Taal en onderwijs

Kris Van den Branden

Ter inleiding

Duurzaam onderwijs is onderwijs:

- waarin geen talent verloren gaat;

- waarin energie voor leren hernieuwd wordt;

- waarin cruciale competenties voor heden en

toekomst worden ontwikkeld

www.duurzaamonderwijs.com

Hamvraag voor taalbeleid

Hoe gaan wij om met taal

op school?

Welke gevolgen heeft

dat voor de ontwikkeling

van de leerlingen?

Taalbeleid

= de structurele en strategische poging van een

schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan

de taalleerbehoeften van de leerlingen/studenten met

het oog op het bevorderen van hun ontwikkeling (in

functie van relevante doelen) en het verbeteren van hun

onderwijsresultaten.

Citaat 2: taalverwerving

“Taalverwerving is onlosmakelijk verbonden met

ontwikkeling op veel andere domeinen: socio-

emotionele ontwikkeling, motorische, mentale

en fysieke ontwikkeling, ... Wie dat in het

achterhoofd houdt, heeft de rit al voor de helft

uitgereden. Wie de banden met de andere

ontwikkelingsdomeinen doorknipt en te

eenzijdig op taal wil focussen, verarmt de

taalleeromgeving.” (p. 86)

• Eerste kleuterklas in Brussel

• Eerste 10 weken van het schooljaar

• ( ) = frequentie in taalaanbod

Snelst verworven woorden

Boekentas (997)

Trein (297)

Kus (691)

Sjaal (182)

Plasticine (392)

Kind (1782)

Hoofd (501)

Plaats (193)

Bak (389)

Knippen (94)

Kauwgum (14)

1

Welke woorden worden het snelst

door kleuters verworven?

Het belang van actie en motivatie i.p.v.

benoemen van woorden bij een praatplaat.

Taal die samenhangt met interessante acties in

de wereld.

Belang van veel taalaanbod en van kansen tot

spreken.

Kortom, TAAL DE HELE DAG!

Maar: aantal keer bij naam genoemd

per dag in de kleuterklas

AMINE 80

ADNANE 62

MOHAMED 52

AHLAME 47

AMELINE 39

ELISSA 34

YOUNESS 31

AMIRA 30

ANISSA 27

YASMINA 18

ABDEL 18

Black, 2002

When the teacher forms high expectations of a

pupil, she accords him/her certain

communicative rights, and alters his/her own

behaviour to a less controlling format.

This results in a productive interaction and

recognition from both teacher and pupil that the

pupil is a legitimate participant in the classroom.

Leerlingbeurten in 5 klassen: WO-les

Leerlingbeurten

Klas Min. Max.

1 4 142

2 0 37

3 0 20

4 3 29

5 2 48

Citaat 3: kansen tot participatie

“Taalleren hangt uiteindelijk niet af van een paar

supermomenten, maar van de

aaneenschakeling van duizenden kleine

interacties….” (p. 296)

positief & veilig klimaat

Betekenisvolle

activiteiten

interactie,

ondersteuning,

reflectie

Een krachtige (taal)leeromgeving

Ingrediënten voor krachtig

taalonderwijs

Veel taalaanbod (authentiek, communicatief,

echt, uitdagend, met veel herhaling, begrijpelijk)

Veel kansen tot zelf spreken

Feedback geven op productie

Aandacht voor vorm inweven in betekenisvolle

contexten

Uitdaging: onderwijsaanbod ligt net boven

niveau van de leerder

Differentiëren tussen studenten

Feedback

Onderzoek Lieve Verheyden (2011)

Samenhang tussen de mate waarin, en de wijze

waarop leerlingen feedback krijgen op hun

voorlopige schrijfproducten en de groei voor

schrijfvaardigheid die ze doormaken

Citaat 4: taal heel de dag

“ Als taal de hele dag een rol speelt in de klas

kunnen leerkrachten heel de dag bouwen aan

de lees-, schrijf-, luister- en spreekvaardigheid

van hun leerlingen in betekenisvolle,

authentieke leersituaties.” (p. 137-138)

"Taalontwikkelend lesgeven"

Taalbeleid in alle vakken

Taal in alle vakken: schooltaal

-De afstand van een punt tot een rechte is de afstand tussen het punt

en het voetpunt van de loodlijn uit dit punt op de rechte.

-Het verschil tussen twee natuurlijke getallen is het getal dat bij het

tweede opgeteld, het eerste als som oplevert.

-Een werkstuk dat is gedraaid in een zelfcentrerende drieklauwplaat

en dat wordt losgemaakt, kan niet meer slingervrij worden

ingespannen. De hartlijnen van de diameter liggen dan niet meer op

de zelfde lijn. Doe je het toch dan draai je een excentrisch werkstuk.

- Als eerste voorboden voor een warmtefront gelden cirrus,

cirrocumulus en cirrostatus.

-De burgerij stond open voor de ideeën van de Verlichting. De

absolute monarchie en de bevoorrechting van adel en clerus drukten

zwaar op de burgerij.

