellen voor; dankzĳ die stamcellen kunnen bĳvoorbeeld bloedcellen, darmbekleding en huid zich voortdurend vernieuwen. De mogelĳkheden van volwassen stamcellen zĳn iets beperk-ter dan van embryonale, want de richting die ze kunnen inslaan ligt al een beetje vast. Maar ze zĳn nog steeds behoorlĳk veelzĳdig.Zulke veelzĳdige, goed delende cellen zĳn nodig om cellen en weefsels te kweken. Maar aan het gebruik van embryo-nale cellen kleven ethische bezwaren en uit een volgroeid lichaam zĳn stamcellen moeilĳk te winnen. Het was dan ook een mĳlpaal toen onderzoekers in een manier vonden om gespecialiseerde cellen, zoals huidcellen, als het ware te herprogrammeren. De truc is om vier genen in te brengen die een rol spelen bĳ embryonale groei, maar in gespecialiseerde cellen op non-actief zĳn gezet. Dat levert cellen op zonder identiteit die bĳna even veelzĳdig zĳn als embryonale stamcellen. Shinya Yamanaka en John Gurdon kregen er in een Nobelprĳs voor.

ZelforganisatieIn Australië dokterde Melissa Little, hoogleraar aan de universiteit van Queensland, een recept uit om niercellen te kweken uit stamcellen. Dat is een kwestie van de juiste sto¡en toevoegen op het juiste tĳdstip. De niercellen organiseren zich vervolgens vanzelf tot mini-nieren. Afgelopen zomer was Little te gast in het LUMC, waar ze samenwerkte met onder andere Susana Chuva de Sousa Lopes. Het leverde een publicatie op in Nature.

Het kweken van cellen, weefsels en organen valt onder de noemer ‘regeneratieve geneeskunde’, één van de zeven profilerings-gebieden van het LUMC. Meer weten? Kĳk op www.lumc.nl/regeneratief, waar prof. Ton Rabelink vertelt wat er in het LUMC allemaal op dit gebied gebeurt.


Het resultaat is bĳzonder, want de nieren behoren tot de meest complexe organen, met meer dan twintig verschil-lende celtypen en meerdere taken. Ze halen afvalsto¡en uit het bloed en scheiden die uit in urine, houden de bloeddruk op peil en regelen zuurgraad en zoutconcentra-tie. Een nier bestaat uit twee miljoen filterlichaampjes, verzamelbuizen voor urine en bindweefsel met bloed-vaten.Little kweekte de stamcellen in bolletjes van bĳna een centimeter. Chuva de Sousa Lopes vertelt: “Na twee weken zĳn er cellen van vĳftien typen in zo’n druppel verschenen die zich organiseren tot vĳfhonderd filterlichaampjes en verzamelbuizen in een mooie ordening. Het zĳn geen volwaardige niertjes, maar ze komen in de buurt.”

Aan het werkEigenaardig is wel, dat de georganiseerde cellen vervol-gens niet uitrĳpen. Chuva de Sousa Lopes vergeleek de gekweekte nierachtige orgaantjes met embryonale en foetale nieren, die ze als embryoloog goed kent. “De kweeknieren groeien op ongeveer dezelfde manier als een embryonale nier, maar ze blĳven steken in een stadium dat overeenkomt met het eerste trimester van de zwanger-schap.”De vraag is nu hoe de onderzoekers de mini-niercellen kunnen aanzetten tot verdere rĳping. Chuva de Sousa Lopes: “Daarvoor hebben de mini-nieren kennelĳk nieuwe prikkels nodig. We denken dat ze die pas krĳgen als er veel bloed doorheen stroomt waarmee ze als nier aan de slag moeten.” “Het lĳkt erop dat gekweekte cellen pas helemaal uitrĳ-pen als ze in een natuurlĳke omgeving blootstaan aan natuurlĳke prikkels en hun werk moeten doen”, zegt ook Christine Mummery. “We waren de eersten die dat

vermoedden.” De kweekbloedvaten van Rotmans vormen een aanwĳzing dat het vermoeden klopt.

