1

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon

les 1: Wie waren de graven van Loon

Na deze les

kan je de geschiedenis van het graafschap Loon aanduiden op je tijdbalk;

kan je informatie opzoeken op een historische kaart;

ken je het verschil tussen Romeinse leiders en middeleeuwse koningen;

kan je uitleggen wat een leenheer en leenmannen zijn;

weet je wie de leenheren van de Loonse graven waren;

heb je kennis gemaakt met enkele Loonse graven;

1. Feest in Borgloon: 1000 jaar graafschap Loon

In 2018 viert de stad Borgloon feest: het graafschap Loon,

waarvan de stad ooit de belangrijkste plaats was, mag 1000

kaarsjes uitblazen.

Hoe we dat weten? Dat is het werk van historici..

Een historicus of een geschiedkundige onderzoekt wat in het

verleden is gebeurd. Daarvoor leest hij verschillende soorten

teksten: de geschreven bronnen over een tijd.

De eerste betrouwbare ‘tekst’ die we hebben over het graafschap Loon, is geschreven op

het graf van een zekere Balderic. Hij was bisschop van Luik en ook de broer van de graaf van

Loon. Toen Balderic stierf, was het 1018.

Op zijn graf staat geschreven:

Balderic, Luiks leider uit de familie van de Loonse graven, rust hier..

2

Vul aan op je tijdbalk:

500 1000 1500

Met welk jaartal begint de geschiedenis van het graafschap Loon? ……………...

In welke periode valt dit jaartal?......................................................

Wanneer begint en eindigt deze periode?............................................

2. Limburg, Loon en België

In 2018 zijn wij allemaal inwoners van het land België,

maar dat land bestond 1000 jaar geleden nog niet. Het

werd pas opgericht in 1830.

Het gebied waarin we nu wonen, had daarvoor andere

grenzen en andere namen.

Op kaart A staan de Belgische provincies aangeduid. Vind je Limburg terug?

bron: Wikipedia – Belgische provincies bron: Vaes, J. De graven van Loon.

Vind je hetzelfde gebied terug op kaart B? Met welk middeleeuws graafschap

valt onze provincie Limburg bijna helemaal samen? …………………………………………….

A B

3

Voor de straffe speurders: Als je kijkt naar de kaart van de middeleeuwen, kan je achterhalen waar de naam Limburg vandaan komt. Kan jij het terugvinden?

3. Besturen in de middeleeuwen: over koningen en graven

Lees de tekst. Schrijf daarna kort op welk verschil er was tussen de Romeinse

leiders en de Germaanse koningen.

Het graafschap Loon ontstond in de middeleeuwen. Deze periode begon ongeveer in het jaar 500 n.C. Daarvóór werden de mensen in onze streken bestuurd door de Romeinen. Zij regeerden over een heel groot gebied en ze regelden de zaken vanuit één stad: Rome. Voor de Romeinen was het belangrijk dat hun rijk van iedereen was, niet van één man. De keizer moest er wel voor zorgen dat het rijk een geheel bleef, maar het was niet van hem. Toen de Germaanse stammen in West-Europa de baas werden, zagen zij dat anders. De Germanen vonden dat best één man leider was van het gebied: de koning. Daarom was hij ook de eigenaar van alle grond in zijn gebied. Hij kon die grond zelf houden of hij kon hem uitlenen of weggeven aan anderen. Bij zijn dood moest de grond verdeeld worden onder zijn kinderen.

Romeinse leiders Germaanse koningen

…………………………………………………………………..

……………………………………………………………………..

Karel de Grote

In de eerste eeuwen van de middeleeuwen waren er veel Germaanse

koninkrijken, maar in de 8ste eeuw kwam er een groot rijk in Europa.

Karel de Grote, uit de stam van de

Franken, werd er koning van. Op het

kaartje kan je zien dat hij koning werd

over alle groene gebieden samen.

In 800 maakte de paus hem zelfs keizer van

dat rijk, een belangrijke eretitel.

