In meerdere periodes van tegenspoedheeft de sector bewezen dat zij ookkan overleven door ondanks negatieveimpulsen tóch te investeren en te vernieuwen. Ook deze periode zal datweer de weg zijn die we gezamenlijkmoeten bewandelen.

De markt schreeuwt om een nieuwevernieuwingsronde, en die zal er ook komen. Wie denkt dat er in detuinbouw niet geïnnoveerd wordt,blijkt het mis te hebben. Ook deLek/Habo Groep draagt zijn steentjebij aan het verder optimaliseren van

uw bedrijfsprocessen. Verderop in ditmagazine leest u over nieuwe impulsenop het gebied van energietechniek, besturings-systemen, teeltgoten, belichting en teeltroulatiesystemen.Het speciale Bypass-systeem voorrookgasreinigers heeft zelfs meege-dongen naar de Noviteiten Award vande Horti Fair 2003.

Over één ding van het volgend jaarkunnen we zeker zijn: De markt biedtweer voldoende uitdagingen om ervoluit tegenaan te gaan, en er een positief en gezond 2004 van te maken!

V o o r w o o r d

1

We staan weer aan het begin van een nieuw jaar. Als we de kranten van deafgelopen weken mogen geloven, biedt dit niet veel perspectief voor de inkomenspositie van de Nederlanders. Ook de Nederlandse tuinbouw zal hiermee te maken krijgen. Toch heeft de geschiedenis bewezen dat het ook anders kan.

De decembermaand van 2003 staatvoor de Lek/Habo Groep in hetteken van SAP. Dit nieuwe automati-seringssysteem moet het huidigepakket vervangen.

SAP ondersteunt alle bedrijfsprocessenbinnen de Lek/Habo Groep: Van deeerste contacten met de klant tot decalculatie en projectfase, alles wordt indit systeem vastgelegd.

De realisatie van het project wordt inSAP nauwkeurig bijgehouden. Bestel-lingen van materiaal, productieordersen personeelsplanning kunnen met dithedendaagse pakket worden gevolgden uitgevoerd. Ook de serviceafdeling

Zoals gebruikelijk bij elk ISO 9001gecertificeerd bedrijf, wordt eens per 3jaar het complete systeem opnieuwbeoordeeld. Voor de gecertificeerdebedrijven binnen de Lek/Habo Groepwas het dit jaar hét moment om het systeem groepsbreed volgens demeest recente richtlijnen opnieuw opte zetten. In samenwerking met adviesbureau Intermade is bij JanssenStaalbouw, VTI Horst, Habo en Lek installatietechniek in het begin van2003 een traject gestart om deze over-gang zo soepel en efficiënt mogelijk telaten verlopen.

In november zijn deze bedrijvenwederom gecertificeerd. Nieuw dezekeer was het feit dat we ook alsLek/Habo Groep het certificaat hebben behaald. Voor projecten die uitnaam van Lek/Habo International worden uitgevoerd door Lek installatie-techniek, Habo of VTI Horst, is ookgebleken dat er volgens de ISO 9001normen gewerkt wordt.

De Lek/Habo Groep krijgt nu dan ookeen groepscertificaat waarbinnen allewerkmaatschappijen gecertificeerd zijn.Uiteraard behouden ook alle individuelebedrijven hun eigen ISO certificaat, eendoorlopende garantie voor kwaliteit!

LEKJOURNAALLEKJOURNAAL

ISO 9001 certificatieAutomatiseringheeft een eigen module binnen SAP,waarin elke installatie wordt vastgelegden zowel kleine storingen als grote revisies ingepland worden. Tot slotkomt er nog een verbinding met onzewinkel, zodat elk facet van deLek/Habo Groep activiteiten binnenSAP vertegenwoordigd is.

Op 1 januari 2004 zullen Lek instal-latietechniek, Habo en Lek Tuinbouw-artikelen de overstap maken, waarna inde loop van 2004 ook de overige vestigingen van de Lek/Habo Groepgeïntegreerd zullen worden.

Na deze implementatie zullen alle vestigingen de beschikking hebbenover dezelfde informatie en zullen wenog beter dan voorheen uw (totaal)-projecten kunnen beheersen.

december 2003

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:38 Pagina 1

Door Harry Stijger, HS communicatie

Holstein Flowers is een modern, toon-aangevend en arbeidsvriendelijk bedrijfdat gespecialiseerd is in de veredeling,selectie en productie van gerbera’s.Sinds vorig jaar behoort ook de productie van potanthuriums op kwe-kerij Holger tot het productenpakket.De dagelijkse leiding van de onder-neming is in handen van de vier broersVan Holstein.Willem regelt de algeme-ne zaken en de selectie samen metTon, die ook nog de bedrijfshuis-houding doet. Leo richt zich op de verkoop en Mathieu op de teelt en debedrijfsadministratie. De ondernemingheeft in totaal 90 mensen in dienst.Met de ingebruikname van de nieuwekwekerij Bastille komt de jaarproductieop zo’n 38 miljoen gerbera’s. HolsteinFlowers selecteert al jaren zelf nieuwegerberarassen, die op het bedrijf geteeld worden naast de algemeengangbare cultivars. Tweederde van de gerberaproductie komt uit eigenveredeling, waarvan een bepaald gedeelte echt exclusief gehoudenwordt. Sinds 1994 vindt de jaarrond-teelt van gerbera’s op steenwol-substraat plaats.