HartfalenIn het LUMC is Mummery degene die het langst ervaring heeft met stamcellen. Ze kweekt stamcellen op tot hart-cellen die zich net als in een hart regelmatig en gecoördi-neerd samentrekken. Dat kweken lukt steeds beter, blĳkt uit een publicatie van haar groep afgelopen zomer in vakblad Nature Biotechnology. De onderzoekers kunnen nu de drie typen hartcellen kweken: boezemspiercellen, kamerspiercellen en cellen die het hart in het juiste tempo doen kloppen door elektrische prikkels af te geven en te geleiden. Maar ook deze gekweekte hartcellen blĳven in een foetaal stadium steken en rĳpen niet helemaal uit. Daardoor blĳft de kracht waarmee ze zich samentrekken klein. De groep van Mummery wist de cellen met een mix van sto¡en toch sterker te maken, blĳkt uit een onlangs verschenen publi-catie in vakblad Cell Reports. “We konden vervolgens de samentrekkingskracht meten van hartspiercellen die we hadden gekweekt uit huidcellen van drie patiënten met een erfelĳke vorm van hartfalen”, vertelt Mummery. “Die kracht was kleiner dan die van gezonde hartspiercellen die we uit stamcellen kweekten. Dat het hart slecht functio-neert kunnen we dus terug voeren op slechte prestaties van individuele cellen. We gaan de hartcellen die gekweekt zĳn uit huidcellen van patiënten nu gebruiken om te onderzoeken wat er precies misgaat in die cellen en om medicĳnen tegen hartfalen op te testen.” ll

‘ WE KWEKEN HARTCELLEN EN MININIEREN OM TE ACHTERHALEN HOE DEZE ORGANEN ONTSTAAN, HOE ZE ZIEK WORDEN EN HOE DAT MET MEDICĲNEN TE VERHELPEN IS.’

LUMC MAGAZINE38

Kortpraktisch

DINSDAG 8 DECEMBERETHIEK EN DWANG IN DE PSYCHIATRIEProfessor Guy Widdershoven, hoogleraar Filosofie en Medische Ethiek aan het VU Medisch Centrum, vertelt in college zaal 4 van het LUMC over de ethische aspecten van dwang en drang in de psychiatrie. Tĳd: : - : uur. Kĳk voor meer informatie op www.jelgersmalezingen.nl

VANAF EIND DECEMBERAANWINSTEN 20142015De tentoonstelling ‘aanwinsten 2014-2015’ exposeert de nieuwste werken van de rĳke LUMC-kunstcollectie. Zie ook www.lumc.nl/galerie

WOENSDAG 27 JANUARIHART&VAATCAFÉ LEIDEN: PACEMAKERS EN ICD’SEen bĳeenkomst voor hart- en vaatpatiënten, hun naasten en belangstellenden. In het café krĳgt u van medische experts van het LUMC en de Alrĳne ziekenhuizen actuele informatie over hart- en vaataandoeningen, ontmoet u andere patiënten en wisselt u ervaringen en tips uit. Het café vindt plaats in het CORPUS-gebouw in Oegstgeest en deelname is gratis. Informatie en aanmelden via www.hartenvaatgroep.nl

LUMC Magazine is een uitgave van het Leids Universitair Medisch Centrum. Overname van artikelen, met bron-vermelding, is toegestaan na toestem-ming van de redactie ([email protected]). Oplage . Redactie Mieke van Baarsel, Julie de Graaf, Raymon Heemskerk, Christi Waanders Eindredactie Julie de Graaf

Redactieraad Kees Bartlema, Thea Dickho�, Irma van Everdinck-van der Pols, Jaap Fogteloo, Tom Hammer (voorzitter), Antje Houmes, Alexandra van Leeuwen, Maaike Roefs, Helen Silvius, Willem van Well Groeneveld Aan dit nummer werkten mee Irene Cécile, Dick Duynhoven, Astrid Hageman, Menno Kröse, Sandrine van Noort, Marleen van ‘t Oever, Menah,