Voor het bestuur van zijn grote rijk riep hij de hulp in van belangrijke

leenmannen. In naam van de koning bestuurden zij een stukje van zijn

gebied.

4

Noteer op de juiste plaats in de piramide van leenmannen:

leenheer (koning of keizer) – leenman (graaf, hertog of bisschop) - achterleenman (burchtheer, abt)

Schrijf op wat leenheer en leenman elkaar plechtig beloven.

Leenheer Leenman

5

4. De Loonse graven, even kennismaken..

Over de eerste graven van Loon weten we niet zoveel: daarover hebben we weinig goede

bronnen. Andere graven zijn wel bekend geworden, in het graafschap en ver daarbuiten.

Arnold II (1126-1138/39)

Het portret van Arnold II dat je hier ziet, werd pas in de

17de eeuw geschilderd. Zijn uitrusting past daarom beter bij

de tijd van de schilder dan bij de tijd van Arnold zelf. Het

is alsof er een iPad zou staan op een kinderfoto van je oma.

Arnold II zorgde voor de bouw van de abdij van Averbode.

Die ken je misschien van het tijdschrift Zonneland.

Welk onderdeel van het portret toont je dat er een

Loonse graaf is afgebeeld?

Agnes van Loon (1150 – 1191)

Een vrouw in het rijtje van Loonse graven? Neen, dus. Vrouwen

konden in de middeleeuwen niet zelf besturen, dat deed hun

man voor hen. Daarom dat een goed huwelijk zo belangrijk was:

je maakte belangrijke bondgenoten en je vergrootte je eigen

macht.

Agnes van Loon trouwde met een machtig man die wel 40 jaar

ouder was dan zij: Otto von Wittelsbach. Samen kregen ze wel

negen kinderen die ook weer kinderen kregen. Zo werd ze de

overoverovergrootmoeder van keizerin Sisi van Oostenrijk en ook

van de derde Belgische koningin Elisabeth.

De graven van Loon waren leenman van twee

leenheren: de keizer van het Heilig Roomse Rijk én

de prinsbisschop van Luik.

Zelf waren ze leenheer van de graaf van Horne.

Ze waren tegelijk ook graaf in Chiny en in Rieneck

(Duitsland)

6

Lodewijk II (1194-1218)

Lodewijk II wilde zijn macht heel graag vergroten. Dat probeerde hij op verschillende

manieren:

hij trouwde met Ada van Holland om ook graaf te kunnen worden in het graafschap;

hij gaf stukken van zijn graafschap Loon weg om bondgenoten te verzamelen;

hij steunde de ene keer de Duitse keizer, de andere keer zijn andere leenheer, de

prinsbisschop.

Het leverde hem uiteindelijk niets op: Holland ging verloren, zijn macht in Loon ook en het

vertrouwen van zijn leenheren was verdwenen. Bovendien werd hij vergiftigd door zijn

eigen broer die zich verraden voelde.

Arnold van Rummen (1362-1366)

Arnold van Rummen was de laatste Loonse graaf. Hij kocht de graafschappen Loon en Chiny

van zijn neefje. De prinsbisschop van Luik was het niet eens met zijn aanstelling als graaf

van Loon: daarom startte hij een oorlog met hem. Al had Arnold van Rummen heel wat geld

én een gloednieuw versterkt kasteel én een ijzersterke bondgenoot, toch kon hij het niet

halen tegen de Luikse soldaten. Zijn kasteel werd met de grond gelijk gemaakt en hijzelf

moest zijn titel inleveren. Voortaan waren de prinsbisschoppen van Luik ook graaf van Loon.

Tot slot: Duid ook het einde van het zelfstandige graafschap Loon aan op je tijdbalk.

Het huwelijk tussen Ada van

Holland en graaf Lodewijk II van

Loon. Links ligt de doodzieke graaf

Dirk VII van Holland, de vader van

Ada. Rechts kan je al zien dat er

geen happy end zal zijn voor dit

koppeltje. Kan jij voorspellen wat er

zal gebeuren?