‘Exclusiviteit en flexibiliteit automa-tiseren’

Kwekerij Bastille heeft een uniek be-wegend teeltsysteem dat voldoet aande wensen van de gebroeders VanHolstein. “Uitgangspunt was dat we deexclusiviteit van en flexibiliteit met onze 39 gerberarassen wilden auto-matiseren. Het systeem om de teeltmet potgoten in beweging te zetten, isdan ook maatwerk dat we samen meteen installateur ontwikkeld hebben. Devele gerberarassen hebben geresul-teerd in 21 draaisecties in de kas. Eenander belangrijk probleem dat weoverwonnen hebben, is het water-geven in een bewegend teeltsysteem.Het is ons gelukt om een watergeef-systeem te ontwikkelen waarbij de bewegende goten toch vijftien keer perdag onder 2,5 bar druk water krijgen”,zegt Mathieu van Holstein.Het oogsten van 9.000 goten per daggebeurt in de kas tegen de bedrijfs-ruimte aan. Hier is een oogststraat met21 oogstplekken, waarbij de plantennaar de oogsters toe komen. Dit zorgtvoor goede werkomstandigheden en -hoogte voor de medewerkers. De

geoogste gerbera’s hangen zij bovenhun hoofd aan een transportlijn, die degerbera’s naar de bedrijfsruimte trans-porteert voor het handmatig sorterenen bossen of insteken in kartonnen bodems.Met het nieuwe teeltsysteem is vol-gens de teler ingezet op arbeidsbe-sparing en schuurautomatisering voorde naoogstverwerking. In samenwer-king met zo’n 25 gerberatelers wordtgewerkt aan het automatiseren vandeze handelingen. Wanneer er eenmachine ontwikkeld is die gelijktijdigkan bossen en insteken, zal HolsteinFlowers daarin investeren.

‘De arbeidsverdeling moet vlakker’

De onderneming is altijd al innovatiefbezig geweest. Zo is in de jaren negentig als een van de eerste gerbe-rabedrijven twee jaar lang een groot-schalige belichtingsproef gehouden.Daar heeft Van Holstein uit geleerd datbelichten van gerbera effect had, maarhet rendement ervan niet vast stond.“Voor ons bedrijf kwam het toen opeen break-evenpoint uit, terwijl de middenprijs steeds meer onder drukkwam te staan. Toch hebben we omverschillende redenen gekozen voorbelichting van de gerbera’s. Zo willenwe ook in de winterperiode goede exportkwaliteit van onze vele kleine enexclusieve soorten leveren. Daarnaastis een gelijkmatiger arbeidsplaatje erg

2

belangrijk, omdat er namelijk een factor tien in arbeid kan zitten tussende drukste en rustigste maanden ineen jaar. Het gaat dus niet echt alleenom een hogere productie.”

‘Prijs alleen is niet zaligmakend’

Sinds 1999 belicht Holstein Flowers degerbera’s op de bestaande kwekerijFutura (35.000 m2) met 5.300 lux.Deze belichtingsinstallatie en dewarmte/kracht-installatie (Habo HPC800 G) is aangelegd door Lek/Habo.“We zijn nog steeds tevreden over deze installatie en dat heeft ze eenstreepje voor op andere installateursgegeven. Deze goede ervaring heeftzeker een rol gespeeld bij de keuzevoor de Lek/Habo Groep om op onzenieuwe kwekerij assimilatiebelichtingen twee warmte/kracht -motoren te installeren. De prijs alleen is voor onsniet zaligmakend, we moeten er ook

een goed gevoel bij hebben”, aldusVan Holstein. Daar in de praktijk bijgerbera’s het belichtingsniveau tussende 4.800 en 6.000 lux ligt, heeft de teler op de nieuwe kwekerij Bastillegekozen voor 8.000 lux verdeeld overtwee belichtingsinstallaties. Hiermeekan zinvol (boven een bepaalde mini-mumwaarde) zo’n 2.000 uur per jaarbelicht worden. De teelt bepaalt of ermet 4.000 of 8.000 lux belicht wordt.De assimilatiebelichting bestaat uit6.034 armaturen, model HS 2000 vanHortilux Schréder, die door Lek/Habozijn geleverd en geïnstalleerd. De tweeinstallaties zijn om en om gelegd, zo-dat het bedrijf toch geheel belicht ismet 4.000 lux als maar één installatiebrandt. In totaal zijn er 66 schakel-kasten op het bedrijf, die tussen het

BYPASS-SYSTEEM ROOKGASREINIGER VOOR CO2-DOSEREN OP MAAT

Holstein Flowers in De Lier is al ruim dertig jaar actief in de gerberateelt. Deonderneming beschikt inmiddels over drie kwekerijen: Futura, Holger en sindsdit najaar Bastille met een gezamenlijke oppervlakte van 112.000 m2. In de 6 hanieuwbouw van kwekerij Bastille heeft de Lek/Habo Groep de assimilatie-belichting aangelegd en de bouw van een energiecentrale voor de opwekkingvan elektriciteit, warmte en CO2 gerealiseerd. Een behoorlijke uitdaging gezien de complexiteit en de snelle realisatie van dit project.

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:38 Pagina 2

teeltsysteem zijn weggewerkt.Ook zijn alle toevoerkabels naar dezebelichtingspanelen in de grond gelegd.

‘Flexibel omgaan met de installatie’

De benodigde elektriciteit kan gepro-duceerd worden met twee warmte/kracht-installaties (Habo HPC 1030 C)met een totaal vermogen van 2 MW.De teler kiest er afhankelijk van hetmoment van de dag voor om alle elektriciteit zelf op te wekken of eengedeelte in te kopen. Van Holsteinmaakt hierbij een afweging tussen deinkoopprijs van het gas en die vanelektriciteit. Hij wil zo flexibel met de in-stallaties omgaan en inspelen op desituatie. In de zomermaanden kunnenze de warmte/kracht-installaties latendraaien voor elektriciteit en CO2. Deopgewekte warmte kan tijdelijk in debuffer van 850 m2 opgeslagen worden.Deze warmteopslagtank is ingepastvolgens het openbuffer-principe, waar-door deze fungeert als centrale warmte-leverancier op het bedrijf.De opgeslagen warmte is ’s nachtsnuttig te gebruiken om de luchtvochtig-heid te verlagen (droogstoken) zodathet gewas niet nat slaat en de aantas-ting van schimmelziektes voorkomenwordt. Ook moet er in de zomer over-dag warmte van onder uit het gewasgegeven worden om geen tempera-tuurverschil tussen onder en boven inhet gewas te krijgen. De plant kan volgens Van Holstein anders ‘te koudevoeten’ krijgen. Naar verwachting zullen er zo 3.500 draaiuren per jaar met de warmte/kracht-installatiegemaakt worden.De overtollige elektriciteit kan terugge-leverd worden aan het energiebedrijfof aangeboden en verhandeld wordenvia de energiebeurs APX (Amsterdam

Power Exchange). Zeker in tijden van energietekorten, zoals afgelopenzomer, kan dat financieel aantrekkelijkzijn.