Hanno Pĳl, Masja de Ree, Caroline van der Schaaf, Willy van Strien, Diana de Veld, Loek Weĳts, Ana Zutinic Fotografie Marc de Haan, Julie Hrudo-va, Arno Massee, Levien Willemse Vormgeving en layout Curve Mags and More, Haarlem. Patrick Hoogenberg, Mieke van Weele Prepress en druk Groen Media, Leiden

Contact Directoraat Communicatie, Postbus , RC Leiden, -, [email protected], www.lumc.nl/magazine Abonnementen Jaarabonnement€, Abonnementsvoorwaarden Zie www.lumc.nl/magazineLUMC Magazine nr. verschĳnt op februari . ISSN -.

Verbouwing Galerie LUMCIn de eerste weken van december worden de vloeren van en rondom de Galerie LUMC vervangen. In die tĳd zal er in de galerie, gelegen vlak achter de centrale hal, dan ook geen tentoonstelling te zien zĳn. De werkzaamheden staan gepland tot december.

Op vrĳdag december, zaterdag december en vrĳdag januari draait het LUMC zoals op een zondag. Dit houdt in dat alle poliklinieken gesloten zĳn. De Spoedeisende Hulp is vanzelfsprekend wel geopend.

Om patiënten en bezoekers van het LUMC zo goed en snel mogelĳk van dienst te kunnen zĳn, is de informatiebalie ver-plaatst. U hoeft tegenwoordig niet meer eerst de centrale hal door te lopen, maar vindt de LUMC-gastvrouwen meteen na binnenkomst bĳ de hoofdingang, bĳ de verrĳdbare informatiebalie naast de roltrap.

Patiënten met de zeldzame botziekte fibreuze dysplasie hebben veel pĳn en breken vaak hun botten. De ziekte kan worden behandeld met medicĳ-nen en operaties, maar komt helaas na verloop van tĳd toch weer te-rug. We weten nog maar weinig over

fibreuze dysplasie. Het LUMC doet daarom onderzoek naar deze slo-pende ziekte. U kunt ons daarbĳ hel-pen! Kĳk op voor meer informatie op www.botonderzoek.nl. Daar legt ook de -jarige patiënt Sam uit, wat de ziekte met hem doet.

INFORMATIEBALIE VERPLAATST

STEUN ONDERZOEK NAAR ZELDZAME BOTZIEKTE

Colofon

Gewijzigde openingstijden feestdagen


TEK

ST: J

ULI

E D

E G

RA

AF

> FO

TO: A

RNO

MA

SSEE

Er werken meer dan mensen in het LUMC. We volgen één van hen aan het begin en het einde van de werkdag

Aan het werk...

En, hoe was je dag?Ik heb een topdag gehad! Ik begon onverwachts niet bĳ traumachirurgie, maar heb eerst een klier uit een oksel verwĳ derd. De operatie ging goed en ik heb geleerd ‘m zelfstandig uit te voeren. Daarna was ik gelukkig nog op tĳ d voor de trauma-operaties. Uiteindelĳ k heb ik beide enkel-fracturen en de polsfractuur mogen opereren!

Ben je nog weleens zenuwachtig voor een operatie?Zenuwachtig is niet het goede woord. Het is meer gezonde spanning, die hoort bĳ de verantwoordelĳ kheid die je voelt voor jouw patiënt. Ik word erg goed begeleid in het proces van ‘leren opereren’. Je begint natuurlĳ k klein, daarna leer je per operatie om steeds meer te doen en uiteindelĳ k mag je onder supervisie zelf opereren.

