Landschapsecologie - Natuurpunt...basishandleiding voor de biotoopstudie! 2. 15/03/2016 2 1. Planten...

15/03/2016

1

LandschapsecologieCursus Natuurgids

1. Planten en hun (fysische) omgeving

2. Ecologische processen en patronen in het landschap

3. Natuurbeheer en natuurontwikkeling

4. Historische ecologie

Deze les is te beschouwen als een basishandleiding voor de biotoopstudie!

2

15/03/2016

2


3

Waar zijn de dieren?

4

15/03/2016

3

Groeiplaatsfactoren

licht, water en CO2 (fotosynthese)

mineralen

klimaat (temp., neerslag, wind)

reliëf (microklimaten)

aanwezigheid andere planten en dieren

5


Ellenberg-waarden

Beschrijven abiotische groeiplaatsfactoren aan de hand van indicatorwaarden:

licht / temperatuur / continentaliteit(verschil tmax en tmin) / vocht / zuurgraad / stikstof / zoutresistentie

Geven via de aanwezige plantengroei informatie over abiotische kenmerken groeiplaats

6


15/03/2016

4

Plantengemeenschappen

Hiërarchische indeling in

associaties > orden > verbonden > klassen

Met eigen wetenschappelijke naamgeving

Vb. Stellario-carpinetum

= Eiken-Haagbeukenbos

Het voorbereidende veldwerk is erg tijdrovend en vergt veel ervaring!

7



8

15/03/2016

5

Ecologische groepen (ecotopen)

ruimtelijke eenheid die binnen zekere grenzen homogeen is ten aanzien van vegetatiestructuur en voor plantengroei bepalende standplaatsfactoren

Combinatie van plantengemeenschap en indicatorwaarden

‘Ecotopensysteem van Nederland en Vlaanderen’

Zie www.synbiosys.alterra.nl/ecotopen

9


Letter geeft vegetatiestructuur en successiestadium

P = pioniervegetaties / G = graslanden / R = ruigten / H = bossen en struwelen / V = verlandingsvegetaties / W = watervegetaties

Eerste cijfer geeft vochttoestand (1 > 6)

Tweede cijfer geeft voedselrijkdom en zuurgraad (1 < 9)

Vb. H61 = bossen en struwelen op droge voedselarme zure bodem

10


http://www.synbiosys.alterra.nl/ecotopen

15/03/2016

6

Floraregionen

floraregionen:gebaseerd op klimaat

onderverdeeld in provincies

11


Vlaanderen ligt in de Atlantische provincie van de Eurosiberische regio

Floradistricten

ook abiotische factoren

12


15/03/2016

7

Ecoregio’s

gelden voor alle organismen

13


Inheemse en autochtone planten

Inheems = voorkomend in door flora (determineerboek) bestreken gebied

MAAR:

Plantendistricten?

Groeiplaatsfactoren?

Vb. Veldesdoorn

(Spaanse aak)

14


15/03/2016

8


15

Walstrobremraap

Klokjesgentiaan

Landschapsecologie – Cursus Natuurgids

Autochtoon = oorspronkelijk inheems

Sedert laatste ijstijd altijd spontaan verjongd, of kunstmatig verjongd uitgaande van lokaal materiaal

16


15/03/2016

9

Plantenstrategieën 1

1967 Eilandtheorie (Mc Arthur & Wilson)

r-strategen en K-strategen

17


r-strategen:

veel nakomelingen

ruime verspreidingscapaciteit

wijken voor concurrentie

18


15/03/2016

10

K-strategen:

weinig nakomelingen

beperkte verspreidingscapaciteit

gaan concurrentie aan

19


Plantenstrategieën 2

1979 Grime

20


stress

verstoringlaag hoog

laagCompetitors(C-soorten)

stress-toleranten(S-soorten)

hoogruderalen

(R-soorten)----

K-strategen

r-strategen

15/03/2016

11


21


Paadje(sterke verstoring)

22

Hooiland (matige verstoring)

Veel licht(weinig stress)

Tractorsporen(sterke verstoring)

15/03/2016

12


23

Heide (matige verstoring)

Arme bodem(veel stress)


Padrand(± sterke verstoring)


24

Schaduw(veel stress)


Bosvegetatie(geen verstoring)

15/03/2016

13


25

Zout in water en via wind(veel stress)

Getijdenwerking(sterke verstoring)

Sterke wind(sterke verstoring)

Levensvormen

1928 Raunkiær

hoe komen

planten

het ongunstige

jaargetijde door?

26


15/03/2016

14

2. Ecologische processen en patronen in het landschap

27

Proces = verandering in de tijd

Patroon = verandering in de ruimte

28

2. Ecologische processen en patronen

15/03/2016

15

Proces: successie

29


successie

(netto) productie

veerkracht

r-strategen

diversiteit

weerstand

stabiliteit

K-strategen

factoren die de successie geheel of ten dele terugdraaien


30

pioniervegetatie

climaxvegetatie

15/03/2016

16

Hoe reageren vegetaties op milieuverandering?