‘Lagere investerings- en onder-houdskosten’

“Bij gerbera’s doseren we CO2 tot eenniveau van tussen de 400 en 500 ppm.Een hogere dosering heeft geen extrarendement. Een gerberagewas heeftdus minder CO2 nodig dan bijvoor-beeld een tomatengewas. Hierdoorhebben we niet alle geproduceerdeCO2 uit de twee warmte/kracht-installaties nodig. Toch was slechtséén rookgasreiniger te weinig en tweeweer te fors”, vertelt de teler.De oplossing is gevonden in een zogenaamd Bypass-systeem. Door de

toepassing van dit systeem op eenrookgasreiniger is het mogelijk exactde gewenste hoeveelheid CO2 in dekas te doseren. Het gedeelte van derookgassen dat niet nodig is voor CO2-bemesting wordt dan ook door de By-pass afgevoerd en niet gereinigd vande groeiremmende stoffen als CO enNOx.Wel worden de rookgassen in eenseparate rookgaskoeler/condensor af-gekoeld en door een separate uitlaat naar buiten geleid. Door hetnieuwe Bypass-systeem kan in eenkleinere rookgasreiniger geïnvesteerdworden, omdat niet alle rookgassen uitde warmte/kracht-installatie meer doorde rookgasreiniger gaan. Ook zijn deonderhoudskosten voor de rookgasrei-niger per draaiuur van dewarmte/kracht aanmerkelijk lager.

‘Rustiger beeld bij CO2-doseren’

Van Holstein is blij met deze oplossingomdat een rustiger beeld van CO2-doseren op de tuin ontstaat en deCO2-installatie niet steeds aan en uitgaat. “We willen liever een langere tijdop een lager pitje CO2-doseren wanneer allebei de warmte/kracht-installaties draaien. Afhankelijk van deCO2-vraag wordt nu 30 tot 80% van derookgassen door de rookgasreinigergeleid.” Afgezien van het feit dat het groenlabelcertificaat vereist dat er achter de warmte/kracht-installatieeen rookgasreiniger komt, is de inves-tering erin door het Bypass-systeemwel rendabel voor gerberateelt. De teler geeft aan dat dit bij alleen CO2-doseren tijdens de 2.000 belichtings-uren per jaar niet het geval zou zijn.Maar Holstein Flowers laat de warmte/kracht-installatie in de zomerook draaien voor de CO2, waarbij deopgewekte elektriciteit wordt terug-geleverd.

3

De Lek/Habo Groep nam ook dit jaarweer deel aan de Horti Fair 2003.We waren van 5 t/m 8 november jongst-leden in de Europa hal van de RAI in Amsterdam te vinden. Met trots hebbenwij onze ‘noviteit’ het Bypass-systeemgepresenteerd tezamen met onze nieuwe en vertrouwde producten. Een to-taal pakket voor alle bezoekers van onze stand om hun markt te verruimen inbreedste zin van het woord. De Horti Fairtrok dit jaar 55.860 bezoekers.Dat betekent in vergelijking met verledenjaar een lichte stijging van het aantalbezoekers. Verleden jaar kwamen er54.164 bezoekers op het evenement af.Volgend jaar zal de Horti Fair plaats-vinden van 3 t/m 6 november 2004.

Horti Fair 2003 met thema “verruim uw markt” succesvol!

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:38 Pagina 3

4

Warmte/KrachtHabo WKK range vanaf 5 tot 2500kWe in een totaalconcept

Warmte/kracht is niet meer weg tedenken in de glastuinbouw. Doorhogere belichtingsniveaus neemt devraag naar elektriciteit steeds meertoe. WKK is een efficiënte manier vandecentrale energieopwekking tegenrelatief lage kosten.

WKK vermogen vanaf 1 MWDoor deze grotere elektriciteitsbehoef-te bij de belichtende tuinders wordener in de markt steeds grotere WKK’s opgesteld. Habo gaat mee in deze behoefte en heeft met Caterpillar,Cummins en Guascor een uitstekendantwoord op deze marktvraag. Deelektriciteitsbehoefte in de groente-teelt (tomaten) is dusdanig groot datde WKK eenheden al vrij snel eenelektrisch vermogen van 1500 kWehebben. Van groot belang is de benut-ting van elektriciteit, warmte en even-tueel CO2 oftewel leveren op maat. Deinstallatie moet tegen een economischaantrekkelijke prijs energie opwekken.Indien gedurende bepaalde seizoenenbijvoorbeeld minder elektriciteit, warmteen/of CO2 nodig is, is het al vrij snelfinancieel aantrekkelijk om ook bij ditgrotere vermogen de WKK’s modulairop te bouwen. Bijvoorbeeld door teinvesteren in een 2000 en 1000 kWeWKK bij een totaal benodigd ver-mogen van 3 MW. De 2000 kWe WKKmet rookgasreiniger draait voor elektri-citeit, warmte en CO2 en de 1000 kWe

WKK draait alleen voor elektriciteit enwarmte. Bij volledige lichtvraag zijnbeide units in bedrijf, bij alleen CO2vraag kan de 1000 kWe WKK wordenuitgeschakeld, waardoor er mindersnel een warmteoverschot ontstaat.Daarnaast moet u als kweker de onderhoudskosten niet uit het oogverliezen. Zeker op een termijn van 10jaar is het van essentieel belang teweten met welke kosten voor periodiekonderhoud en revisie u rekening dientte houden.

Habo is al jarenlang een sterke spelerop de WKK markt, zeker in de tuin-bouw. Door de ijzersterke combinatiemet Lek installatietechniek, VTI Horsten CES kunnen we totaalprojectenaanbieden waardoor we u als kwekereen meerwaarde kunnen bieden. Hettotale project wordt slechts door éénpartij gerealiseerd. Vanaf ontwerp eninstallatie tot en met in bedrijfstellingen service/onderhoud. Naast WKKhebben we, door onze tuinbouwachtergrond veel kennis en ervaringmet assimilatiebelichting, rookgas-reiniging, burenlevering warmte/CO2en warmteopslag. Het NEN ISO 9001certificaat waarborgt een gestructu-reerde organisatie, waardoor de projecten en de complete realisatie vak-kundig en volgens planning verlopen.