Welke richting wil je straks op?Ik wil chirurg worden omdat de combi-natie van met mĳ n handen werken, dynamiek en teamwork mĳ erg aan-spreekt. Bovendien vind ik het fi jn om op vrĳ korte termĳ n resultaat van mĳ n werk te zien. Traumachirurgie heeft steeds meer mĳ n speciale interesse. De acute zorg en operaties waarbĳ ruimtelĳ k inzicht en creativiteit belangrĳ k zĳ n, maken het voor mĳ het boeiendste vak.

Christiaan Drij� out van Hooff , arts in

opleiding (aios) op de afdeling

Heelkunde

LUMCLUMCLUMCLUMCLUMCLUMCLUMCLUMC

HOND = GEZONDWil jĳ een hond, maar zĳ n je ouders minder enthousiast? Goed nieuws: onderzoekers in Zweden hebben ontdekt dat kinderen die opgroeien met een hond in huis min-der vaak astma krĳ gen. Ze denken dat de bacteriën die de viervoeter bĳ zich heeft, ervoor zorgen dat je minder snel last krĳ gt van benauwdheid en hoesten. Enne, met een hond spelen en wandelen is natuurlĳ k sowieso heel gezond. Ook voor je ouders!

-s p= H=G -D o=p

n

z

ow

B

VRAAG MAAR RAAK“Een beetje oorsmeer zorgt ervoor dat de binnenkant van je oor niet uit-droogt. Het beschermt tegen bacteriën en houdt je oor schoon, omdat stof en ander vuil eraan blĳ ven plakken”, ver-telt audioloog (orendokter) Jan de Laat. In de huid binnen in je oor zitten klier-tjes die het oorsmeer maken. Soms kriebelt je oor en wil je er met je vinger of een wattenstaafje in krab-ben. Is dat verstandig? Nee, niet doen, waarschuwt de dokter. “Dan kunnen de kliertjes geïrriteerd raken en veel meer oorsmeer gaan maken. Je kunt dan een prop oorsmeer krĳ gen, die je oren ver-stopt.” Zo’n prop kun je beter niet zelf uit je oor proberen te peuteren.

“Meestal gaat ‘n kleine prop oorsmeer vanzelf weg als je van je oren afblĳ ft. En als dat niet zo is, dan moet je even langs je huisarts om je oren schoon te laten maken.”

Katten likken soms aan je oor, omdat ze oorsmeer lekker vinden. Sommige katten likken zelfs de dopjes van je koptelefoon af… Bah!

Ook een vraag over je lichaam of gezondheid? Mail ‘m naar [email protected] en wie weet staat jouw vraag de volgende keer op deze plek.

Antwoord: Ik ben gek op post

“ IK VIND HET HIER HEEL LEUK, BEHALVE ALS IK GEPRIKT MOET WORDEN.”

Hoelang lig je nu in het ziekenhuis?Al vier weken. Eerst lag ik op de intensive care. Daar was ook een huilende baby en dat vond ik niet zo leuk. Toen ik hier kwam moest ik geopereerd worden, want ik had vocht bĳ mĳ n hart en mĳ n longen. Ik mocht even naar huis, maar omdat ik keelpĳ n had en koorts bleef houden, ben ik nu weer terug.

Hoe vind je het hier? Heel leuk! Behalve als ik geprikt moet worden. Het is vooral leuk om naar de speelkamer te gaan, daar heb ik net een Minion geknutseld en laatst een olifantje. En ik ga ook iedere dag een uur naar school. Soms zĳ n er andere kinderen en soms krĳ g ik alleen les.

Wie mis je van thuis? Mĳ n best friend forever Bes, ik ken haar van school. Gelukkig heb ik een nichtje dat in Leiden woont, Renée, zĳ komt me vaak opzoeken. Alleen als ze zich niet lekker voelt, komt ze niet, want dan kan ze me aansteken.

INTERVIEW

vraagt Juna (9) uit Rotterdam

LUMC Magazine 5 2015

Documents

Transcript of LUMC Magazine 5 2015