De inzet van taalbeleid

Taalgericht vakonderwijs

Taalgericht vakonderwijs is vakonderwijs (waarin expliciete taaldoelen gesteld worden) dat:

contextrijk is,

vol (inter)actiemogelijkheden zit en

waarbinnen de nodige taalsteun geboden wordt.

Taalbeleid: moet ik daar (nu ook al)

van wakker liggen?

De basisinsteek voor elke leerkracht is haar vak, en haar leerlingen. Taalbeleid zal voor taal- en niet-taalleerkrachten een meerwaarde voor het vak moeten hebben, en zal verbonden moeten worden (en zelfs vertrekken vanuit) met de vraag: hoe helpt dit mij om mijn vak beter te geven? Hoe helpt dit mij om de doelstellingen van het vak beter te halen? Hoe helpt dit mijn leerlingen om het vak beter te leren beheersen?

Het vak is leeg zonder taal. Taal is het belangrijkste werkinstrument van elke leerkracht. Taalgebruik is de kern van de onderwijsleeractiviteit. Elke leerkracht is een talige leerkracht.

Voorbeelden uit de praktijk

Na een pedagogische studiedag over coöperatief leren

mogen leerkrachten die nog weinig ervaring hebben met

(en veel vragen bij) samenwerkend leren, hun meer

ervaren collega’s van dezelfde graad gaan observeren.

De leerlingen van de BSO-richting "Voeding en

verzorging" geven EHBO-les aan de leerlingen van het

ASO (in dezelfde school).

(www.duurzaamonderwijs.com)

Taalbeleid als kans

Taalbeleid gaat om geBUNDELDE kansen voor

taal:

- bundeling van kansen voor leerlingen om taal

te leren, en te leren via taal

- bundeling van kansen voor leerkrachten om

hun klassen taalkrachtiger te maken

Valse tegenstellingen

Nederlands of andere talen?

Een positieve aandacht voor thuistaal van

anderstalige kinderen staat de bevordering van

het Nederlands niet noodzakelijk in de weg.

Voorbeelden van positief omgaan met

meertaligheid doorheen de klasdag Leerlingen mogen tijdens groepswerk kortstondig overleggen in

andere taal

Kleuters mogen eigen taal gebruiken tijdens spel

Leerlingen mogen eigen taal gebruiken op de speelplaats

Leerlingen mogen betekenis van Ndl. woorden uitleggen in andere

taal

Betrekken van andere talen in lessen taalbeschouwing

Leerlingen mogen info opzoeken op anderstalige site

Leerlingen krijgen huiswerk dat (gedeeltelijk) in eigen taal kan

gemaakt worden (bv. interviewen grootouders)

Leerlingen lezen boeken, verhalen, prentenboeken, zingen liedjes,

in eigen taal

Leerlingen leggen leerstof uit aan andere leerlingen in eigen taal

Visuele ondersteuning van teksten of in omgeving in de thuistaal

Leren is verbinden

Leren draait om verbinden. Om te leren moeten

mensen een verbinding kunnen maken:

- cognitieve verbindingen tussen het nieuwe en

dat wat leerlingen al weten, voelen, ervaren of

al kunnen;

- socio-emotionele verbindingen met het nieuwe;

- positieve verbindingen met de personen met

wie ze in interactie gaan tijdens het leren.

Van den Branden, 2012 – Visietekst duurzaam

onderwijs (www.duurzaamonderwijs.com)

Citaat 5: De rol van evaluatie:

van bouwsteen naar proces

“Evaluatie biedt niet alleen een spiegel voor het

kind maar ook een spiegel voor de school:

resultaten van taaltoetsen en observaties

kunnen dienen als hefboom voor

onderwijsverbetering, tenminste als de school

de resultaten van de evaluatie gebruikt om ook

zichzelf te evalueren.” (p. 145)

Citaat 6: Taalbeleidsplan

“Een taalbeleidsplan is toekomstgericht. Het kan

slechts vorm krijgen als met een zelfkritische

houding naar het verleden en het heden wordt

gekeken.” (p. 239)

Een trio van doelstellingen op een

bedje van Beginsituatie-analyse...

Citaat 7: van plan naar acties

“Een taalbeleidsplan is en blijft een plan: het kan

een handig hulpmiddel zijn om doelstellingen en

acties uit te denken en gedetailleerd te

beschrijven, maar niet meer dan dat. Een plan

blijft dode letter als er geen concrete

handelingen uit voortvloeien. Als al dat plannen

en vergaderen zoveel tijd opslorpt dat er geen

tijd overblijft voor echte daden, of als de

administratie de zaken alleen maar complexer

maakt voor een schoolteam, kan het taalbeleid

eerder afgeremd dan voortgestuwd worden.” (p.

261)

Tien tips voor het efficiënt uitvoeren

van een taalbeleidsplan Zorg ervoor dat alle leden van het team ……………………….

(1) zijn over de inhoud van het taalbeleidsplan en hou hen ook

goed geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering van het

plan.