LeveringsprogrammaHabo levert WKK’s vanaf 5 tot 2500 kWeop basis van Caterpillar, Cummins,Guascor, MAN, Scania, Valmet enWaukesha gasmotoren. De installatiesworden door Habo of CES zelf

gebouwd. De laatste stand der tech-niek wordt direct in het ontwerp verwerkt en zelfs na inbedrijfstellingworden bij een WKK met onderhouds-contract deze modificaties meegeno-men in het onderhoud.

Service/onderhoudHet is van groot belang dat uw installatie24 uur per dag storingsvrij functio-neert. Een beperking in licht, warmteof CO2 heeft tegenwoordig grote ge-volgen voor u als kweker. Daarnaastkan het invloed hebben op uw energie-rekening. Habo heeft een uitstekendenaam op het gebied van service, on-derhoud en revisie en zorgt ervoor datuw installatie een hoge beschikbaar-heid behaalt. Onderdelen kunnen vaakvanuit voorraad snel worden geleverd,waardoor langdurige stilstand uitge-sloten is. Door gestandaardiseerde installaties is stilstand voor preventie-ve onderhoudswerkzaamheden ge-ring. Binnen enkele uren is een onder-houdsbeurt uitgevoerd en kan de machine weer in bedrijf. Op dit moment hebben we 1100 WKK’s ineen volledig onderhoudscontract, waar-van een gedeelte is aangesloten opeen telemetriesysteem. Met dit sys-teem wordt het beheer van de installatie door Habo op afstandverzorgd. Service en onderhoud vanniet door Habo geleverde installaties isook een mogelijkheid. We beschikkenover de benodigde kennis om deze installaties te onderhouden en doormarktontwikkelingen zijn er steeds vaker kwekers die WKK’s voor onder-houd aan Habo aanbieden.

Rookgasreiniging maakt het mogelijkom WKK rookgassen katalytisch te rei-nigen en te gebruiken voor CO2bemesting. In de ongereinigde rook-gassen van de warmte/kracht-instal-latie zitten groeiremmende stoffenzoals NOx, CO en het voor het gewaszeer schadelijke C2H4 (etheen). Derookgasreiniger reinigt deze stoffenselectief in de katalysator (SCR enOxidatie), waardoor de WKK rookgas-sen uiteindelijk geschikt zijn voor CO2bemesting in de kas. WKK CO2 biedtvoordelen ten opzichte van aardgas-gestookte ketel CO2 voor zowel belichte als niet belichte gewassen inzowel de bloemen als groenteteelt. DeWKK gaat meer draaiuren maken endit resulteert in een grotere energie-besparing en hogere rentabiliteit. DeWKK produceert minder warmte perkg geproduceerde CO2, waardoor erminder snel een warmteoverschot optreedt. Met WKK CO2 zijn hogereconcentraties CO2 in de kas mogelijk.

Zeker in de zomer met een hoge ventilatievoud in de kas is dit van grootbelang. WKK CO2 is schooner, deconcentraties van schadelijke stoffenzijn beduidend lager. Naast de econo-mische aspecten biedt rookgas-reiniging ook voordelen voor het milieu, zoals een beperking van de uitstoot van schadelijke stoffen en eengrotere energiebesparing.

Belangrijkste economische voordelenWKK CO2 :

• Meer draaiuren WKK• Lagere warmte productie per kg

geproduceerde CO2• Hogere CO2 concentraties

in de kas• Zuiverdere CO2• CO2 tegen lage kostprijs

Het type rookgasreiniger is afhankelijkvan de grootte van de WKK. Voor hetWKK vermogen vanaf 165 tot 400 kWe

is een compacte rookgasreiniger ont-wikkeld (COdiNOx Optima).De Optima bestaat inclusief besturing uit één module en sluit prijstechnischgoed aan op het lagere WKK vermogen.De compacte bouw biedt uitstekendemogelijkheden voor installatie in eenbestaande situatie. Voor het vermogenboven de 400 kWe is de COdiNOx metCOdibox (voor katalysator) ontwikkeld.

Rookgasreiniging voor WKK CO2 bemesting

Lees verder op pag. 5

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:38 Pagina 4

Kasverwarming expertisevan essentieel belang.

Onze jarenlange ervaring, bijscholingen ontwikkeling bij Lek installatietech-niek en VTI heeft expertise, vakman-schap en een hele grote vaste klanten-kring met zich meegebracht waar wemet recht trots op mogen zijn!

We zijn in staat om voor elke teelt eenoptimaal systeem te ontwerpen. Aan-dachtspunten bij het ontwerpen van onze systemen zijn:• Voldoende dekking van de warmte-

verliezen onder de slechtste buiten omstandigheden.

• Het vermijden horizontale tempera-tuursverschillen.

• Aanpassing gevelverwarming aanschermgebruik.

• Juiste plaatsing buizen voor gebruikals transportrail.

• Rekeninghoudend met eventueelaanwezige belichting.

• Voldoende buizen en slimme schake-lingen zodat het verwarmingswatervoldoende uitgekoeld de condensor,opslagtank of WKK interkoeler intreed.

• Op maat maken hijssystemen op teelteis en/of klantwensen.

• De meest economische buisdiame-

Op het gebied van warmtetechniek is de Lek/Habo Groep specialist en toon-aangevend als het gaat om het installeren van warmtebronnen, leidingen enregelapparatuur voor een juiste warmteafgifte. Een goed voorbeeld van onsspecialisme is de complexe inpassing van de warmte/kracht-installaties in hetenergiesysteem voor een betere energie-efficiëntie. De trend van het bewuster omgaan met energie, spaart niet alleen het milieu maar ook kosten. Om kostente besparen en toch de beste resultaten op het gebied van milieu, teeltomstan-digheden en een optimale werking te behalen, is een goed functionerendverwarmingssysteem van essentieel belang.