31


permanente pionier-vegetatie op oude muur

pioniervegetatie op vloedmerk

verbossend hooiland

uit-

wijken

trotseren omvormen

Patronen: grenzen, gradiënten, zonatie

1966 Van Leeuwen relatietheorie

32


15/03/2016

17

33


scherpe grens (ophopingsgrens)

vage grens (spreidingsgrens)

gradiënt

• afnemende begrazing

• verlanding

• overgang slik / schor

• steile afslaanderivieroever

• cultuurgrenzen

Scherpe grens

34


15/03/2016

18

Vage grens

35



36

zonatie

gradiënt met duidelijke

overgangen zonatie

15/03/2016

19


37

Inwendig en uitwendig natuurbeheer

uitwendig natuurbeheer: vrijwaren van negatieve invloeden van buitenaf

tot hoever mag de mens gaan?

inwendig natuurbeheer: instandhouden(herstellen) van natuurwaarden

tot hoever moet de mens gaan?

38


15/03/2016

20

Uitgangspunten voor natuurbeheer

ruimtelijke milieuvariatie (gradiënten!)

temporele milieuvariatie (dynamiek)

continuïteit in beheer

oppervlakte-effect

samenhang met het landschap

39


40


schorgrote dynamiek

strandte grote dynamiek

15/03/2016

21


41

1

2

1

2 1

2

jaarlijks hooien (juni)

jaarlijks hooien in juni en oktober

elk onpaar jaar hooien in oktober

elk paar jaar hooien in oktober

struweel: afzetten om de 7-10 jaar

Wegbermbeheer: ruimtelijke variatie + continuïteit van beheer

natuurlijkheidsgraad

natuurlijk landschap: flora + vegetatie spontaanhalfnatuurlijk landschap: flora spontaancultuurlandschap: flora + vegetatie beïnvloed

42


15/03/2016

22


43

Cultuurlandschap: flora + vegetatie kunstmatig

Akkeronkruiden?


44

Halfnatuurlijk landschap: flora spontaan + vegetatie kunstmatig

15/03/2016

23


45

Natuurlijk landschap: flora + vegetatie spontaan

?

?

Uitwendig natuurbeheer

Soms symptoombestrijding

beheerdilemma’s!

46


15/03/2016

24

47


storing

storing-vrije kern

houdbaarheid?

Inwendig natuurbeheer

‘Beheerparadox’: door natuurlijke dynamiek uit te schakelen moet de mens zelf dynamiek inbrengen!

48


15/03/2016

25


49

(gedeeltelijk)

herstelde

biodiversiteit

verlaagde

diversiteit

o.i.v. mens

CULTURELE MOTIEVEN NATUURMOTIEVEN

PRINCIPE: DE NATUUR

HEEFT DE MENS NIET

NODIG

MAAR DE MENS HEEFT

DE NATUURLIJKE

DYNAMIEK VERLAAGD

TOEVOEGING VAN

ANTROPOGENE

DYNAMIEK OM TE

HERSTELLEN

a

b

c

niet ingrijpen

waar mogelijk

wel ingrijpen

waar nodig

maximale

natuurlijke

diversiteit

a


50

mozaïeklandschap

vervenen

afplaggentred afbranden

maaien niets doen

hakhoutbeweidingakkers

Westhoff: ‘vroeger deed men overal wat anders, maar steeds hetzelfde; nu doet men overal hetzelfde, en steeds weer anders’

15/03/2016

26


51

omploegen

niets doenmaaienbegrazen

niets doen

niets doen

niets doen

omvormings-beheer

maaien en/of begrazen

afnemende begrazings-intensiteit

niets doenpermanente zeer extens. begrazing

tijd

akker

struweel

(vrij) uniform natuurbos

gevarieerd natuurbos

struweel

bemest grasland

verschraald grasland

‘wastine’bomenheide

‘parklandschap’

Natuurbeheer is bevriezen van de successie


52

maaien

plaggen

begrazen

15/03/2016

27

Natuurontwikkeling

53


natuurontwikkeling

inrichting beheer

structuurvormende factoren

inbrengen begeleiden

abiotiek biotiek uitwendig inwendig


54

Gecontroleerd overstromingsgebied met gereduceerd getij

Begrazing met ‘wilde’ grazers

15/03/2016

28

Typologie van grote grazers

55


Ecologische referentie: hoe zag onze ‘oernatuur’ er uit?

56


15/03/2016

29


57

Onderzoek naar het cultuurlijk en natuurlijk archief

58


Atlas van Ferraris

15/03/2016

30


Archeologisch onderzoek

59

Publicaties

60


Landschapsecologie - Natuurpunt...basishandleiding voor de biotoopstudie! 2. 15/03/2016 2 1. Planten...

Documents

Transcript of Landschapsecologie - Natuurpunt...basishandleiding voor de biotoopstudie! 2. 15/03/2016 2 1. Planten...