Werk met ….………………….(2) actief aan het uitvoeren van

het taalbeleid: combineer acties die van bovenuit komen (vanuit

het schoolbeleid) met acties van onderuit (in de verschillende

klassen). Combineer individuele acties van leerkrachten met

gezamenlijke acties door het team. Combineer acties op

klasniveau met acties op schoolniveau.

geïnformeerd

het hele team

Tien tips (vervolg)

Ga …..……….(3) om met tijd en met vernieuwingen: probeer met

kleine stappen vooruit te gaan. Probeer evolutie of vernieuwing niet

te overhaasten maar respecteer anderzijds de gestelde

tijdslimieten.

Zet in op……………………. (4) : laat leerkrachten die snel van start

gaan andere teamleden inspireren, motiveren, informeren,

ondersteunen of op een andere manier het voortouw nemen. Geef

andere leerkrachten het recht om wat meer tijd te nemen of met

kleinere stappen vooruit te gaan.

Werk met ……..…………….… (5) of …………………………….. (6),

die de vaart in de uitvoering van het taalbeleidsplan kan houden en

die ook voor de nodige ondersteuning aan individuele leerkrachten

of directie kan zorgen. Neem als directie een actieve rol op in het

voorstuwen van het taalbeleid.

realistisch

de olievlekstrategie

een kernteam een taalbeleidscoördinator

De cruciale rol van SPILfiguren

Directie

Taalbeleidscoördinator

Kernteam

leerkrachten ondersteunen, coachen

visie-ontwikkeling stimuleren en visie uitschrijven

leerkrachten informeren

overleg faciliteren

taalbeleidscyclus 'rollend' houden

externe expertise inroepen

redactie taalbeleidsplan

supervisie evaluatie taalbeleidsplan

.....

Profiel van de taalbeleidscoördinator

heeft een aantal jaren beroepservaring in de klas;

wordt gewaardeerd in het team omwille van zijn

deskundigheid;

is toegankelijk en vlot in de omgang;

heeft een specifieke deskundigheid en/of een sterke

interesse in taal;

staat open voor vernieuwing, is constructief-kritisch over

onderwijskwaliteit en positief zoekend naar verbetering;

staat positief ingesteld tegenover directie, leerkrachten

én leerlingen: heeft hoge verwachtingen op de drie

niveaus.

Tien tips (vervolg)

Zet waar nodig …………..……. (7) in: vraag feedback over de

manier waarop de uitvoering van het taalbeleidsplan verloopt.

Zoek buiten de school naar antwoorden op inhoudelijke en

praktische vragen, zeker als het team vastzit. Vind geen wielen

uit die reeds buiten de school zijn uitgevonden. Zoek contact

met andere schoolteams (of leerkrachten van andere scholen)

die in een gelijkaardig taalbeleidsproces verwikkeld zijn.

Blijf binnen het team …………………… (8) over het taalbeleid

voeren en doe dat op verschillende manieren: informeel,

formeel, mondeling, schriftelijk, ... Zorg ervoor dat leerkrachten

met hun vragen of bedenkingen steeds bij iemand

terechtkunnen.

externe hulp en deskundigheid

intensief overleg

Tien tips (nog eens vervolgd)

Benadruk en bespreek geboekte ……………..…. (9).

Zorg ervoor dat niet alleen de klachten, problemen

en weerstanden de communicatie domineren.

Verlies bij het uitvoeren van de acties de

……….…….. (10) nooit uit het oog. Herinner

teamleden aan het uiteindelijke doel van de acties.

………………………..…… (11) hoe de acties

verlopen en of het behalen van de doelstellingen

haalbaar blijft. Stuur zo nodig bij.

successen

doelstellingen

Evalueer permanent

Taalbeleid krijgt op de basisschool

systematisch vorm als een schoolteam:

bewust stilstaat bij wat alle leden van het team concreet

met taal doen en zich afvraagt hoe effectief en efficiënt dat

is voor de ontwikkeling van de leerlingen;

beslist aan welke problemen en zwaktes prioritair aandacht

moet geschonken worden;

voor die prioritaire aandachtspunten doelstellingen bepaalt

en aan die doelstellingen gepaste acties verbindt;

die acties met alle betrokkenen probeert uit te voeren;

het effect van die acties evalueert en waar nodig bijstuurt.

PLANMATIGHEID – TEAMWERKING - SAMENHANG

Valkuilen voor taalbeleid

Taalbeleid is een zaak voor taalspecialisten.

Taalbeleid is een opdracht voor de directie.

Taalbeleid staat en valt met een

taalbeleidsplan.

Taalbeleid gaat in de eerste plaats over

taalcorrectheid.

Taalbeleid heeft vooral met regels en

reglementen te maken.

Taalbeleid is de zoveelste 'extra' voor de

school.

Mercer,1995

“Een prestatie van een leerling is nooit alleen een

weergave van de innerlijke talenten van die

leerling, maar is ook een maat voor de

effectiviteit van de communicatie tussen de

leerkracht en de leerling.”

Verder lezen?

Bogaert, N., & Van den Branden, K. (2011). Handboek

Taalbeleid Secundair Onderwijs. Leuven: Acco.

Van den Branden, K. (2010). Handboek taalbeleid

basisonderwijs. Leuven: Acco.

Van den Branden, K. (2012). Visietekst duurzaam

onderwijs. Zie www.duurzaamonderwijs.com