Door toepassing van het Bypass-systeem zullen de onderhoudskostenvoor de rookgasreiniger per WKKdraaiuur aanmerkelijk lager zijn. Daar-naast neemt de bedrijfszekerheid vande WKK toe. In geval van onderhoudof storing aan de rookgasreinigerschakelen we over op de Bypass enkan de WKK in bedrijf blijven.

Belangrijkste voordelenBypass-systeem:

• Lagere investeringskostenrookgasreiniger

• Lagere onderhoudkosten• Hogere bedrijfszekerheid WKK

De Lek/Habo Groep is dé specialist ophet gebied van rookgasreiniging. Eenjarenlange ervaring en kennis op hetgebied van energie met alle discipli-nes zoals warmte/kracht, burenleve-ring warmte/CO2, warmteopslag enrookgasreiniging maken het mogelijkvoor elke klant een gedegen en goed advies te kunnen geven. Veel HaboWKK’s zijn uitgerust met rookgas-reinigers. Een eigen service en onder-houdsdienst op gebied van rookgas-reiniging zorgt voor een snelle engoede respons en uiteindelijk vooreen hoge beschikbaarheid van deinstallatie.

verhouding lagere CO2-behoefte is deinvesteringsbesparing aanzienlijk.

Reiniging WKK rookgassen alleenbij CO2 vraagHet Bypass-systeem maakt het ookmogelijk de WKK rookgassen alleen te reinigen voor CO2 bemesting indien er daadwerkelijk een CO2 vraag aan-wezig is. Is er geen CO2 vraag aanwezig dan worden de WKK rookgassen door de Bypass, die isvoorzien van een separate rookgas-koeler/condensor, naar buiten afge-voerd. In teelten zoals de chrysanten,waar het totaal aantal CO2-uren aanmerkelijk lager ligt dan in de rozenteelt, wordt de rookgasreinigerveel minder zwaar belast.

ter, het gaat dan om de balans tus-sen de benodigde investering en hetpomp-rendement (verbruik elektri-sche energie).

Door Grundfos is een nieuwe seriepompen ontworpen met 10% hogerpomprendement. Grundfos heeft dit bereikt door het pomphuis, de as enwaaier opnieuw te ontwerpen en door opbouw van een nieuw type elektra-motor. Verder zorgt een nieuwe gepa-tenteerde coating en een betere ba-lancering van de as en waaier ervoordat deze pompen lang meegaan.Mochten uw pompen aan vervangingtoe zijn, de Lek/Habo Groep houdt degangbare typen Grundfos pompen opvoorraad.

Veel kwekers begrenzen de brander omde uurpiek te beperken, de brander isdan eigenlijk te groot. Als deze branderook ingezet wordt voor CO2 bemesting,is het nu misschien een goed momentom uw bestaande brander te vervangendoor een nieuwe Low NOx brander. Decombinatie van een relatief kleine bran-der op een grotere ketel zorgt ervoordat de hoeveelheid van het groeibeper-kende NOx in de rookgassen nog ver-der teruggebracht wordt. Nieuwe bran-ders zijn daarnaast ook nog eensenergiezuinig. Er blijft minder aardgasonverbrand en er is minder elektrischeenergie nodig voor de ventilator.

5

Vervolg van pag. 4

Bypass-systeem

Exacte CO2 dosering in kasDoor de toepassing van het Bypass-systeem is het mogelijk exact de gewenste hoeveelheid CO2 in de kaste doseren (CO2 op maat). De WKKrookgassen die niet nodig zijn voorCO2 bemesting worden door deBypass, die voorzien is van een sepa-rate rookgaskoeler/condensor, naarbuiten afgevoerd. Door het Bypass-systeem kan de tuin der in een kleinertype rookgasreiniger investeren, aan-gezien niet alle WKK rookgassenmeer door de rookgassenreinigergaan. Met name bij een teelt met eenhoog belichtingsniveau en een naar

Nieuw!Nieuw!

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:38 Pagina 5

Al meer dan 25 jaar installeert de Lek/Habo Groep assimilatiebelichting instal-laties in de tuinbouw. In de begindagen was dat voornamelijk in de sierteelt metname in de begonia’s en rozen. Het lichtniveau van toen, circa 2.400-2.700 lux,is vandaag de dag verhoogd naar maximaal 12.000 lux. In de sierteelt zijn de gewenste lichtniveau’s afhankelijk van het gewas (soort, kleur e.d.) al dan nietvaste installaties in combinatie met mobiel.

6

KoelcellenBloemen, groenten en fruit worden vaak ingeconditioneerde koelcellen bewaard om delevensduur, houdbaarheid en kwaliteit vanhet product te waarborgen. Hoogwaardigecomponenten zijn van groot belang omlangdurig deze producten op de juiste tem-peratuur te bewaren.

Habo is al jarenlang de leverancier van kwa-litatief hoogwaardige koelcellen met bijbeho-rende koelinstallatie om uw product op dejuiste condities te bewaren.Door een selectievan andere materialen en componenten kun-nen we scherp aanbieden. De koelcellen zijnuitgevoerd met sandwich isolatie panelen enbestaan uit hard poly-urethaanschuim(PUR), CFK vrij of polystyreen. Deze isolatiewordt aan beide zijden afgewerkt met gelak-te verzinkte staalplaat. Deze sandwich isola-tiepanelen worden als doos constructie in el-kaar gemonteerd, waardoor er een goedgeïsoleerde koelcel ontstaat. De koelcellenkunnen worden voorzien van draai-, schuif-,hefdeuren of schuifwanden met als optie au-tomatische bediening en een koppeling aanhet bedrijfstransportsysteemDe koelcellen zijn voorzien van modernekoelinstallaties.Habo biedt de klant de moge-

In de (glas)groenteteelt worden er lichtni-veaus van zelfs maximaal 20.000 lux geïn-stalleerd. In de groente worden vaste, mo-biele en Hortilux Remote installatiesgeïnstalleerd.

De merken assimilatie belichtingsarmaturendie wij installeren zijn op dit moment Hortilux,Gavita en Lights Interaction.Het 400 volt sys-teem in de assimilatie belichting installaties isvoorlopig niet meer weg te denken alsmedehet de laatste jaren geïntroduceerde 750watt armatuur.Met name in de hogere lichtni-veau’s wordt dit armatuur veel vuldig toege-past. De discussie blijft het par licht als mede

de mogelijke 3de harmonische. De investe-ringskosten liggen bij een assimilatiebelich-tings installatie met 750 watt armaturen circa10-15% lager. Gavita komt binnenkort meteen 600 watt 230 volt armatuur met een elek-tronischvoorschakelapparaat van Neder-landse productie. De grote voordelen zijn:energiebesparing op het voorschakelappa-raat, dimbaarheid, starttijd van de lamp iskorter en door het elektronisch voorschakel-apparaat is de brandspanning van de lampoptimaal (spanningverlies heeft geen invloedop het lichtniveau). Verder zijn er geen 3deharmonische aanwezig.

Third Harmonic Filter (THF)Assimilatielampen veroorzaken harmoni-sche stromen. De 3de, 5de, 7de enz. Metname de 3de kan problemen in een instal-latie veroorzaken. Bij 400 volt en bij elek-tronische zijn bijna geen 3de meer aanwe-zig maar bij 230 volt echter wel. 3deharmonische stromen zijn vervuilers ineen assimilatie belichtinginstallatie. Datbetekent: minder licht, meer energie, extrawarmte ontwikkeling in kabels en schakel-panelen en resonantie in de installatie.Door het plaatsen van een ABB THF filter(Third Harmonic Filter) wordt dit probleem

opgelost. De assimilatie belichtinginstalla-ties 230 volt die op een trafo zijn gescha-keld kunnen de meeste problemen veroor-zaken. Bij een eiland WKK zijn die ietsminder maar mogelijk ook aanwezig. Naeen meting in de installatie of deze aanwe-zig zijn wordt een THF filter per installatieop maat gemaakt. Het energieverbruik naplaatsing van een THF filter neemt met 2-6% af. Het lichtniveau stijgt gemiddeld tus-sen de 5 en 15%. Bij 2% energievoordeelbij 4000 belichtingsuren is de terugverdien-tijd circa 4-4,5 jaar. Bij 4% is dit circa 2-2,5jaar. Het voordeel van het lichtniveau ishier niet in meegenomen. De Lek/HaboGroep levert de THF filters en geeft graagspecifiek voor uw kwekerij een goed envakkundig advies.

TransformatorstationsOm de assimilatiebelichting installaties vanenergie te voorzien wordt door de Lek/-Habo Groep naar een optimum gezocht inenergiebronnen, namelijk zelfopwekking(WKK) en elektriciteit inkoop uit het open-bare elektriciteitsnet. Bij de huidige lichtni-veau’s worden vaak twee of meerderelichtniveau’s geschakeld waarbij o.a. kos-tenafhankelijk een keuze gemaakt kanworden tussen de verschillende energie-bronnen. De voorzieningen zoals hoofdver-deelinrichtingen en transformatorstationsworden door de Lek/Habo Groep geleverden elektrisch aangesloten. Een totaal con-cept waarbij we alles in één hand houden,een groot voordeel voor u als kweker.

lijkheid om energiezuinige koelcompres-soren met moderne koelmiddelen, zoals hetkoelmiddel R134 te selecteren. Dit koelmid-del heeft betere eigenschappen dan anderekoelmiddelen, hierdoor is er om dezelfdehoeveelheid koude te produceren minderenergie nodig.

Brandwerende koelcelpanelenBrandvertragende koelcelpanelen bieden demogelijkheid om op een eenvoudige maniereen brandvertraging van 30 of 60 minuten tebehalen. Deze panelen integreert Habo ineen te bouwen koelcel of technische ruimteop de kwekerij. Hierdoor hoeft u geen extrawanden of voorzieningen te treffen voor hetbouwen van een koelcel of technische ruimte die moet voldoen aan de door deoverheid gestelde eisen aangaande debrandveiligheid van uw ruimtes.

BronkoelingBronkoeling vormt in de tuinbouw, met namein de koude teelt zoals Fresia en Alstroeme-ria’s een energie zuinig alternatief ten opzich-te van elektrisch aangedreven koelinstalla-ties. Bronkoeling projecten kan Habo meteen koeltoren (free-cooling) en zonder koel-toren realiseren. De bronkoelinstallatie (KB-

BA-installatie) op basis van free-cooling be-staat uit een koeltoren en bodemopslag(aquifer). In de winterperiode (november toten met april) wordt met de koeltoren hetgrondwater (bronwater) van ca 11°C teruggekoeld variërend van 8°C naar zelfs 2°C, af-hankelijk van de buitentemperatuur. De leng-te van de periode is afhankelijk van de bui-tentemperatuur, die onder de 8°C moet zijn.Als de relatieve vochtigheid buiten laag is,mag de buitentemperatuur zelf iets hogerdan 8°C zijn. In de zomerperiode wordt hetkoude bronwater uit de bron gepompt en ge-bruikt voor grondkoeling in de kas. De instal-latie is eenvoudig van opzet en behoeft wei-nig onderhoud.

Wij zijn uw specialist in de koeltechniek, van-af ontwerp/advies tot aan de installatie enservice/onderhoud. Bedrijfszekere en mo-derne installaties garanderen u een hoge be-schikbaarheid en rendement. De deskundigeervaring en gerealiseerde projecten biedenzekerheid voor een solide partner die met umeedenkt en een installatie ontwerpt die vol-doet aan uw behoefte en wensen.Heeft u interesse in koelcellen,brandwerendepanelen of bronkoeling bel Habo 0172-619342 of mail naar infohabo@lekhabo.nl

Koeltechniek in de tuinbouw

Assimilatie Belichting

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:38 Pagina 6

De kas als energiebron.

In opdracht van de Stichting InnovatieGlastuinbouw en InnovatieNetwerkGroene Ruimte en Agrocluster hebbenwe een ontwerp gemaakt op basis vanhet concept de Kas als energiebron.In het concept van de kas als energie-bron zitten drie hoofdcomponenten: deFiWiHEx warmtewisselaar, een isole-rend kasdek en bodemopslag. Dezedrie componenten maken van de kaseen zonnecollector. Wij hebben onzekennis van de tuinbouw en nu beschik-bare technieken ingebracht om dezonnecollector weer als teeltruimte

geschikt te maken. Mogelijk kan methet door ons ontworpen systeem zelfsmeer geproduceerd worden dan nu alhet geval is. Steeds vaker zijn er kriti-sche geluiden te horen als er gespro-ken wordt over de energiebehoefte inde glastuinbouw. De behoefte blijft toe-nemen om kwaliteit en kwantiteit tekunnen garanderen. De ontwikkelingin bijvoorbeeld de tomatenteelt is daareen goed voorbeeld van. Kwekers investeren de laatste twee jaar fors inbelichtingsinstallaties om de tomatengedurende het hele jaar (jaarrond) tekunnen telen. Dergelijke belichtings-installaties vragen een behoorlijkehoeveelheid stroom die wordt opge-wekt door verbranding van fossielebrandstoffen.

In het onderzoek wordt de kas gezienals een bron van duurzame energie inplaats van groot verbruiker van energie.De zon straalt dagelijks grote hoeveel-heden energie uit en de kas is eenprachtmiddel om deze energie (warm-

te) op te vangen en te gebruiken. Als dekas de warmte overhoudt dan kan dezewarmte worden geleverd aan anderegebruikers zoals bedrijven, woningenen winkelcentra. Op deze manier ont-staat er een energie-web van gebrui-kers die allemaal met elkaar verbondenzijn. In zo’n energie-web staat de kascentraal als warmteleverancier. Het on-derzoek heeft geleid tot een overzichtvan barrières en kansen. Dit concept isalleen toepasbaar voor een bepaaldegroep teelten waarbij geen groeilicht is vereist. Op zich een beperking omdatgroeilicht steeds meer wordt toegepast,maar toch is dit onderzoek een stapvoorwaarts omdat de tuinbouwsectorheeft aangegeven zich te willen inzet-ten voor het gebruik van duurzameenergie.

Vanuit de Lek/Habo Groep heeft Jan Fransen meegewerkt aan dit onderzoek (ontwerp), de gehele studie is na te lezen op onze websitewww.lekhabo.nl

Een tuinbouw kas die grotendeelsof misschien helemaal zelf kan func-tioneren zonder gebruik van fossielebrandstoffen. Het lijkt onmogelijk,maar onderzoek heeft aangetoonddat het niet ondenkbaar is om in detoekomst, in zowel de zomer alswinter bloemen, planten en groentete telen in een gesloten kas die volledig wordt verwarmd doorwarmte van de zon.

7

SubstraatgotenHet gebruik van teeltgoten in de glas-tuinbouw is de afgelopen jarengemeengoed geworden. Na een aan-tal jaren van grote innovaties in deverschillende types goot, zien we nueen verdere ontwikkeling van de mogelijke toepassing van gootsyste-men. Enige jaren geleden maaktensubstraatgoten hun intrede in derozenteelt, later kwamen de groenten,met name tomaat. Recentelijk zijn ookde eerste paprikakwekers over gegaanop het telen op substraatgoten.

Innovatie in de paprikateeltMontreahof VOF is de paprikakwekerijdie Edwin van der Ploeg samen metzijn vader Ed runt. De kwekerij heefteen oppervlakte van 52.000 m2 en isgevestigd in Berkel en Rodenrijs. Erworden gele paprika’s van het ras Derby geteeld. Vanaf 1999 is het bedrijf gevestigd op zijn huidige plaatsen wordt er op de grond met steenwolgeteeld.

Aan het einde van het teeltseizoen2002 wist Edwin dat hij een anderteeltsysteem wilde, het liefst van degrond af. De profilering was niet meergoed, dus wilde hij wat veranderen, endan was nu het moment. Uiteindelijkkwam hij met Lek installatietechniek incontact en is er een proef gedaan van800 m2 met goten. Gekozen is voor hetgoottype met onderliggende, naar bin-nengekeerde, drainkanalen. Dezeheeft als voordeel dat de steenwol met

plant er niet af kan vallen en er mindervuil, zoals algen en bloemetjes, in dedrainkanalen kan komen. De proefwas succesvol: De drainkanalenvervuilen niet doordat ze onder degoot zitten en de matten bleven goedop zijn plaats liggen gedurende het gehele teeltseizoen. In de loop van deproefopstelling werd er nog het een enander gecorrigeerd. Zo werd hetdraadsysteem ontwikkeld, waarbij dedraad gelijk zit met de goot, wat ook tijdens de teeltwisseling zeer makkelijkwerkt. Na het succes van deze klein-schalige proef, werden ook anderetuinders enthousiast en werd beslotenom het groots aan te gaan pakken. Intotaal 5 tuinbouwbedrijven, met elkaargoed voor zo’n 150.000 meter goot,hebben toen gezamenlijk het goot-met draadsysteem aangekocht.

De teeltwisseling aan het einde van hetseizoen 2003 begon twee weken eer-der dan normaal om de pijpen omhoogte halen, gronddoek te verwijderen endaarna de gehele oppervlakte te egali-seren. “Dit egaliseren moet niet onder-schat worden want het is de basis vaneen stabiel gootsysteem”, aldus Vander Ploeg.

Hierna kon het gronddoek gelegd worden en zijn de lange leggers ge-plaatst Deze leggers zijn 8 meter lang(kapbreed) en liggen om de 2,5 metermet daartussen één buisrailsteun.Hierna kon het walsen beginnen.Binnen 40 werkuren was de totale

Innovatie in de paprikateelt

oppervlakte van 52.000 m2 voorzienvan goten, waarbij tevens een nieuweproduktiemethode is getest, waardoorer minder assistentie benodigd was.Inmiddels zijn de paprikaplantjes gepoot en is er ervaring opgedaan metde werkbaarheid van het systeem. Devoordelen begonnen al de dag vóórhet poten. Werd normaal gesprokende ketel 48 uur van tevoren aangezetom de mat op tempratuur te krijgen, nuwas het voldoende om de ketel 24 uurvan tevoren op te starten, doordat demat van de grond af is en dus eerderde ruimte temperatuur aanneemt.Het poten zelf verliep ook voorspoe-dig, doordat alles er netjes strak bij ligt(50 uur minder dan voorgaande jaren). Hierdoor ging ook het touw hangen aanzienlijk sneller. Een andervoordeel was dat gelijk na het potenhet vastzetten kon beginnen, doordathet touw niet aan de plant maar aan dedraadbeugel vast zit. Indien uw interesse is gewekt in dit systeem of éénvan onze andere, reeds bestaande,gootsystemen neemt u dan contact opmet Lek installatietechniek of VTIHorst.

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:39 Pagina 7

Hertog van Beijerenstraat 6Postbus 15, 2460 AA Ter AarTelefoon 0172-602840Telefax 0172-602433E-mail info@lekhabo.nl

Dit Lek Journaal is een uitgave van deLEK/HABO GROEP B.V. voor de tuinbouwbranche

Industrieterrein HoogveldHandelstraat 35961 PV HorstTelefoon 077-3985100Telefax 077-3984791E-mail info@vtihorst.nl

Kuiperserf 17Postbus 2028, 2460 BA Ter AarTelefoon 0172-602265Telefax 0172-603829E-mail aarbouw@lekhabo.nl

Handelstraat 15961 PV HorstTelefoon 077-3985445Telefax 077-3986653E-mail info@janssenstaalbouw.nl

Hertog van Beijerenstraat 14Postbus 15, 2460 AA Ter AarTelefoon 0172-602840Telefax 0172-602433E-mail tuinbouwartikelen@lekhabo.nl

Spanjeweg 6Postbus 92, 2410 AB BodegravenTelefoon 0172-619342Telefax 0172-617079E-mail infohabo@lekhabo.nl

Industrieterrein Rijnhaven WestMagazijnweg 6, Postbus 63 2400 AB Alphen aan den RijnTelefoon 0172-435301Telefax 0172-440715E-mail aarlander@lekhabo.nl

Continental Energy SystemsIndustrieweg 26B-2390 West-MalleTelefoon +32-(0)33091717Telefax +32-(0)33091716E-mail info@cesbel.be

Verwarming / CO2Ketels Ketelbouw en revisieRookgascondensorsCO2 installatiesCentrale verwarmingKasverwarmingWarmtebuffersBurenlevering warmte / CO2Clustering

WatertechniekWater- en substraat-installatiesWaterontsmettersWatersilo's

TeeltsystemenTeeltsystemenTeelroulatiesystemenTransportsystemen

ElektrotechniekAssimilatiebelichtingKlimaatcomputersMeet- en regelsystemenSchakel- en besturingssystemenTelemetriesystemenNoodstroom installatiesAutomatiseringTransformatorstationsTHF filters

KoeltechniekKoelcellenGrondkoeling BronkoelingWarmtepompenAbsorptiekoelingKlimaatbeheersing / airconditioning

Warmte/krachtWarmte/kracht-installatiesRookgasreinigers

BouwNieuwbouw, verbouw en renovatieHallenbouwTrappen en hekwerkenStaalcontructiesKlein metaalwerk

Service en onderhoudService en onderhoudRevisie werkzaamhedenPeriodieke inspecties volgens SCIOS

LEVERINGSPROGRAMMA LEK/HABO GROEP:

WWW.LEKHABO.NL

Alle bedrijven binnen de Lek/HaboGroep leveren een snelle en goedeservice. Daarnaast is meedenkenmet de wensen van de opdracht-gever een standaard begrip voorons. Continue worden de prestatiesvan de installaties geëvalueerd enworden verbeteringen en aanpas-singen direct uitgevoerd en opgenomen in nieuwe installaties.

Alle bedrijven binnen de Lek/HaboGroep leveren een snelle en goedeservice. Daarnaast is meedenken metde wensen van de opdrachtgever eenstandaard begrip voor ons. Continueworden de prestaties van de installatiesgeëvalueerd en worden verbeteringenen aanpassingen direct uitgevoerd enopgenomen in nieuwe installaties.

De 24-uurs servicediensten zorgen er voor dat vanuit een centraal punt de onderhoudsmonteurs worden aangestuurd en van de benodigde materialen en onderdelen wordenvoorzien. In heel Nederland en zelfs in andere Europese landen hebben weverschillende onderhoud/service steun-punten waardoor een storing binnenafzienbare tijd weer is verholpen.Er wordt veel aandacht aan advies,begeleiding en service besteed om onze klanten optimaal van dienst tekunnen zijn. Tevens bieden we de mogelijkheid voor een all-in service- en onderhoudsovereenkomst.

Het voordeel hiervan is dat uw installa-tie ook na de inbedrijfstelling steeds inoptimale conditie blijft.Sinds 2003 hebben Lek installatie-techniek en VTI Horst de erkenningrond voor het uitvoeren van onderhoud en inspecties volgens deSCIOS regeling. Een bedrijf mag zich‘SCIOS-gecertificeerd onderhoud-en/of inspectiebedrijf’ noemen als hetpositief is beoordeeld door een bijSCIOS aangesloten certificerendeinstelling en als zodanig bij SCIOS isgeregistreerd. Behalve naar soortinstallatie wordt een bedrijf ook gecer-tificeerd naar de soort activiteit die eenmedewerker van dit bedrijf aan zo’n in-stallatie mag verrichten het zoge-naamde werkgebied. Dit zijn periodie-ke inspecties / periodiek onderhoud /eerste en bijzondere inspecties. Ditheeft geresulteerd in een uitgebreidservice- en onderhoudspakket vooralle soorten stookinstallaties. Naastonderhoud van uw stookinstallaties isook het onderhoud aan andere instal-laties van groot belang voor uwbedrijfsvoering zoals periodiek onder-houd voor assimilatie belichting enrookgasreinigers.Verzekeringsmaatschappijen verlangensteeds vaker dat u een onderhouds-contract afsluit bij een gerenommeerdbedrijf. De Lek/Habo Groep is zo’n bedrijf die middels een contract opmaat bij u het onderhoud uitvoertvolgens de geldende richtlijnen.

Service en onderhoud een zekerheid die telt!ColofonColofon

Lekjournaal2003 19-12-2003 14:39 Pagina 8